İhtilaf tabii bir olgudur. Zira akıllar, anlayışlar, düşünceler farklı farklıdır. Bu da bir tek mesele etrafındaki görüş ve hükümlerin çoğalmasına sebep olmaktadır. Görüş beyan eden şahıslar arttıkça ses farklılıkları da artmaktadır.

Ulema ihtilafa farklı şekillerde yaklaşmışlardır. Kimisi onu bütünüyle şer addetmiştir. İmam Sûbki, “Rahmet ihtilafın olmamasını gerektirir.” diyerek fûru’daki ihtilafa göz yummuş, ancak, onda da ittifakın ihtilaftan daha hayırlı olacağını ifade etmiştir. İbn-i Hazm ise ihtilafı zemmederek, hiçbir nev’ini rahmetten saymamış, azap diye nitelendirmiştir.

Gerçek şu ki ihtilaf sahabe asrından beri zuhur etmiş ve günümüze kadar gelmiştir. Ancak ulema, Kur’ân ve sünnetten “ihtilaf adabı” diyebileceğimiz birtakım ölçüler çıkarmışlardır. Bu ölçüler takvayı esas alan, kardeşlik ruhunu koruyan ve zarar miktarını azaltma gayesi güden prensiplerdir ki, en önemlileri adalet, insaf, karşı tarafın görüşünü anlamaya gayret gösterme ve enaniyetten uzak olmadır.

Zaten Allah-û Teâla düşüncede uyuşmadığımız kimselere karşı takınacağımız tutumu şöyle belirtmektedir: “Resûlüm! Sen, Rabbinin yoluna hikmet ve güzel öğütle çağır ve onlarla en güzel şekilde mücadele et!” (Nahl Sûresi: 125) Hatta şöyle buyurmaktadır: “İman edenlere söyle: Allah’ın günlerinin geleceğini ummayanları bağışlasınlar.” (Casiye Sûresi: 14)

Bediüzzaman’a gelince O, bir Kur’ân adamıdır ve bütün ahvalinde takip ettiği metod, çerçevesini Kur’ân’ın çizdiği metoddur. Bu açıdan O’nu değerlendirdiğimizde, aynı düşünceyi paylaşmadığı muhaliflerine karşı her zaman objektif davrandığını görürüz. Hele mevzu insanların ihtilafa düştükleri bir konu ise, O’nun taassubla belli bir görüşe saplanıp kalmadığını, birini bırakıp diğer tarafı desteklemek suretinde hareket etmediğini görürüz.

Örneğin, evliya kerametleri, Muhyiddin ibn Arabî’nin bazı görüşleri, cezbe ve hal ehli mutasavvıflardan sâdır olan bir takım sözleri değerlendirirken ekseriyetle yumuşak, objektif ve ilmî bir üslup kullanmıştır. Fakat herhangi bir aşırılık hissettiğinde köpürmüş ve ifratın üzerine yürümüştür.

Hakkında sarih nass olmayan içtihâdi meseleler hakkında Bediüzzaman şöyle demektedir:

“Şeriat yüzde doksanı; müsellemat-ı şer’î, zaruriyat-ı dinî birer elmas sütundur. İçtihadî, hilafî, fer’î olan mesâil; yüzde ancak on olur. Doksan elmas sütunu, on altunun sahibi, kesesine koyamaz, ona tâbi kılamaz. Elmasların mâdeni: Kur’ân ve hem Hadîstir. Onun malı… oradan her zaman istemeli. Kitablar, içtihadlar Kur’ân’ın âyinesi, yahut dûrbîn olmalı. Gölge, vekil istemez o Şems-i Mu’cizbeyan.” (Sözler, s.704)

Şu halde ittifaka götüren sebepler, ihtilafa götüren sebeplerden dokuz kat daha fazladır. Öyleyse bu sebepler müslümanları parçalamamalı, toparlanmaya sevketmelidir. Zaten onlara yakışan da budur.

Aynı düşünceyi paylaşmadığı muhaliflerine karşı, hayatı boyunca izlediği metodu şöyle özetleyebiliriz:

1. Bir şahıs yahut da hey’eti tenkid ederken, veya İslam hakkında ortaya attıkları şüpheleri cevaplarken isimlerini ifşa etmez.
2. Zihinleri idlâl etmemek için cevap vereceği şüphe ve soruları detaylı bir şekilde açmaz. Söz konusu şüpheyi kısa bir şekilde zikrettikten sonra onu ikna edici delillerle çürütür ve doğruyu detaylı bir şekilde ortaya koyar.
3. Cevap verirken “istisna üslubu”nu kullanır. Mesela, Avrupa medeniyetine hücum ederken genellemelere gitmez. Güzel ve faydalıyı mutlaka istisna eder, menfi ve zararlıya da aman vermez. Nitekim milliyetçilik hususunda bu tutumu sergilediğini görmekteyiz. Milliyetçiliğin menfi yanını tenkid etmiş, müspet yanını ise istisna etmiştir.
4. Şahsı ve davasına karşı kötülük düşünen kimselere koz vermemek için, yazdığı her şeyde, verdiği her cevapta çok dikkatli davranır. Sözcükleri ölçülü ve yerinde kullanır. Temkini hiçbir zaman elden bırakmaz.
5. Ulema ve tasavvuf erbabına karşı yumuşak ve saygılı; din düşmanı, ırkçı ve komünistlere karşı hamiyetperver, şefkatli, cesur ve alimâne bir tutum sergiler.
6. Bunlara ilave olarak dikkatleri çekmek istediğimiz bir diğer nokta da şudur; Bediüzzaman ilmi araştırma ve çalışmalarda esas alınması ve uyulması gereken objektif birtakım prensipler ortaya koymuş, kitap ve reddiyelerinde bu prensiplere sadık kalmaya fevkalade ihtimam göstermiştir. Bediüzzaman ihtilafların iftiraklara sebep olmaması ve tahripkâr kavgalara dönüşmemesi için herkesi bu prensiplere uymaya davet etmiştir. Bunları şu şekilde özetlemek mümkündür:
7. Araştırmacı, mevzunun en derin noktalarına kadar inmelidir.
8. Zaman faktörünün tesirinden sıyrılmalıdır.
9. Başka araştırmacıların tecrübelerinden istifade etmek maksadıyla geçmişin derinliklerine dalmalıdır.
10. Meseleleri, duygusal tesirlerden uzak, objektif ve mantık kriterleri çerçevesinde değerlendirmelidir.
11. İncelediği konuyla ilgili bilgilerin kaynağını araştırarak menbaına inmelidir.

Şimdi de hakkında birçok ihtilaf bulunan, pek çok tartışmaya konu olan meselelerden Batılılaştırma Hareketi mevzusuna  Bediüzzaman Said Nursî’nin nasıl yaklaştığını ve bu meseleyi ne şekilde değerlendirdiğini arz etmeye çalışacağız.

BATILILAŞTIRMA HAREKETİ

Batılılaştırma hareketi Tanzimat’la başlamış ve Cumhuriyetin ilk yıllarında doruk noktasına ulaşmıştır. Batılılaşma hareketi nasıl doğdu? Nasıl gelişti? Osmanlı toplumunda nasıl kök saldı? Batılılaşma hareketinin temel âmil ve sâikleri arasında şunları saymak mümkündür:

1. Eğitim-öğretimin yanı sıra, daha başka gayelerle Avrupa’ya gönderilen kimseler.
2. 1851 senesinde çeşitli plan ve projeler üretmek gayesiyle kurulan müessese-i ilmiyye.
3. 1832 senesinde kurulan Tercüme müessesesi. Bu kurumun üyelerinin ekserisi azınlıklardan meydana geliyordu. Başlangıçta masum bir tercüme müessesesi olarak kurulan Tercüme kurumu, daha sonra Batı düşüncesini yaymayı amaçlayan bir fikir okuluna dönüşmüştür.
4. Sivil ve askeri okullarda eğitim-öğretim işini yürütmek için Batıdan getirilen muallim ve eğitmenler.
5. Avrupa’ya gönderilen elçilik memurları.
6. İstanbul ve Fransa’daki Fransız cemiyetler.
7. İstanbul’daki yabanca okullar.

Bunlara ilave olarak batılılaşma çerçevesinde yürütülen faaliyetler arasında şu hususlar göze çarpmaktadır:

1. İslam dini ve Hz. Peygamber (s.a.s.) etrafında birtakım şüphelerin üretilmesi.
2. Bediüzzaman gibi etkili alimlerin sürgün edilmesi ve toplumdan uzaklaştırılması.
3. Ezanın Türkçeleştirilmesi.
4. Özgür edebiyat sloganı altında, edebiyatın din ve ahlaka muhalif düşüncelerin yayılmasında kullanılması.
5. Eğitim-öğretim müfredatında din derslerinin asgariye indirilmesi.
6. Asırlardan beri sayısız ırk ve milletin geçiş yeri olmuş, çeşitli ulusların buluşma kaynaşma ve birbirine karışma yeri olmuş Anadolu’da Türk milliyetçiliğinin öne çıkarılması.
7. Oryantalist faaliyetlerin artırılması.

Güçlü dalgalar halinde gelen Batılılaştırma hareketi birçok kimseyi sarstı, şoka uğrattı. Pek çok aydını olumsuz yönde etkiledi. Bazı din âlimleri bile akıntıya kapılıp gittiler. Ancak bütün bunlar Batı medeniyetini inceden inceye tetkik etmiş, kadim ve modern Batı felsefesine vâkıf olmuş, dininin ruhunu kavramış, ülkenin mâruz kaldığı işgalin maddî-mânevi boyutlarını görmüş, Anadolu insanının geleceği etrafında oynanan oyunları, örülen entrikaları sezmiş bir Bediüzzaman’ı etkileyememiştir.

Aksine onu daha çok biledi. Üstad Said Nursî dağlar cesametindeki dalgaların karşısında bir dalgakıran edasıyla durdu. Kalemini eline alıp yazmaya, iman hakikatlerini haykırmaya başladı. Fikirle gelen zararlı düşüncelere fikirle karşılık verdi. Batı’dan Türkiye’ye akan bütün fikri ve felsefi cereyanlara aklî, mantıkî ve ikna edici cevaplarla mukabelede bulundu. İmanın Müslümanları koruyan ne kadar güçlü bir kale olduğunu bütün dünyaya ispat etti. Hâsılı, ülkede zuhur eden her bir olumsuzluk, onu daha çok çalışmaya sâik bir dinamik oldu. Ruhta hezimete uğramış bazı ilim adamları ve aydınların Batı medeniyeti karşısındaki zâfiyetlerini ve ardarda yıkılışlarını gördükçe daha da bilendi ve omzuna yüklenen misyona yaraşır bir duruş sergilemesini bildi.

Nitekim onlarca makale ve harika birçok eserinde İslam medeniyetiyle Batı medeniyeti arasında mukayeseler yaparak, insanın maddi ihtiyaçlarıyla, rûhi arzu ve beklentilerini doyuracak tek medeniyetin İslam medeniyeti olacağını ispat etti.

Üstad Mesnevi-i Nuriye’de Batıcı aydınlara şöyle demektedir: “Enbiya’nın ekseri şarkta ve hükemanın ağlebi garbda gelmesi kader-i ezelînin bir remzidir ki, şarkı ayağa kaldıracak din ve kalbdir, akıl ve felsefe değil.”

Üstad Nursî, Avrupa medeniyetinin menfi cephesinden gelen zararlı düşüncelerin üzerine yürümüş, hamle üstüne hamleler yapmış ve er veya geç yıkılacağı müjdesini vermiştir. Dinin hayattan koparılıp, dini değerlerin çeşitli vesilelerle hafife alınmasının yapıcı ve olumlu hiçbir sonuç doğuramayacağını, aksine pek çok kısır döngüye neden olacağını vurgulamıştır. Müstağriplere, İslam dünyasının önemli bir stratejik nokta olduğunu; İslam ülkelerindeki samimi insanların Müslüman Türklere muhabbet beslediklerini; Yunanlılara karşı kazanılan zaferden dolayı sevindiklerini; dinden uzaklaşılması halinde hayal kırıklığına uğrayıp, manevi bağlarını koparabileceklerini ısrarla anlatmaya çalışmıştır. Dahası, dine sarılmamanın isyan ve tefrikaya sebep olacağını yazmıştır. Bediüzzaman şöyle demektedir:

“Düşmanın gayesi İslam’ın düsturlarını yıkmak ise, size düşen onları yeniden diriltip korumaktır. Aksi takdirde üzerinize saldırmak için hazır bekleyen düşmanlarınıza bilmeden yardım etmiş olursunuz.”

Öte yandan dini şeairi hayattan nefyetmenin ümmeti zaafa uğratacağını, bunun da ülkeye saldırmak için fırsat kollayan düşmanın cesaretlenmesine neden olacağını ifade etmiştir. İslam medeniyetiyle Batı medeniyeti arasında mukayese yaparken şöyle demiştir:

“Şimdiki medeniyet esasatı menfîdir. Menfî olan beş esas ona temel, hem kıymet.

Onlarla çark kurulur. Işte nokta-i istinad: Hakka bedel kuvvettir.

Kuvvet ise, şe’nidir tecavüz ve taâruz; bundan çıkar hıyanet. Hedef-i kasdı, fazilet bedeline hasis bir menfaattır. Menfaatın şe’nidir tezahüm ve tehasum; bundan çıkar cinayet.

Hayattaki kanunu, teavün bedeline bir düstur-u cidaldir. Cidalin şe’ni budur: Tenazü’ ve tedafü’, bundan çıkar sefalet.

Akvamların beyninde rabıta-i esasi: Âherin zararına müntebih unsuriyet. Başkaları yutmakla beslenir, alır kuvvet.

Milliyet-i menfiye, unsuriyet, milliyet; şe’ni olur daima böyle müdhiş tesadüm, böyle feci’ telatum, bundan çıkar helâket.

Beşincisi şudur ki: Cazibedar hizmeti: Heva, hevesi teşci’, teshil; hevesatı, arzuları da tatmin; bundan çıkar sefahet.

O heva, hem heves, şe’ni budur daima: İnsanı memsuh eder, sîreti değiştirir. Manevî meshediyor, değişir insaniyet.

Şu medenîlerden çoğunun, eğer içini dışına çevirirsen, görürsün: Başta maymunla tilki, yılanla ayı, hınzır. Sîreti olur suret.

Gelir hayali karşına, postlarıyla tüyleri. İşte şununla görünür meydandaki âsârı.”

İslam medeniyetinin esaslarına gelince:

“Zemindeki mevazin mizanıdır şeriat…

Şeriattaki rahmet, sema-i Kur’ândandır. Medeniyet-i Kur’ân esasları müsbettir. Beş müsbet esas üzere döner çark-ı saadet.

Nokta-i istinadı; kuvvete bedel haktır. Hakkın daim şe’nidir adalet ve tevazün. Bundan çıkar selâmet, zâil olur şekavet.

Hedefinde menfaat yerine fazilettir. Faziletin şe’nidir muhabbet ve tecazüb. Bundan çıkar saadet, zâil olur adavet.

Hayattaki düsturu, cidal kıtal yerine, düstur-u teavündür. O düsturun şe’nidir ittihad ve tesanüd; hayatlanır cemaat.

Suret-i hizmetinde, heva heves yerine hüda-yı hidayettir. O hüdanın şe’nidir: İnsana lâyık tarzda terakki ve refahet.

Ruha lâzım surette tenevvür ve tekâmül. Kitlelerin içinde cihet-ül vahdeti de tardeder unsuriyet, hem de menfî milliyet.

Hem onların yerine rabıta-i dinîdir, nisbet-i vatanîdir, alâka-i sınıfîdir, uhuvvet-i imanî. Şu rabıtanın şe’nidir; samimî bir uhuvvet, Umumî bir selâmet. Haric etse tecavüz, o da eder tedafü’.”

Ardından Üstad şu soruyu sormaktadır: “Müslümanların Batı medeniyetinden yüz çevirmelerinin sebebi nedir?”

Cevaben şöyle demektedir:

“Şimdiye kadar İslamlar ihtiyarla girmemiş, şu medeniyet-i hazıra.

Onlara yaramamış; hem de onlara vurmuş müdhiş kayd-ı esaret.

Belki nev’-i beşere tiryak iken zehir olmuş. Yüzde seksenini atmış meşakkat ve şekavet. Yüzde onu çıkarmış müzahref bir saadet!

Diğer onu bırakmış beyne beyne bîrahat! Zalim ekallin olmuş gelen rıbh-i ticaret. Lâkin saadet odur: Külle ola saadet.

Lâakal ekseriyete olsa medar-ı necat. Nev’-i beşere rahmet nâzil olan şu Kur’ân, ancak kabul ediyor bir tarz-ı medeniyet;

Umuma, ya eksere verirse bir saadet. Şimdiki tarz-ı hazır, heves serbest olmuştur, heva da hür olmuştur, hayvanî bir hürriyet.

Heves tahakküm eder. Heva da müstebiddir, gayr-ı zarurî hacatı havaic-i zarurî hükmüne geçirmiştir. İzale etti rahat…

Bedavette bir adam dört şeye muhtaç iken, medeniyet yüz şeye muhtaç, fakir etmiştir. Sa’y-i helâl, masrafa etmemiştir kifayet.

Onda hile, harama beşeri sevketmiştir. Ahlâkın esasını şu noktadan bozmuştur. Cemaate hem nev’e vermiştir servet, haşmet.

Ferdi, şahsı ahlâksız, hem fakir eylemiştir. Bunun şahidi çoktur. Kurûn-u ûlâdaki mecmu-u vahşet ve cinayet, hem gadr ve hem hıyanet

Şu medeniyet-i habîse tek bir defada kustu. Midesi daha bulanır.

Evet iki harb-i umumî ile öyle kustu ki: Hava, deniz, kara yüzlerini bulandırdı, kanla lekeledi.”

Batı medeniyetinin bazı güzelliklerini şöyle yorumlamaktadır:

“Medeniyette vardır mehasin-i kesîre… lâkin onlar değildir ne Nasraniyet malı, ne Avrupa icadı,

Ne şu asrın san’atı… Belki umum malıdır: Telahuk-u efkârdan, semavî şerâyi’den, hem hacat-ı fıtrîden, hususan şer’-i Ahmedî,

İslami inkılabdan neş’et eden bir maldır. Kimse temellük etmez.”

Daha sonra İslam’ın Batı medeniyetine karşı son derece sağlam bir yapısı olduğunu şöyle açıklamaktadır:

“Evet Şeriat-ı Garra’da olan nur-u Ilahî, hassa-i mümtazıdır: İstiğna, istiklaliyet.

O hassadır bırakmaz ki o nur-u hidayet, şu medeniyet ruhu olan Roma dehası ona tahakküm etsin. Onda olan hidayet,

Bundaki felsefe ile mezcolmaz, hem aşılanmaz, hem de tâbi’ olamaz.”

Bediüzzaman, Eski Yunan’dan günümüze kadar gelen Batı medeniyetinin olumsuz kültür dinamiklerini reddetmektedir. Bu itibarla, risalelerinin hepsinde Batı’nın menfi kültürüne ait tezahürleri ve bunların çağdaş İslam kültürü üzerinde bırakacağı muhtemel tesirleri ortadan kaldırmaya yönelik pek çok konu göze çarpmaktadır. Üstad Nursî açıkça müşahede etmiştir ki, çağdaş Batı kültürü manaya kapalı inkârcı bir felsefenin ürünüdür. Maddeci Batı, Müslüman halkların zaafını, geri kalmışlığını ve İslam hakkındaki bilgisizliklerini fırsat bilerek İslam dünyasında düşünce anarşisi, korku, kargaşa, şüphe ve ilhad ortamı hazırlamayı amaçlamaktadır.

Ne var ki bu tutumu, Batı’dan gelen her şeyi reddettiği şeklinde anlaşılmamalıdır. Bediüzzaman Batı felsefesini ikiye ayırır:

Birincisi: İlahi vahye sırtını dönen ve ilhad çağrısında bulunan inkârcı felsefedir ki, bu tamamen materyalist ve dinsizdir. Hiçbir şekilde kabul edilemez.

İkincisi ise: Dine hizmet eden, sosyal hayatın emrinde çalışan, ahlaki ve insani değerleri koruyup geliştiren, sınai ilerlemeye zemin hazırlayan mü’min felsefedir. Bu felsefe Kur’ân’la barışık, hatta Kur’âni hikmetin hizmetkârıdır. Dolayısıyla Kur’ân’la çelişmesi imkansızdır.

Batı medeniyetinin bilimsel tarafına gelince, bu konuda Bediüzzaman İslam’ın emirleri doğrultusunda varlıktaki kanunlarını keşfedip onlardan istifade etmesini bilen ve onları doğru değerlendirerek bütün insanlığı kucaklayacak çapta bir medeniyet kurmayı hedefleyen ideal bir Müslüman gibi davranmıştır. Üstad Nursî, Müslümanların kaynağı ne olursa olsun modern sanayi, teknoloji ve bilime açık olmaları gerektiğini vurgulamıştır. O şöyle demektedir:

“Vicdanın ziyası, ulûm-u diniyedir. Aklın nuru, fünun-u medeniyedir. İkisinin imtizacıyla hakikat tecelli eder. O iki cenah ile talebenin himmeti pervaz eder. İftirak ettikleri vakit; birincisinde taassub, ikincisinde hile, şübhe tevellüd eder.”

Batıcı aydınlar dini ilimleri eskimiş, modası geçmiş ve fonksiyonerliğini yitirmiş oldukları iddiasıyla sosyal hayattan çıkarıp atmak istiyorlardı. Diğer taraftan din âlimleri ve dindar halk, modern ilmin bazı meselelerinin açıktan açığa dinle çatıştığı gerekçesiyle çocuklarını modern okullardan uzaklaştırmayı düşünüyorlardı.

Bediüzzaman ise bu iki grup arasında uzlaştırıcı bir tutum sergilemiş, köprüleri yıkmak yerine yeni köprüler kurma düşüncesiyle hareket etmiştir. O, çağını anlayan, gideceği yönü bilen, yolunda dosdoğru yürüyen ve yitik hazinesini arayan orta, mutedil sınıfı temsil ediyordu. Bediüzzaman, her iki düşüncenin mezc edilerek uyumlu bir şekilde beraber götürülmesi çağrısında bulundu. O’na göre tabiat ilimleri inkâra sebep değildir; aksine Allah’a götüren birer vesiledir. Olsa olsa bu ilimleri öğreten kimseler ateist ve mülhid olabilirler.

Bediüzzaman’ın Batı, Batılılaştırma hareketleri ve Batı medeniyeti hakkındaki yaklaşımlarını özetlemeye çalıştığımız bu bölümü, 1911 senesinde irad ettiği Hutbe-i Şamiye’sindeki şu müthiş ifadelerle bitirmek istiyoruz:

“Avrupa ve Amerika, Islâmiyetle hâmiledir. Günün birinde bir İslâmî devlet doğuracak. Nasıl ki Osmanlılar Avrupa ile hâmile olup bir Avrupa devleti doğurdu.”

İstikbalde Batı, Doğu’yu İslam yoluyla fethederse garip karşılanmamalıdır.

Bediüzzaman’a Göre Değişim Ve Yeniden Yapılanma, Abdullah Mahmud Tantavi, Şahdamar Yayınları adlı kitaptan alınmıştır.

Tam 98 yıl önce… Bediüzzaman Said Nursi’ye cevap vermesi için bazı sorular sorulur. Bu sorular müslümanlardan veya gayr-i müslim vatandaşlardan değil uzaklardan gelmiştir. İngiltere’nin resmi kilisesi olan Angikan Kilisesi’nden. İslam’a dair sorulan sorulara kısa cevaplar istenmiştir. Bediüzzaman olaya sinirlenmiş ve “Ben onlara tükürükle cevap veriyorum” demiştir. Bu meşhur olayın tarihi dahi net olarak bilinmezken Nurettin Ceylan mektubun tam metnini ortaya çıkardı. Üstelik iki ayrı kaynaktan. Gerçeğin Aynasında Bediüzzaman kitabında ilk kez yayınladığı bu belgeler ile Bediüzzaman’a dair bir gerçeğin daha üzerini örten karanlık aydınlığa kavuşmuş oldu.

İNGİLTERE’NİN RESMİ KİLİSESİNDEN GELEN MEKTUP

Milli Mücadele’nin verildiği yıllardır. Bediüzzaman Şeyhülislamlığın kurduğu yüksek ilim teşkilatı olan Darü’l Hikmeti’l İslamiye’nin üyesi iken İngiltere’nin resmi kilisesi olan Anglikan Kilisesi’nden Meşihat dairesine bir mektup gelir. Mektupta İslam dinine dair bazı sorular sorulmuştur. Şeyhülislamlık bu sorulara cevap verilmesi için Darü’l Hikmet’i görevlendirir. Bu kurum da üyelerin her birinden ayrı ayrı cevap hazırlamalarını ister.

BEDİÜZZAMAN’IN FARKI

Osmanlı’nın meşhur ulemasının bir şekilde ilgili olduğu bu konuda Bediüzzaman; İzmirli İsmail Hakkı, Ahmed Rasim Avni, Milaslı gibi allamelerden tamamen farklı bir şekilde konuya yaklaşmıştır. Diğer bütün alimler sorulara verecekleri cevaplara odaklanmış durumdadırlar. Mektubun geldiği ülke, o ülke ile olan ilişkiler, zamanlama, mektubun gayesi ile ilgilenmemişler sadece cevaba yönelmişlerdir. Bediüzzaman’da

ise dert başkadır.

“HAK ETTİKLERİ CEVAP YÜZLERİNE TÜKÜRMEKİR”

Bediüzzaman’ın yazdığı kısa cevap şöyledir:

YÜKSEKTEN BAKMAK İSTEYEN DESSAS BİR PAPAZA CEVAB

Bir adam seni çamura düşürmüş, öldürüyor. Ayağını senin boğazına basmış olduğu halde, istifham-ı istihfaf ile (küçümseyerek) sual ediyor ki: Mezhebin nasıldır?

Buna cevab-ı müskit (susturucu cevap); küsmekle sükût edip, yüzüne tükürmektir: Tükürün o lainin(lenetlinin) o hayasız yüzüne.

Ona değil, hakikat namına cevab şudur:

1- S: Din-i Muhammed nedir? C: Kur’andır.

2- S: Fikir ve hayata ne verdi? C: Tevhid ve istikamet.

3- S: Mezahimin devası nedir? C: Hürmet-i riba ve vücub-u zekâttır…

4- S: Şu zelzeleye ne der? C: Altın ve gümüşü biriktirip gizleyerek onları Allah yolunda harcamayanları elem dolu bir azapla müjdele.(Tevbe, 9,34), İnsan için ancak çalıştığı vardır.(Necm,53;39)16

HİLELİ BİR PAPAZIN TAVRI

Bediüzzaman, vermiş olduğu bu cevapta ilk olarak dikkat çektiği şey mektubun zamanlamasıdır. 30 Ekim 1918’de imzalanan Mondros Mütarekesi’nden yaklaşık 50 gün sonra gönderilen bu mektubun zamanlaması Bediüzzaman’ı rahatsız etmiştir. Ona göre bu zamanda bu soruyu sormak ayağını boğazına basıp öldüreceği kimseye mezhebini (ya da dinini) sormaya benzer. Devamında bu sorunun normal bir istifham değil bir istifham-ı istifhah, (küçümseyerek, tahkir ederek soru sormak) olduğunu söylüyor. Bu küçümsemeye tepkisini daha başlığı atarken görüyoruz. Bediüzzaman’a göre, Anglikan Kilisesi’nin bu tavrı, yüksekten bakmak isteyen hileli bir papazın tavrıdır.

Bunca hakarete verilecek en susturucu cevabın (cevab-ı müskit) susmak ve yüzüne tükürmek olduğunu söyleyen Bediüzzaman, “Ona değil hakikat namına” diyerek cevabını da yazmaktan da geri durmaz.

1921 yılında yayınladığı Lemaat isimli eserinde Bediüzzaman “Anglikan Kilisesi’ne Cevab” başlıklı bir yazı daha yayınlayarak hem daha önce yazdığı cevabı birer cümle ile genişletmiş hem de mektuba karşı çıkmasının sebebini biraz daha açmıştır.

ANGLİKAN KİLİSESİNE CEVAB

Bir zaman, bîeman (amansız) İslâm’ın düşmanı siyasî bir dessas

Yüksekte kendini göstermek isteyen el-hannas bir papaz

Desise niyetiyle, hem inkâr sûretinde, hem de

Boğazımızı pençesiyle sıktığı bir zaman-ı elimde,

Pek şematetkârane (arsızca) bir istifham ile dört şey sordu bizden.

Otuz bin kelime istedi. Şematetine karşı küsmekle sükût etmek, inkarına karşı da:

Tokmak gibi bir cevab-ı müskit vermek lâzımdı. Onu muhatap etmem.

Bir hakperest adama böyle cevabımız var; o dedi birincide…”

İŞGAL SIRASINDA ARSIZCA BİR TAVIRLA SORULDU

Burada neye tepki gösterdiğini sırasıyla açıklayan Bediüzzaman, öncelikle Anglikan Kilisesi’nin papazı hakkında konuşur. Üstad’a göre bu papaz, amansız bir İslam düşmanı, siyasi bir hilekar, kendini yüksekte göstermek isteyen sinsi bir papazdır. Daha sonra bu papazın niyetinin hile, oyun yapmak olduğunu söyleyen Bediüzzaman mektubun da inkar şeklinde ve İngiliz işgali sırasında arsızca bir tavırla sorulduğunu ifade etmektedir.

Gösterdiği tepkiyi böyle ifade ettikten sonra “Bir hakperest adama böyle cevabımız var” diyerek cevabını yazmıştır. Burada muhtemel bir yanlış anlaşılmayı önlemek gerekir. Bediüzzaman’ın tepki gösterdiği kişi mektupta imzası bulunan Arthur Bouthwood değildir. Zira Anglikan Kilisesi’nin papazı o değildir. Elbette Bediüzzaman’ın bu tepkiyi göstermesindeki sebeplerinden biri mektubun İngiltere’den gelmiş olmasıdır. Tahir Paşa’nın konağında iken okuduğu haberle İngilizlerin Müslümanlar üzerindeki niyetini ilk kez gören Bediüzzaman o zamandan beri İngilizlere karşı tepkili ve serttir.

İlk Kez Yayınlanan Mektup:

Eşref Efendizade Şevketi “Say Ve Sermaye Mücadelatının Dinen Suret-i Halli” isimli (Matbaa-i Osmaniye, 1342) diğer üyelerden farklı olarak mektubun tam metnini yayınlamıştır. Eşref Efendizade Şevketi’nin bu kitapta “Anglikan Kilisesinden Gelen Suallere Cevab” başlığı altında yazdığı yazıda mektup hakkında detaylı bilgi de vermektedir.

Darü’l Hikmeti’l İslamiye’de bulunduğum esnada Meşihat-ı Ulya’ya 21 Kanun-u Evvel 1918 (21 Aralık 1918) tarihli sureti atide (aşağıda) münderiç (ilişik) mektub varid olmuş ve Anglikan Kilisesi’nden gelen mektubun ilk kez yayınlanan tam metni. Eşref Efendizade

Şevketi’nin Say ve Sermayenin Mücadelatının Dinen Suret-i Halli adlı eserinden.

Mutazammın (içermiş) olduğu suallerin cevabı yazılmak üzere dar-ı mezkure (Darü’l Hikmeti’l İslamiye’ye) havale olunmuşdu” dedikten sonra mektubun tam metnini vermiştir. İlk defa burada yayınlanacak olan mektubun tam metni şöyle:

Kudsiyyetmeab

İngiltere Kilisesi dahilinde bir cemiyet-i diniye olan Din Matbuat Heyeti halkın irşad ve talimi için (30000 kelimelik) bir küçük kitaplar kütüphanesi hazırlamaktadır. Beni de bu kütüphaneye tâbi tâyin etmiştir. Şarkın ehemmiyet-i dîniye ve siyâsiyesinden dolayı kütüphane için edyân-ı şarkiyeye (şark dinlerine) dâir yeni bir silsile-i kütüb (kitap serisi) tanzim etmekteyim. Bir iki istisna ile bu kitaplar o edyanın (dinlerin) salikleri (mensupları) tarafından yazılacaktır, onlarda şark kendi sesiyle garba hitab edecektir. Silsile hakkında salahiyetdar eller faaliyettedir. Fakat ben Muhammediliğe dair bir kitap hakkındaki talebimi İslam’ın diyar-ı merkeziyesiyle posta muvasalası (ulaşımı) tekrar açılıncaya kadar tehir ettim.

Bizde Muhammediliğe dair zaten birçok kitap vardır. Onların ekserisinde her nasılsa garb şark için söz söylüyor. Bir kısmı vâkıâ şarklı kalemler tarafından yazılmışsa da fakat asl-ı ananeye vakıf olmayıp en asrî bir hırsla zihinleri doldurulmuş kimseler tarafından kaleme alınmıştır. Benim istediğim kitapta İslam’ın salahiyetdar sesiyle şark kendisi için söz söylemeli. Muhammediliğin şimdiki cihanın ihtiyacat ve mesailini bilip hesaba katan sesini bir mutekidin fikir ve itikadında olduğu gibi bir tasvirini istiyorum.

Peygamberin dini nedir, bu dinin fikir ve hayatta hisse-i iştirâki nedir? Zamanımızın

mezahim-i mütenevviası (çeşitli zulümleri) için çaresi nedir, şimdi cihanı daha iyi yahud daha fena bir hale getirmekde olan kuvva-yı siyasiyye ve maneviye hakkında diyeceği nedir? Cevap verilmiş görmesini isteyecek olduğum meseleler işte bunlardır. Zat-ı kudsiyyetmeâbınız böyle bir kitabın ehemmiyet-i diniye ve siyasiyesinin nasıl büyük olduğunu nazra-ı ûlâda (yüksek görüşlerinizle) temyiz edecek ve ümid ederim ki benimle birlikte şöyle düşünmeye muvafakat eyleyecekseniz ki, bu kitap asıl anane-i dîniye nazarından yazılırsa daha faideli olacak ve bu ananede salahiyetdar olan zat tarafından yazılırsa daha müessir olacaktır.

Bütün bunları mukaddeme yaparak en ihtiramkarane bir ricamın arzına müsaade buyurulmasını istirham ederim ki zat-ı kudsiyyetiniz matlub olan kitabı kalem-i fazılane-i zatiyelerinden bana inayet buyursun.

Nâmımın sizce malum olduğu zannına cesaret edemeyeceğim cihetle asarımdan bazısının bir listesini leffen (ilişikte) irsal etmeyi ihtiyar ediyorum. İmzamı atmaya bana müsaade ediniz.

Muhlis-i pür ihtiramınız Arthur Bouthwood

İlk kez yayınlanan bir başka belge

Eşref Efendizade Şevketi’nin dışında mektubun tam metnini veren bir başka üye de Ahmet Rasim Avni’dir. Enteresan olan Rasim Avni’nin yazdığı makale kaynak olarak birçok defa kullanıldı. Buna rağmen mektubun tam metnini verdiği kısım bugüne kadar fark edilmemiş görünüyor. (Yazdığı yazı serisinin ilk sayısında bu mektubu vermediği için gözden kaçmış olabilir.)

Ahmed Rasim Avni Alemdar gazetesinde 11 Eylül 1919’da yayınlanan “Anglikan Encümen-i İlmiyesine Cevab” başlıklı yazısında Anglikan Kilisesi’nin sorduğu sorulara vereceği cevapların bu gazete tarafından tefrika halinde yayınlanmasını rica etmektedir. Ricası gazete tarafından kabul edilmiş olacak ki bir sonraki sayıda yazı serisi başlamıştır. Cevaplara geçmeden önce şöyle bir notu var: “Cevaba başlamadan evvel Mistır Arthur (Bouthwood) cenablarının mektublarının tercemesini yazacağım ta ki müşarün-ileyhin nasıl cevablar istediği anlaşılsın.”

Bu nottan sonra İngiltere’den gelen mektubun metnini vermiştir. Tercümelerdeki bir iki üslup farkı dışında Eşref Efendizade Şevketi’nin mektubu ile aynı olduğundan Ahmed Rasim Avni’nin verdiği metni yayınlamıyoruz. Sadece İlk kez burada yayınlanacak olan belgesi şöyle

İlk kez yayınlanan bir başka belge. Ahmed Rasim Avni’nin Alemdargazetesinde Anglikan Kilisesi’nden gelen mektubun tam metnini verdiği yazısı. (12Eylül 1919)

BEDİÜZZMAN’IN İNGİLİZLERİ PERİŞAN EDEN ESERİ

2 Ekim 1923, İstanbul’a 13 Kasım 1918’de gelen ve 16 Mart 1920’de kenti tamamen işgal eden İtilaf Devletleri’ne ait son birliklerin, Dolmabahçe rıhtımından gemilere binerek kenti terk etmesinin tarihidir.

İşgal kuvvetlerinin İstanbul’u terk etmesinde en büyük nedenlerin başında Bediüzzaman Said Nursî’nin işgalcilere karşı gizlice neşredilip el altından dağıtılan “Hutuvat-ı Sitte” adlı eseri gelmektedir.

Said Nursi, o dehşetli günlerde Anadolu’nun dört bir yanı işgalci kuvvetlerle sánldığı bir sırada, başta Ingiliz olarak istilacılann yüzlerine tükürürcesine matbaa lisânıyla, İslâm’ın izzet ve şerefini haykıran ve şehâmet-i îmaniyesini çekinmeden izhar etmiştir.

“Bir zaman İngiliz devleti, İstanbul Boğazının toplarını tahrip ve İstanbul’u istilâ ettiği hengâmda, o devletin en büyük daire-i diniyesi olan Anglikan Kilisesinin Başpapazı tarafından Meşihat-ı İslâmiyeden dinî altı sual soruldu. Ben de o zaman Dârü’l-Hikmeti’l-islâmiyenin âzâsıydım. Bana dediler: “Bir cevap ver. Onlar, altı suallerine altı yüz kelimeyle cevap istiyorlar.”

Ben dedim: “Altı yüz kelimeyle değil, altı kelimeyle de değil, hattâ bir kelimeyle dahi değil, belki bir tükürükle cevap veriyorum. Çünkü, o devlet, işte görüyorsunuz, ayağını boğazımıza bastığı dakikada, onun papazı, mağrurâne üstümüzde sual sormasına karşı, yüzüne tükürmek lâzım geliyor. Tükürün o ehl-i zulmün o merhametsiz yüzüne! demiştim” dediği eser:

Hutuvât-ı Sitte

(Bu Hutuvât-ı Sitte adlı eser, Üstad Bediüzzaman Said Nursî tarafından 1920-1923 yıllarında İstanbul’un işgali sırasında yazılıp işgalcilere karşı gizlice neşredilmiş ve el altından dağıtılmıştır. Eser, aynı zamanda Arapça olarak da “Evkâf-ı İslâmiye Matbaası”nda 1336 Rumî ve 1338 Hicrî 1920 yılında tabedilen Sünûhat adlı eserin son kısmına konularak neşredilmiştir.)

اَعُوذُ بِاللهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ

وَلاَ تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ (“Şeytanın izini takip etmeyin.” Bakara Sûresi, 2:168)

Her bir zamanın insî bir şeytanı vardır. Şimdi beşerde insan sûretinde şeytanın vekili olan ruh-u gaddar, fitnekârane siyasetiyle cihanın her tarafına kundak sokan el-hannas, altı hutuvâtıyla âlem-i İslâmı ifsad için insanlarda ve insan cemaatlerindeki habis menbaları ve tabiatlarındaki muzır madenleri, fiilî propaganda ile işlettiriyor, zayıf damarları buluyor.

Kimi(nin) hırs-ı intikamını, kimi(nin) hırs-ı câhını, kimi(nin) tamahını, kimi(nin) humkunu, kimi(nin) dinsizliğini, hatta en garibi, kimi(nin) de taassubunu işletip siyasetine vasıta ediyor.

BİRİNCİ HATVESİ: Der veya dedirir:

“Siz kendiniz de dersiniz ki: Musibete müstehak oldunuz. Kader zâlim değil, adalet eder. Öyleyse, size karşı muameleme razı olunuz.”

Şu vesveseye karşı demeliyiz: Kader-i İlâhi isyanımız için musibet verir. Ona rızadâde olmak, o günahtan tevbe demektir. Sen ey mel’un! günahımız için değil, İslâmiyetimiz için zulmettin ve ediyorsun. Ona rıza veya ihtiyarla inkıyad etmek—neûzü billâh—İslâmiyetten nedamet ve yüz çevirmek demektir.

Evet aynı şeyi—hem musibettir—Allah verir, adalet eder. Çünkü günahımıza, şerrimize zecren ondan vazgeçirmek için verir. O şeyi aynı zamanda beşer verir, zulmeder. Çünkü, başka sebebe binaen ceza verir. Nasıl ki düşman-ı İslâm, aynı şeyi bize icra ediyor. Çünkü Müslümanız.

İKİNCİ HATVESİ: Der (ve dedirtir):

“Başka kâfirlere dost olduğunuz gibi bana da dost ve taraftar olunuz. Neden çekiniyorsunuz?”

Şu vesveseye karşı deriz:

Muavenet eli(ni) kabul etmek ayrıdır. Adavet eli(ni) öpmek de ayrıdır. Bir kâfirin her bir sıfatı kâfir olmak ve küfründen neş’et etmek lâzım olmadığından, İslâmın eski ve mütecaviz bir düşmanını def’ için, bir kâfir muavenet eli(ni) uzatsa, kabul etmek İslâmiyete hizmettir.

Senin ise, ey kâfir-i mel’un, senin küfründen neş’et eden teskin kabul etmez husumet elini öpmek değil, temas etmek de İslâmiyete adavet etmek demektir.

ÜÇÜNCÜ HATVESİ: Der (veya dedirtir):

“Şimdiye kadar sizi idare edenler fenalık ettiler, karıştırdılar. Öyleyse bana razı olunuz.”

Bu vesveseye karşı deriz:

Ey el-hannas! Onların fenalıklarının asıl sebebi de sensin. Âlemi onlara darlaştırdın, damar-ı hayatı kestin, evlâd-ı nâmeşruunu onlara karıştırdın. Dinsizliğe sevk ederek dini rüşvet isterdin. Onlara bedel seni kabul etmek, yalnız müteneccis su ile necis olmuş bir libası, hınzırın bevliyle yıkamak demektir. Sen yalnız hayvancasına muvakkat bir hayat-ı sefilâneyi bize bırakıyorsun; insanca, İslâmca hayatı öldürüyorsun. Biz ise hem insancasına, hem Müslümancasına yaşamak istiyoruz. Senin rağmına yaşayacağız!

DÖRDÜNCÜ HATVESİ: Der (veya dedirtir):

“Sizi idare eden ve bana muhâsım vaziyetini alanlar—ki Anadolu’daki sergerdeler(i)dir—maksatları başkadır. Niyetleri din ve İslâmiyet değildir.”

Şu vesveseye karşı deriz:

Vesilelerde niyetin tesiri azdır. Maksadın hakikatini tağyir etmez. Çünkü maksut, vesilenin vücuduna terettüp eder; içindeki niyete bakmaz.

Meselâ, ben bir define veya su bulmak için bir kuyu kazıyorum. Biri geldi, kendini saklamak veya orada muzahrafatını defnetmek için, bana yardım ederek kazdı. Suyun çıkmasına ve define bulunmasına niyeti tesir etmez. Su, fiiline, kazmasına bakar, niyetine bakmaz. Bunun gibi, onlar bizi Kâbe’ye götürüyorlar. Kur’ân’ı yüksek tutmak istiyorlar. Bütün felâketimizin menbaı olan Avrupa muhabbetine bedel, husumetini esas tutuyorlar. Niyetleri ne olursa olsun, bu maksatların hakikatini tağyir edemez.

BEŞİNCİ HATVESİ: Der:

“İrade-i Hilâfet, siyasetimin lehinde çıktı.”

Şu vesveseye karşı deriz:

Bir şahsın arzu-yu zâtîsi ve emr-i hususîsi başkadır, ümmet namına emin olarak deruhte ettiği emanet-i Hilâfetten hasıl olan şahsiyet-i mâneviyenin iradesi bambaşkadır. Bu irade bir akıldan çıkıp, bir kuvvete istinad ederek, âlem-i İslâmın maslahatını takip eder. Aklı ise, şûrâ-yı ümmettir; senin vesvesen değil. Kuvveti müsellâh ordusu, hür milletidir; senin süngülerin değildir. Maslahat da muhitten merkeze nazar edip İslâm için faide-i uzmâya tercih etmektir. Yoksa, aksine olarak merkezden muhite bakmakla âlem-i İslâmı bu devlete, bu devleti de Anadolu’ya, Anadolu’(yu) da İstanbul’a, İstanbul’u da hânedân-ı Saltanata tearuz vaktinde feda etmek gibi hod-endişâne fikir ve irade, değil Vahdeddin gibi mütedeyyin bir zât, hatta en fâcir bir adam da, yalnız ism-i hilâfeti taşıdığı için ihtiyarıyla etmez. Demek, mükrehtir. O halde ona itaat, adem-i itaattir.

ALTINCI HATVESİ: Der ki:

“Bana karşı mukavemetiniz beyhudedir. Müttefikiniz beraberken yapamadığınız şeyi şimdi nasıl yapacaksınız?”

Şu vesveseye karşı deriz:

En ziyade hile ve fitne kuvvetiyle ayakta duran azametli kuvvetin bizi ye’se düşürmüyor.

Evvelâ: Hile ve fitne, perde altında kaldıkça tesir eder. Zâhire çıkmakla iflâs eder, kuvveti söner. Perde öyle yırtılmış ki, senin yalan, hile, fitne(n) hezeyana, maskaralığa inkılâp edip akim kalıyor. Bu defaki Anadolu’ya karşı…… gibi…

Saniyen: O kof kuvvetin yüzde doksanı sana karşı itilâf kabul etmez. Muhâsım bir cereyan, atâlete mahkûm ediyor. Fazla kalan kuvvetinle dert ve dermanda müşterek olan âlem-i İslâmı susturacak, depretmeyecek derecede eski(si) gibi bir istibdat altında tutmaya ihtimal versen, şeytan iken eşeğin eşeği olursun.

Salisen: Madem ki öldürüyorsun. Ölmek iki sûretledir:

Birinci sûret: Senin ayağına düşmek, teslim olmak sûretinde ruhumuzu, vicdanımızı ellerimizle öldürmek, cesedi de güya ruhumuza kısasen sana telef ettirmektir.

İkinci sûret: Senin yüzüne tükürmek, gözüne tokat vurmakla ruh ve kalbimiz sağ kalır, ceset de şehit olur. Akide faziletimiz tahkir edilmez; İslâmiyetin izzetiyle istihza edilmez.

Elhasıl: İslâmiyet muhabbeti, senin husumetini istilzam eder. Cebrail, şeytan ile barışamaz.

Siyasetimizde en acınacak, en ebleh bir akıl varsa, o da öylelerin aklıdır ki, (…) milletinin ihtiras ve menfaatini, İslâmiyetin menfaat ve izzetiyle kabil-i tevfik görüyor. Burada en sefil ve en ahmak kalb, öylelerin kalbidir ki, hayatı onun himayeti altında kabul eder. Hayatımızı onun himayeti altında kàbil görüyor. Çünkü, öyle bir şarta hayatımızı tâlik ediyor ki, muhal ender muhaldir.

Der: “Yaşayınız. Fakat bir tek adam bana hıyânet etse yakarım, yıkarım!”

Şayet bir adam hakka sadakat namına onun kâfirane zulmüne karşı hıyânet etse, Ayasofya’ya iltica etse, milyarlara değer o mukaddes binayı harap eder. Veyahut, bir köyde ona bir hain bulunsa, çoluk çocuğuyla mahvetmek, veya bir cemaatte ona muzır biri varsa cemaati ifnâ etmek, her vakit kendinde selâhiyet görüyor. Lânet o medeniyete ki, ona o salâhiyeti vermiş! Acaba, bütün millet bir kalbde—hem münafık, hançer-i zulmünden mütelezziz olacak ahmak bir kalbde—ittifakından daha muhal ne var?

Şeytan gibi hasis hisleri, fena ahlâkları teşci ve himaye eder, iyi hisleri söndürür. Hem insanî, İslâmî hayatı men etmekle beraber, muvakkat hayvanî bir hayatı, iki genc-i mücehhez, pençeli; ekseriyeti kazanmak için, imhayı esas program yapmış, iki kelbi iki ciğerimize musallat ederek bizi silâhtan tecrit ediyor. İşte onun himayeti, işte hayatımız!

O hasım, gösterdiği kin ve husumet harpten neş’et etme değildir. Harpten olsaydı, tabiî mağlûbiyetimizle sairlerin husumeti gibi sükûnet bulurdu. Hem hasmın, uzakta çirkin yüzündeki riyakârane çizgileri güzel zannedilirdi. Yakında görenler, inşaallah daha aldanmaz.

كَمَا اَنَّ الضَّرُورَاتِ تُبِيحُ الْمَحْظُورَاتِ كَذٰلِكَ تُسَهِّلُ الْمُشْكِلاَتِ ( Zaruretler, yasakları mübah kıldığı gibi zorlukları da kolaylaştırır.)

Korkaklıkta darb-ı mesel hükmünde olan tavuk, çocukları yanında iken şefkat-ı cinsiye sebebiyle camusa saldırır. İşte dehşetli bir cesaret…

Hem darb-ı mesel olmuş: “Keçi kurttan havfı, ıztırar vaktinde mukavemete inkılâp eder. Boynuzu ile kurdun karnını deldiği vâkidir. İşte harika bir şecaat…

Fıtrî meyelân mukavemetsûzdur. Bir avuç su, kalın bir demir gülle içinde atılsa, kışta soğuğa maruz bırakılsa, meyl-i inbisat demiri parçalar.

Evet, şefkatli tavuk cesareti, hamiyetli keçi ıztırarî şecaati gibi, fıtrî bir heyecan demir güllede su gibi, zulmün burudetli husumet-i kâfirânesine maruz kaldıkça herşeyi parçalar. Rus mojikleri buna şahittir.

Bununla beraber, imanın mahiyetindeki hârikulade şehâmet, izzet-i İslâmiyetin tabiatındaki âlem-pesend şecaat, uhuvvet-i İslâmiyenin intibahıyla her vakit mu’cizeleri gösterebilir.

Ahmet Bilgi – RİSALEHABER

Kaynak: Anglikan Kilisesine Üstad Hz.lerinin mektubu

Hemen her batılı araştırmacı gibi Toffler de, araştırmasında İslâm toplumlarını nazar-ı dikkate almamış görünüyor! Tarih sathında toplumları kategorilendirirken; ve bilhassa ortak husûsiyetleriyle ‘eski toplumları’ sunarken, batılı toplum yapısını esas aldığı ve yarına da bugünkü standart batılı çizgiden baktığı anlaşılmaktadır. Ne var ki, artık dünyanın şarkında ve garbında pek çok ilim adamı, 21. asrın ‘din’ asrı olacağını açık-seçik ifade etmektedir. Bu bakımdan, Toffler’in kitabının satırları arasında dolaşırken, bir yandan Üçüncü Dalga adını verdiği yarınki toplumun pek çok husûsiyetleriyle hemen Asr-ı Saadeti akla getirdiğini müşahede ettik; bir yandan da, bir Müslüman olarak, Kur’ân’ın bugünden yarının dünyasına ışık tutucu mâhiyetteki tefsiri olan Nur Risâleleri’yle, Asrın Getirdiği Tereddütler, Sonsuz Nur, İnancın Gölgesinde, Ölçü ve Yoldaki Işıklar gibi eserlerin bir an önce dünya insanlığına takdiminin âcil lüzumuna ve eğer yarının dünyasına İslâm hükmedecekse -ki, bu mevzûdaki vaadler, hiçbir şüpheye mahal bırakmayacak derecede açık seçiktir- bu eserlerin, bilhassa omuzlarındaki mes’ûliyetin ağırlığını hisseden mü’minlerce çok iyi hazmedilip, hayatın her safhasında uygulama sahasına geçirilmesinin vazgeçilmez gereğine daha bir kuvvetle kanaat getirdik.

Toffler, tarih çizgisinde toplumları dalgalar halinde Tarım Toplumu, Sanayi Toplumu ve Sanayi Ötesi Bilgi Toplumu diye üçe ayırmaktadır. Tarım Toplumu, sanayi inkılâbı öncesi tarih diliminin yerleşik medenî toplumudur. Bu toplumda hayatın merkezi köydü. Ekonominin, kültürün ve aile yapısının temelinde toprak vardı. Köye göre düzenlenmiş olan hayat tarzı içinde toplum; soylular, din adamları, savaşçılar ve köleler gibi sınırları belirli sınıflara ayrılmıştı. Ferdin toplum içindeki yerini mensub olduğu soy belirliyordu. Ekonomi, gayr-i merkeziyetçiydi ve her topluluk, kendi ihtiyaçlarının çoğunu kendisi karşılıyordu.

Birinci Dalga denilen Tarım Toplumu’nca güç ve iktidarın temel kaynağı kuvvet ve şiddetti. İlim, hikmet yoğunluklu ve metafizik ağırlıklıydı. Doğrular, tek ve mutlaktı. Değişim çok yavaş olup, yenilenme ihtiyacı hissedilmiyordu. Toplum içinde şekil ve sembolik davranışlar önemliydi ve halkta umûmî bir tevekkül anlayışı çerçevesinde hadiselerin gidişatına teslim olma düşüncesi hakimdi. Dairevî bir gel-git içinde idrak edilen zaman için keskin ve belirgin ölçü birimleri yoktu. Uzmanlaşma mevzû bahis olmayıp, bütünü olduğu gibi idrak etme gayreti ön plândaydı. Tüketime yönelik üretim anlayışı vardı ve ekonomi, müşahhas mal ve emek etrafında dönüyordu. Ateş ve rüzgâr gibi yenilenebilir enerji kaynakları kullanılıyordu. Tercih ve alternatifler olmadığı için, mevcud şartlara mecburi bir bağımlılık söz konusuydu. Ürünler ve mallar standart değildi. İçtimâî münasebetlerin kuvvetli olduğu toplumda bilgi akımı zayıf ve teknoloji çok iptidâîydi. Ulaşım ucuz ve yavaştı. Mekânlar belirgindi ve mesafeler uzundu. Yenilik ve orijinalite yok denecek kadar azdı. Toplumun birlik ve düzenini sağlamada, otorite ve korkuya dayalı şiddet hâkimdi; aynı şekilde, toplumu yönlendirmede de şiddet kâfî geliyordu. Din merkezli hayat içinde, madde ile ma’nâ, bedenle de ruh arasında denge hâkimdi. Dinî hayatı kuvvetli olan insanlar, toplumda en çok saygı gören insanlardı.

Toffler’in Birinci Dalga adını verdiği Tarım Toplumu, ana husûsiyetleriyle Avrupa Orta Çağı toplumudur. Herhangi bir kıymet hükmü karşılaştırmasında bulunmak, bu yazımızın mevzûuna dahil değilse de, en azından şu kadarını belirtmeliyiz ki, son birkaç asırdır batılı yazarların kendi gözlüklerinden tamamen kendi tarihlerine ve toplumlarına bakarak verdikleri kıymet hükümlerini aynen benimseyen İslâm dünyasının ‘karanlık münevverleri’, ondört asırlık İslâm toplumunu da aynı kıymet hükümlerine göre değerlendirip, ‘ihanet’ çapında hatalara düşmüşlerdir. Meselâ, Toffler’in Üçüncü Dalga adıyla ele alıp, Bilgi Toplumu adını verdiği geleceğin toplumunu incelerken, zaman zaman kuracağımız paralelliklerde de vurgulayacağımız gibi, İslâm’ın ondört asır önce yaşanmış Asr-ı Saâdet döneminde olsun, hattâ ‘saltanat hilâfeti’ denilen sonraki dönemlerde olsun, kuvvet ve şiddet, hiçbir zaman ne toplumu yönlendiren, ne de idarede tek hâkim güç kaynağı olmuştur. Ayrıca, İslâm toplumları hiçbir zaman sınıflara da ayrılmamış ve derebeylikle tanışmamıştır. Aksine, İslâm tarihi, çok güç istisnalar dışında, hukukun üstünlüğünün, ferd hürriyet ve kudsiyetinin ve kuvvet yerine hakkın hâkim olduğu bir şan-şeref tarihidir. Yine, en az beşyüz yıl, İslâm toplumlarına hâkim olmuş ilmî anlayışta elbette hikmet esas olmuş, metafiziğe husûsî bir yer verilmiş, fakat akıl, mantık, araştırma ve gerektiğinde parçalara inip inceleme asla gözardı edilmemiştir. İslâm, ilimlere müthiş bir ivme kazandırmış olup, bir batılının itirafıyla: “İnsanlık, Hz. Muhammed’e kadar % 25’lik bir gelişme kaydettiyse, sadece Hz. Muhammed (sav)’in 23 senelik peygamberliği döneminde bir % 25’lik daha ilerleme göstermiştir.”

Yine, İslâm’ın ilk beş asrında bilgi akışı o kadar sür’atliydi ki, İmam-ı Gazâlî’nin: ‘Tunus’ta yazılan kitap, artık Bağdat’a üç ay sonra geliyor; zamanımızda ilim geriledi”sözü, bunun en güzel delilidir. “İki günü birbirine eşit olan zarardadır” hadis-i şerifini düstur edinen Müslümanların yenilenme ihtiyacından uzak bir hayat sürmeleri düşünülemez. Aksi bir iddia, İslâm’ın o göz kamaştırıcı yayılma hızını ve manastır.

Hristiyanlığı, Mecusîlik, Mitraizm, Budizm, Hinduizm ve Maniheizm gibi tamamen pasifize edici dinlerin hâkim olduğu bir coğrafyada kitleleri her bakımdan harekete geçirip, muhteşem ve -ne yazık ki- henüz incelenememiş ve kavranamamış bir medeniyete kaynaklık edişini izahtan uzak düşecektir. Batılı araştırmacıların ve onların İslâm dünyasındaki yerli yapım mikrofonlarının düştüğü bir diğer hata da, ‘din’ deyince sadece Hristiyanlığı anlayıp, ‘dinî yaşantısı olan insanlar’ ve ‘din merkezli hayat1 denince akıllarına kiliselerle manastırların ve birinci dereceden ruhbanların gelmesidir. Batı kaynaklı bu ‘seküler’ anlayıştır ki, İslâm’ı da aynı çerçevede değerlendirmeğe ve hayatın ‘kilise-manastır’ dışı yanlarını dinden ayrı tutmaya sevketmiştir. Ayrıca, Birinci Dalga toplumlarında, dinî yaşantısı sağlam olanların ön plâna çıkması, dine saygı kadar, dinin insana kazandırdığı cihanşümûl faziletlerin de insanlar nezdinde ister istemez kabûl görmesinin neticesidir.

İKİNCİ DALGA- SANAYİ TOPLUMU
Toffler’in, başlangıç tarihi olarak sanayi inkılâbını verdiği sanayi toplumu, dünkü toplumla yarının toplumu arasında bir ara kesittir ve bir an önce aşılması gereken bir anafordur.

Sanayi toplumunda hedef, tamamen dünya hayatıdır. Bilim, materyalist ağırlıklı olup, hikmetten mahrum ve ‘indirgemeci-parçalı’ bir anlayışa dayalıdır; dolayısıyla, sayısı gittikçe artan uzmanlıklar, bu bilim anlayışının tabiî bir ürünüdür. Bu anlayışta mutlak ve sabit doğrulara yer yoktur; bunun yerini izâfî ve çok sayıda doğru almıştır. Tabiat, her türlü kudsiyetten uzak, tüketilecek ve sömürülecek bir meta’dır. Dolayısıyla, sorumsuzca yapılan bu tüketimin insanın başına, çevre kirliliği gibi mühim felâketler açması, bir bakıma kaçınılmazdır. Değişim, hızlı ve tek yönlüdür; zaman, dairevî olmaktan çok, tek yönlü ve standart ölçü birimleriyle bölünmüş düz bir çizgi şeklinde telâkki edilmektedir. Hayata ve hâdiselere bakışta mekanistik sebeplilik esas alındığından, tabiat ötesi ve insanüstü bir hakikat, otorite ve düzenleyicinin varlığına ihtiyaç duyulmamaktadır. Bu sebepledir ki, ‘determinizm’ prensibiyle hâdiselerin kontrol edilip, yönlendirilebileceğine inanılmaktadır. Piyasa ve paranın hâkim olduğu ekonomik sistemde, uzmanlaşmak realitesi, emeği ve işgücünü pahalı kılmaktadır. Üretici-tüketici ayrımı keskin olup, tüketim için ve ihtiyaca yönelik üretim değil, alış-veriş için mümkün olduğu kadar çok üretim anlayışı hâkimdir. İdarî yapıda demokrasi esasmış gibi takdim edilse de, para ve servet, gerçek güç kaynağıdır. İnsanlar arası münasebetlerin sıcaklığını yitirdiği, ailevî ve içtimâî bağların alabildiğine zayıfladığı bu sistemde, ferdiyetçilik ön plâna çıkmıştır. Ve buna rağmen fert, alabildiğine zayıftır, güçsüzdür; ve dernek, parti, sendika gibi kuruluşlarda güç aramaktadır; ayrıca, yalnızlık duygusu oldukça karakteristik bir hâl almıştır. Teknokratlar daima ön plânda görünmektedir. Ağır bir bürokrasi hâkimdir. Madde ile ma’nâ arasındaki denge madde lehine, ruh ile beden arasındaki denge de beden lehine bozulmuştur. Hayat, din ve fazilet merkezli olmaktan çıkmış, ekonomi merkezli bir yörüngeye oturmuştur. Bilim ve teknolojide meydana gelen ani patlamalar neticesinde insanlar, dine sırt çevirmişlerdir.

Sanayi toplumunda işleri yönetenler, piyasayı ve bürokrasiyi ellerinde tutanlardır. Plânları yapan, ölçüleri koyan, gerekli belgeleri ve izinleri veren veya vermeyen, hep onlardır. Üretim, dağıtım, ulaştırma ve haberleşme onların elindedir. Kısacası, toplumun bölük pörçük olmuş parçalarını bir araya getiren piyasa ve bürokrasi tekeli, neticede ortaya büyük ve güçlü devletin çıkmasının da sebebidir. Sanayi ve devlet mekanizması içinde, bilimde, millî savunmada ve üretim çarkında hiyerarşik bir düzen içinde teşkilâtlanmış bulunan bu piyasa ve bürokrasi tekeli, içtimaî, kültürel, siyasî ve iktisadî kontrolü elinde tutmaktadır. İkinci dalga toplumlarının fabrikalara, fosil kaynaklı yakıta, çekirdek aileye olduğu kadar, bu bütünleştirici yapıya ve iktidar teknisyenlerine de ihtiyacı vardır.

İkinci dalga, miktara dökemediği her şeyi küçümseyen ya da görmezlikten gelen, çoğunlukla kurallara sıkı sıkıya uymayı öven, hayal gücünü kullanmayı cezalandıran, insanları aşırı derecede basit, protoplazma birimlerine indirgeyen ve her problemi mühendis kafasıyla incelemeğe çalışan bir sanayi kafası ortaya çıkarmıştır. İnsanlık tarihi içinde sadece üç yüz yılı kapsayan bu ara dönem, merkez bankalarıyla, borsasıyla, dünya ticaretiyle, bürokratik plânlamacılarıyla, her şeyi miktara döken ve ona göre hesap eden zihniyetiyle, kendine has iş ahlâkıyla, maddeci eğilimleriyle, başarıyı ölçmedeki titizliğiyle ve muhasebe mekanizmasıyla, insan için kendine has bir hapishane kurmuştur. İnsan, bu hapishanede kendisini düz bir zaman çizgisi üzerinde ölüme doğru giden yalnız bir varlık olarak telâkki etmekte ve herkesten ayrı bir ferd olarak, aynı değerleri, aynı zevkleri ve aynı ilgileri paylaşan bir dost bulamamanın ızdırabı içinde tek başınalığını yaşamaktadır.

Sanayi toplumunun en tesirli silahı olan enformasyon bombası, hızlı değişime paralel, imaj patlamaları ve haberleşme vasıtalarının sonu gelmez hücumlarıyla zihinleri, temelde bir şey bilmez, fakat satıhta çok şey bilir birer alıcı durumuna düşürmüştür. Gazete, dergi, radyo ve televizyon, kitlelerin en mühim bilgi kaynağıdır. İmaj geliştirme sürecinin hızlanması, imajların da kısa süreli olmasına yol açmakta, neticede zihinlerde sabit ve geçerli doğrular ve ölçüler kalmamaktadır. Her gün bir sürü bilimsel ve psikolojik hipotez çöp sepetini boylamakta, ideolojiler çökmekte ve ünlü kişiler çok geçmeden unutulup gitmektedir. Bu arada, birbiriyle çelişen siyasî ve ahlâkî sloganlar da, kitlelerin kafasını kemirip durmaktadır.

Sanayi toplumunun bütün vidalarından artık SOS sinyalleri gelmektedir. Yeryüzünün biyosferi, yani canlı tabakası, tamiri mümkün görünmeyen bir hasara maruzdur. Sular zehirlenmiş, canlılar yok olmakta, hava kirliliği had safhaya varmış bulunmaktadır. Ucuz enerji ve hammadde giderek yok olmaktadır. Sosyal yardım sistemleri, eğitim sistemleri, şehir yönetimi, beynelmilel finans sistemleri, bürokrasi ve idarî mekanizmalar, çöküşün eşiğindedir.

Geleceğin Toplumu ve RNK

Ben şimdi düşünüyorum. Yirmi sekiz senedir vilâyet vilâyet, kasaba kasaba dolaştırılıyorum. Mahkemeden mahkemeye sürükleniyorum. Bana bu zâlimane işkenceleri yapanların bana atfettikleri suç nedir? Dini siyasete âlet yapmak mı? Fakat bunu niçin tahakkuk ettiremiyorlar? Çünkü hakikat-i halde böyle birşey yoktur.

Bir mahkeme aylarca, senelerce suç bulup da beni mahkûm etmeye uğraşıyor. O bırakıyor; diğer bir mahkeme aynı meseleden dolayı beni tekrar muhakeme altına alıyor. Bir müddet de o uğraşıyor, beni tazyik ediyor, türlü türlü işkencelere mâruz kılıyor. O da netice elde edemiyor, bırakıyor. Bu defa bir üçüncüsü yakama yapışıyor. Böylece musibetten musibete, felâketten felâkete sürüklenip gidiyorum. Yirmi sekiz sene ömrüm böyle geçti. Bana isnad ettikleri suçun aslı ve esası olmadığını nihayet kendileri de anladılar.

Onlar bu ithamı kasten mi yaptılar, yoksa bir vehme mi kapıldılar? İster kasıt olsun, ister vehim olsun, ben böyle bir suçla münasebet ve alâkam olmadığını kemâl-i kat’iyetle yakinen ve vicdanen biliyorum. Dini siyasete âlet edecek bir adam olmadığımı bütün insaf dünyası da biliyor. Hattâ beni bu suçla itham edenler de biliyorlar. O halde neden bana bu zulmü yapmakta ısrar edip durdular? Neden ben suçsuz ve mâsum olduğum halde böyle devamlı bir zulme, muannid bir işkenceye mâruz kaldım? Neden bu musibetlerden kurtulamadım? Bu ahval adalet-i İlâhiyeye muhalif düşmez mi?

Bir çeyrek asırdır bu suallerin cevaplarını bulamıyordum. Bana zulüm ve işkence yaptıklarının hakikî sebebini şimdi anladım. Ben kemâl-i teessürle söylüyorum ki, benim suçum, hizmet-i Kur’âniyemi maddî ve mânevî terakkiyatıma, kemâlâtıma âlet yapmakmış.

Şimdi bunu anlıyorum, hissediyorum, Allah’a binlerle şükrediyorum ki, uzun seneler ihtiyarım haricinde olarak hizmet-i imaniyemi maddî ve mânevî kemalât ve terakkiyatıma ve azaptan ve Cehennemden kurtulmama ve hattâ saadet-i ebediyeme vesile yapmaklığıma, yahut herhangi bir maksada âlet yapmaklığıma mânevî gayet kuvvetli mânialar beni men ediyordu.

Bu derunî hisler ve ilhamlar beni hayretler içinde bırakıyordu. Herkesin hoşlandığı mânevî makamatı ve uhrevî saadetleri a’mâl-i saliha ile kazanmak ve bu yola müteveccih olmak hem meşru hakkı olduğu, hem de hiç kimseye hiçbir zararı bulunmadığı halde ben ruhen ve kalben men ediliyordum. Rıza-yı İlâhîden başka fıtrî vazife-i ilmiyenin sevkiyle, yalnız ve yalnız imana hizmet hususu bana gösterildi. Çünkü şimdi bu zamanda hiçbir şeye âlet ve tâbi olmayan ve her gayenin fevkinde olan hakaik-i imaniyeyi fıtrî ubudiyetle, bilmeyenlere ve bilmek ihtiyacında olanlara tesirli bir surette bildirmek; bu keşmekeş dünyasında imanı kurtaracak ve muannidlere kat’î kanaat verecek bir tarzda, yani hiçbir şeye âlet olmayacak bir tarzda, bir Kur’ân dersi vermek lâzımdır ki, küfr-ü mutlakı ve mütemerrid ve inatçı dalâleti kırsın, herkese kat’î kanaat verebilsin. Bu kanaat de bu zamanda, bu şerait dahilinde, dinin hiçbir şahsî, uhrevî ve dünyevî, maddî ve mânevî bir şeye âlet edilmediğini bilmekle husule gelebilir.

Yoksa komitecilik ve cemiyetçilikten tevellüd eden dehşetli dinsizlik şahsiyet-i mâneviyesine karşı çıkan bir şahıs, en büyük mânevî bir mertebede bulunsa, yine vesveseleri bütün bütün izale edemez. Çünkü imana girmek isteyen muannidin nefsi ve enesi diyebilir ki: “O şahıs, dehâsıyla, harika makamıyla bizi kandırdı.” Böyle der ve içinde şüphesi kalır.

Allah’a binlerce şükürler olsun ki, yirmi sekiz senedir dini siyasete âlet ithamı altında, kader-i İlâhî, ihtiyarım haricinde, dini hiçbir şahsî şeye âlet etmemek için beşerin zâlimâne eliyle mahz-ı adalet olarak beni tokatlıyor, ikaz ediyor; “Sakın” diyor, “iman hakikatini kendi şahsına âlet yapma tâ ki, imana muhtaç olanlar anlasınlar ki, yalnız hakikat konuşuyor. Nefsin evhamı, şeytanın desiseleri kalmasın, sussun.”

İşte, Nur Risalelerinin büyük denizlerin büyük dalgaları gibi gönüller üzerinde husule getirdiği heyecanın, kalblerde ve ruhlarda yaptığı tesirin sırrı budur, başka bir şey değildir. Risale-i Nur’un bahsettiği hakikatlerin aynını binlerce âlimler, yüz binlerce kitaplar daha belîğane neşrettikleri halde yine küfr-ü mutlakı durduramıyorlar. Küfr-ü mutlakla mücadelede bu kadar ağır şerait altında Risale-i Nur bir derece muvaffak oluyorsa, bunun sırrı işte budur. Said yoktur. Said’in kudret ve ehliyeti de yoktur. Konuşan yalnız hakikattir, hakikat-i imaniyedir.

Madem ki nur-u hakikat, imana muhtaç gönüllerde tesirini yapıyor; bir Said değil, bin Said fedâ olsun. Yirmi sekiz sene çektiğim ezâ ve cefalar ve mâruz kaldığım işkenceler ve katlandığım musibetler hep helâl olsun. Bana zulmedenlere, beni kasaba kasaba dolaştıranlara, hakaret edenlere, türlü türlü ithamlarla mahkûm etmek isteyenlere, zindanlarda bana yer hazırlayanlara, hepsine hakkımı helâl ettim.

Âdil kadere de derim ki:

Ben senin bu şefkatli tokatlarına müstahak idim. Yoksa herkes gibi gayet meşru ve zararsız olan bir yol tutarak şahsımı düşünseydim, maddî-mânevî füyûzât hislerimi feda etmeseydim, iman hizmetinde bu büyük mânevî kuvveti kaybedecektim. Ben maddî ve mânevî herşeyimi feda ettim, her musibete katlandım, her işkenceye sabrettim. Bu sayede hakikat-i imaniye her tarafa yayıldı. Bu sayede Nur mekteb-i irfanının yüz binlerce, belki de milyonlarca talebeleri yetişti. Artık bu yolda, hizmet-i imaniyede onlar devam edeceklerdir. Ve benim maddî ve mânevî herşeyden ferağat mesleğimden ayrılmayacaklardır. Yalnız ve yalnız Allah rızası için çalışacaklardır.

Benimle beraber çok talebelerim de türlü türlü musibetlere, ezâ ve cefâlara mâruz kaldılar, ağır imtihanlar geçirdiler. Benim gibi onlar da bütün haksızlıklara ve haksız hareket edenlere karşı bütün haklarını helâl etmelerini isterim. Çünkü onlar bilmeyerek kader-i İlâhînin sırlarına, derin tecellîlerine akıl erdiremeyerek bizim dâvâmıza, hakikat-i imaniyenin inkişafına hizmet ettiler. Bizim vazifemiz onlar için yalnız hidayet temennisinden ibarettir. Bize ezâ ve cefâ edenlere karşı hiçbir talebemin kalbinde zerre kadar intikam emeli beslememesini ve onlara mukabil Risale-i Nur’a sadakat ve sebatla çalışmalarını tavsiye ederim.

Ben çok hastayım. Ne yazmaya, ne söylemeye tâkatim kalmadı. Belki de bunlar son sözlerim olur. Medresetü’z-Zehranın Risale-i Nur talebeleri bu vasiyetimi unutmasınlar.

Emirdağ Lahikası

Bediüzzaman âhiretle ilgili görüşlerini Kur’ân’ın üçte birine denk geldiğini söylediği haşir ve âhiretle ilgili âyetlere bina etmektedir. Bediüzzaman’ın âhiret hakkında ki açıklamalarını Kur’ân’a dayandırmasındaki sebeplerin başında, bütün İslam âlimlerinin “haşir nakli bir meseledir, akıl ile ona gidilmez” görüşünde ittifak etmeleridir. Bu nedenle Said Nursî de âhiretle ilgili görüşlerinde aklın tek başına haşrı idrak edemeyeceğini söyleyip haşir ve âhiretle ilgili bulunan Kur’ân’i delillerden yola çıkmıştır. Bediüzzaman’a göre bunun sebebi, haşrın ism-i azamın tecellisiyle olmasıdır. Fakat ona göre, ism-i azamı ve her bir ismin âzâmi mertebesindeki tecellisiyle ortada olan büyük fiilleri görmek ve göstermekle haşr-i azam bahar gibi kolay ispat edilir ve bu konuda tahkiki iman sahibi olunur. Yoksa akıl, dar ve küçük düsturlarıyla kendi başına kalsa aciz kalır, taklide mecbur olur .

Bediüzzaman’ın âhiretin varlığını açıklarken nakli delillerden yola çıkmakla beraber aklıda tamamen saf dışı ettiği söylenemez. O nakli delillerle yola çıkmış fakat zamanla dînî esasları inkâr eden pozitivizm ve materyalizm gibi felsefi akımların yaygın ve etkili olduğu bir dönemde yaşaması onu âhiretin varlığı konusunda aklî deliller üzerinde yoğunlaşmaya sevk etmiştir. Bediüzzaman kendi ifadesiyle söz konusu felsefî akımların görüşlerini yansıtan kitapların yaygınlaşması sebebiyle Sözlerin Onuncu bölümünü teşkil eden Haşir Bahsini kaleme almıştır.

Bediüzzaman Haşir bahsinde âhiretin varlığı konusundaki izahlarına, Allah’ın rahmet eserlerinin tefekkür edilmesinin emredildiği Rum suresinin ellinci âyetini hareket noktası alarak başlar. Bu âyette arzın ölümünden sonra diriltilişinin keyfiyetine dikkat çekilmekte ve Allah’ın ölüleri mutlaka dirilteceği ve O’nun her şeye kadir olduğu ifade edilmektedir (er-Rum, 30/ 50).

Haşir bahsinin devam eden bölümünde ise Bediüzzaman, Hz. Peygamber’in şahsında nübüvvet ve onun görevlerine kısaca değinmekte ve âhiretin varlığını Allah’ın rab, kerîm, rahîm, hakîm, adl, cevâd, cemîl, mücîb, celîl, bâkî, hâfîz, rakîb, hay, kayyûm, muhyî, mümît ve hak isimlerinin varlık üzerindeki tecellilerini duyulur âleminden seçilen pek çok örnekle detaylandırılmakta ve bu isimlerin âhiretin varlığına delil olduklarını söylemektedir .

Bediüzzaman’a göre âhiretin en büyük sebeplerinden biri insanın bizzat kendisidir. Çünkü Bediüzzaman, koskoca bir ağacın, küçük meyveleri için bazen kesilip, aşılanması nasıl daha güzel ve bâkî meyveler vermesi içinse, bunun gibi kâinatın yaratılmasına sebep ve kalbi yaratıcının en nurlu ayinesi olan ve kâinatın semeresi durumundaki küçücük insanın, haşir ve neşir gibi muazzam değişmelere ve kâinatın harab edilip tekrar kurulmasına sebep olması; yalnız onun için dünya kapısının kapanıp âhiret kapısının açılacağını göstermektedir der .

Bediüzzaman’ın ilk eserlerinde âhiretin varlığı konusundaki delilleri kısa maddeler şeklinde sıraladığı görülür. Müellif bu maddeleri daha sonra telif ettiği eserlerde detaylandırmaktadır. Bediüzzaman’ın âhiretin varlığını delillendirmek için yazdığı bu maddeleri şu şekilde özetleyebiliriz:

1. Kâinattaki Nizam ve Hikmetin Âhiretin Varlığının Delil Oluşu

Bediüzzaman’a göre kâinattaki nizam ve hikmet, âhiretin varlığının delilidir. Çünkü ebedî hayat olmazsa söz konusu nizam ve hikmetin değeri kalmaz. Müellif bunu şöyle izah eder: Allah insanı kendine vahiyle muhatap seçmiş, insanı isimlerinin en yüksek derecede tecellisine mazhar kılmış, rahmet hazinelerinden ona ikramlarda bulunarak kendinî tanıtmıştır. Bundan dolayıdır ki ölüm gibi bazı konularda çaresiz kalan insanı tamamen yok edip onu ebedî hayatta da mutlu etmemek Allah’ın bu hikmetine uygun düşmemektedir. Gerçek hikmet devamlı olan olduğundan bu da ancak ebedî olan âhirette sonsuz bir mutlulukla mümkündür demiştir.

Bediüzzaman, kâinattaki nizam ve hikmet, âhiretin varlığına delildir tezini sinema örneğini vererek daha da güçlendirmiştir. Müellif öncelikle varlık sahnesinde hayat ile ölüm içinde toplanıp dağılan mevcudatın başka bir gayesi olduğuna dikkat çekerek bu örneği verir. Bediüzzaman nasıl ki sinema ve benzeri şeylerde kısa bir görüntüyü alabilmek ve bunları insanlara gösterebilmek için büyük gayret sarf edilmekte ve masraflar yapılmaktaysa, ebedî hayatta da gerek hesap, gerekse dünyada meydana gelen olayları tekrar görmeyi temin etmek için bu hayattaki suretler ve amellerin neticeleri kaydedilmekte ve korunmaktadır der. Bediüzzaman’a göre dünyanın âhiretin tarlası olması da bu gerçeği ifade eder. Sonuçta müellif, Allah’ın hikmeti, inâyeti, rahmeti ve adâleti mademki dünyada görülmektedir, öyleyse dünyanın varlığı gibi âhiretin varlığı da kesindir demiştir. Çünkü Bediüzzaman’a göre dünyadaki her şey bir açıdan âhiret hayatına yöneliktir. Bu durumda âhireti inkâr etmek dünya ve içindekileri inkâr etmek gibidir.

2. Kâinattaki Değişimin Âhireti Gerektirmesi

Bediüzzaman’ın diğer delili de kâinatta özellikle canlı varlıklarda gözlenen değişimin de âhirette ki tekrar diriltilmeye örnek teşkil etmesidir. Müellife göre insanın bedeninde bazı hücrelerin ölmesi ve yerine yenilerinin gelmesi veya geceden sonra sabahın, kıştan sonra baharın gelmesi ve baharda binlerce canlının tabiatı kısa sürede şenlendirmesi gibi durumlar âhiretin varlığı konusunda insana ipucu vermektedir .

3. İnsanın Fıtri Özelliklerinin Âhireti Gerektirmesi

Said Nursi’nin bir başka görüşü de âhiretin varlığı konusunda ileri sürülen akli delillerden biri olan ve insanın fıtri özelliklerinden birini oluşturan adâlet duygusudur. Bediüzzaman, Dünyanın hiçbir yerinde ve döneminde adâletin sürekli hâkim olduğunu söylemek mümkün değildir der. Dolayısıyla pek çok insan yaptığı zulüm ve haksızlığın cezasını görmeden, çoğu insan da hakkını alamadan ölmektedir deyip, bu durumun ebedi bir hayatta mutlak adâletin gerçekleşmesi için büyük bir mahkemenin varlığına delil olduğunu söylemiştir. Ona göre kozmolojik planda adl ve hâkim olan Allah’ın zâlim ve mazlumun hesabını görecek bir mahkemeyi kurmaması düşünülemez. Bu sebepledir ki Bediüzzaman, söz konusu adâletin dünyada tam manasıyla gerçekleşmediğine göre ebedi hayatta mutlaka tahakkuk edeceğini ve adâlet duygusuna bağlı olarak kulluk görevini yerine getirenle günah işleyen ve Allah’ı inkâr edenlerin yaptıklarının karşılığını görmek üzere cennet ve cehennemin var edileceğini söylemiştir.

4. Allah’ın Esma ve Sıfatlarının Âhireti Gerektirmesi

Bediüzzaman’ın âhiretin varlığı hakkındaki farklı bir görüşü de Allah’ın rahman ve rahim olmasının ebedi saadetin mevcudiyeti için bir delil oluşturuyor olmasıdır. Said Nursi’ye göre bir şeyi gerçekten nimet haline getiren ve yokluğu halinde kişinin mutsuz olmasını engelleyen şey, insanda bulunan ebedi mutluluk inancıdır. Bediüzzaman’a göre eğer ilâhi ihsanın en büyüğü olan ebedi mutluluk insana verilmezse, bütün nimetler onu huzursuz eder, elindeki bütün ihsan ve lütuflar onun için üzüntü kaynağı olur. Bu sebeple, ona göre Allah’ın rahmetinin dünya üzerindeki tecellileri böylesine apaçık bir şekilde iken, onların bir gün yok olup ebedi bir şekilde devam etmeyeceği düşüncesi, kişiyi bu rahmetin inkârına götürür. Bediüzzaman bu yüzden kıyametin kopmasıyla son bulacak olan bu dünya hayatından sonra mutlaka ebedi bir hayat yaşanacaktır demiştir.

5. Peygamberlerin İcması Âhiretin Varlığını Gerektirmesi

Müellif geçmiş Peygamberlerin ittifakını, Hz. Peygamber’in nübüvvetinin delillerini, Kur’ân’ın mu’ciz oluşunu ve onun konuyla ilgili âyetlerini de âhiretin varlığı hususunda zikredilen deliller arasında saymaktadır.

Ayrıca Bediüzzaman bunlardan başka, itaat edenlere mükâfat, isyan edenlere cezanın bu dünyada verilmemesi, insanın bütün arzularının bekaya uzanması ve insanın fıtri ve sözlü dualarıyla âhireti istemesi, Hz. Peygamber’in duası, âlemde israfa yer olmaması, dünyada bulanan her şeyin geçici olması gibi hususlarında âhiretin varlığına açıkça işaret ettiğini haşir risalesinde dile getirmiştir .

Bediüzzaman’a Göre Âhiret Hayatının Keyfiyeti Cismani veya Rûhî Oluşu:

Bediüzzaman da birçok âlim gibi âhiret hayatının cismani olacağını savunan âlimlerimizdendir. Müellife göre cismani olmayan bir âhiret hayatı abes olur. Çünkü Bediüzzaman’a göre insan her fikriyle, aklıyla, kalbiyle ayrı bir âlemdir. Bu özelliğinden dolayı insan, âlemin pek çok nevi ile alakadar olduğu için bir nev hükmündedir. Bundan dolayı müellif âhirette her bir ferdin aynıyla, cismiyle, resmiyle iade edileceğini belirtmektedir. Bu durum Bediüzzaman’a göre, bitkilerin tohumları gibi “acbü’z-zeneb” tabir edilen bir kısım zerrelerin, insanın tohumu olarak âhirette o zerreler üzerine insan bedeninin teşekkül etmesiyle meydana gelecektir.

Bediüzzaman’a göre âhiret hayatının cismani olacağına dair diğer bir delilde içinde bulunduğumuz dünyanın âhiret âlemine bir fihrist hükmünde olmasıdır. Müellif, bu fihristte âhiret âleminin önemli meselelerine olan işaretlerden birinin de, cismani olan rızıklardaki lezzetler olduğunu belirtmektedir. Ona göre bu geçici dünyada verilen nimetler için insanın vücudunda yaratılan hisler ve duyu organlarının varlığı, âhirette altlarından ırmaklar akan kasırların altında, ebediyete layık cismani ziyafetler olacağını göstermektedir. Bediüzzaman böyle lezzetlerin kişinin daha iyi idrak edebilmesi için âhiret hayatının cismani olması gerektiğini belirtmiştir.

Bediüzzaman’a göre Kur’ân’da âhiret hayatının cismani olacağını haber vermiştir. Kur’ân’ın konuyla ilgili âyetleri âhiretin vukuunu temsili bir kıyasla delillendirmekte ve insanları tefekküre sevk etmektedir. Konuyla ilgili bu âyetlerde çürümüş kemiklerin kimin tarafından diriltileceğinin alaycı bir tavırla sorana kendi yaratılışı hatırlatılarak onları ilk defa kim yarattıysa onun dirilteceği (Yasin, 36/ 78-79) ve yine ilkin mahlûkâtı yaratıp ölümünden sonra bunu tekrarlayanın Allah olduğu, bu işin O’nun için daha kolay olduğu (er-Rum, 30- 27), insanların yaptığı fiillerden dolayı sorumlu olacağı ve böylece Allah’ın kullarına zulmetmeyeceği ifade edilmektedir (Fussilet, 41/ 26). Bediüzzaman zikrettiğimiz bu âyetlere temas ederek bunlardan, insanın çeşitli merhalelerden geçirilerek yaratılması ile ikinci yaratılmaya ilk yaratılmanın delil gösterildiği âyetlerde temsîlî kıyasla âhiretin bedenen olacağının delillendirildiğini söylemektedir.

Bediüzzaman’ın konuyla ilgili bir diğer açıklamasıda şöyledir. Said Nursî’ye göre ebedi mutluluk manevî ve maddî olmak üzere iki kısımdır. Manevî olan, Allah’ın rızasına, lutfuna, tecellisine ve yakınlığına mazhar olmaktır ki bu tür mutluluğun keyfiyetini bilmek mümkün değildir. Mutluluğun maddî boyutunda ise mesken, yemek ve cinsel ilişki olmak üzere bedeni lezzetler vardır. Müellif, Allah’ın insanın bu muhtelif lezzetleri hissedebilecek kabiliyetlerini insanın maddî yapısında yarattığını, ayrıca ruhu tatmin eden manevî lezzetlerin kişiye yeterli olduğu halde maddî lezzetleri tatmak için haşrin mutlaka cismani olması gerektiğini söylemiştir.

Bediüzzaman’ın eserlerinde bu konu hakkında çok fazla detay göze çarpmamaktadır. Bunun nedenlerinden birinin müellifin, bu konunun İslam âlimleri arasında çok fazla görüş ayrılığı yaratmamasından dolayı kendisinin de bu mevzuda çok fazla açıklama yapmaya gerek hissetmemesinden olabilir. Sonuç olarak Bediüzzaman’da birçok âlim gibi âhiret hayatının cismani olacağını söylemiştir.

Ebedî Oluşu:

Bediüzzaman bu konuda da klasik Ehl-i Sünnet inancını kabul etmiştir. Ona göre eşyada esas olan beka olup adem değildir, hatta yokluğa gittikleri zannedilen kelime ve düşünce gibi gelip geçici şeyler de Bediüzzaman’a göre yokluğa gitmemektedir. Müellif bunların biçim ve vaziyetlerini değiştirerek bazı yerlerde korunduğunu düşünmektedir. Bediüzzaman fizik ilmînin, bu sırrı anlamışsa da çözemediğini, çünkü “âlemde var olan yok olmaz ancak bir dönüşüm vardır” diye hata ettiğini belirtir. Ona göre yokluğa gittikleri sanılan eşya Kudret dairesinden ilim dairesine, şehadetten gayba, fenadan bekaya geçmektedir.

Bediüzzaman, mutlak yokluğun olmadığını, herşeyi kuşatan bir ilmîn bulunduğunu belirtmektedir. Ona göre, ilim dairesi içinde bulunan adem ise, “adem-i harici”dir ve “vücud-ı ilmî”ye perde olmuş bir unvandır. Bu ilmî vücutları bazı ehl-i tahkikin “ayân-ı sabite” diye tabir ettiklerine değinen Bediüzzaman, buna göre fenaya gitmenin, geçici olarak harici libasını çıkarıp, manevî ve ilmî bir vücuda girmek olduğunu ifade etmektedir. Yani, Bediüzzaman’a göre yaratılmış ve fani olanlar harici vücutlarını bırakır, mahiyetleri manevî bir vûcud giyer, böylece kudret dairesinden çıkıp ilim dairesine girerler.

Bediüzzaman’a göre insanın mutlak yokluğa gitmeyeceğine dair bir delil de yine insanın kendisidir. Her kim vicdanına bakıp dinlerse “ebed! ebed!” sesini işitecektir diyen Bediüzzaman, bütün kâinat o vicdana verilse bile, insanın ebede karşı olan isteğinin yerini dolduramayacağını belirtmektedir. Bediüzzaman cennet ve cehennem hayatının ebediliği hususunda ise gerek cenneti gerekse cehennemi oluşturan madde ve cüzlerin kendi aralarında bir zıtlık bulunduğunu, bu nedenle bu cüzler arasındaki ilişkinin bir nizamın meydana gelebilmesi ve onun devamı için gerek olduğunu söyler. Bediüzzaman gerek cennet gerekse cehennem ehlinin buralarda ki hayatlarının ebedi olduğunu söyler. Bu sebeple Bediüzzaman, onların vücutlarını meydana getiren cüzlerde bir değişme olmayacaktır demiştir.

Bediüzzaman’a Göre Âhiret Hayatının Safhaları

Daha öncede belirttiğimiz gibi Bediüzzaman’ın eserlerinde âhiret hayatı ile ilgili kısımlar Bediüzzaman’ın kendi ifadesiyle “Yeni Said” olarak adlandırdığı hayatının 50 yaşından sonraki döneminde detaylandırılmaktadır. Buna rağmen âhiretle ilgili izahlar kelâm kitaplarında olduğu gibi ulûhiyet ve nübüvvet konuları kadar onun eserlerinde geniş bir hacme sahip değildir. Bu bilgiler onun eserlerinin tamamında serpiştirilmîş bir şekilde yer almakla birlikte, konuyla ilgili müstakil bölümler de bazı eserlerinde bulunmaktadır.

Bediüzzaman’ın âhiret hayatıyla ilgili görüşlerini dile getirirken aklın zor anladığı müşkül meselelerde temsili hikâyeler anlatma metodunu kullandığı görülür. Bediüzzaman’ın âhireti safhaları olan kabir, kıyamet, ba’s, haşr, hesap, mizan, sırat, havz, cennet ve cehennem hakkındaki görüşlerini şu şekilde izah edebiliriz.

Kabir:

Bediüzzaman’ın âhiret halleri konusunda ki görüşlerini şu şekilde derleyebiliriz. Öncelikle Bediüzzaman, eserlerinde insanın ölümüyle âhiret hayatının başladığını söyler. Bediüzzaman, ölümden sonra kıyametin kopmasına kadar sürecek olan hayata da kabir veya berzah hayatı ifadesini kullanmaktadır. Ona göre ölüm bir son değil, mekân değiştirip yeni ve sonsuz bir hayata başlangıçtır. Bediüzzaman’ın bu konudaki görüşleri Ehl-i Sünnet kelâmcılarının görüşlerine paraleldir. O’da Ehl-i Sünnet kelâmcıları gibi münker ve nekir meleklerinin sorgulamasına temas ederek mümin için kabrin güzel bir bahçe, âhirete inanan, fakat günahlara dalanlar için ise bütün sevdiklerinden ayrı tutulduğu bir hücre olduğunu ifade eder. Bediüzzaman’a göre bu ceza kişiye âhiret inancının gereğine uygun davranışta bulunmaması sebebiyle verilir. Âhirete inanmayanlara göre ölüm zaten bir yok oluştur. Onlar bu inançlarına uygun olarak berzah âleminde bütün sevdiklerinden ayrı tutulacak ve inkârları sebebiyle ceza göreceklerdir. Bu izahlardan anlaşılacağı üzere Said Nursî, kişinin dinî sorumluluk doğuran fiillerden dolayı kabirde ceza ve mükâfata uğratılacağını kabul etmektedir.

Bediüzzaman Mektubat adlı eserinin içinde kabir hayatının da bulunduğu değişik hayat mertebelerine değinir. Said Nursî’ye göre bu hayat mertebelerinden ilki dünya hayatıdır ki, devamı pek çok şarta bağlanmıştır. İkincisi ise dünya hayatına hiç benzemeyen ve âdeta melek hayatı yaşayan İdris ve İsa’nın hayatları; üçüncüsü dünya hayatına göre daha serbest olan Hızır ve İlyas’ın bulunduğu hayat; dördüncüsü de, Kur’ân’ın da temas ettiği, diğer kabir ehlinin hayatından daha üstün olan şehitlerin hayatıdır. Nursi’ye göre hayatlarını hak yolunda feda etmeleri sebebiyle, Allah şehitlere dünya hayatına benzeyen, fakat zahmeti ve üzüntüsü olmayan bir hayat ihsan etmiştir. Bediüzzaman’a göre onlar ölümden kaynaklanan ayrılığın ıstırabını hissetmeyerek tam bir mutluluğu tatmaktadırlar. Diğer kabir ehli ise öldüklerinin farkında olup şehitler kadar hayatlarından lezzet almamaktadır. Said Nursî bu konuda rüya örneğini vererek konuyu delillendirmeye çalışır. Bediüzzaman’a göre iki kişi rüyalarında cennette güzel bir saraya girerler. Birisi rüyada olduğunu ve uyanacağını bildiği için aldığı lezzet noksandır. Diğeri ise rüyada olduğunu bilmemekte ve tam bir keyif ve lezzet almaktadır. Nursi şehitlerin kabirdeki veya berzah âlemindeki hayatını bu ikinciye benzetir.

Kıyamet:

Bediüzzaman âhiret hallerinden kıyamet hakkında bir anda meydana geleceğini ve melekler dâhil herkesin bundan etkileneceğini söyler. Said Nursî, Allah’ın zatından başka her şeyin helak olacağını ifade eden “…O’nun zatından başka her şey yok olacaktır. Hüküm O’nundur ve siz ancak O’na döndürüleceksiniz” (el-Kasas, 28/ 88) âyetinden yola çıkarak bu konuda, O’nun zâtı gibi isim ve sıfatlarının da ezeli ve ebedi olduğunu, bunların tecellisi olan varlığın da mutlak olarak yok edilmeyeceğini ifade etmiştir.

Bediüzzaman söz konusu âyetten yola çıkarak aklen de kâinatın harap edilmesiyle kıyametin kopmasının mümkün olduğunu söylemekte ve bunu şöyle izah etmektedir: Âlemde tekâmül kanunu vardır. Bu kanuna tabi olan her şey gelişme içindedir ve her şeyin yaratılışla belirlenen tabiî bir ömrü bulunmaktadır. Küçük âlem olan insanın ölümü mukadder olduğu gibi büyük âlem olan kâinat da bir gün harap olacaktır. Âlem kendisi için takdir edilen fıtrî ömrünü bitirmeden önce onun yaratıcısı tarafından kıyamete maruz bırakılmasa bile, mutlaka ömrünü tüketeceği bir gün gelecek ve Kur’ân’da yer alan güneşin katlanıp dürülmesi, yıldızların kararıp dökülmesi, dağların sallanıp yürütülmesi, denizlerin kaynatılması (et-Tekvir, 81/ 1-5) ve gökyüzünün yarılması (el-İnfitar, 82/ 1), gibi hadiseler gerçekleşecektir. Bediüzzaman’a göre yine kâinatta gözlenen küçük büyük bütün değişimler kıyametin kopacağına delildir. Zira kâinatta bir apartman gibi her şeyin birbirine bağlı olduğu mükemmel bir nizam tesis edilmîştir. Bu bağlardan birinin ilâhî bir emirle koparılması durumunda milyonlarca büyük kütlelerin birbiriyle çarpışıp kıyameti koparması imkânsız değildir.

Müellif kâinatta niçin bir değişim kanunu bulunduğu ve ilk yaratılışla beraber onun niçin sonsuzluğa elverişli bir şekilde yaratılmadığı konusunda ise şöyle der: Allah hikmeti gereği insanın istidat ve kabiliyetlerinin ortaya çıkmasını ve onların gelişmesini irâde etmiş ve böylece onları imtihana tâbi tutmuştur. Bu imtihanın gereği olarak hayır ve şer, güzellik ve çirkinlik gibi zıtlar beraber bulunmakta, kâinat bir değişim ve tekâmül çizgisinde yürütülmektedir. Kıyametle beraber imtihan safhası tamamlandıktan sonra söz konusu zıtlar birbirinden ayrılacak, cennet ve cehennem sonsuz bir yapıyla meydana gelecektir. Bu izahlardan da anlaşılacağı üzere müellif kâinat ile cennet ve cehennem arasında organik bir bağ kurmaktadır. Zira beka âlemi bu fânî âlemden yapılacak, onun esas unsurları ebedî âleme gidecektir. Bu durumda cennet ve cehennem yaratılış ağacının ebediyyete uzanan iki sonucu, Allah’ın lütuf ve kahrının tecelli edeceği yerlerdir. Bediüzzaman’a göre kıyamet bir anda meydana gelecek ve melekler dâhil bütün ruhlar, derecelerine göre bundan etkileneceklerdir. Müellif, meselâ bir kişi kendi sıcak odasında bulunmasına rağmen kar ve tipi içinde titreyen bir kimseyi görse bundan etkilenir. Bu örneğe paralel olarak azabı hak etmeyen ruhlar da kıyâmet hadiselerini görünce bir şaşkınlık geçireceklerdir.

Bediüzzaman kıyamet alâmetlerinden ve ahir zamanda meydana gelecek olaylardan bahsetmeden evvel bu konudaki hadisler hakkında ki görüşlerini dile getirir. Bediüzzaman bu tarz hadislerin içinde mevzu hadisler bulunabileceğini benimsemekle beraber, hiçbir rivâyeti reddetmeyip bu hadisleri tevil etmeyi tercih etmiştir. Çünkü ona göre Kur’ân’da olduğu gibi hadislerde de müteşabihat bulunabilir. Ona göre bu tür haberler iman esaslarına dâhil olmayıp nübüvvetin fonksiyonu açısından bir önem taşımamaktadır. Said Nursî, kıyamet alâmetleri ile ilgili hadislerin iman esaslarına dâhil olmadığını söylemesine rağmen bunları tevil ederek eserlerinde yer vermesinin sebebini, sıradan insanların imanını şüphelerden korumak için olduğunu söyler.

Teklif ve imtihan sırrını ortadan kaldırmaması için, bu dünyada gözle görünecek olan kıyamet alâmetlerinin, Kur’ân’ın mûteşabih âyetleri gibi kapalı olduğuna değinen Bediüzzaman, ahirzaman fitnelerinin müddetinin uzun olup bu zamanın ondan bir bölüm olduğunu belirtmektedir. Bu arada ahirzamanda Allah diyenin kalmayacağını bildiren hadisi, iman eden kalmayacak değil, belki Allah’ın namı değişecek şeklinde te’vil eden Bediüzzaman, bir rahmet eseri olarak kıyamet anında inananların ruhlarının daha önceden kabzedileceğini ve kıyametin kâfirlerin başına kopacağına da değinmektedir.

Said Nursî kıyamet alâmetleri çerçevesinde eserlerinde Deccâl, Hz. İsa’nın nüzulü, Mehdi, Zü’l-karneyn seddi, ye’cüc ve me’cüc, dabbetü’l-arz, fitnelerin çıkması ve güneşin batıdan doğup doğudan batması gibi konulara yer verir.

Bediüzzaman’ın eserlerinde Deccâl ile ilgili hadisleri müteşabihattan kabul edip te’vil etmiştir. Ona göre Deccâlle ilgili hadislerden çıkan sonuç iki ayrı Deccâlin olduğudur.

Bunlardan ilki ehl-i küfür diyarında çıkacak olan Büyük Deccâl diğeri ise İslâm dünyasının içinde zuhur edecek olan Süfyâni’dir. Hz. İsa’ya Mesih adı verildiği gibi bu iki Deccâle de Mesih adı verilmîş ve rivâyetlere bakıldığında bunların şerrinden Allah’a sığınılmıştır. Bediüzzaman büyük deccâllin materyalizm ve komünizm gibi dinî ortadan kaldırmayı hedef alan inkârcı akımlar olduğunu söyler. Ona göre İslâm deccâli dediğimiz Süfyani de aynı bunun gibidir. O da aslında tek başına pek çok şeyi yapabilecek bir güce sahip olmadığı halde, fikirleri etrafında meydana getirilen şahs-ı manevî bir akım olarak İslâm dinînin ferdi ve sosyal hayattan kaldırılmasına çaba sarf edecektir. Said Nursî’nin eserlerine baktığımızda onun Büyük Deccâl olarak adlandırdığını müşahhas, belli bir kişi olarak görmediği; buna karşın İslam Deccâli olarak adlandırdığı Süfyani’yi müşahhas bir kişi gördüğü anlaşılır. Bediüzzaman onların kötülüklerinin etkili olmamasının sırf birey oluşlarından değil, yandaşlarından ve temsil ettikleri inkârcı görüşlerin meydana getirdiği güç, otorite ve baskıdan kaynaklandığını ifade etmiştir.

Said Nursî, deccâlin Hz. İsa tarafından öldürüleceğine dair rivâyetleri de (Müslim, “Fiten” 110;Tirmizi, “Fiten” 59) te’vil etmektedir. Ona göre deccâlin öldürülmesi belli bir şahsın öldürülmesi şeklinde değil, aksine inkârcı bir fikir akımının yok edilmesi şeklinde düşünülmesi gerekir. Bediüzzaman’a göre İsevi ruhaniler cemaati deccâlin kurduğu materyalist ve dinsizlik akımını yok edip, Allah’ı inkâr fikrini imha edecektir. Bunlar Hıristiyanlık dinînin hakikatini İslâmiyet ile birleştirecek, bu birleşmeden meydana gelecek güçle deccâlin temsil ettiği inkârcı materyalizmi manen öldüreceklerdir . Bediüzzaman, böylesine muazzam bir netice için ilâhi bir hikmet çerçevesinde Hz. İsa’nın gökten yeryüzüne inmesini, Allah’ın hikmetinin bir gereği olarak görmekte ve Hz. İsa’nın herkes tarafından değil, ancak çok yakınları tarafından iman nuru ile tanınacağını belirtilmektedir.

Bediüzzaman Deccâl ve Hz. İsa hakkındaki görüşlerine paralel olarak Mehdinîn insanüstü vasıflarla ortaya çıkmasını ve herkes tarafından tanınmasını makul bir düşünce olarak görmez. Ona göre genelde kıyamet alâmetleri ve özelde Mehdi ile ilgili hadisler mübhem bir karaktere sahiptir. Bu sebeple Mehdi ve süfyâni gibi âhir zamanda zuhur edecek olan kimseler erken dönemlerde hatta tabiin döneminde beklenmiş daha da ötesi bazı kimseler bu şahısların geçmişte zuhur ettiğini söylemişlerdir. Müellife göre söz konusu şahısların ne zaman zuhur edeceğinin bilinemeyişinin sebebi, her asırdaki insanların, manevîyatlarını güçlendirmek ve ümitsizlikten kurtulmak için bir Mehdi inancına ihtiyaç duymalarıdır. Bediüzzaman’ın bu ifadelerinden anlaşıldığına göre Mehdi tek bir şahıstan ibaret olmayıp her asrın bir Mehdisi bulunmaktadır. Hadislerden gelecekte bir Mehdi gelecek havasının oluşmasının sebebi Mehdi hakkındaki rivâyetlerin birbirinden farklı olması ve hadis sarihlerinin konuyla ilgili hadisleri kendi zamanlarıyla ilişkilendirmesinden kaynaklanmıştır.

Bediüzzaman’ın ifadelerinden Mehdinîn İslâm deccâli olan süfyâniyi gerçekte öldürmeyeceği ortaya çıkar. Müellife göre ölen ve öldürülen birer kişi değil, inanç ve fikirlerdir. Bediüzzaman’ın Mehdi konusunda insanüstü niteliklere sahip bir şahıs beklentisi içinde olmadığı görüşlerinden anlaşılmaktadır. Müellif bu şekilde sosyal kanunlara uygun hareket eden bir kimsenin başarılı olmasını Allah’ın kudreti açısından mümkün görmektedir.

Netice olarak Bediüzzaman, bu konuda insanüstü niteliklerle zuhur ederek zulümle dolmuş olan dünyayı ıslah edecek bir Mehdi beklentisi içinde olmayı doğru bulmamaktadır. Onun Mehdi konusundaki rivâyetlere yaptığı te’viller sosyal prensiplere uygunluk arzetmektedir. Fakat Bediüzzaman’ın yaptığı bu te’viller hiç bir zaman bunların esası olan rivâyetlerin yüzde yüz sağlam olduğu anlamına gelmemektedir

Bediüzzaman da diğer Ehl-i Sünnet âlimleri gibi Kur’ân’daki Ye’cûc ve Me’cûc’ü ve aynı kıssada geçen Zü’l-Karneyn’in seddinîn harap olmasını (el-Kehf, 18/ 83-110), kıyamet alâmetlerinden saymıştır. Bediüzzaman, söz konusu âyetlere eserlerinde temas ederek Zü’l-Karneyn’in, Büyük İskender; seddin, Çin şeddi; Ye’cûc ve Me’cûcün, Mançur ve Moğollar olabileceğine dair muhtelif görüşler bulunduğunu zikreder. Bediüzzaman, Kur’ân’ın bu hâdiseden bahsetmekle aslında uzak bir hadiseyi kastettiğini, buna bu şekilde dikkat etmeyenlerin ise Zülkarneyn ve Ye’cüc ve Me’cüc hâdiselerinin birbirine yakın olduğu sonucuna vardıklarını söylemektedir. Bediüzzaman’ a göre ise bu iki hadise farklı zamanlarda olmuştur. Bediüzzaman, Kur’ân’ın seddin harap olmasından sonra kıyametin kopacağını haber vermesinin zaman açısından bir yakınlık olmadığına da vurgu yapar.

Bediüzzaman, kıyamet alâmetlerinden biri olan Dâbbetü’l-arz hakkında Kur’ân’da buna icmâli olarak işaret edildiğini, fakat onun mâhiyeti hakkında kesin bir kanaatinin bulunmadığını ifade eder. Ancak Bediüzzaman, nasıl ki Firavun’un kavmine çekirge âfeti ve bit belâsı, Kâbe’yi yıkmak için gelen Ebrehe’nin ordusuna “ebabil kuşları” musallat edildiyse, süfyâni ve deccâllerin fitnesine bilerek kananlara akıllarını başlarına getirmek için Ye’cûc ve Me’cûc, Dâbbetü’l-arz gibi hayatı altüst eden musibetler gösterilecektir demiştir. Bediüzzaman’a göre muhtemelen o “dâbbe” bir canlı türüdür. Ve eğe bir tane olsa vereceği zarar da sınırlı olacağından sayı ile ifade etmemek gerekir. Bediüzzaman bunun daha iyi anlaşılması için onun Kur’ân’da yer aldığı üzere Hz. Süleyman’ın değneğini yiyerek öldüğünün anlaşılmasını sağlayan ağaç kurdu (es-Sebe, 34/ 14) türünden bir canlı olabileceğini söyler. Ona göre o kurt, insanın bütün vücuduna dağılarak kemiklerini ağaç gibi kemirecek, Müminler ise bu beladan imanlarının bereketi ve sefahate dalmamakla kurtulacaktır.

Said Nursî’ye göre küçük âlem olan insanın ölümü mukadder olduğu gibi büyük âlem olan kâinat da bir gün harap olacaktır. Ona göre âlem kendisi için takdir edilen fıtri ömrünü bitirmeden önce onun yaratıcısı tarafından kıyamete maruz bırakılmasa bile, mutlaka ömrünü tüketecektir. Bediüzzaman Kur’ân’da yer alan güneşin katlanıp dürülmesi, yıldızların kararıp dökülmesi, dağların sallanıp yürütülmesi, denizlerin kaynatılması (et-Tekvir, 81/ 1-5) ve gökyüzünün yarılması (el-İnfitar, 82/ 1) gibi hâdiselerin birgün mutlaka vuku bulacağına vurgu yaparak kıyametin bu şekilde olacağını söylemiştir. Netice olarak Bediüzzaman kâinatta gözlenen küçük büyük bütün değişimleri kıyametin kopacağına dair deliller olarak kabul etmiştir.

Haşir:

Said Nursî öldükten sonra tekrar hayata kavuşma anlamında haşir, Ba’s ve neşr kelimelerini kullanmakla beraber bunlardan daha çok haşir kelimesini tercih etmektedir. O, kelâmcılarda olduğu gibi tekrar diriltilmenin bedenen olacağını benimsemekte ve bunun delili olarak âhiretin varlığı konusunda zikrettiği delilleri tekrarlamaktadır.

Said Nursî’ye göre haşrın vuku bulmasına hiçbir mani yoktur. Olmasına sebep ise her şeydir. Haşri yaratmak Allah için “kün” emri kadar kolay bir durumdur. Bediüzzaman dünyanın bir tarla, mahşerin ise harman, cennet ve cehennemin ise birer mahzen olduklarını, harmanda başakların dövülüp, tasviye neticesinde semerelere ayrılıp, ayrı ayrı saklandığı gibi, haşir meydanının da kâinatın başak ve semeresi olan insanın beklendiğini belirtmiştir.

Bediüzzaman haşrın çeşitli mertebeleri olduğunu söyleyerek, bunlardan bir kısmına iman etmenin farz olduğunu söyler. Bir kısmının ise ruhani ve fikri yükselmelerin neticesine göre bilinebileceğini ifade etmiştir. Bediüzzaman’a göre inanılması farz olan haşir mertebesi, insanların öldükten sonra ruhlarının başka makamlara gidip cesetlerinin çürüdükten sonra insanın cesedinden bir çekirdek hükmünde olan “acbü’z-zeneb” diye tabir edilen küçük bir cüz’ün bâkî kalıp, Allah’ın ondan insanın cesedinî haşirda tekrar yaratması ve ona ruhunu göndermesidir. Bu kısma inanmak farzdır, çünkü Bediüzzaman’a göre bu mertebenin ispatı o kadar kolaydır ki her baharda yeryüzünde milyonlarca misali görülmektedir. Öte yandan Nursi tüm insanların yaratılması ve diriltilmesinin tek bir kişinin yaratılması ve diriltilmesi gibi olduğunu (el-Lokman, 31/ 28) ifade eden âyeti sık sık tekrarlamakta, bunu duyular âleminden aldığı pek çok örnekle detaylandırmakta, böylece ikinci yaratılışın Allah’ın sonsuz kudreti açısından mümkün olduğunu izah etmektedir.

Said Nursî haşir konusunda da diğer bazı mevzularda olduğu gibi konuyu somutlaştırmak için dünyevi misaller verir. Bediüzzaman İsrafil’in sûr’a ikinci defa üflenmesinden sonra ruhların bedenleriyle beraber tekrar var edilip haşrın vuku bulmasını istirahat için dağılmış bir ordunun bir boru sesiyle toplanmasına benzetir. Cesetlere tekrar hayat verilmesi konusunda ise elektrik örneğini sunar. Ona göre tek bir santralden çıkan elektrik akımı büyük bir şehri bir anda nasıl aydınlatabiliyorsa, Allah’ta “kün” emriyle bütün cesetlere bir anda tekrar hayat verecektir. Bediüzzaman, cesetlerin bir anda yeniden inşa edilmesinin mümkün olduğunu anlatmak için de bahar örneğini verir. Nursî’ye göre kıştan sonra bahar mevsiminde tabiatta meydana gelen değişimler haşrın varlığı konusunda en büyük delili teşkil eder. Bediüzzaman’a göre burada meydana gelen haşirlar âhirette meydana gelecek olan büyük haşrın bazı örnekleri ve onu anlamayı sağlayan unsurlardır.

Bediüzzaman haşir meydanının yeri konusunda da şöyle demektedir: Allah’ın fiillerindeki hikmet şunu gösterir ki yerkürenin güneş etrafındaki yörüngede dönmesi amaçsız değildir. Bu yörüngenin haşir meydanının sınırlarını belirlemesi mümkündür. Buna göre yerküre bir tarla gibi bu meydanı dolduracak ürünleri yetiştirmekte ve haşir meydanının oluşturulmasına bir esas teşkil etmektedir.

Müellif her ne kadar açık bir şekilde ifade etmese bile onun söz konusu düşüncesinden kıyamet ve tekrar yaratılmanın kâinatın tamamında değil, sadece güneş sistemi çerçevesinde meydana geleceği izlenimi doğmaktadır. Haşir meydanında toplanan insanların elbiseleri konusunda ise müellif şöyle der: Allah’ın insandan başka canlı varlıkları fitrî bir elbise ile yarattığı gibi haşir yerinde insanlara sunî bir elbise değil fakat fitrî bir elbise giydirmesi O’nun hikmetinin gereğidir. Aslında insanların sunî bir elbise giymesinin hikmeti sadece sıcak ve soğuktan korunmak, zinet olarak yararlanmak ve mahrem yerlerini örtmek değil, onların diğer varlıklar üzerinde tasarruf edebilme yeteneğine sahip olmasıdır. Haşir meydanında ise böyle bir hikmet söz konusu olmaması sebebiyle insanların dünyada giydikleri kıyafet türünden bir elbise giymelerine lüzum bulunmaması gerekir.

Hesap:

Bediüzzaman’ın eserlerinde âhiret halleri içerisinde incelenen amel defteri, amellerin tartılması gibi mevzular hesap başlığı altında incelenmiştir. Said Nursi eserlerinde klasik kelâm ilmînde tartışıldığı tarzda bu konuları ele almamıştır. O bu konularda daha çok kişinin sorumluluğuna dikkat çekerek amellerin kaydedildiğini ve bunun âhiretteki hesap için olduğunu bazı örnek ve hikâyelerle izah eder. Bediüzzaman amellerin kaydedilmesini Allah’ın hafiz ve rakib isimlerinin tecellisi olarak ele alır. Bediüzzaman kâinatın bir nizam ve ölçü içinde yaratılmasını ve varlığını devam ettirilmesini, varlık üzerinde tasarruf edebilme yeteneğine sahip olan insanın amellerinin de bir hesap için muhafaza edildiğine delil teşkil ettiğini söylemiştir. Bediüzzaman kâinatta olup biten her şeyin “levh-i mahfuz” da kaydedilmekte olduğunu bunun delilinin ise insanın hafızası ve bitkilerin meydana gelmesine esas teşkil eden ve onların bir çeşit programı olan tohumlar olduğunu söyler. Müellife göre söz konusu unsurlar ayrı ayrı nüfus cüzdanlarının bir nüfus kütüğünün varlığına delil oluşu gibi her şeyin kaydedildiği levh-i mahfuzun varlığını göstermektedir der. İşte bu yüzden Bediüzzaman’a göre amellerin kaydedilmesi sadece dünyevi bir iş değil, âhirette büyük bir mahkemenin kurulacağına ve hesabın görüleceğine delil teşkil eden bir durumdur.

Cehennem:

Said Nursî’nin eserlerinde cehennemle ilgili izahlar cennet konusundaki açıklamalar kadar bir hacme sahip değildir. Nur Risaleleri’nin muhtelif yerlerinde serpiştirilmîş bir şekilde yer alan bu izahlarda cehennemin var oluş sebebine, halen mevcut olup olmadığı konusuna ve ebediliğine temas edilmektedir. Eserlerde cehennemin varlığı konusunda insandaki adâlet duygusuna ve müeyyide anlayışına temas edilerek bunların âhiret hayatındaki ceza ve mükâfatın varlığını gerektirdiği vurgulanmaktadır. Ayrıca Bediüzzaman’ın eserlerinde adâlet unsuruna bağlı olarak Allah’a kulluk edene cennetin, O’na kulluk etmeyen, inkâr ve şirk içinde olanlara ise cehennemin hazırlandığı ifade edilmektedir. Ona göre cehennem bir zulüm yeri değil, gerçek adâletin tecellisinden sonra hak edilmîş bir ceza ve arınma yeridir.

Âhiret hallerinden cennet ve cehennemin varlığı ve mahiyeti ile ilgili hususlar duyu organlarıyla idrak edilemeyen konular olması sebebiyle Bediüzzaman, bu konularda hareket noktası olarak ilgili âyetleri temel alır. Bu âyetlere binaen de eserlerinde, cennet ve cehennemin varlığının aklen mümkün olduğuna, hikmetine ve oradaki hayatın keyfiyetine değinir.

Bediüzzaman cehennemin yaratılması ve günahkârların orada cezalandırılmasının kötü bir durum olmayıp, adâletin yerine gelmesi açısından iyi olacağını beyan etmiştir. Çünkü müellife göre nasıl ki suç işlediği sabit olan bir kimsenin, bulunduğu memlekette hapishane olmasa bile bir hapishane yapılarak cezalandırılması adâlettir, bu sebeple suçun hapishanenin yapılmasının sebebi olduğu gibi günah ve küfür de cehennemin yaratılmasına sebep olmaktadır.

İslâm bilginlerinin çoğu cennet ile cehennemin hâlen mevcut olduğunu kabul ederken Said Nursi’de genelde Ehl-i Sünnet bilginlerinin görüşünü benimsemekle beraber, cehennemin yerinin arzın yörüngesinin içinde olması gerektiğini söyler. Cehennemin görünmemesini ise perdeli ve ışımayan bir nitelikte olmasına bağlar. Ona göre küçük ve büyük olmak üzere iki cehennem bulunmaktadır. Küçük olanın, bir çekirdek veya tohum niteliğine sahip bulunan ve âhirette büyük cehenneme dönüşecek olan arzın merkezi olması mümkündür. Çünkü yerkürenin her otuz üç metre derinine indikçe sıcaklık yaklaşık bir derece artmakta ve yarıçapı altı bin küsur kilometre olan yerkürenin merkezindeki sıcaklık bu hesaba göre iki yüz bin dereceye kadar ulaşmaktadır. Ayrıca O bazı hadislerde cehennem ateşinin dünya ateşinden iki yüz kat şiddetli olduğunun ifade edildiğini söyleyerek söz konusu yaklaşımını böyle delillendirmektedir.

Said Nursî cehennem azabının bir çeşidi ve unsuru olan ateşin muhtelif çeşitlerinin bulunduğunu söyler. Ona göre ısısı ile yakan ateşin yanında soğuğu ile yakan bir tür ateş de bulunmaktadır ki, müellif buna eserlerinde “zemherir” adını verir. Bediüzzaman ateşin bir çeşidi olan beyaz ateşin ısısını etrafa yaymayıp aksine etrafta bulunan ısıyı kendine çekip dondurucu bir soğuk teşkil ettiğine değinir. Müellife göre ateş çeşitlerini içinde barındıran cehennemde böyle bir ateşin yani zemheririn bulunması gereklidir.

Said Nursî küfür üzere ölenlerin ve münafıkların cehennemde ebedi kalacaklarını belirtir. Müellif, küfür üzere de olsa sınırlı bir hayatı yaşayanın ebedi olarak cehennemde kalmasının Allah’ın hikmet ve adâletine uygun olduğunu söyler. Çünkü Bediüzzaman, küfür üzere ölen kimse sonsuza kadar yaşayacak bile olsa bütün ömrünü aynı hal ile geçireceği şüphesizdir. Zira kâfirin fıtrî yapısı bozulmuş olduğundan günah işleme kabiliyeti devam etmekte ve bu nedenle sonsuz bir şekilde cezalandırılması adâlete ters düşmemektedir. Ayrıca küfür, kâinatın Allah’ın varlığına ve birliğine olan delâletini inkâr etmek, O’nun isimlerinin tecellilerini yalanlamak ve ihsan ettiği nimetlere nankörlük etmek anlamına geldiğinden büyük bir suçtur ve bu suçun karşılığı olarak kâfirin cehennemde ebedî olarak kalması adâletin yerine gelmesi açısından gereklidir demiştir.

Said Nursî yukarıda zikrettiği sebeplerden dolayı kâfirin cehennemde ebedî olarak kalmasının Allah’ın hikmet ve adâleti açısından gerekli olduğunu söylemekte; fakat konuya Allah’ın rahmet ve şefkati açısından bakıldığında ise kâfir hakkında iki ihtimalin olduğunu dile getirmektedir. Ona göre kâfir ya tamamen yok olup gidecek, ya da sürekli bir azap içinde de olsa varlığını devam ettirecektir. Müellife göre varlığını cehennemde bile olsa devam ettirmek tamamen yok olmaktan daha hayırlı bir sonuçtur. Çünkü Bediüzzaman yokluğu gerçek şer, varlığı ise gerçek hayır olarak adlandırmıştır. Ayrıca Said Nursî kâfirin kendi ameliyle cehennemi hak ettiğini ve amelinin karşılığı olan cezayı çektikten sonra ateşe alışarak azabının hafifleyeceğini ifade eder. Ona göre azabın hafiflemesi bazı hadislerde işaret edilen, kâfirin dünya hayatında işlediği iyi amellerinin mükâfatı.

Cennet:

Said Nursî cennete dair telif ettiği Yirmi Sekizinci Sözde ve konuyla ilgili âyetlerin tefsirini yaptığı İşârâtü’l-i’caz da cennet nimetlerine soru-cevap tarzında temas ettiği görülmektedir.

Bediüzzaman dünyadan geçip giden insanın, aldığı her türlü lezzetin kaybolmasından dolayı elem çekmemesi için ebedi bir mekânın beklemekte olduğunu, ayrıca Allah’ın bütün isimlerin de cenneti ve ebediyeti istemekte olduğunu söyler. Bediüzzaman’a göre cennet Allah’ın fazl ve kereminden bir hediye olup insanın amelinin ücreti karşılığında vacib bir hak değildir. Çünkü iyiliklere insanın kesbi illet değildir. Kötülüklere sebep ise nefistir. Bu sebeple Bediüzzaman’a göre insan Allah’a karşı “mükâfatımı isterim” diyemez, “fazlını beklerim” diyebilir.

İyi bir meskenin, yemek ve evliliğin bu dünyada kişiye lezzet ve mutluluk verdiğini ve bu tür lezzetlerin cennette daha mükemmel bir şekilde vuku bulacağını ifade eder.O bedeni lezzetlerin varlığından bahsetmesine rağmen, sonsuzluğa elverişli yaratılan insanın gerçek lezzet ve mutluluğunun ancak marifetullah, muhabbetullah ve ilim ile gerçekleşeceği kanaatinde olmuştur.

Bediüzzaman eserlerinde cennet nimeti olarak erkeklere pek çok huri verileceğini ifade eder. Yine bununla beraber dünyadaki evliliklerin cennette de devam etmesinin mümkün olduğunu, dünya kadınlarının cennete girdikleri zaman hurilerden daha güzel olacaklarını söylemiştir.

Müellif cennet yiyeceklerinin sindirildikten sonra posasının olmadığının hadiste vârid olduğunu (Buhari, “Bed’ü’1-halk”, 8; Müslim, “Cennet”, 17-19) ifade ederek, bunun mümkün oluşuna ağaçları örnek gösterir. Said Nursî’ye göre en basit hayat tabakasına ait olan ağaçlar bile çok gıda aldıkları halde artıkları bulunmamaktadır.

Bediüzzaman, “Cennette kişi sevdiği ile beraber bulunacaktır” (Buhari, “Edep”, 96) hadisi ile ilgili olarak, sadece kısa bir zaman aralığında Hz. Peygamber’i görme imkânı bulmuş basit bir bedevinin cennette Hz. Peygamber’in yanında bulunması nasıl mümkün olabilir sorusuna: Makamı yüksek bir kimse güzel bir bahçede ziyafet verse ve orayı insanın maddî ve manevî bütün duyularını tatmin edecek bir şekilde hazırlasa, toplumun her kesiminden gelen davetlilerin aynı mekânda bulunmakla beraber buradaki güzelliklerden aynı lezzeti aldığını söylemek mümkün olmaz deyip, herkesin kendi kabiliyetince hatta kültür seviyesine göre buradaki güzelliklerden faydalanacağını söyleyerek cevap verie. Bu örneğe paralel olarak insanlar cennette aynı mekânda bulunsalar bile aldıkları lezzet ve mutluluk kabiliyetlerine göre farklı olacaktır. Ayrıca bulundukları cennetlerin ayrı ayrı olması onların beraber olmalarına engel oluşturmayacaktır der.

Bediüzzaman cennetin sekiz tabaka olup, her bir tabakasının birbirinden yüksek olduğu halde bunların tamamının çatısının Arş-ı a’zam (Buhari, “Tevhid”, 22, “Cihad”, 4) olduğu hadislerde zikredilmîştir der. Said Nursî bu gibi hadisleri daha somut bir şekilde izah etmek için, huni şeklinde bir dağı temsil olarak verir. Bu temsile göre bu dağın etrafında aşağıdan yukarı doğru birbiri içinde ve birbirinden yüksek sur şeklinde daireler ve bu dairelerin içinde de insanlar bulunur, bu dairelerin üst üste olması içindeki insanların tamamının güneşi görmesine engel de teşkil etmez. Said Nursî’nin bu temsilinde ki insanlar, aynı zamanda birbirini görebildiği gibi, surlar arasında birinden diğerine geçmek orda bulunan insanlar için mümkündür. Nursi, muhtelif hadislerde cennetlerin buna benzer bir şekilde tasvir edildiğini beyan ederek, bu temsile binaen müminlerin bulundukları cennetlerin ayrı ayrı olması onların beraber olmalarına engel teşkil etmez demektedir.

Hadislerde cennet ehline içinde pek çok saray ve huri bulunan hacim olarak dünya kadar bir yerin verileceğinin beyan edildiğini (Tirmizi,”Cennet”, 17) söyleyen Said Nursî bu kadar şeye bir insanın ihtiyaç duyup duymayacağı konusunda da şöyle demektedir: insan basit bir canlı olsaydı bu kadar şeye lâyık olmazdı. Fakat insan sonsuz duygulara sahip bir nitelikte var edilmîştir. Meselâ bir insana bütün dünyanın hükümranlığı verilse bile ondaki hırsı tatmin edememektedir. Bu yüzden ebedî bir hayatta sonsuz kabiliyetlere sahip olan insana hadiste zikredilenlerin verilmesi makul olmaktadır .

Said Nursî, adını zikretmediği bazı tefsircilerin bütün herkesi cennette otuz üç yaşında olacağını söylediklerini, oysaki Vakıa suresinde geçen “vildân” (el-Vakıa, 59/ 17) kelimesinin çocuk anlamında olup, dolayısıyla çocukların buluğ çağına gelmeden önce ölmeleri durumunda cennete çocuk olarak gireceklerini ifade ettiğini belirtir. Bediüzzaman büluğ çağına gelmeden önce üzerlerine farz olmadığı halde namaz ve oruç gibi ibadetleri yapmaları durumunda çocuklar da bir mükâfat olmak üzere yetişkinler gibi otuz üç yaşında olacaklardır der. Müellife göre söz konusu tefsirler bu farka temas etmemiştir.

Said Nursî cennet ehlinin “karşılıklı koltuklara oturup” (es-Saffet, 37/ 44) dünya maceralarını konuşacaklarını ve bu sebeple dünya hadiselerinin onlara gösterilmek üzere kaydedildiğini ifade ederek buna, insanların, değer verdikleri anları ebedileştirmek ve sonra onlara tekrar bakmak için sinema ve benzeri şeylerle kaydetmelerini örnek gösterir.

Bediüzzaman Cehennem amelin karşılığı olduğu halde cennet Allah’ın bir lutfu ve ikramıdır der. Çünkü müellife göre cehennemi hak edecek amelleri, Allah’ın nzası olmadığı halde kendi iradesiyle işleyen insandır. Halbu ki insanın yaptığı iyiliklerde kendi katkısı çok azdır. Zira iyiliği isteyen ve onu yaratan Allah’tır, insan ise ona sadece iman, arzu ve niyet ile sahip olabilir. Allah’ın vaadi ile verilecek olan cennet görünüşte bir mükâfat ise de gerçekte bir ikramdır. Aynca kulluk cennet nimetlerini düşünerek değil, Allah’ın rızasını kazanmak için yapılmalıdır.

Said Nursî Ehl-i Sünnet âlimleri gibi cennet ehlinin Allah’ı göreceklerini söylemekle beraber bunun keyfiyetine temas etmemektedir. Ona göre Allah’ın ihsan ettiği en büyük mutluluk cennet ehlinin O’nu görmesidir. Hatta bu mutluluk Bediüzzaman’a göre cennet nimetlerinden çok daha büyük olacaktır.

Engin Yılmaz, “Said Nursi Ve Elmalılı Hamdi Yazır’ın Âhiret Anlayışı” adlı  Yüksek Lisans Tezinden alınmıştır.

Evet, acz de aşk gibi, belki ondan daha emniyetli bir yoldur ki, kulluk vasıtasıyla insanı Allah tarafından sevilme makamına kadar götürür.

Fakr, insanı Cenâbı Hakk’ın Rahman ismine ulaştırır.

Şefkat, aşk gibi, belki daha keskin ve daha geniş bir yoldur ki, insanı Rahîm ismine kavuşturur.

Tefekkür de aşk gibi, hatta daha zengin, daha parlak, daha geniş bir yoldur ki, insanı Allah’ın Hakîm ismine götürür.

Bu yol, “tariki hafi” denilen ve sessiz zikir yapılan, işe nefisle mücadeleden başlanan tarikatlar gibi on adımdan değil, “tariki cehriye” denilen ve yüksek sesle zikir yapılan, işe tabiat putunu kırmakla başlanan tarikatlar gibi nefsin yedi mertebesine atılan adımlardan da değil; sadece dört mertebeden ibarettir. Tarikattan ziyade hakikattir, şeriattır. Yanlış anlaşılmasın, aczini, fakrını ve kusurunu Cenâbı Hak karşısında görmek demektir, yoksa insanlara göstermek değildir.

Şu kısa yolun esası, sünnete uymak, farzları işlemek ve büyük günahları terk etmektir. Bilhassa namazı tâdil-i erkânla  kılmak ve ardından tesbihatı yapmaktır.

Birinci mertebeye  فَلاَ تُزَكُّوا أَنْفُسَكُمْ

(Öyleyse nefislerinizi temize çıkarmayın, kendinizi hatasız görmeyin.-Necm suresi, 53/32) ayeti işaret ediyor.

İkinci mertebeye  وَلاَ تَكُونُوا كَالَّذِينَ نَسُوا اللهَ فَأَنْسَاهُمْ أَنْفُسَهُمْ

(Allah’ı unutup da Allah’ın da kendilerine, kendilerini unutturduğu kimseler gibi olmayın! -Haşir suresi, 59/19)

üçüncü mertebeye  مَا أَصَابَكَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللهِ وَمَا أَصَابَكَ مِنْ سَيِّئَةٍ فَمِنْ نَفْسِكَ ayeti,

(Sana gelen her iyilik Allah’tandır. Başına gelen her fenalık ise nefsindendir. -Nisa suresi, 4/79)

dördüncü mertebeye ise  هُوَ كُلُّ شَيْءٍ هَالِكٌ إِلاَّ وَجْهَهُ

(O’nun Vechi (Zatı ve rızası) dışnda her şey yok olup gitmeye mahkumdur. -Kasas suresi, 28/88)

ayeti işaret ediyor.

Bu dört mertebenin kısaca izahı şudur:

Birinci mertebede:

فَلاَ تُزَكُّوا أَنْفُسَكُمْ ayetinin işaret ettiği gibi, nefsi temize çıkarmamak… Çünkü insan, yaradılışı gereği nefsini sever. Hatta önce ve bizzat, yalnız onu sever, her şeyi nefsine feda eder. Nefsini ibadete lâyıkmış gibi metheder, ayıplardan uzak görüp temize çıkarır. Elden geldiğince kusurları kendine yakıştırmaz ve kabul etmez. Nefsini taparcasına, şiddetle savunur. Hatta fıtratına yerleştirilmiş, Hakiki Mabud’u hamd ve teşbih etmesi için kendisine verilmiş donanım ve kabiliyetleri nefsi için kullanarak  مَنِ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ  “(Baksana) §U kendi heva ve heveslerini ilah edinen kimseye! -Furkan suresi,

25/43; Casiye suresi, 45/23)

ayetinin tehdidine muhatap olur. Sadece kendini görür, kendine güvenir, kendini beğenir.

İşte bu mertebede nefsin asıl temizliği, onu temize çıkarmamaktır.

İkinci mertebede:

وَلاَ تَكُونُوا كَالَّذِينَ نَسُوا اللهَ فَأَنْسَاهُمْ أَنْفُسَهُمْ ayetinin ders verdiği gibi, insan kendini unutmuş, kendinden haberi yok. Ölümü bile başkasına yakıştırır. Fâniliği ve yokluğu görse üstüne alınmaz. Zahmet ve hizmet sırasında nefsini unutmak, ücret alma ve lezzetlerden istifade etme vaktinde ise kendini düşünmek, şiddetle savunmak ve çok mühim görmek nefsi emmarenin gereğidir.

Nefsin bu makamdaki temizliği, arınması, terbiyesi şu halin zıddıy la mümkündür. Yani, nefsi haz ve ihtiraslarda unutmak, ölümde ve hizmette ise düşünmek…

Üçüncü mertebede:

مَا أَصَابَكَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللهِ وَمَا أَصَابَكَ مِنْ سَيِّئَةٍ فَمِنْ نَفْسِكَ

ayetinin ders verdiği gibi, nefis tabiatı gereği, iyiliği daima kendinden bilip övünür ve kibre girer. Bu mertebede insan, nefsinde yalnız kusuru, noksanlığı, aczi ve fakrı görüp bütün güzelliklerin ve faziletlerin kendisine Fâtır-ı Zülcelâl tarafından ihsan edilmiş nimetler olduğunu anlar; övünmek yerine şükreder, kendini beğenmek yerine hamd eder.

Şu mertebede nefsin temizliği,  قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاهَا

(Nefsini maddi ve manevi kirlerden arındıran, kurtuluşa erer.- Şems suresi, 91/9)

sırrıyla, kemâlini kusurda, kudretini aczde, zenginliği fakrda bilmektir.

Dördüncü mertebede:

هُوَ كُلُّ شَيْءٍ هَالِكٌ إِلاَّ وَجْهَهُ ayetinin ders verdiği gibi, nefis kendini serbest, tek başına ve bizzat mevcut bilir. O sebeple bir tür rubûbiyet dava eder, Mabud’una karşı düşmanca bir isyan içine girer.

İşte nefis, şu hakikati anlamakla bu halden kurtulur:

Her şey, nefsinde mânâyı ismiyle, yani kendisine bakan yönüyle fânidir, kayıptır, sonradan olmadır, ölüdür. Fakat mânâyı harfiyle, yani Sanatkârına, Yaratıcısına bakan yönüyle, Sani-i Zülcelâl’in isimlerine ayna olması ve vazifesi itibarı ile şahittir, gözle görülür, vücuda getiricidir, mevcuttur.

Bu makamda nefsin temizliği şöyledir: Varlıkta yokluk, yoklukta varlık bulur. Yani kendini varlığının sahibi bilse, kendine kıymet verse kâinat kadar büyük bir yokluk karanlığı içinde kalır. Kendi varlığına güvenip Hakiki Yaratıcı’yı unutsa, ateş böceği gibi kendi şahsî, zayıf ışığıyla sonsuz yokluk karanlıklarında ve ayrılıklar içinde boğulur. Fakat benliğini ve gururu bırakıp bizzat nefsinin hiç olduğunu ve aslında Hakiki Yaratıcı’nın bir tecelli aynası bulunduğunu görse bütün mevcudatı ve sonsuz bir varlığı kazanır. Zira bütün varlıkların, isimlerinin cilvelerine mazhar olduğu Vâcibü’lVücud Zât’ı bulan, her şeyi bulmuştur.

HÂTİME

Şu acz, fakr, şefkat ve tefekkür yolundaki dört mertebenin izahı, hakikatin ilmine, şeriatın hakikatine, Kur’an’ın hikmetine dair yirmi altı adet Söz’de yapılmıştır. Burada yalnız bir iki noktaya kısaca işaret edeceğiz.

Evet, bu yol daha kısadır, çünkü dört mertebedir. Acz yolunun yolcusu, elini nefisten çekse doğrudan doğruya Kadîri Zülcelâl’e yönelir. Halbuki en keskin yol olan aşkın yolcusu, nefisten elini çeker, mecazî bir sevgiliye yapışır. Ancak onun yokluğunu gördükten sonra Hakiki Sevgili’ye gider.

Hem bu yol daha emniyetlidir. Çünkü bu yolda nefsin hakka aykırı, mübalağalı, yalan iddiaları bulunmaz. İnsan, nefsinde acz, fakr ve kusurdan başka bir şey bulamaz ki haddini aşsın.

Hem bu yol çok daha umumidir, geniş bir caddedir. Çünkü bu yolun yolcusu, vahdeti vücûd meşrebindekiler gibi, daimî huzuru kazanmak için kâinatı yokluğa mahkûm zannedip   “LA MEVCUDA İLLA HU” hükmüne varmaya veyahut vahdeti şuhûd ehli gibi, daimî huzur için kâinatı mutlak bir unutuş perdesinde hapse mahkûm kabul edip “LA MEŞHUDA İLLA HU” demeye mecbur olmuyor.

Belki Kur’an onu ebedî yokluktan ve hapisten açıkça bağışladığı için bu yolun yolcusu da varlıkları kendileri hesabına hizmetten azlederek Fâtır-ı Zülcelâl hesabına kullanıyor. Her şeyi Cenâbı Hakk’ın güzel isimlerinin tecellilerine mazhar ve onların aynası olmakla vazifeli görüyor. Varlıklara mânâyı harfî ile, yani Yaratıcılarını gösteren yüzlerine bakıp mutlak gafletten kurtularak daima O’nun huzurunda olma şuurunu kazanıyor. Her şeyde Cenâbı Hakk’a bir yol buluyor.

Kısacası, varlıklara kendileri hesabına, yani mânâyı ismî ile bakmıyor.

Said-i Nursi, Ufuk Yayınları, Risale-i Nur Külliyatından ”Sözler” adlı eserden alınmıştır.

Ayrıca bu, “İnsanın bu dünyaya gönderilmesinin hikmeti ve gayesi; Hâlık- ı Kâinat’ı tanımak ve ona iman edip ibadet etmektir. Ve o insanın vazife -i fıtratı ve farîza-i zimmeti, marifetullah ve iman-ı billahtır ve iz’an ve yakîn ile vücudunu ve vahdetini tasdik etmektir.” ifadesi, bir Kur’an ayetinin (Zariyat Suresi 56. Ayet) tefsiridir. Said Nursi metnindeki hikmet ve gayeye karşılık olarak gelen ayet ya da ayetlerin klasik müfessirlerce tanımı “yarattım” tabiridir. Buradan da anlaşılıyor ki Said Nursi’ye göre “yaratma” faaliyeti “hikmet ve gaye” içeren bir fiildir ki bu da aynı zamanda Yaratıcı olan Zat’ın “yaratma” vasfından diğer bir vasfı olan “Hakim”, “Alim” ve bir başka ya da başka vasıflarına geçişliliği içerir. Zaten Said Nursi metinlerinin en ilginç özelliklerinden birisi de bu geçişliliğe uygun oluşlarıdır, anlam tabakaları iç içe geçmiştir adeta.

Burada, O’nu tanımak için tavzif edilip gönderilen insana, “Yaratıcı”nın İslam’a göre birçok vasfı, özelliği olmakla birlikte “Halık” olarak tanıtılması önemli bir husustur. Böylelikle Müslüman, “Halık/Yaratıcı”sını tanıma eyleminin en iyi yapılabileceği adrese işaret etmektedir: “O’nu tanımak istiyorsan O’nun yarattıklarına ve onları nasıl yarattığına bak”, manası saklıdır sanki bu ifadenin içerisinde. Çünkü özellikle “Halık” kelimesinin seçilmesindeki hikmet, tanınacak Zat’ın nasıl tanınacağına da işaret etmektedir. Farzı muhal olarak ibarede kullanılan ism-i İlahi “Rezzak” olsaydı, o zaman da tanınacak Zat’ın rızıklandırması hususiyeti vasıtasıyla tanınabileceğine işaret edilmiş olunacaktı.

Sonrasında da, “yaratışın ardı arkası kesilmeyen bir süreç oluşundan  dolayı kendini tanıtmak isteyen Zat bu yolla devamlı yenilenen bir yaratım alanı üzerinden kendi “evsafı kemali”ni göstermek istemektedir.” Gene zımni olarak anlaşılmaktadır ki tanınması gereken Zatı tanıtacak olan bu yaratış fiili ve bu “devamlılık”a değinmekte ise, tanınması gereken Zat’ın tanınmaya layık pek çok vasfı bulunmaktadır, dolayısıyla “tanıma” eyleminde belirli bir son, kemal nokta “mümkinat”ta  yoktur. Zira kâinat anen feanen yaratılış hakikatına mazhar olmakta ise (ki öyledir) ve de bu yaratı(lı)şın hikmeti Yaratan Zat’ın kendisini tanıtması ise, tanınacak olan Zat’ın tanınmaya layık pek çok evsaf-ı kemaliyyesi bulunmaktadır. Çünkü devamlı değişmekle, yani yeniden yeniye yaratılmakla kâinat her seferinde ayrı bir İlahi manaya denk gelecek şekilde anlamlanmaktadır.

Ve o vazifeyle dünyaya gönderilen insanın doğuştan gelen görevi (vazifeyi fıtriyesi), ki kendisine bizzat zimmetlenmiştir (farizai zimmeti), marifetullah, Allah’ı tanımak ve O’na iman etmektir.

“ve iz’an ve yakîn ile vücudunu ve vahdetini tasdik etmektir”: tanınarak ibadet edilecek Yaratıcının tam da nasıl ve ne şekilde tanınacağına dair belki de en iyi usulün ne olduğu gene bu ifadeden çıkarılabilir; “iz’an” ile yani bilerek, “peki nasıl bileceğiz?” diye sorduğumuzda “yakin” ile şüphesiz sağlam ve kat’i bir şekilde. O nasıl olacak diye sorduğumuzda ferdin en fazla sağlam ve şüphesiz bildiği eylem alanı yani en yakın ve içinde bulunduğu alan olan kendiliği içerisindeki gündelik yaşamı vasıtasıyla bilecek. Çünkü yaratılışın en fazla içerisinde bulunulan alan hiç şüphe yoktu ki “gündelik hayat”tır. Gündelik hayata, sonsuz değişme ve değiştirme kapasitesiyle bir yaratılış mekânı, İslami tabirle “arş”ı olarak bakılabilir. Gündelik hayatın içerisinde insan, hem kendisi itibariyle değişir hem de başkalarına temas ve etki edebilmesi itibariyle başkalarını değiştirir. Gündelik hayat, yaşamın akışkanlığının tam içerisindedir. Gündelik hayat bir yaratılış alanı olarak aynı zamanda değişmenin ve dönüşmenin de alanıdır. Tüm bu usuller ile O Zat’ın vücudu, varlığı ve vahdeti yani tekliği tanınacaktır.

Hâlık-ı Âlem’i bize tarif ve ilân eden deliller ve bürhanlar, lâyüadd ve lâyuhsadır. O delillerin en büyükleri üçtür: Birincisi: Bazı âyetlerini gördüğün, işittiğin şu “kitab-ı kebir-i kâinat”tır. İkincisi: Bu kitabın âyet-ül kübrası ve divan-ı nübüvvetin hâtemi ve künuz-u mahfiyenin miftahı olan Hazret-i Muhammed Aleyhissalâtü Vesselâm’dır. Üçüncüsü: Kitab-ı âlemin tefsiri ve mahlûkata karşı Allah’ın hücceti olan Kur’an’dır.

Said Nursi, âlemin Yaratıcısını bize tarif ve ilan eden delil ve bürhanlar sayısız ve hesapsızdır ki içlerinde en büyüklerinden biri, “kitab-ı kebir-i kâinat” yani büyük bir kitap olan kâinat, diğeri bu büyük kâinat kitabının en büyük “ayet”i, peygamberlik meclisinin son üyesi, gizli hazinelerin de anahtarı olan Hz. Muhammed, Âlem kitabının açıklayıcısı olarak yaratılmışlara karşı Allah’ın delili olan Kur’andır, demektedir.

Burada Nursi, Risalelerin pek çok değişik yerlerinde olan yerlere atıflar bulunarak, hiçbir kitabın kâtibinin, yazarının ilmi, iradesi dışında olamayacağını ve doğrudan ya da dolaylı yoldan ilim, hikmet, irade başta olmak üzere tüm diğer vasıflarına işaret ettiğini dolayısıyla kainatın da intizam, mizan, hikmet ve benzeri taşıdığı özellikleriyle bir kitabı andırdığını ve böylelikle katibini, yazarını, Nursi’nin metnine bağlı kalarak söylemek gerekirse kainatın “Halik”ını tarif ettiğini söyler. İşte bu kâinat kitabının en büyük “ayet”i (yazarının vasıflarına delil olma noktasında) Hz. Muhammed’dir ki O, kâinat kitabının nelere işaret ettiğini, neleri anlattığını ders vermiştir.

Burada özellikle, bu “âyet-ül kübra” üzerinde durmak, meselemiz olan “gündelik hayatın ehemmiyeti nedir?” noktasına kuvvet vermesi açısından önemlidir. Zira “ayet-ül kübra” olarak nitelendirilen Zat Kur’an’da, bir müslüman açısından örnek alınması gereken kişi olarak belirlenmiştir . Said Nursi, “Mektubat” kitabının Hz. Muhammed’in mucizelerini anlattığı kısım olan “Mu’cizat-ı Ahmediye”de O’na dair şu ifadelerde bulunmaktadır:

Resul-i Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâm’ın çendan her hali ve her tavrı, sıdkına ve nübüvvetine şahid olabilir; fakat her hali, her tavrı hârikulâde olmak lâzım değildir. Çünki Cenab-ı Hak onu beşer suretinde göndermiş, tâ insanın ahval-i içtimaiyelerinde ve dünyevî, uhrevî saadetlerini kazandıracak a’mal ve harekâtlarında rehber olsun ve imam olsun ve herbiri birer mu’cizat-ı kudret-i İlahiye olan âdiyat içindeki hârikulâde olan san’at-ı Rabbaniyeyi ve tasarruf-u kudret-i İlahiyeyi göstersin. Eğer ef’alinde beşeriyetten çıkıp hârikulâde olsaydı, bizzât imam olamazdı; ef’aliyle, ahvaliyle, etvarıyla ders veremezdi.

Bu alıntıda meselemizle alakalı pek çok yer bulunmaktadır:

İslam peygamberinin mucize/olağanüstü halleri kadar sıradan, günlük halleri de bir cihette peygamberliğine delildir ki bu husus tüm ümmetine örnek olacak bir şahıs için olmazsa olmaz bir özelliktir. Çünkü ona tabi olup onun gibi olmaya çalışacaklar için (ki bir Müslüman için bu bir İlahi emirdir) yani peygamber olmayan sıradan insan için olağanüstülük yolu açık değildir (mucizeler sadece peygamberlere verilen bir özelliktir), açık olan yol sadece sıradanlıktır. Peygamber tüm bu sıradanlıklardan azade bir insan olsa, mesela uykuya, yemeğe  ihtiyacı hiç olmazsa, bu tür faaliyetler ile yaşamını sürdürmek mecburiyetinde bulunan (ki sırf bu iki faaliyet bile insanın ömrü içerisinde büyük bir yekün teşkil etmektedir) insanlara nasıl örnek olacaktır? Hâlbuki O, “örnek” olmak için gönderilmiştir. “Beşer” olabildiği ölçüde “örnek” olabilecektir. Bu noktada bizim için can alıcı nokta tam da bu “beşeriyet”, “sıradanlık hali”nin ta kendisidir, çünkü Said Nursi de bu manayı teyit edercesine şöyle devam etmektedir:

“herbiri birer mu’cizat-ı kudret-i İlahiye olan âdiyat içindeki hârikulâde olan san’at-ı Rabbaniyeyi ve tasarruf-u kudret-i İlahiyeyi göstersin”. Genelde bu yer Nur cemaati içerisinde okunduğu zaman yorumlamalarda burada geçen ve “herbiri birer mu’cizat-ı kudret¬i İlahiye”, İlahi gücün mucizesi olarak tarif edilen “adiyat”, Risale’nin pek çok yerinde geçen, insanların gerçekten de içerisindeki İlahiliği göremediği “çiçek, böcek, ağaç, tohum, bulut, yağmur vb.” olarak yorumlanır. Tamamıyla yanlış olmamakla birlikte eksik bir yorumdur bu. Çünkü metnin bağlamı asıl ve merkez olarak alındığında, Peygamberin herkese örnek olabilmesi için insanüstü olmadığının vurgulandığı yerde, zikredilen “mu’cizat-ı kudret-i İlahiye” olan “adiyat”tan kasıt, beşere, insana ait olanlar olsa gerektir. Peki, çoğunlukla insani dünyada “adiyat” olarak görülen, ehemmiyet verilmeyen şeylerin başında gelmez midir “gündelik hayat”?

İslam itikadı “tevhid” üzerine kuruludur. Yani “tevhid” olmadan Müslüman olunamaz. “Tevhid”, İslam itikadına göre yaratılan her şeyi ayrım yapmaksızın Allah’a vermek, O’nun yaratımının eseri olduğunu kabul etmektir. Toptan bir bağlanmayı ifade eden “tevhid” akidesi ayrım kabul etmez. Yani ayrım yapmaksızın, kıymetli-kıymetsiz, insani olan-olmayan tüm yaratımların Yaratıcı’ya verilmesini şart koşar. Said Nursi’nin de en büyük gayesi, bu “tevhid” akidesini, Müslüman ferdin etrafında değişen ve dönüşen zaman içerisinde muhafaza etmek olmuştur.

Descartesçi felsefeden beslenen moderniteye göre “politik olan” “gündelik olan”a üstündür. “Politik hayat” “gündelik hayat”tan değerlidir. “Gündelik hayat” genellikle kıymetsiz olan ve insani olan kümesine dâhil edilmektedir. Hâlbuki Said Nursi’nin metnindeki Peygamber örneğinden de anlaşılacaktır ki “gündelik hayat”ın içerisindeki faaliyetler hatta biraz daha ileri giderek “gündelik hayat”ın ta kendisi bir Müslüman için “Halık”ını tarif edecek vasıflarla donatılmıştır. Gündelik hayatın kendisi bir İlahi yaratım olarak bizatihi kendi yaratıcını tarif etmektedir. Yaratıcıyı tarif etme noktasında her tarif edici kendisine haslığı/”unique”liği içerisinde tarif etme vazifesini görür. Bu nokta-i nazardan “mahlûkat, mabudiyetten uzaklık noktasında müsavi oldukları gibi, mahlukiyet nisbetinde de birdirler” , yani hiçbirşeyin bir diğerinden “yaratılmış olma” noktasında bir üstünlüğü-altındalığı yoktur, olamaz da. Çünkü Said Nursi’ye göre, Allah, “Halık” sıfatıyla mevcudatın her birine aynı uzaklık yakınlık “makam”ındadır. Eşya ile “halıkıyet”inin dışında bir alakası bulunmaz: “ Tahayyüz ve tecezziden münezzehtir. Mevcudatla alâkası, hâlıkıyettir”.  Tabiri diğerle, her yaratılmış, yaratıcısını kendisine haslığı itibariyle tarif ettiği vechile, yaratılmışlar arasında yaratıcısını tarif etme noktasında, “bu daha iyi tarif etmektedir, bu daha kötü tarif etmektedir” gibi, yaratılmışlar tarafında bir hiyerarşi kurulamaz.

Eğer modernitenin yaptığı gibi politik olan gündelik olana, politik hayat da gündelik hayata üstün olduğunu kabul etsek dahi, bir Müslüman bu İkililerden birisini diğerine ast/üst kabul edip o şekilde kabul edip de, İslam itikadındaki “tevhid” açısından muamele edemez. Eğer bir Müslüman böyle bir şey yaparsa (ister, fiili anlamda hayatı değerli/değersiz olarak değerlendirip muamelede bulunda isterse, itikadi anlamda bu değerli bu değersiz diye düşünse) İslami anlamda “şirk koşmuş” olur. “Şirk” ise İslam’da en büyük günahlardan biri olarak kabul edilir ve eğer kişi bu yaptığı günahın, düştüğü durumun farkında olarak yapıyorsa daire-i İslam’dan çıkar, “kâfir” olur.

Çalışmamızın bu bölümünde, Said Nursi metinlerindeki teolojik kısımlardan yararlanılarak yapılan yorumlamalar ile “gündelik hayat”ın İslam açısından ne kadar da önemli olduğu anlatılmaya çalışılmıştır. Özellikle bu bölümde altı çizilen ya da anlatılmaya çabalanan nokta ise “gündelik hayat”ın teolojik olarak, İslam inancının “tevhid” akidesi açısından önemidir. “Gündelik hayat”ın itikad açısından İslam’daki yeri ve önemi anlaşılmadan yaşanılan bir yaşantının tam, da insanın dünyaya gönderilmesinde, yapmakla mükellef olduğu “Yaratıcısını tanımak” vazifesindeki eksikliğe tekabül edecektir. Bundan dolayı, bir Müslüman’ın inancı açısından “gündelik hayat” gayet hayati/imani öneme haizdir. Dolayısıyla iddiamız odur ki, vazifenin hakkıyla yerine getirilmesi için olmazsa olmaz unsurlardan biri de gündelik hayat üzerinden Yaratıcı’nın ne demek istediğinin anlaşılmasıdır, tabiri diğerle kâmil bir Müslüman olmanın yolu “gündelik hayat”tan geçmektedir.

Said Nursi’den yola çıkarak modernitenin hayatı anlamlandırma üzerinde açmış olduğu o dikotomik derin yarığı yani, hayatın ehemmiyetli ve ehemmiyetsiz olarak ikiye ayrılmasının neticesinde “gündelik hayat”ın “hakirleştirilmesi”ne karşı naif de olsa bir cevap vermeye çalıştık. Burada verdiğimiz cevabın, doğru cevap olmasa dahi, soruları hiç sormamaktan daha iyi olduğunu düşünmekteyiz. Zira her metin kuramsal olarak sonsuz okumayı içi tisinde barındırır, ta ki herkes kendi okumasını yapabilsin. Biz de kendi okumalarımızdan hareketle vardığımız mütevazı sonuç eşliğinde, sizinle bu okumalardan çıkarsadığımız soruları paylaşmak istedik yalnızca.  Bu nokta-i nazardan eğer varılan sonuçlarda bir eksiklik ya da yanlışık var ise kusur tamamiyle şahsımıza aittirler:

Ey Türkler ve Kürdler! İnsaf ediniz. Bir râfızî bir hadîse yanlış mana verse veya yanlış amel et se; acaba hadîsi inkâr etmek mi lâzımdır, yoksa o râfızîyi tahtie edip namus-u hadîsi muhafaza etmek mi lâzımdır? Belki hürriyet budur ki: Kanun-u adalet ve te’dibden başka, hiç kimse kimseye tahakküm etmesin. Herkesin hukuku mahfuz kalsın, herkes harekât-ı meşruasında şahane serbest olsun.

Ali Bedir,” Said Nursi’nin Teolojisinde Gündelik Hayat” Yüksek Lisans Tezinden alınmıştır.

Bedîüzzaman, kendi yolunu benimseyen insanların birbirleriyle ve kendisiyle olan münasebetlerinde özellikle ‘uhuvvet’ üzerinde önemle durmaktadır. Tarikatlardaki “fena fi’ş-şeyh” anlayışına mukabil o talebelerine ve takipçilerine “fena fi’l-ihvan” anlayışını öğretmek istemektedir. Bu anlayışa göre insanın bir buz parçasına benzeyen şahsiyetini ve enâniyetini bütün cemaatin iyi amellerinin toplandığı sevap havuzunu kazanmak için o havuza atıp eritmesi gerekmektedir. Yani kişi şahsiyetini kardeşleri içinde fani ederek onların nefislerini kendi nefsine tercih etmelidir.  Bu uhuvvet anlayışında kardeş kardeşe mürşit tavrını takınamaz. Sadece kardeşine destekçi ve hizmetlerinde yardımcı olabilir. Bunun neticesinde Risale-i Nur mesleğini benimseyenlerde şahsiyet ve enâniyetten kaynaklanan çekişmeler de yaşanmamış olur.

Risale-i Nur mesleğinin çok önemli iki esası, ihlâs ve enaniyeti terk etmektir.  Birbiriyle yakından alakalı olan bu iki kavrama göre bu meslekte şahsi ego ve çıkarlar yerine bütün amellerde sadece Allah Teâlâ’nın rızasının gözetilmesi gerekmektedir.

Bedîüzzaman bütün hayatı boyunca şahsi egosundan vazgeçmiş ve hep mü’minlerin imanının takviyesi uğrunda çalışmıştır. Bunu gösteren hayatında birçok hadise mevcuttur. Bunun yanında O ihlâsa çok büyük önem atfetmiştir. Bundan dolayı, yüz otuz risaleden oluşan külliyatında sadece İhlâs Risalesi’nin başına, “en az on beş günde bir defa okunmalıdır” kaydını koymuştur.  Kendisi hayatı boyunca şahsına yapılan teveccühlerden rahatsızlık duymuştur. Sadece dünyada değil kabirde bile kendi şahsına teveccüh edilmemesi için kabrinin gizli kalması gerektiğini ifade etmiştir. Bunun sebebini izah ederken kendi zamanında eskisi gibi Allah rızası için kabir ziyareti yapılmadığını ve insanların genelde kabirde yatan zatın dünyevî şan ve şöhretine binaen ziyaret ettiklerini belirtmiştir. Bundan dolayı O, şöyle diyerek kabrinin gizli kalmasının vasiyet etmiştir.

“Ben de Risale-i Nur’daki a’zamî ihlası kırmamak için ve o ihlasın sırrıyla, kabrimi bildirmemeyi vasiyet ediyorum. Hem şarkta, hem garbda, hem kim olursa olsun okudukları Fatihalar o ruha gider. Dünyada beni sohbetten men’eden bir hakikat, elbette vefatımdan sonra da o hakikat bu suretle beni sevap cihetiyle değil, dünya cihetiyle men’etmeye mecbur edecek.” Onun bu sözlerinden de anlaşılacağı üzere Bedîüzzaman’ın hayatı bütünüyle rıza-i ilahi uğrunda, şahsi çıkarlardan uzak ve iman hakikatlerinin anlatılması gayesine yönelik geçmiştir. O, kendisiyle görüşmek isteyen insanları, en büyük davası olarak gördüğü Risale-i Nur’lara yönlendirmiş ve onları okuyup anlamalarını tavsiye etmiştir.

Risale-i Nur mesleğinin en önemli gayesi insanların imanını takviye etmektir. Çünkü Bedîüzzaman’a göre evrende en yüksek hakikat imandır.  İman hakikatini gönüllere yerleştirmek en büyük vazifedir. Bu açıdan tarikat ikinci planda kalmaktadır. Çünkü tarikat dairesinden çıkan şeriat dairesine düşer ama şeriat dairesinden çıkan iflah olmaz. Buna binaen Bedîüzzaman, Abdülkadir Geylânî, Şah-ı Nakşibend ve İmam-ı Rabbanî (radıyallâhu anhum) gibi zâtların kendi zamanında gelmeleri hâlinde, bütün himmetlerini, hakaik-i imaniyenin ve akâid-i İslâmiyenin takviyesine sarf edeceklerini söylemektedir.  Bu yüzden Bedîüzzaman hizmet stratejisini bu yönde geliştirmiştir. Bunu yaparken o asla tasavvufa karşı bir tavır içine girmemiştir. O, Risale-i Nur dairesinin aynı zamanda Hz. Ali, Hz. Hasan, Hz. Hüseyin ve Abdülkadir Geylânî (radıyallahu anhum)‘nin de dairesi olduğunu söyler. Çünkü hem Hz. Ali hem de Abdülkadir Geylani kaside ve münacatlarında gaybî olarak Risale-i Nur hizmetine işarette bulunmuş ve bu hizmetin hâdimini teşvik etmişlerdir. Bedîüzzaman, Risale-i Nurların birçok yerinde şu zamânâ yapılması gereken en önemli işin itikadî şüphe ve tereddütler içerisinde bocalayan insanlığın şüphelerinin giderilmesi ve onlara sağlam bir inanç kazandırılmasının öneminden bahsetmektedir. Ona göre zaman tarikat zamanı değil, “hakikat” zamanı ve insanların imanını kurtarma zamanıdır.

Kendi zamanındaki en büyük problemi, dalalet fikrinin ilim ve fenden gelmesi olarak gören  Bedîüzzaman bu çağın insanının eskiden olduğu gibi sadece vaaz ve irşat yoluyla cennet, cehennem gibi konular işlenerek inancını sağlam bir şekilde muhafaza etmesinin mümkün olmadığını, ancak îmanî konuların sağlam delillere dayanarak anlatılması neticesinde bunun mümkün olacağını savunmaktadır.

Bedîüzzaman’a göre bir insanın imanını kurtarmak her şeyden önemlidir. Tarikat ve şeyhlik insana velayet mertebeleri kazandırır. Ancak insanların îmânî mevzularda zafiyet ve dînî yaşantıda eksiklikler yaşadığı böyle bir asırda bir adamın imanını kurtarmak on mümini veli yapmaktan daha önemlidir.  Çünkü imansız insan ahirette her şeyini kaybetmiştir. İnanan ise ebedî saadeti kazanmış demektir.

Bedîüzzaman’ın, Allah Teâlâ’ya ulaşmada en selametli ve en kestirme yol olarak kabul ettiği yolun en önemli iki ayağını acz ve fakr kavramları oluşturmaktadır. O’nun acz ve fakr anlayışının temelinde, insanın hakiki anlamda hiçbir şeye mâlik olamaması, bazen küçücük bir mikroba mağlup olarak yatağa düşüp hasta olması, kendisinin ve dünyasının çok sınırlı ve fâni olması, isteklerinin sonsuz olmasına rağmen ecelinin kısa olması vb. hususlardan dolayı maddî yapısı ve dünyevî durumu açısından insanın tam bir acziyet ve fakirlik içerisinde bulunması yatmaktadır.

Ruhlar âleminden başlayıp, anne karnından geçip, çocukluk, gençlik ve yaşlılıktan sonra ahirete uzanan ve ebediyete kadar devam edecek uzun bir yolculuğa çıkmak durumunda bırakılan insandaki bu acz ve fakr çaresiz bir yara durumundadır. Bu iki yaradan kurtulmanın çaresi ise Allah Teâlâ’ya ve ahiret gününe imandır. İnsanın bu inanç sayesinde acz ve fakrını Allah Teâlâ’nın rahmetine karşı bir şefaatçi yaparak sonsuz bir kudrete dayanması mümkün olmaktadır

Bedîüzzaman, insandaki acz ve fakr noktalarını şu şekilde sıralamaktadır:

1-            Yaratılış  olarak bütün mahlûkatla alakadar ve çevresindeki şeylerle maddeten- manen iletişim içerisinde olmaya mecbur olan insanın sağ, sol, ön, arka, alt, üst olmak üzere altı ciheti bulunmaktadır.  Allah Teâlâ’ya ve ahiret gününe inanmayan bir insan, tevekkülsüz ve gaflet nazarıyla çevresine bakınca bu altı cihette ne kadar âciz ve fakir olduğunu anlayabilir. Şöyle ki insan sağa, yani mazi olan geçmiş zamânâ bakınca orayı, geçmiş ataları ve hemcinsi olan insanlara ait çok geniş bir mezarlık şeklinde korkunç ve ürpertici bir şekilde görmekte ve dehşete kapılmaktadır. Sonra sol tarafı olan geleceğe baktığı vakit kendisinin ve gelecek neslini yılanlara ve akreplere yedirecek karanlık, korkunç bir kabir şeklinde görür. Sağ ve soldan bir ümit ışığı bulamayan insan üst taraf olan gökyüzü cihetine bakar, orada milyarlarca yıldız ve güneş sistemlerinin şuursuzca ve karmakarışık şekilde süratle dolaştığını görür ve vahşet ve korkuya kapılır. Sonra o cihette de morali bozulan insan alt cihete yani dünyaya dikkat eder ve görür ki sonsuz uzay boşluğunda güneşin peşinde şuursuz ve sahipsiz bir şekilde dolaşan dünyası gözüne korkunç görünür. Burada da aradığını bulamayan insan ön cihete yani insanlıkla beraber bütün varlığın süratle gidip boşaldığı ve yok olduğu adem tarafına bakar ve kendisinin de bir gün mecburî olarak o cihete gideceğini düşünür ve iyice kederlenir, çıldırma noktasına gelir. Daha sonra arka tarafa yani geriden gelenlere bakıp bütün bu insan ve diğer canlılar nereden gelmekte? Ve niçin bu şekilde mecburen varlık alemine gelmekte? Sorularının cevabını düşünüp bulamamakla iyice sıkılır ve bunalır. Bütün bu yönlerden ümitsizliğe kapılan insanın elindeki tek sermaye ve gücü ise küçük bir cüz-i ihtiyariden başkası değildir. O ise ne geçmişe ne de geleceğe hükmedebilir.

2-            İnsan âcizdir zira hiçbir şeye hakiki anlamda mâlik değildir. Aslında vücudu dahi ona emanettir, mülk değildir. Kendisi ve dünyası fânidir. İnsan şu mevcudat içinde ihtiyarı ve kudreti en geniş olan mahlûk olmasına rağmen yeme, içme gibi cüz’-i  ihtiyârisiyle yaptığı şeylerde bile ancak yüzde birisi kendine aittir. Çünkü basit bir yeme işleminde bile yiyecekleri Allah Teâlâ yaratmıştır. İnsan sadece ağzına koyar ve çiğner. Gıdanın mideye gitmesi ve oradan vücuda vitaminler olarak dağılmasında insanın bir müdahalesi yoktur. Bu yüzden insanın elinde güç ve kudret olarak hiçbir şey yok denilebilir.

3-            İnsanı diğer canlılardan ayıran, geçmiş ve gelecekle alakalı olmasını sağlayan akıl, insanın acz ve fakrını artırmaktadır. Çünkü sair hayvanlar geçmişin elem veren olaylarını veya geleceğin endişeye sevk edebilecek olaylarını düşünüp acı çekmez. İnsan ise kendisinin veya sevdiklerinin fâni olup yok olacakları düşüncesi veya gelecekte başına gelmesi muhtemel felaketlerden emin olamamasından kaynaklanan endişelerle bu hayattan tat alamaz bir hâle düşebilir. Bundan dolayı insan hayvandan daha aşağı bir derekeye düşmektedir.  Bu durumda insan ya aklını çıkarıp atmalı veyahut her şeye sözü geçen Allah Teâlâ ya tevekkülle bu durumdan kurtulmalıdır.

4-            İnsan şu dünya hayatına gözlerini açmasından itibaren hücum eden düşmanlar gibi hastalıklar, elemler, belâ ve afetler karşısında kendisine yardım edecek birisine ihtiyaç duyar. Ancak Allah Teâlâ’ya ve ahirete inanmadığı için bütün tabiat hadiselerini acımasız ve düşman vaziyetinde görür. Kafasını kaldırıp istimdatkarane gökyüzüne bakınca kocaman gök cisimleri süratli ve heybetli hâlleriyle onu korkutur. Göklerden de bu şekilde dehşet ve korkuya kapılan insan kendi vicdanına dönüp bakınca orada binlerce emel ve arzuların çığlıklarını duyar gibi olur. Ne ihtiyaçlarına cevap veren ne de sonsuz düşmanlardan kendisini koruyabilecek birisini vicdanında bulamayan kimse üzgün ve şaşkın bir vaziyette kalakalır.

5-            İnsan dünya hayatının gerekliliklerini yerine getirmede güç ve kudret açısından ve dünyevî mutluluk ve huzur açısından bir serçe kuşundan çok aşağıdadır.  Çünkü insanda hüzün, keder, endişe gibi duygular vardır ama o hayvanda yoktur. Ayrıca bazen küçücük bir mikrop veya kanser hücresi insanı yere sermektedir.

Bedîüzzaman’a göre insandaki acz ve fakr zaman ve mekân ne kadar değişirse değişsin aynı kalmakta hatta daha da artmaktadır. Çünkü eski zamanlarda insanlar için ihtiyaç sayılmayan birçok şey çağdaş asırda ihtiyaç maddeleri olarak insanın karşısına çıkmaktadır. Bu durum insanı daha da fakîr ve ihtiyaçlarını karşılamada daha da âciz bir duruma düşürmektedir.

Bedîüzzaman insanın acz ve fakrını ele alırken insanı bir çocuğa benzeterek meseleye ışık tutmaya çalışır. Ona göre insan şu koca kâinatta nazik ve nazenin bir çocuğa benzer. Aslında çocuğun bu acz ve zaafında gizli büyük bir kudret saklıdır.  Çünkü o acz ve fakr sayesinde bütün mevcudat ona musahhar kılınmıştır. Yani güneş, ay, yeryüzü, bitkiler ve hayvanlar, kısacası kâinattaki bütün varlıkların insanın yardımına koşması ve onun yaşamını rahat bir şekilde sürdürmesine hizmet etme konumunda bulunmaları, insanın gücüyle onlara galip gelip yönetmesi neticesinde değil insandaki zaaf ve acz sebebiyle Allah Teâlâ’nın rahmetinin bir tecellisi olarak gerçekleşmektedir.

İnsan şayet acz ve fakrını tam olarak kavrayıp sözleriyle ve davranışlarıyla şükr ve hamd hâlini yakalayabilse o zaman bu nimetin şükrünü eda etmiş ve isteklerine kavuşmuş olur. Mesela tavuğun yavrusundaki acz ve zaaf ona öyle bir şefaatçi olur ki annesi onu korumak için köpeğe bile saldırır. Aynı şekilde vahşi bir canavar olan aslan dahi yavrusu için kendisi aç kalmayı göze alır.  İşte nazlı bir çocuk ağlamasıyla ve hazin hâliyle en güçlü insanları çevresinde pervane gibi döndürür. Ancak o çocuk bütün bunları kendi zâtî gücü zannetse ve öyle söylese çevresindeki insanların gazabını celbeder ve tokatı yer. İnsan da Kârun gibi yani: “Ben kendi ilmimle, kendi iktidarımla kazandım” dese, azabı hak eder.

Bu hususu Bedîüzzaman şöyle vurgular: “Demek şu meşhud saltanat-ı insaniyet ve terakkiyat-ı beşeriye ve kemalât-ı medeniyet; celb ile değil, galebe ile değil, cidal ile değil, belki ona onun zaafı için teshir edilmiş, onun aczi için ona muavenet edilmiş, onun fakrı için ona ihsan edilmiş, onun cehli için ona ilham edilmiş, onun ihtiyacı için ona ikram edilmiş. Ve o saltanatın sebebi, kuvvet ve iktidar-ı ilmî değil, belki şefkat ve refet-i Rabbaniye ve rahmet ve hikmet-i İlahiyedir ki; eşyayı ona teshir etmiştir. Evet, bir gözsüz akrep ve ayaksız bir yılan gibi haşerata mağlub olan insana, bir küçük kurttan ipeği giydiren ve zehirli bir böcekten balı yediren; onun iktidarı değil, belki onun zafının semeresi olan teshir-i Rabbanî ve ikram-ı Rahmanîdir.”

İnsandaki acz ve zaafın gücünü bu şekilde anlatan Bedîüzzaman insana şöyle seslenir: “Ey insan! Madem hakikat böyledir; gururu ve enaniyeti bırak. Ulûhiyetin dergâhında acz u za’fını, istimdad lisanıyla; fakr u hacatını, tazarru ve dua lisanıyla ilân et ve abd olduğunu göster. Ve HASBUNALLAHU VE Nİ’MEL VEKİL de, yüksel”.

Marifetullah sırrına ermiş insanlar için kişinin her şeyiyle Allah Teâlâ’ya muhtaç olması mânâsındaki fakirlik ile sebeplerin kendi güç ve kuvvetinin yetersizliği anlamındaki acizlik, şeref duyulan hususlar olarak kabul görmektedir. Çünkü ihtiyacı olan kimse ihtiyaç duyduğu şeyleri karşılayacak birisine sığınmak ister. Kâmil insanlar Allah Teâlâ’ya muhtaç olma mânâsında fakrı gurur vesilesi kabul etmişlerdir. Bu anlayışın bir tezahürü olsa gerek tasavvuf çevrelerinde insanlar kendilerinden bahsederken kendi güç ve kudretlerinden yüz çevirerek kendilerini fakîr diye adlandırırlar.

Bedîüzzaman Allah dostlarının fakr ve aczde bir çeşit lezzet bulduklarını ve kendi güçlerine itimat etmekten şiddetle kaçınıp Allah Teâlâ’nın havl ve kuvvetine dayanmayı bir esas kabul ettiklerini şöyle ifade etmektedir: “Arif-i billâh aczden, mehâfetullahtan telezzüz eder. Evet, havfta lezzet vardır. Eğer bir yaşındaki bir çocuğun aklı bulunsa ve ondan sual edilse, “En leziz ve en tatlı hâletin nedir?” Belki diyecek: “Aczimi, zaafımı anlayıp validemin tatlı tokatından korkarak yine validemin şefkatli sinesine sığındığım hâlettir.” Hâlbuki bütün validelerin şefkatleri, ancak bir lem’a-i tecellî-i rahmettir. Onun içindir ki, kâmil insanlar, aczde ve havfullahta öyle bir lezzet bulmuşlar ki, kendi havl ve kuvvetlerinden şiddetle teberrî edip Allah Teâlâ ’ya acz ile sığınmışlar; aczi ve havfı kendilerine şefaatçi yapmışlar.”

Bedîüzzaman kendi yolunun esaslarını anlatırken şu hususa özellikle dikkatleri çekmektedir. Kendi zatında acz ve fakirliği kavrayan insan bu şuuru sadece Rabbine karşı yaşamalı ve hissetmelidir. Yoksa insan, diğer insanlara karşı acz ve fakr hissederek tezellül durumuna asla düşmemelidir.

Bedîüzzaman’a göre zahiren bakıldığında çok güçsüz ve zayıf görünen mikrop, karınca, sinek, incir çekirdeği gibi bazı varlıklar Allah Teâlâ’ nın güç ve kudretine dayandıklarında çok büyük işler başarmaktadırlar. Mutlak Kadir ve Gani olan Allah Teâlâ’ya intisab ettiği vakit bütün varlıkların zâtî güçlerinin çok üstünde bir güç kazandıklarını Bedîüzzaman şöyle ifade etmektedir: “Her mahluk, her zerre doğrudan doğruya Vâhid-i Ehad’e isnad edilse ve onlar ona intisab etseler; o vakit o intisab kuvvetiyle ve seyyidinin havliyle, emriyle; karınca, Firavun’un sarayını başına yıkar, başaşağı atar; sinek, Nemrud’u gebertip Cehennem’e atar; bir mikrop, en cebbar bir zalimi kabre sokar; buğday tanesi kadar çam çekirdeği, bir dağ gibi bir çam ağacının destgâhı ve makinası hükmüne geçer; havanın zerresi, bütün çiçeklerin, meyvelerin ayrı ayrı işlerinde, teşekkülâtlarında muntazaman, güzelce çalışabilir.”

“Mahiyetindeki acz ve fakr noktalarını iyi kavramış bir mümin kendinde bulunan tüm güzellik ve kabiliyetleri Allah Teâlâ tarafından kendisine lutfedilmiş nimetler olduğunu kavrayarak gurura kapılıp övünmek yerine hamd ve şükürle mukabelede bulunur ve ”KAD EFLAHA MEN ZAKKAHA” ayetinin sırrıyla kemalini noksanlığında, kudretini aczde, gınasını ise fakrında bilir. “

Bedîüzzaman acz ve fakrın nasıl Allah Teâlâ’nın rahmetine mazhar olmak için bir vesile ve şefaatçi olduğunu ihtiyarlar için yazdığı risalesinde şöyle anlatmaktadır. Kendisi Rusların elinde esir olduğu dönemde o esaret kampında yapayalnız garip tek başına bulunmasını ve orada o şekilde vefat edeceğini düşünmesiyle ruhu çok sıkılır ve Allah Teâlâ’dan yardım diler. Birkaç gün sonra birçok Rusça bilen kurnaz mahkûmların dahi başaramadığı şeyi başarır ve Allah Teâlâ’nın inayetiyle Varşova ve Avusturya üzerinden uzun bir firari sefer neticesinde İstanbul’a ulaşır. Acz ve fakrın inayet ve rahmete vesile ve şefaatçi olmasını şahsında yaşadığı tecrübeyle ifade ettikten sonra Bedîüzzaman diğer canlılardan örneklendirmeler yapar. Mesela acz ve fakrın en uç noktasında olan insan ve hayvan yavrularının en muhtaç oldukları rızka en basit bir şekilde annenin memelerinden ulaşması veya yavru kuşlarda olduğu gibi Allah Teâlâ’nın rahmetinin bir tecellisi olarak anne kuşun gıdayı yavrunun ağzına bırakması bu konuda verdiği en çarpıcı iki örnektir. Hatta hayvanların yavruları biraz büyüyünce onlara yardımı kesmesi ve onları kendi hallerine terk etmesi de acz ve fakrdan uzaklaşmanın merhameti de uzaklaştırdığına bir delil teşkil etmektedir.

İnsanoğlu, dünya hayatındaki acziyeti ve afetler, savaşlar, hastalık vs. gibi hayatını tehdit eden unsurlar karşısındaki çaresizliğinden dolayı manen sırtını yaslayıp rahat edeceği bir dayanak noktası bulmaya muhtaçtır. Yine aynı şekilde ihtiyaçlarının çokluğu ve sermayesinin azlığından kaynaklanan şiddetli fakirliği neticesinde yardım isteyeceği bir kapıya muhtaçtır ki o kapı sayesinde ihtiyaçlarını görsün.

Bedîüzzaman Allah’a ve ahiret gününe imanın insan için nasıl bir dayanak ve sığınma noktası olduğunu ve insan vicdanının ancak böyle bir dayanak noktasıyla huzur bulacağını şöyle ifade etmektedir:” Ey insan! Senin nokta-i istinadın ancak ve ancak Allah’a olan imandır. Ruhuna, vicdanına nokta-i istimdad ise ancak âhirete olan imandır. Binaenaleyh bu her iki noktadan haberi olmayan bir insanın kalbi, ruhu tevahhuş eder; vicdanı daima muazzeb olur. Lâkin birinci noktaya istinad ve ikincisinden de istimdad eden adam kalben ve ruhen pekçok zevk ve lezzetleri, ünsiyetleri hisseder ki; hem müteselli, hem vicdanı mutmain olur.”

Bedîüzzaman kendisinin de ruhî ve fikrî bazı bunalımlar yaşadığını, şeytan ve nefis kaynaklı çeşitli evhamlara maruz kaldığını ancak acz ve fakrını vesile yaparak rabbine iltica ettiğini ve kurtulduğunu ifade etmektedir.

“Nur mesleği” olarak adlandırdığı yolunun esaslarını Bedîüzzaman şöyle ifade etmektedir: “Nurun mesleği, hakikat ve sünnet-i seniyye ve ferâize dikkat ve büyük günahlardan çekinmek esastır, tarikata ikinci, üçüncü derecede bakar.”

Söz konusu bu dört mertebenin ortak noktası diyebileceğimiz husus ise insanın Allah Teâlâ karşısında ne kadar âciz ve fakîr olduğunu kavrayarak nefsini küçük görmesi ve buna göre hareket etmesi gerektiğidir.

Bedîüzzaman’a göre yukarda geçen dört hususa riayet eden bir insan, kâinata Allah Teâlâ hesabına bakar ve daimi huzuru kazanarak gaflete düşmekten korunmuş olmaktadır.

Vasfı Arslan “Tasavvufî Açıdan Bedîüzzaman Said Nursî’de “Acz” Ve “Fakr” Kavramları” adlı Yüksek Lisans Tezi’nden alınmıştır.

HÂTİME

Geçen On İki Hakikat, birbirini doğrular, tamamlar ve birbirine kuvvet verir. Hepsi birleşerek neticeyi gösterir. Hangi vehmin haddi var ki, şu demir gibi, hatta elmas gibi on iki sağlam suru delip geçebilsin ve sarsılmaz olan haşre iman hakikatini sarsabilsin!

مَا خَلْقُكُمْ وَلاَ بَعْثُكُمْ إِلاَّ كَنَفْسٍ وَاحِدَةٍ إِنَّ اللهَ سَمِيعٌ بَصِيرٌ

“Ey insanlar, sizin hepinizi yaratmak veya öldükten sonra diriltmek bir tek kişiyi diriltmek gibidir.” (Lokman sûresi, 31/28) ayet-i kerimesi şunu ifade ediyor: “Cenâb-ı Hakk’ın kudreti için bütün insanların yaratılması ve öldükten sonra diriltilmesi, bir tek insanın yaratılışı ve haşri kadar kolaydır.” Evet, öyledir. Nokta adlı risalenin haşir bahsinde, bu ayetin ifade ettiği hakikati etraflıca yazmıştım. Burada yalnız bir kısım temsillerle meselenin özüne işaret edeceğiz. Geniş izah istersen Nokta risalesine bakabilirsin.

Mesela, VE LİLLAHİL MESELÜL A’LA -temsilde hata olmaz- nasıl ki “nuraniyet” sırrıyla, güneşin cilvesi kendi iradesiyle bile olsa, bir zerreye verdiği ışığı, aynı kolaylıkla sayısız şeffaf şeye de verir.

“Şeffaflık” sırrıyla, şeffaf bir zerrenin küçücük göz bebeği, güneşin aksini almakta, denizin geniş yüzüne eşittir.

“İntizam” sırrıyla, bir çocuk, parmağıyla oyuncak gemisini çevirdiği gibi, kocaman bir savaş gemisini de döndürebilir.

“İmtisal” (itaat) sırrıyla, bir kumandan bir tek askeri “Marş!” emriyle hareket ettirdiği gibi, koca bir orduyu da aynı kelimeyle harekete geçirebilir.

“Denge” sırrıyla, uzayda hakiki, hassas ve o derece büyük bir terazi farz edelim; kefelerine konulan iki cevizi tarttığı gibi, iki güneşi de içine alıp tartabiliyor olsun. O terazi iki kefesinde bulunan cevizlerden birini göğe çıkaran, ötekini yere indiren kuvvetle, iki güneşten birini arşa kaldırıp diğerini zemine indirebilir.

Madem şu basit, noksan, fâni mümkinat  âleminde nuraniyet, şeffaflık, intizam, itaat ve denge sırlarıyla, en büyük şey en küçük şeye eşit olur. Hadsiz hesapsız şeyler tek bir şeye denk görünür. Elbette, Kadir-i Mutlak’ın Zât’ına ait, sonsuz ve kusursuz kudretinin nuranî tecellileri, eşyanın perde arkasının şeffaflığı, hikmet ve kaderin inti-zamları, eşyanın yaratılış kanunlarına tam itaati, mümkinatın varlık ve yokluğun eşitliğinden ibaret olan imkânındaki denge sırlarıyla; az-çok, büyük-küçük her şey O’nun için eşittir. Ve o Zât, bütün insanları tek bir insan gibi, bir sedâ ile diriltebilir.

Bir şeyin kuvvetinin veya zayıflığının mertebeleri, onun zıddıyla anlaşılabilir. Mesela sıcaklığın derecesi, soğuğun müdahalesidir. Güzelliğin mertebeleri, çirkinliğin müdahalesiyle ortaya çıkar. Işığın tabakaları, karanlığa bakarak anlaşılır. Fakat bir şey zâtî, yani kendinden ise, varlığı bir başkasına muhtaç değilse zıddı ona müdahale edemez; çünkü o zaman zıtların bir arada bulunması gerekir. Bu ise imkânsızdır, akıl dışıdır. Demek, zâtî olan bir şeyde mertebe yoktur.

Madem Kadir-i Mutlak’ın kudreti zâtîdir, varlığı bir başkasına muhtaç değildir ve mutlak kemâldedir. Şu halde zıddı olan aczin o kudrete karışması mümkün değildir. Bir baharı yaratmak, Zât-ı Zülcelâl için bir çiçeği yaratmak kadar kolaydır. Eğer sebeplere da- yandırılırsa, bir çiçeğin var edilmesi bir baharınki kadar zor olur. Hem bütün insanları diriltmek, haşretmek o Zât için bir insanı diriltmek gibidir.

Haşir meselesinin başından buraya kadar anlattığımız temsiller ve hakikatleri, Kur’an-ı Hakîm’in feyzindendir. Nefsi teslime, kalbi kabule hazırlamak içindir. Asıl söz ise Kur’an’ındır. Söz O’dur ve O’nundur. Dinleyelim:

 فَلِلَّهِ الْحُجَّةُ الْبَالِغَةُ فَلَوْ شَاءَ لَهَدَاكُمْ أَجْمَعِينَ

“(De ki:) En kesin ve mükemmel delil, Allah’ındır.” (En’âm sûresi, 6/149)

فَانْظُرْ إِلَى آثَارِ رَحْمَةِ اللهِ كَيْفَ يُحْيِي الأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا إِنَّ ذَلِكَ لَمُحْيِي الْمَوْتَى وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ

“İşte bak Allah’ın rahmetinin eserlerine, ölmüş toprağa nasıl hayat veriyor! İşte bunları yapan kim ise ölüleri de O diriltecektir. O, her şeye hakkıyla kadirdir.” (Rûm sûresi, 30/50)

 قَالَ مَنْ يُحْيِي الْعِظَامَ وَهِيَ رَمِيمٌ قُلْ يُحْيِيهَا الَّذِي أَنْشَأَهَا أَوَّلَ مَرَّةٍ وَهُوَ بِكُلِّ خَلْقٍ عَلِيمٌ

“(Nasıl yaratıldığını unutarak, bir de misal fırlattı Bize:) ‘Çürümüş vaziyetteki o kemikleri kim diriltecek!’ diye. De ki: Onları ilk defa inşa eden diriltir, hem O her türlü yaratmayı bilir.” (Yâsîn sûresi, 36/78-79)

يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمْ إِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شَيْءٌ عَظِيمٌ

يَوْمَ تَرَوْنَهَا تَذْهَلُ كُلُّ مُرْضِعَةٍ عَمَّا أَرْضَعَتْ وَتَضَعُ كُلُّ ذَاتِ حَمْلٍ حَمْلَهَا وَتَرَى النَّاسَ سُكَارَى وَمَا هُمْ بِسُكَارَى وَلَكِنَّ عَذَابَ اللهِ شَدِيدٌ

“Ey insanlar! Rabbinize karşı gelmekten sakının. Gerçekten kıyamet saatinin dep¬remi müthiş bir olaydır. Onu göreceğiniz gün… Çocuğunu emziren anne, dehşet¬ten çocuğunu unutup terk eder. Hamile olan her kadın ceza günü çocuğunu dü¬şürür. İnsanları sarhoş olmuş görürsün, halbuki gerçekte onlar sarhoş değildirler. Fakat Allah’ın azabı pek çetindir.” (Hac sûresi, 22/1-2)

اللهُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ لَيَجْمَعَنَّكُمْ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ لاَ رَيْبَ فِيهِ وَمَنْ أَصْدَقُ مِنَ اللهِ حَدِيثًا

“Allah, o hak Mabud’dur ki kendisinden başka ilah yoktur. Kıyamet günü hepinizi bir araya toplayacaktır. Bunda hiç şüphe yoktur. Allah’tan daha doğru sözlü kim olabilir?” (Nisa sûresi, 4/87)

إِنَّ الأَبْرَارَ لَفِي نَعِيمٍ وَإِنَّ الْفُجَّارَ لَفِي جَحِيمٍ

“İyi ve hayırlı insanlar Naîm cennetinde, nimetler içindedirler. Yoldan sapan kâfirler ise ateştedir.” (İnfitâr sûresi, 82/13-14)

إِذَا زُلْزِلَتِ الأَرْضُ زِلْزَالَهَا وَأَخْرَجَتِ الأَرْضُ أَثْقَالَهَا وَقَالَ الإِنْسَانُ مَا لَهَا يَوْمَئِذٍ تُحَدِّثُ أَخْبَارَهَا بِأَنَّ رَبَّكَ أَوْحَى لَهَا يَوْمَئِذٍ يَصْدُرُ النَّاسُ أَشْتَاتًا لِيُرَوْا أَعْمَالَهُمْ فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ وَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ

“Yer o müthiş depremiyle sarsıldığı zaman… Ve yer bağrındaki ağırlıkları çıkardığı zaman… İnsan şaşkın şaşkın: “Ne oluyor buna!” dediği zaman… İşte o gün yer, üs¬tünde olan biten her şeyi anlatır; çünkü Rabbin ona bunları vahyeder. İşte o gün bölükler halinde insanlar, kabirlerinden çıkıp Yüce Divana dururlar, ta ki yaptıklarının karşılığını görüp alsınlar. Zerre ağırlığınca hayır yapan onu bulur, zerre ağırlığınca şer yapan da onu bulur. ” (Zilzâl sûresi, 99/1-8)

الْقَارِعَةُ مَا الْقَارِعَةُ وَمَا أَدْرَاكَ مَا الْقَارِعَةُ يَوْمَ يَكُونُ النَّاسُ كَالْفَرَاشِ الْمَبْثُوثِ وَتَكُونُ الْجِبَالُ كَالْعِهْنِ الْمَنْفُوشِ فَأَمَّا مَنْ ثَقُلَتْ مَوَازِينُهُ فَهُوَ فِي عِيشَةٍ رَاضِيَةٍ وَأَمَّا مَنْ خَفَّتْ مَوَازِينُه فَأُمُّهُ هَاوِيَةٌ وَمَا أَدْرَاكَ مَا هِيَهْ نَارٌ حَامِيَةٌ

“Kâria… Nedir o kâria? Kâriayı, o kapıları döven ve dehşetiyle kalplere çarpan o kıyamet felâketini sen nereden bileceksin ki! O gün insanlar uçuşan kelebekler gibi şuraya buraya fırlatılır, dağlar atılmış yüne döner. Artık kimin tartıları ağır basarsa, memnun kalacağı bir hayata girer. Kimin tartıları da hafif gelirse, onun barınağı da Hâviye olur. Onun ne olduğunu bilir misin? Hâviye kızgın mı kızgın bir ateştir!” (Kâria sûresi, 101/1-11)

وَلِلَّهِ غَيْبُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَمَا أَمْرُ السَّاعَةِ إِلاَّ كَلَمْحِ الْبَصَرِ أَوْ هُوَ أَقْرَبُ إِنَّ اللهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ

“Bütün göklerin ve yerin gaybını bilmek de Allah’a mahsus. Kıyametin kopması ise, başka değil, ancak bir göz açıp kapamada yahut daha da kısa bir anda olur biter. Şüphe yok ki Allah her şeye kâdirdir.” (Nahl sûresi, 16/77)

Kur’an’ın bunlar gibi başka apaçık ayetlerini de dinleyip “inandık ve tasdik ettik” diyelim.

“Allah’a, meleklerine, kitaplarına, peygamberlerine, ahiret gününe, kadere, hayır ve şerrin Allah Teâlâ’dan geldiğine, ölümden sonra dirilişin hak olduğuna, cennetin hak olduğuna, cehennem ateşinin hak olduğuna, şefaatin hak olduğuna, Münker ve Nekir’in hak olduğuna, Allah’ın kabirlerdeki ölüleri tekrar dirilteceğine iman ettim. Allah’tan başka ibadete lâyık ilah bulunmadığına ve Muhammed’in Allah’ın Resûlü olduğuna şehadet ederim.”

Allahım! Rahmetinin ağacı Tûbâ’nın en latif, en şerefli, en mükemmel ve en güzel meyvesi olan zâta salât ve selam et. Ki Sen onu hem âlemlere rahmet olarak, hem de ahiret yurdunu yani cenneti gösteren şu Tûbâ’nm en süslü, en güzel, en parlak ve en yüce meyvelerine kavuşma vesilemiz olarak gönderdin. Allahım, bizi, anne ve babamızı ateşten koru. Bizi, anne ve babamızı, ebrâr (özü sözü bir sadık kulların) ile beraber, seçkin Peygamberinin hürmetine cennete dahil et. Amin.

Şu risaleyi insaf ile okuyup değerlendiren arkadaş! “Onuncu Söz’ü niçin bir anda, bütünüyle anlayamıyorum?” diye düşünüp üzülme. Çünkü İbn Sina gibi bir felsefe dâhisi bile “Haşre iman ederiz, fakat akıl bu yolda gidemez.” diye hüküm vermiştir.

Hem bütün İslam âlimleri, “Haşir, naklî bir meseledir, delili nakildir. Ona akıl ile varılamaz.” diye ortak bir hükme varmışlardır. Elbette bu kadar derin ve mânen pek yüksek bir yol, birdenbire herkesin akılla ulaşacağı bir yol haline gelmez. Taklidî imanın bile azaldığı, teslimiyetin zayıfladığı şu asırda, bize Kur’an-ı Hakim’in feyziyle ve Hâlık-ı Rahîm’in merhametiyle o derin ve mânen yüksek yolda bu kadar ilerlemek ihsan edildiği için binlerce şükretmeliyiz. Çünkü bu, imanımızın kurtulmasına yeter. Anladığımız kadarına memnun olup, tekrar okuyup düşünerek daha iyi anlamaya çalışmalıyız.

Haşir meselesine akıl yoluyla varılamamasının bir sırrı da şudur: O büyük hakikat, ism-i âzamin tecellisiyle gerçekleştiğinden, Cenâb-ı Hakk’ın ism-i âzamının ve her isminin en üst mertebedeki tecellisiyle ortaya çıkan büyük icraatı görmek ve göstermekle, bahar gibi kolay ispat edilir, kesin bir şekilde anlaşılır ve tahkiki iman  kazanılır.

İşte Onuncu Söz’de Kur’an’ın feyziyle haşir öyle görülüyor ve gösteriliyor. Yoksa akıl, yetersiz ve küçük düsturlarıyla kendi başına aciz kalır, taklide mecbur olur.

Said-i Nursi, Ufuk Yayınları, Risale-i Nur Külliyatından ”Sözler” adlı eserden alınmıştır.

Birkaç işaretle, Yirmi İkinci, On Dokuzuncu ve Yirmi Altıncı Sözlerde izah edilen bazı meseleleri bildireceğiz.

Birinci İşaret

Hikâyedeki sersem adam ve emin arkadaşı üç hakikati, kıyaslamayı temsil eder.

Birincisi: Nefs-i emmarem ile kalbim arasındadır.

İkincisi: Yolunu şaşırmış dinsiz felsefenin takipçileriyle Kur’an-ı Hakim’in talebeleri arasındadır.

Üçüncüsü: İslam ümmetiyle küfür milleti arasındadır.

Nefs-i emmarenin, o felsefecilerin ve küfür milletinin en müthiş sapkınlığı, Cenâb-ı Hakk’ı tanımamaktır. Hikâyede nasıl ki emin adam, “Bir harf kâtipsiz olmaz, bir köy muhtarsız olamaz.” demişti.

Biz de şöyle deriz: Nasıl ki bir kitabın, bilhassa her kelimesinin içinde küçük kalemle yazılmış birer eser ve her harfinde muntazam birer kaside bulunan bir kitabın kâtipsiz olması düşünülemez. Aynen öyle de, şu kâinatın bir Nakkaşının, bir Yaratıcısının olmaması tamamen akıl dışıdır, imkânsızdır.

Zira bu kâinat öyle bir kitaptır ki, her sayfası pek çok kitabı içerir. Hatta her kelimesinin içinde bir kitap, her harfinin içinde bir kaside vardır. Yeryüzü, içinde sayısız kitap bulunan bir sayfadır. Bir ağaç, pek çok sayfası olan bir kelimedir. Bir meyve bir harf, bir çekirdek bir noktadır. O noktada koca ağacın programı, fihristi bulunur. İşte böyle bir kitap ancak celâl ve cemâl vasıflarına, sonsuz kudrete ve hikmete sahip yüce bir Zât’ın kudret kaleminden çıkmış olabilir. Demek, bütün âlemin şahitliğiyle, her şey O’na imanı gerektirir. Yeter ki insan dalâletten sarhoş olmasın…

Nasıl ki bir bina ustasız olamaz. Hele harika sanatlarla, hayret verici nakışlarla, garip süslerle donatılmış, hatta her bir taşına bir saray kadar sanat işlenmiş bir binanın ustasız olmasını hiçbir akıl kabul etmez.

O bina, gayet mahir bir sanatkârın varlığını gerektirir. Hem içinde her saat sinema perdeleri gibi, hakiki manzaralar hazırlanan o bina, tam bir intizamla bir elbise gibi değiştirilir. Hatta her bir hakiki perde içinde, küçük küçük, çeşitli menziller var edilir.

O bina gibi şu kâinat da sonsuz hikmet, ilim ve kudret sahibi bir Yaratıcının varlığını gerektirir. Çünkü şu muhteşem kâinat öyle bir saraydır ki, ay ve güneş onun lambaları, yıldızlar mumlarıdır. Zaman, Sâni-i Zülcelâl’in ona her sene bir başka âlemi takıp gösterdiği bir ip, bir şerittir. O Zât, şu âlemlerin içindeki suretleri her gün muntazam bir şekilde yeniler, hikmetle değiştirir. Bir nimet sofrası yaptığı yeryüzünü her bahar mevsiminde, üç yüz bin çeşit sanatlı eseriyle süsler. Had ve hesaba gelmez türlü ihsanlarıyla doldurur. Bunu öyle bir tarzda yapar ki, o eserler tamamen birbirine karışmış olduğu halde, nihayet derecede farklılıklarıyla birbirinden ayrılır. Bunlar gibi başka örnekleri de düşün… Böyle bir sarayın Sâni’inden nasıl gafil olunabilir?

Nasıl ki, bulutsuz bir günde denizin yüzündeki bütün kabarcıklarda, karadaki bütün parlak şeylerde ve bütün kar tanelerinde güneşin tecellisi, yansıması görüldüğü halde onu inkâr etmek tuhaf bir divanelik ve hezeyan olur. Çünkü o vakit, bir tek güneşi inkâr ederken damlalar, kabarcıklar, kar taneleri sayısınca hakiki güneşçikleri kabul etmek lâzım gelir. Her zerreciğin içine ancak bir zerre sığabildiği halde, onda koca bir güneşin hususiyetlerinin var olduğuna inanmak gerekir. Aynen öyle de, âdeta bir sırayla, her zaman hikmetle değişen ve bir düzen içinde tazelenen şu muntazam kâinatı görüp de Hâlık-ı Zülcelâl’i kusursuz sıfatlarıyla tasdik etmemek, bundan daha berbat bir dalâlettir, divaneliktir, bir deli saçmasıdır. Çünkü aksi takdirde, her şeyde, hatta her bir zerrede mutlak bir ilahlık olduğunu kabul etmek lâzımdır.

Mesela, her bir hava zerresi, her çiçeğe, meyveye, yaprağa girip işleyebilir. Eğer Cenâb-ı Hakk’ın memuru olmazsa o zerrenin, içine girdiği her şeyin nasıl meydana geldiğini, suretini ve mahiyetini bilmesi gerekir ki onlarda işini görebilsin. Yani o zerre her şeyi kuşatan bir ilim ve kudrete sahip olmalıdır.

Ya da mesela, toprağın her bir zerresinin birbirinden farklı bütün tohum ve çekirdeklere yuva olması, onların büyümesini sağlaması mümkündür. Eğer toprak Cenâb-ı Hakk’ın memuru olmazsa, otlar ve ağaçlar sayısınca, onların boy atmasını sağlayacak manevî donanıma ve makinelere sahip bulunması gerekir. Veyahut onların nasıl meydana geldiğini bilmesi, hepsine giydirilen suretleri tanıması, o ağaçlara ve otlara bu suretleri dikebilecek bir sanat ve kudret vermesi lâzım gelir. Daha başka varlıkları da düşün; anlayacaksın ki, her şeyde açıkça, Cenâb-ı Hakk’ın birliğinin çok delili var.

Evet, bir şeyden her şeyi yapmak ve her şeyi bir tek şey yapmak ancak her şeyin Halik’ına has bir iştir.

وَإِنْ مِنْ شَيْءٍ إِلاَّ يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ

“Hiçbir şey yoktur ki Allah’ı hamd ile teşbih (tenzih) ediyor olmasın.” (İsrâ sûresi, 17/44)

yüce fermanına dikkat et Demek, Vahid ve Ehad Yaratıcı kabul edilmezse varlıklar sayısınca ilahı kabul etmek gerekir.

İkinci İşaret

Hikâyede padişahın yaver-i ekreminden, en büyük memurundan bahsedilmiş ve şöyle denilmişti: Kör olmayan herkes, nişanlarını görünce o zâtın, padişahın emriyle hareket ettiğini ve onun has hizmetkârı olduğunu anlar. İşte o yaver-i ekrem, Resûl-u Ekrem’dir (aleyhissalâtü vesselam).

Evet, ışık nasıl güneşi gerektiriyorsa, bu şekilde donatılmış kâinatın öyle mukaddes Sâni’inin de böyle bir Resûl-u Ekrem’i bulunmalıdır. Çünkü nasıl güneşin varlığı ışık vermeksizin mümkün değilse, ulûhiyetin de peygamberler göndermeyip kendini göstermemesi mümkün değildir.

• Hem kusursuz bir güzelliğin, tarif ve işaret edici bir vasıta ile kendini göstermek istememesi hiç mümkün müdür?

• Gayet güzel, benzersiz bir sanatın, bir ilan edici vasıtasıyla bütün dikkatleri üzerine çekip sergilenmek istememesi mümkün müdür?

• Cenâb-ı Hakk’ın her şeyi içine alan rubûbiyet saltanatının, küçük varlıklardan oluşan sayısız tabakada, birliğini ve her şey kendisine muhtaç olduğu halde hiçbir şeye muhtaç bulunmadığını, iki yönlü bir elçi vasıtasıyla ilan etmek istememesi mümkün müdür? Evet, o zât (aleyhissalâtü vesselam) iki yönlüdür: Engin kulluğu yönüyle yaratılmışların İlahî dergâhta elçisi olduğu gibi, Allah’a yakınlığı ve peygamberliği noktasından da o dergâhın tebliğ memurudur.

• Hem hiç mümkün müdür ki, sonsuz güzelliğe sahip bir Zât, güzelliğinin inceliklerini, latifelerini birtakım aynalarda görmek ve göstermek istemesin! Yani o Zât, isimlerinin güzelliklerini sevgili bir resûl vasıtasıyla gösterir. O resûl hem O’nun sevgilisidir, kulluğuyla kendini o Zât’a sevdirir, O’nun güzelliklerine ayna olur; hem de elçisidir, O’nu mahlûkatına sevdirir.

• Hiç mümkün müdür ki, benzeri olmayan mucizelerle, hayret verici ve kıymetli şeylerle dolu hâzinelerin sahibi o Zât, ehil bir söz ustası ve mükemmel bir tarif edici vasıtasıyla gizli, kusursuz vasıflarını herke¬sin nazarına sunmayı dilemesin!

• Hiç mümkün müdür ki, bu kâinatı, bütün isimlerinin kemâlini bildiren eşsiz varlıklarla donatarak seyir için, hayret verici ve ince sanatlarla süslenmiş bir saraya benzetsin de ona bir rehber tayin etmesin!

• Hiç mümkün müdür ki, şu kâinatın sahibi, onun yaratılışındaki ve yıkılıp yeniden kurulacak olmasındaki gayenin ne olduğunu, anlaşılması zor sırrını ve mevcudatla alâkalı “Nereden? Nereye? Necisin?” gibi üç zor sorunun cevabını bir elçi vasıtasıyla haber vermesin!

• Hiç mümkün müdür ki, şuur sahiplerine kendini bu güzel, sanatlı varlıklarla tanıtan ve kıymetli nimetlerle sevdiren Sâni-i Zülcelâl, buna karşılık rızasının ve onlardan isteklerinin ne olduğunu bir elçiyle bildirmesin!

• Hiç mümkün müdür ki, insanı şuuruyla pek çok şeye müptela, kabiliyetleriyle engin bir kulluğa hazır surette yaratıp da onun yüzünü bir rehber vasıtasıyla kesretten vahdete, yani insanı Yaratıcısından uzaklaştıran sayısız varlıkların bulunduğu âlemden O’nun birliğine çevirmek istemesin!

Daha bunlar gibi pek çok peygamberlik vazifesi var ki, hepsi ulûhiyetin peygambersiz olamayacağına kesin birer delildir.

Acaba âlemde şu vasıflara ve vazifelere Hazreti Muhammed’den (aleyhissalâtü vesselam) daha ehil ve bütün bu sıfatları kendinde toplayan bir insan ortaya çıkmış mıdır? Zaman, peygamberlik rütbesine ve tebliğ vazifesine ondan daha lâyık, daha uygun bir kimseyi göstermiş

midir? Hayır, asla ve kat’a O, bütün resûllerin efendisidir. Bütün peygamberlerin imamı, bütün asfiyanın reisidir, Cenâb-ı Hakk’a en yakın zâttır, yaratılmışların en mükemmeli, rehberlerin sultanıdır.

Evet, hakikatleri araştırıp delilleriyle bilen zâtların ittifakla haber verdiği, ayın yarılması ve parmaklarından su akması gibi bine varan mucizesindeki had ve hesaba gelmez peygamberlik delillerinden baş-ka, kırk yönüyle büyük bir mucize ve bir hakikat denizi olan Kur’an-ı Azîmüşşan, onun peygamberliğini güneş gibi göstermeye yeter. Başka risalelerde, bilhassa Yirmi Beşinci Söz’de Kur’an’ın kırka yakın mucizelik yönünden bahsettiğimiz için burada kısa kesiyoruz.

Üçüncü işaret

Sakın, “Şu küçücük insanın ne önemi var ki, bu koca dünya onun, amellerinin hesabını vermesi için kapansın ve başka bir âlem kurul-sun?” diye düşünme. Çünkü şu küçücük insan, yaratılışının kuşatıcılığı itibarı ile bütün varlıklar içinde bir ustabaşı, İlahî saltanatın bir ilancısı ve küllî bir kulluğa mazhar olduğundan büyük kıymete sahiptir.

“İnsan kısacık bir ömürde nasıl ebedî azaba müstahak olur?” diye de düşünme. Zira küfür, Samed Yaratıcının muhteşem sanatını an-latan bir mektup derecesindeki ve kıymetindeki şu kâinatı mânâsız, gayesiz bir seviyeye düşürür. Küfür, kâinatı hor görme olduğu gibi, her şeyde cilveleri, nakışları görünen, Cenâb-ı Hakk’ın bütün mukaddes isimlerini inkâr, ret ve O’nun adaletini, doğruluğunu gösteren sınırsız delilleri yalanlama mânâsına geldiğinden sonsuz bir cinayettir. Sonsuz cinayet ise sonsuz azabı gerektirir.

Dördüncü işaret

Nasıl ki hikâyede geçen on iki “suret” ile şunu görmüştük: Böyle geçici misafirhane gibi bir memleketi bulunan padişahın, haşmetine ve büyük saltanatına yakışır başka, sabit, daimî bir memleketinin bulunmaması hiçbir şekilde mümkün değildir.

Bu fâni âlemin bâki Yaratıcısının burayı var edip ebedî bir âlemi yaratmaması da aynı şekilde mümkün değildir.

Evet, şu benzersiz fakat geçici kâinatın ebedî Sâni’inin burayı vücuda getirip de başka, daimî bir kâinatı yaratmaması hiç mümkün müdür?

Bir sergi, imtihan meydanı ve tarla hükmündeki bu dünyanın Hakîm, Kadir ve Rahîm Fâtır’ının burayı yaratıp onun bütün gayelerine mazhar olacak ahiret yurdunu yaratmaması imkânsızdır!

İşte bu hakikate on iki “kapı”dan girilir. O kapılar on iki “hakikat” ile açılır. En kısa ve basit olandan başlayalım:

Said-i Nursi, Ufuk Yayınları, Risale-i Nur Külliyatından ”Sözler” adlı eserden alınmıştır.