Kitapta incelenen diğer konular ise şunlar: Sırat köprüsü, ölüm, ecel, günahkar mü’minin durumu, rü’yet, itaat, velayet, rızık…

Özel Not:

İslam akidesini ehl-i sünnet çizgisinde anlatan muhtasar bir eser. Akaidle alakalı genel bir malumat elde edebilmek için yeterli bir eser.

Akide, insanın inanması gereken şeylerin tümüdür. İslam kültür ve medeniyetinin temelleri işte bu akideye dayanır. Akide bize kainat ve hayat hakkındaki bilginin temellerini öğretir.

Yıkılmak istenen İslam medeniyetinin önce akidesi sarsılmış buna bağlı olarak da hayat telakkisi ve medeniyeti tahrip İslam’da akide hususunda ilk sapık mezhep kaderiler olarak ortaya çıkmıştır. Bu sapık mezhebin kurucusu Mabed İbn-ü Halidil Cühani, fikir babası ise bir İranlı olan Ebu Yunus Şensuye’dir. Allah’ın sıfatlarını ilk inkar eden adam ise Ca’d İbn-ü Dirhem’dir. İlk defa Kur’an mahluk-tur diyen de bu şahıs olmuştur. Cebriye mezhebinin kurucusu olan Cehm ibn-Safvan ise hazarlıdır ve Yahudilerden etkilenmiştir.

En önemli sapık mezhep olan mutezile ise Vasıl ibn-ü Ata tarafından kurulmuştur. Bu mezhebin yaygınlaşması Abbasi halifesi Me’mun zamanında kurulan beyt-ü1 Hikme (bilgi okulu) yoluyla olmuştur. Bu okulda yunanca, Hintçe, İbranice’den itikadi yıpratıcı ne kadar eser varsa tercüme edilmiş ve bunların tesiriyle de Mutezile, Mürcie, Kaderiye, İbahiyye, Batıniyye gibi sapık telakkiler kuvvetlenmiş ve yayılmıştır. Beyt-ül Hikme’nin temelinde ise eski İran tıp mektebi Gonde Şapur ve Hıristiyan misyonerleri vardır.

Bu yabancı kültürlerin İslam’ı yıkma gayretleri karşısında AKAİD ilmi doğmuştur. İmam-ı Azam Ebu Hanife akaidde Ehl-i sünnetin ilk imamıdır. Sonraki akaid alimlerinin çoğu akaidde mezhep sahibi olan imam Maturidi ve İmam-ı Tahari dahi onun yolunu takip etmişlerdir. Maveraünnehir uleması bilhassa Ebu Mansur Maturidi onun akaiddeki yolunu daha da ilerletmiş ve yaymışlardır. Maturidi onun koyduğu esaslar ve müdafaa usulünü sistemleştirdiği için Hanefilere Maturidi denilmiştir. Kitabımızın yazarı Ömer Nesefı ise çok meşhur bir Hanefi fakihidir. Eseri Osmanlı medreselerinde uzun yıllar ders kitabı olarak okutulmuş ve halen daha Ezher’de Kelam ilmi kitabı olarak okutulmaktadır.

1-BÖLÜM: İSLAMIN VARLIK TELAKKİSİ:

1. İslam’a göre eşyanın varlığı bir realitedir, ilim de bu eşya realitesine göre nüfuz eder. İslam’ın tavsiye ettiği iman; kainat varlığının tetkiki ve müşahedesi neticesinde fertte hasıl olan imandır. Maddenin ve canlı varlığın uyduğu ilk kanun; yaratılma, devam etme ve yok olmadır. Kainatta seyyarelerin hareketi, canlı varlığa dönüşmesi, kainatın büyük bir nizam ve intizam içinde hareket ettiğini gösterir.
2. Eşyanın realitesinin inkâr Yunan felsefesinde temellerini bulur. Eşyanın var olduğunu veya mevcut olmadığını anlayamayız diyenler septiklerdir. Kainatı, rasyonel izahın ilk denemeleri de Yunan da başlamıştır. Buradan Hint, İran ve Mısır’a geçmiştir. Yunan felsefesinde kainatın izahı, bir ilk sebebe irca düşüncesi ile ortaya çıkmış, ide, madde, irade gibi mefhumlar kainatın ilk sebebi olarak anlaşılmış, materyalizm ve ruhçuluk arasında asırlardır süren farklılıklar buradan neşet etmiştir. Ruhçu görüş, kainatın maddi varlığını bir hayal olarak kabul etmiş ve görülen ve var olan kainatı, ide’nin gölgesi olarak tanımlanmıştır. Bu görüş daha sonra yeni Eflatunculuk olarak Farabi, İbn-i Sina ve İbn-i Rüşd’ü etkilemiştir. Daha sonra buna alternatif olarak materyalizm ortaya çıkmış ve kuvvetlenmiştir. Avrupa’da Hiristiyanlığın zayıflaması ile materyalizm hakim hale gelmiştir.
3. İslam’a göre kainat yoktan var edilmiştir ve zamanı gelince yok olacaktır. O ne subjektif ide (ferdin hayali) ve ne de objektif ide(insandan önce mevcut olan ideler alemi) değildir. İnsan beyninin icat ettiği bir varlık olmadığı gibi, insandan evvel ve ondan müstakil olarak vardır. Alem-kainat ayan ve arazdır.

2.BÖLÜM: İslam’da Bilgi Telakkisi:

Yaratıklar için ilmin kaynakları hiss-i selim, akıl, doğru haberdir.

1. Akıl ile ilk bakışta hasıl olan bilgi zaruri bilgidir. Bir şeyin tamamının parçasından büyük olduğunu bilmek gibi. İstidlalen sabit olan ilim iktisabidir. Akıl, islam alimlerine göre bir nurdur. Bazılarına göre ise bir kuvvedir. mahalli için ise, bazıları dimağda, bazıları kalpte demişlerdir. Hz Ali’nin görüşü (yeri kalptir, ziyası ise dimağdır.) şeklindedir. Doğrusu da budur.
2. Aklın güzeli ve çirkini bilip bilemeyeceği ise çok tartışmalara sebep olmuş, akaid ilminin mühim meselelerindendir.

Mutezileye göre;.

-İyilik ve kötülüğe hakim olan akıldır. Bunun için nakle yani, kitap ve sünnet gibi dini delillere ihtiyaç yoktur.

-Dini deliller farz veya haram olan şeyleri bildirmeseler bile akıl ile bunlara hükmedilebilir.

-Aklın idrak edemediği, hakkında iyi veya kötü hükmü veremediği konularda, dini delillerin hüküm vermesi kabul edilemez. Ahirette Allah (cc)’nın görülmesi gibi.

-Mutezile günah veya küfür gibi şeylerin Allah’a izafesi caiz değildir, çirkindir.

-Mutezile’ ye göre akıllı olan kim olursa olsun iman etmesi farzdır.

EŞARİLERE GÖRE;

Eşyanın farz veya haram kılınmasının mucip sebebi sadece şer’i delillerdir, akıl değildir. Eşyanın Güzel, veya kötü olduğunu dinin delilleri ile bilinir. Bir kavme peygamber gönderilmeden azap edilmeyecektir.

MATURİDİLERİN GÖRÛŞÜ;

Akıl iyi-kötü, haram-helali bilmek için vasıtadır: Eşyayı güzel-çirkin, fiilleri farz veya haram kılan Allah’tır akıl olmadan dinin emirleri anlaşılamaz. Allah’ı bilme hususunda akıl muteberdir. Akıllı küçük bir çocuk, sadece aklı sebebiyle dinin emir ve yasaklarına uymak zorunda değildir. Aynı çocuk İslam’ a veya küfre inansa, bu inancı muteber ve sahih olur. Akıl ile nakil çatıştığında akıl esas alınır, nakil tevil olunur sözü nakil müteşabihat-ı zanniyeden olduğu zamandır aksi halde, akıl, nakil üzerine tercih edilemez.

1. Tevatürün şartları üçtür; sağlam bir hisse dayanmak, nakledenlerin arasında ittifak bulunması, kat’i naslara aykırı olmamasıdır. Bu şartlar muvazenesinde yalan üzerine ittifaklan düşünülmeyen bir topluluğun naklettiği haber bilgi kaynaklarındandır.

D)İslam’a göre ilham bir şeyin sıhhatinin bilme sebeplerinden değildir Mutasavvıflar, ve Rafiziler ilhamı bir ilim kaynağı kabul ederler.

3. BÖLÜM: İman ve imanın şartları:  İman, Allah’a indinden gelen şeyleri kalp ile tasdik, dil ile ikrardır. Birşeyi sadece bilmek yani marifet, iman için kafi değildir. Bilgi ile yetinmeyerek onu kalben tasdik etmek şarttır.

İmanın en özü Hz. Allah’a ve resulüne (SAV) inanmaktır. Kerramiye sadece dil ile ikrarı iman için yeterli görürlerken Havaric ve mutezile ikrar ve tasdikten başka amel etme şartını getirmişlerdir. Mutezile sadece farz ve vacip amelleri, Havaric ise nafile amelleri de sorumluluk olarak yetinmişlerdir. Mutezile namaz kılma imandan bir cüz addeder.

Ekseri muhakkikun görüşü ise imanın asıl rüknü, inanılması lazım gelen şeyleri kalben tasdik etmekten ibarettir, dil ile ikrar şart değildir. İkrar sadece o şahsa dünya hükümlerini tatbik içindir. Bir kimse hiçbir mazereti olmadan ikrarda bulunmazsa günahkar olur, kafir olmaz.

1. Ehli sünnete göre ameller imanın bir cüz’ ü değildir. Ameller artar ama iman ne artar ne de eksilir, veya zayıf olabilir. İmanın, sahih ve makbul olabilmesi için ümitsizlik halinde kabul edilmiş olmaması, mü’minin inkar ve tekzib alameti olan şeyleri yapmaması ve dini hükümlerin sebebinin Allah’ın hikmeti icabı olduğunun kabul edilmesi gerekir. İnanan kimse imanı hakkında, ben muhakkak mü’minin dememeli, inşallah müminim Bir kimse said iken şaki, şaki iken said olabilir Bu Allah’ın kudretindedir.

Allah’a İman

1. Allah’ın ezeliyle ve zatıyla kaim sıfatları vardır. Bu sıfatlar, zatının aynıda değildir, gayrı da değildir. Allah kelam sıfatı ile konuşur. Kelam, harf ve sesler cinsinden olmayıp Allah’ın ezeli bir sıfatıdır Allah-u Tealanın kelamı olan kur’an mahluk değildir ancak harf ve seslerden ibaret bir kitapta toplanan Kur’an mahluktur.
2. Allah-u tealayı görmek aklen caiz, naklen vaciptir. Allah-u Teala görülür, fakat bu bir mekanda, bir yönde, bir ışık yardımıyla değildir. Görenle Allah arasında da bir mesafe bahis mevzu değildir. ,

Mutezile görülmeyeceğine, Kerramiye ve Müşşebbihe ise cisim olarak görüleceğine inanırlar.

Allah-u Teala Cennet’te baş gözüyle mekandan münezzeh olarak görülecektir. Rüyada görülmesi ise ihtilaflı olup, İmam-ı Azamın görülebileceği, İmam-ı Maturidinin ise görülmeyeceği şeklinde izahatı vardır. Recep Efendi ise “bu hususta susmak en güzeldir. demiştir. Miraçta efendimizin Allah-u tealayı gördüğü nakledilir. Hz. Ayşe bunun olmadığını söyler.

1. Allah-u Teala kullarının iman, küfür, isyan ve ibadet olan bütün fiillerinin ve hareketlerinin yaratıcısı değildir. Cebriyenin, zamanımız fatalistlerin Allah herşeyin halıkı olduğuna göre kul fiilleri yapmağa mecburdur, dolayısıyla ceza görmemelidir, anlayışı yanlıştır. Kulun kendi fiilleriyle alakalı sapık mezhepler, kulun kudretini Allah’ın yarattığını, fiillerin ise; kulun kendi isteği ile olduğunu söylemişlerdir. Bazı alimler ise iki kudretin ikisi de asıl fiilde müessirdir derken, bazıları da kulun kudretinin sadece fiilin vasfında müessir olduğunu söylemişlerdir. Bu görüşlerden bizim kabul ettiğimiz kulun fiilinde iki kudretinde beraberce bulunmasıdır. Fiilin Allah’ın kudreti ile olduğu cebirdir, kulun kudreti olduğu inancı ise tevfiz yani fiillik kula bırakılmalıdır. Böylece selefler nakledilen Cebr-ü Mutavazsıt görüşü ortaya çıkar ki Maturidilerin kabul ettiği görüş budur. Eşarilar ise; kullar fiillerinde muhtar, ihtiyarlarında umtardır, yani hür değildir, mecburdurlar. Çünkü onlar iradei cüziyyenin mahluk olduğuna kaildirler. Onlara göre fiilin vukuu ızdıraridir. Kulun fiili yapmak veya terk etmek hususlarından birisini tercih etmek kudreti yoktur. Bunun için Eşarilere Cebr-ü Mahz denir.
2. İstitaat: (Fiillerin Yapılmasında Gerekli Güç)

Kulun gücü ferdin fiili ile başlar ve fiilin bitmesi ile sona erer. Kula verilen bu güç, fiili yapan kudretin kendisidir. İstitaat sebeplerin, aletlerin, azaların salim olmasıyla mümkündür.:Allah, kulun gücünün yetmeyeceği şeyi teklif etmez.

Büyük ve küçük günahları helal sayan kafir olur. Haram edilmiş şeylerde rızıktır.

3. KISIM ve 4. KISIM: Meleklere- Kitaplara İman:

Melekler Allah’ın kulları olup, Allah’ın emri ile hareket ederler. Erkeklik ve dişilik vasfı yoktur. AlIah, kullarına inzal ettiği kitaplarda emrini, nehyini, mükafatını, azabını beyan edip açıklamıştır.

5. KISIM ve 6. KISIM: Peygamberlere-Ahiret Gününe İman:

A-Cenab-ı Hak peygamberlerini tabiat kanunlarını, yırtan mucizelerle teyid etmiştir. Peygamberlerin sayılarının ne olduğu konusunda münakaşa etmemelidir. Peygamberlerin en efdali Efendimizdir Peygamberlerin ve hayırlı kimselerin, büyük günah işleyenlere de şefaat edecekleri ayet ve hadislerle sabittir. Kul, kendisinden emir ve yasaklamaların kalkacağı bir duruma ulaşamaz. Beşerin resülleri, meleklerin resüllerinden daha faziletlidirler. İnsanların en faziletlileri, peygamberlerden (SAV)’in cennetle müjdelediği aşere-i mübeşşere’nin cennete gireceğine şehadet edilir.

B-Öldürülen bir kimse eceli ile ölmüştür.: Hz. Muhammed’in (SAV) kıyamet alametlerinden olarak Deccalin Dabbe-i Arz’ın, Ye’cüc ve Me’cüc’ün çıkması; Hz. İsa’nın nüzulu, güneşin batıdan doğması hakkında verdiği haber haktır. Kabir azabı, kabirde nimetlenme, kabir suali kitap ve sünnet ile sabittir. Öldükten sonra dirilme, kevser havuzu, sırat köprüsü, Cennet ve Cehennem haktır. Cennet ve Cehennem sonsuzdur, günahkar mü’min Cehennemde ebedi kalmaz. Dirilerin ölülere dua etmelerinden ve onlar için sadaka vermelerinden ölülere fayda vardır.

7. KISIM: Kaza ve Kadere İman: Kaza ve Kader meselesindeki ihtilaf; kulların kendi fillerini yaratma meselesindeki ihtilaftan doğmuştur.

Maturidilere göre Kader, Allah-u teala’nın ezeli olan ilim ve irade sıfatına; Kaza da tekvin sıfatına racidir. Kader Kaza haline gelmedikçe Allah tarafından değiştirilmesi umulur. Kazaya rıza ise vaciptir.

4. BÖLÜM: Velayet ve Keramet:

Geçmişteki ümmetlere olduğu gibi, Muhammed (SAV) ümmetinde de Allah’ın (CC) veli kulları vardır. Evliyaullah’ı kabul etmemek küfürdür. Velilerin en önemli özellikleri, çok sağlam bir imanları olması takva sahibi olmaları ve Allah’ın Kulları ile güzel geçinmeleridir. Hadislerde velilik; görüldüğü zaman Allah’ı hatırlatan yüzlerinde, secde izinden nişanları olan insanlar olarak anlatılıyor Velilerin kerameti de haktır. Bir insanda meydana gelen fevkalade haller onun veli olduğunu göstermez. Deccal harikuladeliklerin en göz alıcılarını gösterecektir Fakat o kafirdir. Ehl-i sünnetin ekserisi kerametin vukuunu ve caiz olduğunu kabul etmişlerdir. Bazılarını ise Mutezile kabul etmemiştir. Kuran-ı Kerim’de Hz. Meryem’in, Ashab-ı Kehf ‘in, Hz. Süleymanın katibi ve veziri Asaf İbnü Berhiya’nın kerametleri anlatılmaktadır.

-Kul ile Allah (CC) arasındaki karşılıklı muhabbetler, ayetlerle sabit olunca, denilebilir ki; Bir kul Allah (CC) `ın emrettiği ve razı olduğu şeylerin hepsini yaparsa (fakat ihlasla) taatın en yüksek derecesine erişebilir. Böylece Allah’ın (CC) yasak kıldığı küçük ve büyük şeylerin hepsini de terkedince, Rahim ve Kerim olan Allah’ın (CC), kuluna istediği birşeyi vermesi, imkansız değildir.

-Bir hadis-i kudside de Allah-u Teala”kulum bana nafılelerle yaklaşır” diyor. Bu haber gösteriyor ki ; kulların, kulaklarında, gözlerinde, dillerinde ve diğer azalarında, Allah’ın (CC) gayrısı için nasip yoktur.

HARİKALAR

1) Mucize

2) Keramet

3) İrhasat

4) Meunet

5) İstidrac

-Ümmetinden biri için zahir olan keramet, o ümmetin peygamberinin mucizesi sayılır. Bu kerametle o mü’minin veli olduğu ortaya çıkar.

-Velinin velayet iddiasında bulunması, yani “Ben veliyim demesi caiz değildir. Keramet sahibi olan kimse bu kerametle gururlanmaz ve kerametini iftihar vesilesi yapmaz. İstidrac sahibi ise kendisine izhar edilen harika ile gurur duyar. Kibri artar, kendisini Allah’ın gazabından emin bilir.

-Velilerin kendilerinin veli olduğunu bilip bilmemeleri ihtilaflıdır. Çoğu zaman keşfı, kerameti zuhur etmeyen veliler, bu haller kendilerinden zuhur edenlerden daha üstündürler. Hatta kendilerinden keramet zuhur eden bazı veliler bu kerametlerinden nedamet etmişlerdir. Meşhur olan görüş velayet sahibinin kendi veliliğini bilmesi şart değildir.

-Evliyanın islam prensiplerine bağlı kalması şarttır. Ebu Süleyman Eddarani derki çoğu zaman feyz yoluyla kalabilme birtakım sırlar ve tecelliler vahiy olurdu. Fakat ben bunları kitap ve sünnetden iki adil şahit olmadan kabul etmezdim.

5. BÖLÜM: Hilafet ve İmamet:

Seyyid Şerif Cürcaniye göre imamet bahsi dinin ve akaidin asıl meselelerinden değil, tali derecelerindendir. Sa’d-ı Taftazani’ye göre de imamet ameli hükümlerdendir. Müslümanların bir imam seçmeleri şarttır. Bu bazılarına göre aklen, bazılarına göre şer’an vaciptir. Taftazani’ye göre farzı kifayedir. İmam seçmenin; kitap, sünnet, icma ve kıyastan delilleri vardır.

İmam seçmeye herkesin iştirak etmesi doğru değildir. Mü’minlerin tasvibini ve güvenini kazanan ve imam seçebilmeye ehil olan kimselerin seçmesiyle imam seçilir. Seçeceklerin kaç kişi olacakları ihtilaflıdır. Bir kısım alimler her belde de çoğunluğun bulunmasının şart olduğunu ileri sürerler. Bazıları da en az beş kişi olmalı demişlerdir. Eğer fitneyi asileri ve düşmanları önlemeye ihtiyaç varsa ; şecaat ve cesaret sahibi olanı seçmek şarttır. Memlekette sükunetin devam ettiği bir zaman ise alim olanı seçmek lazımdır. Şayet iki imama biat edilmişse birinin katli vaciptir.

İmamın bazı özellikleri:

l) İmam kureyşten olmalıdır, ancak imamlık haşim ve ali oğullarına mahsııs değildir.

2) İmamın zamanın en faziletlisi olması şart değildir.

3) İmam zamanın siyaset, ilim ve sanatını biliyor olmalıdır.

4) Erkek olmalıdır.

5) Hükmünü geçirmeye emrinden çıkana gücü yeter olmalıdır.

İmamın bazı vazifeleri:

1) Hadleri ikame, askeri teşhis, sadakaları toplamak.

2) Cuma ve bayram namazlarını kıldırmak.

3) İnsanlar arasındaki ihtilafları kaldırmak.

4) Velisi olmayan insanları evlendirmek.

5) Ganimeti taksim etmek.

İmamın azl edilmesi:

Hanefi ve şafi mezheplerinde muhtar olan kavle göre; imam fasıklığı sebebiyle azledilemez. İmam Maverdiye göre; itikadında meydana gelen şüpheden dolayı, bedeninde noksanlık arız olmasından dolayı azl edilir. Tasarrufla meydana gelen noksanlıktan dolayı ise azli duruma göre olur. Mesela Hıcır ve kahır halleri gibi.

6. BÖLÜM: İNSANI KÜFRE GÖTÜREN HALLER
7. BÖLÜM: MİRAC
8.  MİRAC HADİSESİ mü’minler için bir imtihan olmuştur imanı sağlam olanlar ortaya çıkmıştır. Mirac ile cennetin mükafatlarının büyüklüğü cehennemin ise ateşinin pek şiddetli olduğu anlaşılmıştır. Resulullahın mirac gecesi peygamberleri ve melekleri müşahedesi hem kendisinin hem de onların yükselmelerinin sebebidir. Peygamberimiz, semavatı arş ve kürsü ahvalini müşahede edince bu alemin ahvali ve korkuları onun gözünde küçülür. Allah yoluna daveti ve islam davasına çalışması kalbinde daha kuvvetlenir.

Peygamberimizin, ruhani olarak birçok kere cismani olarak vuku bulmuştur.

Miracın Mekke’den Mescidi Aksaya olan kısmı kitap da sabittir. Bunu inkar eden kafir olur. Mescidi Aksadan semaya kadar ki kısmı meşhur hadislerle sabittir. Bunu inkar eden Bid’atçı olur fıska girer. Semadan Cennete, arşa ve maverayı aleme çıkış ise Haber-i ahad ile sabittir. Bunu inkar eden ise hata etmiş olur.

6. BÖLÜM İÇTİHAT VE TAKLİT:

Müçtehit bazen hata bazen de isabet eder. İçtihat, tecezzi kabul etmez. Bir müçtehidin bazı yerlerde müçtehit, bazı yerlerde mukallit olması yanlıştır. Kendisi içtihat edebilecekken başkasını taklit edemez. Müçtehit derecesinde olmayan insanlar ise bir müçtehidi taklit etmelidirler. Bu ameli hükümlerdendir. Hadimiye göre “halk geçmiş devirlerde yaşayan alimlerden işittikleri sözlerle kendi zamanlarında bulunan güvenilir sözleri ile amel etmeyi tercih etmelidir.” der. İtikatta mukallit Mutezileye göre Mü’min olamaz. Cennete giremez. Eş’ari’ye göre imanı sahih olmaz. Maturidiye göre ise ; günahkardır.

Yayınevi               : Otağ

Baskı     : İstanbul / 1971 / 196 shf.

Tercüme

Genel Değerlendirme:

Eserin ilk bölümünde eğitim sistemimizin arızaları anlatılıyor ve eğitim sistemimize genel olarak ele alınıyor. İkinci bölümünde mucidlik dünyası, mucidlerin özellikleri ve eğitimleriyle, yurtdışında mucidlerin eğitimi anlatılıyor. Eğitim nasıl olmalı bölümüyle bitiriliyor.

Bugünkü Eğitim Sistemimize Kritik Bir Bakış.

Ezbere dayalı olan öğretim sistemimizde bilgi yüklenilmesi ağırlıktadır. Özellikle bilgi yükleme. İlköğretimde, çocuk kendine yabancı olan bir yaygın bilgiden mesul tutulmakta. Özellikle düşünmeye yer verilmeyen, araştırmaya yönlendirmeyen eğitim sistemi ilkokuldan üniversiteye kadar öğretmenin söylediklerini ezberlemeye, imtihanlarda nakletmeye yönlendirilen öğrenci ilmi düşünmeyi gerçekleştirememektedir.

Öğrenci, bilgi yığılan bir nesne olmaktan çıkarılıp, anlama ve bilgi üretme dönemine giren bir özne vasfını kazanınca daha ilkokuldan başlayarak ezberlemeye değil; anlamaya yönelik bir eğitim gördüğünde, yüksek öğretim sırasında artık yalnız öğretim üyesinden birşeyler öğrenen kişi olmaktan çıkıp, kendisi de birşeyler inceleyen araştıran, derse katkıda bulunan bir kişi olacaktır.

Toplumumuzda Kişilik Gelişimi ve Eğitim

Bugün ileri toplumlarda çocuğa aile zenginliği veya onun statüsü değil, güven duygusu, beceri ve sorumluluk kazandırılmakta. Çünkü ‘Kendisini yönetmeyen aciz ve güvensiz insanı, başkalarının kuralları yönetir’. Çocuk değişmez bir zeka ile doğmaz. İlmi çalışmalar zekanın en hızlı şekilde 8 yaşından önceki dönemde geliştiğini ortaya koymuştur. Çocuğa kendine ifade fırsatı verildiği ölçüde gelişir. Küçük yaştan itibaren ona kendine has fikirlere sahip olması ve düşüncelerini belirtmesi için yardımcı olmalı. Yapılan anketler, üniversitede okuyan gençler arasında yüksek oranda yetersizlik ve güvensizlik duygusunun var olduğunu göstermektedir.

Çocuk deneyerek daha kolay öğrenir. Gençlerimiz hep ‘yanılmak korusu’ ile pasif ve çekingen kalmıştır. Bunun da sebebi çocukların hata yapmalarının da onlara güven duygusunun verilmeyişidir. Emeğin ve çalışmanın takdir edilmediği bir toplumda gençlere sürekli ‘çalışın’ demenin hiçbir pratik değeri yoktur.

Bugünün Dünyasındaki Değişik Eğitim

Okulu başarılı yapan şeyler sadece para ve emekle satın alınan veya yaptırılan, güzel binalar ve kaliteli eğitim teknolojileri değil, aynı zamanda öğretmene, onun yetişmesine ve problemlerini çözmesine önem veren zihniyette insanların olması ve paranın öğretmen için harcanmasıdır. Bugün Japonya ve Almanya, okullarında öğrenci başına, A.B.D.’den % 50 daha az para harcamakta. Bununla birlikte birçok konuda A.B.D.’den daha ileri seviyededirler. A.B.D. binalara ve yönetime daha fazla para harcarken, Japonya ve Almanya Yönetim ve binalardan ziyade, öğretmen maaşlarına daha fazla ödemekte.

Osmanlı medreselerinde hocalara günde 50 ile 100 akçe talebelere de 7 akçe burs verip sosyal hayatlarını garantiye almıştır. Bütün eğitim elemanlarının yeme ve içmeleri bedavaydı. (O devirde birkaç akçe ile bir koyun alınmakta idi. Bugünle kıyasını varın siz yapın.)

Ayrıca eğitim sistemleri kaliteli olan ülkeler, öğrencileri daha fazla tutarlar. Mesela, Japonya’nın öğretim süresi bir yılda 240 gün, Almanya’da 210 gün, Türkiye’de ise yaklaşık 180 gündür.

Dünyada matematik öğretiminde en iyi olan Hollanda’da farklı ve ilgi uyandırıcı yapıdaki cisimler derste kullanılır. Gerçek dünyadaki cisimler derste de kullanılır. Çocukların öğrendikleri şeyler onların hayatlarıyla bağlantılıdır. Bilimi, teknolojiye aktarmada en iyi olan Japonlar, diğer ülkelerle kıyaslandığında, avukattan, hukukçudan fazla mühendis ve teknik eleman yetiştirirler.

Japonlar Osmanlı’ların Enderun mektebindeki uygulama ağırlıklı eğitimi benimseyip tatbik etmektedir. Yeni Zelanda’lılar okuma ve anlama kabiliyetini en iyi gerçekleştirenlerdir. Yeni Zelanda’lıların bu metodu, Osmanlı medreselerinde tatbik edilen metoddur.

Öğretmen eğitiminde en başarılı olan Almanya’da öğretmenler, rahat şekilde orta sınıf seviyesinde maaş alırlar ve haklar verilir; ağır bir eğitimden geçirilir. Mesela, Almanya’da bir müzik öğretmenin müzikde veya İngilizce’de master alması mecburidir.

Enderun Mektebi

Enderun mektebi Osmanlı’daki üstün beyin gücünün eğitimi için kurulan 21. asra girerken, ülkelerin benimsediği, hedeflediği eğitim modelinin pek çok yönünü ihtiva eden eğitim müessesesidir. Yeni Zelenda’lıların örnek aldığı eğitim sisteminde öğrenciler yaşlarına göre değil, ilerleme hızlarına, anlama ve kavrama seviyelerine göre gruplandırılırdı. Sınıflar 15’er kişilik olup, her 15 kişiye bir sınıf öğretmeni atanırdı. yine Yeni Zelenda’lılara belletmen sistemini Enderun Mektebinde 10 kişilik öğrenci gruplarına öğretmenden ayrı olarak Lala (rehber) verilirdi. Lalalar kıdemli ve başarılı öğrenciler arasından seçilirdi.

Tanzimat’tan Günümüze Eğitimdeki İnsan Modeli

Tanzimattan sonra ülkemizde Batı’ya ve onun değerlerine bir yöneliş vardır. 1840-1900 yılları arasında Osmanlı toplumunda eğitiminde Batılılaşma ve laikleşme adına çok önemli değişiklikler yapıldı.

1839’da ilk önce askeri sahada batılılaşmaya yönelik reform hareketleri daha sonra, eğitimde, adalet sisteminde ve bürokraside yapıldı. Ülkenin en önemli eğitim kurumları Batılılara teslim edilmesi çok kısa bir zaman sonra açık bir şekilde görülmeye başladı.

Çünkü pozitivist ve materyalist bir eğitim sisteminin uygulanışını, Mc.Farlena hayretler içinde müşahede etmişti. Yabancı okulların açılmasına hız verildi. 1867’de Fransız Devletinin maddi ve manevi büyük yardımlarıyla Fransızca eğitim ve öğretim yapan Galatasaray Lisesi kuruldu. yıllarca imparatorluğun yönetici kadrolarını aydınlarını, yetiştiren bu okulun müdürü ve hocalarının çoğu Fransızdı.

Londra’dan Eğitim Sistemimizin Görünüşü

Lisanımız

Dünyada dil zenginliği kelime açısından, birincisi Arapça ikincisi Fransızca üçüncüsü İngilizce olmasına rağmen İngilizce’den Türkçe’ye tercümede ne kadar zorluk çekildiği malumdur. Çünkü Türkçe’deki bir kelime, az bir nüansla İngilizce’de 60-70 kelime karşılığıdır. Bu da bizim öz Türkçe adına dilimizin ayıklama adına doğurduğu zorluklardandır.

Eğitim görmüş bir İngiliz, Shakespeare’in ve en azından 1800’lerde yazılmış eserlerin dilini rahatça anlarlarken; 1900’lerde Türkçe olarak yazılmış eserler bir Türk vatandaşına yabancı gelmektedir. Bizim Osmanlı’da eleştirdiğimiz ‘halk ile Ulema arasındaki kopukluğun en büyük sebebi olan ‘kullanılan kavramların ve sözcüklerin farklı oluşu’ gibi; İngilizce’de de akademik bilim İngilizce’si ile halkın konuştuğu İngilizce farklıdır. Yine liseyi bitiren bir İngiliz vatandaşı, ana dili İngilizce’den yeterlilik imtihanına girmek zorundadır.

‘Git Doktoranı Yap Gel’ Mantığı

1960’lı yıllardan beri yurt dışına öğrenci ve kamu görevlileri gönderilmesine rağmen hala ülke ve millet çapında Batının bilim ve teknolojisini alarak onu geliştirmiş değiliz. Japonlar bu işi 20-25 yılda gerçekleştirdi. 4-5 yıllık masrafı bugünkü değerlerde 300-350 milyon lira dolayında olan ve her yıl 150-200 öğrenci gönderilerek sayıları 1000 olan ve 1500 tane de kendi imkanlarıyla giden bu öğrenciler spastik olarak ne çalışacaklarını ve döndüklerinde nerelerde istihdam edilip, millete nasıl faydalı olacaklarını bilmiyorlardı. Sonuç ortada: Ülkelerine geri dönenlerin oranı % 30’dur. Ülkelerine dönenler de ya yanlış işlerde istihdam ediliyor, veya bürokratik engellemelere kurban gidiyor. Devletin ‘Git doktoranı yap gel’ mantığı öğrencilere önceden mesuliyeti vermekte. Yurt dışında doktora yapan öğrencilere de hazır bilgilerin olduğu tezler hazırlattırılmakta (Örneğin Rusya’daki Müslüman Türkler).

İngiliz Eğitim Sistemi.

İngiltere’de devlet okullarının yanında en az onlar kadar yaygın özel okullara 7 yaşında alınır, Lise bitinceye kadar da bu okullarda yatılı kalınır. Buradan mezun olanlar da ülkeyi yönetir. İdarecilerin % 80 bu okullardan mezundur.

Batıdaki İlmi Gelişmeler Ve Biz

Bugün Batı dünyası, Düşünce ve fikir bakımından kriz dönemi yaşamaktadır. Bilim ve din arasındaki 150 yıllık mücadelenin artık sona erdirilmesi gerektiği inanç ve bilginin insanın iki temel ihtiyacı olduğu hususlarında pek çok Batıllı bilim adamı ve düşünür kampanya başlatmış bulunmakta. Oysa 1920’li yıllarda Avrupa’da moda olmuş dinin ve inancın gereksiz ve manasız olduğunu ileri süren ‘Mantıki Pozitivizm’ isimli materyalist bilim felsefesi gözlüğü ile yıllardır Türkiye’deki Müslümanları değerlendiren bir grup aydın, özellikle okumuş insanların dine alaka duymaya başlamasını ve dindarlaşmasını mantıki pozitivizm felsefesi çerçevesinde anlamıyorlar. Gerçekte mantıki pozitivizm Hristiyanlığa karşı bir cevaptır. Oysa bizim aydınımız Batıda Hristiyanlık için verilen hükümleri, memleketimizde İslamiyet üzerinde infaz ettiler.

Batının Bilim ve Teknolojideki seviyesine niçin ulaşamıyoruz? Yaklaşık 150 yıldır Batı’ ile sıkı bir alış veriş içinde bulunuyoruz. Bizim toplumumuzda Batıdaki gibi sosyal değişimlere bağlı olarak halkın yapısına uygun kurulmuş ve oturmuş müesseseler mevcut değil. Batının üniversitelerinde memleketimizin ve üniversilerimizin ihtiyaç duydukları konularda, ama çok plansız şekilde küçük bir noktada, kompleks ve pahalı teknoloji ve laboratuar cihazlarını kullanarak, akademik kariyerini tamamlamakta ve ülkemize -eğer vatanperver ise- geri dönmektedir. Göreve başladıktan sonra, Batıda başarılı sonuçlar elde ettiği sistemi, ortamı ve ilmi araştırma atmosferini bulamamakta; üç beş yıl içinde araştırma, okuma aşk ve şevkini kaybederek rutin şekilde dersini veren sisteme adapte olmuş biri veya o üniversiteyi terk edip zengin olma yollarını araştırmaktadır.

Mucid Yetiştirmenin Önemi

Durmadan ortaya çıkan yeni problemler karşısında, milletin, hürriyet, refah ve saadetlerini sürdürebilmesi mucid ruhlu insanların yetiştirilmesine bağlıdır. Bilim, teknik ve ekonomide büyük ilerlemelerin hayal gücüne ve üstün zeka, hızlı problem çözme gibi zihni kabiliyetlerin eseri olduğunu çok önceden fark eden bu ülkelerin bilim ve fikir adamları yıllardan beri araştırma yapmaktadırlar.

Bu düşüncelerin akis uyandıracağı anlaşılabileceği çeşitli mesleklerden bir aydın grubuna sahip olmaları da onlar için ayrı bir talih olmuştur. Zaten Almanların 41, Amerikalıların 40, İngilizlerin 32 Nobel mükafatı kazanmalarına karşılık, Müslümanların bir tane bile Nobel Ödülü yoktur.

Dünyanın Dahi Yetiştiren Merkezleri

20-30 yıldır ‘yüksek zeka ve mucitlik testleri’ geliştirerek toplumlarını testlerle sistematik olarak tarayan İsrail, Çin, eski Sovyetler Birliği ve A.B.D. üstün zekalıların eğitimi için özel okullar ve üniversiteler tesis etmiştir. Mesela İsrail’in (Cudin şehrinde ‘Ofek’ isimli özel bir dahi okulu vardır. Bu okulun öğrencilerinden ‘Dan Glük’ 5 yaşında iken İsrail hükümetine yazdığı bir mektupta Filistin meselesinin çözümü için ayrıntılı bir barış planı hazırlayıp teklif etmişti. Okulun en başarılı öğrencisi olan Dan Glük’e geleceğin Einstein’i olarak bakılmaktadır.

Novossibirsk’te dahilerin eğitimini profesörlerin üstlendiği Sovyetler Birliği’nin açtığı dahi okulunun eğitim süresi 3 yıldır.

Mucidler Nasıl Keşfedilir?

Mucidliğin temel işleme mekanizması olan diverjant düşünce, mevcut bilgiye dayanılarak yeni orijinal değişik alternatif ve çözümler üretilmesinde iş görüşü mucidliği ölçen geliştirilmiş özel testlerle mucidler keşfedilir; I.Q. testi ile zeka seviyesi ölçülür. Mucid kimseler, teknik konularda daha çok okurlar. Kendi uzmanlıklarının farklı alanlarıyla ilgili mesleki litaratüre aşırı ilgi duyarlar. Gençliklerinde çok şey okumuşlardır. Kendilerine ait şahsi dökümantasyon çalışmaları vardır.

Mucid Şahsiyetlerin Vasıfları

Mucidlerin gruplandırılmış vasıflarının bazıları: Kararlarında bağımsız, egosu kuvvetli, enaniyetli, kendine güvenen, dediği dedik, herşeyi kolay kolay kabul etmeyen: ferdiyetçi tiplerdir. Şevkli, istekli, hırslı, kendi kendine öğrenebilen, ırarlı ve çalışkandır. Güzel değerlendimeler yapabilen, analiz ve sentez güçleri kuvvetli, anlayışlı ve kavrayışlı, yüksek muhakemelidirler. Bunlar ‘ben merkezli’ olmalarından dolayı kolayca kayıp sapabilmektedirler.

Eğitim Nasıl Olmalı

İsteklerin Tatmin Edilme Sürecinde Eğitimin Önem

İnsanın çevresine karşı organik ve sosyal intibakının şeklini istek, hedef, engel arasındaki karşılıklı münasebetler belirler. Bunun için başta isteği değerlendirmek, onun önemini ve karmaşıklığını fark edebilmektir. Problem çözme ile ilgili vakaları öğrenmesi problem çözmeyi kolaylaştırmaktadır. ‘Karar vermeden önce düşün, sonra kararını ver’ tembihi gözönüne alınarak istekleri yerine getirmeden önce, o istekle alakalı bütün malumatları gözden geçirmeli, varsa tecrübeleri dinlemeli ve diğer ihtimalleri düşünüp tartmalı ve ona göre, o isteği yerine getirip getiremeyeceğine karar vermeli.

Eğitimde Öğrenci Boyutunun İlk Sıraya Konmasının Önemi

Eğitim ve öğretim müfredatları öğrenci boyutu vurgulanarak hazırlanır. Öğrencinin yaşı, çevresi, ilgi alanları bu sistemde önemlidir. Öğrenciye verilecek bilgiler, öğrencinin daha önceki eğitimine, nasıl yetiştiğine ve onun şartlarına uygun hazırlanır. Kısaca öğrenci merkezli bir eğitimde, öğrenci sistemin temelidir.

Öğrenmede Alternatif bir metod: Grup çalışması

Grup çalışması ile sıcak bir atmosferde; anlatırken öğrenme, dinlerken öğrenme, tartışırken öğrenme, soru-cevap tarzında öğrenme, gibi çok geniş imkanlar ortaya çıkmaktadır. Böylece öğrenciyle birlikte mücadele etme, birlikte başarma birlikte sevinme, kısacası ‘Biz’ olma duygusunu kazandırma fırsatı verir.

Okuma-Yazma Ve Sözlü Anlatımın Geliştirilmesi

Öğrencilerin duygularını, izlenimlerini, tecrübelerini şiir, hikaye fıkra türlerinde dile getirebilip yayınlayabilecekleri bir okul gazetesi çıkartma, öğrenci odaklı eğitimin uygulamasına bir model olabilir. Bu tür faaliyetler hem öğrencinin aktif atılımını sağlayarak kritik düşünmeyi pekiştirecek, hem de dili güzel bir biçimde kullanmasını sağlayacaktır.

Eğitimde Yabancı Dilin Önemi

Birçok sahada ortaya çıkan yenilikleri izleyebilme ya da diğer toplumlara aktarabilme, böylece yaşadığı çağı kavrayabilme bugünün insanı için önemli bir ihtiyaçtır. İlkönce hangi alanlarda ne tür bir yabancı dile gerek duyulduğunu belirledikten sonra, bu dillerin, kullanımında hangi kabiliyetlere ne seviyede öncelik verileceği kararlaştırılmalıdır.

Eğitimde Kitle İletişim Araçlarının Önemi

Kitle iletişim araçlarının kullanıldığı eğitim-öğretim ortamında çocuk ve gençler kendi hızları içinde kendi ilgi ve kabiliyetlerine uygun konuları, kendi çabası ve öğretmenin rehberliği ile öğrenme fırsatına sahip olacaktır.

Bilgisayar Destekli Eğitim

Multimedia ürünlerinin kullanılmasında elde edilen netice şudur: Alışılagelmiş öğretim metodlarına (kitap ve tahta) kıyasen kişiyi daha uzun süreli ve derin bir alakayla mevzua yönlendirmesidir. Ayrıca kişi daha uzun süreli anlaşılmış, sindirilmiş bilgiye sahip olmanın yanında, bilginin nasıl, nerede kullanabileceği hususunda tecrübe kazanır.

Öğrencinin bilgisayarla etkileşim içine girmesi, deneme ve yanılma yoluyla öğrenciye geri besleme sağlanması: Yüksek işlem hızı sayesinde birçok benzetmeye açık olması özellikle gerçek hayatta bile yapılamayacak veya tehlikeli olacak olayları bir anda yapması ve gözlem imkanını sağlaması, görüntüleri istenen hızda ve sırada kompoze ederek kullanabilmeyi mümkün kılmaktadır.

Nil Yayınları

Cenab-ı Hak her hayat sahibine bu dünyada hayatını devam ettirebilmesi için bütün şartları en güzel bir surette hazırlamıştır. Balığı suda en rahat şekilde yaşatan ve yüzdüren Cenab-ı Hak, bir güvercinide havada kolayca uçabilecek tarda yaratmıştır. Bu rahmet ve hikmet, mahluklar içinde en fazla insanda tecelli etmiştir. “Şu meşhud saltanat-ı insaniye ve terakkiyat-ı beşeriyye ve kemalat-ı medeniyyet celb ile değil, galebe il değil, cidal ile değil… Belki ona onun zaafı için teshir edilmiş, onun cehli için ona ilham edilmiş, onun ihtiyacı için ona ikram edilmiş.” (Sözler) Zıtlıkların yaratılmasının hikmeti için; çirkinlik olmazsa güzelliğin, şer olmazsa hayrın, karanlık olmazsa ışığın, ehemmiyeti layığınca takdir edilemezdi.

Kadere teslim olan bir insan Allah-u Tealadan gelen her hadisenin güzel olduğuna itikat eder, ömrünü sürur ve inşirah ile geçirir. Kederi atar, safayı bulur.

KADER VE KAZA

Kader: Varlıkların ve hadiselerin bütün halleri ve vasıfları ile, sebepleri ve şartları ile, haiz olacakları kuvvet ve kabiliyetleriyle, varlık alemine gelecekleri zaman ve mekanlarıyla Cenab-ı Hak tarafından ezelde tayin buyurulması be bir tertip ile kaydedilmesi demektir.

Kaza: Ezelde takdir olunan her şeyin Cenab-ı Hakkın halk ve icadıyla vucut sahasına çıkması demektir. Kader ilim, kaza kudret sıfatına dayanmaktadır. Kader kazadan öncedir. Bir şeyin varlık sahasına gelmesi hem kaza, hem kaderdir. Yaratılmayan şeyler ise kaderdedir.

Kader iki kısımdır: 1- İnsanın iradesiyle ilgili olan kısım 2- İnsan iradesi dışında olan kısım. Bunu sebebi insanlarca bilinmemektedir. Hadis ile bizi kader ile uğraşmaktan men edilen kısım budur.

İnsan İradesi ve Kudreti:

İrade: İki takdir edilen şeyden birinin meydana gelmesini tahsis eden bir sıfattır. İnsan kendi iradesini okuma yazma gibi fiillerden her birine kullanabilecek durumda olduğundan iradesine külli irade denilmektedir. Bir işe kara verdiğinde iradesi cüzileşmiştir.

İnsanın Kudreti: Kudret; iradenin uygun görmesi üzerine, istene şeylerde tesir icra eden ve faile bir işi işleme ve işlememe imkanı veren bir kuvvettir. İnsan yaptıkları fenalıklara sahip çıkmak istemez. Bana bu günahı kader işletti dediği takdirde küfre gider. İşte insanı bu uçuruma düşmekten kurtarmak için cüz-İ ihtiyari karşısına çıkar.

İnsanın İhtiyari Fiillerdeki Mesuliyeti:

İhtiyari ve ıztırari fiiller bir tutulamaz: Tamamen irademiz dışında meydana gelen ıztırari fiiller için herhangi bir mesuliyet söz konusu değildir. Mesela, göz kapaklarımızın çalışması, cinsiyetimiz gibi. İhtiyari fiiller ise kendi irademizle işlediğimiz fiillerdir. Bir insan, kendi cüz ’i iradesiyle işlediği kötülükler için kaderin böyle olduğundan bu fenalığı mecburen işledim diyebilir mi?

İnsanların bir kısmının hayır diğer kısmının şer yolunu seçmeleri gösteriyor ki, irade ve ihtiyar insandadır, tercih ona bırakılmıştır. Yani, kul cüz ‘i iradesiyle bir fiile teşebbüs etmedikçe Cenab-ı Hak o fiili yaratmamaktadır.

Önemli bir mesele: Cenab-ı Hak ezelde ilim ve iradesiyle her şeyi tesbit ve takdir ettiğine göre bir insanın hakkında şer işlemeyi takdir etmişse o kimse nasıl hayır işleyebilir ve bu durumda nasıl mesul tutulabilir? İlmi kelam alimleri bu hakikati “İlim maluma tabidir; öyleyse malum ilme tabi değildir” kaidesiyle izah etmişlerdir. İlim bir şeyim zihindeki şekli, malum ise o şeyin hariçteki şekli olarak tarif edilir. İlim, işlediğimiz bütün amelleri Cenab-ı Hakkın ezeli ilmiyle bilmesi, malum ise işlediğimiz amellerdir. İnsanlar ihtiyari fiilleri nasıl işleyeceklerse, Cenab-ı Hak öylece bilmiş ve takdir etmiştir.

Hayır ve Şerrin Allah’tan Olması:

Hayır ve şerri Allah’ın yaratması: İnsanın irade ve ihtiyari ile işlediği hayır olsun şer olsun, bütün amellerini yaratan ancak Cenab-ı Haktır. Lakin, hayrı ve şerri insan kendi ihtiyariyle istemekte, dolayısıyla da mesuliyeti o çekmektedir.

Hidayet ve dalalet: İnsanları hidayete erdiren ve dalalete düşüren ancak Allah’tır. Hidayet Allah’tandır, O nasib etmedikten sonra insan doğru yola giremez. Bütün iyiliklerin Allah’tan, kötülüklerin nefisten olması: İnsan, Hak Tealanın ihsan ettiği büyük sermayeyi O’nun rızası istikametinde kullandığında, ortaya çıkan dünyevi ve uhrevi neticeleri Allah’tan bilmeli ve O’na minnettar olmalıdır. O’nun rızası hilafına kullanan kimse, elde edeceği şerli neticelerden mesul olacaktır. Lezzetli üzüm salkımlarının hasiyetleri kuru çubuğunda aranılmaz.

Kader ve Adalet

Adalet, ihkak-ı hak etmek, yani her şeye layık olduğu hakkını vermek ve herşeyi en uygun mevki ve mertebeye koymaktır. Cenab-ı Hak herşeye taşıyabileceği kadar yük yüklemeyi ezelde takdir buyurmuş ve varlıkları o İlahi Kadere göre yaratmakla bu alemde adaletini tecelli ettirmiş, göstermiştir. Zulüm, başkasının hak ve hukukuna tecavüz etmektir. Kainatın yaratıcısı ve maliki olan Rabbü’l Alemin hakkında zulüm muhaldir. O’nun kahrı ancak emir ve iradesine uymayan asiler içindir.

Adaletle ilgili bir soru: Dünyanın ıssız bir köşesinde yaşayan bir insan ile İslam ülkesindeki bir insanın İslami hakikatleri bilme ve öğrenme imkanları elbette bir değildir. Bunlar arasında mesuliyet açısından bir fark var mıdır? Bu hal, adaleti ilahiyye cihetiyle nasıl izah edilir?

Evvela, hesap sormak, sıgaya çekmek ancak Allah’u Azimüşanın hakkıdır. Mahlukatın O’na sual ve hesap sormaya hakkı yoktur. Fetret zamanında yaşayan ve kendilerine peygamber sesi ulaşmayan kimseler dahi, Cenab-ı Hakk’a iman etmekle mükelleftir. Çünkü, akılları, bozulmamış fıtratları kendilerini Allah’ı bilmeye ve birliğine inanmaya götürür. Fakat, bunlar diğer dini hükümlerden mes’ul değildirler. Çünkü, bu gibi hükümler, peygamberler tarafından tebliğ edilmedikçe anlaşılamaz.

Sual: Dünyada 50-60 sene gibi kısa bir ömrün neticesi olarak mü’minin Cennet’te, kafirin ise Cehennem’de ebediyen kalması adaleti İlahiyye noktasından nasıl izah edilir?

Cevap: İmanın kudsiyetine eren bir mü’min, dünyada faraza ebedi yaşamış olsa, Halik-ı Zülcelal’ine ebediyen itaat ve ibadet edecek, emirlerine inkiyadda bulunacaktır. Mü’minin niyeti amelinden hayırlıdır, sırrınca Cenab-ı Hakk mü’minin bu niyetini bilfiil kabul ederek ona fazlından ebedi bir cenneti ihsan buyurur. Kafirin cehennemde ebedi kalması hükmüne gelince o inkar etmekle Zat-ı Akdes’in azamet ve kibriyasını, izzet ve celalini tekzib ediyor; Uluhiyet’inin haysiyetine, Rububiyet’inin izzetine dokunuyor. Esma-yı İlahiye’nin kainattaki nihayetsiz tecellilerini tesadüf ve tabiata havale etmekle nihayetsiz bir cinayet işliyor ve O’na ibadet eden umum mahlukatın hakkına tecavüz etmiş oluyor. Elbette böyle nihayetsiz cinayetlerin cezası da ancak ebedi bir cehennem olabilir.

Adaletin Kainatta Tecellisi

İlahi adaletin kainattaki sayısız tecellilerinin iki yönü üzerinde duracağız.

1. Her hayat sahibine dünyadan faydalanması için gerekli her şeyin adil bir şekilde verilmesidir.
2. Alemdeki muvazenenin korunmasıdır.

Ef’al-İ İb’ad (Kulların Fiileri)

İnsanların ihtiyari fiilleri üç mezhepte toplanır.

1. Cebriye Mezhebi: Allah (cc) şirk ve aczden tenzih kasdıyla insanların cüzi iradeleri ve diğer halleriyle yaptıkları her şeyi kadere vurmuşlar ve dalalete düşmüşlerdir.
2. Mu’tezile Mezhebi: Ehl-i sünnetten ayrıldıkları 4 ana mes’ele vardır.

a) Cenab-ı Hakk’ın sıfatlarını kabul etmezler.

b) Kaderi Allah’ın yaratmadığını iddia ederler. Kul, fiilinin yaratıcısıdır derler.

c) Küfür ile iman arasında üçüncü bir mertebenin olduğuna inanırlar.

d) Cemel ve Sıffin muharebelerinde iki taraftan birinin mutlak haksız olduğunu ve bu haksız tarafın fasık olduğunun savunurlar.

 Ehl-i Sünnet: İkiye ayrılır.

a) Maturidiyye: İnsanın işlediği ihtiyari bir fiilde o fiili talep eden, kesbeden yani cüzi iradesini o fiilin işlenmesinde sarfeden insandır; dolayısıyla fail olayı işleyendir derler.

b) Eş’ariye: Bunlar iradey-i külliye ve cüzi iradeye inanırlar.

Zafer Yayınları

ANAHATLARIYLA İSLAM FELSEFESİ

Yazar, giriş bölümünde felsefenin tanımını ve temel kavramları verdikten sonra, ilk bölümde felsefenin doğuşundan İslam dünyasına geçişe kadar dönemi ve ünlü filozoflarını, ikinci bölümde ise; felsefenin İslam dünyasına geçmesinden itibaren, yetişen filozofları ve ekollerini tanıtır. Kitap, Çok çeşitli kaynaklardan yararlanılarak hazırlanmış, yazar kendi düşüncelerine pek yer vermemiş. Yazarın katkısı sadece bu fikirleri bağlamak olmuş. Daha çok bir araştırma tezi gibi.

FELSEFENİN METODLARI

1-            Akıl felsefenin temeli değil aleti olmak durumundadır.

2-            “Felsefe sadece akılla ilgilenir” demek konusunu sınırlamaktır. Zira insan ruhu sadece akıldan ibaret değildir.

3-            Çözülmemiş ve çözülememiş problemleri saçma ve lüzumsuz diye konusu dışında bırakmaz.

FELSEFENİN TARİFİ

Felsefenin çeşitli tarifleri şöyle yapılmıştır.

• Pythagoros “Başlangıcı; ilim sevgisi, ortası; insanın gücü kadarıyla varlıkların mahiyetini bilip tanıması, sonu da ilme uygun bir şekilde konuşup yaşamaktır.”
• Platon “ Görülmesi mümkün olmayanın ilmi”
• Aristo “İlk prensipler ve son sebepler hakkında bilgi”
• Genel tanımı “Evren hakkında tefekküre dair bir bilgi, teemmüllü bir bilgi”, “Mutlak ilim”, “İlimlerin ilmi”, “İlimlerin izahı”
• Descartes(1595-1650)”Felsefe sözünden hikmeti (bilgelik) incelemek anlaşılır. Bilgelikten de, insanın bilebildiği kadar, bütün şeylerin tam bilgisi anlaşılır.”
• Hegel (1770-1830) “Önce genel olarak düşünce tarafından nesnelerin(eşyanın) derin bir şekilde incelenmesidir.”
• İslam filozofları “Felsefe, eşyanın mahiyet ve hakikatını bilmek, varlığın sebebini açıklama gayretidir. İnsanın kendini bilip tanımasıdır.”
• İslam filozofu El-Kindi(öl. M.S. 873) “Felsefe insanın kendisini tanımasıdır. Felsefe sanatların sanatı, hikmetlerin hikmetidir. Felsefe, insanın gücü yettiği sürece külli-edebi şeylerin hakikatlarını, mahiyetlerini ve sebeplerini bilmektir.”
• Farabi (870-950) “Varolmaları bakımından varlıkların bilinmesi…”
• Muyiddin ibn el-Arabi(1165-1240) “Nesnelerin hakikatlerini oldukları gibi bilmek ve onların varoluşları ile hüviyetleri konusunda hüküm vermek suretiyle, insan ruhunun olgunlaşmasıdır.”

FELSEFENİN MAHİYETİ

Kimileri felsefeye “Anlaşılmaz” derken, kimileri de insanların ihtiyaç ve davranışlarının esaslarını pozitif ilimlerin çözeceğini ileri sürerek felsefeyi lüzumsuz saymışlardır. Ayrıca filozofların karşılıklı mütalaa edip, sonuca varamamaları da buna ilave edilince; felsefe üzerindeki olumsuz düşüncelerin tarihin her döneminde olduğunu kabul etmek gerekir. Bu olumsuzluklara rağmen felsefenin öneminin ve devamlığının sebepleri;

1-            Düşünme yoluyla, varlık ve olayların(alemin) derinliklerine nüfuz etme arzusu

2-            Bilgili ve şuurlu bir hayata ulaşmak düşüncesi

Şu bilinmelidir ki; evrenin mahiyeti ve manası hakkında din, siyasi veya sosyal bir dünya ve hayat görüşüne sahip olmak herkes için mümkün olduğu halde, felsefe yapmak, felsefi problemlerle yakından ilgilenmek herkesin işi değildir. Çünkü; felsefe bir dünya görüşünden ibaret bulunmamaktadır. Felsefe, alem ve olaylar karşısında alınan belli bir tavrın ifadesi olan fikirler arasındaki münasebettir.

Felsefe çok geniş bir sahayı kuşatır. İnsanın tecrübe sahasına giren şeyler içinde, hatta bunun da dışında kalan bütün objeler, düşünceler ve kavramlar felsefeyi ilgilendirir.

Felsefenin basitten karmaşığa doğru mertebelendirilmiş bir öğrenimi bulunmadığından felsefe güç ve karışık bir saha denilebilir. Felsefenin her noktasında, her kavramında daima birçok problem ve girift fikirler vardır. Aslında çok zor görülen bu bilmeceden çıkma anahtarı meraktır.

FELSEFE İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR

Felsefe: Yunanca Phılosophıa kelimesinin Arapça’da aldığı şeklidir. Filo: Sevgi, Sofia da Hikmet anlamındadır. Böylece felsefe, “Hikmet Sevgisi” anlamındadır.

Filozof: “Hikmeti Seven” manasına gelen filozof ilimlerin sahalarını aşan problemler hakkında umumi görüşler ileri süren ve böylece bir sisteme ulaşan kimsedir.

Hakim: Sofia’nın karşılığı olan “hikmet”e sahip olana denir.

Bilme: Bilme ve Bilgi felsefenin Gnosenoloji veya Epistomoloji adı altında ele aldığı bir problemdir. Bilgi problemiyle yalnız felsefe uğraşır. Felsefi araştırmalar bilme ile başlar ve ilerler. Fakat, bilmenin sınırları ne kadar geniş tutulursa tutulsun, bilinen yapısı içinde insanın önündeki bütün problemleri çözmeye yetmeyeceği de bir gerçektir.

Düşünmek: Bilmenin verilerinden başlayıp, onu bilinmesi mümkün olabilen çok geniş bir sahaya yaymak demektir. Bilmenin bittiği noktadan itibaren harekete geçip ilerler. Bu ifadeye göre, düşüncenin sınırları idrakten daha geniştir. Gerçek veya gerçek dışı, sahalara ulaşabilir.

Zeka: Eğer düşünme, yeni bir durumu hemen kavrarsa, onun bu görünüşüne “zeka” denir.

Akıl: Düşünme belli bir problemi tasarlar, onları açık kavramlarla ifade eder ve bu problemler hakkında teemmüle(reflexion) dayalı açıklamalarda bulunursa, buna akıl denir.

Anlama: Düşünmenin idrak sahasına ait olan bir şeyi doğrudan kavramasıdır.

Sezgi: Düşünme, bir şeyi ya da içinde bulunulan bir durumu doğrudan yani, bir takım kavramlara ihtiyaç duymadan his ederse, onun bu şekline “Sezgi” denir.

Hayal: Hiç bir kayıt ve şarta bağlı bulunmadan ortaya çıkan düşünme şeklidir.

İnanma: İnsanın bilme ve düşünme güçlerinin yanında fakat, onların uzanabildiği sahayı da aşan bir başka gücüdür. Düşüncenin tamamen kuşatamadığı konularla temas kurar. Mesela, Mutlak Varlık sahası düşünmeden çok inanmanın kapsamı içindedir. Hrıstiyan ve İslam Dünyasındaki kelam münakaşalarında gördüğümüz şekliyle Yüce Varlık’a imandan başka bir yol ile ulaşılamayacağı fikri ağırlık taşımaktadır.

*** Dinin, sistemli ilimlerden en büyük üstünlüğü; sistemli ilimlerden alamayacağımız bazı problemlerin cevaplarını iman ile temin etmesidir.

FELSEFENİN PROBLEMLERİ

• Çeşitli ve birbirleriyle alakasız gibi görünen ilimlerin ortak yönlerinin olup olmadığını araştırmak felsefenin sahasına girer, “Bilgi Meselesi” felsefenin belli başlı problemlerinden birisidir.
• İlimlerin benzerlik ve farklılıkları göz önüne alınarak, onları bir sınıflamaya tabi tutmak, düşünme kanunlarını, düşünceler arasındaki münasebetlerin dayandığı kanunları ve prensipleri tesbit etmek de bilgi probleminin yanında “Mantık Meselesi” olarak karşımıza çıkar.
• İlimler değişik varlık sahalarını paylaşıp orada derinleştiği halde, felsefe varlık aleminin tamamı hakkında bir izah vermek, onları bir bütün içinde kavramak üzere ele alır. Bu, evreni tek bir bütün olarak problem edinmektir. “Ontoloji (Varlık Bilimi)” diye ifade edilen bu mesele de felsefenin temel problemlerinden birini teşkil eder.
• Madde dünyasının yanında bir de canlılar alemi, organik bir alem mevcutdur. Bu iki alemde cereyan eden kanunlar aynı mıdır? Farklı ise mahiyetleri nelerdir? Bu suallerin cevapları da felsefenin “Tabiat Felsefesi” adı altındaki disiplininden beklenir.
• Tabiat Aleminin zıddı Kültür ve Tarihi-Manevi alemdir. Birçok ilimlerin paylaştığı bu sahayı felsefe bir problem olarak “Tarih Felsefesi” adı altında, onun bütününü, prensiplerini, sebeplerini araştırarak tayin etmeye uğraşır.
• Sanat eserlerinin insan için taşıdığı değer bunlarla ortaya konmak istenen şey ve bunların ideal değerlerle olan alakası nedir? Bu ve benzeri soruların cevabını da felsefeden “Sanat Felsefesi” (estetik) vermeye çalışır.
• İnsanın “ne yapmam lazım?” sorusu altında toplanabilecek diğer bir takım soruları da vardır. Bunların cevabı felsefede “Ethik” (Ahlak) Felsefesinden beklenir.
• Felsefenin en mühim problemlerinden bir başkası da “Felsefi Antrolopoloji” (İnsan Felsefesi)dir. İnsanın toplumsal yönünü Sosyoloji, davranışlarını Psikoloji, biyolojik yapısını Biyoloji, sıhhatini Tıp inceler. Ama hiç biri -felsefe hariç- insanı, onun ne olduğunu, evrendeki yerini, diğer canlılarla olan münasebetini ele almamaktadır.
• İnsanın ümitleri, beklentileri ve imanlarının neyi ifade ettiği, insan ile Yüce Varlık(Allah C. C.) arasındaki münasebetin mahiyetinin ne olduğu, bu münasebetin tarzları, Allah(c.c.), Evren ne İnsan kavramlarının karşılıklı ilişkileri içinde insanın durumu gibi sorular, dini ilimleri de aşan bir takım problemler sahası teşkil eder. İşte, felsefenin ilkçağlardan beri belki en temelli problemlerinden biri de “Din Felsefesi” dir.
• Devletin bir kurum olarak sorumluluğu nedir? Hak, adalet ve vazife prensiplerinin kanunlarla ve başka ahlaki normlarla münasebeti nedir? Hürriyet ve sorumluluğun manası nedir? Gibi soruların cevabı sadece “Devlet ve Hukuk Felsefesi” tarafından verilebilir.

FELSEFENİN TARİHÇESİ (İslam Felsefesinin doğuşuna kadar)

Felsefi düşüncenin nerede, ne zaman ve hangi millette ortaya çıktığı tam olarak belirgin değildir. Kabul gören umumi kanaat, felsefenin beşiğinin Ege Denizi sahillerinde M.Ö. VI. yüzyıllarda yaşayan Yunanlılar olduğu doğrultusundadır. Bu, ilkçağ felsefesi diye bilinen devir, dar manada Yunan felsefesi ile, bu felsefeden doğmuş olan Helenizm-Roma felsefesidir. Geniş manası ile de, ilk yazılı belgelerden, yani M.Ö. 4 bin yıldan, M.S. 476 yılında Batı Roma İmparatorluğunun yıkılışına kadar devam eder. Bu uzun zaman içinde birçok kültür ve medeniyet gelip geçmiştir. Hint ve Çin kültürleri bir yana bırakılırsa, sadece Akdeniz çevresinde Mısır, Mezopotamya (Sümer, Akad, Babil, Asur), Hitit, Fenike, Yahudi, Yunan ve Roma kültürleri önemli olanlarıdır.

Bunların içinden Yunanların kültür ve düşüncesiyle başlatılan felsefe tarihinin ilk dönemine Klasik İlkçağ veya Antik Felsefe denir. Bundan da yukarıda işaret edildiği gibi, Yunan Felsefesiyle onun bir devamı olan Helenezm-Roma felsefeleri anlaşılır.

Umumi hatları içinde bu devir, yöneldiği konular ve yetiştirdiği büyük filozoflar ile dört mühim döneme ayrılır.

A-           Bütünü ile dış dünyaya, tabiata yönelik bir Tabiat Felsefesi.(Kozmolojik Devir)

B-           Allah(c.c.), insan ve tabiatın bir münasebet içinde ele alındığı ve ağırlığın insan üzerinde toplandığı dönem(Antropolojik Devir)

C-           Felsefenin hemen hemen bütün problemleriyle ele alındığı, ilimlerde ihtisaslaşmanın başladığı ve son döneme geçişi sağlayan devir(Büyük Sistemler Devri)

D-           Sistemci filozofların, düşünce hayatının her sahasına uzanan görüşlerinin tekrarlandığı, felsefenin daha çok dini (Hint – Mısır) unsurlarıyla karıştığı ve pratikleştiği dönem (Helenistik Devir)

I- SOKRATES’TEN ÖNCEKİ YUNAN FELSEFESİ

(Kozmolojİk Devir – Presokratik Dönem ve Filozofları)

Felsefe tarihinde Sokrates (469-399) bir dönüm noktası kabul edilir. Ondan önceki felsefi problemlerin ağırlık merkezini Tabiat, diğer bir deyim ile insanın içinde yer almadığı dış dünya teşkil ettiği için, bu döneme Tabiat Felsefesi veya Kozmolojik Devir adı verilir.

Yunan felsefesi önce, bugünkü İzmir yakınlarında bulunan Milet’te ortaya çıktı. Bu okulun temsilcileri olarak Thales, Anaksimandros ve Aneksimenes’i görüyoruz. M.Ö. yüzyılın filozofları, Tabiatın kaynağının ne olduğu sorusunu sorarak, gözleme dayalı cevap aramışlardır. Başlıca meseleler; tabiatın nasıl ortaya çıktığı, Dünyanın şekli ve yapısı, Güneş’in ve Yıldızların mahiyeti, Dünyanın onlarla münasebeti vb.dir. Onlar organik alem ve insan problemiyle pek ilgilenmemişlerdir.

• Thales: İlk fizikçi filozof ve felsefenin babası olarak kabul edilen Thales, Arkhe yani ilk temel madde, her şeyin başı, sebebi ve ilkesi olarak Suyu kabul etmiştir. Ona göre herşey sudan çıkmış, yine suya dönecektir.
• Anaksimandros: Thales’in talebesi, Milet okulunun da ikinci filozofu Anaksimandros, Arkhe problemi üzerinde durmuş, fakat her şeyin başlangıcında bulunan, her şeyi kuşatan sınırsız şeyin Apeiron olduğunu söylemiştir. O yaratılmamıştır ve belli olamayan bir şeydir. Sonradan zıtlar şeklinde ayrılarak tüm canlılar ortaya çıkmışlardır. Dünya, silindir olup alemin merkezinde hiçbir yere dayanmadan yüzmektedir. Hayatın kaynağı sudur. İnsan dahil tüm canlılar suda yaşayan canlılardan gelişmişlerdir. Canlılar değişirler ve yok olurlar, fakat Aperion yok olmaz, o en yüksek Tanrı’dır.
• Anaksimenes: Milet mektebinin üçüncü ve son talebesi olup hayatın esas varlığına Hava demiştir. Ruh düşüncesini felsefeye ilk katan odur.

*** Görüldüğü gibi bu üç filozof çok tanrıcı (politeist) olan Yunan dininin açıklamalarını terk etmişler, tabiat olaylarını ilmi tarzda açıklayıp Ahlak ve Din ile ilgilenmemişlerdir.

• Herakleitos: İyonya filozoflarından biri olan Herakleitos ana maddenin ateş olduğunu söylemiştir. Her şeyin bir değişime uğradığını savunur.”Aynı nehirde iki defa yıkanılmaz. İkinci yıkanmada artık bu nehir aynı nehir değildir.” der. Alemde tanrısal (ilahi) bir aklın olduğunu kabul eder. Logos adındaki bu “Alem Aklı” ile Tanrı, bir ve aynı şeydir. Böylece Tanrı, alemin içinde, onu düzenleyen ve idare eden prensiptir. İnsan ruhu bir ateştir. Ölümden sonra ruh tekrar bu sonsuz ateşe katılır.
• Ksenofanes(569-477): Monoteist bir düşüncesi vardır. Ona göre tek ilah vardır. Ne zekaca, ne de vücutça insanlarla kıyas edilmez. Değişmez ve hareketsizdir. İşlerini düşüncesiyle zahmetsizce yapar. Fizik anlayışına göre görünüşler ve gerçek alem vardır, ana unsur topraktır. Her şey topraktan çıkıp yine toprağa döner. Elea Felsefesi adını taşıyan bir okulun kurucusudur. Parmanides’in hocasıdır.
• Parmanides: Ona göre; duyular tarafından bildirilen alem, görünüşler alemi iken, gerçek alem sadece akılla kavranabilir. “Varlık, vardır ve var olmayan şey yoktur.” Felsefesinin özünü teşkil eder. Filozofa göre varlık ve düşünce aynı şeydir. Bu sebeple var olmayan şey düşünülemediği gibi, kavramlarda ifade edilemez. Doğru düşünmek var olanı düşünmek demektir.
• Elea’lı Zenon( 490-430) Hocası Parmanides’in doktrinini mantıki delillerle açıklamaya çalışmıştır. Zaman, mekan ve hareketin kabul edilmeyeceğini savunur.
• Pyhagoras(580-500) Efsanevi bir şahsiyet, dini bir cemaatin kurucusu ve saf matematiği ortaya koyan bir düşünürdür. Bu cemaat tenasüh(ruh göçü)’ne inanırlar. Ruhun periyodik göçünden kurtulmak için maddi zevklerden uzak dururlar. İktidar olmuşlar, Matematik, Astronomi, Musiki ve Tıp gibi alanlarda söz sahibi olmuşlar, “Her şey sayı” demekle sayıyı ilahlaştırmışlar, Arkhe olarak su veya hava yerine sayı gibi bir kavram koymuş oluyorlardı. İlk defa yerin küre olabileceğini düşünmüşler, Dünyanın Evrenin ortalarında ve Güneşin çevresinde döndüğünü söylemişlerdi.
• Empedokles: Tabiatla uğraşmıştır. “Dört Unsur”(Anasır-ı Erbaa) nazariyesini formülize etmiştir. Bunlar; su, hava, ateş ve topraktır. Ay ve Güneş tutulmalarıyla ilgili doğru gözlemler yapmış, ilk defa bitkilerin de hayvanlar gibi organizmalarının bulunduğunu söylemiştir.
• Anaksagoras(500-428) Tabiat araştırıcısı olduğu kadar, dini konularda da görüşler sunmuştur. Yunanlıların ilah saydığı Güneş’e ateş topu dediği için hakkında dava açılmıştı. Ona göre; “yok olma” yoktur ve dünyada ne kadar madde varsa o kadar unsur vardır.
• Demokritos: Materyalist ve mekanist telakkileri sistemleştirmiştir. Var olan yok olamaz, görünmeyen parçalara(atom) ayrılabilir. Böylece Atom nazariyesini şuurlu ve sistemli bir tarzda duyurmuştur. Filozof, ruhu da atom nazariyesiyle açıklamaya çalışmış, ruh için “En ince, en düzgün ve en hareketli atomlardan meydana gelmiştir” demiştir. Ayrıca, alemin kendiliğinden bir zaruretle ortaya çıktığını savunur, dolayısıyla asrın ateist filozofu olarak tanınır.

Sonuç olarak, felsefe tarihinde Kozmolojik Devir diye nitelenen bu dönemin iki temel problemle uğraştığı görünüyor.

1-            İlk prensip, ana madde yani Arkhe problemi…

2-            Tek bir cevherden varlığın çeşitliğinin nasıl oluştuğu, yani Oluş meselesi…

*** Dikkat edilirse her iki problem de insanın dışındaki dünyaya aittir. Yani Kozmolojik devirin esas özelliği tabiatın incelenmesidir.

II- ANTROPOLOJİK DEVİR (İnsan Felsefesi)

Felsefe tarihinde, Tabiat filozofları ile Demokritos arasında yer alan grup, her şeyden önce İnsan ile meşgul olmuşlardı. Bu filozoflar zümresine sofistiler denir. İlk çağda sofistiler denince, genellikle Şair ve Hakim kimseler akla gelirdi. Daha sonra Eflatun’un tesiriyle bu kelime olumsuz bir anlam kazanmış; gerçek olmayan bir ilmi para ile satan, öğretmenlik yaparken sadece kazanç ve çıkarını düşünen kimselere de Sofist denmişti.

Görüldüğü gibi Yunan felsefesi buraya kadar süren gelişmesinde önce tabiatı Arkhe ve Oluş yönünden araştırmış, ikinci olarak Sofistiler duyumlardan ve kesin bilgilerden şüphe ederek, tabiat filozoflarını tenkit etmiş ve birer öğretmen olarak ortaya çıkmışlardı. Artık bunlardan sonra Yunan felsefesi mühim bir devrini başlatacaktır. Bu devrin başında Sokrates bulunur. O, felsefe tarihinde bir sınır taşı kabul edildiği için, antik dönem filozoflarını ve felsefi dönemlerini “Sokrates öncesi” (Presokrat) ve “Sokrates sonrası” diye iki devirde ele almak adet olmuştur.

SOKRATES

Felsefesinde temel problem olarak insanı ele alması ve tenkitçi yönü ile Sofistilere benziyorsa da, insanı her şeyin ölçüsü olarak kabul etmekle bir rölativizmi savunan Sofistiler’den, külli bir doğrunun bulunabileceğine inanmakla ayrılır. Ayrıca sofistileri para ile ders vermekten dolayı şiddetli bir şekilde tenkit eder.

O, hiçbirşey bilmiyormuş gibi karşısındakine soru sorup, cevap vermelerini bekler, onları düşünmeye sevk eder. Gerçek bilginin varlığına inanır ve bu bilginin ahlak duygusu ile yakın alakası bulunduğunu savunur. O’na göre “Bu dünya nizamı ancak iyiliği dileyen bir Tanrı’nın varlığı ile izah edilebilir. Ölümsüz olan insan ruhu, gelecekteki hayatta iyi fiillerinden dolayı mükafatlandırılacak, kötü işleri için de ceza görecektir.”

Hayatın mühim anlarında, mesela, bitkinlik ve yeis hallerinde, bir hiç olduğunu ve aczini hissettiği durumlarda daima içten bir sesin kendisine yol gösterdiğini, nasıl hareket etmesi gerektiğini söyler.”Daimonion”um dediği bu ses sayesinde içinde bulunduğu durumdan kurtulur. Sokrat’a göre Allah’ın sesidir.

III-FELSEFEDE SİSTEMATİK DÖNEM (Büyük Sistemler Devri)

• Platon(Eflatun)(427-347): Sokrates’in talebesidir. 387 yılında Atina’da Felsefenin yanında Matematik ve Musiki derslerinin de verildiği dünyanın ilk üniversitesi Akademia’yı kurmuştur.

1-            Felsefesi:

1. a) İdealar nazariyesi ve ontolojisi: Gerçek bilgi her yerde açık-seçik ve şüpheden uzak olan doğru bilgidir. Eflatun’un kendi deyimiyle İdeallerin bilgisidir. Mesela, iyi denilen şey mutlak iyiye az-çok yaklaşan bir objedir. İdealarda ezeli ve ebedi bir nizam vardır. Bu nizama “İdealar Alemi” der. Evrene idealara göre nizam veren, maddeyi idealara göre şekillendiren “Demiurg” dediği alemin bir yapıcısından, bir tanrıdan bahseder. Filozofa göre Demiurg, aynen bir heykeltıraşın bir maddeden şekiller yaptığı gibi, çeşitli varlıkları ideaların modeline göre var etmiştir.
2. b) Ruhun ölmezliği fikri: Filozofa göre ruh, daha önce, yani vücuda bağlı olmadan idealar aleminde yaşamış, ideaları görmüştür. Şayet durum böyle ise, biz var olmadan önce ruh mevcut bulundu ise, o zaman onun ölümünden sonra da var olmaya devam edeceği sonucuna varabiliriz. Ayrıca, ruhun önceden yaşamış olduğu ideaları hatırlaması da onun ölümsüzlüğünün bir delilidir.
3. c) Devlet hakkındaki düşünceleri: Platon’un devlet hakkındaki görüşlerine göre bazı zümreler vardır.

• İşçiler zümresi: Faziletleri; çalışmak ve itaat
• Muharipler ve Bekçiler zümresi: Faziletleri; cesaret
• İdareciler zümresi: Faziletleri; hikmetdir.
• Aristo(M.Ö. 384-322): Platon’un Akademia’sında yetişti. İskender’e öğretmenlik yaptı. Gençliğinde hocasının idealar nazariyesi ve ruhun ölmezliğine inanmaktadır. Hocasının ölümünden sonra kendi sistemini geliştirmeye başladı.

1-            Felsefesi:

Aristo’ya göre tek tek varlıklar ve olgular çok önemlidir. O, eşyayı duygularımıza muhatab oldukları gibi, hakikatleri bulundukları şekliyle kavramak ister. Hocasından aldığı bir prensip -bilgileri bir başlıkta toplama, genelleme- onun için yanlıştır. O, objelerin ferdi alanda külli kavramları taşıdığını düşünür. Bu bağlamda, Aristo idealist değil, realisttir.

2-            Mantığı:

Aristo ile felsefe Tabiat ve İnsandan sonra Mantık konusuyla da ilgilenmeye başlar. Aslında, Aristo’ya göre mantık, felsefenin bir bölümü değildir. Mantık, düşünmenin kanunlarını koyan temel bir disiplin, en genel anlamıyla, ilme bir giriş, ilimler için bir alet ve yardımcıdır.

3-            Metafiziği:

Aleme şekil veren, ondaki oluşu ilk önce harekete geçiren kuvvet Alah’tır(cc.). Allah(cc) herşeyin sonunda bulunur. Olayların ve oluşun bir gayeye yönelik oluşları, bütün evrenin tek bir güç tarafından idare edildiğini ifade eder. Evrene şekil kazandıran bu en yüksek illetin kendisi, madde çeşidinden başka birşey değildir. O, maddeden aridir, saf formdur. Evrendeki hareket, imkandan gerçekliğe bir geçiştir. Ancak alemdeki hareketin başı da sonu da yoktur.

4-            Dört Sebep Nazariyesi:

Aristo her hadisede, her oluşta birbirleriyle sıkı bir şekilde ilgili olan dört sebep ileri sürer.

1. a) Maddi Sebep: Mesela, bitkinin büyümesinde aldığı hava, su vb gibi .
2. b) Suri Sebep: Bitkinin tohumunda gizli olan şeydir.
3. c) Hareket Sebebi: Gerçek tohumu meydana getiren daha önceki bitkidir.
4. d) Gaye Sebebi: Bitkinin alemi daimi bir oluşma ve gelişme halinde kabul etmesidir.

5-            Evrendeki Varlık Tabakaları:

Evren, gayesi olan Allah’a (C.C.) doğru ilerleyip yükselirken bir kaç tabakalara ayrılır. İlk önce “ilk madde” bir tarafa bırakılırsa hava, su gibi inorganik maddeler vardır. Daha sonra organik maddelerden bitkiler ve hayvanlar gelir. “İnsanlık Alemi” ise bu tabakaların en üstündedir.

6-            Fizik Görüşü:

Filozof dört unsura (hava, ateş, su, toprak) beşincisini(Aithere=Ether=Esir) de katmış; bu unsurun gök tabakalarını oluşturduğunu söylemiştir. Yani, küreden oluşan tüm gök cisimleri saydamdırlar ve esirden meydana gelmişlerdir. Allah’a (C.C.) en yakın onlardır.

7-            İnsan Görüşü:

Aristo’ya göre insan, Allah’a en çok yaklaşmış olan, akıl sahibi ve üstün bilgi elde etme kabiliyetindedir. Dil de insanın ikinci üstün vasfıdır.

8-            Ruh Görüşü:

Aristo’ya göre bütün hayati olaylar ruhun idaresinde cereyan ederler. Çünkü, organik hayatı maddi olan tabiattan ayıran esas etken ruhtur. Ruh, “Entellechia” adını alır. Aristo ruhu üçe ayırmış; her tabaka kendinden bir üst tabaka için bir madde durumundadır. En alt kademesi, bitki, hayvan ve insanda bulunan nebati ruhtur; sadece beslenir, büyür ve neslini devam ettirir. İkinci kademesi, hayvani ruhtur; algılar ve harekete geçer. Hayvanlar ve insanlar müşterektir. En yüksek kademeyi insan ruhu teşkil eder. Başlıca özelliği akıldır, davranışlarını belli bir gayeye göre yapma kabiliyetine sahiptir.

9-            Ahlak Görüşü:

Filozofa göre, ahlak ifrat ve tefride girmeden akıl ile kazanılmış fazilettir ve nazari olması yetmez. Bu sayede, kemale ulaşılabilinir.

10-         Devlet Felsefesi:

Aristo’ya göre üç devlet şekli vardır ve bunların her biri kendi içinde doğrudur.

1. a) Monarşi: Tek kişinin hakim olduğu devlette, bu kişi iyi ise idare ve devlette iyi olur.
2. b) Aristokrasi: İdare seçkin tabaka, vatandaşların iyiliğini üstün tutarsa, bu devlet tarzı da iyi bir idare olur.
3. c) Demokrasi: İyi bir devlet şekli olması iyi eğitim görmüş olan halk meclisine bağlıdır.

IV – ARİSTO’DAN SONRA FELSEFE VE ORTAYA ÇIKAN ÇEŞİTLİ FELSEFE EKOLLERİ

A-           Yeni Eflatunculuk (Neo-Platonizm)

İlkçağın ve Helenistik devrin en son ve en önemli felsefesidir. Platon’u esas almıştır. Ayrıca, Aristo’dan ve Stoa okulundan da tesirler almıştı. Kurucusu Plotinos’dur.

PLATİNOS’UN FELSEFESİ

1. Ruh Görüşü:

Platinos’un felsefe sistemi her şeyden önce metaryelizme karşı idi. Ona göre alem, manevi ve ruhi bir esasa dayanmaktadır. Ruh, bölünmez bir bütündür, bedenin bir organı değildir, bedenin her tarafına yayılmıştır. Bedene hakimdir ve ona şekil verir. Ölümle birlikte ruh bedeni terk eder ve bedene hayat veren ruhun çıkması cesedin çürümesine sebebiyet verir. Beden ölüme mahkum olduğu halde ruh ölümsüzdür. Bedenin ölümünden sonra, ruhun kendisine yeni bir şekil arar(tenasüh). Filozofa göre ferdi ruhların yanında bir de alem ruhu vardır. Ferdi ruhlar alem ruhunun içinde yer alırlar. Bunların üstünde zamanla ilgili olmayan Platon’un idealar alemi vardır. Onun da üstünde akıl bulunur. Son olarak da BİR denilen Allah bulunmaktadır.

2. Allah Anlayışı:

Stoalılar, Allah’ın alemin içinde olduğunu kabul ederek bir panteizmi benimsemişler, Aristo Allah’ın alemin üstünde Müteal olduğunu benimsemişti. Platinos’un görüşü bu ikisinin sentezi şeklindedir. Allah bir ve ilk olandır. Onu, tam bilemediğimiz gibi kavramlarla da açıklayamayız. Ona verilen her sıfat onu sınırladığından Allah’a sıfatlar vermekten kaçınmalıyız. Allah her şeydir Yalnız bizim düşündüklerimizden hiç biri değildir. O her şeyi meydana getirir, fakat kendisi hiçbirşey tarafından meydana getirilmiş değildir.

3. Alemin Var Oluşu:

Allah’ın varlığı ve mahiyetiyle, alemin var oluşu arasında çok sıkı bir münasebet vardır. Allah her şeyin kaynağıdır. Ancak alemin bu üstün kuvvetten, yani Allah’tan meydana gelişi onun, bölümlere ayrılmasıyla olmuş değildir. Alem bu asli cevherden taşmakla, sudur etmektedir. Fakat Allah’ın kendinden ve mahiyetinden, bu sudurdan dolayı hiçbir şey eksilip değişmemektedir. Platinos, alemin Allah’tan sudurunu anlatırken Güneş misalini kullanır. Ayrıca, Allah’tan çıkan her şeyde şuurlu veya şuursuz, tekrar ona dönmek arzusu vardır. Her şey Allah’ın etrafında döner ve O’na yaklaşmak arzusundadır. İnsanın gayesi de “BİR” olan Allah ile birleşmektir. Bu ise ancak cezbe yolu ile olabilir.

B-           Yeni Eflatunculuku’un Roma’da Devamı Ve Hristiyanlık

Mistik karakteri ağır basan Yeni Eflatunculuk, Hz. İsa’dan II yüzyılı aşkın bir zaman sonra Plotinos (204-270) tarafından sistemlendirilmiş olan bir felsefe ekolü idi. Roma dini, yaklaşık üç asır önce çıkmış olan Hristiyanlığa karşı kendini, Yeni Eflatunculuğa istinad ederek savunmaya çalışıyor fakat, bu konuda başarısızlığa mahkum kalıyordu. Çünkü, Yeni Eflatunculukta spekülatif ve skolastik özellik ağır basıyor ve diğer yandan o daha çok aydınlar zümresine münhasır mistik bir dünya görüşü olarak kalıyordu.

HİRİSTİYANLIĞIN FELSEFE İLE İLGİLİ TEMEL GÖRÜŞLERİ

Başlangıçta felsefe ile temas kurmayan Hristiyanlık temel görüşleri ve ahlak anlayışından dolayı, daha sonra tenkit edilmeye başlayınca, prensiplerinin esaslı felsefi görüşlere aykırı düşmediğini göstermeye çalışmıştır. Hristiyanlık bu birinci dönemki gayretlerinden sonra, ikinci devrede doğmalarını ve prensiplerini felsefi yönden temellendirme çabalarına girmiştir. Hristiyanlığın doğma ve prensiplerini, filozofların hücumuna karşı savunma durumunda kalması sonucunda, Hristiyanlık bazı filozofları yetiştirmişti. Düşünce tarihinde bu döneme Patristik Felsefe denir. Patristik felsefe Kilise Babalarının felsefesidir. Kilise Babaları II – VI. Yüzyıllar arasında yaşamış ve Hrıstiyan doktrinin temellerini kurmaya çalışmış olan filozoflardır.

FELSEFENİN İSLAM DÜNYASINA GEÇİŞİ

İslam felsefesinde en önemli yeri tutan Batı(Yunan) felsefesi tesirinin doğrudan değil. Helenistik felsefe yani İskenderiye yolu ile olduğu bilinir. Zira, miladi altıncı yüzyılın başlarında dağılan Atina okullarının filozoflarından bir kısmı İskenderiye’ye, bir kısmı Suriye’deki merkezlere gitmiş, buralarda Platon ve Aristo’yu açıklayarak Hristiyanlaşmış Yunan felsefesini oluşturmuşlardı. Bu merkezlerde önce Yunanca yazılan eserler, sonradan Süryanice ve Aramca’ya çevriliyordu. İşte İslam dünyasında tercümesi yapılan ve İslam felsefesine tesir eden eserler de ilk planda bunlardı.

Yunan felsefesinin İslam dünyasına aktarılmasında, daha 7. Yüzyılın ortalarında Müslüman Arapların eline geçen Suriye ve İran’daki Hrıstiyan Nasturi ve Ya’kubi manastırlarının rolü ayrı bir yer tutar. Bu felsefenin mühim merkezleri olarak Urfa (Edese), Nusaybin (Nisibe), Harran, Gundeşapur ve Antakya’yı sayabiliriz.

Abbasilerde, özellikle Bağdat’ı devlet merkezi yapan ve Süryanca, Yunanca ve Farsça eserlerin tercümesini yapan kişileri teşvik eden Halife Mansur zamanında tercüme faaliyeti ciddi bir şekilde gelişmeye başlamış, daha sonra Harun Reşit ve ME’mun zamanlarında ise sistemli bir tercüme faaliyetine girilmişti. Bu halife Bağdat’ta Beyt-ül Hikme adını verdiği bir okul kurmuş, onun başına Yununcaya vakıf, Süryanice ve Arapça eserler yazmış bir kişi olan Yahya B. Maseveyh getirilmişti.

III – İSLAM FELSEFESİNİN BAŞLICA EKOLLERİ

A-           Tabiat Felsefesi:

1. Tabiiyyun (Naturalistler):

Naturalist ekol, deney ve tümevarım (istikra) metodunu ilk kullanan ve bilginin duyumlarından ibaret olduğunu savunan, İslam dünyasındaki ilk felsefi cereyandır. Fakat onlar, maddi dünyanın dışında ruh ve Allah’ı kabul ediyor, Allah’ın hikmetinin, onun yarattığı eşyada tecelli ettiğini söylüyorlardı.

Bu ekolün kurucusu ve İslam felsefe ve ilim tarihinin büyük siması Ebu Bekr Zekeriya Razi ‘dir. Batı orta çağında, Rhazes, El-Razes veya Albubator adları ile tanınmıştır.

Razi, tıp sahasında bir ansiklopedi olan Kitab’ul-Mansur ile yirmi ciltlik El-Havı’nın müellifidir. Bunun yanında matematik ve tabii ilimlerde de halkı şöhrete ulaşmıştır. Fizikte ışığın kırılması olayını ilk defa o göstermiş, boşlukta çekimin varlığını ispatlamaya çalışmış, simya ve kimya tetkikleri yapmıştır. Filozof, Yunan, İran ve Hint tesirlerinde kalmış, mantıkta kıyası iyice incelemiş, Aristo’ya hücum etmiş, onun dedüktif metodunun yerine endütif metodu savunmuştur. Razi’ye göre Nefs, bedenden önce gelir, cisim nefse tabidir. Bu sebeple, bir hekim beden kadar, ruhu da tedavi etmesini bilmelidir demiştir

Razi felsefi sistemde beş kozmogonik prensibe dayanmaktadır. Bunlar:

1. a) Allah(c.c.),
2. b) Boşluk (hala) yani mutlak mekan,
3. c) Müddet (süre) yani mutlak zaman ,
4. d) Ruh (nefs) ,
5. e) Madde (heyula) dir.

Alemin var olması için bu beş prensip gereklidir. Zira duyumlar madde (heyula) ’ye delalet eder. Çeşitli duyumların birleşmesi mekanı meydana getirir. Maddedeki değişikliğe idrak etmek zaman mümkündür. Canlı varlıkları idrak etmek, nefsin varlığını gösterir. Bazı varlıklarda mevcut olan aklın varlığı, herşeyi yaratan üstün bir yaratıcının varlığına delalet eder.

Razi bütün inanç ve dinleri karşı büyük bir hoşgörü ile bakar. İslam düşünce tarihinde dinleri birleştime fikrini ilk defa ileri süren düşünürdür. Din ve peygamberlik hakkındaki temel görüşleri şunlardır:

1. a) İlahi esrarın bilinmesi ve iyi ile kötünün tanınması için akıl yeterlidir .
2. b) Akıl herkeste eşittir. Halkı irşad etmek için bazı kimselerin üstün kabul edilmelerine gerek yoktur .
3. c) Peygamberler, Allah hakkındaki haberlerinin dışında birbirleriyle çelişme halindedirler. Razi, bütün dinleri tenkid eder. Ancak İslamiyetin akla dayanması bakımından onun üstü olduğunu söyler.

Sisteminde ruhun ölmezliğine inanan Razi, bu görüşüyle Maddecilerden uzaklaşıyor fakat ruhların bedenden bedene göçünü (tenasüh) kabul ettiği için de kelamcılardan ayrılıyordu .

2.Madeciler (Dehriyyün)

Maddeciler de Tabiatçılar gibi doğadan başka bilgi kaynağı olmadığını kabul eder. Yegane gerçek “madde” dir. Maddecilere zamanı (dehr) ezeli ve yaratılmamış olarak kabul etmelerinden ve Allah’ın varlığını kabul etmemelerinden dolayı (muattıla) da denmiştir. Temel fikirleri şöyle özetleye biliriz:

1. a) Her varlık bir bakıma maddedir, maddeden ayrı ve müstakil ruh yoktur.
2. b) Evren ve Yaratıcı birdir. Evrenden ayrı şuurlu ve irade sahibi bir yaratıcı yoktur.
3. c) İnsanın varlığı küllü varlığın bir neticesidir. Bu sebeple insan, psikolojik bir şahsiyet değildir. Ruh ölümden sonra ferdi bir varlık olarak devam edemeyip küllü varlığa karışır.

Maddeci ekolünün en meşhur temsilcisi İbn Ravendi’dir. (Ölüm. 910)

3.Batınilik

İslamda herşeyin bir zahiri, bir de gizli manası vardır. Yahudilikteki kabbalizma cereyanına benzer. Kabbalistler Tevrat ve Zebur’un zahiri manasıyla iktifa etmeyerek, onların harflerinden gizli (batıni) mana çıkarmaya çalışan bir akımdır. Batınilik İbn Meynun gibi bir Filozof, Hasan Sabbah gibi bir teşkilatçı yetiştirerek önemli faaliyetlerde bulunmuştur. Gazzali, Batınilik’e reddiye yazmış.

Genelde siyasi bir mahiyete sahip olan batınilik, Ehl-i Sünnetin siyasi birliğini yıkmak düşüncesi taşıyordu. Batınilik’in esaslarını şöyle sıralayabiliriz:

1. a) Halifelik yerine imamlık kurmak, İmam kendisinde ilahi sıfatlar bulunan ve Hz. Ali’nin soyundan gelen üstün bir insandır.
2. b) Siyasi iktidarı elde etmek için gizli teşkilatlar kurmuşlardır.

Batinilik siyasi doktrinlerine uygun olarak, bir de hukuk sistemi meydana getirmişlerdir. Batıniliğin ağırlık noktasını İmamet meselesi teşkil eder. Şöyle ki:

1. a) İmam, bu alemdeki herşeyin bilgisine sahiptir .
2. b) İmama tabi olanlar her türlü şer’i ve ameli mükellefiyetlerden kurtulur ve kemale ererler
3. c) İmam, İslamı esasları değiştirebilmek ve bunları istidaki manaya vermek selahiyet ve kudretine sahiptir.
4. d) En yüksek saadet dinin (Şeriat) dış manası batini (iç) manaya çevirmekle mümkündür. Bu ise İmama uymakla elde edilir. Zira, İmamlar, Peygamberler gibi masumdur ve hidayete erme ve erdirme sıfatlarına sahiptir .
5. a) Batıniliğin felsefi yönü
6. Aristo’nun “yokluğun tasavvuru mümkün değildir” fikrinden hareketle, alem kadimdir, yokluktan çıkmaz derler.
7. Materyalistlerden farklı olarak, Peygamberleri ve mucizeyi kısmen kabul ederler. Kuran, Peygamberin ağzından çıkmıştır ancak, Allah’ın sözüdür
8. İmamlar masumdur, her türlü günah ve hatadan uzaktırlar .
9. Batınilerin ruh hakkındaki telakkileri, Brahmanizm ve Manişeizmi hatırlatır. Kötü ruhlar bir cesetten diğerine geçer ve azap çekmeye devam eder. İyi ruhlar da semaya yükselir, ilahi varlıkla birleşir.
10. Zahir (görünür-dış) hakikatin kabuğu, batın ise özüdür .Dinleri zahir manasıyla değil de, batıni manasıyla anlamalıdır .Bu ancak nassları tefsir yoluyla değil te’vil yoluyla olur .Te’vilin anahtarı harflere verilen birtakım gizli manalardır. Te’vil için kelimeleri oldukları gibi değil, mecaz olarak almak gerekir. Batıniler bu metodlarıyla Kur’an-ı Kerim’e istedikleri manayı vermişler, ayetlerin dış manaları içinde iç manayı çıkarma gayesiyle, onları sistemlerine uygun gelecek bir şekilde te’vil etme yoluna gitmişlerdir. Diğer yandan Kur’an’ın Hz.Osman zamanında toplanan bugünkü şeklinin, tahrip edildiğini, dolayısıyla aslına uygun olmadığını ileri sürerler
11. İhvan’ı-Safa (İslam ansiklopedileri):

İhvan’ı Safa cemiyetinin gayeleri, taassup içinde gördükleri müslümanları aydınlatmak, din ve felsefeyi uzlaştırmak, tabiat ilimlerinden istifade ile kurdukları ilim zihniyetini ve felsefeyi yaymaktı. Düşüncelerini yayabilmek için, devirlerinin bütün ilimlerini içine alan bir ansiklopedi meydana getirdiler.

Kendilerinin belirttiğine göre İhvan’ı Safa’nın belli başlı kaynakları dörde ayrılır.

1. Felsefecilerin eserleri. Tabiiyyat ve Riyaziyat gibi.
2. Peygamberlere gönderilmiş kitaplar: Tevrat, İncil, kur’an ve diğer semavi kitaplar.
3. Tabiiyyata dair eserler: Burada tabiiyyat, astronomi, jeoloji ve botaniğe ait konular ele alınır.
4. İlahi kitaplar ki, onlara göre bu gibi kitaplara melekler ve onların gibi olan insanlar dokunabilir. Bu eserler nefsin hallerinden bahsederler .

İhvan’ı Safa cemiyeti, bir insan hayatını safhalara ayırıyor,her safha için ayrı bir eğitim uygulanıyordu.

Bu cemiyetin mensuplarına göre şeriat, batıl itikadlarla bozulmuş sayıldığında, onu felsefe ve ilim ile gerçek şekline kavuşturmak lazımdır. Bunun için ise her türlü din ve mezhebe karşı müsamahalı tavır takınmalı, Yunan ve Hint hikmetini öğrenmelidir.

Gerçekten de İhvan’ı Safa’nın kurulup yayıldığı zamanlar ( H. IV. Asrın sonu, V. Asrın ilk yarısı) çeşitli itikat mücadelelerinin sürüp gittiği bir gerçektir. Onlar Allah’ın, alemin ve insanlığın bir olduğunu, tefrikanın filozofların ve her zümrenin farklı tefsirlerden doğan bir görüşten ibaret bulunduğunu, felsefe ile din arasında bir aykırılığın bulunmadığını söyleyerek, felsefe ile dini, akıl ile şeriatı uzlaştırmaya çalışmışlardır. Bunu yaparken de çok zaman Kur’an’dan deliller getirmeyi ihmal etmemişlerdir.

İhvan-ı Safa ekolünün bütün fikirlerini içeren “Risaleler” dört kısımdan meydana gelir .

1. a) Felsefi ve matematik ilimler ,
2. b) Tabii ve cismani ilimler ,
3. c) Psikolojik ve akli ilimler,
4. d) Kanun ve ilahi ilimler .

Alemin güzelliğinin kemali, hikmeti ve iyiliği Allah’ın varlığının delili ve ispatıdır. İhvan’ı Safa alemin, Allah’ın hür iradesiyle yaratılmış eseri olduğunu söyleyerek, Meşşai filozoflarla birleşirler. Hayvan ruhundan insan ruhuna geçebileceğini kabul ederler.

Tekamül (evrim) fikri de İhvan’ı-Safa’da dikkat çekicidir. Fakat bu fikri Darwinizmin ilk şekli olarak görmek yanlıştır. Çünkü onlar, tabiatçı bir tarzda şekillerin değişmesinden söz etmişlerdir. Mesela; bitkilerin ilk derecesi, maddelerin son derecesine, onların son derecesi de hayvanların son derecesine bağlıdır. Hayvanların ilk derecesi ise, insanların ilk derecesine bağlıdır. Böylece bütün dereceler arasında bir süreklilik vardır. Bununla beraber insanın son derecesi meleklere yani, insandan sonra melekler alemine, oradan da ilahi aleme, mutlak varlığa doğru bir yükseliş ve derecelenmeyi kabul ettikleri için, bu görüşün bu günkü evrim anlayışıyla bir alakası yoktur.

İhvan’ı-Safa sistemi, batıya, İspanyalı tabib Müslüm B.Muhammed Ebu’l Kasım el-Mecriti el-Endülüsi tarafından tanıtılmış ve Ortaçağ latin skolastisizmi üzerinde büyük tesirleri olan İspanya filozofların yetişmesinde önemli rolü olmuştur.

İSLAM FELSEFESİ’NDE ÖNEMLİ SİMALAR

1- El-Kindi

Feylesofu’l Arab ünvanı ile şöhret bulmuştur. Meşşai felsefesinin ilk ve önemli bir temsilcisidir. Yunan filozoflarına dayanarak, felsefenin ve filozofların tariflerini vermekte, felsefi terminolojide önemli yeri olan kavramları açıklamakta, felsefe ile uğraşmayı şerefli bir çalışma olarak belirtmektedir. Ona göre “ felsefe, insanın gücü nisbetinde eşyayı hakikati ile bilmek, filozofun ilimde gayesi hakikati bulmak, fiili olarak da gerçeği yapmaktır. Felsefenin en şereflisi ve en yücesi, bütün hakikatlerin sebebi olan ilk Hakk’ın ilmi olan felsefe-i uladır.

Kindi’de felsefenin metodu, burhan (kanıtlama), gayesi de Allah’a yaklaşmaktır. Burhanın konusu maddenin temel suretlerinin bilinmesi, çıkış noktası da mahiyet bilgisidir. Bilginin hedefi, suje ile objenin arasında birliği kurmaktır.

A)-Kelam konusundaki görüşleri

Adl ve Tevhid görüşünü kuvvetle müdafaa etti. Zamanında aklın, bilginin, yegane kaynağı olduğu hakkındaki anlayışa karşı çıkarak, nübüvvetin lüzumunu savundu. Akıl ile nübüvveti uzlaştırmaya çalıştı.

B)-Allah, alem ve nefs hakkındaki görüşleri

Filozofun tabiat felsefesini teşkil eden düşüncelerinde Allah varlığın en yüksek illetidir. Alem hakkındaki düşüncelerinde Kindi, Aristo ve Eflatun’u takip etmiş, bu iki filozofu uzlaştırmaya çalışmıştır. Var olan her şeyin 4 sebebe dayandığını söyleyerek Aristo’ya uymuştur. Fakat bütün sebepleri tanzim eden ilk sebep Allah’tır. Alem genelde ikiye ayrılır:

a)-Anasır-ı erbaa ve bunların terkibi ile dolu olan alem. Bu arzdan aya kadar olan alemdir. Buradaki unsurların sıcaklık-soğukluk gibi zıt nitelikleri vardır.

b)-İkinci alem kevn ve fesad kanunlarının bulunmadığı ay feleği ötesi alemdir. Bu alemde unsurlar ve onların nitelikleri olan zıt keyfiyetler bulunmaz. Filozofa göre kainatın merkezinde arz bulunur. En uzak felekten sonra boşluk ve mekan yoktur. Heyula, suret, mekan, zaman ve hareket maddi olan şeylerde bulunan 5 temel özelliktir. Filozof alemin ilk hareket ettiricisinin tanrı olduğunu, fakat maddenin zaman bakımından ezeli olduğunu ileri süren Aristo ile, yine alemin birden sudur etmek suretiyle meydana geldiğini savunan Yeni- Eflatuncu görüşlerden ayrılmıştır.

C)-Akıl nazariyesi

Aklı 4 kısma ayırmıştır:1-Var olan her şeyin aslı ve sebebi, daima fail olan akıl. Bu Allah veya el-Aklu’l Evvel’dir.2-İnsan nefsinde kuvve halinde var olan akıl.3-Yine insan nefsinde meleke halinde bilfiil mevcut olan akıl.4-Nefsin kendisiyle dışta istediğini yaptığı fiil halindeki akıl.(insanın fiillleri) Aklın kuvveden fiile geçişi ilk sebebe bağlıdır.

2-Farabi

a)-Metodu ve İslam felsefesindeki yeri

Meşşai felsefe sadece Aristocu okulun görüşlerinin İslam dünyasına yansımasından ibaret değildir. Farabi’de, Aristo felsefesinin yanında İslam nassının, Eflatun’un, Plotinos’un ve Yeni-Eflatuncu akımın da önemli tesirleri görülür.

Bütün maddi olayları manevi ve ruhi prensiplere irca ederek uzlaştırıcı bir spiritualizm doktrini kurmaya çalışmıştır.

Yunan felsefesinin bilhassa kozmogoniye dair temel görüşleriyle İslam inancının uzlaştırılması hususunda İslam filozoflarının bazısı dini, bazısı da felsefeyi esas almış ve böylece değişik din felsefeleri ortaya çıkmıştır. Farabi felsefeyi esas alanlar arsında yer alır. Filozofun başta Gazali tarafından olmak üzere bir çok hücumlara maruz kalmasının asıl sebebi de, birbirinden çok uzak bulunan bu fikirleri uzlaştırma teşebbüsüdür.

b)-Felsefe anlayışı

Farabi’ye göre felsefe, bir herşeye şamil olan alemi bizim önümüze seren bir ilimdir. Nefsin saf olması felsefe yapmanın hem şartı hem de neticesidir. Onun için kendisini nefsin ıslahına vakfetmiştir.

Ona göre tabiat ilimleri ile akli ilimler, geometri ve mantığın kontrolü altında yapılmalıdır.

c)-Bilginin kaynakları ve ilimler sınıflaması

Farabi, bilgilerin kaynağı olarak 3 esas kabul eder: Buna göre vasıtasız ve zorunlu bilgi duyular ve akıldan doğar. Vasıtalı ve akıl yürütmeye dayanan bilgi de nazar yolu ile elde edilir. Bir de vasıtası, açık ve seçik bilgiyi kavrama vasıtası olarak sezgiyi öne sürer. İki türlü sezgi vardır. Bize dış alemi ve eşyayı tanıtan, duyulara ve akla ait sezgi. İkincisi nazara yani eşyanın prensiplerini kavramaya yardım eden matematik ve metafizikte kullandığımız sezgidir.

Filozof ilimleri 5 sınıfa ayırıyor.1-Dil ilmi ve bölümleri 2-Mantık ilmi ve bölümleri 3-Öğretme ilimleri(matematik, musiki ..) 4-Tabiat ilmi ile ilahiyat ilmi, metafizik ve bölümleri 5-Medeni ilim ve bölümleri, fıkıh ve kelam da buraya dahildir.

d)-Farabi’de mantık

O, kendisine gelinceye kadar mantıkçıların müphem bıraktıkları veya halledemedikleri mantık meselelerini halletmiş, Kindi’nin anlayamadığı noktaları göstermiş ve kıyasın nasıl kullanılacağını açıklamıştır. Meşşai felsefesini sistemleştiren Farabi İslam aleminde mantığı 9’a bölmüştür: 1-Kitabu’l Medhal 2-Kitabu’l Mekulat 3-Kitabu’l İbare 4-Kitabu’l Kıyas 5-Kitabu’l Burhan 6-Kitabu’l Cedel 7-Kitabu’l Hikmet 8-Kitabu’l Hitabe 9-Kitabu’l Şiir

Farabi’ye göre mantığın en önemli tarafı, zihni bilinenlerden bilinmeyene götüren ispattır.

e)-Tabiat ilimleri

Metafiziği kozmoloji ve psikoloji ile birleştirdiği gibi, tabiat ilmini de metafizik ve psikoloji görüşü ile birleştirir. Filozof, kendinden önceki filozofların Phytagoras ve Demokrit’ten aldıkları tabiat görüşünü reddeder. Atom ve boşluk

fikirlerine karşı çıkarak, Aristo’nun madde ve şekil teorisini kabul eder. Buna göre madde ile şeklin birleşmesinden cevher meydana gelir. Madde bütün değişmelerine rağmen devamlı kalır, üç boyutludur ve sonludur. Öyle ise alem sonludur. Alemin yaratılmış olduğunu söyler. Fakat bu yaratılış Allah’tan sudur manasındadır. Alemin yok oluşu da, onun Allah’a rucu etmesi demektir.

f)-Metafizik görüşü

Farabi’nin görüşleri kelam ve tasavvuf ile yakından ilgili olduğu için, felsefesinin en önemli kısmı metafiziğe ait görüşleridir.

Gerçeğin zirvesinde vacib’ul vücud olan Allah bulunur. Allah birdir ve herşeydir. Bütün varlığın dayanağı odur. Farabi’ye göre bir şey ya mümkündür ya da vaciptir. Mümkün olan kendisinden önce bir sebebe muhtaçtır. Bu illetler silsilesi bir noktada durmak zorundadır, o da vacib’ul vücud olan Allah’tır.

Ancak Allah o kadar mükemmeldir ki O’nun bu mükemmelliği bizi dehşete düşürür ve O’nu tam olarak tasavvur etmemize mani olur. Bizim O’nu eksik anlamamız akıl kuvvetimizin zayıflığından ve tasavvurlarımızın yetersizliğindendir. Yoksa O’nun zatında bir eksiklik yoktur. Biz maddeden uzaklaştığımız nispette O’nu kavrayabiliriz.

g)-Farabi felsefesinde 4 temel fikir

1-Aristo’ya göre Allah alemin merkezidir ve maddeye şekil verir. Farabi’de ise bunun aksine Allah ile madde arasındaki ikilik kaldırılmış olup, maddenin zaruretini Allah’tan aldığı kabul edilmiştir.

2-Aristo’da Allah ilk hareket ettiricidir ve maddeye mekanik olarak tesir eder. Farabi bu nazariyeyi tamamen değiştirerek, aynı prensip ile metafizik ile fiziği açıklamaya çalışır.

3-Aristo’ya göre Allah sadece iyi ve güzel kurallarına göre mekanik bir şekilde ve bilmeden tesir ettiği halde, Farabi Allah’ın bilgisinin determinizmi ifade ettiğini kabul eder. Fakat ona göre Allah yalnız külileri, yani alemlerin kanunlarını bilir ama tabiatın cüzi hadiseleri ile meşgul olmaz.

4-Aristo’ya göre ilk hareket ettirici faal akıl veya Allah’tır. Burada faal akıl ile Allah birleştirilmiştir. Farabi’de ise külli akıl, Allah’tan sudur eden ilk mahluktur. O Allah olamaz. Çünkü sınırlı yaratıkları meydana getiren şey de sınırlıdır.

ı)-Farabi metafiziği ve kelamcılar

Farabi, metafizik görüşlerinde başlıca şu noktalarda kelamcılardan ayrılır:

1-            Kelamcılara göre zat vücud dan önce gelir. Farabi’ye göre vücud ve zat zaruridir yani Allah’ta birbirinin aynıdır.

2-            Kelamcılar, ruh ölmez olduğu için bedenle tekrar birleşecektir derler. Haşre inanırlar. Farabi bunu reddeder. O, bu yönü ile meşşai filozofları arasında İslami nasslardan en uzak olanıdır. Bu yüzden, kendi sistemine has bir din felsefesi kurmak zorunda kalmıştır.

Farabi ahlak felsefesinde de kelamcıların aksine aklın bir fiilin hayır veya şer olduğuna hükmetmeye muktedir olduğunu kabul eder.

i)-Tasavvuf anlayışı

Farabi, tasavvufi izahlarına psikoloji anlayışı vasıtasıyla ulaşmıştır. Metafizik izahlar tasavvufi hayatı açıklayamaz. Farabi sisteminde tasavvufa yer vermiş olan ilk filozoftur.

k)-Din felsefesi

Filozof din ile felsefeyi şöyle mukayese eder: Birşeyi kavrayabilmenin iki yolu vardır. Birincisi, mahiyetinin akıl ile kavranması. İkincisi de, ona uygun bir misal ile hayal edilebilmesidir. Kabul ettirme de iki yoldan biri ile olur. Bunlar, kesin delil metodu ve inandırma metodudur. Şayet bir kimse varlıkların bilgisini elde ediyor, onların manalarını akıl ile kavrıyor, onları kesin delil vasıtasıyla tasdik ediyorsa bu bilgileri ihtiva eden ilim felsefedir. Fakat bunlar kendilerine uygun gelen misaller yoluyla hayal edilerek biliniyor ve buradaki tasdik inandırıcı metodlarla temin ediliyorsa bu bilgileri içine alan sahaya eskiler din diyorlar. Felsefe tarafından delil getirilen her hususta din inanmayı kullanır.

l)-Siyasi ve içtimai görüşleri

Farabi, siyasi düşüncesinde Eflatun’un devlet görüşünü benimser. Bu görüşü insanları üstün bir hayra götürdüğü için islami anlayışa daha yakın bulur.

Farabi bilgiye büyük önem atfederek, insanların ahirette erişecekleri mevki ve mutluluğun bilgi derecesiyle münasip olacağını söyler. Siyaset nazariyesinde devletin Aydınlar tarafından idare edilmesi gerektiğini, böylece idare edilenlerin de bilgi yönünden yükseltileceğini belirtir.

Farabi’ye göre faziletli ve faziletsiz diye iki türlü toplum vardır. Bunların birincisi yalnız ilimler ve faziletlilerden oluşur. Aydınlar aistokrasisi tarafından yönetilir. Gerçek mutluluk bu toplulukta olur. Faziletsiz denilen ikinci toplum gerçek bir toplumdur.

m)-Farabi okulu: Kendisini hemen takip eden ve tesirini devam ettiren filozoflara Farabi Okulu denir. Önemli simaları:

Sicistani: Sicistani’nin felsefesinde ağırlık noktayı teşkil eden din ile felsefeyi uzlaştırma çabası, İslam düşüncesinde kelam ve tasavvufta bazen çatışmalara bazen de uzlaşmalara sebep olmuştur.

Ebu Hayyan Tevhidi: Felsefedeki öneminin yanında edip, fakih ve sufi olan Tevhidi, yeni fikirler getirmekten çok, devrinin bütün düşünce hayatını ve meselelerini toplayıp aksettirmiş olmakla önem kazanmıştır. Tevhidi, eserlerinde kelam meseleleriyle felsefe meselelerini karşılaştırarak, din ile felsefe arasında alaka kurmaya çalışmıştır. Ona göre felsefe insanı tevhid inancına götürür.

İbn Miskeveyh: Filozof olmasının yanında tarih, edebiyat ve tasavvuf meseleleriyle de uğraşmıştır. Fakat günümüze kadar önemini devam ettirme gücünü kurduğu felsefi ahlak sistemine borçludur. Farabi’yi izlerken Eflatun ve Aristo’nun fikirleriyle islamı uzlaştırma gayreti içinde bulunmuştur.

a)-Felsefesi Ona göre felsefe akla dayanırken, din münakaşasız bir şekilde emir ve nehiylere hitab eder. Felsefeden önce bir yer tutan dinin asıl önemi, insanı küçüklüğünden itibaren yetiştirmesidir. Felsefenin tesiri insan aklını olgunluğa erişmesinden sonra görülür. Allah’ın zuhurunun şiddetinden dolayı gizli kaldığını kabul eder. Vahy ile ilhamı birbirine karıştırır, hayvandaki içgüdüyü vahy diye telakki eder.

b)-Ahlak görüşü: İslam dininin hükümleri doğru ve gerçek olarak anlaşılırsa ‘iyi ahlak’ ile tam bir uyun halinde olduğu görülür. Din toplum için bir terbiye vasıtasıdır. İnsanın terbiye edilmesi gereken 3 melekesi vardır: a)-Alışkanlık: İnsanın yükselmesini, faziletlerin kazanılmasını sağlar. b)-Taklit: İnsanın başkalarının tecrübelerinden ve aklından faydalanmasını temin eder. Fakat kötü taklit insanı en aşağı derekeye düşürebilir. c)- İntibah: Bununla iyi kötüden tefrik edilir, ahlak yüksek bir şuur derecesine çıkar, tam ve gerçek bilgi meydana gelir.

İbn Heysem: Daha önce zannedilenin aksine görmeyi temin eden ışık şualarının gözden çıkmadığını aksine görülen eşyadan göze geldiğini belirttiği gibi, gözün ve görme olayının izahını da mükemmel bir şekilde yapmıştı.

Ona göre kıyas ve temsil ile hakikata ulaşılamaz. Bunlar ancak deney yolu ile ispat edilen şeyi başkalarına anlatmakta faydalı olabilirlerdi. Bu sebeple İbn Heysem, Empirizm ve Tümevarım metodunun ilk müjdecisi kabul edilir.

3-İbn Sina

a)-Psikoloji ve ruh görüşü: Psikolojiye dair görüşleri 3 kısma ayrılır:1)-Nefs ve akıl nazariyesini içine alan tecrübi psikoloji 2)-Aklın mahiyetinden bahseden rasyonel veya içebakış psikolojisi3)-Tasavvuf psikolojisi

Ruhu 2 delille ispata çalışır:

1-            Vahdet delili: Bütün şuur halleri ruhta tamamlılığını kazanır.

2-            Ayniyyet delili: Bütün şuur halleri değiştiği halde ruh aynı kalır.

Ruhun bir cevher olduğunu ispat için onun araz olmadığına dair şu delilleri getirir:

1-Ruh bedenin ölümü ile dağılmaz, varlığında tek ve aynıdır.

2-            Bedenin kemalidir ve onu meydana getirir. Ruhtan önce beden olmaz.

3-            Beden ruh tarafından terk edilince bir cesetten ibaret kalır.

4-            Ruh, melekeleri vasıtasıyla kendi başına bedene etki eder ve onu korur.

b)-Metafiziğe dair görüşleri: Maddenin Allah’tan sudur etmediğini söyleyerek, ma’kulata maddeden üstün bir yer verir ve nefsin önemini arttırır. Nefs, cisimler alemi ile akıllar alemi arasında mutavassıt bir mertebedir.

Filozof suduru anlatmak için 3 prensibe dayanır:

• Bir’den yalnız bir çıkar.

2-            Maddeden ayrı cevherler için düşünmek yaratmaya delalet eder.

3-            Kendi zatıyla zaruri olamayan herşey kendisi için mümkün başkası için zaruridir. Sudur, tecelli ve alemin safha safha Allah’tan çıkışını anlamak, bu prensiplere dayanarak mümkün olur.

c)-Ahlak ve tasavvufa dair düşünceleri: Kötülük 3 kısma ayrılır:

1-            Zayıflık, bilgisizlik, yaratılıştaki noksanlık ve eksiklik manasına gelen kötülüktür ki fizikidir.

2-            Elem, keder gibi maddi ve manevi manadaki kötülüktür ki psikolojiktir.

3-            Metafizik kötülük. Filozof buna günah diyor.

Alemde yaygın ve esas olan iyiliktir. Kötülük, iyilik ihtiyacının bir neticesidir. İbn Sina duyularla elde edilen lezzetlerin bir hayal olup gerçek olmadığını, gerçek olan lezzetlerin akli lezzetler olduğunu söyler. Arifler ikinci lezzetlere itibar ederek saadete ulaşırlar.

d)-Din felsefesi: Filozof imanın aklı tamamladığını savunur. İman ile akıl arasında 3 çeşit ilişki düşünülebilir:

1-           İman ile aklın sahaları birbirinden tamamen ayrıdır.

2-            İman, aklın kemalidir yani aklı kuşatır durumdadır.

3-            İman, aklı bir fiil olarak tamamlar.

Bu sebeplerle Farabi’den ayrılır ve peygamberlere filozoflardan üstün bir değer verir.

İbn Sina’nın din felsefesi başlıca 4 esaslı noktada toplanır.

1-Yaradılış meselesi

2-Allah’ın bilgisi meselesi

3 – Ahiret meselesi

4- Peygamberlik meselesi

e)-Eğitime dair görüşleri: İbn Sina, bir hekim olarak, eğitim ve terbiye konusuyla da ilgilenmiş olup eğitimde örnek olma hususuna dikkat çekmiştir. İnsanın başkalarına ahlaki eğitim verebilmesi için önce kendinin ahlaklı olması gerekir:

C- İşrakilik Ve Sühreverdi

Sühreverdi’nin felsefesi esasları itibariyle Yeni Eflatunculuğa dayanır. Metodu da akıl dışı bir sezgidir. Çünkü akıl yolu ile hakikate ulaşılamaz.

İşrakilik, Meşşailik ile tasavvuf arasında bir yer işgal eder. Meşşailerin nazar metodunun aksine zevk ehli olarak bilinir. Fakat İşrakiler heyecana dayanan taşkınlığı, cezbeyi ve sekri benimsemezler. Manevi sezgi felsefelerinin esasıdır. Yalnız kalb ve işrak yoluyla hakikate ulaşılabilir.

Psikolojide son zamanlardaki metapsişik araştırmalarla İşrakiliğin irrasyonel metodu arasında benzerlik görülmüştür. Fakat bu metoda İslamdaki müspet ilimler, mantıkçılar ve meşşailer tarafından daima şüpheyle bakılmıştır.

1. a) İlim-Ruh ve alem görüşü: Meşşailere göre ilim mahiyeti bakımından mutlak ve gerçektir. Biz eşyanın hakikatını bilebiliriz. Hakikate ulaşmak için tek yol nazar ve istidlal yoludur. Sühreverdi buna itiraz ediyor. Nazar ve istidlal ona göre yalnız eşyanın vasıflarını saymaktan ibarettir. Öyleyse eşyanın mahiyetini anlamanın tek yolu mükaşefe yoludur.

Sühreverdi’nin alem görüşü içinde alemin var oluşu meselesi de önemli bir yer tutar. Allah ile alem arasındaki alakayı mantıki bir izah ile çözmeye çalışan filozof, alemin var olma sebebini Allah’a bağlar. Nasıl bir B cisminin varlığı A sebebine bağlı ise A var olduğunda B de vardır. Şu halde Allah ezeli olduğuna göre Alem de ezelidir.

b)-Nur felsefesi: Sühreverdi’nin felsefesinde vücudun yerini nur ve zulmet görüşü almıştır. Çünkü o eşyanın ya nur ya da zulmet olduğunu söyler. Bu iki kavram Aristo’daki madde ve şeklin, güç ve fiilin rolünü oynamaktadır.

c)-Diğer görüşleri: Sühreverdi insanları ıslah için Allah tarafından peygamberlerin gönderilmesini ve onlara inanmak gerektiğini söyleyerek İslam’a aykırı düşmeyen açıklamalarda bulunur.

Yıldızları ve felekler alemini canlı kabul eden Sühreverdi her feleğin nefsinin olduğunu ve kendi iradesiyle hareket ettiğini söyler.

Sühreverdi hakikatı arayanları 4 kısımda ele alıyor: 1- Alim derecesine ulaşamamış olan ilim talipleri 2-Hem felsefeyi hem de ilahi bilgileri bilen hakimler (Phytogas, Platon ve Sühreverdi) 3- Akli metoda dayanan felsefeye itibar etmeyip yalnız keşfi bilgileri sayanlar (Hallac..) 4- Keşfi bilgilere ilgisiz kalıp akla dayanan felsefeyi benimseyenler (Aristo, Farabi, İbn Sina)

4-MAGRİB’DE FELSEFE

Endülüs felsefesi ana karakteri içinde şu devrelere ayrılır: 1- İbn Bacce’den önceki devre 2- İbn Bacce, İbn Tufeyl be İbn Rüşd felsefeleri 3- İbn Rüşd’den sonraki devre

(Endülüs Meşşai filozofları):

A)-İbn Bacce

Akıllı bir filozof olan İbn Bacce özellikle Aristo ve Farabi’yi takip etmiş, matematik, astronomi ve musiki ilimleriyle nazari ve pratik olarak uğraştığı gibi tıp sahasında da üstad olmuştur.

Felsefe anlayışında Aristocu olan İbn Bacce, Allah’a ittisali gaye edinmiştir. Bu sebeple de felsefesi tasavvufi bir mahiyet almış ve işraki karaktere bürünmüştür.

B)-İbn Tufeyl:

O yalnız işraki felsefesini Magrib’te temsil edip devam ettirdiği meşhur felsefi romanı Hay bin Yeksan adlı eseriyle tanınır. Eserinde özellikle şu hususlar üzerinde durmuştur:

Önce zamanının filozoflarını derinden meşgul eden, insan nefsi ile faal aklın ittisalini teemmül yoluyla halletmek, diğer yandan felsefe ile din arasında bir ahenk bulunduğunu ispat etmek ve bu ikisini uzlaştırıp birleştirmek suretiyle İslam dünyasında iki asırdır devam etmekte olan felsefe-din münakaşalarına son vermek. Çünkü, İbn Tufeyl’e göre akıl eşyanın mahiyetlerine ve bu yoldan Allah’a ulaşmak için kafi gelir. Bu eserin gayesi ayrıca saf hakikatin ancak pek nadir olan ruhlara mahsus olabileceğini psikolojik bir problem olarak sunmaktır.

C)-İbn Rüşd

a)-Mantık ve hakikatin bilgisi:

Mantık bilgisine sahip olmayan halk daima his aleminde kalır ve hatalara düşer. Bilgilerinin yetersizliği ve düşünme sistemlerindeki bozukluk sebebiyle de olgunluğa ulaşamazlar.

b)-İbn Rüşd’ün felsefesi:

Filozof kendinden önceki filozoflardan ve kelamcılardan “alem daima yaratılmaktadır fakat onun neş’eti ezelidir.” Fikriyle ayrılmaktadır. Yani bir defada olan yaratılış yoktur. Fakat her an yenilenen bir yaratılış vardır ve yaratıcı kudret alemi bir bütünlük içinde idare eder, harekete geçirir. Alem ancak bu kudret ile kaimdir.

Filozof, Kuran’dan bazı ayetlere istinad ederek, felsefenin din tarafından hoşgörüyle karşılanmaktan öteye zaruri olduğunu göstermeye çalışır.

c)-Ahlak ve siyaset görüşü:

Filozof, hürriyet ve ihtiyar konusunda kelamcılara karşı felsefi görüşleri savunarak, insanın mutlak manada hür ve muhtar olmadığı gibi, yine bu manada mukayyet ve kadere bağlı da olmadığını söyler.

5-MEŞŞAİ EKOLE TEPKİ

Gazali: Güçlü bir felsefe tenkitçisi olduğu kadar, sistematik bir kelamcı, bir fakih, gaye itibariyle tasavvufa ulaşıp orada karar kılan bir İslam düşünürüdür.

a)-İlimlerin sınıflaması:

Gazali ilimleri ikiye ayırır.

1-Şer’I ilimler: Bunlar da tevhid ilmi ve ameli ilimler diye ikiye ayrılır. Bu ikinciler de fıkıh ve ahlak diye ikiye ayrılır.

2- Akli ilimler: Riyazi ve mantıki ilimler, tabii ilimler ve metafizik diye 3 kısımdır.

b)-Kelam ilmi:

Kelamda genel olarak Eşari’yi takip etmiş olan Gazali’ye göre kelam ilminin yetersizliğinin sebepleri 3 noktada toplanabilir: a)-Kelamcılar, islamın akide esaslarını bidat ehline karşı savunurken, bazen hasımlarının ve felsefecilerin dayandığı mukaddimeleri delil olarak kullanmışlar ve sonunda bunları kendileri de kabul etmek durumunda kalmışlardır. b)-Kelamcılar, hasımlarının düştüğü çelişkileri ortaya koyarken, onların dayandığı fikirlerin yanlışlığı ile uğraşmışlardır. c)- Diğer taraftan kelamcılar bu ilmin maksadı dışına çıkmışlardır.

c)-Gazali ve felsefe:

El-Munkız’da filozofları 3 kısma ayıran Gazali, onların herbirini islami ölçüler ışığında tahlil ediyor ve aklı vahiyden üstün tuttuklarından, hakikatten uzak kaldıklarını belirtiyor

.a)-Materyalistler: Yaratıcı bir Allah’ın varlığını ve ruhu kabul etmezler.

b)- Naturalistler: Allah’ın varlığını kabul ettiler fakat ruhun ölmezliğini ve ahiret hayatını da inkar ettiler.

c)- İlahiyatçılar: Temel meselelerde dinden ayrılmaz görünürler fakat Gazali’ye göre bunların da iman akidelerine uygun olan yönlerinin yanında imanla asla uyuşmayan tarafları da mevcuttur.

Gazali’nin imanın prensipleriyle filozofların düşüncelerinin bir birine tamamen zıt olduğunu belirttiği ve onları tekfir ettiği 3 esas şunlardır: a)- Filozofların, haşrin beden ile beraber olmayacağı, yani insanın öldükten sonra ruhunun tekrar bedeni ile birleşemeyeceği ve yalnız ruhların devam edeceği şeklindeki görüşleri. b)- Allah’ın dünya ve kainata ait teferruatı değil de yalnız külli kanunları bildiği şeklindeki iddiaları. c)- Alemin kadim olduğu şeklindeki düşünceleri.

İmanı üç dereceye ayırır:

a)- Halkın imanı ki taklit derecesindedir.

b)- Kelamcıların imanı ki inceleme ve araştırma sonucu ulaşılan imandır.

c)- Ariflerin imanı ki hakikatı bizzat yaşar ve herşeyi yakin nuru ile görür.

d)- Ruh psikolojisi: Alemi bir takım mertebelere ayıran Gazali duyular alemini de mertebelendirir. Bu alemde unsurlar sahasının üstünde canlı varlıklar yani bitki, hayvan ve insan yer alır. Gazali canlı varlıklarda üç çeşit ruhun var olduğunu kabul eder: Nebati, hayvani ve insani ruh.

Ona göre ruh iki şeyden mürekkeptir. Birincisi kalıptır. Buna beden de denir. İkincisi nefs, ruh veya kendini iç gözüyle bilen kalptir.

e)- Gazali’ye göre siyaset: Ona göre siyaset, insanı iyi yola sevk eden bir ilim olan ahlakın yanında yer alır.

Hükümdarın iki büyük özelliği ilim ve ameldir. İdareci dünyanın faniliğini, ölümü, Allah’ın ve peygamberin emirlerini akıldan çıkarmamalıdır. O adil ise Allah’ın, aksi takdirde şeytanın vekilidir.

6-BAĞIMSIZ FİLOZOFLAR

A)-Abdullatif Bağdadi: Şüpheci ve tenkitçi bir düşünürdür. Felsefeyi İbn Sina ve Gazali’nin eserlerinden tanımıştı. Sühreverdi ve İbn Meymun gibi filozofların zayıf yönlerini tartışma konusu yaptı.

B)-Nuşencani: Felsefede daha çok İbn Miskeveyh gibi ahlak problemi ile ilgilenmiştir. Ona göre ilmin hedefi ahlak, felsefenin en esaslı konusu ise insandır. Bilgiye kaynak olarak duyuları esas almıştır. Allah ve nefsimiz hakkında olmak üzere iki çeşit bilgi kabul eder.

C)-Ebu’l-Berekat Bağdadi: Kendinden önce geçen felsefi ekollerin temel fikirlerini açıklayan bir filozof olmasına rağmen daha çok kelamcı olarak tanınmıştır.

D)-İbn Haldun: 14. yy.ın fikir hayatında doğuda ve batıda ilk tarih felsefecisi, kendisinden 5 asır sonra kurulacak olan sosyolojinin habercisi olarak tanınır.

a)-İlimler tasnifi: Düşünür ilimleri akli ve nakli olarak 2’ye ayırmıştır.

1-            Akli ilimler: a- Mantık b-Ta’limi ilimler c-Tabi ilimler d- İlahiyat

2-            Nakli ilimler: a- Tefsir ilmi b- Kıraat ilmi c- Hadis ilmi d- Fıkıh ilmi e- Usul-ü Fıkıh (ve feraiz) f- Kelam ilmi g- Tasavvuf ilmi h- Rüya tabiri ilmi ı- Lisaniyat ( lügat, nahiv, edeb)

7-İSLAM FELSEFESİNİN TESİRLERİ

8.YY. dan itibaren tercüme yoluyla özellikle Grekçe’den, kısmen de Süryanice, Sanskritçe, ve Pehlevice’den yapılan tercümelerle Arapça bir ilim dili ve bir ilmi bilgi hazinesi haline gelmiş, eski bilgiler, yeni araştırmalar ve orijinal buluşlarla zenginleşmiştir. Yani bu toplulukta ilmi bilgi sadece zenginleşmekle kalmamış, o zaman karanlık çağda bulunan Avrupa’ya ve dünyanın bütün diğer bölgelerine nazaran islam dünyasında büyük bir bilgi üstünlüğü sağlanmıştı.

İslam felsefi düşüncesinin batı Hristiyan dünyasına intikalinde, onun yüksek seviyesinin oynadığı rolün yanında bir diğer unsur da, hemen bütün ortaçağın en mühim bir problemini teşkil eden akıl-iman, diğer bir deyişle din ile ilmi uzlaştırma meselesinde İslam felsefesinin geniş çalışma ve tecrübelerinden Hristiyan dünyasının da yaralanma arzusudur da denebilir.

İslam ilim ve felsefesinin batı alemine intikali ve tesirini üç önemli şekil içinde şöyle özetleyebiliriz:

1-            İtalya, İspanya ve Fransa’dan birçok öğrencinin bu ülkelere yakın bulunan İslam medreselerinde ilim tahsili yapıp, bir süre sonra kurulacak olan Batı üniversitelerine öğretici namzeti olmaları.

2-            Buralarda Aristo’nun Arapça’dan tercüme ve şerh edilen eserleri ile felsefenin Batıya nüfus etmeye başlaması.

3-            İslam ilmi ve felsefesi, İtalya yolu ile Fransa’ya ve diğer Batı ilkelerine girmişti. 13.yy. başlarında yeni üniversitelerin kurulmasıyla İslam felsefesinin tesiri İngiltere ve Almanya’ya kadar ulaştı.

Ensar Yayınları

Dinin tanımı, kaynağı ve dinlerin tarihi anlatılıyor. İlkel kabile dinleri, milli dinler, Konfiçyusizm, Taoizm, Şintoizm, eski Türk inançları, Hinduizm, Cayinizm, Sihizm, Zerdüştlük, Budizm, İlahi dinler, Yahudilik ve bunların prensipleri hakkında detaylı bilgiler veriyor.

DÎN

Lügat Anlamı: Cezâ, mükâfat, ibâret, âdet, hâl, vb. hüküm, hesap, itâat, boyun eğme, şerîat, kânun, yol, mezhep, millet

Dîn’in Târifi: Dîn, kuralları Yüce Allah tarafından konulan, peygamberler aracılığı ile insanlara bildirilen, akıl sâhibi insanları kendi istekleri ile hayırlı olan şeylere sevk ederek dünyâ ve âhirette mutluluğa ulaştıran ilâhî bir kânundur.

Gerçek Dîn şu Özellikleri Taşır:

1. Allah tarafından ortaya konmuş olmak.
2. Bir peygamber aracılığı ile bildirilmiş olmak.
3. Akıl sâhibi insanların kendi hür irâdeleri ile seçilmek.
4. İnsanları hayırlı işlere sevk etmek.
5. İlâhî bir kânun olmak.

Dinler Târihi; dînleri yer ve zaman göstererek inceler. Dîn bilimi, geçmişte de, günümüzde de dinsiz topluma rastlamamıştır.

Kutsal kitaplar dînin kaynağını ilk insana ve dolayısıyla onu yaratan Allah’a bağlamaktadır. İlkel kabîlelerde dahi insanların ahlâkî âdâba uyup-uymadığını denetleyen ve gökte bulunan bir Tanrı kavramına inandıkları görülmüştür.

Darvin insanın maymundan geldiğini açıkça ,söylememiş, akıllı hayvan olduğunu ileri sürmüştür. Evrimin ana gâyesi, bir yaratıcıya ihtiyaç duymaksızın, kâinâtın varlığını açıklayabilmektir.

İslâm’a göre dînin kaynağı vahiy ve nübüvvettir. Mâtürîdî’ye göre insan vahiy ve nübüvvet olmasa bile, insanların akıllarıyla Allah’ın varlığını bulabilir.

İslâm’a göre ilk dîn “Tevhîd Dîni”dir ve kurucusu Yüce Allah’dır.

İLKEL KABÎLE DİNLERİ

Özellikleri:

l.Bir kabîleye mahsûsdur.

2.Bu dînler mahallî özellik taşırlar.

3.Kutsal kitapları yoktur.

4.Genellikle bir Yüce Tanrı inanışı göze çarpar.

5.Büyü ve büyücüye çok ilgi gösterirler.

MİLLÎ DİNLER

A.Konfiçyüsçülük (Konfüçyanizm):

Çin’deki üç dînden biridir. Bir Çin atasözü: “Her şeyin kökü göklerdedir. İnsanın kökü ise atalarındadır” şeklindedir. M.Ö. 551-479 yılları arasında yaşamış Konfiçyüs, kendini ilme vermiştir. Eski Çin kültürünü canlandırmaya çalışmıştır. Dînî meseleler üzerinde fazla konuşmamıştır. Onun ana gâyesi, ülkenin karışık olan siyâsî düzenini düzeltmekti.

Konfiçyanizmin Bâzı Temel Özellikleri:

l.Atalara hürmet, erdemlerin en büyüğüdür.

2.Tien adı verilen yüce varlık, tabiat düzeninin idârecisidir.

3.Kapalı yapılan günahların cezâsız kalmayacağı, âhiret inancı.

4.Tanrı, huzûru sağlamak için öğretmenler göndermiştir. Tanrı her şeyi görür ve bilir.

5.Dünyâda beş şeyi, her şeye uygulayabilmek yeteneğine “Mükemmel erdem” denir. Bunlar “Ağırbaşlılık, cömertlik, samîmiyet, doğruluk ve nezâket”dir.

6.Üstün insanlar doğruluğu, alçak insanlar ise menfaatlerini düşünürler.

B.Taoizm:

Bu dîn, “Tao” kavramı üzerinde durmuştur. Büyücüleri, râhipleri, râhibeleri ve dînî şefleri vardır. İlkbahar bayramında ateş yakılır. Taoist râhipler yarı çıplak durumda, ateşe pirinç ve tuz atıp` koşarak üzerinden geçerler. Taoizmin kurucusu, Lao Tse’dir. M.Ö. 604 veyâ 570 yılları arası.

Taoizm’in Prensipleri:

Tao, âlemden önceki yaratıcı prensiptir. O, görülemez, işitilemez ve kavranamaz. O, ezelî. ve ebedîdir. Kendiliişinden vardır. Her yerde hâzır ve nâzırdır. Bütün varlıkları Tao meydana getirir. Tao kendini yormaz ve aslâ heyecanlanmaz. Taoizm’deki esas; kötülüğe karış iyilikle mukâbele etmektir. Ölüm sonrası hayat hakkında açıklık yoktur.

C.Şintoizm:

“Şinto” “Tanrılar Yolu” demektir. Japonya’da görülür. Şintoizm’de rûh ve tanrıyı, kutsal, acayip, sırlı, korkulan, güçlü gibi varlıkları ifâde için Rami kelimesi kullanılır. Rûhun ölümden sonra da yaşadığına inanılır. Ölen herkes Rami olur. Ancak her kami, Tanrı olmayabilir. 8 Milyon Tanrı olduğuna inanılır. En büyüğü Güneş tanrıçasıdır. Şintoizm, bilinen anlamda put kullanmaz. Tanrılara, tapınaklarda, sembollerden nesneler vâsıtasıyla tapılır. İbâdet, duâ ve kurbanlardan ibarettir. Kamilere tapınma, duâ okumak, pirinç ve pirinç şarabı sunmakla yapılır.

ESKİ TÜRK İNANÇLARI:

Türkler, Budizm, Hıristiyanlık, Yahûdîlik gibi dinlerin, örf ve âdetlerine ters buldukları için, devamlı olarak içlerine girmemişlerdir. Türklerin İslâmiyet’i kabûldeki en önemli noktası, onların daha önce tek tanrılı inanışı devâm ettirmesidir. Kaynaklarda Türk boylarının hemen hepsinde tek Tanrı (Gök Tanrı) inanışının olduğunu göstermektedir. Gök Tanrı, hayat veren, yaratan, cezâlandıran, yol gösteren millî bir tanrı kabûl edilmiştir.

Eski Türkler, Öbür dünyâda ikinci bir hayâtın varlığına, burada iyilik ve kötülüğün karşılığının verileceğine inanıyorlardı. Ahlâk anlayışı, özde-sözde ve davranışlarda doğruluktu. Yalan yere yemin etmek, başkalarını aldatmak, yermek hoş görülmezdi.

HİNDUİZM

Hint dinlerinin en yaygını Hinduizmdir. M.Ö. 1500’lü yıllarda ortaya çıktığı sanılmaktadır. Hinduizmin tanrı anlayışında çeşitlilik göze çarpar. Çok tanrıcılık; yaratıcı Brahma, koruyucu Vişnu ve yokedici Şiva’dan oluşan bir üçleme vardır. Hinduizmde hulûl (Tanrı’nın insan Şekline girmesi); tenâsüh (rûhun bir bedenden ötekine geçmesi) gibi inançlar bulunur.

Hinduizmin en belirgin özelliği, insanlar arasında bir sınıf farkının gözetilmesidir. Din adamı ve bilginler en üst sınıfı oluştururlar. Hinduizmde İnek ve Gana Nehri, kutsal kabûl edilen varlıklardandır. İnek, yer, gök ve hava âleminin anası kabûl edilir. İnekler yola yatarlarsa, yol ona göre düzenlenir. Onlar kesilmezler.

1981’de Müslümanlar Hindistan’da dört kutsal ineği kestikleri için büyük olaylar çıkmıştır. Müslüman mahalleleri ateşe verilmiştir. İbâdet sembolü Om’dur. İbâdet her yerde yapılabilir. İbâdet ferdîdir. Hint’li , sabah Şafaktan önce kalkar, evde veyâ nehir kıyısında yapabileceği sabah ibâdetine hazırlanır. Tanrı’sının adını zikreder ve yıkanır.

Hindistan’da bitkilerle beslenenlerin vejetaryenlerin) sayısı 1/4’dür. Domuz eti yemezler. Tapınaksız köy yoktur. Yüzyıl öncesine kadar kadın, ölen kocasıyla birlikte yakılırken, Şimdi bu âdet kaldırılmıştır.

CAYİNİZM

Hindistan’daki dinlerdendir. Kökü M.Ö. VIII. yüzyıla dayanır. Brahmanizm’deki şiddetli sınıf ayrılıklarına tepki olarak ortaya çıkmıştır. Bu dîne inananlar genellikle sebze ve meyve yerler. Öldürme, yalan, hırsızlık, Şehvete ve dünyâ nimetlerine düşkünlük kötülenir. Tanrı anlayışı yoktur.

SİHİZM

Hindistan’daki bazı gelişmeler sonucu XVI. yüzyılda ortaya çıkmıştır. İslâm ve Hinduizm karışımı bir harekettir. Kurucusu Nanak’tır. Günümüzde 6-7 milyon civârında mensûbu vardır. Dünyânın çeşitli yerlerinde de mensupları vardır. Sihizm, Tanrı’nın birliği, ibâdette adının çokça tekrâr edilmesi, değişik kastlardaki (sınıflardaki) insanların eşitliği, putlara tapınmanın kötülüğü, kardeşçe sevginin önemi, ölenin rûhunun ameline göre yeni bir bedende dünyâya geleceği gibi bâzı prensiplere dayanır. Ölüleri yakma âdetleri vardır. Sih’ler sigara ve içki içmezler, eğitime önem verirler. çocuklarını, çocukluk çağından itibaren sıkıntılı, yorucu bir hayâta alıştırırlar.

ZERDÜŞTLÜK

Zerdüştîlik, İran dinleri içerisinde tek tanrı inanışına yer vermesi bakımından en dikkat çekicisidir. Zerdüşt’ün ölümünden sonra insanlar onun karşı çıktığı Mitra ve Anahita gibi tanrılara tapınmaya başlamışlardır. Zerdüşt, eski İran’a tevhîd inancını getirmiştir. Zerdüşt, İslâm kaynaklarında Hürmüz olarak anılır. Ahlâkî prensipler üç maddede özetlenebilir:

1.İyi düşünce, 2.İyi söz, 3. İyi iş.

Bugün Hindistan’da sayıları bir kaç yüz bin kadardır.

BUDİZM:

Budizm’in kurucusu Budha (Buda), Gotama adında bir prenstir. Gotama, Nepal’in güneyinde, ufak bir kasabada mîlâttan önce 560 yılında dünyâya gelmiştir. Babası bir kasabanın prensiydi.

Budizm, varlığın sırlarını çözmeye çalışan, hayâtın acı ve zevklerinden el çekerek, kâmil ve olgun insan olmak yollarını araştıran bir ahlâk felsefesi güder. Budizm, VII. yüzyılda, İslâmiyet’in etkisi ile Hindistan’da sâdece Himalaya Dağı’nın eteklerinde kalırken, Sri Lanka, Siyam, Kamboçya, Çin Hindi ve Tibet’de varlığını sürdürdü. Dört temel gerçek, Buda’nın kurtuluş reçetesinin özünü oluşturmaktadır:

1.İnsan varlığının mâhiyeti, acı, ızdırap, kötülük ve doyumsuzluklarla doludur.

2.Bu acı ve ızdırâbın sebebi, arzu ve ihtiraslardır.

3.Onların yok edilmesi insanlığın asıl amacı olmalıdır.

4.İnsan, kalbinde yaşamaya olan susamayı yok ederek, vâr olmaktan, dolayısıyla acı çekmekten kurtulabilir. Bencilliği ile berâber, bireysel varlığı da kaybolur ve Nirvana’ya ulaşır. Buna göre Nirvana, bireysel varlığın yok oluşu ve bunun ayrılmaz parçası olan acı ve ızdırâbın dinmesidir. Nirvana’ya götüren yol sekiz kola ayrılmaktadır:

İnanç, İrâde, Söz, Fiil, Geçim Vâsıtaları, Çalışmak, Hâfıza ve Düşünce’dir.

Budizm’de Yasaklananlar: Öldürmek, Çalmak, Zinâ, Yalan, Sarhoşluk Veren şeyler.

Budizm’de Emredilenler:

1.Acılara tevekkülle katlanmak

2.Yaşayanların acılarını dindirmek

3.Hayır yapmak

4.Merhametli olmak.

Buda’nın “Yaratıcı Tanrı” hakkında ne söylediği açık değildir. Âhiret konusunda kutsal metinlerin ortaya koyduğu net bir görüşü yoktur.

Buda, dînini tamamlayamadığını ve kendisinden 1000 yıl kadar sonra gelecek olan Metteyya (Maitreya) ile tamamlayacağını ifâde etmiştir.

İLÂHÎ DÎNLER:

İlâhî Dîn: Allah tarafından, peygamberler vâsıtasıyla insanlık âlemine gönderilen, vahiy mahsûlü olan dînlere denir.

YAHÛDÎLİK

Yahûdîlik, yaşayan ilâhî kaynaklı dînlerden en eskisi, fakat mensûbu en az olanıdır. Bugün yeryüzünde 15-20 milyon civârında Yahûdî vardır. Bunların dört buçuk milyonu İsrâil’de, 6 milyonu ise Yahûdî nüfûsunun en yoğun oludğu, A.B.D.’de yaşamaktadır. Yahûdîlik, Bâbil Sürgünü’nden sonra millî bir dîn hâline getirilmiştir. Aslında bugünkü Yahûdîlik’in bir dîn mi, yoksa bir millet mi olduğu pek açık değildir. Yahûdîliğin Kutsal Kitâbı Tevrât’ın Balam Hikâyesi’nde şöyle bir târif geçmektedir:

“İşte, ayrıca oturan bir kavimdir ve milletler arası sayılmayacaktır:.

Yahûdîliğin sembolü, Yedi kollu şamdan ve Altı köşeli Yıldız’dır.

Yahûdî: İshâk oğlu Ya’kûb’un on iki oğlu vardı. Dördüncü oğlunun adı Yuda veyâ Yahuda idi. Dolayısıyla onun adına izâfeten İsrâîloğulları’na Yahûdî denilmiştir.

a-Tevrât’a Göre Yahûdîlik:

b-Kur’ân-ı Kerîm’e Göre Yahûdîlik:

Hz.Mûsâ ve On Emir:

1.Seni Mısır diyârından, esirlik evinden çıkaran Allah, Ben’im.

2.Benden başka tanrın olmayacak.

3.Allah’ın adını boş yere ağzına almayacaksın.

4.Cumartesi’yi kutsal kılacaksın.

5.Anne ve babana hürmet edeceksin.

6.Öldürmeyeceksin.

7.Zinâ yapmayacaksın.

8.Çalmayacaksın.

9.Yalan yere şâhidlik yapmayacaksın.

10. Hiç kimsenin evine-barkına göz dikmeyeceksin.

Tevrât: Yahûdîlerin kutsal kitap külliyâtı: Tanah ve Talmut şeklinde ikiye ayrılır.

Tanah üç böyümden oluşur: Tora, Neviim ve Retuvim.

Kur’ân-ı Kerîm’e göre Tevrât: Tevrât kelimesi Kur’ân-ı Kerîm’de 18 yerde geçer. Fakat Yahûdî’lerin Tevrât’ın hükümlerini ve verdiği bilgileri gizlediklerini, değiştirdiklerini, bile bile hasîs menfaatleri uğruna bu yola gittiklerini bildirir. Bu yüzden Kur’ân-ı Kerîm, Tevrât’ın aslını (hiç bozulmamış şeklini) kabûl eder.

Talmut: Talmut, öğrenim mânâsına gelir. Yazılı olmayan ikinci Metine denir. Daha sonra yazılı hâle getirilmiştir. Talmut, Yahûdî’ler indinde Tevrât kadar önemlidir. Onun da ilhâm ve vahiy kaynağı olduğu kabûl edilir. Talmut iki bölüme ayrılır: Mişna ve Gemara. Mişna, ahlâkî kuralların açıklanmasıdır. Gemora da, Mişna’nın açıklanmasıdır.

Yahûdî Kutsal Kitâbında Tahrîf Belirtileri

En eski nüshalar M.S. VII ve X. yüzyıla âittir. Tevrât tek nüshaydı, ezberleme yeteneği yoktu, çoğaltılmamıştı. Bugün Yahûdî’lere âit İbrânîce Hristiyan’lara âit Yunanca ve Sâmirî’lere âit Sâmirî dilinde metinler birbirini tutmamaktadır. Misâl:

1.Hz.Mûsâ’ya nisbet edilen Tevrât’ın son bölümünde onun ölümü ve gömülmesi anlatılır.

2.Hz.Lût’u kızlarının şarap içirerek sarhoş etmeleri ve onunla zinâ etmeleri yeralır.

Çağdaş Yahûdî Mezhepleri

Yahûdî’ler, Yâhûdîliği değişen şartlara uydurmuşlardır:

a.Ortodoks Yahûdîlik: Diğer mezheblerin ayrılmasıyla ortaya çıkmıştır. Bu mezhep, Ferisilik’le başlayan ve Rabbânî Yahûdîlik’le gelişen ana akımın günümüzdeki yansımasıdır. Ortodoks inançta, Yahûdî’lerin Tevrât’ın kânunlarına uymadıkları için sürgüne gönderildikleri yer alır.

b.Reformist Yahûdîlik: XIX. yüzyılın başlarında Alman Yahûdî’leri arasında çıkmıştır. Amerika Yahûdîleri arasında meşhurdur. Bugün Reformist Yahûdîlik, lâikleşmiş Yahûdîlik şeklini almış durumdadır.

c.Muhâfazakâr Yahûdîlik: Reformist Yahûdîlik’e tepki olarak doğmuştur. Yapı itibârıyla Ortodoks Yahûdîlik’in Amerikan versiyonudur. en belirgin özelliği, Siyonist olmasıdır.

d.Yeniden Yapılaşmacı Yahûdîlik.1983’de 102 yaşında ölen bir Amerikan Yahûdî’si olan, Kaplan isimli bir şahıs kurmuştur. Kaplan, Yahûdîliği, Yahûdî halkının kültür değeri olarak görür. Ölümden sonra dirilmeyi, âhireti reddeder. Mesîhçilik’i kabûl etmez.

Yahûdîlikte İnanç Esasları:

1. Yahûdîliğin İnanç Esasları:

Tevrât’da iki yerde geçen On Emir’de, inanç konularından sâdece Allah’a îmân meselesi üzerinde durulur. Diğer îman esasları açık değildir:

Yahûdîliğin İnanç Esasları:

Ayrıca Yahûdî’ler Tanrı’nın kendilerini seçtiğine ve Hz.Mûsâ’nın şahsında onlarla ahitleştiğine inanırlar. Allah’ı Millî Tanrı olarak görürler. Allah’a yorulmak ve dinlenmek gibi sıfatlar verirler. Mûsevî’likde âhiret inancı kapalı olup, melek ve kader inancı da çoğunlukla kabûl edilir.

1. Yahûdîlikte İbâdet şekilleri:

Yahûdî’ler ibâdetlerini Sinagog adı verilen mabetlerinde yaparlar. Günde üç vakit ibâdet yapılır. En önemli ibâdetleri Tevrât levhalarını okumaktır. Erkekler kipa ile başlarını örterler. Cenâzeler yıkanıp, kefene sarılır ve toprağa gömülür. Erkek çocuklar, doğumdan sekiz gün sonra sünnet edilir. İbâdet günleri Cumartesi’dir. Domuz, tek tırnaklı, vahşî ve kanları akmamış hayvanları, midye, istiridye gibi kabuklu deniz hayvanlarını yemek yasaktır.

Ocak Yayınları

Antik Felsefeden Modern Fiziğe

Korintoslulara Mektup 8\1: Hepimizin bilgisi olduğunu biliriz. Bilgi kibirlendirir. “Fakat sevgi bina eder.” şeklindeki ifade bilimi küçümsüyordu. Batı da; Abel Rey’in ifadesiyle “Bilim insanların faraziyelerinden dini özelliğin atılmasıyla başlar.” inancı içinde bir din-bilim kavgasıyla yola çıkıyordu.

Kilisenin ilim adamlarıyla yaptığı mücadele putperestlerle yaptığından fazlaydı.

1500’lü yıllarda dünya görüşü organikti. Avrupa’da buna bağlı ve Aristo ile kilise otoritesi hakimdi.

Bu yaklaşım 16. ve 17. yüzyılda değişime uğradı. Bu Copernicus, Galileo ve Newton’un devrimci başarıları ile oldu. l7.yy bilimi Descartes’in tasarladığı “Doğanın Matematiksel Tasviri ve Analitik Akıl Yürütme” ve Bacon’un “yeni araştırma yöntemine dayanıyordu”.

İlk devrim Copernic’in Batlamyus ve Kitab-ı Mukaddesin dünya merkezli evren görüşünü devirmesiyle oldu. Galileo deneyle ilmi gözlemleri matematiksel nicelikler olarak ifade eden ilk kişidir. Bu yüzden Modern Bilimin Babası olarak anılır. Galileo’nun maddesel niceliklere yöneltme stratejisi Ruh, Bilinç, Ahlak vb. değerleri ortadan kaldırıyordu.

Descartes, modern felsefenin kurucusu iyi bir matematikçidir. Descartes “Metod Üzerine Konuşma” adlı kitabıyla yeni prensipler getiriyordu.(İndirgemeci yaklaşım, her şeyden şüphe etme kartezyen ayrım gibi..). O, ruh-maddi alem düalizmini getiriyordu. İnsan bilimlerini zihinde, doğa bilimlerini maddede toplayan bu kartezyen ayrım Tanrıyı esas alıyordu fakat bu sonraki yüzyıllarda ters olarak işleyecekti. Descartes’e göre doğa mekanikti.

Newtoncu evren de tam bir mekanik evrendi. Newton aynı zamanda avukat, tarihçi ve kilisede vaizdi. Ona göre, Tanrı başlangıçta maddeyi ve kanunları koymuştu. Böylece evren bir saat gibi çalışmaya başladı ve o gün bugündür devam etmektedir. Daha sonraları Pascal “İlk anda müdahalesi olan, sonra hiçbir şeye karışmayan Tanrı fikrine çok kızıyordu.

Bu mekanikçi yaklaşım l9.yy da Fransız Laplace tarafından uç noktalara götürüldü. O bütün kainatın tek formülle çözülebileceğini, geleceğin böylelikle tahmin edileceğini söyler. Hatta Napolyon “Sinyor Laplace! Büyük kitabınızı evrensel sisteminizi açıklamak için yazdığınızı söylediler ama tek kelime ile dahi Yaratan’dan bahsetmemişsiniz” der. Laplace`in cevabı şu olur “yer vermedim çünkü; böyle bir hipoteze gerek yoktu.”

Esir

Fakat bu ilanihaye böyle sürmedi. Newton mekaniğinde ilk çatlaklar Faraday ve Maxwell’le geldi. Bunlar “güç alanları” ile ortaya atıldı, bunlar için de maddi referanslara gerek yoktu, sonradan Maxwell durumu kurtarmak için Esir kavramını ortaya attı.

Michelson-Morley deneyi Esir diye bir şey olmadığını gösteriyordu. Ama kimse aklından geçirmeye cesaret edemiyordu.

Sarsıntılar

Rölativite-İzafiyet ve Kuantum teorileriyle Newton mekaniği, zaman, mekan, temel sabit parçacıklar, madde, determinist ve pozitivist felsefe derinden sarsıldı. İzafiyet teorisi kütlenin enerjiden başka bir şey olmadığını, parçacık denen şeylerin enerji hüzmesi olduğunu gösterdi, zamanın her mekanda farklı olabileceğini ispatladı.

Kuantum Fiziği de kuvvet varsayımlarımızı değiştirdi. Yeni kuvvet foton alışverişlerinden başka bir şey değildi. Maddenin atom altı bölümleri bize “Atomun proton elektron ve nötron’dan ibaret olmadığını bunlarında ikili görünüme sahip soyut parçacıklardan oluştuğunu gösterdi. Bunlar bazen dalga bazen parçacık görünüyordu, bu görünmede deney aletine ve bilim adamına bağlıydı

İşte Kuantum Fiziği bize bilimin, bilim adamının görüşlerinden farklı olmadığını da gösterdi.

Heisenberg kesin matematik formlarda fiziğin yetersizliğini, sınırlarını “belirsizlik ilkesi” ile çok güzel gösterdi. Kuantum fiziğinde bir olayı kesinlikle önceden tahmin edemeyiz; olma eğilimlerinden, bulunma olasılıklarından bahsedebiliriz. Bu da determinizmin çökmesi demektir.

Kuantum bize çok garip bir dünya vaad ediyor. Örneğin birbiriyle hiç iletişim imkanı bulunmayan iki varlık arasında çarpıcı bağlılaşım-Corelation görülebilir aynı kaynaktan çıkıp karşı yönlerden giden iki fotonun oluşturduğu çifte birbirinden çok uzakken biri üzerinde yapılan ölçümden öbürünün etkilendiği görülmüştür.

Yine elektronların bulunma olasılığının sıfır olduğu yerde magnetik alan etkilerinin duyulduğu deney sonuçları vardır.

Neils Bohr’un da gösterdiği gibi lokalize maddi parçacıkları dış ortamdan soyutlayamayız

-Bizde de bu nurlarla örtülen bir ifadedir -bir şey her şeyle alakadardır.-

Alman matematikçisi Hilbert önce küçük “Hilbert uzayını” ispatladı. Sonra bunun tersi olan “negatif delta Hilbert uzayını” kanıtladı. Burada zaman tersine akıyor önce sonuç sonra neden geliyordu. Böylece determinist nedensellik ilkesi de yıkıldı.

Modern fizik, Kartezyen ayrımı aşmakla kalmadı, şahsi değerlerden bağımsız nesnel bir doğa efsanesini de yıktı.

Einstein, diğer teorileri de rafa kaldırdı. Hareketlerin zamana bağlı olduğunu, zaman ve mekanın birlikte olup uzayıp kısalan, artan azalan, genişleyen. .vs. olabileceğini gösterdi ve de 4. boyut kavramını getirdi (en-boy-yükseklik-zaman).

1994te yayınlanan Tanrı ve Yeni Fizik kitabının yazarı Paul Davies, “ artık kainatın başlangıcını tam bir yokluğa komşu edebiliyoruz, çağımızın en önemli keşfi kainatın bir başlangıcı olduğudur”. Paul Davies devamla, “zamanı yaratan bir Allah kavramı, O’nun kainatı her an elinde tuttuğunu göstermektedir.

Davies’in yukarıda bahsettiği keşif big bang teorisidir.

Bu kısmı ünlü “Şok” yazarı Alvin Toffler yaklaşımıyla bağlarsak: Bilim, 1900’e kadar aldığı toplam yolun 10 mislini 1900’den sonra almıştır. Toffler bu olayı sadece bilimle sınırlı tutmaz.

Teoriden Gerçeğe

İlim: Bir metottan ibarettir. Bilim: Doğru düşünme, sistematik bilgi edinme sürecidir. Metod: Gerçekle bağdaşan bilgi edinme sanatıdır.

Karl Popper tarafından son yıllarda gündeme getirilen, mantıksal pozitivistlerin doğrulanabilirlik ilkesine karşı yanlışlanabilirlik ilkesi, David Hume’den beri gelen tümevarıma karşı çıktı.

Popper’in tezi çok basit bir mantığa dayanır. Bir önermeyi doğrulayamayız. Çünkü bunun için sonsuz sayıda deney yapmamız gerekir. Sonsuz deney yapamayacağımıza göre tüme varım saçmadır. Bütün canlılar tek başlıdır veya tüm kuğular beyazdır önermesi bize, hiç bir zaman bunun tersiyle karşılaşmayacağımız garantisini vermez.

Bu her şeye septik bakmak olarak algılanmamalı, şimdiki doğru kabullenmeler olmalıdır. Asıl olanlar çıktığında vazgeçip aslı kabul edilmelidir.

Bilim acaba objektif olabilir mi?.. Hayır. Zira bilim ile değer (bilim adamının şahsi değer yargıları) arasında ciddi bir ilişki vardır. Paradigmalarımız bir ölçüde deney ve gözlemlerimizi etkiler.

Bilim başlangıçta manevi temellere, kültürel unsurlara bağlı olarak ‘bilim için bilim’ diyebileceğimiz scientism anlayışına yönelmiştir.

Auguste Comte tarafından temelleri atılan pozitivizm akımı günümüze kadar gelmiş bugün ‘Viyana çevresi’ olarak bilinen mantıkçı pozitivizm ile devam etmektedir. Bu ekol deney ve bilim-sebep-sonuç dışında hiç bir şey tanımaz.

Antik dönemden beri varolan özellikle Aristo mantığındaki sebeb-sonuç arasındaki bağın zorunlu olmasına ilk itiraz edenlerden biri de İmam-ı Gazali dir. İ. Gazali neden-sonuç ilişkisini inkar etmemiş, sadece bu bağın zaruriyetini kaldırmıştır. Ona göre hadise sadece alışkanlık, iktiran-peş peşe gelme hadisesidir. Güneşin doğmasıyla ışık arasındaki nedensellik ilişkisi zorunlu değil, alışılmış ilişkiler olduğunu (Güneşten hemen sonra ışığın gelmesi gibi) söylemiş esas müsebbinin Allah olduğuna işaret etmiştir.

Yazar devamla, Marx, Levi-Strauss, Kuhn vb. gibilerin görüşlerini, matematiğin fiziğe uygulanamayışından bahsediyor.

Kur’an-ı Kerim ve Bilimler

Kur’anın gayesi insanlara hidayet ve rahmettir.(Nahl: 64)

O tabiat meselelerine bir vesile değildir. O, ne fizik ne kimya, biyoloji, jeoloji ve ne de astronomi kitabı değildir ama onlardan bahsettiğinde de akla ve gerçek bilime aykırı bir şey bulamazsınız.

Bugünün ilmi realiteleri sürekli değişiklik içindedir. Bu itibarla günümüzün izafi, gelir geçer sonuçları Kur’an tefsirine dayanak kılmak, isabetli, temkinli ve objektif bir davranış değildir. Hatta tehlikeli de olur. Bir takım eski tefsirlerde zelzele, ay ve güneş tutulmaları hakkında pek çok yanlış şeyler yazılmış, Batlamyus’un eski güneş sistemi modeline ve esir kavramına dayanarak bir kısım teviller yapılmıştır. Halbuki Batlamyus’un kozmolojik modelleri sadece bilim tarihi kitaplarında yer almaktadır. Şimdi her hangi biri bu ayetin yanlış tefsirine itiraz ettiğinde alimlere hakaret, modernizm hastalığına yakalanmak… vs suçlar itham edilmektedir.

Günümüzde pozitif ilimlerin bütün sonuçlarıyla Kur’an’ı tefsir etmeye yönelik moda cereyanlar mevcuttur: Şöyle ki:

-Bilimsel bakış, icad ve çoğu doğrular geçici teoriler mesabesindedir dolayısıyla her an yanlış oldukları ortaya çıkabilir. Bu yüzden Kur’an’ı hemen yeni bilimsel buluş ve teorilerle tefsire girişmek zihinlerde tamiri zor şüpheler uyaracağı gibi Kur’an’ın nihayetsiz manasını da daraltacaktır.

-Tefsir biliminden faydalanmak ayrı, Kur’an’ı bilim istikametinde tefsir ayrıdır.

-Bu tarzda üstünlük göstermeye çalışmakta verimsiz ve isabetsiz bir taktiktir. Zira o zamanda kalkıp “şu şu mesele Kur’an’da var mı?” diye bir kısım keşif ve teorilerin Kur’an’da olup olmadığını sorabilirler.(Son söz onların olabilir.)

– * Ayrıca cin, melek, ruh, ters duran Tuğba ağacı vb. Maddesiz ruhi varlıkları anti madde ile katyonlar ile izaha kalkışmak materyalizm etkisinden başka bir şey değildir.

(Hans Von Ainbeg, Ahmet Hulusi gibi)

Bu kısımda yazar cüretkar biçimde şöyle diyor: Faraza bir büyük alim esir’den bahsetti diye esirin varolması gerekmez… .üstelik esir anlayışı Hristiyanlığın teslis inancının uzantısıdır: Yok efendim, bu şeyh, bu müceddid, bu mürşid-i kamil, bunları keşf ile keramet ile bilir.

Bu bölümün kaynak dizininden bazıları:

M Abdülfettah Şahin, Selim Uzunoğlu, Fuat Bozer….İlim ve Bilim, Töv, İz Yay., Yeni Asya Yay., Tübitak.

İKİNCİ BÖLÜM

Kuantum Fiziği Öncesi

Galileo ve Newton’un temellerini attığı ve onları izleyen 2 yüzyıl boyunca bir çok kanıtlarla güçlenen mekanik teori prestijinin zirvesine ulaştı. Bilim; hiç değilse fiziki ilimler, son aşamaya ulaşmış sayılıyor, geriye daha hassas ölçümler ayrıntılar kaldığına inanılıyordu. Galileo’dan beri bilim animistlerin (canlı) dışındaki şeylerin hepsini yüce Allah’a bağlayan telakkileri ortadan kaldırmaya çalışıyordu.

Determinizm adeta ilahlaştırılıyordu. Fizik dogmatik bir hale doğru giderken yavaş yavaş mekanik teoride çatlaklar oluşmaya ve büyüme başlıyordu.

l9.yy son yarısında İngiliz Maxwell dahice bir buluşla ışık olaylarının aslında elektromanyetik olaylardan başka bir şey olmadığını gösterdi. Optik ve elektrik birlikteliği sağlanmıştı. Ama elektromanyetik kimyayı mekanikle bağlaştırmak imkanı bulunamıyordu. Klasik mekanik olayların meydana geldiği yer olarak mutlak salt bir uzay ve zaman var sayıyordu, elektro manyetizma teorisi ise buna uymuyordu.

Mekanik teori ile alan teorisini ancak “Esir” denilen hayali bir madde bir arada tutabiliyordu. Esir denen bu madde ağırlıksız tüm boşlukları dolduran maddeydi.

20.yy başlarında öyle fiziksel hadiselerle karşılaşıldı ki bunları klasik fizikle açıklamak imkansızdı. (Siyah cisim ışıması, compton olayı, foto elektrik olayı. .)

Özetle, ışık, bazen dalga, bazen tanecik, foton görüntüsü veriyordu. Bu ikisini içine alan karmaşık teorilere ihtiyaç vardı. Böylelikle doğanın dalgacık, tanecik özelliklerini birleştiren Kuantum teorisi gelişmeye başladı.

Esirin varlığını ispatlamak için yapılan Michelson-Morley deneyi mekanik teoriyi gerçek bir bunalıma soktu. Einstein’e kadar 30 yıl açıklanamadı. Newton’un teorisi çok ciddi tenkitlere uğruyordu.

Brown Hareketi

İskoç Botanikçisi Robert Brown 1827 yılında suya bırakılan çiçek tozlarının titrediklerini, bunun adi bir mikroskopla gözlenebileceklerini söylüyordu. Brown, belirli bitkilerin çiçek tozlarını suya koyup davranışlarını incelerken bir çoğunun açıkça hareket ettiğini gördü. Sık sık yenilediği gözlemlerden sonra, bu hareketlerin sıvıdaki akımdan ve bu sıvının yavaş yavaş buharlaşmasından ileri gelmediğini bilakis taneciklerin kendi hareketleri olduğuna inandı. Brown’ın gözlemlediği şey suya konulan taneciklerin hiç durmayan kıpırtısıydı. Değişik çiçeklerin tozlarını denemek sonucu değiştirmiyordu. Hatta inorganik cisimlerin çok küçük boyuttaki parçacıkları dahi suyun içine atılınca hareket ediyorlardı. Bütün eski deneylerle çelişir gibi görünen bu hareket nasıl açıklanmalıydı? “Brown Hareketi” adı verilen nedeni üzerinde birçok kuşak hiçbir sonuç elde edemeden düşünmüşlerdi. Suya bırakılan her bir taneciğin konumu, garip bir yörüngedeydi. Şaşırtıcı olan hareketin durmadan devam etmesidir. Sallanan bir sarkaç, suya konulunca çabucak durur. Brown Hareketinde gözlemlediğimiz “asla azalmayan bir hareketin varlığı “bütün deneylere aykırı görünüyordu.

Einstein bilmeceyi çözdü. Maddenin kinetik teorisini göz önünde bulundurarak sıvının atom ve taneciklerinin kendilerine oranla çok büyük olan katı parçacıkları harekete geçirdiklerinin farkına vardı. Yani suyu oluşturan atomlar kendilerinden kat kat büyük olan çiçek tozlarını bombalamaktaydılar. Bombalanan tanecikler yeteri kadar büyükse Brown Hareketi oluşmaktaydı. Bombalanan moleküllerin belli bir enerjisi olmasaydı, başka bir deyişle onların kütleleri ve hızları olmasaydı Brown hareketi oluşmazdı. Dolayısıyla bu hareketin incelenmesinin, bir molekülün kütlesini ölçmeye yaraması hiçte şaşırtıcı değildir … diyor Einstein. Einstein derhal bu fikri formülize etti. Bununla da atoma şiddetle karşı çıkanları bile inandırdı.

Fotoelektrik Olay

Yüzyılımızın başında ortaya atılan iki teori fizik ve felsefe dünyamızı çok derinden etkiledi. Bunlar Kuantum ve Rölativite teorisidir. Rölativite teorisi tek başına kendi yolunda yürüyen bir adamın ürünüyken Kuantum teorisi birçok kişinin katkılarıyla oluşmuştur. Bu kişiler Planck, Einstein, Bohr, De Brogfie, Schroedinger, Heisenberg, Dirac ve Pauli… dir. Bunlann herbirine Nobel Ödülü Kuantum Teorisine katkılarından dolayı verilmiştir. Kuantum Teorisi yüzyılımızın en büyük bilimsel devrimi sayılırken Einstein’in bu alandaki katkıları da gözden uzak tutulamaz.

Isıtılarak kızıl kor haline gelmiş bir metalin çıkardığı ısı ve ışık radyasyonunun niteliği pek çok fizikçinin ilgisini çeken bir problemdi. Evrende her cisim radyasyon neşreder. (ve\veya emer). Bununla birlikte cismin emdiği radyasyon ile neşrettiği radyasyonun eşit olabilmesi için çevresiyle termal dengede olması gerekir. Böyle bir dengedeki mevcut radyasyona “siyah cisim ışıması” denir.

Ateşte kızdırılan maşa önce kızılaltı kesimine düşen uzun dalgalı radyasyon yayar. Sıcaklığın artmasıyla giderek daha kısa sarı, nihayet beyaz görünür. Daha da artmasıyla yelpazenin mor ötesi kesiminde gözle görülemeyecek kısa dalgalara dönüşür. Max Planck çalışmaya başladığında bu enerji dağılımını ölçebilmekte idi. Problem ölçme sonuçlarının beklenene uymamasından kaynaklanıyordu. Radyasyon enerjisi sürekli akış biçiminde kabul edildiğinden sınırsız uzaması gerekirdi. Ne var ki deney hiçbir maddenin nedenli ısıtılırsa ısıtılsın sonsuz enerji vermediğini gösteriyordu. Çözüm çok basitti: Radyasyonun sürekliliği fikrinden vazgeçmek. Ama doğanın sürekliliği o zamanlar su götürmez gerçek sayılıyordu. Planck çözümünün inandığı klasik fiziği sarsacağını bilmiyordu. Planck giderek temel formülüne ulaşıyordu E=h.f (h=6,625. 10(üzeri -34) joule/saniye ). Formül Planck’ın Kuantum ediği enerji parçacığı ile dalga frekansı arasındaki ilişkiyi sergilemekteydi.

Işıkta hem dalga hem de foton-tanecik özelliği göstermekte idi. Kuantum mekaniği ile bu iki durumun bir birine zıt olmadığı anlaşıldı. (bu ikilem dualite ilkesi denir.)

Kuantum Fiziği, Atom -Altı Parçacıklar

Kuantum Fiziği 20.yy biliminde en önemli kilometre taşlarından biridir. Hatta pek çok felsefi ve epistemik dönüşümler başlatan yolun gerçek başlangıcıdır. Kuantum teorisi, mikrokozmozun, atom ve onun daha alt elementer parçacıklarının doğasını tasvir etme girişimiyle ortaya çıkmıştır. Kuantum fiziği birçok bilim adamının ekip çalışması ve birbirlerine önemli katkıları sayesinde bugünkü seviyeye gelebilmiştir. Planck, Rutherford, Thomson, Beguerel, Marie Curie, Einstein, Bohr, de Broglie, Schrödinger, Dirac, Heisenberg, Paul gibi birçok değerli bilim adamının ortak ürünüdür. Kurucuları arasında Einstein’nında bulunmasına rağmen kuantum fiziğinin klasik fiziğe ve yerleşik sağ duyuya aykırı sonuçları, onu evladı sayılan bu teoriye sırt çevirdiğini görmekteyiz özellikle, bu teorinin nesnel gerçeklik kavramlarıyla çelişmesi ve diğer büyük teori rölativitenin ruhuna aykırı “ani, hayaletvari, yerel olmayan” etkileşmeler içermesi onu şaşırtmış olmalıydı ki, sağ duyuya aykırı bu teorinin geçici olduğuna inanıyordu.

Rutherford alfa ve beta ışımasını bulmuş, bir elementi diğer elemente dönüştürmeyi başarmış, atomların merkezinde (+) yüklü bir çekirdek ile bunların etrafında dolaşan (-) yüklü elektronları bulmuştu. Atom olaylarının devinimlerini açıklayan tutarlı bir teori Paul tarafından ortaya atıldı.

Heisenberg’in belirsizlik ilkesi bir parçacığın gelecekteki konumunu ve hızını hesaplayabilmek için şu andaki durumu kesin olarak ölçülebilmelidir. Örneğin elektronu ele alalım çekirdek etrafındaki hızı en az 10(üzeri 10) cm/s içinde tanımlanmalıdır aksi halde elektron atomun çekiminden kurtulup dışarıya fırlayacaktır. Bu elektronun konumunda 10 (üzeri (-8)) cm lik oynama demektir. l0 (üzeri (-8)) zaten atomun çapıdır. Bu da şu demektir; elektron aynı anda atomun her yerinde bulunabilir.

Netice olarak kuantum fiziği tek ve kesin bir sonucu öngörmez.

Yeni fizikte bir çığır da Dırac’le açıldı. Dirac bir tek matris denklemine eşdeğer rölativistik dalga denklemleriyle ortaya atıldı. O elektronların “spin” denen açısal momentuma sahip olduklarını ve anti-parçacıkları öngörüyordu.

Yine Bohr’un da yeni fıziğe katkıları çok olmuştur.

Max Planck, Einstein, Schrödinger gibiler kuantum teorisinden ürkmüşler, bazıları kulak tıkamışlardır. Hatta “Schrödinger’in Kedisi” bu yüzden tasarlanmıştır.*

Kuantum dünyası her ne kadar bize ters gibi gelse de şimdilik deneyler onu haklı çıkarmaktadır.

(Spinlerin bizim seçimimize kadar gecikmesi, varlıkların lokal olmayan bağıntılarla irtibatlı olması, ihtimallerle yol seçilmesi vb de kuantum Haklılığı gösterir mahiyettedir)

(*) Sağlıklı bir kediyi hava alabilen bir kutunun içine koyalım. Kutuda zehirli bir gaz şişesi bulunsun. Ve bu şişe yarı ömrü 1 saat olan radyoaktif mikroskobik bir parçacıkla işleyen mekanizmaya bağlı açılıp kapansın.

Bir saat sonra kedinin ölü-canlı ihtimalleri eşittir. Kedinin durumu=canlı +ölü’ dür yani kedi bir süperpoze durumunda hem ölü hem canlı gibidir. (kitap dışı olarak bkz. Bilim ve teknik Ocak ’97, Bir Berilyum atomunun aynı anda iki yerde birden bulunması sağlandı.)

En Küçükler

Son birkaç on yılda proton, nötron ve elektron gibi parçacıkların Lepton ve Kuark denen iki temel sınıftan oluştukları anlaşılmış ve bunların şaşırtıcı antileri kesinleşmiştir.

MÖ 4.yy da Demokritus maddenin mahiyeti ile ilgili düşünürken onun en küçük bölünemez bir taneciğinin bulunacağına hükmetti ve bölünemez manasına gelen `atom’ adını verdi. Bu takip eden 2000 yıl boyunca değişmedi.

Atomun çapı l0(üzeri-8)cm olup çekirdek etrafında elektronlar dolanmaktadır.

Atomun çekirdeği toplam hacminin milyarda biri olmasına rağmen kütlesi korkunç bir şekilde fazladır (toplamın %99 97 !!!). Ve bir elektron, protonla aynı miktar elektrik yüküne sahipken kütlesi 1836’da biri kadardır.

Nötrinolar

Nötrinoların kütlelerinin yok denecek kadar az olması, manyetik alandan etkilenmemeleri, ışık hızıyla hareket etmeleri yakalanmalarını güçleştirmektedir. İlk olarak -teorik öngörüsünden 24 yıl sonra- 1956 ABD Güney Carolina’da bulunabildi.

Bunlar dünyamıza bir ucundan girip 1/25 saniyede öbür ucundan çıkabilirler. Üç çeşidi vardır; Muon, tau ve elektron nötrinosu. Bunlar hesaplanan tahmini kıyametin zamanını daha da yaklaştırır.

Pozitronlar

Bunlar elektronun kütlesine sahip, pozitif yüklü parçacıklardır. Yaşam süreleri çok kısadır.

Fotonlar; Aksiyonlar, bozon, gluon, grevitation

Bu günkü evrende her çekirdek için 20-100 milyon arası foton vardır. Fotonların antisi yoktur, (1) tam spinlidirler. Elektrik yükü ve kütleleri de yoktur.

Mezonlar

İkili kuarkın birleşmesinden oluşur (biri kuark, diğeri anti kuark). Eşit sayıda yaratılmışlardır. Pion, Kaon, Eta… gibi çeşitleri vardır.

Özel İzafiyet

…Şimdi en can alıcı noktaya geldik: ışık hızına yakın bir hızla giden tren ve üzerindeki yolcu örneğini iyi anlayalım.

Tren A noktasından B noktasına hızla hareket ediyor. Tren farz edelim ki saat tam 12’de M noktasına gelmiş olsun.

Yere göre saat tam 12’de A ve B noktalarına aynı anda yıldırım düşsün. Yerdeki gözlemci (C) şöyle diyecektir: Saat 12.00’da A ve B ye aynı anda yıldırım düştü.

Gelelim tren üstündeki yolcuya. Çok hızlı A dan B ye gittiği için A nın ışığı yerdeki gözlemciye ulaştığından daha geç ulaşacaktır. Mesela 12.10’da. Tren üzerindeki yolcu şöyle diyecektir: (B’nin ışığı, çok hızlı tren üzerindekine yerdeki C’ye göre daha çabuk ulaşacağından) 12’ye 10 kala, A ya 12.10 da yıldırım düştü.

Şimdi trenin ışık hızı ile gittiğini düşünelim. Bu takdirde A’nın ışığı hiç bir zaman yolcuya ulaşamayacaktır. Yolcu şöyle diyecektir: B noktasına yıldırım düştü. Yolcuya sorulduğunda yıldırım sadece B ye düştü A ya düşmedi.

Kitabın Üçüncü Bölümü, evren modelleri, makrokozmos gibi alt başlıklarda incelenmiş, big bang, kıyamet, karadelikler türü konularda taslak bilgiler verilmiş.

Timaş Yayınları

Mezheplerin ortaya çıkması Peygamberimiz (sallallahu aleyhi vesellem)’in vefatından sonra olmuştur. Çünkü Peygamberimiz (sallallahu aleyhi vesellem) hayatta olduğu dönemlerde sahabiler herhangi bir mesele olduğunda Peygamberimiz (sallallahu aleyhi vesellem)’e geliyor, o hususta bilgi istiyorlardı. Peygamberimiz (sallallahu aleyhi vesellem) de sorulan soruyu bir vahye istinaden veya kendi bilgisi ile cevaplandırıyordu. Dolayısıyla Peygamberimiz (sallallahu aleyhi vesellem) zamanında herhangi bir mezhep olması düşünülemezdi.

Mezhepler Peygamberimiz (sallallahu aleyhi vesellem)’in vefatından sonra ayet ve hadislerde açık olarak izah edilmeyen meselelerden kesin ve herkesin itirazsız olarak kabul edebileceği bir hüküm verebilecek bir otoritenin olmamasından ortaya çıktı. Zuhur eden bu mezhepler genel olarak ameliye ve itikadi olmak üzere iki grupta ortaya çıktı.

Ameli mezheplerin teşekkülü şu şekilde olmuştur. Peygamberimiz (sallallahu aleyhi vesellem)’in vefatından sonra islam alemi genişlemiş, sahabilerden herbiri bir şehre dağılmıştı. Bu sahabiler gittikleri yerlerde müracaat kaynağı oldular. Yani müslüman olan veya islamiyet hakkında fazla bilgisi olmayan pekçok kimse kendilerine çeşitli meselelerde dinin hükmünü sordular. Sahabiler de muhatap oldukları soruların cevabını evvela Kur’an’ da aradılar. Onda bulamadıklarında kendi içtihatlarıyla hüküm verdiler.

Bu sahabiler aynı zamanda kendilerine TABİİN denilen pek çok talebe yetiştirdiler. Onlardan sonra talebeleri tabiin alimleri de bir yandan fetva vererek müslümanları dini konuda aydınlatırken bir yandan da talebe yetiştirdiler. Onların talebelerine Tebei Tabiin denildi. Tebei Tabiin Alimleri de Tabiin Alimlerini takip edip onların yolunda devam ettiler.

Gerek sahabe, gerek Tabiin, gerekse Tebei Tabiin’in fetvaları arasında farklı hükümler ortaya çıkmıştır. Müslümanlar kendi bölgelerinde yaşayan imamın fetvalarını biliyor, onu tercih ediyor ve ona göre amel ediyordu. İşte bu tercih ve taraftarlık zamanla yerini “Gidilen yol” manasına gelen mezheplere terk etti.

Başlangıçta Hanefi, Şafii, Maliki ve Hanbeli mezheplerinden başka Servi, Evzai, Teberi, Zahiri isimleriyle birlikte birçok hak mezhep daha ortaya çıktı. Ancak bunlardan dördü dışındakiler çeşitli sebeplerden tarih sahnesinden silindiler.

İtikadi mezheplere gelince bu mezheplerin ortaya çıkmasındaki temel sebep müslümanlar arasındaki fikir ayrılıklarıdır. Peygamberimiz (sallallahu aleyhi vesellem)’in vefatından sonra onun yerine geçecek, siyasi yönden onu temsil edecek olan Halifenin seçimi müslümanlar arasında ilk ciddi fikir ayrılığına sebep oldu. Ardından üçüncü Halife Hz. Osman’ın şehit edilmesi bu ihtilafı daha da artırdı. Müslümanlar arasında Cemel ve Sıffın savaşları yapıldı. Bu savaşlarda pek çok müslüman öldü.

Halifenin kim olacağı, sıffın ve cemel savaşlarında ölen ve öldürülenlerin durumu, gibi sebepler ve bunların dışında sayabileceğimiz pekçok sebep sonraki yıllarda itikadi sahada pekçok mezhebin ortaya çıkmasına netice verdi. Mezhep çatışmaları neticesinde on binlerce müslüman öldürüldü.

Daha sonraki yıllarda ise Babilik, Bahailik, Kadıyanilik gibi Allah ve Peygamber adına yalan uyduran mezhepler ortaya çıktı. Bu mezheplerin kurucuları kendilerini Peygamber ilan ettirler. Haşa Allah(cc)’in kendilerine hulul ettiği hezeyanında bulundular. Babiler ve Bahailer Kur’an’ın ve Peygamberimiz (sallallahu aleyhi vesellem)’in devrinin tamamlandığını iddia ettiler. Herşeyi mübah gören ve islamiyeti yıkmaya yönelik görüşleriyle bir çok safi zihni idlal ettiler.

Kitap on bir bölümden oluşmaktadır.

Birinci Bölüm:

Peygamberimiz (sallallahu aleyhi vesellem) zamanında mezhep var mıydı? Alt başlığı ile başlanan bölümde mezheplerin her soruna çözüm kaynağı olan Efendimiz zamanında değildi. Onun vefatından sonra ortaya çıktığı ifade edilmiştir. Daha sonra da mezheplerin nasıl ortaya çıktığı hakkında malumat verilmiştir.

Dört hak mezhebin zuhuru mezhep imamlarının içtihadına dayandırılarak izah edilmektedir. Günümüze kadar varlığını devam ettiremeyen fıkhı hak mezhepler şunlardır:

Evzai Mezhebi

Servi Mezhebi

Leysi Mezhebi

Zahiri Mezhebi

Taberi Mezhebi

Hasan Basri’nin Mezhebi

Mezhepler arasında değişik içtihatlardan kaynaklanan bir kısım farklılıklar bulunmaktadır. Bu bölümde yine mezhepler arasındaki farklılığın sebepleri maddeler halinde izah edilmektedir.

1. Ayetlerden kaynaklanan farklılıklar.

Hak mezhepler arasında farklılık olmakla birlikte bu fark asıl meselelerde değil, teferruat meselelerdir. Mezhep âlimlerinin aynı meselede farklı hüküm vermelerinin sebeplerinden biri ayetlerin farklı anlaşılmaya müsait olmasıdır.

2. Hadislerden kaynaklanan farklılıklar:

İslam hükümlerinin Kur’an’dan sonra en mühim kaynağı hadislerindir. Bütün mezhep imamlarının verdikleri hükümlerde hadislerin mühim rolü vardır. İmamı Azam hadisle ilgili şöyle der: İçlerinde hadisle meşgul olanların bulunduğu sürece insanlar kurtulmuşlardır.

Hadislerin farlılıklara yol açmasında birçok sebep vardır. Bunlardan birincisi Arapçanın ince bir lisan olması ve lügatten kaynaklanan farklılıklar.

b)Hadislerin farklı kelimelerle rivayet edilmesi:

Mesela şu hadis bu meseleye örnektir.

“Kameti duyduğunuz saman namaza gidiniz. Yolda sakin ve vakar ile yürüyün. Acele etmeyin, Yetiştiğiniz rekatları kılar, yetişemediğinizi tamamlarsınız.” Aynı hadis Ahmet bin Hanbel’in Müsned’inde ise “yetişemediklerinizi kaza edersiniz. “Bu ravilerden birisinin manayı esas alarak hadisteki kelimelerden birisini değiştirmesi imama sonradan yetişen kimsenin yetişemediği rekatları kılarken nasıl davranması gerektiği hususunda farklı hükümlerin verilmesine sebep olmuştur.

c) İmamların hadisleri anlamada birbirinden farklı olması:

d) Aynı meselede farklı iki hadisin olması.

e) İmamların hadis bilgisi.

f) Peygamberimizin davranışları.

h) Hadiste kastedilen manayı anlayamamak.

i) Hadisin sahihliğini tesbitte metodun farklı olması.

j) Zayıf hadisle amel edilip edilemeyeceği hususu.

Örf ve adetlerin tesiri:

Mesela cemaatle namaz kılındığında fatihayı okuyan şafilerin durumu ile imamın okuduğu fatihaya amin diyerek imza basan hanefilerin durumu. Diğer bir misal Şafilerde az bir pislik namaza mani iken Hanefilerde mani olmamasıdır.

Mezheplerin Varlığı Rahmettir.

Peygamberimiz (sallallahu aleyhi vesellem) bu gerçeği “Ümmetimin ihtilafı rahmettir” diyerek dile getirmiştir. Ancak burada kastedilen ihtilaf yapıcı ihtilaftır. Herkes kendi fikrinin yayılmasına çalışır. Başkasının tahribine ve ortadan kalkmasına değil. Belki tamamlanmasına ve yanlışları varsa düzeltilmesine çalışır. Birinci bölümde bu mevzulara ilaveten bir mezhebe bağlanmak şart mı? Mezhep değiştirmek caiz mi? Başka mezheplere göre amel edilebilir mi? Dört mezhep bire indirilebilir mi? Mezhepsizlik nedir? Gibi istifhamlara cevap veriliyor.

İkinci Bölüm

Dört büyük mezhep imamının hayatları, İslam fıkhı açısından ifa etmiş oldukları vazife ve mezheplerin kuruluşundaki rolleri anlatılmaktadır.

İMAMI AZAM:

Hicretin 80. yılında(miladi 699) Küfe de dünya ya gelmiştir. Asıl adı Numan Bin Sabit’tir. Doğmadan Hz. Ali’nin duasına mazhar olmuştur. İslam fıkhı içerisinde çok önemli bir fonksiyon eda etmiş olan İmamı Azam Hanefi Mezhebinin kurucusudur. Günümüzde müslümanların yaklaşık 3/2’si İmamı Azam’ın kurduğu Hanefi mezhebine mensuptur. Türkiye Balkanlar, Lehistan, Türkistan, Afganistan, Horasan, Pakistan, Kazan, Sibirya, Çin, Mançurya, Kafkasya, Dağıstan ve Arnavutluk ekseriyetle Hanefidir.

İMAMI MALİK:

Hicretin 93. yılında(Miladi 712)Medine’de ilim ve hadisle meşgul bir ailede doğdu. Peygamber, şeyh ve ilmin beşiği olan Medine de doğması sebebi ile küçük yaşta ilim tahsiline başladı. Yetiştiği döneme damgasını basmış olan Malik Bin Henes ilim öğrenme uğruna çok büyük fedakarlıklara katlanmıştır.

Peygamberimiz (sallallahu aleyhi vesellem)’in hadislerine son derece saygılı idi. Ayakta hadis yazmadığı gibi ayakta hadis de dinlemezdi. Şafii mezhebinin kurucusu İmam Şafii’de ondan ders almıştır. Maliki Mezhebinin kurucusudur.

Günümüzde Trablus, Libya, Tunus, Fas, Cezayir, Sudan, Merakeş ve Afrika sahilleri çoğunlukla malikidir. Irak, Suriye, Hicaz ve yukarı Mısır’da da Maliki vardır.

İMAMI ŞAFİİ:

Hicri 150. (Miladi 767) yılında Şam’ın Gazze kasabasında dünyaya gözünü açtı. Babası ismini Muhammed koydu. Fakat o sahibi olan dördüncü kuşaktan dedesi Şafii’ye izafeten Şafii diye meşhur oldu. Genç yaşta ilim bakımından parmakla gösterilecek biri oldu. 20 yaşında fetva verecek ve hadis rivayet edebilecek mertebeye ulaştı. İmam Malik’in Muvatta isimli hadis kitabını kısa sürede bitirdi.

Şafii mezhebi günümüzde şu ülkelerde yaygındır: Mısır, Suriye, Filistin ve Hicaz’da şafiler çoktur. Sumatra, Sibirya ve Filistin’in çoğunluğu şafiidir. Yemen, Aden, Hint ve Doğu Anadolu da ve Irak’ta vardır. Orta Asya’nın Kuzeyi ve Doğu Afrika’da yaygındır.

İMAMI AHMET BİN HANBEL:

Hicri 164 (Miladi 781) tarihinde dünyaya gelmiştir. Soyu Peygamberimiz (sallallahu aleyhi vesellem)’in soyu ile birleşmektedir. Küçük yaşta Kur’an’ı ezberledi. Diğer dini günleri öğrendi. Genç yaşta İmamı Azam’ın talebesi Ebu Yusuf’tan ders aldı. İşittiği hadisleri ezberlemekle yetinmez onları kaydederdi.

Abbasi Devletinin başında bulunan Abdullah elMemun’un Kur’an’ın yaratılmış olduğu fikrini kabul etmediği için Ahmet Bin Hanbel’i yakalattı ve ona zulüm yaptılar. Bu zulüm 28 ay devam etti. Çok güçlü talebeleri olduğu halde mezhebinin günümüzde çok fazla mensubu yoktur. Sadece Suudi Arabistan’da kuvvetli durumdadır. Irak, Suriye ve Filistin’de vardır.

Ahmet Bin Hanbel kimseye yük olmaz geçimini çalışarak el emeği ile kazanırdı. Şüpheli şeylerden kaçınırdı. Her şeyin helal olanını araştırırdı. Nefsine hakimdi. Yiğitlik nedir şeklindeki bir suale “Yiğitlik, nefsinin arzu ettiği gayrimeşru bir şeyi sırf Allah’tan korktuğu için terk etmektir.”

Dört mezhep imamından ayrı zihinlerde yer eden önemli iki isim daha vardır. Bunlardan birincisi: İmamı Azam’ın talebelerinden İmam Ebu Yusuf; İkincisi ise yine onun talebelerinden İmamı Muhammed’tir.

Üçüncü Bölüm

İtikadi mezhepler ortaya çıkış sebepleri ve mahiyetleri hakkında bilgi verilmektedir. İtikadi mezhepler ALLAH(CC)’ın sıfatları, peygamberlik müessesesi, melekler, kaza ve kader, ahiret, cennet ve cehennem gibi konularda ortaya çıkmıştır. Bu mezhepler ikiye ayrılır.

1. Ehli Sünnet Mezhebi.
2. Ehli Bid’at Mezhebi.

İtikadı hak mezhepler iki tanedir.

1. Maturidi Mezhebi: Günümüzde Hanefi Mezhebine mensup olanların mezhebidir.
2. Eşarı Mezhebi: Günümüzde Şafii Mezhebine mensup olanların mezhebidir.

İtikadi mezheplerin ortay çıkış sebepleri:

1. İslamın bünyesinden doğan sebepler.
2. Müslümanlar arasındaki çekişmeler.
3. Dış sebepler.

Dördüncü Bölüm:

Haricilik, Hariciliğin ortay çıkışı ve Hz. Ali’yi derinden yaralayan Hakem olayı bütün teferruatı ile izah edilmektedir. Haricilerin Hz. Ali’ye ve müslümanları çektirdikleri sıkıntılar ve hakikatten sapmanın yol açtığı gaileler izah edilmektedir. Haricilerin kolları hakkında bilgi verilmektedir.

Beşinci Bölüm:

Şia’nın tarifi, ortaya çıkışı, ve şiiliğin doğuşu hakkındaki görüşler iki şıkta toplanmıştın.

1. Peygamberimiz (sallallahu aleyhi vesellem) sağlığında ortaya çıktığını söyleyenler. Bunlar şii müelliflerdir.
2. Peygamberimiz (sallallahu aleyhi vesellem)’in vefatından sonra ortaya çıktığını söyleyenler. Tevvabın hareketi, Muhtar Essekafi hareketi gibi konular vardır.

Altıncı Bölüm

Şii fırkalarının zuhuru:

a) Zeydilik ve Zeydilerin kolları.

b) Batiniye İslamiye

c) Dürzilik: Şiiliğin İslamiye kolundan doğmuştur.

d) Caferiyeİmamiye: Peygamberimiz (sallallahu aleyhi vesellem)’in vefatından sonra Hz. Ali sırasıyla onun neslinden 11 kişiyi ALLAH’ın emri ve Peygamberimiz (sallallahu aleyhi vesellem)’in tavsiyesi ile imam kabul ve bu 12 imama inanmayı dinin aslına dahil bir esas olarak görenlerin mezhebidir. Onların 12 imamı şunlardır

Ali b. Ebu Talip

Hasan b. Ali

Hüseyin b. Ali

Ali b. el Hüseyin(Zeynel Abidin)

Muhammed elBakir

Cafer es-Sadık

Musa el- Kazim

Ali er-Rıza

Muhammed el-Taki

Ali el-Naki

Hasan el Askeri

Muhammed el Mehdi

1. e) Rafiziler
2. f) Nusayriler: Muhammed Bin Nusayr tarafından kurulmuştur.

Yedinci Bölüm:

Mürcie, Cebriye, Mutezile, Kaderiye ve Müşebbile fırkaları hakkında bilgi verilmektedir. Mürcienin İslamla telif edebilecek görüşleri mesela kafire ibadet ve taatı fayda vermediği gibi mü’mine de işlediği günahları zarar vermez.

İman sahibi samimi ve dosdoğru ise bu inanç sahibi azap görmeyecektir. İman ve amel birbirlerinden ayrıdır. Halbuki dinimizde iman ve amel birbirlerini tamamlayan iki parçadır.

“İnsan kaderin mahkumu değildir.” isimli bölümde Cebriyenin ne derece yanlış olduğunu ortaya koymaktadır. (Yazar. Bediüzzamanın Cebriye yaklaşımı, Mutezilerin görüşleri: 1. Tevhid 2. Adalet 3. Vaad ve vahit 4. El-Munzil beynelmunzileteyn 5. Emribil maruf Neyhi anil münker, Bediüzzamanın görüşleri ışığında izah edilmektedir.)

Sekizinci Bölüm:

Ehli sünnet akidesinin teşekkül safhası anlatılmaktadır. Ehli sünnetin itikadı görüşlerinin teşekkülünde ilk ciddi isim hiç şüphesiz İmamı Azam Ebu Hanife’dir. İmamı Azam itikadi görüşleri fıkhı ekber isimli eserinden şu başlıklar altında işlenmiştir:

1. Tevhid
2. Nübüvvet
3. Büyük günah
4. Mucize, Keramet, İstidrac
5. Allah(cc) görüşmesi
6. İman ve İslam

Selefiye, Halifiye, Eşarilik, Maturidilik, Eşariye ile Maturidi arasındaki farklar.

Dokuzuncu Bölüm:

Vahhabilik, ortaya çıkışı, Taif, Mekke ve Medineyi ele geçirmeleri işlenmiş Vahhabilerin iman, şefaat, Tevessül, Tarikat, Tasavvuf, Bid’at konusundaki görüşleri işlenmiş ve Bediüzzamanın yaklaşımına yer vermiştir.

Onuncu Bölüm:

Babilik ve Bahailik: Bahailiğin iç yüzü ortaya konduktan sonra şu görüşlere yer verilmektedir. Bahailik kesinlikle bir din değildir. Daha çok islamiyetin hükümlerinin değiştirilerek alındığı hrıstiyanlık ve yahudilikten hükümlerin bulunduğu sapıklık cereyanıdır.

Onbirinci Bölüm:

Kadıyanilik ve Ahmedilik

Kadıyanilik Hindistan’da ortaya çıkmış batıl bir mezheptir. 19. yy. sonlarına doğru Mirza Gulam Ahmet tarafından kuruldu. Gulam Ahmet mücedditliğini ilan etmiş ve sapık düşüncelerini ortaya atmış olan bir şahsiyettir. Ve şöyle diyor:

Allah beni bu yıl ve bu zaman için imam kıldı. Ve insanları karanlıktan aydınlığa çıkarmam için müceddid olarak gönderdi.

Gulam Ahmet İdmamül Hacci isimli eserinin üçüncü sayfasında mendi ve mesihlikle ilgili şöyle diyordu:

Rabbim bana bildirdi. Beni bu yy. müceddidi kıldı. Onların bekledikleri Mesihul Mevut ve Elmehdiyul Mevut sensin ve biz seni Mesih ibni Meryem kıldık.

Mutlu Yayıncılık

• Petrolün bulunması
• İdeolojinin iflası
• İslam’ın sürekliliği
• İslam ülkelerinin rejimlerinin benimsenmesi
• İktisadi buhranlar
• Sosyal uçurumlar
• Etnik ayrılıklar

Uyanışın sosyal sebepleri

• Dindarların çocuklarının okuması
• Gecekondularda İslam etrafında bütünleşme
• Batılı müdahalelere oluşan sistemli tepki. Marksistler ve Müslümanlar aynı noktalardan batıyı tenkit ediyorlar
• İsrail baskısı
• Mevcut hükümetler
• Avrupa’da İslami gelişmeler
• Batı bu güne kadar İslam’ı komünist bloğa engel olarak kullandı.

2- UYKU VE UYANIKLIK ARASINDA

• Gerilemenin sebepleri dinin prensiplerinden uzaklaşıp siyasi ve dünyevi olmak
• Medresenin bozulması toplumun bozulmasıyla at başıdır 17. Yy. da müspet ilimlere kapanıyor. Rasathane yıkılıyor. Ama bu arada batıda hala saçmalıklar söz konusu.

3- AVRUPA -HIRİSTİYANLIK VE İSLAM:

A

• İslam hiçbir yerde Çin-İran-Afganistan baskıyla sindirilememiştir.
• Dinin yerine ancak din geçebilir. Başka bir şey yoktur.
• İslam da madde mana bütündür Kilise ise “Sezar’ın hakkı” diyerek hayata nüfuz edemediğini kabul eder.

• Kilise devlete hep baskı yapmıştır,arttırmış veya azaltmıştır. 4. Yy da Roma’da kilise hakim olmuştur ama paganlara zulmetmiştir.
• Kilise toprakların 2/3 ünü,ürünün 1/3 ünü alır. Papa imparator gibidir. Kilise ticaret vs. ile uğraşır. Bu günde en büyük kapitalisttir.
• Orta çağda kilise köleler çalıştırıyor. Luther halka sırt döndü ve Kopernik’i reddetti.
  • Kalvin teokratik diktatördü.
  • Kilise dünya ile uğraşmış başarısız olmuş. Eşitliğe de karşıdır.

4- İSLAM FELSEFESİNİN BAKIŞI

-19. Yy ilimlerde şok asrıdır. Maxell – Faraday – Darwin – Lamarc – Marx – Spencer

-A.Comte “İnsanlık Dini”, Spencer “Liberalizm”, Darwin “Tekamül” nazariyelerini öne sürmüşler. Comte’e göre sosyal tekamül ile cemiyet ilmi zihniyete ulaşır.

-Fakat 20.Yy’da Max Planck fizik sanatıdır diyor. Einstein ilmin kaynağında dinle yönlendiğini söyledi.

-Kant Allah(cc) teorik akılla değil pratikle bilinir dedi.

-Batıda Materyalizm ve Pozitivizme karşı II. Dünya Savaşıyla şüphe uyandı. Ümit karamsarlığa döndü.

-20. Yy’dan beri bunalım var. Hakiki kültür yok, insanlığın yitirilmesi var.

-İslam tek ümit kaynağı olmuştur.

-İslam realiteyi ve eşyanın hakikatini kabul eder. İstidlal-duyu ve sezi.

-İslam Doğu ve Batı ilmini almış geliştirmiş denge,olmuş. Gazali: Kalp Akıl beraber ele alır. Hıristiyanlık medeniyete cevap vermez. İslam imtizaç eder. Marksizm putlaştırır.

* Modernizmin ulaşamadığı hedefler: Haz alma. elemden kaçma, mutluluk, istediklerine sahip olma.

-Dolap beygiri – Denge – Miskinlik (İfrat – Vasat – Tefrit)

* İslam her çağda yoruma açık değerler sistemine sahiptir.

5- İSLAM HUKUKUNUN MESELELERİ:

1. İslam hukuku din hukuku değildir.
2. İçtihat müessesesi var ve değişmez kanunlar yok.
3. Hukuk adamları devletin üstünde ve resmi vazifesi yok.
4. Örf ve adetlere ve azınlık hukukuna, arazi-vergi hukukuna ağırlık veriliyor.

– 16.Yy’a kadar hukuk burhanı yoktur. Miras ve aile hukuku dışı sahalar serbest bırakılmıştı. Mecelle batılı tarzda bir hukuk sayılır ama o dönem sıkıntı kahtı ricaldir.

– Ceza – Borç – Ticaret hukukları hazır alınmış adaptesi olmayan karışık şeyler olduğu için avukatların sayısı artmıştır.

– Aile-miras-ferdi hukuklar ise hiç uymamıştır.

-İslam’da Hukuk-Ahlak ayırmaz. Laiklik – laik ahlak çıkmadıkça çözüm

bulamaz,. zina vb mefhumlar çözümsüzdür.

6- EDEBIYAT VE DİN:

– Batı Hıristiyan kültürü tesiriyle eser verir. Tolstoy-Dostoyevski Kader-Suç-Ceza-Hürriyet Ruh-Beden-Savaş-Barış. Marx-Komin. cenneti gibi konuları dinden almışlardır.

1. İlericilik-Modernlik (Bunalım edebiyatı)
2. Marksist – Zengin düşmanı – Ordu düşmanı – Din düşmanı (Kötü komünist)

-İslam edebiyatını oluşturma seyrinde artık geçmişin kahramanlarını değil yaşanan alınan örnekler alınabilmelidir.

7- İSLAM – MİLLİYETÇİLİK – SOSYALİZM

(Yeni Devlet – Gelişmekte olan devlet tabiri.)

-Devlet kurana kadar Marksist söylemler yerini Milli İktisada bırakmak zorunda, beynelminel Marksizm yok. (yıl l981)

-Silahla veya yerli idareden alınınca Sosyalist devletler oluşuyor.

-Sosyalizm Batı kapitalizmine karşı üretilmiş batı çocuğu Mısır ve Cezayir’deki Arap sosyalizmi – Milliyetçilikle birleşerek Batı Kapitalizmine karşı çıkmıştır. Gana’da Hıristiyan Sosyalizmi- Pan-Afrikanizm

-İslam ve Sosyalizm:1. Sosyal adalet en iyi İslamdadır. İslam da zaten mevcuttur.

-Sosyalizmin din aleyhtarlığı değil cemaat anlayışı cazip görünür. İslamın iktisadi problemleri çözülmelidir.

8- İTTİHAD-I İSLAM VE SİYASET:

Yıkılışa kadar İslam, II. Abdülhamitle beraber hilafet ve milliyetçilik yayılır.

l.Halifelik papa gibi değildir. Üzerinde şeyhülislam var.

2.İran hakimiyet alanı dışında kaldı.

3.Hilafete gönüllü bağlılık vardı. Sebep Osmanlıların derin ve samimi tavrıydı.

4.Son dönemlerde Avrupa muvazenesi ve verilen tavizler vardı.

5.İttihad-ı İslam ve Pan İslamizm II. Abdülhamit dönemi ortaya atıldı. Batı karşısında İslam Modernizmi diyen M.Abduh dahil hilafete saygılı. (Ağa Han) İngiliz propagandası ulaşan yerlerde isyan Hilafete değil

Turancılara imajı verilmiş. Hint Müslümanlarının şaşkınlığı. Ulaşılmayan yerler hala halifeye bağlıdır.

Enver Paşa bile Damad-ı Halifeyi Müslüman diye Türkistan’a gider. Halifelik Maverdi’nin El Ahkamu-s Sultaniyesinde imamet diye ele alınır. Osmanlının gücüyle birleşince tam hilafet olmuştur.

Türkçülük Ziya Gökalp de bile İslam ittihadıdır. Cumhuriyetin ilk yılları  fikirler böyledir. Çokluk içinde birlik – Kabile kabile yaratılmış tanışmak için.

Avrupada Türkler yavaş yavaş yayılmış Emevi-Abbasilerde Türklere nefret oluşmuş Oysa Türklerde böyle bir kavmiyetçilik yok. Osmanlı ümmet dayanışmasının, İslam devlet idealinin numune-ı imtisalidir. Model olmadığı için misaller hep Asr-ı Saadetten verilebiliyor. Türkiye liderliği bırakınca yeri doldurulamadı. Şu anda Türkiye hariç her yerde despot idareler vardır.

Türk Arap düşmanlığı yumuşuyor- Pakistan-Hindistan-K.Afrika dost. Mekke: Şerifi devrilmiş yerine Suud ailesi gelmiş.

Türkiye artık bütün İslam aleminin kaderiyle alakalıdır. (Bu kitabı yazarken Orta Asya’dan üzülerek bahseder) (1981)

Aydınlar: Kültür yozlaşması ve Cumhuriyette bilinen sebeplerle ya geniş bir Batıcı aydın kitlesi yada tepkici tek tük İslami aydınlar. İngiliz baskısı kültürde fikirde olmadığı Hint-Pakistan aydın yetiştirmiştir. Batıda kilise devlete iktisadi bağlı değil. Bizde din adamları bağlı olduklarından çok mağdur olmuşlardır. İran da mollaların farkı .Türkiye ve Osmanlıda din adamları hep devletin bir parçasıdır. İran da ise sivil bir zümre. Bizde din adamları ayaklanması yoktur.

9-AYDINLAR:

1) Radikal muhafazakar 2) Modernist Mücedditin önemi

Reformcular: Hayatın fani yönlerini görüyor ama cazip bir cemaat bulup giremiyorlar. Din uleması itici.

10-ESKİ – YENI KAVGASI: Alaylı -Mektepli Kavgası

Alaylı kesim en zor devrede destek olmuştur, manevi ordudur. Ağır maddi zorluklar çektiler. Ama hayatın içinde değiller. Kültür seviyeleri düşüktür. Mektepliler zıt fikirlerle iç içe bilenmiş ve yetiştirilmiş.

11-GRUPLAR – MESLEKLER – TAVSİYELER

Batı karşısında 1- Arkaizme sığınanlar (Zeolat) 2- Hasmının silahını kullanan savaşçı (herodian) Grek medeniyetini Müslümanlar muhafaza edip aktardığı gibi şimdide Batı İslam medeniyetini keşfedip bize aktarıyor.

Fakir halk tabakası çocukları okudukça medeniyete değil kültürüne yöneldi. İHL ve ilahiyatların din dışı sahalardaki başarıları. Milliyetçilik ve İslam davası birleşiyor. İhvan-ı Müslimin – Cemaat-ı İslam Aşırı muhafazakarlar ama taklide karşı reformcular Kuran ve hadislerin rasyonel yorumuna inanırlar.

İhvan siyasi – cemaati İslami siyasi değildir. Ulemamız son dönem üretecek yerde tekfirle uğraştı. Modernistlere baskı yaptılar.

Ulema faiz vs.. meselelerine çözüm üretemiyor. Şahsi yorumlar ise dağıtıcı oluyor. İdeolojilerin tesirinden ziyade Dinin Tesir Sahasının Azalması ve sanayi cemiyeti oluşması etkendir. Yoksa tek sebep Batıdan gelen cereyanlar değildir. Dinin hedefi insandır. Din aleyhine teorilere çatmak yerine tefekkür sahasında gelişip medeniyet kuracak alim ve sanatkarlar yetişmelidir. Siyaset gibi hizipleşmeden uzak durup hadislere tepeden bakarak çözümler üretilmelidir. (1951’de yazılan bu öneriler aynen hizmeti tarif ediyor.

Ötüken Yayınevi

1)KÜLTÜR ve DEMOKRASİ

Türkiye geçirdiği üç müdahale dönemi (27 Mayıs, 12 Mart, 12 Eylül) sürekli anayasa ve istikrar arayışını hesaba katarak ifrat ve tefritten kaçınmalıdır. Demokrasinin inkıtaa uğratılması için demokratik haklar genişletilirken ve belki de haklı bir anayasa değiştirme ortamına girilirken işin ucunu kaçırmamak, değişikliklerin neler getirip neler götüreceğini iyi düşünmek zorundayız. Aksi halde zamanla tezat davranışlar içine girerek, 1982 anayasasına bir dönem methiye yazarken başka bir dönemde onu suçlar hale geliriz.

Bazıları demokrasi ve onun sağladığı temel hürriyetleri istismar ederek hürriyetleri yok etme hürriyetini elde etmek peşinde olduklarından sahte demokratlardır.

Demokrasinin kültürle, toplumun zihniyet dünyasıyla ve tarihi gerçeklerle yakın ilişkisi vardır. Bu bakımdan demokrasiyi güçlendirebilmek, içerden ve dışarıdan milli varlığa yönelecek tehlikeleri bertaraf edebilmek için toplumunun milli mutabakatlar ve kültür birliği yoluyla direnme gücü kazanması gerekir. Bu direnme ortak mazinin kavranabilmesi, bir millete mensub olma şuuru ve tarihten ders alınabilmesi ile mümkündür. Zira, tarih bir ideal arayışıdır ve ona sorumsuzca saldırmak için değil ondan ders almak için vardır. Maziden kaçmaya çalışmak onu tekrar yaşayabilmek kadar imkansızdır.

2) KÜLTÜRDE MUHAFAZAKARLIK

Anlaşılmamış veya zaman zaman kasıtlı olarak yanlış değerlendirilen bir konuda muhafazakarlıktır. Muhafazakarlık geniş anlamıyla bir milleti diğer milletten ayıran fark ettiren özelliklerin korunması ve korunarak geliştirilmesidir. Sosyal yapıyı tanımadan, ihtiyaçları zamana göre belirlemeden peşin hükümlü ve taklitçi bir yenilikçi tavır fayda değil, zarar getirir. Değişme karşısında ne peşin kabul ne de peşin red söz konusu olabilir.

Kültürün iki temel fonksiyonu vardır Bunlardan birisi yenilikçi ve gelişmesi tavrıdır. Diğeri ise muhafazakar (koruyucu) tavırdır. Korunmadan, kaynağa bağlı kalınmadan gelişmeci olunamaz.

Hiç bir toplumda eski, eski olduğu için atılamaz; yeni de sadece yeni olduğu için kabul göremez. Eskiye yeni de zamanla ilave edilmektedir.

Muhafazakarların kendi toplumlarını daha güçlü kılmak için gayret gösterecekleri ve milli menfaatleri kıskançlıkla koruyacakları tabiidir. Aslında, insanlık tarihi bir bakıma milli menfaatlerin çatışmalarının tarihidir. Ancak, bu muhafazakarların bu konularda hiç hata yapmayacakları anlamını taşımaz.

1. C. Köklü bir devlettir. Türk tarihinin muhafazakar niteliğidir ki bizi bu günkü Türk devletini ulaştırmıştır.

Batı ile sosyal ve iktisadi uyumda teslimiyetçi olmamak için en az onlar kadar muhafazakar olmak zorundayız. Muhafazakarlık hissi bir batı düşmanlığı veya her türlü gelişmeye kapalılık veya değişmeye şuursuzca teslim olmak değildir. Kültürde sömürgeleştirilen bir ülke, siyasi ve ekonomik menfaatlerini elde etmede uysal, teslimiyetçi bir çocuk gibidir.

3) KÜLTÜR ve İKTİSADİ HAYAT

Kültür ne sadece edebiyat, ne sadece sanat ve ekonomidir. Toplum hayatının bütün sosyal pencereleri kültür tarafından kapsanır. Zira kültür dediğimiz zaman bir arada yaşama ihtiyacı duyan, sürekli, farklı ölçülerde teşkilatlı bir yapıya sahip bir insan topluluğu gelir. Bunun için ekonomi ile kültür iç içedir.

Son yıllarda tatil yapma mecburiyeti ve tatile gidebilmek bir statü aracı olarak değerlendirilir olmuştur. Tatil yapabilmek ve deniz imkânlarından faydalanmak bir ihtiyaç olmaktan öte, itibar sağlayıcı olmaktadır. Bundan dolayı Türkiye bürokratıyla, aydınıyla yaz aylarında adeta tatile girmektedir.

4) KALKINMA ve AİLE:

Aile toplumun küçülmüş bir şeklidir. Bütün toplumların en küçük sosyal birimi ailedir. Ailenin mutlu ve huzurlu olması bir bakıma toplumun huzurlu olması ile eş anlamlıdır. Aile hiç bir toplumda vazgeçilemeyen, alternatifi olmayan ve korunmak zorunda olan bir müessesedir. Aile 21. Asra girdiğimiz bu günlerde alternatif kabul etmeyen sosyal, ekonomik, kültürel ve biyolojik görevler yerine getirmektedir. Bu görevler nesli sürdürme çocukları sosyalleştirme, insanı yalnızlaştırmama ve sosyal varlığı itibariyle gerginlikten koruma, psikolojik ve biyolojik tatmin, üyelerinin veya bütün olarak ekonomik faaliyetlere katılması ile kültür nakli şeklinde sıralanabilir.

Aile gençlik ilişkileri ve doğurduğu sorunların ifrata kaçarak kuşaklar arası çatışma şeklinde ele alınması doğru değildir. Kuşaklar (nesiller) arası farklılaşmalar gelişmenin tabii uzantısıdır, ancak her farklılaşmayı çatışma olarak anlamak yanlıştır. Nesillerin mutlaka çatışacağı şeklindeki varsayım eksiktir.

Aile içi ilişkilerde karşılıklı saygı ve sevgi, bir birinin hakkına riayet etmek ve hoşgörü, demokrasi terbiyesinin ferde kazandırılmasında sağlamaktadır. Nitekim, sevgisiz, ilgisiz, şefkatsiz ve manen tatmin edilmeden büyüyen gençlere demokrasi terbiyesi de verilememektedir.

5) TEKNOLOJİ, KALKINMA ve YABANCI DİL

Kalkınma gayretleriyle beraber teknoloji transferi, bilgisayar ağının genişlemesi, kısaca bir teknoloji kültürü ile teması kaçınılmazdır. Evrenselleşen kültürün bu bölümü olan maddi kültürle ilgili bu saha, ister istemez teknolojinin milletler arsı dolaşımında bilhassa ön plana geçirmiştir.

Yabancı dil bilmenin gerekli oluşu, yüksek öğretimde yabancı dille eğitim ve öğretimi gerektirmez. Bunları birbirine karıştırmamalıyız. Milli dili gelişmemiş ve uzun yıllar sömürge yönetimi altında kalmış milletler için bu yol geçerli olabilir. Aslında zengin olan Türkçeyi daha da geliştirmek istiyorsak gerek sosyal, gerek tabii ilimlerde öğrenimi Türkçe yapmalıyız.

6) KALKINMADA İTİCİ GÜÇ: MİLLİYETÇİLİK

Birbirine sık sık karıştırılan ve karıştırılmasında fayda umulan iki kavram vardır; “Milliyetçilik” ve “Irkçılık”.

Irkçılık, kendi soyu dışında bulunan diğer soy ve ırklara hayat hakkı tanımamak ve onların varlığını, kendine tabii bir köle olarak görmektir.

Milliyetçilik, diğer milletlerin varlığını kabul ederek kendi kendine yaşama ve var olma hakkı tanımak ve tanıtmak, diğer milletler gibi hür ve insan haklarına saygı esasına dayanarak milli varlığı sürekli kılmaktır.

Gökalp’e göre “Türk olmak için yalnız Türk kanı taşımak, Türk ırkından olma kafi değildir. Türk olmak için her şeyden evvel Türk harsı ile terbiye görmek ve Türk mefkuresi için çalışmak şarttır. Bu şartlara haiz olmayanlara kanca ve ırkça Türk olsalar bile “Türk” ünvanını veremeyiz.”

Milliyetçilik, cihan şümul din olan İslamla çatışmaz. İyi müslüman olabilmek için Türk’ün Türklüğünü, Arab’ın Araplığını, İranlı’nın Acemliğini, İslamı kabul etmiş bir Almanın Almanlığını terk etmesi gerekmez. Bu farkla bir zenginliğin ifadesidir ve takva yolunda rekabete müslümanları zorlar. İslam, kavimleri değil kavim taassubunu, Irkçılığı kabul etmez. İslam farklılıkları reddetmeden, onların üzerinde birlik arayan yüce tevhit dinidir.

7) KALKINMADA İNSAN GÜCÜ ve BEYİN GÖÇÜ

Kültür ve kalkınma arasında gerekli bağı kuramamış, kültür politikasını ihmal edip kültürsüz bir maddi kalkınmayı gerçek kalkınma zannedenler yetiştirdikleri elemanları zamanla kaybetmişler, coğrafi ve coğrafi olmayan nitelikte eleman göçüyle karşı karşıya kalmışlardır.

Beyin göçünü üç ana başlık altında ele alabiliriz.

1. Az gelişmiş ülkelerden gelişmiş ülkelere akın
2. Gelişme gayreti içindeki ülkelerden gelişmelere doğru akın
3. Gelişmişlerden yine gelişmişlere doğru beyin göçü

Bunlardan 1.si ve 3.sü fazla önem taşımaz ve zararları telafi edilebilir. Ancak gelişme gayretleri içinde olan ve çeşitli imkanlara sahip bir ülkenin eleman kaybı önemli sonuçlar doğurmakta ve o ülkenin sosyal ve ekonomik kalkınması durmaktadır.

Beyin göçü sadece coğrafi manada bir hareketlilik olarak da algılanmamalıdır. Coğrafi anlamda yer değiştirmeksizin beyin göçüne konu olan nitelikli insan gücü her zaman söz konusu olmuştur.

Beyin göçünü doğuran bazı sebepler şunlardır.

1. Sayı ve nitelik olarak bazı dallarda eğitilen insan gücü ile talep edilen insan gücü arasındaki dengesizlik
2. Yaratıcı gücün teşvik edilmemesi, araştırma ve inceleme konusunda imkanların yetersizliği
3. Milli ideallerin eğitim ve kültür politikaları yoluyla gençlik ve aydınlar arasında da yer edememesi
4. Alıştırma ve telkin yoluyla gelişmiş ülkelerin cazip gösterilmesi için sürdürülen kültürel baskı ve yüksek öğretimde yabancı dille öğretim

8)            EKONOMİK KALKINMA SÜRECİNDE “SOSYAL BÜTÜNLEŞME” SORUNU

Sosyal bütünleşmenin incelenebilmesi için toplum hayatı, toplumun sürekliliği, sosyal münasebetlerin varlığı, iş bölümü ve genel olarak fikri beraberliğin teşkili gerekmektedir.

Kültür, sosyal bütünleşmenin çimentosudur. Kültürel anlamda bütünleşmede üç süreçten bahsedilir;

1. Takdim; yeni bir tekniğin, adetin veya ticaret şeklinin yenilikçiler tarafından takdimidir.
2. Kabul; takdim edilen yeniliklerin bir tepki ile karşılaşmaları normaldir. Ancak yenilikler zaman ve mekan şartına uygun ise ve mevcut maddi kültürü tamamlayıcı, geliştirici ise, benimsenip kabul edilebilir. Kabul sırasında manevi kültür ile de ters düşülmemesi gerekir.
3. Bütünleşme; son ve kesin aşamadır. Takdim ile kabul edilen yeni kültür unsuru cemiyetin makro yapısı içinde yalnız kabul ile kalmayıp diğer kültür unsurları ile tamamlaşma ve sistemi kuvvetlendirici bir süreç içine girmektedir.

Sosyal bütünleşmeden anlaşılması gereken husus homojenlik ve hatta durgunluk değil dinamik bir yapı içinde farklılaşma ile bütünleşebilmektir.

9)MİLLİ KÜLTÜRÜMÜZÜN BAZI MESELELERİ VE BAZI TEKLİFLER

Toplumumuzda nesiller arası kültür çatışması, kültür çevresinin farklılığından doğan algılama alanlarımızın birbirinden çok farklı oluşundan kaynaklanır. Fert-kültür ilişkilerinde, fert kültürü ancak idrak edebildiği ölçüde tanıyabilir. Türkçe düşünme kalıplarının bile yabancı dil hayranlığı dolayısıyla sarsıldığı günümüzde, kültür meselelerini netleştirmeden diğer alanlarda başarı olmamız zor olacaktır.

Burada bir örnek üzerinde durmak istiyoruz. Güney Afrikalı aydınlar arasında sık sık tekrarlanan bir hikaye vardır. Onlar göre batılılar Güney Afrika’ya geldikleri zaman ellerinde sadece İncil vardı. Güney Afrikalıların ise ellerinde zengin altın rezervleri bulunmaktaydı. Yıllar birbirini takip ettikten sonra bu durum tamamen değişti. Afrikalıların eline İncil Batılı Emperyalistlerin eline ise kıymetli madenler geçti.

Bizde milli kimliğimizden dört sapma davranışı kendini göstermektedir.

1. Gelenekleri ayaklar altına alan, çeşitli yollarla ve bilhassa devlet desteğiyle büyük gelire kavuşan, manevi bakımdan ise iş ahlakından uzak, bunalımlı, faydacı, tüketici sınıf…
2. Kültür mirasımızı reddeden, Türkiye kültüründen bahseden, kültürde Grek-Latin köklerine dönmeyi arzulayan, laikliği İslam’a alternatif bir din gibi kabul ettikleri için milli ve manevi konularda irtica şartlı refleksine sahip batı içinde milli kimliğinin kaybolmasına adeta razı olan bazı aydınlar.
3. Milliyetçilik ile ırkçılık arasındaki farkı anlayamayan yanlış tercüme ve tefsirlerin tesirinde kalarak Türk milliyetçiliğine cephe aldıran, milliyetçiliği küfür sayacak ölçüde şartlandıran mücerret bir İslam dünyası içinde erimeye hazır olanlar.
4. Yerini bulamamış-aramak ihtiyacı duyanlar hariç- veya proletaryada ve sınıf kavgasında hala üstün nitelikler aramaya ve ondan mucizeler beklemeye devam eden, Doğu Avrupa’daki komünist rejimlerin çöküş sebebini kavrayamayan liberal gözükmeye şartların zorladığı bazı sol aydınlar

Türkiye ve Ortadoğu 1990’ların başlarında Batı ve ABD’nin çekindiği ve yıpratmak için hedef aldığı milli ve İslami gelişmeye sahne olmaktadır. Batı bundan taviz vermemiz gerektiğini AT müracaatımıza -tam üyelik- verdiği 17 Aralık 1989 tarihli cevapta göstermiş; Kıbrıs ve Ege Denizi’ndeki haklarımızdan bile vazgeçmemiz tavsiye edilmiştir.

Milli bütünlüğümüzün korunması ve geliştirilmesi bundan böyle dış politikadaki başarımıza bağlı olacaktır. Türkiye, toprakları üzerinde gözü olan ülkelere karşı caydırıcı olma yolunda her türlü yolu kullanmalıdır. Uslu ve pasif bir müttefik görümünü silmeliyiz.

Batı kültür bizim onu taklide başladığımızda bulduğumuz ve anladığımız eski Batı değildir. Bilhassa 20.asrın başından itibaren ve II. Dünya Harbinden sonra bir zamanlar Orta Çağ taassubuna ve kiliseye karşı çıkan Batı içine düştüğü moral krizini farketmiş ve artık refah toplumları bile maneviyatı arar hale gelmiştir. Biz hale bu gelişmeyi farkedemediğimizden laik değil seküler oluyoruz.

20.asrın ikinci yarısı tahmin dahi edilemeyecek olayların resmi geçit yaptığı bir dönem olmuştur. Bu dönmede yeni gelişmelerle beraber yeni bir takım kavramların ortaya çıkmasına tanık oluyoruz.

İşte, bu kavramlardan biride, “kitle kültürü”dür. Kitle kültürü 20. Asrın ikinci yarısında dünyayı küçülten, fiziki mesafenin anlamsızlığını ortaya çıkartan teknolojik gelişmelerin görüldüğü bir sonuçtur.

Milli kültürümüz üzerinde estirilmek istenen bozucu bir propaganda da hümanist kültürdür. Antik çağ kültürünü yayma amacı taşıyan Avrupa’yı ilgilendiren bu anlayış milli kökleri ve kendini kendinde arama hareketlerine karşı Grek-Latin köklere dönülmesini öngören bir görüştür.

Bu  anlayış Türklüğe ve İslam’ı içine sindiremeyenler tarafından benimsendiği için 1071 Malazgirt zaferini bile kabullenemeyen çevreler Osmanlı ve Selçuklu’yu Anadolu’nun basit bir mozaik parçası gibi görmektedirler. Bunların gönüllerindeki ”sentez” Urartu, Asur, Hitit, Firigya, Lidya, Roma ve Bizans sentezidir.

Millet ile kültür birbirlerinin hayat kaynağını teşkil ederler. Millet kültürü meydana getirir ve ona anlamlı katkılar yapar; kültürde milleti yaşatır ve milletin de varlığını sürdürür. Kültür millet tarafından zenginleştirilip yükseltilirken kültürde millete hız vererek onu yeni hedeflere doğru yöneltir. Milli hamleler millet-kültür işbirliğinin ortak mahsulleridirler.

Millet kendi birliğinden haberdar olan siyasi bakımdan devlet şeklinde teşkilatlanmış ve milli devlet kurma kabiliyetine sahip sürekli ve teşkilatlı insan zümreleridir. Milliyet ise tohum halindeki bir millettir.

Tarihe sahip, fakat onu inkar eden fertler ve toplumlar milli olmaktan uzaklaşırlar. Böyle topluluklar milli varlığın yaşatılmasında esas olan muhafazakarlık fonksiyonunu yitirdiklerinden gelişmeci ve ilerlemeci bir fonksiyonda yerine getiremezler. Gelişme ve değişmenin yanı sıra muhafazakarlık fonksiyonunda yitirilmemesi şarttır.

Türkler milli varlıklarını hem dilleriyle hem de dinleriyle ve diğer kültür unsurlarıyla korumuşlardır. Dil ve din iki temel unsurdur. Bunlardan birisini kaybeden topluluk diğerini de kaybetmiştir. Dil ile dinin birbirinden kopuk ve çatışan birbirine ters gibi göstermek milli birliği zedeleyici bir tutumdur. Ve Türkiye üzerinde oynanan oyunların bir parçasıdır.

Aslında Türk deyince akla ister istemez müslüman gelir. Bunlar içiçe girmiştir. Vatandaşımız bazende din ile milliyetini birbirine karıştırır ve kendisine milliyeti sorulduğunda müslüman dediği de olur. İyi bir müslüman olabilmek için milliyetini gözden uzak tutmak diye birşey olamaz. Bu konudaki ayet ve hadisler de açıktır. Türk insanına milliyetini unutturarak bir yere varılamaz; olsa olsa bir başka milliyete hizmet edilmiş ve o milliyetin hizmetine girilmiş olur .

İslamiyet şemsiyesi altında milletler arası üstünlük ancak takva ile yapılan hizmet ve yerine getirilen görev ile ölçülür ve ölçülmelidir. Kur’an-ı Kerim örfe ayrı bir önem vermiştir. Vatan sevgisi imandandır ve insan kavmini sevmekle kınanamaz. Bu durum tefrikacılık diye suçlanamaz. İslam milleti ifadesi de sosyolojik bakımdan yanlıştır. Çünkü İslam farklı milletleri bünyesinde barındıran bir ümmet birliğidir.

Prof. Dr. Mustafa E. Erkal, Der Yayınları

GİRİŞ

İlahi takdir, denizlerde kıpır kıpır dalgalanan suyu güneşle buharlaştırır, hicretle kanatlandırır ve göklere yükseltir. Böylece dağ gibi dalgalara mukabil, gökyüzünde öbek öbek bulutlar yaratır. Sonra bu bulutlan da yeni hicretlere tâbi tutar; dağlar gibi bulutlar gökyüzünde gök gürültüleri ve şimşekler saçarak sonsuz bir karmaşa gibi gözüken, son derece muntazam hicretlerini yaparlar. Böylece ilâhî takdir, bulutlardaki zerrecikleri çok değişik iklimlerde dolaştırarak yoğunlaştırır. Rahmet damlalarına dönüştürür. Sonrada bu rahmet damlaları kendi hicretlerine çıkarlar. Gökten çisil çisil , sağnak sağnak, lapa lapa yeryüzüne hicret ederler. Allah, rahmet yüklü bu hicretlerle, ölmüş, kurumuş yeryüzüne yeniden hayat verir. Rahmetinin bu hicretiyle dağlan, ovalan, vadileri canlandırır. Bitkilere, hayvanlara ve insanlara inayetiyle tecelli eder. İlâhî dinlerdeki hicret bu anlatıma tıpatıp benzerlikler taşıyan çok tabiî, çok fıtrî, ilâhî inayet yüklü saflarla dolu çok mübarek bir harekettir.

İlâhî dinlerde yaşanan hicretler yaşanmasaydı, ilâhi dinler hiçbir zaman sosyal yapılaşmayı başaramayacak, belki de kısa bir süre belirip kaybolan, farklı bir inanç akimi gibi kalacaklardı.

Hz. Musa’dan önceki toplumlar, genelde klan toplumlardır. Ferdî düşünce ve kararların önü, bilhassa yöneticiler tarafından tıkanmış durumdadır. Bu yüzden peygamber gönderilen ilkel toplumların bir çoğu peygamberlerini kollektif olarak reddetmiş ve aralarından atma yoluna gitmiştir.

Hz. Musa’nın hicreti bir dönüm noktasıdır. Hz. Musa, tevhit inancı ışığında ordu kuran ve sosyal yapılaşmayı başaran ilk peygamberdir. ‘İlâhi dinlerin temel kaynaklarında, Hz. Musa’dan sonra kavmi helak edilen bir peygambere de rastlanmamaktadır.

KUR’AN’A GÖRE HZ.MUSA’DAN ÖNCEKİ HİCRETLER

Hz. İbrahim’in Hicreti

Hz. İbrahim’in kavmi putlara tapan bir kavim; babası ise put yapıp satan bir insandı. Hz. İbrahim, küçüklüğünden beri : putlara karşı çıkmış ve yapılan hareketleri tasvip etmemiştir. Zaman ilerledikçe bu tavrı belirgin bir hal almaya başladı. Bir gün halk şehirde yokken Hz. İbrahim putların hepsini parçaladı. Baltasını da en büyük putun omzuna astı. Halk şehre dönüp manzarayı gördükten sonra Hz. İbrahim’i çağırdılar ve bunları: “Sen mi yaptın” diye sordular. Hz. İbrahìm de “şu büyük puta sorun o yapmıştır. Kendinden başkasına ibadet edilmesini istememiş olmalı ki böyle davranmış olmalı.” “Hele sen onların pekala konuşmadıklarını biliyorsun.” “Öyle ise Allah’ı bırakıp hiçbir şekilde size ne fayda ne zarar verebilen bir şeye halâ tapacak mısınız?”

Daha sonra Nemrut’un karşısına çıkarılmış ve bir ispat oyunu oynamış.

– Hz.İbrahim (as): `Benim Rabbim, yaşatan ve öldürendir.”

– Nemrut: “Ben de yaşatır ve öldürürüm” deyip. Zindandan iki kişi getirtip birini idam ettirmiş diğerini serbest bıraktırmış. Sonra `Ben de yaşattım ve öldürdüm” demiş.

-Hz. İbrahim(as): “Benim Rabbim, güneşi doğudan getirir. Sen de onu batıdan getir bakalım. Bunun üzerine inkarcı o anda apışıp kaldı. (Dili tutuldu, söz bulamadı.) Allah zalimleri hidayete erdirmez.”

Ayrıca, bazı ayetlerden anlaşıldığı üzere Hz. İbrahim, Lut Peygamberle beraber Nemrut’un zulmünden kurtarılmış ve” İçinde cümle aleme bereketler verilen ülkeye ” yani Kudüs çevresine hicret etmesi kendisine vahye dilmiştir.

Hz. İbrahim, karısı Sara ve kardeşi oğlu Lut’u da alarak, yanında çalışanlarla birlikte Nemrut’un baskılarıyla yurt ve yuvasını terk ederek güneye doğru göç etmiştir. Olumsuz şartlar karşısında hicret ètmesi vacip olmuş ve bu durum kendisine Allah tarafından bildirilmiştir. Hz. Musa’nın ve Hz. Muhammed (sav)’in hicreti ile çok önemli benzerlikler taşımaktadır. Ancak şurası var ki; Hz. Musa da, Hz. Muhammed(sav) de hicretlerinden sonra yepyeni bir toplum kurabilecek yepyeni bir kültür ve medeniyet sistemine temel olabilecek kadar bir mü’minler topluluğu ile birlikte hicret etmişlerdir. Hz. İbrahim hicret ederken peşinde böyle bir topluluk bulunmuyordu. Kur’an’da Nahl Suresi 120. ayetle “O tek başma bir ümmetti” diye yazmakta ve Bediüzzaman Hazretleri Hutbe-i Şamiyelerinde “Kimin himmeti milleti ise o tek başına bir millettir” şeklinde yazmıştır.

Hz Lut’un Hicreti

Hz.Lut , bilindiği gibi Hz. İbrahim’in kardeşinin oğlu idi. Daha sonra Ib a Sodom ve Gomorra halklarına peygamber olarak görevlendirildi. Sodom halkı kendilerinden önce hiçbir halkın yapmadığı fuhşu yapıyor, kadınları bırakıp erkeklere gidiyorlardı. Artık onlara Allah katından azabın gelmesi hak olmuştu.

Allah bu iş için iki melek gönderdi. Elçiler önce yine o civarda yaşayan Hz. İbrahim’e uğradılar. O’na kendilerinin Lut Kavmi’ni helak etmek üzere gönderilen birer melek olduklarını söylediler. Ayrıca Hz. İbrahim’i ertesi yıl doğacak olan İshak’la ve O’nun oğlu Yakub’la müjdelediler. Hz.İbrahim, bu işe engel olmak için çok yalvardı. Fakat Lut Kavmi’nin affa kabiliyeti kalmamıştı. Melekler, Lut Kavmi’nin yaşadığı yere varıp, meydan yerinden geçerek Hz.Lut’un evine doğru yöneldiler. O’na misafir olacaklardı. şehrin bütün ayak takımı peşlerine düşmüşlerdi. Zira melekler:genç, yakışıklı delikanlılar idi. Hz.Lut, kavminin onlara tecavüzünden korkuyordu. Gerçekten kavmin azgınları kısa sürede evin etrafını doldurmuş ve misafirlerin kendilerine verilmelerini istemeye başlamışlardı.

Melekler, “Ey Lut, biz Rabbin elçileriyiz. Onlar Sana asla dokunamazlar. Sen gecenin bir kısmında ailenle beraber yola çıkıp yürü. Karından başka hiç biriniz geri kalmasın. Çünkü onlara gelecek olan azap şüphesiz ona da isabet edecektir. Onlara vaad olunan azap zamanı sabahtır. Emrimiz gelince onların altını üstüne getirdik. Çamurdan pişirilip istif edilmiş bir çeşit taş yağdırdık.”

Ümmetsiz hicrete mecbur olan nebiler sadece Hz.İbrahim ve Hz.Lut’tan ibaret değildir.

Hz. Hud’un Hicreti

Hz. Hud, Ad Kavmi’ne gönderilen bir peygamberdir. Onlara yalnız Allah’ a tapmalarını, putlardan geçmelerini, Allah’tan başka ilah olmadığını söylüyordu. Kavmi: “Demek sen, Allah’a kulluk edelim ve atalarımızın taptıklarını bırakalım diye mi geldin. Eğer doğrulardan isen bizi tehdit ettiğin; azabı bize getir.” dediler. Hud(as) onlara, “Artık size rabbbinizden azap ve hışım inmiştir” Ayette, “Emrimiz gelince Hud’u ve onunla beraber iman edenleri bizden bir rahmetle kurtardık, onları çok ağır bir azaptan kurtuluşa erdirdik.”

Hz. Salih’in Hicreti

Hz. Salih peygamber, Semud Kavmi’ne gönderilmiştir. O da, Semud Kavmi’ne “Allah’a kulluk etmelerini, Allah’ın bir olduğunu, Allah’ın kendilerini topraktan yaratıp nimetler içinde yaşattığını, O’na yönel-melerini, mağfiret dileyip tövbe etmelerini” söyledi. Hz. Salih’in davetini reddettiler. Hz.Salih onlara deve mucizesini gösterdi. Deveyi kestiler. Üç gün sonra korkunç bir sesle yok edildiler. Hz. Salih ve iman edenler bu musibetten kurtuldular. Başka bölgeye hicret ettiler.

Hz. Şuayb’ın Hicreti

Kur’an’da Hz. Suayb, Hz. Musa’nın kayın babasıdır. Medyen halkına peygamber olarak gönderilmiştir. Toplumlarda hile ve sahtekarlık aldatmacılık çok yayılmıştı. Onlara nasihatçi bir elçi olarak gönderilmişti. Kur’an’da: “Medyenlilere de kardeşleri Şuayb’ı gönderdik. Size Rabbinizden apaçık delildir.” A’raf suresinde de “Bakın bozguncuların sonu nasıl olmuştur.” Halk söylenen sözlere ve ikazlara itimat etmedi, derken şiddetli bir deprem oldu ve helak oldular.

YAHUDİLİK’TE HİCRET

Hz. Musa Ve İsrailoğullarının Mısırdan Çıkışları

(Peygamber Kontrolünde Ümmet hicreti )

Kuran’a Göre Hz.Musa, bir gün şehirde dolaşıyordu. Bir Mısırlı ile ibrani’nin kavga ettiğini gördü. İbrani, Hz.Musa’dan feryat ederek yardim istedi. O da, İbrani’ye yardim maksadıyla Mısırlıya bir yumruk vurunca adam öldü. Ama sonra da pişman oldu. Sabahleyin İbrani’nin başka biriyle de kavga ettiğini gördü . Haksiz olanın o olduğunu anladı. Ona azgın kimse olduğunu söyledi. “Ey Musa dün bir cana kıydığın gibi bana da mi kıymak istiyorsun.”dedi. Hadiseyi artık herkes duymuştu. Yakalanmasına karar verilmişti. şehirde duramazdı. Medine’ye gitmeye karar vermişti. Su hadisesi vasıtasıyla Hz. Şuayb’la tanıştı. Sekiz yıl yanında kalarak kızıyla evlendi. Tekrar yolculuğa çıktı. Tur Dağına yakın bir yerde iken bir ateş gördü. Ateşin yanına gittiğinde ise “Ey Musa, ben alemlerin rabbi olan Allah’ım”diye seslenildi. Asayı yere atması istendi. Yere atınca yılan haline girdi, korkarak bağırmaya başladı. Kaçmaması emredildi. Daha sonra elini koynuna sokulması istendi. Sokup çıkardığında ise bembeyaz olacağı bildirildi ve çıkardığında bembeyazdı.

Firavun ve adamlarına giderek bu iki mucize ile Allah tarafından görevlendirilmiş olduğunu onlara bildirmesi istendi.

Hz.Musa’nın Mısır’a Tekrar Dönüşü ve Yeni Durumu :

Kur’an’a Göre: Hz.Musa’nın Mısır’a dönmek üzere görevlendirilmesi Kur’an’da bir kaç surede anlatılmaktadır. Daha sonra Hz.Musa’nın kardeşi Hz.Harun da peygamberlikle görevlendirildi.

Firavun’la Yapılan Görüşme ve Firavun’un Cevabı

Tevrat’taki ifadelerden Hz.Musa ve Hz.Harun’un ilk görüşmede Firavun tarafından ciddiye alınmadığı, İsrailoğulları tarafından da pek hoş karşılanmadığı anlaşılmaktaydı. Kur’an’da “Musa onlara apaçık ayetlerimizi getirince bu olsa olsa uydurulmuş bir sihirdir. Biz önceki atalarımızdan böylesini işitmemiştik” dediler. Firavun’dan istenen, sadece Alemlerin Rabbi’ni kabul etmek veya İsrailoğullarını salıvermek. Tevrat’taki ifadeyle “Yahova kimdir ki. İsrail’i salıvermek için O’nun sözünü dinleyeceğim. Yahova’yı tanımam İsrail’i salıvermem.” şeklinde cevap vermiştir.

Hicrete Hazırlık çalışmaları: Her gün biraz daha esarete dönüşen İsrailoğullarının Mısır’daki hayatları, O’nun doğduğu tarihlerde daha da kötüleşmişti. Firavun’un tutumu tam anlamıyla düşmanlığa dönüşmüş, işkenceler had safhaya çıkmıştı. Hicrete fiili hazırlık Tevrat’a göre onbeş gün önceden başladı. Bütün İsrailoğullarına hazırlanmaları için emirler verildi. Her adam başma en az bir koyun tedarik edilmesi ve gizlice beslenmesi istendi. Çıkışa bir hafta kala evlerden ekmek mayalarının atılması ve mayasız ekmek yenilmesi istendi. Böylece mayasız ekmek yemeye halk hazırlanmış oluyordu

Hicret Öncesi Toplantı Biat ve Ahitleşme : Hz.Musa’nın toplantısına Tevrat’ta “Mukaddes Toplantı” ismi verilir. Kuvvetli ihtimalle bu toplantılarda kavminden Allah’ın emirlerine ve Hz.Musa’ya itaat edeceklerine dair yemin etmeleri istenmiş, buna karşilık onlara Mısır ‘dan salimen çıkış ve Arz-i Mev’ud’a ulaşma veya Rıza-i İlahi’ye mazhar olup ahirette kendilerine cennetin verileceği vaat olmuş olmalıdır. Mısır’dan çıkmadan önce, İsrailoğulları Hz.Musa’ya bağlı kalacaklarına ve Allah’tan tapmayacaklarına dair söz vermişlerdir. Buna karşılık ta Cenab-i Hakk kendilerine vaadde bulunmuştur. Bu söz Musa’ya Tevrat’ta bahsedilen Mukaddes Toplantı’ da verilmiş olabilir.

Mısır’dan Gizlice Çıkış ve Takip: Sihirbazların yapılmış olan yarışmadan yenik ve Hz.Musa’ya iman eder şekilde çıkmaları çok önemli bir dönüm noktasıdır. Firavun bu olay karşısında itibar kayıbına uğramış ve bu olay tutumunun sertleşmesine neden olmuştur. Çıkış için en uygun zaman gelince, Allah, Hz Musa’ya çıkış emri verdi. Allah, “Musa’ya kullarımı geceleyin yola çıkar, şüphesiz takip edileceksiniz.” diye vahyetti. Hz.Musa, çıkıştan sonra hangi yolu takip edeceğini bilmekte idi. Hicret edildi fakat Firavun da takibe başladı. Takip, Kızıldeniz’in kıyısına kadar devam etti. Allah’ın emriyle Hz.Musa asasını denize vurunca deniz yarıldı. Hz.Musa ve ümmeti açılan yoldan yürümeye başladı. Firavun ve askerleri de bu yolu kullanmaya kalktı. Hz.Musa ve ümmeti karşì tarafa çıkınca deniz tekrar birleşti, Firavun ve askerleri sular arasında kaldı. Firavun ölüm korkusundan iman ettiğini söyledi fakat kabul olunmadı ve ibret olsun diye cesedi Allah tarafından korundu.

Hicret Sonrası Sapma Hareketleri : Yahudilikte yaşanan hicret sonrası sapma hareketi aslında İsrailoğullarının kalplerinde taşıdıkları hastalıkların dışa vurulmasıdır. Hz.Musa Tur’a çıkarken kavminin idaresini Hz.Harun’a bıraktı ve döndüğünde kavmini altından yaptıkları buzağıya tapar buldu. Kavmi vaatlerinde durmadı. İsrailoğullarının hicret sonrası sapma hareketi, Hz.Musa’nın dönüşünden sonra ve bizzat O’nun müdahalesiyle sert ve kesin önlenmiştir.

Bu iki Dinde Yaşanan Sapmaların Ortak Yanları: Gerek Yahudilikte Samiri olayı, Gerekse İslamiyet teki Mescidi-i Dirar olayında dine karşı yapılmış olan hareket çok iyi kamufle edilmiş, her iki olayda da hakikat peygamberlere vahyen bildirilmiştir. Her iki sapmada da ancak peygamberler ümmetinin başma döndükten sonra ve onların kararlı ciddi,sert müdahelesi ile önlenebilmiştir.

HIRİSTİYANLIK’TA HİCRET

Hz.İsa’nın Peygamberligi ve Daveti

Nisa Suresi’nde “Ey ehl-i kitab! Dininizde aşırıya gitmeyin ve Allah hakkında gerçekten başkasını söylemeyin. Mesih, ancak Meryem’in oğlu İsa’dır. O, Allah’ın rasulüdür, Allah’ın Meryem’e ulaştırdığı kelimesi ve bir ruhtur. Buna göre Allah’a ve peygamberlerine iman edin. “Üçtür” demeyin. Vekil olarak Allah yeter” buyrulmuştur.

Pavlus’un Dine Giriş Hikayesi: Kudüs’ten kovduğu kimseler, şimdi çok geniş bir çoğrafya dağılmıştı. Artık Hz.İsa takipçileri birden çok merkezde Kudüs’ten daha iyi şartlar altında göstermekte idiler. Hz.İsa takipçilerini yakalamak, bu cereyanı kontrol altına almak artık imkansızlaşmıştı. Bunun çaresi bütün her yerde Hz.İsa takipçilerini kovalamak olamazdı. Bu işin çaresi ya havarilerin bir kaçın elde edip değişmeyi kontrol altına almak veya havari kadar etkili bir pozisyona sahip olmaktı. İkinci yolu daha cazip görmüş olmalıdır ki uygun bir hikaye ile yeni dine girdiğini, yolda Hz.İsa’nın kendisiyle görüştüğünü, kendini şakirtliğe kabul ederek İncil’i verdiğini söyledi. Hz.İsa takipçilerinin ulaşamadığı şam’a yeni dinin yayıcısı olarak gitti.

Havarilerin Tutumu ve Pavlus’un Havariliği: Hz.İsa ölüp dirildikten sonra şam yolunda kendisine görünerek kendisini havariliğe kabul etmiş ve de özel olarak kendisine İncil’i vermişti. Havariler O’nun yeni dine girdiğine ses çıkarmasalar bile havariliğini kabule yanaşmıyorlardı.

Pavlus’un Havarilerden Ayrılması ve Aykırı Yorumları : Pavlus, çok sinsi ve büyük hedef peşindedir. En büyük tuzak, Hz.Îsa’nın dirilip kendisi ile görüştüğü ve kendisine bizzat Hz.İsa’nın İncil verdiği şeklinde baştan beri söylediği bir iddiadir. Incil’ine bütün havarilerine verilenden farklı bir İncil olduğu şeklinde başlamıştır. “Ey kardeşler, benim tarafına vaaz olan İncil, insana göre değildir. Çünkü ben onu insandan almadım ve öğrenmedim, fakat İsa Mesih’in vahyiyle aldım. Pavlus, Hz İsa’nın çok özel olarak ve öbür dünyadan gelerek kendisine verdiğini iddia ettiği İncili’ni putperest halkın inançlarına göre düzelmekte bir beis görmedi. İlk problem sünnette çıktı. Yeni İnciller yazdı. Hz. İsa döneminde kullanılmayan kiliseler yapıldı. Vaftiz töreni uygulamaya konuldu. Ruhbanlık neşet etti. Değişik müessese ve fikirlerde farklılıklar yaşandı

İSLAMDA HİCRET

İslam’da hicret çok tabi, çok fitri, ilahi inayet yüklü safalarla dolu çok mübarek bir harekettir. İslam’da üç çeşit hicret şekli vardır:

1- Peygambersiz ümmet hicretleri (Habeşistan’a hicretler)

2- Ümmetsiz Peygamber hicreti (Efendimizin Taife hicret girişimi)

3- Peygamber kontrolünde hicret. (Medine’ye hicret )

Taif e Hicret Girişimi : Peygamber Efendimiz (sav ) Hüzün Yilında kendisini himaye eden Ebu Talib’in vefat etmesinden sonda sahipsiz ve himayesiz kalmış Mekkeli müşriklerin baskısı artmıştı. Bunlardan çıkış ve çözüm yolu aradı. Azatlı kölesi Zeyd b.Harise’yi yanına alarak Taif e gitti. Taifliler’den kendisini himaye etmelerini istedi. Fakat teklifi kabul edilmedi ve Taifliler bununla da kalmayarak çocuklara Efendimiz’i (sav) taşlatarak uzaklaştırdılar. Bunlara rağmen Efendimiz(sav) onlar için Allah’tan mağfiret diledi.

Medine’ye Hicretin Safhaları :

Medine’ye Hicretin Temel Sebepleri: Hiç şüphesiz hicretin temel sebebi, Mekke müşriklerin akla gelebilecek her türlü işkence ve eziyete baş vurarak yeni dinin yayılmasına engel olmaya çalışmaları idi. Peygamberliğin yedinci yılında alman kararlar tam üç yıl boyunca çok siki ve acımasız şekilde sürdürüldü.

Hicrete Hazırlık: Hicret, bir çıkış yolu ve kurtuluş ümidi olarak daha Peygamberliğin beşinci yılında gündeme gelmiş ve Efendimiz (sav)’in işaret ve tavsiyeleri ile bazı müminler tarafından Habeşistan’a hicretle yaşanmıştı Yüz küsur mümin iki merhalede Habeşistan’a hicret ederken kuvvetli ihtimalle geride kalanlar sık sık durum değerlendirmesi yapmış ve belki de hicreti ciddi bir şekilde düşünmüş olmalıdırlar Böylece müslümanlar, zihnen, kalben, fikren ve bir kısmıda fiilen ileride yaşayacakları “Büyük Medine Hicreti’ne” ilahi takdir tarafından hazırlanmışlardır. Hicrete hazırlığın bir başka yönü de Peygamberlerin büyük hicrete hazırlanmasıdır. Hz. Hatice vahiy mevzusunu akrabası Varaka b. Nevfel’e anlatınca Hıristiyan olan Nevfel O’na, bu olayın yıllar önce İncil’de geçtiğini ve dine davet eden son Peygamberin geleceğini, sonra kavmi tarafından yurdundan çıkarılacağını bildirmişti.

Böylece ileride yaşayacağı büyük bir hicret O’nun yeni misyonuyla, nübüvvetle birlikte tanıştığı bir kavram olmuştu. Hicret Öncesi Toplantılar: Tevrat’ta anlatıldığı gibi Hz. Musa da Mısır’dan çıkmadan önce toplantılar yapmış ve ondan sonra hicret etmiştir.

Hicret öncesi ilk toplantı Akabe’de gece geç vakit gizli bir şekilde yapıldı. Bu toplantıdaki görüşmeler sonunda aşağıdaki şekilde söz vererek ahitleştiler; “-Allah’a şirk koşmamak.-Hırsızlık etmemek.- Zina yapmamak -Çoçuklarımızı öldürmemek.- Kimseye iftira etmemek.- Hayırlı işe muhalefet etmemek”- Sözünde duranın ecrini Allah üzerine almıştır ve onlara cenneti vermiştir. II.Akebe : “Geceleyin tanyeri ağardığı zaman Akabe’nin dibinde buluşalım” dendi. Belirtilen şekilde Akabe’de buluştular. Es’ad b. Zurare konuştu: “Kendimizi, evlatlarımızı, kadınlarımızı esirgeyip, koruduğumuz şéylerden Seni de koruyacağız. Eğer bu ahdimizi bozarsak, Allah’ın ahdini bozan bedbaht insanlar olalım. Ya Rasulullah! Kendin için arzu ettiğin ahdini bizden al. Rabbin için de istediğin şartı bize koş” dedi.

“Yüce Allah için koşacağım şartım şudur: Ona şirk koşmamanız, namazı kılmanız, zekatınızı vermenizdir. Kendim için isteyeceğim şudur: Allah’ın Peygamberi olduğuma şahadet etmeniz, kendinizi, çocuklarınızı ve kadınlarınızı koruduğunuz şeylerden beni de korumanızdır.” Hicretin Başlaması Biatle birlikte İslam davasına taraflar da ikiden üçe çıkmış oluyordu. şimdi Mekkeli müşrikler ve müminler şeklinde iki tarafa birde Medineli mü’minlerin katılması bütün şartlan müminlerin lehine olacak şekilde alt üst etmişti Medineli Müslümanlar Allah’ın Rasülünü ve müminleri Medine’ye davet etmişler, bu davetleri de kabul edilmişti. Önce Habeşistan hicretinde olduğu gibi başlarında peygamberleri olmadan müminler Medine’ye hicret ettiler. Daha sonra ise Taife gittiği gibi yanında bir kişi ile -Hz. Ebu Bekir- Peygamberimiz Medine’ye hicret etti.

Müslümanlar gizli ve küçük gruplar halinde Medine’ye hicret etmeye başladılar. Bütün Müslümanlar gizlice Mekke’yi terk edip hicret ediyorlardı. Sadece Hz. Ömer, alenen müşriklere meydan okuyarak ve hicretini ilan ederek hicret etti.

Bir gün Hz Ebu Bekir yeni bir durum olduğunu fark ederek Rasulullah’tan yeni bir haber olup olmadığını sordu. O’da ” Yüce Allah Bana Mekke’den Medine’ye hicrete izin verdi.”buyurdu. Hz.Ali’yi çağırdı. O’na kendi yatağına yatmasını, korkmamasını, ayrıca Mekkelilerin kimseye güvenmeyip kendisine teslim ettiği emanetleri O’na tek tek vererek sabah kalktığında bu emanetleri sahiplerine vermesini istedi. Daha sonra Medine’ye dönmesïni söyledi.

Gizlice Çıkış ve Takip: Peygamberimizin evi, çeşitli kabilelerden seçilen kiralık katiller tarafından kuşatılmıştı O, evde Hz.Ali ile konuştuktan sonra çıktı. Kaynaklar,0′ nun gece evinin kapısından çıkarak katiller arasından geçip gittiğiııi bildirmektedir. Evden çıktı. Yerden bir avuç toprak a1arak evi kuşatanların üzerine saçtı. Rasulullah evden ayrıldıkdan sonra Hz Ebu Bekir’in evine gitti ve beraber yola çıktılar. Fakat müşrikler peşlerine takılarak onları takip etmeye başladılar. Efendimiz mağarada konakladılar. Onlar içeride saklanırken mağaranın ağzına örümcek ağ germ1şti. Böylesine zaif bir engel bu kadar azgın bir düşmanı durdurmaya yetmişti.

Rasulullah’ın hicreti sekiz gün sürdü Rasulullah bir müddet Kuba`da kalmaya karar verdi. Kuran’da “Takva Mescidi” olarak geçen mescidi inşa ettiler Rasulullah onüç gün kadar Kuba’da ka1dıktan sonra Medine’ye hareket etti. Medine’ye vardığında herkes O’nu bekliyordu. Bütün halk kendi evlerinde misafir olmasını arzu ediyorlardı. Lakin devesi Kusva’nın çöktüğü yerde evinin yapılmasına karar verildi. Rasulullah Medine’ye ilk geldiği gün1erde O’nu evinde misafir eden Ebu Eyyub(ra) da şunları söylemekte idi. “Evim iki katlı idi. Üst katını Rasulullah’a vermek istedim fakat O “Ya Eyyub! Evin alt katında bulunmanız bize daha uygun olur” dedi. Alt katta oturdu. Biz üst katta bulunuyorduk. 0 sırada içinden su bulunan testimiz kırıldı. Rasulullah’ın üzerine damlayıp O’nu rahatsız etmesinden korkarak eşimle tek örtüneceğimiz yorganımızı suyun üzerine bastırdık.

MEDİNE’DE YAPILANLAR

Muhacir ve Ensar Arasında Kardeşlik Tesisi: Muhacirler, her şeylerini bırakıp geldikleri Medine’nin havasına da, adetlerine de, çalışma şartlarına da alışkın değillerdi.

Rasulullah, kırk beş muhacirle, kırk beş ensarı Malik b. Enes’in evinde topladı. Bunları birbirleriyle kardeş ilan etti. Bu kardeşlikle muhacirler, Medineli kardeşlerinin varlıklarına ortak oldukları gibi birbirlerine mirasçı da oluyorlardı. Miras hukuku Bedir Savaşı sonrasına kadar bu özelliğini korudu. Daha sonra bu hüküm Kur’an ayetleriyle değiştirildi.

Peygamber Mescidi’nin İnşası: Medine’de önceleri mü’minlerin topluca ibadet edecekleri bir mescidleri yoktu. Temeller kazıldı, kerpiçler hazırlandı ve yedi ay içinde taş temel üzerine kerpiç duvarlar örülerek üzeri hurma ağaçlarıyla örtüldü. Tabanı çakıl taşlarıyla doldurulduktan sonra kumla düzeltildi. Efendimiz bu mescidin inşaasında bizzat kerpiç taşıyarak işçi gibi çalışmıştı.

Müslümalar için bir oda yapıldı. Burada kalan müslümanlara “Ashab-ı Suffa” adı verildi, Medine Mescidi, Kuba’da yapılan mescidden sonra yapılan ikinci mesciddir.

Medine Sözleşmesi: Hicretin nihayetiyle birlikte de sosyal şartlar, onu hızla devletleşmeye yöneltiyordu. Müslamanlar tam anlamıyla birbiriyle kaynaşmış, sosyal hayat tam istikrara kavuşmamıştı. Evs ve Hazreç kabileleri topluca müslüman olmuşlardı, ancak bu topluca Müslümanlık yeni sorunları da beraberinde getirmişti.

Bütün bu şartlar, Medine’nin bağımsız bir yapı olduğunu ortaya koymaya zorluyordu. Yani devlet olmak kaçınılmaz hale gelmişti. Medine halkının temsilcilerini Enes b.Malik’in evinde topladı. Medine’nin müstakil bir devlet halinde hareket edebilmesi için temsilcilerin hepsinin de kabul edecekleri bazı temel prensipler tesbit edilerek yazıldı. İlk savunma birlikleri kuruldu ve diğer kurumlar teşekkül ettirildi.

PEYGAMBERLERİN ÇOCUKLUK HÎCRETLERİ

Hz. İbrahim’in çocukluk Hicreti: Hz.İbrahim Nemrut b.Kenan zamanında doğdu. Nemrutun bir çok kâhinleri, müneccimleri vardı. Onlar Nemrud’a bir çocuk doğacak ve senin dinini değiştirecek. Mülkün son bulacak. O sene doğan çocukların öldürülmesi emredildi. Anası Hz.İbrahim’i doğurdu ve babası O’nu bir mağaraya gizledi.

Hz.İsmail’in Cocukluk Hicreti: Hz.İbrahim Hacer’le evlenip Hz.İsmail doğduktan sonra, emzirmekte olduğu bu oğlu ile beraber Sara’nm taarruzundan korunınak için Şam’dan çıkıp Mekke’ye geldi. Hacer’le Hz.İsmail’i Mescid-I Haram’ın bulunduğu yerin ve mescidin yüksek bir mahallindeki Zemzem kuyusunun yukarısında büyük bir ağacın yanına bıraktı.

Hz. Yusuf’un Çocukluk Hicreti: Hz.Yusuf’un çocukluk hicreti Kur’an-ı Kerim’de anlatılır. Kardeşleri Hz.Yusuf’u ve Bünyamin’i kıskanmaktadırlar. Yusuf’u uzak bir yere götürüp öldürmeye karar verirler. Babalarından zorla izin aldıktan sonra uzak bir yere gittiler. Hz.Yusuf’u bir kuyuya attılar. Bir kervan Yusuf’u kuyudan çıkarıp satmak üzere Mısır’a götürdüler.0rada Mısır Emirine satıldı.

Hz.Musa’nın Çocukluk Hicreti : Hz.Musa’nın doğumu Hz.İbrahim’e benzer. Doğacağı kainler tarafından Firavun’a bildirilir. Hz.Musa ölümden kurtulur. Annesi O’nu bir sepete koyarak Nil’e bırakır ve Hz.Musa Firavunun sarayına gider. Firavun tarafından büyütülür.

Hz.Muhammed (sas) ‘in çocukluk Hicreti: Mekke’de bir adet vardı. Doğan çocuklar başka bir anneye emzirilmek üzere veriliyordu. Peygamber Efendimiz’i emziren Halime anamız ise o yıl kıtlık olduğu için emzirecek çocuk arıyordu. Bir kervanla Mekke’ye geldi. Yeni doğan oğlu Abdullah, zayıf merkebi ve süt vermeyen devesiyle diğerlerinden geride kalmıştı. Mekke’ye geç girmişlerdi. Herkes iyi, varlıklı ailelerin çocuklarını almış; Efendimiz’i, yetimdir bize birey veremezler diye kimse almaya yanaşmamıştı.

Halime almayı kabul etti. Efendimiz’i yanlarına aldıktan sonra evleri bereketlenmişti. Hz. Muhammed (sas)’i alarak Mekke’den ayrıldı. Böylelikle Efendimiz hicret etmiş oluyordu.

Çağlayan Yayınevi