Evet, acz de aşk gibi, belki ondan daha emniyetli bir yoldur ki, kulluk vasıtasıyla insanı Allah tarafından sevilme makamına kadar götürür.

Fakr, insanı Cenâbı Hakk’ın Rahman ismine ulaştırır.

Şefkat, aşk gibi, belki daha keskin ve daha geniş bir yoldur ki, insanı Rahîm ismine kavuşturur.

Tefekkür de aşk gibi, hatta daha zengin, daha parlak, daha geniş bir yoldur ki, insanı Allah’ın Hakîm ismine götürür.

Bu yol, “tariki hafi” denilen ve sessiz zikir yapılan, işe nefisle mücadeleden başlanan tarikatlar gibi on adımdan değil, “tariki cehriye” denilen ve yüksek sesle zikir yapılan, işe tabiat putunu kırmakla başlanan tarikatlar gibi nefsin yedi mertebesine atılan adımlardan da değil; sadece dört mertebeden ibarettir. Tarikattan ziyade hakikattir, şeriattır. Yanlış anlaşılmasın, aczini, fakrını ve kusurunu Cenâbı Hak karşısında görmek demektir, yoksa insanlara göstermek değildir.

Şu kısa yolun esası, sünnete uymak, farzları işlemek ve büyük günahları terk etmektir. Bilhassa namazı tâdil-i erkânla  kılmak ve ardından tesbihatı yapmaktır.

Birinci mertebeye  فَلاَ تُزَكُّوا أَنْفُسَكُمْ

(Öyleyse nefislerinizi temize çıkarmayın, kendinizi hatasız görmeyin.-Necm suresi, 53/32) ayeti işaret ediyor.

İkinci mertebeye  وَلاَ تَكُونُوا كَالَّذِينَ نَسُوا اللهَ فَأَنْسَاهُمْ أَنْفُسَهُمْ

(Allah’ı unutup da Allah’ın da kendilerine, kendilerini unutturduğu kimseler gibi olmayın! -Haşir suresi, 59/19)

üçüncü mertebeye  مَا أَصَابَكَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللهِ وَمَا أَصَابَكَ مِنْ سَيِّئَةٍ فَمِنْ نَفْسِكَ ayeti,

(Sana gelen her iyilik Allah’tandır. Başına gelen her fenalık ise nefsindendir. -Nisa suresi, 4/79)

dördüncü mertebeye ise  هُوَ كُلُّ شَيْءٍ هَالِكٌ إِلاَّ وَجْهَهُ

(O’nun Vechi (Zatı ve rızası) dışnda her şey yok olup gitmeye mahkumdur. -Kasas suresi, 28/88)

ayeti işaret ediyor.

Bu dört mertebenin kısaca izahı şudur:

Birinci mertebede:

فَلاَ تُزَكُّوا أَنْفُسَكُمْ ayetinin işaret ettiği gibi, nefsi temize çıkarmamak… Çünkü insan, yaradılışı gereği nefsini sever. Hatta önce ve bizzat, yalnız onu sever, her şeyi nefsine feda eder. Nefsini ibadete lâyıkmış gibi metheder, ayıplardan uzak görüp temize çıkarır. Elden geldiğince kusurları kendine yakıştırmaz ve kabul etmez. Nefsini taparcasına, şiddetle savunur. Hatta fıtratına yerleştirilmiş, Hakiki Mabud’u hamd ve teşbih etmesi için kendisine verilmiş donanım ve kabiliyetleri nefsi için kullanarak  مَنِ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ  “(Baksana) §U kendi heva ve heveslerini ilah edinen kimseye! -Furkan suresi,

25/43; Casiye suresi, 45/23)

ayetinin tehdidine muhatap olur. Sadece kendini görür, kendine güvenir, kendini beğenir.

İşte bu mertebede nefsin asıl temizliği, onu temize çıkarmamaktır.

İkinci mertebede:

وَلاَ تَكُونُوا كَالَّذِينَ نَسُوا اللهَ فَأَنْسَاهُمْ أَنْفُسَهُمْ ayetinin ders verdiği gibi, insan kendini unutmuş, kendinden haberi yok. Ölümü bile başkasına yakıştırır. Fâniliği ve yokluğu görse üstüne alınmaz. Zahmet ve hizmet sırasında nefsini unutmak, ücret alma ve lezzetlerden istifade etme vaktinde ise kendini düşünmek, şiddetle savunmak ve çok mühim görmek nefsi emmarenin gereğidir.

Nefsin bu makamdaki temizliği, arınması, terbiyesi şu halin zıddıy la mümkündür. Yani, nefsi haz ve ihtiraslarda unutmak, ölümde ve hizmette ise düşünmek…

Üçüncü mertebede:

مَا أَصَابَكَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللهِ وَمَا أَصَابَكَ مِنْ سَيِّئَةٍ فَمِنْ نَفْسِكَ

ayetinin ders verdiği gibi, nefis tabiatı gereği, iyiliği daima kendinden bilip övünür ve kibre girer. Bu mertebede insan, nefsinde yalnız kusuru, noksanlığı, aczi ve fakrı görüp bütün güzelliklerin ve faziletlerin kendisine Fâtır-ı Zülcelâl tarafından ihsan edilmiş nimetler olduğunu anlar; övünmek yerine şükreder, kendini beğenmek yerine hamd eder.

Şu mertebede nefsin temizliği,  قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاهَا

(Nefsini maddi ve manevi kirlerden arındıran, kurtuluşa erer.- Şems suresi, 91/9)

sırrıyla, kemâlini kusurda, kudretini aczde, zenginliği fakrda bilmektir.

Dördüncü mertebede:

هُوَ كُلُّ شَيْءٍ هَالِكٌ إِلاَّ وَجْهَهُ ayetinin ders verdiği gibi, nefis kendini serbest, tek başına ve bizzat mevcut bilir. O sebeple bir tür rubûbiyet dava eder, Mabud’una karşı düşmanca bir isyan içine girer.

İşte nefis, şu hakikati anlamakla bu halden kurtulur:

Her şey, nefsinde mânâyı ismiyle, yani kendisine bakan yönüyle fânidir, kayıptır, sonradan olmadır, ölüdür. Fakat mânâyı harfiyle, yani Sanatkârına, Yaratıcısına bakan yönüyle, Sani-i Zülcelâl’in isimlerine ayna olması ve vazifesi itibarı ile şahittir, gözle görülür, vücuda getiricidir, mevcuttur.

Bu makamda nefsin temizliği şöyledir: Varlıkta yokluk, yoklukta varlık bulur. Yani kendini varlığının sahibi bilse, kendine kıymet verse kâinat kadar büyük bir yokluk karanlığı içinde kalır. Kendi varlığına güvenip Hakiki Yaratıcı’yı unutsa, ateş böceği gibi kendi şahsî, zayıf ışığıyla sonsuz yokluk karanlıklarında ve ayrılıklar içinde boğulur. Fakat benliğini ve gururu bırakıp bizzat nefsinin hiç olduğunu ve aslında Hakiki Yaratıcı’nın bir tecelli aynası bulunduğunu görse bütün mevcudatı ve sonsuz bir varlığı kazanır. Zira bütün varlıkların, isimlerinin cilvelerine mazhar olduğu Vâcibü’lVücud Zât’ı bulan, her şeyi bulmuştur.

HÂTİME

Şu acz, fakr, şefkat ve tefekkür yolundaki dört mertebenin izahı, hakikatin ilmine, şeriatın hakikatine, Kur’an’ın hikmetine dair yirmi altı adet Söz’de yapılmıştır. Burada yalnız bir iki noktaya kısaca işaret edeceğiz.

Evet, bu yol daha kısadır, çünkü dört mertebedir. Acz yolunun yolcusu, elini nefisten çekse doğrudan doğruya Kadîri Zülcelâl’e yönelir. Halbuki en keskin yol olan aşkın yolcusu, nefisten elini çeker, mecazî bir sevgiliye yapışır. Ancak onun yokluğunu gördükten sonra Hakiki Sevgili’ye gider.

Hem bu yol daha emniyetlidir. Çünkü bu yolda nefsin hakka aykırı, mübalağalı, yalan iddiaları bulunmaz. İnsan, nefsinde acz, fakr ve kusurdan başka bir şey bulamaz ki haddini aşsın.

Hem bu yol çok daha umumidir, geniş bir caddedir. Çünkü bu yolun yolcusu, vahdeti vücûd meşrebindekiler gibi, daimî huzuru kazanmak için kâinatı yokluğa mahkûm zannedip   “LA MEVCUDA İLLA HU” hükmüne varmaya veyahut vahdeti şuhûd ehli gibi, daimî huzur için kâinatı mutlak bir unutuş perdesinde hapse mahkûm kabul edip “LA MEŞHUDA İLLA HU” demeye mecbur olmuyor.

Belki Kur’an onu ebedî yokluktan ve hapisten açıkça bağışladığı için bu yolun yolcusu da varlıkları kendileri hesabına hizmetten azlederek Fâtır-ı Zülcelâl hesabına kullanıyor. Her şeyi Cenâbı Hakk’ın güzel isimlerinin tecellilerine mazhar ve onların aynası olmakla vazifeli görüyor. Varlıklara mânâyı harfî ile, yani Yaratıcılarını gösteren yüzlerine bakıp mutlak gafletten kurtularak daima O’nun huzurunda olma şuurunu kazanıyor. Her şeyde Cenâbı Hakk’a bir yol buluyor.

Kısacası, varlıklara kendileri hesabına, yani mânâyı ismî ile bakmıyor.

Said-i Nursi, Ufuk Yayınları, Risale-i Nur Külliyatından ”Sözler” adlı eserden alınmıştır.

Bedîüzzaman, kendi yolunu benimseyen insanların birbirleriyle ve kendisiyle olan münasebetlerinde özellikle ‘uhuvvet’ üzerinde önemle durmaktadır. Tarikatlardaki “fena fi’ş-şeyh” anlayışına mukabil o talebelerine ve takipçilerine “fena fi’l-ihvan” anlayışını öğretmek istemektedir. Bu anlayışa göre insanın bir buz parçasına benzeyen şahsiyetini ve enâniyetini bütün cemaatin iyi amellerinin toplandığı sevap havuzunu kazanmak için o havuza atıp eritmesi gerekmektedir. Yani kişi şahsiyetini kardeşleri içinde fani ederek onların nefislerini kendi nefsine tercih etmelidir.  Bu uhuvvet anlayışında kardeş kardeşe mürşit tavrını takınamaz. Sadece kardeşine destekçi ve hizmetlerinde yardımcı olabilir. Bunun neticesinde Risale-i Nur mesleğini benimseyenlerde şahsiyet ve enâniyetten kaynaklanan çekişmeler de yaşanmamış olur.

Risale-i Nur mesleğinin çok önemli iki esası, ihlâs ve enaniyeti terk etmektir.  Birbiriyle yakından alakalı olan bu iki kavrama göre bu meslekte şahsi ego ve çıkarlar yerine bütün amellerde sadece Allah Teâlâ’nın rızasının gözetilmesi gerekmektedir.

Bedîüzzaman bütün hayatı boyunca şahsi egosundan vazgeçmiş ve hep mü’minlerin imanının takviyesi uğrunda çalışmıştır. Bunu gösteren hayatında birçok hadise mevcuttur. Bunun yanında O ihlâsa çok büyük önem atfetmiştir. Bundan dolayı, yüz otuz risaleden oluşan külliyatında sadece İhlâs Risalesi’nin başına, “en az on beş günde bir defa okunmalıdır” kaydını koymuştur.  Kendisi hayatı boyunca şahsına yapılan teveccühlerden rahatsızlık duymuştur. Sadece dünyada değil kabirde bile kendi şahsına teveccüh edilmemesi için kabrinin gizli kalması gerektiğini ifade etmiştir. Bunun sebebini izah ederken kendi zamanında eskisi gibi Allah rızası için kabir ziyareti yapılmadığını ve insanların genelde kabirde yatan zatın dünyevî şan ve şöhretine binaen ziyaret ettiklerini belirtmiştir. Bundan dolayı O, şöyle diyerek kabrinin gizli kalmasının vasiyet etmiştir.

“Ben de Risale-i Nur’daki a’zamî ihlası kırmamak için ve o ihlasın sırrıyla, kabrimi bildirmemeyi vasiyet ediyorum. Hem şarkta, hem garbda, hem kim olursa olsun okudukları Fatihalar o ruha gider. Dünyada beni sohbetten men’eden bir hakikat, elbette vefatımdan sonra da o hakikat bu suretle beni sevap cihetiyle değil, dünya cihetiyle men’etmeye mecbur edecek.” Onun bu sözlerinden de anlaşılacağı üzere Bedîüzzaman’ın hayatı bütünüyle rıza-i ilahi uğrunda, şahsi çıkarlardan uzak ve iman hakikatlerinin anlatılması gayesine yönelik geçmiştir. O, kendisiyle görüşmek isteyen insanları, en büyük davası olarak gördüğü Risale-i Nur’lara yönlendirmiş ve onları okuyup anlamalarını tavsiye etmiştir.

Risale-i Nur mesleğinin en önemli gayesi insanların imanını takviye etmektir. Çünkü Bedîüzzaman’a göre evrende en yüksek hakikat imandır.  İman hakikatini gönüllere yerleştirmek en büyük vazifedir. Bu açıdan tarikat ikinci planda kalmaktadır. Çünkü tarikat dairesinden çıkan şeriat dairesine düşer ama şeriat dairesinden çıkan iflah olmaz. Buna binaen Bedîüzzaman, Abdülkadir Geylânî, Şah-ı Nakşibend ve İmam-ı Rabbanî (radıyallâhu anhum) gibi zâtların kendi zamanında gelmeleri hâlinde, bütün himmetlerini, hakaik-i imaniyenin ve akâid-i İslâmiyenin takviyesine sarf edeceklerini söylemektedir.  Bu yüzden Bedîüzzaman hizmet stratejisini bu yönde geliştirmiştir. Bunu yaparken o asla tasavvufa karşı bir tavır içine girmemiştir. O, Risale-i Nur dairesinin aynı zamanda Hz. Ali, Hz. Hasan, Hz. Hüseyin ve Abdülkadir Geylânî (radıyallahu anhum)‘nin de dairesi olduğunu söyler. Çünkü hem Hz. Ali hem de Abdülkadir Geylani kaside ve münacatlarında gaybî olarak Risale-i Nur hizmetine işarette bulunmuş ve bu hizmetin hâdimini teşvik etmişlerdir. Bedîüzzaman, Risale-i Nurların birçok yerinde şu zamânâ yapılması gereken en önemli işin itikadî şüphe ve tereddütler içerisinde bocalayan insanlığın şüphelerinin giderilmesi ve onlara sağlam bir inanç kazandırılmasının öneminden bahsetmektedir. Ona göre zaman tarikat zamanı değil, “hakikat” zamanı ve insanların imanını kurtarma zamanıdır.

Kendi zamanındaki en büyük problemi, dalalet fikrinin ilim ve fenden gelmesi olarak gören  Bedîüzzaman bu çağın insanının eskiden olduğu gibi sadece vaaz ve irşat yoluyla cennet, cehennem gibi konular işlenerek inancını sağlam bir şekilde muhafaza etmesinin mümkün olmadığını, ancak îmanî konuların sağlam delillere dayanarak anlatılması neticesinde bunun mümkün olacağını savunmaktadır.

Bedîüzzaman’a göre bir insanın imanını kurtarmak her şeyden önemlidir. Tarikat ve şeyhlik insana velayet mertebeleri kazandırır. Ancak insanların îmânî mevzularda zafiyet ve dînî yaşantıda eksiklikler yaşadığı böyle bir asırda bir adamın imanını kurtarmak on mümini veli yapmaktan daha önemlidir.  Çünkü imansız insan ahirette her şeyini kaybetmiştir. İnanan ise ebedî saadeti kazanmış demektir.

Bedîüzzaman’ın, Allah Teâlâ’ya ulaşmada en selametli ve en kestirme yol olarak kabul ettiği yolun en önemli iki ayağını acz ve fakr kavramları oluşturmaktadır. O’nun acz ve fakr anlayışının temelinde, insanın hakiki anlamda hiçbir şeye mâlik olamaması, bazen küçücük bir mikroba mağlup olarak yatağa düşüp hasta olması, kendisinin ve dünyasının çok sınırlı ve fâni olması, isteklerinin sonsuz olmasına rağmen ecelinin kısa olması vb. hususlardan dolayı maddî yapısı ve dünyevî durumu açısından insanın tam bir acziyet ve fakirlik içerisinde bulunması yatmaktadır.

Ruhlar âleminden başlayıp, anne karnından geçip, çocukluk, gençlik ve yaşlılıktan sonra ahirete uzanan ve ebediyete kadar devam edecek uzun bir yolculuğa çıkmak durumunda bırakılan insandaki bu acz ve fakr çaresiz bir yara durumundadır. Bu iki yaradan kurtulmanın çaresi ise Allah Teâlâ’ya ve ahiret gününe imandır. İnsanın bu inanç sayesinde acz ve fakrını Allah Teâlâ’nın rahmetine karşı bir şefaatçi yaparak sonsuz bir kudrete dayanması mümkün olmaktadır

Bedîüzzaman, insandaki acz ve fakr noktalarını şu şekilde sıralamaktadır:

1-            Yaratılış  olarak bütün mahlûkatla alakadar ve çevresindeki şeylerle maddeten- manen iletişim içerisinde olmaya mecbur olan insanın sağ, sol, ön, arka, alt, üst olmak üzere altı ciheti bulunmaktadır.  Allah Teâlâ’ya ve ahiret gününe inanmayan bir insan, tevekkülsüz ve gaflet nazarıyla çevresine bakınca bu altı cihette ne kadar âciz ve fakir olduğunu anlayabilir. Şöyle ki insan sağa, yani mazi olan geçmiş zamânâ bakınca orayı, geçmiş ataları ve hemcinsi olan insanlara ait çok geniş bir mezarlık şeklinde korkunç ve ürpertici bir şekilde görmekte ve dehşete kapılmaktadır. Sonra sol tarafı olan geleceğe baktığı vakit kendisinin ve gelecek neslini yılanlara ve akreplere yedirecek karanlık, korkunç bir kabir şeklinde görür. Sağ ve soldan bir ümit ışığı bulamayan insan üst taraf olan gökyüzü cihetine bakar, orada milyarlarca yıldız ve güneş sistemlerinin şuursuzca ve karmakarışık şekilde süratle dolaştığını görür ve vahşet ve korkuya kapılır. Sonra o cihette de morali bozulan insan alt cihete yani dünyaya dikkat eder ve görür ki sonsuz uzay boşluğunda güneşin peşinde şuursuz ve sahipsiz bir şekilde dolaşan dünyası gözüne korkunç görünür. Burada da aradığını bulamayan insan ön cihete yani insanlıkla beraber bütün varlığın süratle gidip boşaldığı ve yok olduğu adem tarafına bakar ve kendisinin de bir gün mecburî olarak o cihete gideceğini düşünür ve iyice kederlenir, çıldırma noktasına gelir. Daha sonra arka tarafa yani geriden gelenlere bakıp bütün bu insan ve diğer canlılar nereden gelmekte? Ve niçin bu şekilde mecburen varlık alemine gelmekte? Sorularının cevabını düşünüp bulamamakla iyice sıkılır ve bunalır. Bütün bu yönlerden ümitsizliğe kapılan insanın elindeki tek sermaye ve gücü ise küçük bir cüz-i ihtiyariden başkası değildir. O ise ne geçmişe ne de geleceğe hükmedebilir.

2-            İnsan âcizdir zira hiçbir şeye hakiki anlamda mâlik değildir. Aslında vücudu dahi ona emanettir, mülk değildir. Kendisi ve dünyası fânidir. İnsan şu mevcudat içinde ihtiyarı ve kudreti en geniş olan mahlûk olmasına rağmen yeme, içme gibi cüz’-i  ihtiyârisiyle yaptığı şeylerde bile ancak yüzde birisi kendine aittir. Çünkü basit bir yeme işleminde bile yiyecekleri Allah Teâlâ yaratmıştır. İnsan sadece ağzına koyar ve çiğner. Gıdanın mideye gitmesi ve oradan vücuda vitaminler olarak dağılmasında insanın bir müdahalesi yoktur. Bu yüzden insanın elinde güç ve kudret olarak hiçbir şey yok denilebilir.

3-            İnsanı diğer canlılardan ayıran, geçmiş ve gelecekle alakalı olmasını sağlayan akıl, insanın acz ve fakrını artırmaktadır. Çünkü sair hayvanlar geçmişin elem veren olaylarını veya geleceğin endişeye sevk edebilecek olaylarını düşünüp acı çekmez. İnsan ise kendisinin veya sevdiklerinin fâni olup yok olacakları düşüncesi veya gelecekte başına gelmesi muhtemel felaketlerden emin olamamasından kaynaklanan endişelerle bu hayattan tat alamaz bir hâle düşebilir. Bundan dolayı insan hayvandan daha aşağı bir derekeye düşmektedir.  Bu durumda insan ya aklını çıkarıp atmalı veyahut her şeye sözü geçen Allah Teâlâ ya tevekkülle bu durumdan kurtulmalıdır.

4-            İnsan şu dünya hayatına gözlerini açmasından itibaren hücum eden düşmanlar gibi hastalıklar, elemler, belâ ve afetler karşısında kendisine yardım edecek birisine ihtiyaç duyar. Ancak Allah Teâlâ’ya ve ahirete inanmadığı için bütün tabiat hadiselerini acımasız ve düşman vaziyetinde görür. Kafasını kaldırıp istimdatkarane gökyüzüne bakınca kocaman gök cisimleri süratli ve heybetli hâlleriyle onu korkutur. Göklerden de bu şekilde dehşet ve korkuya kapılan insan kendi vicdanına dönüp bakınca orada binlerce emel ve arzuların çığlıklarını duyar gibi olur. Ne ihtiyaçlarına cevap veren ne de sonsuz düşmanlardan kendisini koruyabilecek birisini vicdanında bulamayan kimse üzgün ve şaşkın bir vaziyette kalakalır.

5-            İnsan dünya hayatının gerekliliklerini yerine getirmede güç ve kudret açısından ve dünyevî mutluluk ve huzur açısından bir serçe kuşundan çok aşağıdadır.  Çünkü insanda hüzün, keder, endişe gibi duygular vardır ama o hayvanda yoktur. Ayrıca bazen küçücük bir mikrop veya kanser hücresi insanı yere sermektedir.

Bedîüzzaman’a göre insandaki acz ve fakr zaman ve mekân ne kadar değişirse değişsin aynı kalmakta hatta daha da artmaktadır. Çünkü eski zamanlarda insanlar için ihtiyaç sayılmayan birçok şey çağdaş asırda ihtiyaç maddeleri olarak insanın karşısına çıkmaktadır. Bu durum insanı daha da fakîr ve ihtiyaçlarını karşılamada daha da âciz bir duruma düşürmektedir.

Bedîüzzaman insanın acz ve fakrını ele alırken insanı bir çocuğa benzeterek meseleye ışık tutmaya çalışır. Ona göre insan şu koca kâinatta nazik ve nazenin bir çocuğa benzer. Aslında çocuğun bu acz ve zaafında gizli büyük bir kudret saklıdır.  Çünkü o acz ve fakr sayesinde bütün mevcudat ona musahhar kılınmıştır. Yani güneş, ay, yeryüzü, bitkiler ve hayvanlar, kısacası kâinattaki bütün varlıkların insanın yardımına koşması ve onun yaşamını rahat bir şekilde sürdürmesine hizmet etme konumunda bulunmaları, insanın gücüyle onlara galip gelip yönetmesi neticesinde değil insandaki zaaf ve acz sebebiyle Allah Teâlâ’nın rahmetinin bir tecellisi olarak gerçekleşmektedir.

İnsan şayet acz ve fakrını tam olarak kavrayıp sözleriyle ve davranışlarıyla şükr ve hamd hâlini yakalayabilse o zaman bu nimetin şükrünü eda etmiş ve isteklerine kavuşmuş olur. Mesela tavuğun yavrusundaki acz ve zaaf ona öyle bir şefaatçi olur ki annesi onu korumak için köpeğe bile saldırır. Aynı şekilde vahşi bir canavar olan aslan dahi yavrusu için kendisi aç kalmayı göze alır.  İşte nazlı bir çocuk ağlamasıyla ve hazin hâliyle en güçlü insanları çevresinde pervane gibi döndürür. Ancak o çocuk bütün bunları kendi zâtî gücü zannetse ve öyle söylese çevresindeki insanların gazabını celbeder ve tokatı yer. İnsan da Kârun gibi yani: “Ben kendi ilmimle, kendi iktidarımla kazandım” dese, azabı hak eder.

Bu hususu Bedîüzzaman şöyle vurgular: “Demek şu meşhud saltanat-ı insaniyet ve terakkiyat-ı beşeriye ve kemalât-ı medeniyet; celb ile değil, galebe ile değil, cidal ile değil, belki ona onun zaafı için teshir edilmiş, onun aczi için ona muavenet edilmiş, onun fakrı için ona ihsan edilmiş, onun cehli için ona ilham edilmiş, onun ihtiyacı için ona ikram edilmiş. Ve o saltanatın sebebi, kuvvet ve iktidar-ı ilmî değil, belki şefkat ve refet-i Rabbaniye ve rahmet ve hikmet-i İlahiyedir ki; eşyayı ona teshir etmiştir. Evet, bir gözsüz akrep ve ayaksız bir yılan gibi haşerata mağlub olan insana, bir küçük kurttan ipeği giydiren ve zehirli bir böcekten balı yediren; onun iktidarı değil, belki onun zafının semeresi olan teshir-i Rabbanî ve ikram-ı Rahmanîdir.”

İnsandaki acz ve zaafın gücünü bu şekilde anlatan Bedîüzzaman insana şöyle seslenir: “Ey insan! Madem hakikat böyledir; gururu ve enaniyeti bırak. Ulûhiyetin dergâhında acz u za’fını, istimdad lisanıyla; fakr u hacatını, tazarru ve dua lisanıyla ilân et ve abd olduğunu göster. Ve HASBUNALLAHU VE Nİ’MEL VEKİL de, yüksel”.

Marifetullah sırrına ermiş insanlar için kişinin her şeyiyle Allah Teâlâ’ya muhtaç olması mânâsındaki fakirlik ile sebeplerin kendi güç ve kuvvetinin yetersizliği anlamındaki acizlik, şeref duyulan hususlar olarak kabul görmektedir. Çünkü ihtiyacı olan kimse ihtiyaç duyduğu şeyleri karşılayacak birisine sığınmak ister. Kâmil insanlar Allah Teâlâ’ya muhtaç olma mânâsında fakrı gurur vesilesi kabul etmişlerdir. Bu anlayışın bir tezahürü olsa gerek tasavvuf çevrelerinde insanlar kendilerinden bahsederken kendi güç ve kudretlerinden yüz çevirerek kendilerini fakîr diye adlandırırlar.

Bedîüzzaman Allah dostlarının fakr ve aczde bir çeşit lezzet bulduklarını ve kendi güçlerine itimat etmekten şiddetle kaçınıp Allah Teâlâ’nın havl ve kuvvetine dayanmayı bir esas kabul ettiklerini şöyle ifade etmektedir: “Arif-i billâh aczden, mehâfetullahtan telezzüz eder. Evet, havfta lezzet vardır. Eğer bir yaşındaki bir çocuğun aklı bulunsa ve ondan sual edilse, “En leziz ve en tatlı hâletin nedir?” Belki diyecek: “Aczimi, zaafımı anlayıp validemin tatlı tokatından korkarak yine validemin şefkatli sinesine sığındığım hâlettir.” Hâlbuki bütün validelerin şefkatleri, ancak bir lem’a-i tecellî-i rahmettir. Onun içindir ki, kâmil insanlar, aczde ve havfullahta öyle bir lezzet bulmuşlar ki, kendi havl ve kuvvetlerinden şiddetle teberrî edip Allah Teâlâ ’ya acz ile sığınmışlar; aczi ve havfı kendilerine şefaatçi yapmışlar.”

Bedîüzzaman kendi yolunun esaslarını anlatırken şu hususa özellikle dikkatleri çekmektedir. Kendi zatında acz ve fakirliği kavrayan insan bu şuuru sadece Rabbine karşı yaşamalı ve hissetmelidir. Yoksa insan, diğer insanlara karşı acz ve fakr hissederek tezellül durumuna asla düşmemelidir.

Bedîüzzaman’a göre zahiren bakıldığında çok güçsüz ve zayıf görünen mikrop, karınca, sinek, incir çekirdeği gibi bazı varlıklar Allah Teâlâ’ nın güç ve kudretine dayandıklarında çok büyük işler başarmaktadırlar. Mutlak Kadir ve Gani olan Allah Teâlâ’ya intisab ettiği vakit bütün varlıkların zâtî güçlerinin çok üstünde bir güç kazandıklarını Bedîüzzaman şöyle ifade etmektedir: “Her mahluk, her zerre doğrudan doğruya Vâhid-i Ehad’e isnad edilse ve onlar ona intisab etseler; o vakit o intisab kuvvetiyle ve seyyidinin havliyle, emriyle; karınca, Firavun’un sarayını başına yıkar, başaşağı atar; sinek, Nemrud’u gebertip Cehennem’e atar; bir mikrop, en cebbar bir zalimi kabre sokar; buğday tanesi kadar çam çekirdeği, bir dağ gibi bir çam ağacının destgâhı ve makinası hükmüne geçer; havanın zerresi, bütün çiçeklerin, meyvelerin ayrı ayrı işlerinde, teşekkülâtlarında muntazaman, güzelce çalışabilir.”

“Mahiyetindeki acz ve fakr noktalarını iyi kavramış bir mümin kendinde bulunan tüm güzellik ve kabiliyetleri Allah Teâlâ tarafından kendisine lutfedilmiş nimetler olduğunu kavrayarak gurura kapılıp övünmek yerine hamd ve şükürle mukabelede bulunur ve ”KAD EFLAHA MEN ZAKKAHA” ayetinin sırrıyla kemalini noksanlığında, kudretini aczde, gınasını ise fakrında bilir. “

Bedîüzzaman acz ve fakrın nasıl Allah Teâlâ’nın rahmetine mazhar olmak için bir vesile ve şefaatçi olduğunu ihtiyarlar için yazdığı risalesinde şöyle anlatmaktadır. Kendisi Rusların elinde esir olduğu dönemde o esaret kampında yapayalnız garip tek başına bulunmasını ve orada o şekilde vefat edeceğini düşünmesiyle ruhu çok sıkılır ve Allah Teâlâ’dan yardım diler. Birkaç gün sonra birçok Rusça bilen kurnaz mahkûmların dahi başaramadığı şeyi başarır ve Allah Teâlâ’nın inayetiyle Varşova ve Avusturya üzerinden uzun bir firari sefer neticesinde İstanbul’a ulaşır. Acz ve fakrın inayet ve rahmete vesile ve şefaatçi olmasını şahsında yaşadığı tecrübeyle ifade ettikten sonra Bedîüzzaman diğer canlılardan örneklendirmeler yapar. Mesela acz ve fakrın en uç noktasında olan insan ve hayvan yavrularının en muhtaç oldukları rızka en basit bir şekilde annenin memelerinden ulaşması veya yavru kuşlarda olduğu gibi Allah Teâlâ’nın rahmetinin bir tecellisi olarak anne kuşun gıdayı yavrunun ağzına bırakması bu konuda verdiği en çarpıcı iki örnektir. Hatta hayvanların yavruları biraz büyüyünce onlara yardımı kesmesi ve onları kendi hallerine terk etmesi de acz ve fakrdan uzaklaşmanın merhameti de uzaklaştırdığına bir delil teşkil etmektedir.

İnsanoğlu, dünya hayatındaki acziyeti ve afetler, savaşlar, hastalık vs. gibi hayatını tehdit eden unsurlar karşısındaki çaresizliğinden dolayı manen sırtını yaslayıp rahat edeceği bir dayanak noktası bulmaya muhtaçtır. Yine aynı şekilde ihtiyaçlarının çokluğu ve sermayesinin azlığından kaynaklanan şiddetli fakirliği neticesinde yardım isteyeceği bir kapıya muhtaçtır ki o kapı sayesinde ihtiyaçlarını görsün.

Bedîüzzaman Allah’a ve ahiret gününe imanın insan için nasıl bir dayanak ve sığınma noktası olduğunu ve insan vicdanının ancak böyle bir dayanak noktasıyla huzur bulacağını şöyle ifade etmektedir:” Ey insan! Senin nokta-i istinadın ancak ve ancak Allah’a olan imandır. Ruhuna, vicdanına nokta-i istimdad ise ancak âhirete olan imandır. Binaenaleyh bu her iki noktadan haberi olmayan bir insanın kalbi, ruhu tevahhuş eder; vicdanı daima muazzeb olur. Lâkin birinci noktaya istinad ve ikincisinden de istimdad eden adam kalben ve ruhen pekçok zevk ve lezzetleri, ünsiyetleri hisseder ki; hem müteselli, hem vicdanı mutmain olur.”

Bedîüzzaman kendisinin de ruhî ve fikrî bazı bunalımlar yaşadığını, şeytan ve nefis kaynaklı çeşitli evhamlara maruz kaldığını ancak acz ve fakrını vesile yaparak rabbine iltica ettiğini ve kurtulduğunu ifade etmektedir.

“Nur mesleği” olarak adlandırdığı yolunun esaslarını Bedîüzzaman şöyle ifade etmektedir: “Nurun mesleği, hakikat ve sünnet-i seniyye ve ferâize dikkat ve büyük günahlardan çekinmek esastır, tarikata ikinci, üçüncü derecede bakar.”

Söz konusu bu dört mertebenin ortak noktası diyebileceğimiz husus ise insanın Allah Teâlâ karşısında ne kadar âciz ve fakîr olduğunu kavrayarak nefsini küçük görmesi ve buna göre hareket etmesi gerektiğidir.

Bedîüzzaman’a göre yukarda geçen dört hususa riayet eden bir insan, kâinata Allah Teâlâ hesabına bakar ve daimi huzuru kazanarak gaflete düşmekten korunmuş olmaktadır.

Vasfı Arslan “Tasavvufî Açıdan Bedîüzzaman Said Nursî’de “Acz” Ve “Fakr” Kavramları” adlı Yüksek Lisans Tezi’nden alınmıştır.

Dua; bir çağrı, bir yakarış ve küçükten büyüğe, aşağıdan yukarıya, arzdan, arzlılardan semâlar ötesine bir yöneliş, bir talep, bir niyaz ve bir iç dökmedir. Dua eden, kendi küçüklüğünün ve yöneldiği kapının büyüklüğünün şuurunda olarak, fevkalâde bir tevazu içinde ve istediklerine cevap verileceği inancıyla el açıp yakarışa geçince, bütün çevresiyle beraber semavileşir ve kendini rûhânîlerin “hayhuy”u içinde bulur. Böyle bir yönelişle mümin, ümit ve arzu ettiği şeyleri elde etme yoluna girdiği gibi, korkup endişe duyduğu şeylere karşı da en sağlam bir kapıya dayanmış ve en metin bir kaleye sığınmış bulunur.

Dua, Hakk’ın tükenmez hazinelerinin sırlı bir anahtarı; fakir, yoksul ve kalbi kırıkların istinatgâhı ve ıztırarla kıvranıp duranların da en emin sığınağıdır. Bu sığınağa adım atan, o sihirli anahtarı elde etmiş sayılır; onun vesayetine dehalet eden fakir, miskin, âciz ve muhtaçlar da umduklarını elde etmiş olurlar.

Hâlis ubûdiyet ifade etmesi açısından dua, çok namaz kılmadan, çok oruç tutmadan daha önemlidir. Çünkü dua, sebepleri ve şartları nazar-ı itibara almadan, Hazreti Müsebbibü’l- Esbâb’tan tasavvurları aşan ve tenâsüb-i illiyet prensibine göre melhuz olmayan şeyleri isteme demektir. Mesela, Cennet… Kendi iktidarınızla Cennet’i nasıl elde edebilirsiniz? Kabri nasıl aşabilirsiniz? Sıratı nasıl geçebilirsiniz?

Dua, ruhun gıdasıdır, bu gıda rûha fâsılasız verilmelidir.

Dua, iradeyi kanatlandıran bir büyüdür; müdavimlerinden başkası da onun bu güçlü sırrını anlayamaz.

Dua, sebep ve vasıtaları aşarak, hem Allah’ın kudretine itimadı, hem de beşerî zaafı ilândır.

Her hâlimizde O’na yönelmek, O’na el açmak, dert ve elemlerimizi O’na şerh etmek hem bir mazhariyet ve ilk mevhibe, hem de Hakk’ın cevabî teveccühleri adına atılmış önemli bir ilk adımdır.

Dua eden bir kimse, bütün gönlüyle Allah’a yönelip yalvarışa geçebildiği takdirde, kendine her şeyden daha yakın olan Rabbisine karşı, kendi beden ve cismaniyetinden kaynaklanan uzaklığını aşarak O’nun her zaman var olan yakınlığına saygısını ifade etmiş ve kendi uzaklığının vahşetinden kurtulmuş olur. Cenâb-ı Hak da ona, duyması gerekenleri duyurur, görmesi gerekenleri gösterir, söylemesi icap eden şeyleri söyletir ve yapması lâzım gelen şeyleri de yapmaya muvaffak kılar.

İmanın zevkine ermiş ve ibadette hassaslaşmış ruhlar, kat’iyen duada kusur etmezler. Aksine böyleleri, ibadeti varlıklarının gayesi gibi duyar ve duaya da fevkalâde önem verirler.. Maddî- manevî sebeplere riayetin yanında gönüllerini Rabbilerine açıp yalvarmayı, O’na yakınlık arayışının sesi-soluğu gibi değerlendirir ve dualarını bir ümit, bir reca nağmesi gibi seslendirirler.

Bizim acz, fakr, zaaf ve ihtiyaçlarımıza karşılık O’nun, bizi var eden, besleyen, büyüten, arzu ve isteklerimizi görüp-gözeten ve bizi asla başkalarına bırakmayan bir engin rahmet sahibi olması, O’na karşı tavırlarımızı devamlı ince ayara tabi tutmamız bakımından fevkalâde önemlidir. Bizler aciz, zayıf ve muhtaç, O ise, her şeye hükmeden mutlak bir Hâkim’dir. Bu itibarladır ki, biz hemen her zaman, küçüklüğümüzün şuurunda ve O’nun büyüklüğünü takdir hisleriyle hep iki büklüm yaşar ve isteyeceğimiz her şeyi, kavlî, fiilî ve hâlî talep çerçevesinde sadece ve sadece O’ndan ister ve O’na karşı müstağni davranmayı küstahça bir çalım; O’nunla dua ve ibadet münasebetlerimizde lâubalî, gayr-i ciddî bulunmayı da bir saygısızlık kabul ederiz.

Dua her zaman, Cenâb-ı Hakk’a arz-ı hâlde bulunmanın sesi-soluğu olması itibarıyla en sâfiyâne ve en halisane bir kulluk tavrıdır. Aslında bütün varlık, istidat, kabiliyet veya fıtrî ihtiyaçlarının dilleriyle hep O’na dua ederler. O da bunların hepsine, belli bir hikmet çerçevesinde cevap verir ve her sesi duyup ona icabet ettiğini herkese ve her şeye duyurur.

“Zikrullah” yolu, Hakk’a ulaşma yollarının en kavîsi ve en emînidir. O olmadan Hakk’a vuslat zordur. Evet, vicdanların şuurla O’nu anması, letâifin her an O’na dem tutması ve lisanın bu armoniye tercüman olması, sonsuzluk yolunun yolcuları için ne tükenmez bir zâd ü zahîre ve ne bereketli bir kaynaktır!

Zikrullah, kurbet helezonunda öyle bir seyahattir ki; dil, duygu, gönül bir koro teşkil edip de Allah’ı anmaya durunca insan, bir anda kendini sırlı bir asansör içinde bulur ve bir lâhzada rûhların uçuşup durduğu iklime ulaşır; ulaşır da gök kapılarının aralığından ötelere ait neler ve neler seyreder..!

Evet, zikreden ve zikrinde de ısrarda bulunan zâkir, Cenâb-ı Hak’la mukavele yapmışçasına hıfz u himâye ve inâyet seralarına alınmış olur ki “Anın Beni ki anayım sizi” (Bakara:152) ilâhî fermânı da aczin ayn-ı kuvvet, fakrın ayn-ı gınâ hâline geldiği bu sırlı keyfiyeti ifâde etmektedir. Yani siz, Allah’ı zikr u fikr u ibadetle yâd edince, O da sizi teşrîf ve tekrîmle anacak.. siz dua ve münacâtlarla hep O’nu mırıldanınca, O da icâbetle size lütuflar yağdıracak.. siz onca dünyevî işlerinize rağmen O’nunla münasebetlerinizi devam ettirince, O da dünya ve ukbâ gâilelerini bertaraf ederek sizi ihsanla şereflendirecek.. siz yalnız “an”larınızı O’nun huzuruyla şereflendirince, O da yalnızlıklara itildiğiniz yerlerde size “enîs ü celîs” olacak.. siz rahat za¬manlarınızda O’nu dilden düşürmeyince, O da rahatınızı kaçıran hâdiseler karşısında size sürekli rahmet esintileri gönderecek.. siz O’nun uğrunda yollara dökülüp O’nu cihana duyurunca, O da sizi dünya ve ukbâ zilletlerinden kurtaracak.. siz bütün davranışlarınızda ihlâslı olunca, O da sizi gözlerin görmediği, kulakların işitmediği, insan tasavvurunu aşan hususî iltifat ve hususî pâyelerle şereflendirecek…  Böylece, zikir arzusu, zikir cehdi, zikre mazhariyet nimetiyle kıymete ulaşacak, derken Allah da bu tevfik ve hidayet lütfunu hususî ihsanlarıyla daha bir derinleştirecektir ki, “Bana sürekli şükredin ve sakın nankörlüğe düşmeyin!” (Bakara:152) emr-i rabbânîsi de işte, zikirden şükre, şükürden zikre bu “salih dâire”yi ihtar etmektedir.

Kitap, Sünnet ve selef-i salihînin eserlerinde, zikrullah konusunda yapıldığı ölçüde bir başka şeye terğib ve teşvik yapıldığını hatırlamıyorum. Aslında o, namazdan, cihada kadar her ibadetin içinde can gibidir, kan gibidir.

Zikrullahın muayyen bir vakti yoktur. Namaz bütün ibadetlerin pîri ve din sefinesinin direği olduğu hâlde belli zamanlarda edâ edilir ve edâ edilmesi câiz olmayan vakitler de vardır. Zikrullah ise, zamanın her diliminde serbest dolaşıma sahiptir ve herhangi bir hâl ile mukayyet değildir,

“Onlar Allah’ı ayakta, oturarak, hatta yan gelip yatarken de anarlar. ” (Âl-i İmran:191) fehvâsınca, ne zaman itibarıyla ne de hâl itibarıyla zikrullah’a tahdit konmamıştır.

Hak dostları evrâd u ezkâra çok önem verirler. Her gün bir miktar Kur’ân okuma ve değişik dualarla Allah’a niyazda bulunmanın O’nunla irtibatımız açısından çok önemli olduğunu söylerler. Her fert kendi gücü nisbetinde bir şeyler belirlemeli ve onu her gün okumalıdır, derler.

Sahabe efendilerimizden bugüne kadar her devirde hak dostları zikrullahı, damarlarda dolaşan kan gibi kabul etmiş, değişik yollarla Allah’ı anmamayı kan yetmezliğine bir sebep gibi görmüş ve sürekli zikirle beslenmişlerdir. Meselâ, Hazreti Ali Efendimiz der ki, “Ben Rasulullah’tan şu duayı ve şöyle bir tavsiyeyi duyduktan sonra artık onu hiçbir gece terk etmedim.” Hazreti Ali için, belki de hayatının en önemli, en ciddi gecesi ve onun en çok meşgul olduğu zaman dilimi, Nehrivan’da Haricîlerle savaştığı geceydi. Birisi Nehrivan’ı işaret ederek, “O gece de unutmadın mı, onca koşuşturma ve meşgale arasında dua ve zikrini terk etmedin mi?” diye sorunca Hazreti Ali’nin cevabı, “O gece bile terk etmedim.” şeklinde olmuştur.

Evet, belli dönemler itibarıyla bizim dünyamızda, evde, sokakta, camide ve hatta harp meydanlarında Allah anılıyor, her fırsatta zikir halkaları teşkil ediliyor ve Cenâb-ı Allah’ın isim ve sıfatları yâd ediliyordu. Zikrullah, oruç tutarken de, zekât verirken de ihmal edilmiyordu. Hac’da gürül gürül zikrullah sesi duyuluyordu.. Bayram sabahları ovalar, obalar bir çağlayanın akışına benzeyen zikir sesleriyle doluyordu. Hususiyle de Kurban bayramında yüksek sesle tekbir getirme, şeâiri ilan etme manasına geliyordu. İşte bu itibarla zikrullah, hemen her ibadetin damarlarında cereyan eden kan gibiydi; bugün de öyledir. Onsuz hiç olmadı; bugün de onsuz olamaz. Çünkü biz ancak onun sayesinde, Allah’la irtibatımızı kuvvetlendiririz. Zikrullahın, evrâd u ezkârın terkedilmesi bizde ciddi bir zaaf meydana getirir. Allah’la münasebetlerimizde bir gevşeme hâsıl eder, hafizanallah.

Gece-gündüz münacat ve inleme içinde geçen bir ömür görmek isteyen, Resûlullah’ın hayatına baksın! Baksın ve insanlık, Duanın ne demek olduğunu, Dua etmenin âdâbını ve Duanın, insana maddî-manevî kazandırdıklarını görsün, görsün ve ibret alsın.

Allah Resûlü, Dualarını hayatının içine paylaştırmış ve hep bu nurdan kristaller üzerinde yürümüştür. Dua, O’nun dudaklarından eksik olmayan virdi, gönlünde tütüp duran âh u efganıydı. O, bir an dahi duasız olmamış, dudaklarını ıslatan bu kevser dolu kadeh, hiçbir zaman elinden düşmemişti. Aksiyon adamıydı, muhakeme insanıydı; fakat ibadet ve duada da eşi-menendi yoktu.

Mutlaka herkesin evrâd u ezkâra ayıracağı bir zamanı olmalı ve o, bu konuda hiçbir mazeret ileri sürmemelidir.

Duadan hiçbir zaman dûr olmayın. Yapamadığınızda “Biz bugün büyük bir işi ihmal ettik.” diye mutlaka hayıflanın.

Her bir müminin, evrâd u ezkârı olmalı. Meselâ ben, kendimi beş-on insanın okuduğu evrâd kadar evrâd okumaya mecbur hissetmeliyim. Ve kendi kendime demeliyim ki; “madem o kadar insan sana teveccüh ediyor, öyleyse o teveccühün hakkını vermeli ve herkesten daha çok Allah ile irtibatını kavi tutarak bir taraftan bu nimete şükretmeli, öte taraftan nimetin devamına talebini böyle dile getirmelisin.” Evet, böyle diyor ve bunu da tatbik etmeye çalışıyorum.

Allah’ın kendisine değişik nimetler verdiği her bir mümin, seviyesine göre evrâd u ezkârlarını çoğaltmalı ve mutlaka Rabbileri ile olan münasebetlerini kuvvetlendirmeliler. Aksi halde bulundukları makamın hakkını eda etmemiş olurlar.

Halk içinde bağırıp çağırarak başkalarına duyurma, gösterme yerine, duyması ve görmesi manalar üstü mana ifade eden Hazreti Allâmü’l-Guyûb’a, hem de tamamen halka kapalı ve O’na açık bir hâl ve atmosfer içinde, nefeslerimizi gizlilik ve içtenlikle derinleştirerek arz etmeliyiz ki, O’na iç dökmemiz gizliliğin büyüsünü taşısın ve sesimizi-soluğumuzu başka mülâhazaların şerareleri kirletmesin.. Başka her şeye kapanıp, içini sadece O’na açan, hâlini O’na şikâyet eden hep O’na yakın durmanın insiyakları içinde bulunur ve O’nun dergahından eli boş dönmez.

Evet, insan ihtiyaçlarını, onları karşılayabilecek birine açmalı; belâyı dertten “âh” edecekse derde derman bir hekimin yanında inlemeli. Kul, efendisine arzuhâlde bulunacaksa, ağyâra bütün bütün kapanarak, aklıyla, şuuruyla, hissiyle hep O’na açık durmalıdır; durmalı, sesini-sözünü ona göre ayarlamalı ve kendine yakınlardan daha yakın birinin huzurunda iç çektiğini düşünerek nağmelerinden ses ihtizazlarına, tavırlarından mimiklerine kadar her hâliyle bir temkin örneği sergilemelidir. Kime el açtığının farkında olan bir sadık kul, düşünce ve dualarını niyeti ve içtenliğiyle sık sık kalibrasyondan geçirir; ifade ve hislerini her türlü şerareden arı-duru tutmaya çalışır ve duymasını istediğinden başkalarının duymalarına karşı âdeta dilsiz kesilir. Yer ve zamana göre kendi sesini ve kendi sözlerini kendinden bile kıskanır.

Duanın bir mekânda hep birlikte yapılması taraftarıyım. Zira arkadaşlardan bazılarının tertemiz atmosferi diğerlerine tesir eder, huzur-u kalbe vesile olur. Bu da o mecliste bulunanları biraz daha temkine, teyakkuza ve ciddiyete sevkeder. Diğer taraftan insanın sadece kendi kendine olması ve seccadesinde içini Allah’a dökmesinin, elbette farklı bir açıdan birlikte yapılan duaya fâikiyeti, üstünlüğü var. Evet, hiç kimsenin bilmediği, görmediği bir yerde el açıp, içini Rabbine dökmenin değeri hiçbir şey ile ölçülemez.

Dualar külliyet kesbedince kabule karîn olur. Münferit bazı kimselerin ağlayıp sızlaması umumun dertleri için yeterli değildir. Duanın külliyet kesbetmesi için icabında bazı dua ve virdler bölüştürülerek uzun süre okunur.

Şahsen, bir insanın hata, kusur ve günahlarını yazıp kaydetmesine taraftar değilim. Onları herkes kendi zihnine yazmalı; başka kimseye açmamalı. Melekler bile bilmemeli hata ve günahları. Onları sadece gizli-açık her şeye nigehban bulunan Allah bilmeli. O’nun rahmeti geniştir. Kim bilir, bir hadis-i şerifin işaret ettiği gibi, Cenâb-ı Hak kulunu karşısına alır, günahlarını itiraf ettirir: “Şunu, şunu yaptın ama bunları ketmettin, gizledin. Yani, açıktan açığa günah işleyen ve günahlarından hiç sıkılmayan fasık u facir değildin, muvakkat isyanlarının hicabını yaşıyordun. O gün sen setrettin, ben de bugün seni affediyorum.” der. İşte, ahirette “Setrettin, setrettim; kulum, seni affettim” hakikatini duymak ve öyle bir avantajı kaçırmamak için, yazmak suretiyle hata ve günah listesi yapılmasını uygun bulmuyorum.

Bununla beraber, bir insan, hayatın bir basamağında, yirmisinde, otuzunda ya da kırkında, bir gününü ayırıp çocukluğundan o güne kadar yapıp ettiklerini tek tek yazsa; bütün hayatını gözden geçirip nefsini hesaba çekerek onun kötülüklerini bir bir saysa; fakat, bunu hayatının sadece o gününde yapsa, bu davranışı nefis muhasebesi adına yeterli değildir. Çünkü biz belki her gün, aklımıza gelen bazı şeylerle içimizi Cenâb-ı Hakk’a dökmeli; günahlarımızı tasrih etmeden, onları açıktan açığa söylemeden, kayda geçmelerine ve o kayıtların bizi zor durumda bırakacak şekilde karşımıza çıkmasına fırsat vermeden istiğfar etmeli; tevbe, inabe ve evbe kalelerine sığınmalıyız. Her gün bir kere daha kendimizle yüzleşmeli, hayatımızın muhasebesini yapmalı ve nefsimizle hesaplaşmadan yatağa girmemeliyiz.

Bu zaviyeden el-Kulûbu’d-Daria gibi dua mecmualarına bakarsanız, Hak dostlarının evrâd u ezkârda mütemadi oldukları gibi, nefsi sorgulama ve istiğfarda da sürekliliği esas aldıklarını görürsünüz. Hazreti Ali (kerremallahu vechehû), Hazreti Muhammed İbn Üsâme (radıyallahu anh), Muhyiddin İbn Arabî, Hasan Şazilî ve İmam Câfer-i Sadık gibi mâneviyat âleminin sultanlarının “Üsbûiyye” adıyla andıkları ve haftanın her günü belli bir bölümünü okudukları hizibleri, virdleri, gece zikirleri, duaları, istiğfarları, istiâzeleri, tesbihleri, tehlilleri, salavat ve na’tları vardır.

Meselâ; Hasan Basrî hazretleri, İstiğfar Üsbûiyyesini Cuma gününden başlatıp her gün bir bölüm okuyor. Bir hafta bitince tekrar başa dönüyor ve yine günlük hizbini sürdürüyor. Devamlı nefsini sorguluyor ve her gün defalarca istiğfar ediyor. Hizbine, Cenâb-ı Hak karşısında aciz, fakir ve muhtaç bir kul tavrıyla istiğfar ederek başlıyor. Sonra salât u selâm okuyor. O hazret, duanın kabulü için gerekli olan evsafı hâiz bir münacatta bulunuyor; öyle ki, onun her cümlesinde Hasan Basrî ufkunu görüyorsunuz. Nefsini en kötü bir adam gibi hesaba çekiyor; bir taraftan, hatanın en çirkinini yapmış ve günahın en büyüğünü işlemiş, böylece kalbî hayatını tamamen berbat etmiş ve ruh dünyasını bitirmiş bir insan gibi kendisine bakıyor ve çok içli sözlerle istiğfara yapışıyor. Diğer taraftan da, en büyük şefaatçi olan, kendisiyle teyid edilen ve ona dayandırılan her duaya kabul mührü vurduran, ama kendisi payandasız kabule karin bulunan “salât u selâm”a sığınıyor; af beratı almak için Allah Resûlü’nü şefaatçi yapıyor. Öyle ki, istiğfarı salât u selâm, onu da yeni bir istiğfar takip ediyor ve Hazret, sanki her istiğfarda nefsini bir kere daha tokatlıyor. Çok samimî bir şekilde Cenâb-ı Hakk’a içini döktüğü aynı anda kendiyle yüzleşiyor, nefsiyle hesaplaşıyor.

Bir başka hak dostu, günahlar sebebiyle âdeta dilinin tutulduğunu, emr-i ilahiye itaatsizliğin utancından dolayı iki büklüm olduğunu ve ne diyeceğini bilemez hale geldiğini, kulluğun hakkını verememe gafletinin şiddetiyle sesinin kısıldığını ifade ettikten sonra, Cenâb-ı Hakk’a doğrudan ve vesilesiz seslenmeye yüzü olmadığını, onun için de, efendisi ve istinadgâhı kabul ettiği Abdülkadir Geylânî hazretlerinin Hak katında makbul ve kapıcı tarafından tanınan sesiyle rahmet kapısını çaldığını belirterek en samimî sözlerle içini döküyor. Öyle ki, münacatının bir bölümünde, “Ey günah ve kusurlarla âlûde kullarını çokça bağışlayan Gaffâr ve ey günahkarların hata ve isyanlarını setreden Settâr! Benim günahlarımı da bağışla. Bütün çareleri tükenen, yolları daralan, yüzüne karşı kapılar kapanan, doğru yolda olanların izinde yürümek kendisine güçleşen, sayılı günleri geçip gitmekte olduğu halde nefsini gaflet meydanlarından, isyan vadilerinden, sefalet ve sefahet alanlarından bir türlü kurtaramayan şu aciz kuluna merhamet et.” diyor ve âdeta “Bittim” diye inliyor.

Onları tanımayan, ruh enginliklerine vakıf olmayan ve onların muhasebe ufkunun nerelere vardığını bilemeyen nâdanlar, bu yakarışları işitince, “Bu adam ne günahlar işlemiş ki böyle; ben o günahlara girmediğime göre bu sözleri söyleyemem” diye düşünebilirler. Oysa, bu sözler mukarrebînin gönül ızdırabını ifade etmektedir. Onlar, bizim sevap vesilesi saydığımız ve fazilet olarak kabul ettiğimiz pek çok söz, fiil ve davranışı kendi ufukları itibarıyla günah saymaktadırlar. Biz şu toplum içinde hiçbir şey yapmasak, sadece bir kere sokağa çıkıp evimize girsek, onların günah sayıp ömür boyu ağladıklarının kat kat fazlası masiyete bulaşmış oluruz. Gelin görün ki, o hak dostlarının gözleri bir an mâsivaya kaysa, onlar ömür boyu gözyaşı döker; o hatadan dolayı ölüm döşeğinde bile ızdırap çeker ve nefislerini sürekli levmederler.

Ümit ediyorum, bugünün âbid ve zâhidleri de zikre çok önem veriyor ve onu artırma, Allah’ı daha çok anma yolları arıyorlardır. Fakat biz O’nu ne kadar anarsak analım, ibadetlerimiz ne kadar çok olursa olsun, zikrin hakkını vermiş olamayız. Bundan dolayıdır ki, Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) günün dörtte birini kendisine salât u selam okumaya ayıran bir zatı istihsan buyuruyor; ama yine de “artırsan daha iyi olur.” diyor. Günün yarısını salât u selama ayırdığında yine “artırsan” diyor ve günün içte ikisini zikre ayırıp salâvat okumuş olarak huzur-u Risalet penahiye gelince “çok iyi de, artırsan daha iyi olur.” buyuruyor. Efendimiz her defasında “hel min mezîd – daha yok mu?” diyor; çünkü -Üstad’ın ifadesiyle- O’na ulaşmada en önemli vesileler¬den biri, “Bismillahirrahmânirrahîm”, diğeri de Allah Rasulü’ne salât u selâm okumaktır.

Define Yayınları “Bir Kutsi Dilekçe” adlı dua kitabından alınmış olup, Bu bölüm, Muhterem Fethullah Gülen Hocaefendi’nin eserlerinden derlenmiştir.