Ahmet abi, mülakatı bitirince ‘ben de bittim’ dedi…. bir gönül rahatlaması da hissederek…

Sizi içten bir insanın cevaplarıyla başbaşa bırakarak Allah’a emanet olun diyorum:

Aslen Hizmet Hareketi geleneğinde yetişmiş ve bu Süreç’te çeşitli açılardan Hizmeti’ eleştiren bir kesim var. Bunlar arasında akademisyenler, esnaflar, memurlar da var. Öncelikle, bu eleştiren kesimle ilgili görüşlerinizi merak ediyorum?

Bence soru yanlış. İki kavram yanlış kullanılıyor bana göre bu soruda.

Bir; Hizmet, iki eleştirme. Hizmet, eğer ete-kemiğe bürünme şekilleri tabii ki farklı, özü itibariyle bir değerler hareketiyse, bu değerleri eleştiren yok. Bu değerlere bağlı yetiştirmiş olduğu insanları da külliyen eleştiren yok.

Kaldı ki sorunuzda bahsettiğiniz eleştirileri dile getirenler de yetişmelerinde Hizmet’in çok büyük katkısı olan insanlar arasında. Hepsi de güçlü inanç, ahlaki referanslara ve birikime sahip insanlar.

İki; eleştiri kavramı, bünyesinde özellikle cemaat gibi doğu kültürünün hakim olduğu, İslami geleneğin ağır bastığı bir yapıda çok yanlış anlaşılıyor. Bana göre söz konusu olan, daha iyinin, daha güzelin, daha doğrunun nasıl yakalanabileceğine dair düşünceleri özgürce ve kamuoyuna açık bir şekilde dile getirme var. Bunun İslami literatürdeki karşılığı  tenkid’dir. Türkçe’mizde de kullanılır. Manası, hakikate ulaşmak için iyi niyetle doğru ve yanlışın gösterilip alternatif çözüm yollarının üretilmesi demektir. Cerh ve tadil, emri bil ma’ruf nehyi ani’l münker, nasihat, içtihadın içtihadı nakz etmemesi gibi bir çok değer ve uygulamayı daha zikredebiliriz burada eleştiriye İslam’da delil arayanlar için.

Eleştirel düşünce insan olmanın lazım-ı gayr-i müfârıkı yani ayrılmaz parçasıdır. Hz. Ömer’e giydiği elbisesinin hesabı soran insan eleştiri mi yapmış oluyor? İmam-ı Azam’ın bazı görüşlerine katılmayan kişiler için eleştiride mi bulundu diyeceğiz? Negatif bir yükleme yapmamak lazım eleştiri kavramına. Ayrıca eleştiri kavramını küçümsememek de lazım. Batı’lı firmalara bakın, hatta demokratik ülkelerde hükümetlere bakın. Bizi eleştirin diye yığınla para harcıyorlar, insanlar istihdam ediyor, kurumlar kuruyorlar. Amaç daha iyiyi yakalamak, yanlışlardan dersler çıkartmak, hata varsa bunları hem söylemsel hem de eylemsel bazda gidermektir.

Bu zaviyeden bakarsanız, problemleri göstermek, alternatif çözüm yolları önermek için geçmişte yapılan hataları nazara vermek evvel emirde yapılması gerekli olan şeydir.  Mazide yaptığınız ve bugün itibariyle hata olduğu anlaşılan yanlışlarınızı elbette “şöyle olmalı, böyle olmalı” tarzında üreteceğiniz yeni düşüncelerde dile getireceksiniz. En azından ürettiğiniz o düşüncenin sahih bir temele oturduğunu göstereceğiniz argüman olacak bu yaklaşım. Aksi halde, ne gerek var diyenler çıkacak. Statükocu kişiler türeyecek. Eski sistemden bir şekilde memnun ve nemalanan kişiler hayır deyip diretecek.

İşte bu açıdan, ben şahsen dile getirilen bu düşüncelere eleştiri hele hele yıkıcı eleştiri demeyi doğru bulmuyorum. Doğru bulmamanın da ötesinde, bazı şeyleri anlamsız kılacak yaklaşımlar olarak görüyorum. Kur’an’a bakın, daha önceki kavimlerin yanlışlıklarını anlatmıyor mu bize? Neden? Ders alalım, aynı yanlışlara düşmeyelim diye. Dolayısıyla sorunuz “Hizmeti eleştiren” deme yerine “Hizmetin insan unsurunun devreye girdiği uygulamalarını, o uygulamalardaki yanlışlıklarını” demeyi tercih ederim.

Üslup eleştirisi yapanlar var.

Bakın, “Üslup çok sert” diyebilirsiniz. “Kamuoyuna açık olmamalıydı” diyebilirsiniz. “Cemaatin tabir caizse bağ bozumunu yaşadığı günlerde bu iş olur mu?” diyebilirsiniz. Nitekim bunların hepsi söyleniyor. Ama bunların varlığı “hizmet ve eleştiri” bağlamında yukarıda söylediğim tespitleri anlamsız kılmıyor. Onlar eleştirilerin muhteviyatına yönelik dile getirilen düşünceler. Onun için ben bizzat eleştiri ile eleştirinin içeriklerinin ayrılması taraftarıyım. Bugün üslup çok sert diye başlayıp eleştirenleri eleştirenlerin de katılacağı nice hakikatlar vardır o eleştirilerin içinde. Ama ne yazık ki bu türlü bir ayırım yapılmıyor. Bu ikisi arasındaki ince çizgi bilinemediği, kavranamadığı ve muhafaza edilemediği için de eleştirilerin içindeki hakikatlerden ders alma, üretilen çözüm yollarından istifade etme imkânı kendiliğinden ortadan kalkıyor. Tek kelimeyle üzüntü verici.

Bana göre yıllarını Hizmet’e vermiş, Hizmet içinde geçirmiş ve hala daha onun sancısıyla kıvranan o arkadaşlarımızın eleştirdikleri şeyler şunlar:

Bir, dünü de bugünü de içine alan insan kaynakları yönetimi.

İki, 2007 yılını başlangıç tarihi alacak olursak, 17/25 Aralık 2013’e kadar olan süreçte siyasetle ve özellikle AKP iktidarı ile hizmetin ilişkisi.

Üç; 14 Kasım 2013’de patlak veren dershane krizinden bugüne kriz yönetiminin yapılamaması.

Dört; 15 Temmuz sonrası mevcut şartlara göre mazide yapılan hatalardan da ders alındığını gösteren, Batı ülkeleri başta dünyanın hangi ülkesinde bulunuluyorsa oradaki insanların beklentilerine cevap verecek, kanunlarına saygılı, hiç bir şüphe ve şayia barındırmayacak ölçüde alabildiğine şeffaf, hesap verilebilirliğin merkeze konulduğu, yıllar içinde yetişmiş ve sahalarında uzman, yaşadığı ülkenin kültürü içinde doğmuş-büyümüş ve  yetişmiş, bir kaç dili ana dili gibi konuşan insanlarımızın da yönetim kademelerinde yer aldığı yapısal bir değişikliğin gerçekleştirilememiş olması.

Ben açık ve net konuşayım ister web sayfası ister sosyal medya vasıtalarıyla bahsini ettiğim bu alanlarda düşüncelerini açıkça dile getiren kişileri günah keçisi yapmaya kimsenin hakkı yok.

Bunları  duyduğuma sevindiğimi belirtmeden geçemeyeceğim. Eleştirenlerin günah keçisi haline getirilmemesi meselesini biraz daha açabilir misiniz lütfen?

Bir; herhangi üç kişinin bir araya geldiği her zeminde, özellikle 15 Temmuz sonrası bunlar konuşuluyordu zaten ve hala konuşuluyor. Kapalı toplumlarda iletişim biçimi dedikodudur. Birileri cesur davranıp, bu zinciri kırmış, gelebilecek muhtemel tepkileri de göze alarak bunları kamuoyunda dile getirmiş, bence bundan memnuniyet duymak ve eleştirilerin içeriğine bakıp istifade etmek, yanlış görülen değerlendirmelerine de nazikçe cevap vermek lazım. Şu gök kubbe altında cemaat için söylenmeyen hiçbir şey kalmadı zaten. 4-5 yıldır havuz medyasının yalanlarla, iftiralarla dolu haberlerine bakın, cemaatin mahrem diyebileceği neyi kaldı? Hiçbir şey. Mahrem denilen her şey Türkçe’deki enfes deyimle “Herkesin bildiği bir sır” olarak kundaktaki beşiğin kulağına bile çalındı. Bu haberlerin doğruyu hangi oranda yansıttığı ne kadarının yalan ve iftira, ne kadarının doğru olduğu ayrı bir tartışma mevzu.

İki; arkadaşların bu eleştirileri dile getirmeleri –bazılarının dediği gibi üslup, zamanlama, genelleme, bilgi noksanlıkları gibi başlıklar altında yapılan itirazlar mahfuz- onların samimiyetlerinin, dertli oluşlarının en büyük göstergesi ve delilidir.

Bu arkadaşların hepsini tanıyorum. Çok yakın dostluklarımız, birlikteliklerimiz oldu onlarla ve hala devam ediyor. Cemaatin yaşadığı ve özellikle devam eden soykırım sürecinde tabandaki masum, mazlum, mağdur insanımızın halleri onları uykularından ediyor. Göz yaşları ile takip ediyorlar olup bitenleri. Ellerindeki maddi imkanlar nispetinde mazlumların yardımına koşuyorlar. İstedikleri bir şey var; olan oldu, bari bundan sonrası için daha iyiyi, daha güzeli, daha doğruyu yakalamak. Bunun için de kendi baktıkları perspektiften, uzmanlık alanındaki bilgilerini de konuşturarak düşüncelerini dile getiriyorlar. Bunda ne mahzur var ki? Hizmetten maddi bir beklentileri de yok, eskiden de olmamıştı. Hepsi Türkiye’nin en iyi okullarından mezun, nereye gitse en iyi işleri bulacak insanlar.

Üç; kendilerinin de ifade ettikleri gibi onlar bugün açıktan dile getirdiği düşüncelerini, dün kapalı ortamlarda dile getirdiler ki ben de bunun şahidiyim. Raporlar yazdılar. İdari kademelerde bulunan insanların dikkatlerine arz ettiler. Kaale alınmadıklarını düşündükleri, sebepler planında onlar kaale alınsaydı bugünlerin yaşanmayacağını veya sürecin daha az bir zararla atlatılacağına inandıkları için açıktan yazmayı tercih ediyorlar, bunu da net bir biçimde beyan ediyorlar. “Tarihe not düşmek istiyoruz” cümlesi zaten bunu bir şekilde ortaya koyuyor. Bunu bir sorumluluk olarak görüyorlar. Bir de dünyanın başka yerlerinde benzer hataların tekrar edildiğini, bugün yeniden yapılanma olmaz ise, süreç bittiğinde kalınan yerden aynen yanlışlara devam edileceğini endişesini taşıyorlar.

Dört; eleştiri getirenlere yönelik tepkileri de şöyle görüyorum. Genelde doğu kültürünün özelliğidir “Kol kırılır yen içinde kalır.” deme. İslami cemaat ve tarikatlarda bunu net bir şekilde görebiliriz. “İdarecin zalim bile olsa itaat et” sözünden “Gassalin elinde meyyit” gibi olmaya kadar bu yaklaşımın klişeleşmiş beyanları da vardır. Halbuki temel İslami nasslar tam aksini söyler.

Kampın koridorlarına asılmış şu ayete; “Ey iman edenler! Haktan yana olup var gücünüzle ve bütün işlerinizde adaleti gerçekleştirin. Allah için şahitlik eden insanlar olun. Bu hükmünüz ve şahitliğiniz isterse bizzat kendiniz, anneniz, babanız ve yakın akrabalarınız aleyhinde olsun. İsterse onlar zengin veya fakir bulunsun; çünkü Allah her ikisine de sizden daha yakındır. Onun için, sakın nefsinizin arzusuna uyarak adaletten ayrılmayın. Eğer dilinizi eğip bükerek gerçeği olduğu gibi söylemekten çekinir veya büsbütün şahitlikten kaçarsanız, iyi bilin ki Allah bütün yaptıklarınızdan haberdardır.” veya “Allah katında en büyük cihat, zalim sultan yanında doğruyu söylemek, hakkı haykırmaktır” hadisine bakın, üzerlerinde dikkatlice düşünün, o temelleri göreceksiniz.

Dolayısıyla eleştirilerin içeriğine bakmadan sırf eleştirdi diye eleştirmek, söylediğim ayet ve hadisle te’lif edilemez. Yıllar önce Hocaefendi’den dinlemiştim; siz çocuğunuza Kur’an öğretseniz, bir gün şu ezberimi dinler misin deseniz, o da yüzünden Kur’an’ı takip ederek sizin ezberinizi dinlese; yanlışınız olduğunda uyarsa, şunu diyebilir misiniz; “Sen de kim oluyorsun, benim yanlışımı buluyorsun. Sana Kur’an okumayı ben öğrettim.” Evet böyle diyebilir misiniz?

Burada şunu da söylemek isterim; Twittter jargonunda “yumurta kafalılar” ya da “troller” denilen kimliği belirsiz kişiler var.

Aman Allah’ım! Ne akla hayale gelmedik şeyler söylüyor, insanın okurken bile utanacağı, yüzünün kızaracağı küfürler ediyorlar. Onlar kadar olmasa da, ahlak ve edep sınırlarını aşan beyanlarla bu arkadaşlarımıza küfürler eden, “ajan”, “proje” vs . diyen  insanlar da çıktı. Ayıptır, günahtır, yazıktır.

Eğer söyleyecek bir sözün varsa, erkek gibi isminle cisminle çık ortaya ve şöyle söyleyeceğini. Sahte kimlikler ardına gizlenip aklına geleni edepsizce söylemek sana ne kazandırır. İnsanlık mıdır bu? Müslümanlık mıdır Allah aşkına!

Senin yumurta kafanın, sahte ismin arkasına saklanarak yaptığın bu şeyler, sana ve gerçekten hizmetten isen hizmete çok şeyler kaybettirir ama laf attığın insanlara çok şeyler kazandırır. Bugün dünya yarın ahiret diyeyim, bu acı ve üzüntü veren faslı kapatayım.

Bütün bunları demekle birlikte, şu soruları da değerlendirmeye almak lazım. Mesela; bu düşüncelerin bahse medar şekilde dile getirilmeleri, bunların hayata geçmesini mi yoksa geçmemesini mi netice verir? Maksat “üzüm yemek” ise-ki ben niyetlerin böyle olduğuna inanıyorum- bu üslup “bağcıyı dövmek” şeklinde algılanmaz mı? Bu algı, çok istifade edilecek eleştiri ve önerilen yöntemleri değersiz kılmaz mı?

Yüzbinlerce insanın işinden olduğu, on binlerce insanın adi bir terörist muamelesi gördüğü, binlerce kadının ve bebeğin hapislerde çürüdüğü, yurt dışına kaçma imkânı bulanların perişan bir şekilde hayatlarını idame ettirdikleri bu zulüm zemininde, dile getirilen varoluşsal ve yapısal eleştiriler o insanları nasıl etkiler?

Eleştiriye ve eleştirenlere yönelik düşüncelerinizin çok net olduğu görülüyor.  Eleştirilerin muhteviyatına ne diyorsunuz?

Yukarıda eleştiri ve eleştiren arkadaşlarımıza ait düşüncelerimi açıklarken kısmen de olsa buna cevap verdim. Katıldığım tespitleri olduğu gibi katılmadıklarım da var. Maksadı aşan beyanlar olduğu gibi maksadını tam ifade edemediklerini düşündüğüm görüşleri de var. İslami düzlemde alt yapı eksikliğinden kaynaklandığına inandığım bana göre yanlış olan bazı düşünceleri var. Teşbihte benzeyen, benzetilen, benzeme noktası ve hüküm diye tercüme edebileceğim usule uymayan örneklemeler de var ki bu türlü örnekler yapılan tespitleri de gölgelendiren, istifadenin tam olarak yapılmasına engel olan faktörlerin başında geliyor. Ama bunlar üzerinde teker teker konuşmak lazım. Nitekim yakınlarım bilir, ben bir deftere her yazı çıktığında katıldığım ve katılmadığım ve neden katılmadığımı ifade eden notlar aldım. Bazıları ile de telefonla konuşarak veya text mesajı yoluyla görüştüm.

Hasılı; düşünce özgürlüğünden korkmamak lazım. Bırakınız cemaat uzmanı kesilen yetkisiz, bilgisiz, ilgisiz insanların öfke, nefret ve kin ile konuştuğu bir zeminde dertli ve uzman olan bu insanlar da konuşsun. Ama söylediklerinin altlarını doldura doldura, sahih bilgiye, istatistiki sonuçlara, hayat tecrübelerine dayasınlar görüşlerini. İyi niyet ve samimiyetten uzak olmasınlar. Haksız ithamları barındırmasın söyledikleri. Genellemeler ihtiva etmesin. Üçüncü şahıslar tarafından doğrulanabilecek ölçüde bir veri tabanına dayansın beyanları. Her cemiyet ve her toplumda var olan çürük elma mahiyetindeki insanların yaptıkları hatalarla, sistematik hataları ve yanlışları ayırsınlar.

Bizler Müslümanlar olarak “dileyen iman etsin dileyen inkâr etsin” ayetinin şekillendirdiği kültürün çocuklarıyız. Öyle olmak zorundayız. Dikkat edin bu ayeti ile Allah, yaratmış olduğu insana Kendini inkâr etme özgürlüğü veriyor ve bunu Kur’an’ında bütün zaman ve mekanlara ilan ediyor. Kendisini inkâr edenlerin, isyan edenlerin hikayelerini hem de onların dilinden bize anlatıyor. Özgürlük dediğiniz zaman bundan daha ötesi olur mu?

Bunu kısıtlamaya kalktığınız, “fitne, ihanet” gibi söylemlerle etiketlediğiniz zaman, bütün bütün koparlar bulundukları dünyadan. Böyle olunca da “Müsademe-i efkârdan bârika-i hakikat çıkar” tespitleri sadece lafta, kütüphane raflarında yerini alan tozlu kitapların satırları arasında kalır. Hocaefendinin yıllardır söylediği hoşgörü sözleri anlamını yitirir. Birileri de çıkar bu durum karşısında haklı olarak der ki; “Bugün bunca mezâlimi yapanlar, kalkıp buraya gelse ben onlara kendi odamı veririm. Başka yerde yatarım. Karekterim bu!..” diyen Hocaefendinin bu anlayışını önce o arkadaşlara karşı kendi iç dünyanızda uygulayın.”

Yalnız söz söylerken dikkatli olmak lazım. Meşhur bir deyimde ifade edildiği gibi “Söz ağızdan çıkmadan önce insanın esiri ama ağızdan çıkınca insan onun esiri olur.” Ben bu eksende Yunus Emre’nin şu dizelerini çok beğenirim. Ne güzel şöyler Yunus:

“Sözü bilen kişinin, yüzünü ak ede bir söz.

Sözü pişirip diyenin işini sağ ede bir söz.

Söz ola kese savaşı, söz ola kestire başı.

Söz ola ağulu aşı, bal ile yağ ede bir söz.

Kişi bile söz demini, demeye sözün kemini.

Bu cihan cehennemini, sekiz uçmağ ede bir söz.”

Eleştirilerin bir kısmı doğrudan Fethullah Gülen’e yönelik? 

Gülen Portresi sorunuzda da söylediğim Hocaefendi her şeyden önce bir insandır. İnsanın hamuru ise hata ile yoğrulmuştur. İnsan gerek Allah ile olan ilişkilerinde gerekse insanlarla olan münasebetlerinde hata yapar. Yapabilir demiyorum, yapar. Zira hatadan masumiyet ve masuniyet teorik planda sadece peygamberle mahsustur. İsmet sıfatı bunu gerektirir. Kaldı ki Kur’an ayetleri ve bazı hadislerde gördüğümüz üzere onların bile kendilerinin hata dedikleri ve ardından dua dua Rabbimize yalvararak af istedikleri davranışları vardır. Dolayısıyla İslami düzlemde durduğumuz yer, başta da ifade ettiğim gibi şu olmalıdır; Hocaefendi bir insandır, hata yapabilir; dolayısıyla sözleri, davranışları, kararları eleştiriye, sorgulamaya açıktır. “Adem hata etti çocukları da hata etti” beyanını yüzlerce binlerce defa kendisinden duyduk biz.

Fakat eleştiriyi yaparken yukarıda beyan ettiğim veri tabanlı olmalı, sahih bilgiye dayanmalı vs. diye ifade ettiğim şartlara burada bir şey daha ilave etmek istiyorum; o da nısfet, insaf, hakkaniyet ve adalet. Bunlar elden bırakılmamalıdır. Neden?

Çünkü Hocaefendi yaşamış olduğu nezih, sade, fedakâr hayatı ve ortaya koyduğu düşünceleri, planları, projeleri ile yüzbinlerce insanın hayatına dokunmuştur.Onların bazılarını Anadolu’nun köylerinden alıp kasabasına, bu satırların yazarı da dahil bazılarını kasabadan alıp şehire, şehirden alıp dünyanın başka başka ülkelerine taşımıştır. Yüksek idealler etrafında insanları her organize hem de mobilize etmiş ki İslam’ın yakın tarihine bakın bu çapta hem de gönüllülüğün merkezde olduğu bir organize ve mobilizeden bahsetmek mümkün değildir.

Şunu diyebilirim; sınıf atlatmıştır Hocaefendi ve Hizmet dokunmuş olduğu insanlara. Türkiye dışındaki ülkelerde de aynı şey geçerli. Özellikle Orta Asya ve Afrika gibi ülkelerde eğitim-öğretim kurumları ile ortaya koyduğu hizmetler tam anlamıyla bir başarı hikayesidir. Öyleyse Hocaefendi’yi hedef alan değerlendirmelerde bu hususun da unutulmamasını temenni ederim. Medyuniyet, vefa, şükran, saygı duyguları Müslüman ahlâkının kırlarında, yamaçlarında açan bir çiçek değil, aynı zamanda insanlığın da  lazım-ı gayr-i müfarıkıdır.

Son olarak şunu diyeyim; olan oldu. Zamanı bir daha yaşama, keşke şunlar yaşanmasaydı deme şansı yok. Bediüzzaman’ın dediği gibi burası tam da kader açısından meselelere bakılacak bir yer Müslüman için. Tabii ders almayı ihmal etmeden. Yalnız ders alırken, anokranizme düşmemeli. Dünü bugünden değil, dünü dünün şartları içinde değerlendirmeli. Yukarıda dediğim gibi bilgi ve veri tabanlı olmalı yapacağımız yorumlar. Resmin tüm karelerini görmeye çalışmalı. Göremeyenler de elbette gördüğü kareler üzerinden değerlendirme yapacak. Bunu da unutmamalı. “Sen resmin tamamını görmedin, bilmediğin şeyler var.” denilmemeli. Beri taraftan da yaşananları bir manada kutsama manasına gelecek beyanlardan kaçınmalı. Tarihi inanç alanı haline getirmenin bir çeşit göstergesidir bu. Tarih ve tarihte yaşanan hadiseler imanın esası değildir, olamaz.

Son dedim ama aklıma gelen bir husus da söyleyeyim; AKP zulmüne bir şey demedin diyenler olabilir; çok söyledim ve sözün bittiği nokta dedim nice yaşadığımız zulüm hadiseleri karşısında. Kaç defa bu başlıkla yazılar yazdım. Bir defasında “Sözün bilmem kaçıncı kere bittiği yer” dedim. Hem de 15 Temmuz’dan çok önce. Onlarla eğer bir gün adil hukuk düzeni ülkemize dönerse, evrensel hukukun esaslarına bağlı bağımsız yargı önünde hesaplaşacağız. Ömrümüz buna yetmezse, ahirette mahkeme-i kübrada hakimin Allah, şahitlerin kirâmen kâtibin ve insanin eli-ayağı, dili-dudağı olduğu mahkemede hesaplaşacağız. Bediüzzaman’dan mülhem diyeyim, yaşasın zalimler ve onların yardakçıları için cehennem.

Sizin Ahmet Kurucan olarak Hizmet Hareketi ile ilgili eleştirileriniz var mı?

Röportajın bütününe baktığınızda Hizmet ve Cemaat ile alakalı genel-özel değerlendirmelerimde yaptığım eleştirileri görebilirsiniz. Bunun ötesinde gerek bu röportajlar serisinde gerek Kıtalararası web sayfasında, gerek The Circle röportajları, gerek sosyal medya platformlarında yapılan eleştirilerden katıldıklarım da var, katılmadıklarım da. Mesela Yasir Bilgin’in sizin sayfanızda çıkan “Hizmet, Yeni Dönem ve 10 Prensip” başlığı altında sıralamış olduğu prensiplerin bütününe katılıyorum ki tersden baktığınız da bunları hayata tam anlamıyla geçirilememiş söylemler babında eleştiri olarak okumak da mümkündür. Yalnız sözünü ettiğim röportaj serisi ve yazılardaki eleştirileri teker teker saymak ve üzerinde konuşmak bu röportajın hacmini aşar.

Aklıma gelen birkaç somut eleştirimi aşağıda sıralayayım ama önce şunu baştan belirtelim; Cemaate ve Hizmete yönelik eleştiriler sistemik bir arıza mı yoksa yapı içinde bulunan çürük elmalardan kaynaklanan ferdi arızalar mı? Soru çalmadan adam kayırmacılığa kadar bugün sağır sultanın bile duyduğu ve beşikteki bebekten mezardaki ölüye kadar herkesin gündemine sokulan iddialar, ithamlar, iftiralar, yalanlar ya da gerçekler. Bilmiyorum hangisi doğru. Özgür bir basın, bağımsız bir yargı olmadığı için ülkemizde bu konuda tenkile maruz bırakılan, sosyal soykırımına maruz bırakılan bir yapı için söylenenlerin ne kadarı doğru ne kadarı yalan inanın kestirmek zor. Ama söylenenlerin yüzde biri bile doğru olsa, Ahmet Dönmez’in dediği şey aklıma geliyor; cemaat o kadar beyaz ki siyah bir toz parçasını bile üzerinde hemen belli ediyor. Halbuki başkaları deveyi hamutuyla tüketiyor. Ama onların deveyi hamutuyla tüketmesi, beyaz elbise deki siyah toz mesabesinde dahi olsa yapılanları meşru kılmaz. Bunu da ayrıca ve üzerine basa basa kaydetmem lazım.

Tekrar başa döneyim o soruyu bir daha sorayım, arızalar sistematik olarak yapılan sistemik bir arıza mı, yoksa çürük elmaların kendi inisiyatifleri, meşrulaştırıcı yorumları ve  kararları ile yaptığı şeyler mi? Eğer birincisi ise, sorun çok büyük demektir. İkincisi ise, bu her toplulukta, her toplumda her zaman var olan bir şeydir. Tekrar edeyim, var olması yapılanları meşru kılmaz.

Peki, eğer arızalar sistemik ise bunun kaynağı nedir?

Evet, bence işte asıl bakılması gerekli olan yer burasıdır. Bataklıktaki sinekler değil, bataklığın oluşmasını ve sineklerin üremesini sağlayan zemindir. Mücadeleye tabii ki sinekleri ortadan kaldırmakla başlamalı ama bataklığa dokunulmazsa sinekleri ortadan yok etseniz bile yenileri gelecektir. Çünkü o zemin başka bir şey üretmez. Bu anlamlı soruya cevap ararken Enes Ergene’nin bir tespitini hatırlatayım; “ayartıcı devlet” diyor Enes Hoca. İslam dünyasının kökeninde var olan ve  Emevilere kadar uzanan devlet sistematiğinin adıdır “ayartıcı devlet.” Ben de bu düşünceye katılıyorum.

Ne demek bu?

Kendisini öteki üzerinden tanımlayan, var oluşunu ötekileştirdiği ve yer yer düşmanlaştırdığı kişiler, gruplar, cemaatler, tarikatlar, partiler üzerine kuran bir devlet demek ayartıcı devlet. Farklılıkları zenginlik olarak kabul eden değil, aksine farklılıkları birer fay hattı gibi kabullenip gerektiğinde onu harekete geçiren devlet anlayışı. Bakın son süreçte olanlara, tarikatlar bile sokağa döküldü değil mi? Halbuki tarikatın sokakta ne işi var Allah aşkına? Onun varlık alanı tekyeler, zaviyeler, medreseler, evler, Allah ile baş başa münasebetleri itibariyle yıldızlı gecelerde yalnız bir halde baş konan seccadeler. Ayartıyor devlet bunları. Demokratik haklarını kullanma babında sokağa dökülüyorlarsa ne alâ, ama siyasallaşmış halleri sokaklarda şimdi bir çok tarikat.

Bir başka açıdan baktığınızda devlet memuru tabirinde bile görebilirsiniz bunu. Halbuki demokratik ülkelerde bizim dünyamızda devlet memuru denilen görevlinin adı “public servant”tır. Bir yazımda yazmıştım bunu Zaman gazetesinde. Halkın hizmetkarı demek public servant. Şimdi elinizi vicdanınıza koyun ve iki ayrı ülkede aynı işi yapan kişiye verilen ünvana bakın; birinde “devletin memuru” hem de maaşını halkın vergilerinden aldığı halde, hem de halka hizmet verdiği halde; diğerinde halkın hizmetkarı. İşte devlet yapılanmasında var olagelen bu zihniyetin elbette ve elbette sosyal ve toplumsal hayata yansımaları olacaktır. Cemaatlerde de, tarikatlarda da, partilerde de, sendikalarda da vs. her türlü kurum ve kuruluşta bu kendini gösterecektir.

Tekrar söylüyorum, sakın ola ki yapılanları aklama manasına gelmesin, soru çalındı diye Cemaati toptancı ve heptenci bir mantıkla suçlayanlar, bakın şimdi soruları çalmaya bile gerek görmeyen, imtihan yapmadan istediğini istediği yere yandaş olma kaydıyla atayan yapıya ne diyecekler? Ama bu sadece bugünün sorunu değil, dünün de sorunuydu. “Hamil-i kart yakınımdır” hatırlatmasında bulunayım, siz anlayın gerisini.

Dolayısıyla bu zihniyet sorunu yapısal manada çözülmedikten, o akıl eleştirilmedikten sonra bu problem sistemik de olsa, çürük elma şeklinde de olsa çözülemez. Nokta. Çünkü devlet dayatıyor kendini. Herkesi kendine benzetiyor. Ekrem Dumanlı’nın krizin ilk günlerinden itibaren yaptığı bir tespit vardı; “İslamcılar devleti dönüştüreceğiz diye geldiler, kendileri devlete dönüştürdüler.” Doğru söylüyor; aynı şey başka toplumsal gruplar için de az veya çok geçerli.

Somut şeylere geçmeden önce bir şey daha ilave edeyim; Batı’da bahsini ettiğim ölçüde zihinsel değişim ve dönüşümü sağlayan şey şehirleşmedir. Bunun da kaynağında sanayileşme ile birlikte  köyden şehire yapılan göçler vardır. Batı ilk kuşakta olmasa bile 2. ve 3. kuşakta toplumsal dönüşümü sağlamış ve ardından bu dönüşüm siyasete, ekonomiye, kültüre vs. yansımıştır. Bizde de göç ve şehirleşme oldu. Ama Batı’nın aksine 2. ve 3. kuşak bizde dönüşümünü tamamlayamadı. Rehberlik yetmedi. Tarihi tecrübeler kifayet etmedi. Siyaset ön açmadı. Sivil toplum kuruluşları, sivil devlet kuruluşları haline geldi. Kültürel kodlar mani oldu ve neticede 2. ve 3. nesil bizde lümpenleşti, magandalaştı, kabadayılık hakim oldu. Kurtlar Vadisi ve Ertuğrul dizilerine bakın, siyasi liderlerin hal ve keyfiyetlerine bakın, bunu çok rahatlıkla görebilirsiniz. Çünkü alıcısı var. Toplumsal alanda karşılığı var. Bir ticari meta sanki ve para ediyor, makam veriyor, mevki sağlıyor.  Kimse Erdoğan’a, Bahçeli’ye yüklenmemeli. Bu kültür üretti o liderleri. Adamlar da alıcısı olan şeyi satıyor. Yoksa 15-16 yıllık iktidarını nasıl izah edeceksiniz?

Şunu diyerek sözlerimi bağlayayım; Batı’lı evindeki bulguru bıraktı Dimyat’a pirince çıktı ve pirinçle evine döndü. Şimdi  evinde hem bulgur hem de pirinç pilavı yiyor. Ya biz; Dimyat’a giderken evdeki bulgurdan da olduk. Köylüydük, şehirli olalım dedik. Olamadık. Köye dönelim diyoruz, dönemiyoruz. Şehirleri köyleştirelim diyoruz, o da olmuyor. Cem Yılmaz’ın dediği gibi “little little in the middle.” Ortaya karışık acınası bir haldeyiz vesselam.

Somut eleştirilerileriniz?

Öncelikle hatırlatacağım şey, gerçeklikle bağımızı koparmamamız gerektiği.Gerçeklikle bağı kopanların hayatla da bağı kopar. Kendi inşa ettikleri hayali dünyaları içinde yaşarlar. Hele bunlar karar mekanizmasındaki kişilerse, destekleyenler ne kadar çok olursa olsun onların aklı ve ürettiği projelerle bir yere varılamaz.

İki; istişarî mekanizmalarda İngilizce ifadesiyle “decision shaping” ve  “decision making” süreçlerinin baştan sona gözden geçirilmesi gerektiğine inanıyorum. Yani kararı şekillendirme ve kararı alma mekanizmaları. Bu ikisini arasında kopukluk olduğunu kanaatindeyim.

Bu nasıl yapılacak, somut teklifiniz nedir?

“Amerika’yı yeniden keşif etmeye gerek yok.” İçinde yaşadığımız özellikle demokratik ülkelerin küçüklü-büyüklü şirketlerinden dernek ve vakıflarına, devlet aygıtını oluşturan kurumlarından uluslararası siyasi, ekonomik, kültürel vb. her türlü alanda iş yapan kuruluşlarına kadar hemen herkesin kabullendiği ve uyguladığı prensipler, ilkeler, kaideler esas alınmalı. İnsanlığın ortak ürünü olarak görmeli onları. Patenti başkalarına ait diye elinin tersi ile itmemeli. Ama bu, formlarda onları aynıyla taklit etmek, takip etmek manasına gelmez. Kırmızı çizgileriniz varsa –ki var- ve söz konusu formlar o çizgileri aşıyorsa, normlarda sadık kalarak formlarda değişiklikler yapabilirsiniz. Kaldı ki formlardaki değişiklik zenginliğin ayrı bir göstergesidir.

Tam da burada Amerika veya daha genel manada Batı da nereden çıktı dememeli. İslam tarihinden seçmeci okumalar yaparak güzellemelerde bulunulmamalı. “Kökeni bizde de var bunun” gibi enfes örnekler sunmak için maziye dalınmamalı. Doğrudur, eğer seçmeli bir yaklaşımla bu tarihe bakarsanız her dönemde çok enfes örnekler görürsünüz. Siyasi yapıda da, dernek ve vakıf türü örgütlenmelerde de, cemaat ve tarikatlarda da. Ama ya bugün? Biz neden güzellikleri göstermek için tarihin upuzun derelerinde dolaşıyoruz da harita üzerinden bir yer gösterip alın size mesela ‘2018 Türkiye’si, 2018 şu şirketi, bu vakfı, şu kişisi’ diyemiyoruz. Çünkü yok. Olması gerektiği ölçüde yok. Olmadığı için mazilerde dolaşıyoruz.

Üçüncü husus; Ertan Salık Bey size verdiği röportajda farklı bir boyutu ile dile getirmişti, ben aynı hususu bir başka şekilde ifade edeceğim; karar mekanizmalarının teorik ilmi bilgi, bilimse metotlara uygun bir şekilde elde edilen istatiksel veriler ve sahalarda bizatihi yıllarını geçiren uzmanların tecrübelerine yeterli ölçüde ehemmiyet verilmediği kanaatindeyim. Böyle bir mukayese ne kadar doğrudur bilmiyorum ama güncel ve aktüel bir örnek olduğu için söyleyeyim; AKP, Erdoğan ve etrafındaki kurmay kadrosu bu konuda çok ileri. Türkiye toplumunun nabzını bahsini ettiğim bilgi, veri ve tecrübeyi kullanarak çok güzel okudular ve hala okuyorlar. Okuyorlar da ne oluyor, ülkenin canına okudular demeyin lütfen? Haklısınız; ülkenin canına okudular ama siyasetin aklı bizim gibi çalışmıyor. İktidarda kalmayı en üst değer olarak benimsiyorlar ve işte bu okumalarından dolayı 15 yıldır iktidardalar. Bir arkadaşımım geçenlerde yaptığı teşbih içinde Necip Fazıl’ın At’a Senfoni’sinde anlattığı hipodromdaki at yarışlarına gelen insanların heyecanlarını ve coşkularını ihtilal yapmada kullandılar. Hatta şunu da söyleyebilirim; onların ilmi metotlar eşliğinde geliştirdikleri stratejiler –tabii ki sonuçları ile birlikte- yakın bir gelecekte doktora tezlerine ve  romanlara konu olacak, filmlerin senaryolarını teşkil edecektir.   Halbuki bana göre yetişmiş insan gücü açısından baktığınızda Hizmet, AKP kadrolarından hiç de geri değildir hatta önündedir ama onlar ölçüsünde bile olsa teorik ilmi bilgi, istatistiki veri ve uzmanlık tecrübelerini kullanılamamıştır. Şimdiye kadar olmadı, inşallah bundan sonra olur diyelim.

Şöyle bitireyim;

Hizmet bundan sonra yoluna demokratik, şeffaf, dürüst, hesap veren, çoğulcu bir zihniyetle devam edebilir. Aksi muhaldir. Eski usullerin –esasların demiyorum- son kullanma tarihi geçmiştir. Bediüzzaman’ın dediği gibi “Eski hal muhal ya yeni hal ya izmihlal”

Yukarıda bir soruya verdiğiniz cevapta dikkatimi çekti: Hizmet ve Cemaat ayrımı yaptınız. Genelde bu iki kavram gelişi güzel birbirinin yerine kullanılıyor; siz bu iki kavramı birbirinden ayırıyor musunuz yoksa?

Böyle ayırımlar yapanlar olduğunu biliyorum. Benim “Cemaat için yakın gelecekte Türkiye gibi bir ülke yok” sözümden de bu manayı çıkaranlar olmuş. Hatta Türkiye’de Hizmete gönül vermiş ve şimdilerde büyük mazlumiyetlere, mağduriyetlere maruz kalan insanların varlığından hareketle “bu cümle nasıl söylenir” denilmiş.  Bu soruyla söz konusu cümlemi açma fırsatı verdiğiniz için teşekkür ederim. İnşallah meramımı net bir şekilde ifade edebilirim:

Öncelikle pratik uygulamalar ve Hizmetin Türkiye merkezli devlet eliyle maruz bırakıldığı tenkilden hareketle bu ayırımı yapan ve temellendirmeye çalışanlar olduğunu biliyorum. Oturduğu bir zemin de var bunun. Acı da olsa kabullenmek zorundayız. Fakat bu kadar net ve keskin bir ayırımdan söz edilip edilmeyeceği konusunda özellikle kavramsal referanslar ve onu üreten akıl açısından baktığımda benim ciddi tereddütlerim var.

İsterseniz meseleye pratiği bir kenara koyarak bahsini etmeye çalıştığım referanslar ve akıl açısından bakalım. Hizmet ve Cemaat şeklinde yapılacak keskin bir ayırım, Cemaat’in dini  referanslarını bıraktığı ya da bu referanslardan bütünüyle vazgeçip gibi seküler bir hale bürünmeye başladığı şeklinde bir dönüşümü ima edebilir. Çünkü “Cemaat” dini, “Hizmet” ise daha ağırlıklı olarak sosyolojik var oluşu ifade eden bir kavram. Aslında cemaat de sosyolojik bir kavram ama sözün bu aşamasında bizim gündelik dilde kullanımımız itibariyle böyle söylüyorum.

Açık ve net; Hizmet ve Cemaat kavramlarını bu keskinlikte ayrılmasını iddia edecek bir hizmet mensubu olacağına ihtimal vermiyorum. Sanıyorum bu ayrımı yapan arkadaşlar da bunu kastetmiyorlar. Yukarıda ifade ettiğim pratik alanda, daha çok kurumsal anlamda işleyen bir aklın, sosyal ve stratejik tıkanıklığını temellendirme adına yapıyorlar. Evet, bu akıl İslam tarihi boyunca çok sorunlar yaşadı, pek çok sorunun da kaynağı oldu. Hatta bazı dönemlerde yaşanan medeniyet krizinin temel aktörü olduğu bile söylenebilir. Cemaat, Hareket, Hizmet, Camia ya da adına ne derseniz deyin siz yalnızca adını değiştirerek herhangi bir krizi ve tıkanmışlığı aşamazsınız. Benim asıl vurgulamak istediğim ve tereddütlerim var dediğim nokta işte bu.

Benim önceki cevaplarda gerek Hocaefendi gerekse Cemaat ve Hizmet diyerek yaptığım ayırım daha çok değişimi, dönüşümü merkeze alan dönem ve merhalelerini ifade eden bir tasnif. Kaldı ki Hizmet gibi hareketlere, cemaatlere  “Hareketler sosyolojisi” acısından bakarsanız değişim tüm dini ve sosyal yapılar için kaçınılmazdır ve gereklidir de. Ama temel referans çerçevenizi kaybettiğinizde sizi hiçbir değişim kurtaramaz.  Ben kurumsal aklın sık sık kendini gözden geçirip revize etmesinden yanayım. Çünkü şartlar değişiyor, çevre değişiyor, toplum değişiyor, telakki ve kabuller değişiyor. Siz ne olursanız olun bu değişimden bigâne kalamazsınız. Zaten röportajın dün yayınlanan kısmında Hizmetle alakalı sormuş olduğunuz sorulara verdiğim cevapların özü ve hülasası da bu merkezde.

Fakat dikkatimi çekiyor, bu tür değişimi tartışan ve tavsiye eden arkadaşlar kavram vaz’ ederken yaptığı temellendirmeler tam manasıyla aklı ikna, kalbi tatmin eden seviyede olmuyor. Olmayınca da karşıt tepkiler oluyor ki bu da normaldir.

Ben maksadı anlaşılır, açık ve temel inanç referansları da göz ardı etmeden ortaya konulmalı bu türlü kavramsallaştırmalar diyorum. Hepimiz insanız.  Travmatik bir ortamda olduğumuzu baştan söylemiştim. Travmayı oluşturan ortam artıcı şokları ile devam ediyor. Dolayısıyla böylesi ortamlar insanı tahrik eder, ağır tepkiler vermesine sebep olabilir. Bu ben de dahil hepimizde olabilir. Bence bu tepkileri çok görmemeli. Herkesin konuşmaya ve haklı olarak eleştirel düşünmeye hakkı var ki yukarıda verdiğim cevaplarda bu düşüncemi çok net bir şekilde hem de yorumlara kapalı bir şekilde ifade ettim.

Tekrar ifade edeyim; cemaat, hareket, camia gibi kavramların dini olmaktan çok sosyolojik var oluşlar olduğunu düşünüyorum. Hizmet gibi bir yapılanma için bunları kullandığınızda dini referansları güçlü olan tanımlamalardır hiç kuşkusuz. Eğer ayrımdan kasıt bu tanımların inanç referanslarını tartışmaksa bu konu tamamen başka bir şey. Ve öyle ulu orta, twitter, face gibi sanal dünyada tartışılabilecek bir şey de değil. Dini referanslar içinde de elbette eleştirel damarlar var. Ama dediğim gibi bu konu daha ilmi ortamlarda ve daha sakin durumlarda işin erbabının yapacağı bir şey.

Bununla farklı dil, üslup, söylem ve yöntemlerle eleştiri geliştirenlerin susmaları gerektiğini telkin ediyor değilim. Yalnızca öfke ve tepkilerden mümkün olduğunca uzak kalmaya ve salim bir kafayla bir şeyler yazmaya gayret etmeli herkes, demek istediğim budur. Tabii ki doğrudan doğruya Cemaat ya da Hizmetin dini referanslarını da eleştirenler olabilir, ‘Hizmet’ kavramıyla daha seküler referans çerçevelerini kastedebilir veya temenni edebilir. Ama bunun çok fazla kabul görebileceğini sanmam.

Sonuçta Hizmetin sosyal ve sivil seküler alanlarda faaliyeti ve yapılanması olsa da güçlü dini referanslara bağlı olduğu bir gerçektir. Bence Hizmetin temel başarısı tam da bu alanda idi, yani dini referanslarını terk etmeden modern dünya ile entegre olabilen bir hareket olmasıydı. Bunu tartışan pek kimse de çıkmadı bildiğim kadarıyla. Bu yönüyle İslam dünyasında neredeyse tek hareket idi. Enes Ergene’nin “Geleneğin Modern Çağa Tanıklığı” kitabına bu gözle bir daha bakılabilir. O, kitabında bana göre  İslam dünyasında hareketlerin sosyolojisi üzerine kavramsal, sistematik, entelektüel ve üzerinde konsensus oluşacak bir çalışma ortaya koymaya çalışmıştı ve ben bunu merkeze koyan bir kitap da okumuş değilim. Dolayısıyla İslam dünyasındaki hareketlerin ve tecrübelerin yaşadığı ve geçirdiği yapısal dönüşümleri, fikri ve sosyal pratikte yaşadıkları krizleri üzerine söz söylemek kolay değil. Buna bir de bizim dünyamızda eleştiri geleneği olmadığını, eleştirenlerin “hain” “ihanet” gibi söylemlerle dışlandığını ilave edecek olursanız, söylenen sözler herkesin kendi perspektifinden gördüğü şeyleri eleştirmekle sınırlı kalıyor. Bu da iyi. Kötü değil ama daha mahruti bakışlara ihtiyaç var. Zira böylesi yaklaşımlar bazen maksadı aşan beyan, ifade ve karşı tepkilere ve neredeyse kimin ne söylediği belli olmayan karmaşık bir eleştiri edebiyatına neden oluyor.

Son olarak Hizmet-Cemaat ayırımı ekseninde sahaya ve pratik hayata ait şunu ilave etmek istiyorum:

Eğer Hizmet bir değerler, ilkeler ve prensipler hareketi ise ki öyledir, bu değerlerin hayata intikalinin illa sabit, formel, kurumsal formlarda olması gerekmiyor. Buna, dünyanın değişik yerlerde hayatını idame ettiren insanlarımız imkan, zaman, mekan  bulamayabilir. Başka faktörler devreye girip bu türlü girişimleri imkansız kılabilir.

Mesela Avusturalya’da Arzu Yılmaz hanımın yaptığı bir örneği paylaşayım ki bu ve benzeri örnekler Türkiye’de dahil dünyanın değişik ülkelerinde çok rahatlıkla yapılabilir. Kaldı ki yıllardır yapılan yerler de olabilir. Hele şu mazlum ve mağdurlara maddi yardım bağlamında yapılan faaliyetleri bile bu kategoride Hizmet olarak değerlendirebilirsiniz.  Arzu Hanım Community Center denilen belediyelerin kültür merkezlerinin mutfağını kullanmak için anlaşıyor. Cooking class-Yemek Sınıfı tarzında sigara böreği, kısır, Türk tatlıları, yemekleri vs gruplandırılarak program acıyorlar. 4-5 kişi ölunca sınıf açılıyor. Katılımcılara bu yemekler, tatlılar öğretiliyor. Muhabbetin merkezine ister istemez Türkiye oturuyor. Kültürü, resmi, sanatı, edebiyatı, müziği, siyaseti, dünü, bugünü. Her şeyin şeffaf, hiyeraraşinin olmadığı, küçük ferdi gayretlerle herkesin yapabileceği bir şey. Namaz vakti geldiğinde namaz kılınıyor, katılımcılar da seyrediyor. Bu defa muhabbetin ekseni değişiyor; onların arzu istek ve soruları ile mevzu din etrafında dönüyor.

Hizmet Medyası tabirinden ne anlıyorsunuz? Hizmetin bir medyası olmalıdır, hayır olmamalıdır diyenler var. Siz de yıllardır bu medyanın içinde yer aldınız. Gazeteci, yazar olarak çalıştınız. Süreç’te Hizmet medyası olarak tabir edilen yayın organları da çok eleştirildi. Bu konuda neler söylersiniz?

1961 doğumluyum. Muhafazakar bir ailede büyüdüm. 1976 yılında Cemaati tanıdım. İnancım ve yetiştirilme tarzım ve reşit olduktan sonra kendi tercihlerim istikametinde dini bir hassasiyetim olduğunu söyleyebilirim. 3 Kasım 1989 Zaman gazetesinin yayına giriş tarihi ve yukarıda 4 cümleyle tarif ettiğim ben, hem de İlahiyat Fakültesi mezunu olarak 28 yasındayım. Niye söyledim bunları? Aydın Doğan, Dinç Bilgin gibi basın-yayına yatırım yapan ve o günkü genel hava içinde Müslümanların hakkını hukukunu muhafaza edecek bir yatırımcımız var mıydı ki de Hizmet yazılı basınla medya alanına girdi? Evet bu cümleyi kurmak ve bu soruyu sormak içindi yukarıdaki giriş. Çok iyi hatırlıyorum o günleri. Meşhur olmuş deyimle müftünün keçisi çalınır, gazeteler “Müftü keçi çaldı” diye manşet atar ve siz bu yanlışı düzeltemezsiniz. Üstelik  üzerinize atılan “keçi  hırsızı” lekesini temizleyemezdiniz o zamanlar. Zaman gazetesinin kuruluşunu takip eden günlerde Yalan Haber Dosyalarını yayınlanmasının altında bu vardı.

Anokranizme düşmemeli. O günkü şartlar altında Müslümanların, İslami dindar kesimlerin hak ve hukukunu muhafaza adına ulusal basın yayında velev ki cılız bile olsa bir sesinizin olması çok önemliydi ve bu duyarlılığa sahip hemen bütün kesimlerin tasdikini, takdirini almıştı o günlerde Zaman. Düşünün basın, yasama-yürütme ve yargıdan sonra 4. güç olarak tasnif edilir. Ama bazı gazete patronları “Ne dördüncü gücü, birinci gücüz” diyorlardı veya fiiliyatları ile bunu ispatlıyorlardı. Bülent Keneş’in son yazısında  “Meğer ki ne büyük nimetmiş” dediği Merhum Demirel’in 6 defa gidip 7 defa gelebildiği kısmı bir demokrasi de olduğu için, o basın hükümetler devirip hükümetler kuruyordu. Sözün özü şu; Müslümanların mutlaka basın-yayın alanında bir sözcüsü olmalıydı.

Yukarıdan beri Müslümanlar tabirini bilerek kullandım. Zira Müslümanlar o ülke nüfusunun -siyasilerin diliyle ifade edecek olursam % 99’u bulduğu, daha da garibi o haberleri kaleme alanların bile kendilerini Müslüman olarak tanıttığı yerde ortalık “şeriat” haberlerinden geçilmiyordu. Parçalanmıştı toplum. Kırık fay hatları üzerinde oturuyordu. Kürtler, Aleviler, Liberaller, Solcular, Sağcılar, Ülkücüler, Akıncılar her an kırılmaya hazır tutulan o fay hatları üzerinde oturan diğer gruplardı. Hani şimdilerde daha iyi fark ettiğimiz, ülkenin aslında kabileler, klanlar, aşiretler, gruplar, kulüpler, cemaatler, tarikatlar, örgütler vs. halinde kendi kampının içinde yaşadığı, Türkiye’nin Batı’lı toplumlar ölçüsünde hiçbir zaman toplum (society) olamadığı dönemler o dönemler. Şimdi farklı mı? Hayır, aynı tas aynı hamam.Kökeni zihniyette. Devletin kendisini ötekiler üzerinden var etmesi demiştik yukarıda. İşte bu, o. Ayartıcı, kışkırtıcı devlet.

Diyeceğim o ki; böylesi bir dönemde Hocaefendi bu açığın farkında birisi olarak halk nezdindeki kredisini de kullanarak Medya’nın yazılı alanına Zaman ile girilmesini proje olarak ileri sürdü, iş adamları üzerindeki kredisini kullanarak maddi destek vermelerini sağladı. Ama gazete hiçbir zaman Cemaatin yayın organı değildi. Cemaat haberlerine öncelik verdiği doğrudur ama yavaş yavaş emin adımlarla Müslümanların ve daha sonraları da bütün Türkiye’nin gazetesi olma yolunda köklü adımlar attı. Sonra STV, Aksiyon devreye girdi aynı kulvarda.

Tam da burada iki soru soracağım:

Bir; başlangıçta zaruretti, bu zaruret belli bir müddet sonra ortadan kalktı. Akın İpek örneği bunun göstergesi. O zaman Hizmet medya alanından çekilemez, bunu özel sektöre devir edemez miydi? İkincisi; Zaman, STV, Aksiyon yukarıda bahsettiğiniz ölçüde Türkiye’deki tüm kesimlerin hakkını savunan, cemaatçilik, kabilecilik vs. yapmayan yayın politikasını devam ettirebildi mi? Sanırım eleştirilerin temelini burası oluşturuyor. Savaş Genç röportajına sizin çektiğiniz başlıkta olduğu gibi “Hizmetin medyası olmamalıydı” eleştirisinin dayandığı temel burası. Yoksa başlangıç itibariyle Savaş Bey’in de benden farklı düşüneceği sanmıyorum.

Bu iki soruya cevabınız nedir derseniz; önce şunu belirteyim. Anokranizme düşmemeli tavsiyesini yaparken aynı hataya düşmek istemem. Bugünden dünü okumak doğru sonuçlara ulaştırmaz bizi. Bunun üzerine bir de benim 18 yıldır ABD’de yaşadığım ve Türkiye gerçeklerini ancak basın-yayından takip ettiğimi koyarsanız, bu iki soru vereceğim cevap tam isabetli olmayabilir. Bunu o günleri sıcağı sıcağına Türkiye’de yaşayan, gelişmeleri anlık eden, medyanın içinden-dışından insanlara sormak lazım. Düşünün 2002 seçimlerini AKP kazandığında Hüseyin Çelik’in İsmet Berkan’a “Asker bize iktidarı verir mi?”  sorusunu sorduğu askeri vesayet altındaki bir rejimden ve ülkeden bahsediyoruz. Dahası aradan geçen 7 yıllık AKP iktidarına rağmen durumun değişmediği, askeri darbe endişelerinin yaşandığı, AKP’ye artık bir Türkiye klasiği olan parti kapatma davasını açıldığı bir zemin o zemin. Ben o günleri sadece 10 bin km öteden okuyarak takip ettim ama bugün o günkü yayın politikalarından dolayı eleştirilenler içinde yaşadı. Tekrar ediyorum bu iki soruya cevap vereceğim ama isabet edip etmediğimi okuyucu takdir edecektir.

İlk soruya cevabım: her şeye rağmen devredilmeliydi, o alandan çekilmeliydi diyorum. Ama şunu da ilave etmeden kendimi alamıyorum, mesela 2010’da bu yapılabilirdi diyorsanız 21 yıllık tabana mal olmuş genel kabulün bir anda  aşılabileceği konusundada tereddütlerim var. Öyle keskin çıkışlarla, ani kararlarla, radikal değişikliklerle size 21 yıldır sırtını dayamış, güvenmiş insanların güvenini yer ile bir ederdiniz bu çıkışınızla. Şunu da söyleyeyim, çok başarılı olan Bugün gazetesi ve TV’si örneğinden hareketle, eğer şartlar Türkiye’de öyle devam etseydi bunun zaman içinde gerçekleşeceğine de inanıyordum. Nitekim o dönemler bu mevzu yüksek sesle birçok mahfilde dile getirilmeye başlanmıştı. Yani bir geçiş sürecine ihtiyaç duyuluyordu ama şartlar buna izin vermedi.

Yayın politikasına gelince; siyah beyaz bir tavırla “istikameti korudu  veya korumadı” şeklinde yaklaşmamalı diyorum. Şunu görmek lazım, özellikle devlet ve hükümetin el birliği yaparak Hizmeti ayartmaya, tarlasını sürmeye başladığı dönemden sonra –ki bunun en net ve somut göstergelerini Ergenekon, KCK, Nedim Şener, Ahmet Şık ve Kürt politikaları konusunda görebilirsiniz- gazetemiz ve TV’mizin politik bir dil hakim oldu. Yasama, yürütme ve yargı arasındaki ayrılığının ortadan kaldırılmaya başlandığı dönemlerde kamu adına denetim görevi yerine siyasete eklemlenmeyi tercih eden, belki de böyle görüntü veren yayınları oldu. Hizmetin medyası olması itibariyle de bu yayın politikasındaki tercih Hocaefendi başta beşikteki çocuğuna varıncaya kadar Hizmetin bütün insanlarına ve bütün kurumlarına  mal edildi. Öyle görüntü veren kaydını koyuyorum; çünkü dönemin yetkilileri yukarıda tavsifini yapmaya çalıştığım şartlarda “direkt hükümete değil, onların savunmuş olduğu değerlere destek verdik ama kandırıldık” şeklinde açıklamaları var.

Önemine binaen hem tekrar hem de özet olsun; Hizmetin medyası olup olmamasından daha önemli olan, politik bir aktör görüntüsü veren yayın politikasındaki dönüşüm idi süreç boyunca. Ama şimdiden geriye baktığımızda AKP’nin de bu dönüşümde ayartıcı bir rol oynadığı da ortada. Bir cemaat ya da herhangi bir dini ve sivil topluluğun kendine özel bir televizyon ya da medyası olması meselesi genel olarak tartışılsa daha sağlıklı bir değerlendirmeye ulaşılabilir.

Şu unutulmamalı, Türkiye’de de, gelişmiş dünyada da özel sektörel medya olgusu sanıldığı kadar kadar bağımsız ve politik söylemden uzak değil. Havuz medyasına, Hürriyet’e, Milliyet’e bakın ne demek istediğim anlaşılır.

Geçmişe bakarak ah keşke şu (da) olsaydı, olmasaydı  dediğiniz herhangi bir şey var mı?

Sanırım siz bu soruyu cemaat özelinde sordunuz. Tabii ki var. Hem de çok. Nasıl olmasın ki? Bu kadar büyük bir yıkım yaşamış ve hala yaşıyor olan bir cemaatin “keşke”leri olmaz mı? Hocaefendinin sohbetlerinin satır aralarında hatta satırlarında bile görebilirsiniz bunları. Onun bu “keşke”leri ve özeleştirileri haliyle hepimize ders veriyor. Bu röportajda hayat hikayemle alakalı sorular hariç, diğer sorulara verdiğim cevaplarda direkt veya dolaylı yolla bu keşke’leri, şöyle olsaydı’ları görebilirsiniz. “Sizin eleştirileriniz” sorusunda da zaten açıkça bir kaç noktayı belirttim. Bu gözle söylediklerim okunursa uzun bir liste çıkartılabilir.

Ama bu süreçte şahsınızla alakalı keşke dediğini şeyler var mı diyorsanız  -ki ben böyle anlıyorum veya anlamak istiyorum ve bunu tarihe emanet edeceğim bir fırsat olarak görüyorum- 4 tane örnek sıralayacağım. Bu 4 örneğin hepsi de 17/25 Aralık sonrası Türkiye’de kamuya açık gerek STV ekranında, gerek sosyal medya platformlarında gerek küçüklü büyüklü konferans ve spor salonlarındaki konuşmalar gerekse Yarına Bakış gazetesinde yazdığım ilk yazıda attığım başlık ile ilgili hususlar.

Önce şu girişi yapayım; ben özellikle 2014 Mart yerel seçim sonuçlarından sonra çok rasyonalist bir tavır sergiledim. Herkesin herkese tabir caizse Fuat Avni misali yalancı ümitler verdiği yerde, “korkma titre” edebiyatlarının başını alıp göklere eriştiği zeminde açıkça şunu söylüyordum: “AKP’nin 2023 hedefleri tutar mı tutmaz mı bilmiyorum ama bu insanlar en azından 2019’a kadar iktidarda; herkes hesabını kitabını buna göre yapmalı.” Maziye doğru kısa bir gezinti yapıp AKP iktidarının cemaati itibarsızlaştırma, Hocaefendi iyi ama çevresi kötü, Hocaefendi de kötü, bölme-parçalama, kafir ilan etme ve hatta kollektif cezalandırmalarla toptan yok etme stratejisi olduğunu söyledim. Hiçbir istihbari bilgim yoktu. Sadece İslam tarihi okumalarımdan hareketle yaptım bunu. Kaldı ki o dönemler daha tekfir ve tenkil safhasına gelinmemişti. Nitekim şimdilerde karşılaştığımız bir çok insan bana “Siz şu konferansta böyle demiştiniz; şimdi neredeyiz?” diyorlar.

Pekala ne yapıyordum ben bu konuşma ve yazılarda? 17/25 sonrası “inlerine gireceğiz” sözüyle başlayan düşmanlaştırma sürecinde devlet eliyle hem de orantısız güç kullanarak yapılan yanlışlıkları dile getiriyordum. Konuşmalar art arda yapılan seçim öncelerine gelse de seçim konuşması yapmıyordum. Sadece inandığımız değerler etrafında Hizmeti müdafaa adına konuşuyordum. “İstediğiniz partiye oy verin. İsterseniz AKP ye verin ama şunları da bilin” diyordum. Erzurum’da Aziziye Lisesinin spor salonunda binlerce insana konuşurken “Cep telefonlarınızı kapatın veya sessize alın” dedim. Ardından yanlış anlaşılmalara medar olmaması için “Kayda almak istiyorsanız alın, kapatın veya sessiz moda alın dememim sebebi konuşmanın ahengini bozar” diye açıklama yaptım. “Binlerce insanın olduğu bu salonda benim konuşmamı devlet, istihbarat ve güvenlik güçleri vasıtasıyla kayda almıyorsa, o konuşmanın dökümünü yapıp satır satır incelemiyorsa ben o devlete devlet demem” demiştim. Sebebi neydi bunun? Devlete meydan okuma mı? Hayır, kendime, anlattığım şeylere olan güvendi.

Şimdi bu arka plan üzerinden bahsini ettiğim 4 keşke’yi anlatayım:

Bir; “Hizmete hizmet etmek şereftir.” Bunu “inlerine gireceğiz” sözünün gündemde olduğu yerel seçimler öncesi söyledim. STV’de Metin Yıkar ile yaptığımız hükümetin Cemaate yönelik algı operasyonlarını merkeze alıp onları deşifre eden konuşmamda söylemiştim bu cümleyi. Bu cümleyi birileri “caps” yapmış ve Twitter’da  yayınlamış. Bağlamından kopuk bir şekilde ele alınan bu cümle o kadar çok yayıldı ki yapacağınız bir şey yok ama  beni çok rahatsız etti. Ne demek “Hizmete hizmet etmek?” Nitekim havuzun derin ve kirli sularında yüzen insanlar bunu kullandı. Hizmeti haşa ve kella din yerine koyuyor dedi. Benim kastım sizin de tahmin edeceğiniz gibi Hizmetin ortaya koymuş olduğu projelere katkı sağlayarak insanlığa, Müslümanlara, ülkemize, kültürümüze hizmetti.

İki; Türkçe olimpiyatlarına salon verilmemesi ile alakalı olarak; “Ne olimpiyatı ne salonu? Bunlara su bile yok,su” denildiği dönem Türkçe veya doğru isimlendirme ile Dil ve Kültür Olimpiyatlarının yapılacağı günlerdi ve salon bulunamıyordu. Ben de yine bir TV programında “Evlerimizin bahçelerinde bile olsa biz bunu yaparız” dedim. Çocukça hislerle devlete meydan okuma olarak okunabilir bu cümle.

Üç; Bank Asya’ya nakit paralar yatırılarak kapanmasının önlenmeye çalışıldığı dönemlerde yaptığım konuşmalarda hukuksuzluğa atıflarda bulunarak, yapılan yanlışları göz önüne sererek sizin bu mücadeleniz tarihe geçecek ve belki gelecekte Bank Asya reklamını yaparken “Devletin bile batırmadığı banka” sloganını kullanacak demiştim.

Dört; Zaman Gazetesi gasp edildiğinin ertesi gün çıkan Yarına Bakış gazetesindeki ilk köşe yazımın başlığına “Nerede Kalmıştık?” başlığını koymuştum.

İşte bu 4 şeyden dolayı keşke diyorum ben şimdi. Keşke “Hizmete hizmet etmek şereftir” yerine meramımı daha net  ifade edecek bir cümle kursaydım. Keşke olimpiyatlar için “Evlerimizin bahçesinde bile olsa yaparız”, keşke “Devletin bile batıramadığı banka” demeseydim. Keşke yazının muhtevasında bir şey yok ama “Nerede kalmıştık” başlığını o yazıya atmasaydım. Eğer bunlardan dolayı birilerinin düşüncelerini ve davranışlarını yanlış yönlendirdi isem hepsinden teker teker özür diliyorum. Haklarını helal etmelerini istiyorum. Özellikle Bank Asya’ya para yatırma meselesi şu an cereyan eden davalarda mahkumiyet için suç unsuru olarak kabul edilmesi beni dağidâr ediyor.

Başa döneyim; siz ilk paragrafta söylediğiniz üzere bu gidişatı en azından tahmin edip seslendirdiğiniz halde, o kabule aykırı bu sözleri nasıl söylediniz diyebilirsiniz. İki şeyden dolayı. Bir; devleti tanımıyormuşum. Siyasi akılla, bürokratik aklın farklı işlediğini fark etmemişim.  Belki şöyle demem daha doğru olabilir; 90 yıllık Cumhuriyet tecrübesinde yarım yamalak da olsa oturmuş, sosyal hukuk devleti normlarının hala işleyeceğini zannetmişim ama yanılmışım.. Ben değil, herkes yanıldı bu konuda. Mahatma Gandi’nin bir sözünü hatırladım şimdi. “İngiliz idaresine karşı sivil itaatsizlikle nasıl başarılı oldunuz?” sorusunu sorduklarında cevaben der ki Gandi: “Sivil itaatsizlik yoluyla başarılı olmanın ilk şartı devletin ve hükümetin temel insan haklarına saygı duyması ve bunu uygulamasıdır. Eğer devlet buna uymuyorsa orada sivil itaatsizlikle bir şey yapamazsınız.” Ben yukarıda dediğim gibi 90 yıllık Cumhuriyet ve demokrasi deneyimlerinden bu ölçüde vazgeçileceğini tahmin edemedim, edemezdim de zaten. Kimse de edemedi.

İkincisi ise; farkında olmadan Hocaefendinin tabiriyle “Cemaat enaniyeti” veya daha genel bir söylemle “güç zehirlenmesi” içine girmişim. Yoksa başta söylediğim tahlilleri yapabilen bir insanın bu cümleleri kurması düşünülemez. Bazıları belki beni temize çıkarmak için “İrticali konuşmanın akışı içinde heyecan ve helecanla maksadı aşan cümleler kurulabilir.” diyebilir.  Ama ben öyle düşünmüyorum. Bu mesele hisle, hevesle, heyecanla, öfkeyle yönetilecek mesele değil. İnsana, insanın düşüncesine, insanın hayatına dokunuyorsun. Madem ki o ekrana, o kürsüye çıktım, o kalemi eline alıp yazıyı yazdım, Yunus’un diliyle “sözü pişirip” de söylemeliydim.

Eyvallah. Hem The Circle mülakatlarının, hem de sizle yaptığımız bu güzel mülakatın sonuna gelmişken, kapanış mahiyetinde bir kaç kelam rica etsem?

Son söz yerine şunu şunları söyleyeyim; Müslümanların insanlaşmasına ihtiyaç var.Sûretâ insan olarak yaratılan Müslümanların siretâ da insan olmasına ihtiyaç var.

Aliya İzzet Begoviç’ten mülhem humanization of Muslims diyeyim isterseniz. Akleden kalplere ihtiyacımız var. İdrak eden gönüllere ihtiyacımız var. Sadece gören değil aynı zamanda bakan ve perde arkasını da müşahade edebilen gözlere ihtiyacımız var. Kur’an bu özelliklere sahip olmayan sûretâ insanlar için “Onlar hayvanlar gibi, hatta onlardan da şaşkındırlar. İşte asıl gafil olanlar onlardır.” der. Bizim imanı yeniden keşf etmeye ihtiyacımız var. “Ey iman edenler, iman edin” hakikatini yeninden canlandırmaya, ruhumuzu, kalbimizi, aklımızı, gönlümüzü, bedenimizi bunun tecellisi için hazırlamamıza ihtiyaç var. İbrahim Hakkı “Kasrına nüzul eyleye Rahman gecelerde” diyor ya, Allah tecelli edecek ama o tecelli zeminini bizim kendi irade ve ihtiyarımızla hazırlamamız gerekiyor.

Bediüzzaman’ın yaklaşımı ile “taklidi imandan tahkiki imana” çıkmamıza; Hocaefendinin deyimiyle “Kültür Müslümanlığından hakiki Müslümanlığa” terfi etmemize ihtiyaç var. Ne güzel der Merhum Bilge Kral Aliya İzzet Begoviç “Islamization of Muslim people”; Müslümanların İslamlaşması. Müslümanların ahlâkı yeniden keşfetmesine ihtiyaç var. Tarih denilen denizin sularında yüzüp eskilerin ahlâki davranışlarını destanlaştırma yerine, kendimizin aynı davranışları sergileyerek âbideleşmesine ihtiyaç var. En genel manada ahlâki, özel manada ise ahlâkın her çeşidi hayatımıza tatbik etmeye ihtiyaç var. Bireyselleşmeye, Hocaefendinin 1999 yılında Nevval Sevindi’ye verdiği New York röportajındaki enfes ifadesiyle “Bireyin çiçek açmasına” ihtiyaç var.

İbni Arabi, Yunus Emre ve Mevlana üçlüsünün şekillendirdiğine inandığım Türk-İslam irfanına yönelmeye ihtiyaç var. Allı-pullu laflar etmeye, bunların edebiyatını yapmaya değil, onları hayata taşımaya ihtiyaç var. Doğduğumuz gün itibariyle Yahya Kemal’in Rindlerin Akşam’ında dediği gibi, “Ve arkasında güneş doğmayan büyük kapı”ya doğru yaklaşmaya başladık. Ve biliyoruz ki  “Geçince başlayacak bitmeyen sükûnlu gece”ler. İşte oraya hazırlık için yoğunlaşmaya ihtiyaç var. Kur’an, sünnet ve geleneği yeniden keşfetmeye, bu eksende tek taraflı değil, çok yönlü fikri beslenmelere, güncel tabirle çapraz okumalara, eleştirel yaklaşımlara, derin mukayeselere ihtiyaç var. İnsanı, toplumu, tarihi, geleneği müspetiyle menfisiyle bir bütün olarak kabul etmeye, seçici okumalardan vazgeçmeye ihtiyaç var. İçinde yaşadığımız dünyayı ve gidişatını iyi okumaya ihtiyaç var. Süleyman Hilmi Tunahan Hazretlerinin dediği gibi “Dünya ahvalini bilmeyen ârif billah olamaz.” Sempatiye değil empatiye ihtiyacımız var. George Lackoff’un tespitiyle sempati muhatabın acısını duymadan onun ağrısını gidermeye çalışma, empati ise o ağrıyı hissederek gidermeye çalışmaktır. Günahlarımızla, hatalarımızla, yanlışlarımızla yüzleşmeye, bunları itiraf etmeye ve ardından başta Allah sonra hak sahiplerine dönüp pişmanlığımızı izhar etmeye, haklarını helal etmelerini istemeye, af dilemeye, tevbe etmeye ihtiyacımız var. Dini değerlerimizin kökeninde var olan murakabe, muhasebe, ölmeden önce ölmeyi vaaz ve nasihat etmeye değil, yaşamaya ihtiyaç var. Dokuz köyden kovsalar da onuncu köyde –ki o köy benim inancıma göre Allah’ın himayesidir- ikame etmeye ihtiyaç var. En kısa tabiriyle söylem-eylem birlikteliğine ihtiyaç var. “Aldatan bizden değildir” hadisini duvarlara asmaya değil, onu içselleştirmeye ve hayatımızın her karesine yansıtmamıza ihtiyaç var. Aksi zaten münafıklıktır. Yalan söylememeye, yalanı lügatlerimizden silmeye ihtiyaç var. Yalanı meşrulaştırıcı te’villerden, tefsirlerden, maslahat, dava söylemlerinden hızla uzaklaşmaya  ihtiyaç var. “Amma maslahat için kizb ise zaman onu nesh etmiş.” diyen Bediuüzzaman’a kulak vermeye ihtiyaç var. Ne kadar acı duyarsak duyalım ne kadar ıstırab hissedersek edelim ne kadar travma yaşarsak yaşayalım, yalanın sağladığı konfor ve avunmak yerine doğrunun incitmesini tercih etmeye ihtiyaç var. George Orwell 1984 romanında dediği “Double think/Çifte düşünceye” inanmamaya ihtiyacımız var. Çifte düşünce, doğru olmadığına kesinlikle inandığımız yalanlara kasten inanmak gibi aynı anda iki zıt şeye inanma, ikisinin de doğru olduğunu kabullenme demek. Unutmayalım “Hakkın hatırı âlidir, hiç bir hatıra feda edilemez.” Aksi takdirde, sergilediğimiz bu insanlıkla ve bu müslümanlıkla bu kadar ve buraya kadar. Daha ötesi olmaz. Nokta. Bu kadar yeter sanırım.

Son sözüm ise şu; bana sorduğunuz her soruyu cevapladım. Bunun kamuoyu tarafından  bilinmesini isterim. Düşündüğüm ve hissettiğim her şeyi açık yüreklilikle soyledim. Mahşeri, mizanı, hesabı düşündüm. Allah’ın “Şunu neden demedin, düşündüğün halde neden ifade etmedin, doğru bildiğini doğruluğuna inandığını neden söylemedin?” sorularına ve “Neden zihninin arka planında Benim rızam değil de, falanın veya filanın memnuniyet veya memnuniyetsizliği vardı” şeklinde hitabına muhatap olacağım korkusu ve endişesini taşıdım. Onun için kalemimi, kalbimin ve aklımın emrine verdim, içimden geldiği gibi yazdım. Rabbim şahit, okuyucuların da bunu bilmesini isterim.

The Circle röportajarının her birisini tarihe not düşen metinler olarak görüyorum.Bu zeminde bana da yer verdiğiniz için teşekkür ederim. Allah sa’yinizi meşkur etsin.

Ben de, öncelikle mülakat teklifimi kabul ettiğiniz için, ve dahi sorulan bütün soruları içtenlikle yanıtladığınız için size bir kez daha çok teşekkür ederim.

Allah bes, baki heves.

 Kaynak: The Circle

Çok zor bir soru. Bana şu ana kadar yüzlerce defa sorulmuştur bu soru benzer ifadelerle. Hepsinde de zorlandığımı söyleyebilirim. Neden? Çünkü çok boyutlu, farklı özelliklere sahip ve hayatta olan bir insandan söz ediyoruz. Ama deneyeyim:

Bir; Hocaefendi, bir insandır. Adı da Fethullah Gülen’dir. Hocaefendi saygı ifade eden bir beyan olmanın ötesinde bir vasıftır onun için. Gerçi bu vasıf Türk-İslam kültüründe başka hocalarımız için de kullanılır, fakat bu vasfın içini dolduran doyurucu özelliklere sahip olmasından ve fikri öncülüğü, rehberliğini ve önderliğini yaptığı cemaatin çok geniş bir kapsama alanına sahip olmasından dolayı olsa gerek, Hocaefendi dendiği an Fethullah Gülen akla gelir olmaya başlamıştır. Dünün Türkiye’sinde böyleydi. Kitle iletişim araçlarının rolünü de burada unutmamak lazım. Buna sıfatın ismin önüne geçmesi, ya da sıfatın isimle özdeşlemesi gözüyle de bakabiliriz. Fakat bu durum Hocaefendi’nin insan olma özelliğini ortadan kaldırmaz. Bazılarının “şeyh uçmaz müridi uçurur” fehvasıyla çok farklı şekillerle Hocaefendi’yi tarif ve tavsif etmesinden hareketle bunu vurgulama ihtiyacı hissediyor ve sözü onun için uzatıyorum.

Son tahlilde Hocaefendi, annesi babası olan, tıpkı benim gibi, sizin gibi insanî özelliklere sahip yiyen-içen, gülen-ağlayan, üzülen-sevinen, kızan-neşelenen, hataları-savapları ile bir insandır. Unutmamalı, insana insanüstü değer verme, hataların hem başlangıç hem de odak noktasıdır.

İki; Hocaefendi Ali Bulaç ve ondan önce de Enes Ergene’nin tespit ettiği gibi Osmanlı’daki ulema geleneğinin belki de son temsilcilerinden biridir. Tefsir, fıkıh, hadis, kelam vb. İslami ilimlerin hemen hepsinde günümüzün uzmanlık kabulündeki kriterlerin üstünde, bazıları itibariyle de daha derinlikli bilgileri olan bir âlimdir. Yazılı ve sözlü eserlerine baktığınızda bunu çok rahatlıkla görebilirsiniz. Disiplinler arası seri intikaller yapabilmesi bunun göstergesidir. Bunu da ehil olan insanlar anlar.Nitekim bu bağlamda çeşitli ilmi disiplinlerdeki yeri, eldeki somut verilerden hareketle tespit edilmeye çalışılmış, ürettiği düşünceler, yapmış olduğu yorumlar ve yaşamış olduğu hayatla birlikte çeşitli ilmi çalışmalara konu olmuştur. Söz konusu çalışmalar ne kadar objektiftir, ne kadar gerçeği ve doğruyu yansıtmaktadır; bu çalışmaların yayınlandığı ilk günden beri ayrı bir tartışmanın konusunu oluşturmuştur. Bu da ilmi gelenek içinde tabii karşılanması gereken bir olgudur. Eğer ortaya konan o değerlendirmeler birileri tarafından propogandist bir söylem olarak kabul ediliyorsa, somut veri tabanına dayalı yorumlar olduğu için onlar da aksini aynı veri tabanından hareket ederek ortaya koyabilirler.

Ben şahsen yanında yaklaşık 3 yıl fıkıh, kelam, hadis, tefsir, tasavvuf dersleri almış bir insan olarak Hocaefendi’nin söz konusu ilimlerde yukarıda ifade ettiğim gibi uzmanlığın ötesine taşan bilgilere sahip, usulü’d-din’e vakıf bir âlim olduğu kabul edenlerdenim. Fakat bu demek değildir ki onun her görüşü, her yorumu, her hükmü mutlak doğrudur, üstüne söz söylenemez, herkes onu kabullenmek ve uygulamak zorundadır. Hayır bunu  demiyorum, hiç kimse de diyemez. Hakikat tekelciliğinin ta kendisidir bu. Ancak o zihniyete sahip bir insan söyleyebilir bunu.

Nitekim, ehl-i sünnetin tevhid, nübüvvet, haşir diye kategorize ettiği dinin inanç alanında, kalbin eylemi olan iman noktalarında zaten problem yok. Ama yaptığım okumalara bağlı olarak özellikle kendi ilgi alanım olan İslam hukuku kapsamında katılmadığım görüşleri de vardır Hocaefendi’nin ki bu da gayet tabiidir. İ. Azam’ın halkasında ders okumuş talebelerinin, mesela İ. Muhammed’İn, Ebu Yusuf’un, İ. Züfer’in hem de hocalarının metodolojisi ile yaptığı içtihadlarda farklı sonuçlara ulaşmaları, farklı kanaatlara varmaları nasıl tabii ise, bu da tabiidir ve sağlıklı bir ilişkinin göstergesidir.

Hocaefendi ile hoca-talebe ilişkimiz ders halkasına oturup talebelik yaptığımız yıllarda ideal seviyede olmasa bile böyleydi. İçtihada, yoruma açık bazı konularda karşılıklı müzakerelerimiz oldu zaman zaman. Zenginlik kabul ederdi Hocaefendi bu yaklaşımları. Kendi düşüncesinden vaz geçip haklısınız dediği mevzular bile vardır ki bu bizim cesaretimizin yanında onun büyüklüğünü ve tevazusunu gösterir. Geleneğimiz içinde yerini alan âlimler de zaten hep böyledir, böyle olmalıdır.

Üç; Hocaefendi vaizdir. Hocaefendi yıllarca cami kürsülerinde, konferans salonlarında, kahve köşelerinde, ev sohbetlerinde ve video kameraları önünde vaaz eden bir vaizdir.

Hayatının merkezinde “söz” vardır Hocaefendinin. Bana göre Fethullah Gülen, “Hocaefendi” kimliğini ve kişiliğini, bunun yanısıra fikri ve fiili rehberliğini yaptığını cemaatini “söz” ile inşa etmiştir. Bu bağlamda en ilginç olan şey, 67’li yıllardan beri ağzından çıkan sözlerinin kamuoyuna açık olanları da, üç-beş kişi ile çok dar dairedeki birlikteliklerinde sarf ettiği sözlerinin de hepsinin kayda alınmış olmasıdır. Şöyle diyebilirim; sanki gizli bir kamera sürekli onu kaydetmekte ve daha sonra kamuoyuna yayınlamaktadır. 1985’den beri yakın dairede tanıdığım Hocaefendinin kayda alınmamış, kamuoyu ile paylaşılmamış sözleri, paylaşılanlara nispetle devede kulaktır.

Hocaefendi bir vaiz olarak emsalleri ile mukayese edildiğinde, herkesin kabul edeceği gibi farklı özelliklere sahiptir. Âteşîn üslubu vardır. İçkin ve aşkın hislerle coşkun bir anlatım diline sahiptir. Ama bu üslup ve dilde, akıl-mantık-his dengesi ve bütünlüğü vardır. 70-80 ve 90’li yılların sonuna kadar genç kitleyi camiye ve sohbet ortamlarına çekmeyi başarmasında ben bu özelliklerin etkin bir rol oynadığını düşünüyorum ve bunu bir başarı hikayesi olarak yorumluyorum.

Mesela bizim evde çocukluğumda Merhum Tahir Büyükkörükçü Hoca’nın vaazları dinlenirdi, hem de o eski tekerlekli şeritli kasetleri olan teyplerden. Timurtaş Hoca’yı, Ahmet Vanlı Hocaefendileri dinlediğimizi de hatırlıyorum. Ama bunlar arasında beni kendine en çok cezb ve celbeden Hocaefendi oldu. Sebebi, yukarıda söylediğim âteşîn üslup, akıl-mantık-his dengesinin gözetildiği dil ve tabii ki bir genç olarak bana da hitap eden değerlendirmeleriydi.

Bu denge her zaman korunmuş mudur?

O ayrı bir tartışma mevzuu. “Herhalde burada senin kızdığın zamanki sözlerini de yazıyorum” diyen sahabiye parmağıyla dilini gösterip “Yaz, Allah’a kasem olsun ki bu ağızdan haktan başka bir şey çıkmaz” diyen Hz. Peygamber’i misal göstererek “evet, korunmuştur” diyemem. Hiç kimse de diyemez. Hatta Hocaefendinin kendisi de demez ve diyemez.

Bu anlatım dili -isterseniz hitabette belagat diyelim- bazen aşırı mübalağalara kaçmış ve objektiflikten uzaklaşmış olabilir. Çevresindeki insanlar o sözleri bilimsel veri gibi algılamış olabilir. Dediğim gibi, bunlar ayrıca somut veriler üzerinden hareketle yapılacak müzakere konusu. Şu bir gerçek, vaazlarındaki ifadelerle, bizatihi kendi kaleminden çıkan Kalbin Zümrüt Tepeleri’ndeki yazılı ifadeleri de birbirinden farklıdır.  Vaazlarında “metafizik gerilim”, kitleleri harekete geçirme amacı daha baskın iken, Kalbin Zümrüt Tepeleri’nde ilmi tespitlerde bulunma amacı daha baskındır

Benim idrak aynama yansıyan Gülen portresinde dördüncü ve sonuncu özellik ise, Hocaefendi ilk günden itibaren değişik yönleri ile bu cemaate önderlik yapmıştır. Başlangıç itibariyle dini bir cemaat olarak ortaya çıkmış, daha sonra kaderin önüne serpmiş olduğu sular sayesinde, ortaya konan hizmet idealine gönül veren insanların samimi, candan, içten gayretleri ile dünyanın değişik ülkelerine dağılan inanç merkezli bir sivil toplum hareketinin önderidir. Ama bu önderlik, rehberlik, yol göstericilik, ortaya koyduğu “meta idea” denen ana fikirlerle yaptığı liderlik, devlet veya özel şirketlerde olduğu gibi amir-memur ilişkisinin hâkim olduğu manada bir liderlik değildir. Zaten ona literatürde yöneticilik denir. Burada şunun altını ısrarla çizeyim; liderlik ile yöneticiliğin kendisinde kesiştiği zamanlar yoktur demiyorum. Aksine vardır. Dün de vardı, bugün de vardır ve benim kanaatim Allah uzun ömür versin, kendisi istemese de ömrü olduğu müddetçe olacaktır diye düşünüyorum.

Hocaefendinin liderliği Hizmet hareketinin fikri temelleri, bir başka ifadesiyle misyonu, vizyonu ve değerlerini tespit bağlamında kendini gösteren bir liderliktir. Bu zaviyeden bakınca ilk günden bugüne onun belirleyici özelliği, onu ve işleyiş sistemini uzaktan yakından bilen herkesin kabullendiği bir gerçektir.

Erken dönemler yani İzmir yılları itibariyle şunu diyebilirim; Hizmet dediğimiz şeyin esaslarını belirleme ve sonrasında bunu hayata taşıyacak projeleri üretmede Hocaefendi neredeyse tek başınadır.

Özel okulculuğa geçiş gibi öyle hayata taşınmış projeler vardır ki etrafındaki insanlara rağmen yapmıştır Hocaefendi bunu. Yakın çevresindeki özellikle esnaf kesiminde yerini alan bazılarının itirazlarını yüksek sesle seslendirmelerine rağmen ısrar etmiş, onlar nezdindeki kredisini ağırlıklı bir unsur olarak kullanmış, “ben liderim, benim dediğim olur” deyip kestirip atmamış ama onları ikna cihetine giderek o projeleri hayata taşımıştır. Hizmetin artık kabuğunu çatlatıp Türkiye içine yayılması ve hele 90’lı yıllardan itibaren yurt dışına açılması, yetişen yeni nesillerinde üniversite mezunlarının hayata atılmış gençler olarak olarak devreye girmesi ile birlikte fikri düzlemde onların da katkısı devreye girmiştir. Bu aşama benim yorumlarıma göre Hocaefendinin yöneticilikten liderliğe geçtiği dönemdir. Fakat bu çizgi sürekli gelişme kaydeden bir trend izlememiştir.

Kısaca bunları söyleyebilirim benim idrak ve ihata ufkuma yansıyan Gülen portresi adına. Belki şunu da ilave etmem gerekir; genel manada çizdiğim bu tabloda yerini alan Hocaefendi’ye dün ve bugün zaman çizelgesi üzerinden bakıldığında hep aynı konumu korumuş, aynı performansı göstermiş midir? İslami literatürdeki kavramlarla ifade edeyim istikamet, istikrar ve istimrar üzere midir?

Bu soruya evet veya hayır diye siyah ve beyaz şeklinde sadece iki kısma ayrılmış kategorik bir cevap vermem doğru olmaz. Siyah ve beyaz arasında onlarca yüzlerce rengin ve renk kombozisyonunun da bulunduğunu unutmamak lazım. Neden? Çok net cevabım; istikamet, istikrar ve istimrarı sürekli olarak muhafaza etme insanın fıtratına aykırı. Buna rağmen evet veya hayır cevabı verenler olabilir. Bana göre evet diyenler, Hocaefendi’yi Peygamber gibi kabullenen insanlardır. Ben bu cemaat içinde Hocaefendi’yi ne kadar severse sevsin böyle insanların olabileceğine ihtimal vermiyorum. Bu “Kendi doğrumu senin yanlışına kurban ederim ve ilk başta da ben kurban olurum” deme gibi bir şeydir ki bunu ne imanla ne akılla, ne sevgiyle te’lif edemem. Kim yaparsa yapsın yanlış, yanlıştır. Yanlışı müdafa etmek ise yanlışı yapmaktan daha büyük yanlıştır. Bununla beraber Hocaefendi sevgisi ile yukarıdaki tavrı sergileyen fanatikler çıkarsa da onları imanda istikamete, “Ben de bir beşerim” ama sizden farkım bana “vahy olunuyor” diyen Hz. Peygamber yoluna çağırırım. Cemaate “cult” veya daha insafla yaklaşıp “cult” özelliklerinden bazılarını taşıyor diyenlerin delil gösterdikleri bu ve benzeri tavırlara karşı mücadele ederim.

Hayır diyenler ise, Hocaefendi’yi siyaset eliyle son 4-5 yıldır yapılan itibarsızlaştırma, düşmanlaştırma, şeytanlaştırma propagandalarına inanan, dün ve bugün mukayesesini yapıp, artı ve eksileri ile bir bütün olarak görme muhakemesinden yoksun insanlardır. Bunlara da Allah akıl, fikir, insaf, iz’an versin diyerek dua etmekten başka bir şey diyemem.

Benim cevabım ise; ne evet ne de hayır. Hocaefendi müşahade alanıma giren özellikleri ile ilkeler, değerler, prensipler açısından istikamet, istikrar ve istimrarını ısrarla korumaya çalışmış, onları hayata yansıtan projelerde ise arka plan şartlarına bağlı olarak farklı uygulamalarda bulunmuş birisidir. Mevlana’nın pergel metoforunu burada ödünç alıp pergelin sabit ayağına sabiteleri, kendi etrafında 360 derece dönen ayağını ise içtihada açık olan sosyal, siyasal, ekonomik, kültürel, dini vb. şartlara göre değişen karar ve pozisyonları koyabilirsiniz. Sabiteler açısından bakanlar Hocaefendi istikrar ve istikamet ve istimrarı korumuş, içtihada açık alandan bakanlar tam tersini diyebilir.

O zaman şunu soralım: “Hangi Hocaefendi?”

Tamam, bu sorunuzla Gülen portresi cevabını tamamlayabilirim. Bana göre de “Hangi Hocaefendi?” sorusu çok önemli bir sorudur. Genel portre adına; insandır, âlimdir, vaizdir ve liderdir dedim. Özelde ise bunun tarihi kesitlere ayrılması gerektiğine inanıyorum. 10’ar yıllık devrelere ayırma, bence güzel bir deneme olur:

Yani İngilizce’deki ifadesiyle bir timeline, zaman çizelgesi üzerinden ele alma:

Mesela 1970-1980; 1980-1990; 1990-2000; 2000-2013 ve 2013’den bugüne şeklindeki bir ayırımın “Hangi Hocaefendi?” sorusuna cevap aramada iyi bir zaman çizelgesi olduğunu düşünürüm.

Yukarıda saydığım 4 özelliği ile 5 dönem için ayrı ayrı çizelge ortaya konacak ve değerlendirmeler bu devrelerdeki arka plan şartları ile birlikte yapılacak. Vaiz özelliğini ele alalım mesela. 70-80’den başlayıp bugüne kadar dönem dönem camilerdeki ve Bamteli haftalık sohbetlerindeki vaaz konularından, onları dile getiriş üslubuna kadar her şey. Yazar ve metin merkezli bir analizden bahsediyorum. Doktora tezlerine konu olabilecek bir mevzu bana göre bu. Yapılacak şey, bu 10’ar yıllık dönemler içinde dile getirdiği düşüncelere sabit kadem kaldığı veya değiştirdiği diyerek bütüncül bir gözle bakma. Bunu vaiz kimliği ile ortaya koyduğu yazılı-sözlü eserlerde yaptığınız gibi insan, âlim ve lider vasfıyla ortaya koyduğu düşünce ve davranışlarında da yapma. Tabii her bir dönem için olmazsa olmaz şart, arka plan şartlarının hiç hatırdan dûr edilmemesi ve Hocaefendinin bir insan olduğu gerçeğinin unutulmaması. İşte o zaman yukarıda benim bana sorduğum istikamet ve istimrar sorusuna daha doğru cevap verilmiş olur ve sizin tabirinizle daha net bir “Gülen portresi” ortaya çıkar.

Sanırım size çok sorulan bir soru: Gülen Hocaefendi’yle ilgili özel bir hatıranızı paylaşın desek?

O kadar çok ki? Hangi birini paylaşayım? Şöyle yapayım, bir önceki soruda verdiğim cevaptaki tasnife binaen Hocaefendi’nin insanî yanıyla alakalı birkaç hatırayı paylaşayım ki bu benim en çok sevdiğim, en çok ilgi duyduğum ve en çok hoşlandığım yanıdır.

1989’da Ramazan’ını Almanya’da geçirdim ben. Diyanet’te çalışıyorum o zamanlar. Ramazan görevlisi olarak gitmiştim. Bayram günü bayram tebriği için telefon açtım. Bana “Ne zaman dönüyorsun, uçağın nereye iniyor?” diye sordu. Ben de “Yarından sonra, Ankara” dedim. “Ankara’dan İzmir’e gelsen, bir yere gideceğim, sen de katıl” dedi. Sevindim. İzmir’de kaldığı Bozyaka’ya sabah namazı saatinde vardım. Kısa bir hoşgeldin ve Almanya’da ne yaptın faslından sonra arabaya bindik ve yola çıktık. Gözlüğümü unuttuğumu farkettim. “Eyvah gözlüğümü unutmuşum” dedim. Arabayı kullanan abi bana kızarak “Unutulur mu?” der demez Hocaefendi ona kızarak: “Ne var oğlum bunda. İnsanlık hali. Döndür arabayı” dedi. Yoldan geri döndük gözlüğümü almak için.

Edremit’e gideceğimizi söyledi. Yolumuz önce Balıkesir’e uğradı. Son süreçte ağlaya ağlaya belediye başkanlığından istifa eden Edip Uğur’u ziyaret etmiştik. Arı yağlarının sahibiydi eğer yanlış hatırlamıyorsam. Fabrikasını gezdirmişti Hocaefendi’ye. Sonrasında Edremit’e gittik. Balıkesir’den bize eşlik edenler de oldu kendi arabaları ile. Merhum Hacı Arif Çağan Abinin bayramını tebrik etmeye gidiyoruz. Balıkesir’den çıktıktan sonra haber verdik ona telefonla geliyoruz diye. Allah rahmet eylesin, bizi yazıhanesinde karşıladı Hacı Ağabey. Edremit’in yerli halkından da üç-beş kişi çağırmış. Çağırdığı kişilerin ortak özelliği yıllar önce Hocaefendi Edremit’teki vaizliği döneminde tanıdığı insanlar olması. Öyle bir hoş bir muhabbet oldu ki orada tadı hala damağımda. Eski hatıralardan dem vurdular. Bugünkü gibi hatırımda Kızılkeçili kampından konuştular.

O fasıl bitince, tasavvufa geçildi. Hacı Abi, tasavvufi konular üzerine konuşmayı çok severdi. Başlası konuşmaya. Hocaefendi de saygıyla dinliyor. Bazen devreye giriyor, ilave şeyler söylüyor. Hacı Abi tasdik ediyor ve devam ediyor. Diyalektik bir ilişki. İnsanî düzlemde. Arkadaş gibi. Hoca-talebe, şeyh-mürid ilişkisi yok. Çok ama çok güzeldi.

Sohbetin güzelliğine ayrı güzellik katan bir başka şey de esnaf yemeği yememiz. Masanın üzerine eski gazeteler serildi, domates, salatalık, beyaz peynir, kavun, karpuz, üzüm. Esnaf bir babanın çocuğu, bir dedenin torunu ve Ankara İlahiyat yıllarına kadar esnaflık yapmış ve genelde öğle yemeklerini demirci örsünün üzerinde böyle yemiş birisi olarak bu manzaranın bende hasıl ettiği zevki düşünebiliyor musunuz?

Bir başkası; 90’lı yıllardaki Pazar vaazlarına genelde Hocaefendi araba ile giderdi. İzmir’de isek İstanbul’a, İstanbul’da isek İzmir’e. Ben de katıldım bu yolculuklardan bazılarına. İzmir-İstanbul hem gidiş hem de gelişte mutlaka ama mutlaka uğradığımız bir yer vardı. Susurluk’ta kaşar peynirinden çok enfes tost yapan salaş bir yer.Şehirler arası otobüslerin durduğu bir yer değil. Adı üzerinde salaş. Genelde kamyon şoförlerinin durduğu bir yerdi orası. Karnımız tok olsa bile mutlaka uğrar ve o tereyağlı enfes tosttan yerdik, köpüklü Susurluk ayranı ile birlikte. Genelde hesabı hep Hocaefendi öderdi ama bir defasında ‘Bendensiniz’ demişti bıyık altından gülerek dükkâna girerken. Bayılmıştım o ana. İnsan ve insani özellikler derken işte bunu kasdediyorum. Halk dilini kullanan halkın içinden bir  insan.

1990 yılında olsa gerek, Erzurum’a gittik İzmir’den araba ile. Ulucami’de vaaz etmişti Hocaefendi. Erzincan’ın Tercan ilçesi yakınlarında tıpkı Susurluk gibi şehirler arası kamyonların dinlenme yeri olan bir yerde durduk. Hasırla örülü küçük tabureler var. Birileri koştu hemen Hocaefendi’ye normal boy sandalye getirdi. Kabul etmedi. Taburede oturdu bizlerle beraber. Erzurum usulü kıtlama çay içti hem de üst üste bir-kaç bardak. Halbuki şekerle çay içmeyi çoktan bırakmıştı Hocaefendi. Nostalji olarak yorumladım ben o halini. O küçük sandalyaye oturmasını da kıtlama çay içmesini de. Sanırım zihninde bin bir hatıra ile yudumluyordu o çayları.

Eeee ne var ki bunlarda diyebilirsiniz. Ben de aynı şeyi söylüyorum. Ne var ki bunlarda? Karşımızda bir insan var ve ben bunu çok önemsiyorum. Bütün ayırt edici özelliklerine rağmen benim gibi, senin gibi çay ve tost örneğinde gördüğümüz gibi zaafları olan, nostaljilerini yaşamak isteyen, yiyen-içen, gülen-güldüren, ağlayan-ağlatan insanlardan bir insan var. İnsana insanüstü özellikler vermek ise en başta o insana zulümdür. Daha önce söylediğim gibi insana insanüstü değer verme, hataların hem başlangıç hem de odak noktasıdır. Eğer bunu yaparsanız, pirince taş katmış olur ve onca insanınıza rağmen o taşları ayıklayamazsınız.

Gülen Hocaefendi’den Hizmet Hareketi’ne geçelim. Malum, zorlu bir süreçten geçiliyor. Siz, Hizmet’in bundan 10 yıl sonrasını nasıl görüyorsunuz?

Çok zor bir soru. Birkaç açıdan.

Bir; gaybi sadece Allah bilir. 10 sene sonrasını diyorsunuz. Ne ben ne siz ne de beşer olan herhangi birisi bir dakika sonra ne olacağını bilmez ve bilemez ki?

İki; ben İslami hareketler, sivil hareketler çalışan, bu konuda bilgi ve tecrübe tabanına sahip bir kişi değilim. Daha açık ifadesiyle İslami hareketler veya sivil toplum hareketleri çalışan bir uzman değilim. Sizin daha önceki röportajlarınızda Özgür Koca gibi bu konuda çalışan insanlar vardı ve bu soruyu onlara da sormuştunuz. Bence onların cevapları benim vereceğim cevaplardan çok daha isabetli olabilir.

Üç; Cemaat şu an itibariyle tenkil süreci içinde. Tenkilin kollektif ceza verme, topluca etkisizleştirme, ortadan kaldırma, yok etme manalarına gelen bir terim olduğunu söylemiştim yukarıda. İşte bu tenkilin beraberinde getirdiği bir travma var ve bu travma her gün devam eden artçı şoklarla artıyor. Dolayısıyla ortada kendini bu cemaate ait veya yakın hisseden, yaptığı faaliyet ve projeler itibariyle seven ve destek veren ya da insanlığı ölmemiş, vicdanı pörsümemiş herkesin yaralı olduğu bir ortam var. Bu ortamda öncelikler-sonralıklar sıralaması yapılıyor haklı olarak. Öyle de olmalı zaten. KHK ile işten atılmış memur, malına-mülküne el konulmuş esnaf, hapishanelere atılmış masum kişiler, yurt dışına bir şekilde yalnız veya ailesi ile çıkabilmiş kişiler, yıllardır yurt dışında yaşayıp maddi düzeni bu sürece rağmen hiç bozulmamış kişiler, cemaatin idare kademesinde bulunanlar ve tabii ki Hocaefendi. Kabaca yaptığım bu tasnifte yerini alan grup veya o gruplar içindeki kişilerin her birine göre öncelikler farklı. Dolayısıyla bu farklılık Hizmet ve onun geleceği adına bugün ve yarın itibariyle yapılacak ya da yapılması gerekli olan şeyleri belirlemede değişik listelerin ön plana çıkmasına sebebiyet veriyor. Ahmet Dönmez’in sizinle The Circle’da yaptığı röportajın sonunda “Gazetecinin görevi bunları sorgulamaksa, liderin görevi tam tersine beklemek de olabilir. Burada liderden gazetecilik yapmasını, gazeteciden de liderin pozisyonunu takınmasını beklemek yanlıştır.” dediği gibi öncelik sonralık listesi konuma göre de değişebilir.

İşte bundan dolayı 10 yıl sonra şöyle olacak vs. tarzında son tahlilde Kur’an’ın ifadesiyle ‘recmen bi’l gayb’ olacak şeyler söylemem, gaybı sadece Alah bildiği için doğru değil, hem uzmanı olmadığım için isabet oranı zayıf ve hem de konum ve bakış açısı farklılığından dolayı kapsayıcı olmayacaktır.

Fakat şunu diyebilirim; kriz zamanları her hâlükârda büyümenin veya küçülmenin ya da yok olmanın gerçekleşeceği zeminlerdir. Hizmet de büyük bir kriz yaşamaktadır şu an. Değerleri itibariyle olmasa da yapısal hüviyetiyle. Onun için şimdilerde sadece mazlumlara, mağdurlara odaklanma yenilenme fırsatını kaçırma manasına gelir. Krizi yönetememedir bunun bir diğer adı. Onun için ben de bilgi birikimim ve cemaat içindeki tecrübelerime dayanarak şöyle bir teklifte bulunmak isterim:

Bana göre, kriz devam ederken Hizmetin misyon ve vizyonunu belirleme mevkiinde bulunan kadronun teorik bağlamda Hizmetin idealleri, o ideallerin hayata yansıtılırken ortaya konacağı plan, proje ve programları ve tabii ki idari yapılanmasının, yönetim veya yönetişim şeklinin net bir şekilde belirlenmesi ve ortaya konması sebepler planında hizmetin geleceğini belirleyecek olan üç ana unsurdur.

Benim bu konuda somut bir teklifim var ve bu teklifimi sesimi duyurabildiğim her atmosferde 2016 Aralık ayından bu yana seslendiriyorum:

Diyorum ki; yakın ve görünebilir bir gelecekte Hizmet ve özellikle Cemaat için Türkiye diye bir ülke yok.  En azından eski formlarıyla yok. Orada Hizmet’in ve Cemaat’in kendini toparlaması, eski itibarına kavuşması çok farklı ve çeşitli faktörlerin devreye girmesi ile mümkün olacaktır ki ben şahsen bunun yakın ve görünebilir bir gelecekte olacağını düşünmüyorum. Bu düşünceme itiraz edenler olabilir. Beni ümitsizlikle, ümitsizlik aşılamakla suçlayanlar olabilir. Hatta ümit-iman arasındaki ilişkiyi merkeze koyarak benim Allah’a olan imanımı bile sorgulayanlar olabilir. Bazı ayetleri ön plana sürerek düşüncelerini temellendirebilir. Saygı duyarım. Ama benim baktığım zaviyeden yakın gelecekte Türkiye ve hizmet dediğiniz zaman ulaştığım sonuç bu.

Türkiye’de Hizmet ve Cemaat denildiği an, benim aklımda beliren şey oradaki masum, mazlum ve mağdurlar. İade-i itibarmış, gasp edilen malların istirdadıymış, adalet peşinde koşup bugün zulüm edenlerin adil işleyen adalet mekanizmaların önünce çıkmasıymış; belki gün gelir bunlar da olur, belki olmadan hepimiz ahirete göçeriz, bu konuda bir şey demek istemiyorum. Fakat benim bakış açım ve bu açıdan gördüğüm manzara bu.

Sizi böyle düşünmeye sevk eden sebepler neler?

Tarih okumalarım beni böyle düşündürüyor ve bana bunu söyletiyor. Fakat Allah’ın hususi lütfu ve inayeti derseniz; evet o zuhur ederse her şey bir saatte tersine döner. Ona da inancım sonsuz. Fakat bugün ve yarın planlaması bunun üzerine ikame edilmez. Bununla beraber sebepler planında, arka plan şartlarına bağlı olarak yapılması gerekli olan şeyler yine yapılır.

Devam edeyim; Türkiye için böyle ama Hizmet’in yayılma alanı Türkiye ile sınırlı değil ki! O 1990’lı yılların başında öyleydi. 1990-2018 aradan geçen 28 yıl içinde Hizmet eğitim, iş adamı, insanî yardım, birlikte yaşama projeleriyle hem ferdi hem de kurumsal manada dünyanın bir çok ülkesinde var oldu. Allah’ın inayeti tabii ki başta bu ideale destek veren Anadolu insanının samimi gayretleri ve fedakârlıkları ile oldu olanlar. Gidilen ülkelerdeki insanları kucak açmaları ile oldu. Sistemin izin vermesi ile oldu.  Evrensel ve insanî değerlere açık, ahlakî ilkeleri hayatına taşıyan, din ile bilim arasında uzlaşmacı bir nesil-iki nesil yetişti dünyanın değişik yerlerinde. Ve bunlar varlıklarını Erdoğan idaresinin amansız diplomasi ve yer yer de en son Kosova örneğinde gördüğümüz üzere haydutça mücadelelerine rağmen devam ettiriyorlar.

Bu manzara en basitinden bana şunları gösteriyor. Bir, bundan böyle Hizmet için bir merkezden söz edeceksek bu merkezin Türkiye olmayacağı kesin. İki; Hizmetin şimdi söyleyeceğim ve 2016 Aralığından beri seslendirmeye çalıştığım teklifimin merkezine Türkiye haricindeki Hizmet konulmalı. Dikkat ederseniz klasik yaklaşımlarla yurtdışı demedim ve dememeye özen gösterdim. Çünkü yurt içi-yurt dışı dediğiniz zaman, yurt içi dediğiniz yer Hizmete merkez olarak belirlediğiniz yerin adıdır.

Bu, dün Türkiye idi ve bundan dolayı Türkiye harici her yere yurt dışı diyorduk. Artık şimdi Türkiye yok; öyleyse yurt içi neresi?

Eğer merkezi bir yapılanmadan söz edecekseniz bu merkez Hocaefendi’nin de Amerika’da olmasından hareketle Amerika olabilir mi?

60’lı yıllardan beri oraya yerleşmiş ve Hizmete destek veren Türk orjinli Avrupa’lı vatandaşların çokluğundan hareketle Avrupa olabilir mi? Ya da merkezi yapıya hiç gerek yok mu?

Fethullah Gülen’in 70’li yıllardan bugüne 50 yıl boyunca ortaya koyduğu değerler, ilkeler, prensipler, kaideler meydanda.Öyleyse bunlardan hareketle yereldeki farkılıklar da nazara alınarak, her yer yeni bir yapılanma yapabilir mi?

Glocal dünyada yaşadığımız gerçeği üzerine kurulu tanım ve organizasyon zaten bunu gerektirmez mi? Eğer bu gerçekleşirse, şimdiye kadar defalarca duyduğumuz “Hizmet bu konuda ne diyor?” sorularının “Kanada Hizmeti, Almanya hizmeti bu konuda ne diyor?” diye evrilmesini netice verir; bu daha sağlıklı olmaz mı? “United we fall, divided we stand” mottosunda olduğu gibi gelinen bu noktadan sonra “merkezilik” algısında ısrar, dağılmayı, bölünmeyi, parçalanmayı; ilkeler, prensipler etrafında birleşip lokal yapılanlamalarda bulunma hayatta kalmayı netice vermez mi? Bunun karşısında “united ve stand, divided we fall” diyenler olabilir. Onlara da  bunun şimdiye kadar olduğu gibi ‘global’de değil de ‘lokal’de olması gerekmez mi diye ayrı bir düşünce perspektifi açmayı yeğlerim.

Şimdi sorularla ifade ettiğim bu düşüncelerim mahfuz, somut dediğim teklifime geçiyorum:

Hizmetin yeniden tanımı ve bu tanıma göre eski-yeni beraberliği içinde ehil insanlardan müteşekkil yenilenmiş idari kadrosu ile yeniden organizasyonu.

Bana göre resmini çizmeye çalıştığım noktada ilkelerin, değerlerin, prensiplerin merkeze alındığı yeni hizmet tanımı büyük oranda global bir mahiyet taşıyacaktır. Küresellik iddianız devam ediyorsa bunu yapmaya zaten mecbursunuz. Ama o tanımın ülkelere, şehirlere, mahallelere bakan vechesiyle yapılanması birbirinden farklı olacaktır. İslami literatürle konuşayım, ortada sabiteler olacaktır, bu sabiteler, herkesin can u gönülden kabul edeceği evrensel insanî, İslamî, ahlakî değerlerle dolu olduğu için hiç kimse itiraz edemeyecektir ve bağlayıcı olacaktır. Ama bunların Yunus diliyle “ete kemiğe bürünmesi” hukuki, kültürel, sosyal, dini, ekonomik, güvenlik vb. arka plan şartlarına bağlı olarak değişkenlik gösterecektir. Söz gelimi liyakat, bahsini ettiğim sabitelerdendir ama onların hayata geçeceği zeminde görevlendirme lokalin belirleyeceği şartlara göre olacaktır. Hesap verme sabitedir ama onun nasıl hayata taşınacağını, ne türlü mekanizmaların kurulacağını lokal belirleyecektir.

Yukarıda glocal diye bir tabir kullandım. İki cümle ile açmak isterim bunu:

Glocal, Türkçemize bilgi çağında dünyayı tanımla için kullanılan “Küresel bir köy” kavramının başka bir şekilde ifadesidir; hatta onun özünü oluşturur. Global’ın glo’su, local’ın cal’ı alınarak yapılan yeni bir kelime glocal. Ben şahsen Hizmetin bu bağlamda bir zemine oturtulması gerektiğini düşünüyorum. Yeni bir tanım ve o tanıma göre organizasyon derken bunu kast ediyorum. Glocal tanımının mottosu ise şudur “Think globally, act locally.” Global olarak düşün ama lokal olarak hareket et. Ya da “Stationed locally, serving globally.” Lokal olarak her yerde dükkanını aç ama verdiğin hizmet global olsun. Hizmetin mahiyetini merkeze alırsam “Dünya barışına hizmet etsin” de diyebilirim “serving globally” tamlamasını.

Hasılı, insanlar planlayacak, planlarını hayata taşıma gayreti içine girecek, Allah da yaratacaktır. Ehl-i sünnet inancı bunu âmirdir. Ne Cebriye’nin dediği gibi insan rüzgârın önünde savrulan bir yapraktır, ne de Mu’tezile’nin dediği gibi fiilinin yaratıcısıdır. Bu bağlamdaki orta yol, insan özgür irade ve ihtiyariyla ister, eyleme geçer, Allah da yaratır. Kaldı ki imtihan da bu demektir zaten. Ahirette mizan, hesap bunun için vardır. Cennet ve cehennemin varlık nedeni budur. Yoksa her şey anlamsız kalır.

Süreç’te yurtdışına çıkmak zorunda kalan çok sayıda insan oldu. Bu insanlara herhangi bir tavsiyeniz var mı?

Genel bir şey söylemek çok zor olmakla beraber, haddimi aşarak bir iki şey söylemek isterim:

Önce neden zor olduğunu ifade edeyim; her insan ayrı bir âlemdir. Her biri ayrı bir âlem olan insanın her birinin inancı ve hikayesi birbirinden farklıdır. İnancının farkılılığı başına gelen şeyleri kabul etmede etkin rol oynayan unsurdur. Tabii burada inanç derken imanı kastetmiyorum. İman dine olur, Hizmete değil.

Hizmet’e olan mensubiyeti ve moda kavramla iltisakından dolayı başına gelenleri kabul etmesi-etmemesi, hazm etmesi-edememesi konusundaki duruşu ve bir ölçüde de direnci kasdediyorum inanç derken.

Hikayeleri de farklı bu insanların. Kimileri var ki anlattıklarına göre neredeyse melekler kadar masum. İzah edeyim, melekler kadar masum derken kadın veya erkek o kişinin Allah ile olan ilişkisindeki günahları, yanlışlarını bilemem. Melekler kadar masum, Hizmet’le olan iltisaki itibariyle. Fakir talebelere burs vermek için kermes düzenleyen, kermeslerde satılmak için hem de cebinden paralar harcayarak mantı-börek yapan Ayşe Teyzemden, Fatma Annemden bahsediyorum. Bana göre o teyzelerim, bu annelerim melekler kadar masum. Ama şimdi devlet bunları terörist diye nitelendiriyor.

Kimileri de var ki, bugünlerde daha net anladığımız toplum olamamış, etnik, dini, ideolojik olarak kamplara ayrılmış bir yapı içinde yaşadığı için Cumhuriyet Türkiye’sinin kuruluşundan beri gücü ele geçiren herkes ve her kesimin yaptığı gibi sadakati liyakata tercih etmiş ve bu tavrından dolayı belki de derinden derine pişmanlık yaşıyor.

Yapmış olduğu o yanlışlık suret-i katiyede bugün karşılaşmış olduğu ceremeyi, eşinin-çocuğunun cezalandırılmasını netice verecek suçlar değil. Kaldı ki cemaat üzerinden şimdi siyasi iktidara muhalif olan her kesime adeta bir sosyal soykırım da uygulanıyor. Herkesin hikayesi farklı dememim nedeni bu.

Meselenin önemine binaen size iki misal vereyim:

Bunlardan birincisi 17/25 sonrası Cemaate mensup insanların mallarına çökülmeye başlandığı dönemde yurt dışına çıkan birisi. Ailesinden varlıklı. Kendisinin de bu varlığın üzerine koyduğu 45 yıllık bir emeği var. Karşılaştığımız bir zeminde sordum ona. 15 Temmuz’dan çok önce bu anlattığım anektod.

“Neden geldin Abi?” dedim. Dedi ki; “Cemaate mensup insanların iş yerlerine kayyumlar atanmaya başladı. Ben bir gün sabah iş yerime gideceğim. Benim dedemden babamdan kalma üstelik 45 yıllık da benim emeğimin olduğu malı yönetmek için birisi gelmiş ve benim koltuğuma oturmuş.” Hayali olarak resmettiği bu manzara sanki tahakkuk etmiş gibi birden ciddileşti, ses tonunu yükselterek:

“Bu manzarayı hazmedemezdim ben Hocam. Belki de o kayyumu döverdim, başımı belaya sokardım. Sokmamak için geldim.” Kendini tanıyor bu insan. Ahiretini de harap edecek bir günaha girmemek için satıp savuyor bütün malını ve yurt dışına çıkıyor. “Yarın ülkem İsviçre kadar demokratik bir ülke olsa dönmem. Dönersem sadece anamın- babamın kabirlerini, akrabalarım ve eşimi dostumu ziyaret için dönerim” demişti. Ama aynı ağabey bugünlerde istemsiz bir şekilde geceleri kabusla uyanıyor ve dilinde “Ben ne yaptım bu insanlara iyilikten başka?” sözleri ile kendini yatağın üzerinde otururken buluyor.

Bir diğer misal ise, binbir sıkıntı ve badireyi atlatarak yurtdışına çıkmış birisinin; yaşadığı sıkıntılardan dolayı hem geçmiş olsun deme hem de teselli ve tesliye babında bir şeyler söylemeye giden birisine söylediği şu cümle. “Sus” diyor daha tesellivari konuşmasına başlar başlamaz. “Ben şu gök yüzünü görebiliyorum ya, şu özgürlüğü tattım ya, bu bana yeter.”

Sanırım meramım anlaşıldı. Her insan ayrı bir âlem ve her insanın inancı da hikayesi de değişik. İşte bu farklılıklardan dolayı herkese hitap edecek, herkesin derdine derman olacak genel bir şey söylemek bana göre çok zor.

Bununla beraber haddimi aşarak bazı hatırlatmalarda, tavsiyelerde bulunayım:

Birincisi; nerede, hangi ülkede yaşıyorlarsa hayata yeniden tutunmaya çalışmalarını tavsiye ederim. Bir yerde okumuştum, Amerika’da yapılan bir saha araştırması. Hitler’in yaptığı Holacoust’dan kurtulan insanlar üzerinde yıllar sonra yapılmış ve neticede iki sınıf insan çıkmış. Birincisi, “people who did not die”. Yani ölmemiş insanlar. Ben bunu Türkçe’ye “canlı cenazeler” diye çeviriyorum.

Akif’in tabiriyle, ‘mezar-ı müteharrık’…

Evet, yürüyen cenazeler, ,işte bu kişilerin temel özelliği yaşamış olduğu travmayı atlatamamaları. Soykırıma maruz kalmadan önceki ülkelerini, mahallelerini, evlerini, dostluklarını, arkadaşlıklarını, yaşama tarzlarını, hatıralarını bir türlü akıllarından çıkaramaları. Bedenen Amerika’da yeni hayat şartları altında yaşasalar da kalp ve ruhlarını Amerika’ya getirememeleri. İkinci sınıf insanı ise “people who survived.” Yaşayan, yaşama tutunan insanlar. Bunlar ise tahmin ettiğiniz gibi yaşadıklarını geride bırakıp Amerika’ya, yeni hayat şartlarına adapte olmayı başarmış, bedenleri ile beraber kalp ve ruhlarını da getirmiş.

Ne demek istediğim anlaşılmıştır umarım. Yaşları kaç olursa olsun, yurt dışında bulunan insanımıza Türkiye’ye bir daha hiç dönmeyecek gibi plan ve programlarını yapıp hayata tutunma çabası içinde bulunmalarını salık veririm. Dönmeyecekler mi? Onu bilemem. Ama bir deyimde olduğu gibi “Hazırlığını kışa göre yap, yaz çıkarsa bahtına.” Dönmeyecekmiş gibi plan program yapsın, yarın dönme imkânı olursa, onu o zaman düşünür; dönme veya dönmeme kararını o zaman verirler.

Hayata tutunma, literatürdeki tabirle entegre olma adına Hollanda entegrasyon bakanlığının aradığı en önemli iki maddeyi ölçü olarak ele alabilir bizim insanımız. Bir; içinde yaşadıkları ülkenin dilini öğrenmeleri, iki; yaşadıkları ülkeye ve yakın çevrelerine maddi yük olma ve asalak olarak yaşamayı bir kenara bırakıp, geçimini sağlayacağı maddi işler ve ona ilaveten gönüllü faaliyetlerle o topluma katkı sağlamaları. Aktif vatandaşlık diyebilirsiniz buna.  Bu ikisini gerçekleştirebilirse insanımız, işte o zaman bir entegrasyondan ya da entegre sürecinin içine girildiğinden söz edebiliriz.

İkincisi; travma yaşıyoruz hepimiz demiştim röportajın başında bir soru münasebetiyle. Psikolojide TSSB denilen Travma Sonrası Stress Bozukluğu etki ve tezahürleri her insanda değişik olsa da hepimizde var.  Bunu inkâr etmenin, ret etmenin, “miş” gibi yapmanın hiç kimseye bir faydası yok ve olamaz. Onun için yurt dışında hayatlarını sürdüren her seviyedeki insanımızın, kadın-erkek, çoluk-çocuk psikolojik bağlamda mutlaka ama mutlaka uzman yardımı ve desteği almasını haddimi aşarak tavsiye ederim. Psikiyastrislere, psikologlara mutlaka ama mutlaka görünmelerini, tavsiyelerine kulak vermelerini, ilaç tedavisi öngördülerse kabul etmelerini öneririm.

“İmanlı insan stress yaşamaz”, “Depresyon Allah’a olan imanın ve güvenin yokluğunu veya azlığını gösterir” gibi beylik ama içi boş sözlere kulak asmamalarını; halkımız arasında çok yaygın olan “Ben deli miyim? Deli doktoruna mı gideceğim? Âlem bana ne der?” gibi cahilce ve Allah’ın verdiği sağlık emanetine ihanet eden yaklaşımları tarihin çöp sepetine atmalarını salık veririm.Unutmasınlar, psikolojik verilere göre insan, tabii afetlerden meydana gelen travmayı çabuk atlatıyor ama insan hatalarından oluşan travmayı atlatmakta zorlanıyormuş.

Uzman yardımı şart diyorsunuz, başka bir şey demiyorsunuz yani!

Evet, bana çok genellemeci bir yaklaşım sergilediniz diyenler çıkabilir. Haklı da olabilirler.  “Herkesin psişik durumu farklıdır, KHK ile işten atıldığım, Meriç’ten geçtiğim, kamplarda kaldığım” vs vs. çektiği çileleri, yaşadığı sıkıntıları sayarak “Ben kendimi hiç böyle hissetmedim. İmanım başta dayanışma ve yardımlaşma ekseninde insanımızın vermiş olduğu maddi-manevi destekler bana yetti.” diyerek durdukları yerin zihni arka planını açıklayabilirler. Bu sözleri göz yaşları ile dinlerim. Yaşadıkları onca sıkıntıya rağmen bu pozisyonda bulunanlara saygı duyarım. Fakat benim gözlemlerim o istikamette değil. Dolayısıyla TSSB hepimizde var derken bir taraftan gözlem ve müşahade alanım içindeki insanımızı kasdediyorum, diğer taraftan da isabet oranı yüksek olduğuna inandığım tahminimi konuşuyorum.

Üçüncüsü; hamuruyla yoğruldukları ülke hükümetinin geçici temsilcileri olan insanlarının sistematik bir zulüm yapmaları ve bu zulme meşruiyet kazandırmak için kendilerine yapıştırdığı “terörist” yaftasına çok takılmasınlar. Tavsiyem şu; aynaya baksınlar. Bir insanı sanırım en iyi tanıyan kendisidir. Eğer hakikaten terörist etiketini taşımaya hak edecek bir şey yaptılarsa mazilerinde, -ki teröristin ne anlama geldiğini herkes biliyor- aynada zaten bir terörist görecektir. Bu durumda terörist nitelendirilmesi gerçeği ifade etmektedir; bu vasıftan dolayı üzülmelerine gerek yoktur. Madem ki teröristtir; şu anda yaşadığı şeyleri hak etmiştir, belki daha fazlasını da çekmelidir. Kara mizah denilen bir üslubu kullandığım sanırım herkes farkındadır. Mesela bu satırların yazarı da bu etiketlemeye maruz kalan, hakkında adedini bilmediğim çoklukta davaları olan bir insandır. Ben dünüme bakarak, mazimi derinden derine düşünerek terörist nitelendirmesini hak edecek düşünce ve davranışlarım olup-olmadığını düşünüyorum. Aynada kendime bakıyorum. Sonra da “haydi be, senden terörist-merörist olmaz” deyip defteri kapatıyorum.

Ama tıpkı benim gibi “terörist değilim, fakir talebelere burs topladım, kermeste mantı yaptım, Zaman gazetesine abone oldum, devletin işletmesine izin verdiği bankada hesap açtırdım, çocuğumun daha iyi eğitim alması için özel eğitim faaliyetlerine maddi manevi destek oldum, bunların terörle ne alakası var?” diyorlarsa -ki doğrusu da budur- o zaman bu etiketlenmeden hiç etkilenmesinler.

İşte burada “miş” gibi, bu beyanları duymamış gibi davransınlar ve önlerine baksınlar. Neden bunu diyorum; çünkü bu bağlamda küçücük bir şüphe insanı mazlum ve mağdur konumundan alır, devletin 4-5 yıldan beri sürdürdüğü, yalan ve iftiralarla dolu haberlerin de etkisi ile “kurban” haline getirir. Birincisine psikolojide “opressed syndrome”, ikincisine ise “victimhood syndrome” denildiğini biliyorum. Birincisi masumiyet ve mazlumiyet sendromu. Bunlar kendilerinden emin. Haksız yere bu muamelelere maruz kaldığının bilincinde. Hayata daha çabuk tutunuyorlar. İkincisi kurban sendromu. Bunlar kendilerini kurban olarak görüyorlar. Başkalarının verdikleri kararların ceremesini biz çekiyoruz diyorlar. Bunların hayata tutunmaları çok zordur. Kader inancı işte tam da buraya devreye girmeli.  Bediüzzaman’ın Müslüman maziye kader istikbale irade açısından bakar sözü bir çıkış yolu olabilir böyleleri için.

Bir de çok sık vurgulanan Ensar-Muhacir kardeşliği var?

Efendimizin hicret sonrası Medine’de yapmış olduğu kardeşleştirme ki Arapçada buna muâhat deniyor. Ben bu muâhat, kardeşlik, ensar olma vb. kavramların tarihi sahih bilgilerden yoksun bir şekilde gelişigüzel kullanıldığını düşünüyorum. Bu kullanım yaşanan mazlumiyet ve mağduriyetin büyüklüğü ile birleşince muhacir canibinde beklentilerin yükselmesine, ensar canibinde ise yükün altında ezilmeyi beraberinde getiriyor. “İşin cılkını çıkartmak” tabiri var ya Türkçemizde, bunun gibi muâhat kavramının da cılkını çıkartan, içini boşaltan yaklaşımlar sergilenebilir endişesini taşıyorum.

Sizin teklifiniz nedir?

Gayet net bir dille ifade edeyim: muhacirler beklentilerini azaltacak, ensar konumunda olanlar da yapabileceklerinin maksimumunu yapmaya çalışacak. Genelleme yapmak istemem ama bir taraftaki beklentinin yüksekliği, karınca-kaderince yapılan şeyleri yeterli görmemek ve tatmin olmamayı beraberinde getiriyor. Bu durum karşı tarafta yardım etme aşk, sevk ve heyecanını öldürüyor. Kendi gözlemlerime dayalı yaptığım bu değerlendirmeyi taraflara bu vesile ile arz etmek isterim. Keşke bu konuda  istikameti yakalayabilsek.

Bir başka zaviyeden baktığımızda, ensar denince neden illa bizden önce o ülkelerde eğitilmiş aynı dil, din, ırk ve kültürü paylaştığımız insanlar anlaşılıyor ki?

Bugün hicret eden insanımza bağrını açan, onlara sığınma hakkı veren, dil öğrenme imkanları sunan, belli bir süreç sonra vatandaşlık da verecek olan ülkeler ve vatandaşları ensar değil mi? Bana göre gerçek ensar onlar ve onların sahip olduğu sistem. Öyleyse insanımız bu nimetlerin kadrini kıymetini bilmeli, kendilerine sunulan imkanları çar-çur etmemeli, su-i istimalde bulunmamalı, “bedava sirke baldan tatlıdır” dememeli.

Son bir şey; insan unsurunun olduğu her yerde problem vardır. Problemlerin üremesine neden olan en önemli nedenlerden birisi maddi çıkarlardır. Bu süreçte hicret etmiş, muhacir olmuş, göçmen veya mülteci olmuş kişilerin yaşamış oldukları ülkelerde yıllardır yaşayan, işini oturtmuş, dil bilen, ticari hayata vakıf bazı kişilerin muhacirleri gerek piyasa standartlarının altında bir ücret ile yevmiye veya saat ücreti karşılığı çalıştırmaları, gerekse maddi birikimlerini ortaklık, danışmanlık vs. diyerek sui istimal etmeleri de söz konusu olabilir. Onun için insanımıza dikkatli olmalarını, mağduriyet ve mazlumiyetlerini sömürecek kötü niyetli insanların çıkabileceklerini de hesaba katmalarını öneririm.

Uzunca bir süredir suskundunuz, yazmadınız. Mahzuru yoksa, sebebini öğrenebilir miyiz?

O kadar çok sebebi var ki.

Bazıları dışarıdan baktığında herkesin anlayabileceği ve sanırım Türkiye’deki şartlardan dolayı hak vereceği sebepler ki bunu zikretmeye değer bile bulmuyorum. Ama son günlerde “artık yeter” dedim.

Bazıları ise tamamıyla benim iç dünyam ile alakalı. Bunu travma ile birlikte yaşamaya çalışıyorum sözünden anlayabilirsiniz. Güven dağının zirvesinde oturuyordum ben. Oradan aşağıya itildim, bir yerlerde tutunmaya çalıştım, sonra birden aşağıya düştüm. Hem de baş aşağı.

57 yaşındayım, çocukluğum hariç ilk delikanlılık günlerinden bugüne adeta hayatımı verdiğim olgunun içine düştüğü ve düşürüldüğü durum, bir devin adeta sekerât-ı mevtte ölümüne şahitlik ediyor olmam gibi bir halete soktu beni ve perişan etti.

Annemi kanserden kaybettim ben 1999 yılında. 54 yaşındaydı vefat ettiğinde. O zaman da aynı hisleri yaşamıştım. Kanser teşhisi konulması ile vefatı arasında geçen 6 aylık sürede aynı hislerle doluydum. Beni çokları çok rasyonel bulur. Fıkıh alanında yazdığım yazıların veya yaptığım konuşmaların bunda etkisi var. Doğrudur da bu tespit. Zaten başka türlü olmaz. Eğer fıkıh çalışıyorsanız, uzmanlık alanı olarak onu seçtiyseniz rasyonel akla sahip olmak mecburiyetindesiniz.  Fakat ben bu rasyonelliğin yanında çok duygusal bir insanımdır.

İhtimal bu darbe benim duygusal yanıma vurdu ve beni kısmî felç etti. Neyse bu röportajı verdiğime göre toparlamaya başladım diyebilirsiniz. Tabii başka artçı şoklar yaşamazsam.

Darbe’den söz açılmışken, 15 Temmuz hakkındaki düşünceleriniz nedir?

Benim âcizane değerlendirmelerim şöyle:

15 Temmuz’u öncesi, esnası ve sonrası diye üçe ayırmak lazım diye düşünüyorum.

Sonrası’ndan başlayım; 15 Temmuz sonrası derken kastım yediden yetmişe herkesin bildiği, bütün dünyanın gözünün önünde cereyan eden ve birebir yaşadığımız hadiseler. Cemaatin ve daha sonra da siyasi iktidara muhalif olan her kesimin sindirilmeye maruz bırakılması diye özetleyebiliriz bu süreçte yaşananları. Cemaat özelinde konuşacak olursak, Cumhurbaşkanının daha o mel’un darbe girişimi esnasında iken cemaati hem de terör örgütü diyerek sorumlu ilan etmesi, “Allah’ın bir lütfu” demesi bu işin gidişatının nereye doğru uzanacağını zaten gösteriyordu. Nitekim öyle de oldu. Cemaate ait bütün vakıf, dernek, şirket vs. gaspedildi. İnsan unsuru yukarıda ifade ettiğim gibi tenkile maruz bırakıldı. Yüzbinlerce insan işinden gücünden edildi. Onbinlerce insan, kadınıyla-erkeğiyle, çoluk ve çocuğuyla hapishanelere tıkıldı. Hem de traji-komik kavramını bile güldürecek ve ağlatacak ölçüde hukusuzluklar, adaletsizlikler icra edildi ve ediliyor. Cemaatle yolu bir şekilde kesişmiş olan hemen herkes “iltisak” başta, “bylock”, “himmet”, “Bank Asya’ya para yatırma” vb. üretilen muhayyel suçlarla suçlanarak gözaltına alındı, tutuklandı, malları müklerine el konuldu. İşin en ilginci de darbeye teşebbüs suçu ile iddianameler yazıldı ve mahkûm edildi.  Benim STV ekranlarında yayınlanan bir programdan ekran görüntüsü alınan bir fotoğrafım bilgisarayında çıktı diye birisi mahkum oldu daha bir hafta önce. Daha ne diyeyim? Dediğim gibi traji-komik kavramı bile buna hem güler hem de ağlar.

15 Temmuz’un öncesi ve esnasına gelince, o mel’un hadisenin oluşum keyfiyeti demek. Daha çok kapalı kapılar ardında teknik detaylarla dolu gizlice yapılan planlamalar ve herkesin gözü önünde sahneye sürülme safhasını teşkil ediyor 15 Temmuz öncesi ve esnası dediğim şey.  Yaklaşık 2 yıldan beri bu safha ile alakalı birçok şey söylendi, yazıldı ve çizildi. Bundan sonra da söylenecek, yazılacak ve çizilecek. Ama bunların hangisi, hangi ölçüde gerçeğin tamamını bize aktarıyor? Ben bilmiyorum şahsen. Ormanı gösteren yok, herkes ağaçtan bahsediyor. Körlerin fili tarifi gibi bir şey. Ama ben ormanı görmek, filin bütünüyle tarifini istiyorum. Belki ormanı bilen de yok, ya da fili gören. İnanın bilmiyorum.

Gördüğüm şey şu; 15 Temmuz ile bir şekilde alakası olan, Anadolu tabiriyle kıyısından-köşesinden ona bulaşan kişiler doğruyu net olarak söylemiyorlar. Ülkenin Cumhurbaşkanı bile darbenin kendisine haber edilme zamanı ile alakalı birbirinden bağımsız 4 tane zaman veriyor farklı konuşmalarında. Bunlardan birisi doğru ise, diğerleri yalan.

İster senaryo deyin, isterseniz kumpas, pusu veya darbe. Ne olursa olsun, adına ne koyarsanız koyun, bu senaryonun, bu pusunun, bu darbenin, 15 Temmuz 2016 akşamı İstanbul, Ankara başta Türkiye’nin bazı illerinde sahne aldığı gerçeğini değiştirmiyor. Onun için İngilizce’deki ifadesiyle “reality” yani “gerçek” diyorum. Ama perde arkası itibariyle “truth”u yani “doğru”yu bilmiyoruz. En azından ben bilmiyorum. Ben bilmediğim gibi 15 Temmuz ile alakalı çok derin araştırmalar yapanlar da bilmiyor.

Ahmet Dönmez’in size verdiği röportajda sorduğu sorularını isterseniz bir de bu gözle okuyun. Bilinmeyenler o kadar çok ki? Halkımıza gelince; göründüğü kadarıyla “post-reality” ve “post-truth” yani “gerçek ötesi” ve “doğru ötesi” bir durumu yaşıyorlar şu an. İnsanlar “gerçek gibi” gösterilen şeylere “gerçek” diye, “doğru gibi” sunulan şeylere “doğru” diye inanıyor. Ama ortada olan şey gerçeğin ve doğrunun belki de sadece bir parçası.

Resmin tüm karelerini görmeden bir kanaata ulaşmanın imkânsız olduğuna inanıyorum. Evet, gerçeklerin bir gün ortaya çıkma gibi bir kötü huyu vardır. Bunubiliyorum. Ama bu ölçüde büyük, karmaşık, komlike ve teknik detaylarla dolu bir hadisenin bahsini ettiğim ölçüdeki netlikle, perde önü ve arkasındaki gerçek ve doğrularla birlikte bu dünyada pazara döküleceğini, muhatapları yalan makinasına bağlasanız da doğrunun ve gerçeğin bütünüyle ortaya çıkacağını sanmıyorum.

Tarihteki Gordion Düğümünü hatırladım şimdi. Frigler döneminde Kral Gordios’a ait araba, halatlarla tapınaktaki sütuna bağlanmış. Bu düğümü çözenin Asya’ya hâkim olacağına inanılırmış. İskender gelmiş, çözmeye uğraşmış, çözememiş ve elindeki kılıcı ile kördüğümü param parça etmiş. Bu hikâye İskender’in sabırsızlığı, tez canlılığını anlatmak için kullanılır ama halkımız İskender’in kılıcı her türlü kördüğümü çözer manasında da kullanır bunu. Ben ikinci manasından hareketle diyorum ki; İskender’in kılıcının bile bu kördüğümü dünyada çözeceğine kâni değilim.

15 Temmuz’u takiben yaklaşık 3 ay konu ile alakalı çıkan haberleri takip etmeye çalıştım. Sonuç; yoruldum. Takipte zorlandım. O kadar çok bilgi –bilgi kirliliği mi deseydim? – var ki ortada, hangisinin doğru, hangisinin yanlış olduğunu tespit etmeniz benim gibi sıradan ve hadiseye dışarıdan bakan bir kişi için imkânsız. Kimin doğru kimin yalan söylediğini de bilemiyorsunuz.

İşin aslı, bunun böyle olacağını 15 ve 16 Temmuz’da yapılan açıklamalarda gördüm ben ve yukarıda ifade etmeye çalıştığım konu ile alakalı gerçeği ve doğruyu ancak ve ancak ahirette öğrenebileceğimizi yazdım. Yazımın başlığını da “Ahiret çok şenlikli olacak” şeklinde koydum.  Yukarıda belirttiğim gibi bütün çıplaklığı ile doğruların söylenmemesi nedeniyle bu kanaata vardım. O günden bugüne ulaştığım bu kanaati değiştirecek hatırı sayılır bir gelişme de olmadı.

Bununla beraber 15 Temmuz’un izini süren etkin şahısları günlük olmasa da toptan takip ediyorum. Birikmiş yazılarını bir çırpıda okuyor, video programlarını izliyorum. Ahmet Dönmez, Adem Yavuz Aslan, Kamil Maman, Ahmet Nesin okuma ve izleme listemdeki isimler.

Bir de Havuz Medyası var. Bu konuda gece gündüz tezvirat tefrikaları yapan?

Özellikle 15 Temmuz söz konusu olduğunda, havuzun çamurlu sularında yüzmeyen bir medya organı mı kaldı diye cevaplayayım bu sorunuzu. Onları yukarıda söylediğim gibi üretimine katkıda bulundukları yalanlara inanan zavallı bir kitle olarak görüyorum şu an. Yalanın yalan olduğunu biliyorlar ama o yalanlara da gerçekmiş gibi inanıyorlar. George Orwell’in 1984 romanında “double thinking” çifte düşünce dediği şey.

Ne yapalım? İyi ki ahiret var diyorum. Kur’an’ın ifadeleriyle “Yevme tüble’s-serair; bütün sırların açığa döküleceği gün gelecek. (89/9) “Yevme teşhedu aleyhim elsinetuhum ve eydîhim ve erculuhum bimâ kânû ya’melûn; gün gelecek, dilleri, elleri ve ayakları yapmış oldukları bütün kötülükleri tek tek bildirerek aleyhlerinde şahitlik edecektir.” (24/24) İşte o gün göreceğiz 15 Temmuz’un ne olduğunu ne olmadığını? Kimin yalan kimin doğru söylediğini? 250 insanın nasıl ve neden öldürüldüğünü? Onun yansımaları olarak yüzbinlerce insanın neden işten atıldığını, hapse tıkıldığını? Çok çetin bir gün olacak o gün, çok çetin. Zira nice canlar yandı bu nedenle. Nice hayatlar zehir oldu. Göz yaşları çağlayanlar haline döndü. Üst üste konulan kırık kalpler Everest’in boyunu aştı. “Boynuzsuz köyünün boynuzlu koyundan hakkını alacağı o gün” özellikle bu yaşananlara sebebiyet veren insanlar için inanın bana çok çetin geçecek.

Meriç, sizde neler çağrıştırıyor?

Adını bile duymak istemediğim, mümkün olsa hafızamdan sileceğim bir kelime.Coğrafya derslerinde öğrendiğimiz Türkiye ile Yunanistan arasında bir nehir değil artık o benim için. Hüzün yumağının bir başka adı. Kederin, üzüntünün, sıkıntının, travmanın, stresin, deprasyonun iç içe sarmallandığı iplik yumağı. Halkımız arasında tarifi yapılan şekliyle “kıldan ince, kılıçtan keskince” olan Sırat köprüsü gibi bir köprü. Eşiğine gelince geriye dönmek için son bir şansın var. Var ama geride hakk-ı hayat yok, geriye dönmeye mecal de yok. Zaten seni o eşiğe getiren de o. Öyleyse ya geçeceksin ya da içinde boğulacaksın. Geçsen de boğulsan da ayrı ve yeni bir hayata kapı aralıyorsun. Gerçekler ve inancım bana böyle düşündürüyor.

İmdi; o hüzün yumağının bir parçası olup ahirete göç edenlere şehit nazarıyla bakıyor ve şehit olduklarına inanıyorum. Allah rahmet etsin hepsine de. Neden böyle düşünüyorum? Şundan, beni ben, seni sen yapan ruh ve beden ne benim ne de senin; O’nun. Emaneten bende ve sende duruyor ve onu korumak emanet sahibine olan saygının ifadesi. Emrini yerine getirmenin göstergesi. Onun içindir ki can’ı korumak dinin beş temel esasından biri. Onu korumak uğrunda ölmek insana şehadet sevabı kazandırıyor. İman edip hicret etmeyen ve zulmün zirve yaptığı mekanlardan uzaklaşmaya güç yetiremediklerini söyleyenlere karşı ahirette Allah’ın “Peki Allah’ın dünyası geniş değil miydi? Siz de orada hicret etseydiniz ya?” (4/97) demesini bu gözle okuyun.

O hüzün yumağı çözenlere gelince; onların da önünde öyle bilinmezlerle dolu yeni bir hayat var ki ne sen sor ne de ben söyleyeyim. Up uzun bir süreç. Sığınma, kamplarda kalma, dil öğrenme, ekonomik yeterliliklerini kazanmak için hayata yeniden başlama, yaşadıkları topluma entegre olma. Ama onlar için ümidimi koruyorum.  “Sağ olduktan sonra her türlü zorluk aşılır.” denir Türkçemizde. Onların bu zorlukları aşacağına inanıyorum. En başta imanları, ardından eğitim seviyeleri ve ümidin, azmin, kararlığın tetikleyici unsur olduğu hayata bakış açılarının bu bağlamda yeri başka şeylerle doldurulmayacak üç önemli unsur olduğu kanaatindayım. Suriye, Somali, Sudan vb. ülkelerden iltica edenlerle mukayese edince “Siz mültecilerin seviyesini yükselttiniz” sözü mülteci kabul eden bi çok ülkedeki yetkililerin ağızından çıkmış bir söz. Tekrar edeyim; iman, eğitim seviyesi ve hayata bakış açısı. Allah yar ve yardımcımız olsun.

Kaynak: The Circle

Ünlü talk-showcu David Letterman’ın Netflix’teki programının adı My Next Guest Needs No Introduction. Bu girizgahla başlayalım The Circle’daki Diyaspora’da Yaşayan Hizmet Hareketi Aydını adıyla yayınlanan Mülakatların sonuncusu için yazacağım mukaddimeye… Günlerden beri beklenen Dr. Ahmet Kurucanmülakatından söz ediyorum.

Bu cümlenin aynısı, daha önce The Circle’a mülakat veren bütün arkadaşlar için de rahatlıkla söylenebilirdi. Zira, The Circle’a konuşan aydınlarımızın her biri kendi sahasında söz sahibi insanlardı. Tartışma’ya çok önemli katkı sundu her biri kendi perspektifinden.

Bununla birlikte, iki nedenden dolayı Letterman’e referansla başladım Ahmet Kurucan mülakatının mukaddimesine:

Öncelikle, Ahmet Kurucan ismi, Cemaat içinde olduğu kadar Cemaat dışında da bilinen, tanınan bir isim… Söyledikleri, hem içeriden hem de dışarıdan daha özenle ve ince bir elekten geçirilerek  okunan biri… İçeride sevilen, dışarıda sayılan hakkaniyetli bir isim. Sanırım, Hizmet’te şöyle böyle bulunmuş herkesin hayatına bir şekilde dokunmuştur Kurucan Hoca. Cemaat’in maruz kaldığı bütün sistemik şeytanlaştırma hamlelerine rağmen, dışarından çok sayıda kimsenin Dr. Kurucan’ın tavrına ve perspektifine saygılarını koruduklarını biliyorum.

İkinci sebep de tamamen şahsi…  Kanada’ya geldiğim 2001 yılından beri Ahmet Abi’nin Ottawa, Toronto, London gibi şehirlere yaptığı ziyaretlerinde görüşme imkanları bulduk. Gayet tabii, zamanla bir muarefe, bir hukuk oldu aramızda. Kendi namıma, bu muarefetten ziyadesiyle memnunun. Ahmet Abi’nin bendeki bu özel yerini buraya kaydetmede de hiçbir beis görmüyorum. Çünkü bu, herhangi bir çıkar ilişkisine dayalı bir ilişki değil, gönülden gönüle, zihinden zihine bir hasbihal… ‘Ruh karabeti’ dediğimiz şey. Ol sebeple, Ahmet Kurucan Abi’ye bir mukaddime yazabilmek benim için hem zor, hem de kolay…ama daha çok, zor! Ve zorlandım da. Yazılabilecek o kadar çok şey var ki!

Ahmet Abi’nin kendime yakın hissettiğim yönleri neler?

Bir kaç kelamla…

Kendisini tanıdığım ilk gündenberi ondaki düz bir insan, ‘yoldaki insan’ olma bilinci. Eli kalem tutan, gözlemci ve analizci bir mütefekkir olması. Eleştirel de bakabilmesi.  Tipik bir İlahiyatçı formasyonuna sığmaması… Bu ve benzeri vasıflara ek olarak, bu 3 Bölümlük mülakat serisinde sizlerin  de görebileceği üzre, öne çıkan bir diğer hususiyeti de Ahmet Abi’nin Cemaat’in tam merkezinde olmasına rağmen, maddi ve manevi olarak ‘birey’ olabilmesi,  kalabilmesi, özgünlüğü, deyim yerindeyse eyvallahsızlığı oldu… Bunu da uyumla ve geçimle yapabilmesi. Bu vasıflarıyla da Cemaat içindeki geniş bir kitle için rol model olması.

Dr. Kurucan verimli bir dimağ. Kitaplar yazdı, Fethullah Gülen Hocaefendi’nin düşünce ve ruh dünyasını tasvir ve teşrih eden, onun Sohbet ortamını yansıtan yazılar kalem aldı, Gülen’in kitaplarına mukaddimeler yazdı. Şu an üzerinde çalıştığım ‘İslami Grup Terapi Teorilerine Giriş: Gülen Hareketindeki Sohbet Atmosferi’ adlı doktora tezimde çok istifade ettiğim ve kullandığım kitapları kaleme aldı Dr. Kurucan.

Kuzey Amerika Fıkhı’nda genel itibariyle Fethullah Gülen teolojisinden beslenen özgün bir perspektif ortaya koydu. Fıkıh vadisinde, Kuzey Amerika’nın sosyolojik bağlamında ortaya çıkan meselelerde, ailevi ve toplumsal münasebetlerden, heram-halal mevzularına, Mortgage meselelerine, Devlet’ten Sosyal yardım alma konularına kadar geniş bir sahada sahib-i ahkam oldu.

Abdülhamit Bilici, ÜBER aralarında vermişti mülakatını. Görebildiğim kadarıyla da, Abdülhamit Bey’in ÜBER’de çalıştığını anlatması, o mülakatın en ilgi çeken kısımlarından biri olmuştu. Ahmet Abi’de de yaşadım aynı durumu. O da, el’an temin-i maişet için çok farklı işlerde çalışıyor. Entelektüel faaliyetlerini, TR724’teki yazılarını işte bu geçim hengamesinde yazıyor. Haftalık sohbetlerini, derslerini, Avrupa ve Kuzey Amerika genelindeki konferanslarını da ihmal etmeden…Bu mülakatı, masa başından değil de, işçi olarak çalıştığı Halıcı’daki işi aralarında verdi diyerek bir kayıt düşelim.

Evet, Ahmet Abi’yi bu mülakata ikna etmek kolay olmadı. Kabul ettiğinde ise, mülakat esnasında ısrarla şu hususun altını çizdi:  ‘Burda, Allah’a hesap veriyorcasına konuşuyorum. Şuna buna göre değil, tarih huzurunda ve derin bir muhasebe şuuruyla bu mülakatı veriyorum…’. Sanırım bu da okurun bilmeye hakkı olduğu bir kayıt.

Bu mülakat 3. Bölüm. Bugün Ahmet Abi’nin daha çok kendi hayatına dair olan kısmı yayınlanacak. Sonraki bölümler Süreç, Hizmet ve Siyasete dair.

Ez-cümle,

Ben Ahmet abiye şahidim. O konuşmalarında sık sık memleketi Tavşanlı’dan atasözleri, halksözleri iktibas eder. Onun şu sözüyle noktalayalım:

Bizim Tavşanlı’da bir laf vardır:

“Ekşi yemedik ki karnımız ağrısın.” Karın ağrısı olanlar düşünsün.

Kendi kelimelerinizle bize bir Ahmet Kurucan resmi çizer misiniz?

Yolda olan bir insandır. Eskilerin ifadesiyle suretâ insan olarak yaratılmış, siretâ insan olma mücadelesi içinde bulunan birisidir. Hedefinin farkında. Kendisine Allah tarafından verilmiş olan imkân ve fırsatların da farkında. Bunları yerinde, zamanında, doğru bir şekilde değerlendirip o hedefi yakalamaya gayret etmekte. Onun için yolda dedim. Ve o yolculuk dünya hayatında ölümle bitecek. Allah iman-ı kâmilden ayırmasın. Akıbet ü encamımızı hayr eylesin.

Yani ‘salik yolda…’ Nasıl bir yol bu?

İki  şekilde açıklayabilirim. Birincisi Efendimizin bir hadisinden hareketle. Şöyle diyor  Allah Resulü(sas): “Ben bu dünyada bir ağacın altında gölgelenen, sonra da orayı terk edip giden bir yolcu gibiyim.” Dünya yolda olan bir insanın altında gölgelendiği bir duraktır. Sultan Süleyman’a kalmamış bu ölümlü dünyadan bahsediyoruz. İki kapılı bir han olan dünyadan. Gelenin gittiği, gidenin de bir daha geriye gelmediği. İşte bu manada yolda olan insanım, herkes gibi ve herkesle beraber.

İkincisi; insanın bir yaratılış gayesi var. Allah bunu İlahi kelamında: “Ben insanları ve cinleri bana ibadet etsinler diye yarattım” ayeti ile bildirir. İbadet, kulun kulluk şuuruna erdiği, o ufka yükseldiğinin göstergesidir. Yalnız bu şuura ermek, o ufka yükselmek ibadetleri şekil şartlarına uygun bir şekilde yerine getirmekle olmaz. Şekil şartlarına uygun olarak yerine getirilen ibadet, yolda olan insanın uğradığı ilk duraktır. Varılacak son durak kemal mertebesidir, insan-ı kâmil olmaktır, kalbin ve ruhun  derece-i hayatına çıkmaktır, tasavvufun kavramsallaştırması içinde seyr-i süluk yolculuğuna çıkıp “seyr-i ilallah” (Allah’a yolculuk),“seyr-i fillah” (Allah’ta yolculuk),“seyr-i ma-Allah” (Allah ile yolculuk)’u gerçekleştirip “seyr-i anillah” (Allah’tan yolculuk) durağına ulaşabilmektir. Literatürdeki ifadesiyle “fark ba’de’l cem” makamı. Bana nasip olur mu bilmem ama hayat, o makama ulaşıncaya kadar devam edecek bir yolculuktur Müslüman için. İşte onun için yoldayım dedim. Sanırım meramım anlaşılmıştır.

Okurlarımıza küçük  bir tarihçe-i hayatınızı verebilir misiniz?

1961 yılında Anadolu’nun o zamanlar itibariyle sakin, sokaktaki herkesin neredeyse birbirini tanıdığını Kütahya’nın Tavşanlı ilçesinde doğdum. Muhafazakâr bir aileye mensubum.

Dedem-ninem, annem-babam ve kardeşlerimle birlikte mutlu bir yuvada çocukluğumu geçirdim. Dedem, dede mesleği dediği sıcak demirci. Ninem ev hanımı. Babam, gençliğinde Vefa, Altay, PTT, İstanbulspor gibi devrin birinci liglerinden transfer teklifi alan ve amatör milli takımına seçilmiş kabiliyetli bir futbolcu. Lakabı “Karayılan İzzet” Forvet oyuncusu. Fakat evin tek erkek evladı olduğu için ninem göndermemiş bu kulüplere. Amcamın 14 yaşında ince hastalıktan (verem) vefatının bu kararda etkisi büyük. Tunçbilek’teki kömür işletmelerinde kâtipti babam. Puantör derlerdi. Ne demek olduğunu bugün bile bilmiyorum. İşten sonra da dükkanımıza gelir, dedeme yardım ederdi. Annem küçük yaşta gelin olmuş, 15 yaşında iken beni kucağınaalmış ev hanımı. Biri 4 yaşında vefat eden erkek kardeşim Ergün dahil, 4 çocuk annesi.

İlk-orta ve lise tahsilini Kütahya’nın Tavşanlı ilçesinde yaptım. Çok güzel bir tahsil hayatım geçti. Liseyi bitirdiğimde takvimler 1978 yılını gösteriyordu. Üniversite imtihanını kazanamadım. Ekstra bir çalışmam olmadı. Kursa gitmedim. Bir tane bile olsun üniversite imtihanı soru kitapçığı alıp çalışmadım. Çünkü kazansam da gitmeyecektim.

İki sebebi var. Birincisi; tıpkı babam gibi erkek kardeşi ölen ve dolayısıyla bir evin bir oğlu olmam. İkincisi ve daha da belirleyici olanı sağ-sol çatışmalarının her geçen gün arttığı anarşik ortam. Günde onlarca üniversite öğrencisinin öldüğü ve öldürüldüğü bir zaman ve mekandan bahsediyoruz. Özellikle ninem, endişelerini sesli dile getirirdi, “Ya büyük şehirlere gider de anarşist olursa? Ya kör bir kurşuna giderse? Ne yapacağım o zaman?” Dedem devrede bu defa; “Okumasın, dükkanda çalışsın. Ya da babası gibi Tunçbilek’te kömür işletmelerine girsin memur olsun, işçi olsun.”

Babam ise “Ben senin arkandayım” dedi bana. “Deden-ninen böyle diyor ama sen okumak istiyorsan varımı-yoğumu satar seni okuturum. Beni anam göndermedi büyük kulüplere; onun hicranını yaşıyorum hala. Aynı şeyi senin ömür boyu hissetmeni istemem.”

Bu arada belirteyim; bir gün babama kurban bayramında dükkanımızda kelle ütülerken sormuştum; “Büyük kulüplerin transfer tekliflerini kabul etseydin ne olurdun?” Verdiği cevap şuydu; “Bir Lefter olamazdım ama bir Metin Oktay, bir Cemil Turan, bir Tanju Çolak çok rahat olurdum.”

Çok iddialı bir söz. Siz hiç babanızın futbol oynadığını gördünüz mü?

1968’de veda etti babam yeşil sahalara. Çocuktum ama birçok maçına gittiğimi hatırlıyorum. Aktif oyunculuktan sonra yıllarca futbola başladığı Gençlik Kulübünde antrenörlük yaptı. O yıllarını iyi hatırlarım. Kale arkası ve mini futbol sahası maçları yaparlardı. Tek kelime müthişti. Gerçekten bir efsaneydi Babam. Tavşanlı’da o dönemleri idrak eden ve futbolla alakası olan kime sorsanız söyler babamın bu özelliğini. Ben bazı arkadaşlarına da sordum. Hemen hepsi de aynı şeyi söyledi. Allah rahmet etsin Kaptan Fazlı diye babamın takımından bir arkadaşı vardı. Ona sormuştum. Bizim oranın tabiriyle “Tanju halt etsin babanın yanında” demişti bana. 1963 Beyrut’a yapılan olimpiyatlara seçilmiş ama idmanlar esnasında sakatlanmış ve gidememiş Beyrut’a. Trabzon Sporun efsanevi antrenörü Ahmet Suat Özyazıcı ile orada tanışmışlar mesela. Tanışma nedeni olimpiyat takımında yer almaları, arkadaşlıklarını ilerletme nedeni ise ikisinin de namaz kılması.

Merhume validenizden de söz etseniz biraz bize?

Annem sessiz. “Siz ne derseniz, o olsun” modunda. Annemin bu tavrında aslında bir fevkaladelik yok. O dönemlerin tipik Anadolu gelini portresi. Kayınpeder, kayınvalide ve koca varken kadına düşen şey, sükût. Elbette herkes böyle demiyorum. Ama Anadolu’daki genel hava buydu. Dağlardan getirdiğimiz kil ve evde yapılan yeşil sabunlarla mahalle çamaşırhanesinde hane halkının çamaşırlarını yıkamak başta, evde radyodan başka ne çamaşır makinası, ne buzdolabı, ne fırın elektrikli aletin olmadığı, frenk ocaklarında yemeklerin piştiği, gelenin gidenin hiç ama hiç eksik olmadığı, üç çocuğu kayınpeder ve kayınvalidesi ile hırpani bir evin bütün yükünü üzerinde taşıyan bir kadındı annem.  İlk okul mezunuydu. Kur’an’ını aksatmadan okuyan, namazında niyazında, cömertliği, yardımseverliği, herkesin derdine derman olmak için koşan yanıyla iyilik severliği ve özellikle akrabalarımız arasında tutkal fonksiyonunu ile ön plana çıkmış bir insandı. ‘I mean it’ denir ya İngilizce’de; gerçekten ‘I mean it’. Heze insandı annem. 1999 yılında 54 yaşında iken cilt kanserinden kaybettik annemi….

Gözlerim doldu şu an. 57 yaşındayım ama anneden söz edilince herkesin çocuk olduğu gibi ben de çocuk gibi hissediyorum kendimi şu an. Dahasını söylemeye tahammülüm kalmadı. Allah rahmet etsin. Bu satırlar onun yarlıganmasına vesile olur inşallah.

Hizmet’le tanışmanız?

Ben bu yıllarda Tavşanlı’da Hizmetle tanıştım. Tahmin edeceğiniz sebeplerden dolayı isimlerini veremeyeceğim. Dualarımda ismen kendilerini hep hayırla yâd ettiğim dünya iyisi insanlar vesilesiyle. Söz ve eylem bütünlüğünü yakalamış ne güzel insanlardı onlar. Melek gibi gelirdi bana hepsi de. Sabahtan-akşama insanımıza hizmet için koşup duran. Maddi-manevi fedakarlıklarda bulunan çok ama çok güzel insanlardı onlar.

Sadece bir tanesini vereyim; Hüseyin Pembe. Ona da bir şey yapamazlar diye veriyorum. Çünkü vefat etti bu süreçte kanser rahatsızlığından. Doktor raporlarına rağmen tahliye etmediler. Hastanede ellerinin biri hasta karyolasına kelepçeli, basında asker görüntüleri zihnimde canlandığında hala beni dilgir eder, hüzne boğar.

Onlardan birisi nedendir bilmem benim üniversite tahsili yapmam konusunda çok ısrarlı davrandı. Ben bu arada demirci dükkanımızda çalışıyorum. Aynı zamanda başka arayışlar içindeyim. 18 yaşındayım. Demirciliği uzun vadeli olarak yapma düşüncesinde değilim. Bir arkadaşımın da katkısı ve desteğiyle nalburiye dükkânı açma girişimleri yapıyorum. El arabası-kazma, kürek vs. kaba inşaat malzemelerinin satışına kendi dükkanımızda deneme mahiyetinde başladım. Ondan alıyorum, satınca parasını veriyorum, bir daha alıyorum. Pulluk bıçağı, saban demiri, at nalı, orak-çekiç, keser, balta, kaldırım çekici vs. gibi el emeği ile yaptığım malzemelerden kazandığım paradan daha çok para kazanıyorum. Fakat yukarıda dediğim gibi o ağabey benim üzerimde ısrarla duruyor. Evimize, dükkanımıza sürekli geliyor. Benden yana tamam ama ailemin ikna edilmesi gerekiyor. Neyse sözü uzatmayalım; ikna oldu ailem ve ben İzmir Akyazılı Vakfının Basmane’de açmış olduğu üniversite hazırlık kursuna gittim.

Hatırladığımda bugün bile gözlerimi yaşartan amatör ruhla yapılan bir dershanecilik. Oradan Manisa’ya Kurşunlu Han yurdundaki kursa transfer oldum belli bir müddet sonra. Sonuç; Ankara İlahiyatı kazandım. O puanla Hacettepe Tıp’a gidebiliyordum. Çok sevindim. Çünkü gerçekten İlahiyata gitmek istiyordum. Şimdi birisi hapiste, bir diğerinin nerede olduğunu bilmediğim iki arkadaşımla beraber yapmıştık tercih listesini. Tabii hocalarımızın da yardımı olmuştu.

Tam bu sıralar benim üniversite tahsili yapmam için uğraşan birisi daha var. Allah rahmet eylesin, ikisi de rahmet-i Rahman’a kavuşan halam ve eniştem. 3 tane erkek çocukları var. Kuzenlerim. Üçü de ilk okul sonrası okumadı. Ellerindeki imkâna rağmen. Onun için “Benim zıpırlar okumadı, ben Amedi okutcem” diyor Eniştem bizim oranın lehçesi ile. İlave de ediyor; “Bütün masrafları benden.” Belçika’nın Antwerpen şehrinde oturuyorlardı. 1973 yılında terk etmişlerdi Tavşanlı’yı. Çocuktum ama hatırlıyorum bugünkü gibi. Nice göz yaşı dökmüştü ninem halamın ardından. Anarşik ortam devam ettiği ve ben de okuma taraftarı olduğum için babamın oluru ile gizliden gizliye pasaport işlemlerine başladım tam üniversite imtihan sonuçlarını açıklanacağı günlerde. Gizlediğimiz kişiler tahmin edeceğiniz gibi dedem ve ninem.

İşte bu atmosferde yaşarken Ankara İlahiyatı kazandığımın belgesi geldi. 1980 yazından bahsediyorum. İhtilalden sadece bir kaç ay önce.  Tam bir muamma.  Anarşi hızını artırmış devam ediyor, sağ-sol çatışması Tavşanlı’nın sokaklarında bile kendini göstermeye başlamış, özellikle öğretmen ve işçi sendikaları sağcı ve solcu bölünmüşlük içinde birbirlerinin lokallerine molotof kokteyliler atıyorlar her akşam. Geceleri sokağa çıkmak neredeyse imkânsız. Öte tarafta Eniştem “Al pasaportunu, vizeni alalım gel artık” diyor. Her şeyi ayarlamış. Dil kursuna gideceğim, ardından üniversite. Beri taraftan Ankara İlahiyat.

İlahiyatı kazandığım haberi evimizin içine bir bomba düşmüştü sanki. Belçika alternatifini de babam söyledi bu aşamada.  Dedem: “Ahmet’i yuvadan uçurursan bu kuş bir daha bu yuvaya dönmez” diyor babama benim yanımda. “Ne Belçika, ne Ankara” diyor diretiyor. Ninem “Anarşistler” diyor başka bir şey demiyor. Belçika’ya da gönlü hiç razı değil. Babam ise iki arada bir derede. Gitsin diyor ama nereye Ankara’ya mı Belçika ya mı? Merhume annem kenarda, mütevekkil bir biçimde kanaat izhar etmiyor.

Sonuç, ismini vermediğim o ağabeyin büyük etkisi ile Ankara’ya gitmeye karar kıldık. Kayıt yaptırdım Ankara İlahiyat’a ve hemen paçaları sıvayıp Arapça öğrenmeye başladım. Yanlış hatırlamıyorsam Ekim başında açılacaktı üniversiteler. 12 Eylül 1980’de ihtilal oldu. İhtilalin ne olduğunu bilmiyorum ama anarşi ortamının son bulması, artık haber ajanslarında çatışma ve ölüm haberlerinin gelmeyişi başta ninem olmak üzere herkesi çok sevindirdi. Ve benim Ankara İlahiyat maceram böyle başladı.

Çok uzattım sanırım. İlahiyat tahsilim için çok şeyler yazabilirim ama bir-kaç cümle ile geçeyim.  1985 yılında bitirdim fakülteyi ve Hocaefendi’nin yanına ders okumaya gittim. 1988 yılında ayrıldım. Diyanet’in vaizlik ve müftülük imtihanını kazandım. Antalya’da 3 aylık bir eğitim seminerinden sonra Manisa’nın Ahmetli ilçesinde vaiz oldum. Vaizliğim esnasında Manisa Ülker yurdunda, Turgutlu Güllupınar yurdunda kalan İmam-Hatip Liseli çocuklara Arapça dersleri okuttum. İzmir İlahiyat Fakültesinde okuyan, evlerde ve yurtlarda kalan gençlerle tefsir, fıkıh ve hadis’ten klasik denebilecek kitapları mütala ettik. Takviye dersi mahiyetindeydi bunlar. Hatırlayabildiğim kadarıyla tefsirden Sabuni’nin Safvetu’t-Tefasir’ini, hadisten Müslim’in Sahih’ini, fıkıhtan da Mevsili’nin İhtiyar’ı ile başladık, sonra daha başka kitaplar da okuduk.  2006 yılında da Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İslam hukuku bölümünde doktora yaptım. Tezimin adı İslam Hukukunda düşünce özgürlüğü. Bu tez İslamda düşünce Özgürlüğü adıyla da Zaman Kitaptan yayınlanmıştı.

Ankara İlahiyat yıllarınızdan söz etseniz biraz?

Ankara İlahiyat denince bir taraftan hamd u sena, bir taraftan pişmanlık hisleri ile dopdolu olurum. Hamd u sena, iyi ki Ankara İlahiyat’ta okumuşum düşüncesiyle Rabbime sunduğum teşekkürleri ifade eder. Nispetler perspektifinden bakınca ulaştığım sonuç bu. O zamanlar Fakülte olarak Erzurum İslami Bilimler ve Ankara İlahiyat var. 6-7 tane de Yüksek İslam Enstitüsü. Fakülte olmanın eğitim müfredatına katkısı tartışılmaz. Daha da önemlisi 1949 yılından beri fakülte bizim okuduğumuz okul. Dolayısıyla hem müfredatı hem de kadrosu oturmuş. Fakülte yayınları zaten bunun en büyük göstergesi. Devasa bir öğretim kadrosu var. Bazı isimler vereyim isterseniz. Hüseyin Gazi Yurdaydın, Necati Öner, Süleyman Hayri Bolay, Hüseyin Atay, Abdülkadir Şener, Merhum Talat Koçyiğit, İsmail Cerrahoğlu ve Remzi Barışık. İslam tarihi, mantık, felsefe, kelam, İslam hukuku, hadis, tefsir ve Arapça hocaları bunlar. Hepsi de dersimize girdi. Sonra Mehmet Aydın, M. Sait Hatipoğlu, Beyza Bilgin, Sabri Hizmetli, Mustafa Fayda, İbrahim Çalışkan, Hasan Onat, Merhum Merhum Esat Coşan, Salih Akdemir, Orhan Karmış ve Demirhan Ünlü. Daha başka hocalarımız da var. En önde gelenlerini saydım. Hayri Kırbaşoğlu asistan o dönemlerde. Ama çalışkanlığı ile herkesin dilinde. İşte beni hamd u senaya sevk eden böylesi bir kadrodan dersler almış olmam.

Beni hamd u senaya sevk eden ikinci bir unsur ise; bu hocalardan istifade adına köklü bir ön yargıya sahip olmamam. İlginç gelebilir size, ben bunu İmam-hatip mezunu olmamaya bağlıyorum. Lise’ye başlangıç yıllarımda Tavşanlı’da İmam-hatip yoktu. Orada okumam için ya her gün Kütahya’ya gidip geleceğim ya da yatılı kalacağım. Ailem ikisine de razı değil. Onun için sanat okulu ve lise alternatifleri var önümde. Yukarıda söyledim. Mesleğimiz demircilik. Dükkanımız da var. Sanat okulu torna tesviye bölümünde okuyabilirim mesela. Hatta ailede bunu konuştuğumuzu da hatırlıyorum. Ama nedense liseyi tercih ettik. Lise mezunu bir insan olarak Arapça öğrenmeye kendimi saldım. Önüme çıkan her fırsata tabir caizse asılıyorum. Aynı evde kaldığım bir arkadaşımdan emsile-bina okuyorum. Rahmetli olduğunu duyduğum İsmail Hamsici Hoca vardı; Ulucanlar’da cami imamı. Medrese usulü Arapça öğretiyormuş diye duydum. Onun derslerine katılıyorum. Merhum İsmail Cerrahoğlu okul bitiminde haftada iki gün Celaleyn tefsiri okutuyor, oraya katılıyorum. Cemaatin evlerinde kalıyorum. İsimlerini bugünkü Türkiye şartlarında sıkıntıya düçâr olmalarını istemediğim için söylemeyeceğim üç ayrı hocadan ders okuyorum. Öyle ki saniyelerim dolu diyebilirim.

Ben böyle iken aynı evde kaldığımız İHL mezunları dahil herkes bilmişlik havasında. Arapça öğrenimi adına belki haklılar ama diğer derslerde de aynı hava içindeler. İtirazlar, itirazlar. İmam-hatip seviyesindeki bilgileriyle sırf ezberleri bozulduğu için itiraz ediyorlar hocalara. Pekala ben ne yapıyorum? Ben her iki kesimin de söylediği şeyleri ilk defa duyuyorum. Hüseyin Atay Hoca kendine has şivesiyle “tasavvuf şirk” diyor; talebeler itiraz ediyor, ben ise onları kafamda ölçüp biçip tartıyorum. Blok ders yapılırken akşam namazı vakti geçecek, namaz için izin istiyoruz, Mustafa Fayda “cem edin” diyor. Karşılıklı olur olmaz tartışmaları yaşanıyor ve ben iki kesimden de çok şeyler öğreniyorum. Şunu da ifade edeyim, Mustafa Hoca “cem edin”demesine rağmen ben namazı vaktinde kılacağım diyen herkese izin verirdi.

Burada şunu sorabilirsiniz bana; kaldığınız cemaat evinde gerek hocalara gerekse anlattıklarına yönelik hiç mi telkin olmuyordu? Şöyle maziye doğru bir yolculuk yapıp hafızamı yokluyorum; isimler verilerek hocalarımızın şahıslarına yönelik menfi bir yönlendirme  olduğunu hiç hatırlamıyorum. “Şu hoca şöyledir, bu böyledir, dinlemeyin onu.” Hayır, hiç hatırlamıyorum ama genel manada çok da müspet bir bakışın olduğunu da söyleyemem. Fakat fikirler ekseninde cemaatten ders aldığımız hocaların aksi görüşler ileri sürdükleri ve bunları zaman zaman sohbetlerde hatta derslerde işledikleri olmuştur.  Oradan aldığım telkin sınıfını geçme notu aldıktan sonra gerisi önemli değil, önemli olan hizmet şeklinde. Yoksa bugün dünya yarın ahiret, Allah’a hesap vereceğiz, ben cemaatin ne idari kadrosundan ne de bizlere ders okutan hoca abilerden bu bağlamda bir telkine şahit olmadım. Olduysa talebeler olarak kendi aramızda, müşahade alanımız içine giren şeylerden hareketle kendimizin edindiği intibalar vardır. Mesela Merhum Esat Çoşan Hocanın fakültede olduğu zaman vakit namazlarına gelmesi ama başka hocaların gelmemesi çok konuşulan bir mevzuydu aramızda. Buradan hareketle kıyaslamalar yapıp çeşitli kanaatlere ulaşan arkadaşlarımız vardı.

Mesela bir örnek verir misiniz?

Hilafetin Kureyşiliği meselesi aklıma gelen ilk örnek ve oldukça çarpıcı iki hikayesi var. İlki şu; M.Sait Hatipoğlu “İmamlar Kureyş’tendir” hadisi üzerine en geniş çalışmayı yapan hadis hocamız. Tez çalışmasıydı sanırım. Sonra da “Hilafetin Kureyşiliği” adıyla yıllar sonra kitap olarak yayınlandı bu çalışma. Hocamız bu çalışmasını anlattı yarım ders yılı boyunca. Hafta içi bazı akşamlar ve hafta sonları yaptığımız derslerde Yüksek İslam’da okurken Hocaefendiden takviye hadis dersleri almış  ve bize derse gelen hocamız ile müzakere ediyoruz bu meseleyi. Hatipoğlu Hoca, halifenin illa Kureys kabilesinden olmasının şart olmadığını savunuyor, o abimiz ise tam aksini. Hoca delillerini ileri sürüyor, bizim hoca abimiz de deliller sunuyor. Ben bu ikilem içinde halife Kureyşten olmalıdır canibinde yer aldım ve neredeyse her ders Hatipoğlu Hocamız ile yaptığımız müzakerelerde baş rol oynadım. Dönem sonu imtihanında Hocamız bir tek soru sordu; ‘Halifenin Kureyş’ten olması ile alakalı düşüncelerinizi delillerinizle beraber yazınız.’ Ben de gerek kendi yaptığım okumalardan edindiği bilgiler, gerek o hoca abimizin bize anlattıklarından hareketle ulaştığım kanaati özgürce yazdım. Şunu düşünmedim; ‘Hocamızın görüşü malum. Sınıftaki tartışmalar neyse ama bu imtihan. Eğer onun görüşünün aksine bir şey yazarsam sınıfta kalırım.’ İnanın hiç düşünmedim. Çünkü Hatipoğlu Hocamız bunu yapacak bir insan değildi. Açık fikirli, talebelerinin düşüncelerine değer veren, zaman zaman Hz. Peygamber dediği zaman sınıfta ağlayacak kadar engin bir gönle sahip insandı. Sonuç diyeceksiniz; yanlış hatırlamıyorsam 90 ile o dersi geçtim.

Hikayenin ikinci kısmı daha da ilginç. Hocaefendinin yanında ders okuyoruz. Bir gün ihtimal Buhari dersinde bu mevzu gündeme geldi. Hocaefendi; “Halifenin illa Kureyş kabilesinden olması şart değil. Bu o günkü konjonktürde Kureyş’e bakış açısının ürünü. Siyasi bir yaklaşım. Dini değil. Amaç da toplumun Kureyş’ten bir insanı daha kolay kabullenecek olması.” Ben orada koptum. Şaşkınlığımı gizleyemedim. Hatipoğlu Hocanın dediği aynı şeyi söylüyordu Hocaefendi. Kendi kendime biz boşuna mı mücadele ettik diye içimden geçirdim.:)) Bize ders okutan o abimiz bunu bilmiyor mu diye düşündüm. Belki bilmiyordu. Bilseydi bize öyle telkinde bulunmazdı. Veya çok az ihtimal vermekle beraber biliyordu fakat kendisi Hocaefendinin bu yaklaşımını kabul etmiyordu. Geçmiş gün, bilemiyorum.

Bugünden düne bakınca şunu diyorum, lise mezunu birisi olarak İmam Hatip düzeyinde dini bilgiye sahip olmamak, şartlanmışlık içinde bulunmamak hem hoca-talebe tartışmasına neden olan konular hem de  tartışma üslubu açısından bana çok şeyler kazandırmış. Hocalarımızın konuların derinliğine vakıf olmadan talebenin yaptığı itirazlar karşısında takındıkları mütehammil tavırlar ayrıca takdire şayan.

Pişmanlık hislerime gelince; keşke daha fazla istifade edebilseydim o insanlardan diye düşünüyorum. Çok açıklardı. Ofislerinde geçirdikleri zamanları vardı. Çaylı-kahveli ikili sohbetlerle saatlerinizi geçirebilirdim iki ayrı kategoride isimlerini saydığım hocalarımızla.

Sonuç olarak şunu söyleyebilirim, Ankara İlahiyat yılları benim dini bilgilerim ve ilmi kimliğimin şekillenmesinde müthiş bir rol oynadı. Sadece benim mi? Hayır, bana göre sınıf arkadaşlarım hepsi için geçerli bu tespit. Şimdi isimlerini sıralamaya kalksam sizin “Aaaa, o da mı sizin sınıf arkadaşınız?” diye şaşıracağınız meşhur kişiler hepsi de. Kendilerine zarar gelir endişesiyle müsaadenizle söylemeyeyim isimlerini. Sen Kurucan ile aynı sınıfta okumuşsun diye kim bilir belki istintaka tabii tutulurlar. Böyle bir yanlışa sebebiyet veren ben olmayayım.

Amerika’ya gidinceye kadar iş ve Hizmet hayatınız hakkında bilgi verebilir misiniz?

1988 Ağustos ayında ayrıldım Hocaefendinin yanından. Diyanet işleri başkanlığının vaizlik-müftülük imtihanını kazandım ve Antalya Mehmet Gebizli Eğitim merkezinde tam 3 ay kurs aldım. Sonrasında Manisa’nın Ahmetli ilçesine vaiz olarak atandım. Komisyon beni müftü yapmak istedi, Arapça seviyem  ve kurstaki başarımdan dolayı ama ben idealisti bir insan olarak İmam-Hatip’li ve İlahiyat’lı talebelere takviye dersler okutmak istediğim için vaizlik dedim başka bir şey demedim. İkna edemedi beni komisyon. Fahri Demir Hocanın çok yoğun ısrarları olmuştu. Ahmet Yaman diye bir başka Hocamız vardı kursta. O da çok ısrar etti.

Ahmetli yeni ilçe olduğu için henüz müftü atanmamış.  Ulu caminin yanındaki Kur’an Kursu binasının üstünü müftülük binası yapmışlar. Hatta ben gittiğimde mal müdürü Kaymakam vekili idi, kaymakam bile atanmamıştı henüz. 4 yıl görev yaptım orada. İki müftü ile çalıştım. Biri trafik kazasında vefat eden Ali Osman Kasapoğlu, diğeri ise 2011 yılınca vefat eden Halit Korkusuz Hocaydı. Salı ve Cuma günleri vaaz ediyordum. Bütün köylerini gezmişimdir. Camiler haftasında il müftülüğünün programına uyarak bir hafta Manisa’nın ilçeleri ile beraber köylerine kadar giderdik sair ilçe vaiz ve müftüleri ile bereaber. Kutlu Doğum haftasında da hakeza.

1992 yılında İzmir Aliğa ilçesine tayinim çıktı. Ben istedim tayinimi. 2 yıl kaldım orada. Celaleddin Coşkun Hocaydı müftümüz. Orada da haftada iki gün vaazım vardı. Bergama da dahil köy köy, kasaba kasaba dolaşmışımdır Aliağa’nın. Cezaevi’ne giderdim orada haftada bir gün.

Ahmetli ve Aliağa halkına ben bir şey verebildim mi bilmiyorum ama ben bu iki güzide ilçemizden ve insanımızdan çok şeyler öğrendim. Hatıralarımı yazsam inanın bana iki kitap eder.

1994 yılı sonlarında Zaman Gazetesi Elmalı’lı Hamdi Yazır’ın tefsirini, Vehbe Zuhayli’nin Dört mezhebe göre İslam fıkhını  ve merhum İbrahim Canan’ın tercümesini yaptığı Kutub-ü Sitte’yi okurlarına hediye olarak vermeye başladı. Yeniden dizilip basılacak kitaplar. Yayınevleri ile öyle anlaşılmış. Mustafa Başarı İzmir’den tanıdığım dostum, arkadaşım. Adem Kalaç gazetede yayın koordinatörü. Ben akıllarına gelmişim. Gel dizgi ve tashih işinin başında ol dediler. Kabul ettim. Haftada üç gün, bazen işin durumuna göre 4 gün İstanbul’a geliyor ve sabah-akşam mesai yaparak yeni dizgileri tashih yapıyorum. Bu arada evliyim ve 2 çocuğum var. Git-gel uçakla bile olsa zor oldu. İstanbul’a tayinimi istedim. Amacım evi taşımak, 2 gün vaaz, geride kalan günlerde tashihe odaklanmak. Kabul etti Diyanet ve Kadıköy ilçesine tayinim çıktı. Ama ikisini birlikte götüremedim. Bir taraftan matbaaya tashihli nüshaları yetiştirmek, öbür taraftan Kadıköy ilçesinin sınırlarında yer alan camilerde vaaz etmek. Vakit yetmiyordu. İstifa ettim. Ve tüm mesaimi gazetenin promosyon olarak verdiği kitaplara ayırdım. İlginç bir şey, tam istifama denk gelen günlerde Kadıköy ilçe vaizliğinden İstanbul merkez vaizliğine terfi etmek üzereydim.

Promosyon olarak verilen kitapların tashihi bitince  Akademi sayfasına geçtim. Hocaefendinin yazılı ve görsel malzemelerinden derlenen metinlerden oluşan ve haftada bir yayınlanan bir sayfaydı bu. Latif Erdoğan’dan devir aldım bu vazifeyi. Yaklaşık 2 yıl kadar da bu sayfayı hazırladım. Bu arada İrşad Ekseni, Kitap ve Sünnet Perspektifinde Kader, İlayı Kelimetullah ve Cihad, Kur’an’dan İdrake Yansıyanlar kitapları ile Fasıldan Fasıla ile Prizma serilerini hazırladım. Sonsuz Nur’un hadis tahricini yaptık can dostum bir arkadaşımla beraber.

1997 yılında Zaman Gazetesinde yönetim kademlerinde değişiklik oldu. Hüseyin Gülerce yayın yönetmeni oldu. Bu değişiklikle birlikte kendimi yayın koodinatörü olarak buldum. Yaklaşık 2 yıl  bu vazifede bulundum. 1999-2000 yılları arasında ise yayın danışmanlığı yaptım.  2000 yılında Amerika’ya geldim ve o gün bugün buradayım. Burada dil eğitimimden sonra özel bir okulda Sosyal Ahlak derslerine girdim. Diyalog kurumlarında ve su an kapanmış bulunan Everest Prodüksiyon şirketinde danışman olarak çalıştım uzun yıllar.

Bu arada 1992 yılında ‘Fıkıh Dünyası’ başlığını taşıyan köşe ile Zaman Gazetesinden başlayan köşe yazarlığım var. 1997 sonrası adını ‘Yaklaşımlar’ olarak değiştirdik köşenin. 2001-2003 arası hiç yazmadım. 2003’de Yorum sayfasında 15 günde yeniden yazı hayatına başladım. 2006’da  ise Ekrem Dumanlı Beyin teklifi ile fıkıh yazılarıma geri döndüm. Zaman gazetesine kayyum atanmasından sonra çıkan Yarına Bakış ve Yeni Hayat gazetelerinde de devam etti yazılarım. Şimdilerde TR724’de yazıyorum.  Sonuç itibariyle, aradaki kesintileri bir kenara bırakacak olursanız 1992 yılından beri de köşe yazarlığım da devam ediyor.

 Şu an Amerika’sınız. Neyle iştigal ediyorsunuz?

15 Temmuz yüzbinlerce insanın düzenini bozdu. Herkesi ihtiyarlattı. Üstad Bediüzzaman 1. Dünya savaşını kastederek “Harbi umumiyi göre ihtiyardır” diyor. Buradan mülhem “15 Temmuz’u yaşayan ihtiyardır” diyorum ve ben de o ihtiyarlardan biriyim.  18 yıldır Amerika’da yaşıyor olmama rağmen darbe sonrası yaşanan tenkil sürecinden çok etkilendim. Tenkil, kollektif ceza verme, topluca etkisizleştirme, ortadan kaldırma, yok etme manalarına gelen bir terim Arapça’da. Bununla beraber yakın bir dostumun dediği gibi “Nefes aldığınız müddetçe hayat devam ediyor.” Devam eden bu hayatta, hayata tutunmaya çalışıyorum. Derin kelimesiyle anlatabileceğim travmanın etkilerini atmaya çalıştım yaklaşık iki yıldır.Başardığımı söyleyemem. Şimdi travma ile birlikte yaşamaya çalışıyorum. Artık onun hayatımın bir parçası olduğunu kabul ediyorum.

Hayatımı maddi olarak idame ettirme adına yapmam gerekli olan şeyi yaptım. Helalindan para kazanarak ailemin geçimini temin etmek için sorumluluğumu yerine getirmeye çalıştım ve son nefesime kadar da çalışacağım. Birçok arkadaşımızın yaptığı gibi Uber, Lyft şoförlüğünden, Amazon flex denilen paketleri evlere servis etmeye, büyüklü-küçüklü binaların temizliği, tamir ve tadilatını yapan bir şirkette “handy veya handyman” vasfıyla çalışmaktan, online halı satan bir firmanın shipping bölümünde çalışmaya kadar bir çok iş.

Yalnız hayatın tabii akışı içinde on binlerce insanın karşılaştığı bir gerçek olduğu için bunları söylemekte bir mahzur görmüyorum. Bir başka zaviyeden bakınca da mazlumiyeti ve mağduriyeti istismar etme gibi geliyor bana. Kaldı ki şu an itibariyle hiç kimse bana maddi açıdan mazlumsun ve mağdursun diyemez. Ticaret hayatında yerlerini alan çok yakın, çok candan, çok samimi dünya-ahiret kardeşlerimin, arkadaşlarımın, yol göstermeleri ve yardımları ile başka işlere de teşebbüs ettim. Onlardan bir tanesine şunu dedim hatta: ‘Ben senin yerinde olsaydım, senin bana yaptığını ben bana yapmazdım.’ Onun için çok iyi bir düzeydeyim şu an Allah’a hamd olsun. Dolayısıyla mazlumiyet ve mağduriyetleri benimle mukayese edilmeyecek derecede ileri olanlar yanında bunu gündeme getirmeyi en azından yakışıksız buluyorum.

Bu arada, halı işi yapan bir depoda yayınlanan videonuz yansıdı sosyal medyaya?

Evet,  o videonun kayda alınış gerekçesi ile geldiği nokta çok farklı. Aynı iş yerinde çalıştığım eşim, o videoyu çocuklarımıza ve torunlarımıza hatıra olur diyerek kayda aldı, ben de amenna dedim. Ama sonra onu söz konusu videoya metin yazan arkadaşımın eşine göndermiş bir vesile ile. Bunu da benimle gece yarısı paylaştı. “Bir yerde kullanacakmış eşi” dedi. Bunu duyar duymaz o arkadaşa telefon açtım. “Ne yapacaksın?” dedim. Niyetini söyleyince katiyen rızam olmadığını ifade ettim. Bana “Tamam abi, siz kanaatinizi söylediniz” dedi. Aradan 5-10 gün geçti. Bir gün Kanada’ya gidiyordum. Havaalanında uçağın kalkış saatini beklerken Twitter’da gördüm o videoyu. Başımdan kaynar sular döküldü. Sıkıldım, utandım, şaşırdım. Hemen ilgili arkadaşa telefon açtım. O da “Siz bu cemaate mal olmuş bir insansınız. Nihai karar verme size ait olamaz dedi. Başkalarına örnek olma açısından buna çok yoğun ihtiyaç var. Ben fikrine değer verdiğim bazıları ile istişare ettim ve yayınladım.” dedi.

Uçağa bindim, 2 saatlik bir yolculukta hep ne yapacağımı düşündüm. Bu safhadan sonra benim yapabileceğim iki şey olabilirdi; kamuya açık bir şekilde şimdi açıkladığım şeyi açıklamak, rızam olmadığını söylemek. İkincisi; Youtube başta olmak üzere videonun düştüğü platformlara müracat ederek rızam olmadığını ifade ederek, videonun kaldırılmasını sağlamak.  Kanada’ya inince hemen sosyal medyaya girdim. Baktım, iş işten çoktan geçmiş. O iki saat içinde o kadar çok yayılmış ki, ne yapsanız sonuç alamayacaksınız. O gün bugün hala beni derinden derine üzen bir hadisedir bu.

Neden?

O videonun merkezine benim ve ailemin oturtulmasını hâlâ kabullenebilmiş değilim. Keşke, o video çok daha geniş kapsamlı olsaydı. Türkiye’den işini kaybeden iş adamlarından, KHK ile devlet memuru görevlerinden atılan insanlara kadar her birisinin hayatla mücadelesi ve yaptığı işler gösterilseydi; ben de o karelerden sadece bir kare olsaydım; daha makul, daha kabul edilebilir olurdu. Her neyse, bu vesile ile bu kanaatimi paylaştığım için çok mutluyum şu an.

Fakat şunu da ifade etmeden geçmeyi haknâşinaslık sayarım; bazı yerlerde ve kişilerden tenkit almasına rağmen çok müspet tesir de icra etmiş o kısa video. Model olarak gösterilmiş. Zamanı geri getirme imkânı yok. Herkes inşallah niyetine ve niyetinin derinliğine göre sevap alır.

Bu bağlamda söyleyeceğim son şey, benim bana rağmen o görüntüleri metin yazarak video yapan arkadaşa hiçbir kırgınlığım yok. Nedenini söyleyeyim. Bir; öğrencilik yıllarından beri tanıdığım ve samimiyetine, iyi niyetine inandığım birisi. İkincisi ise, zihniyet. Ben de o zihniyetin çocuğuyum. Ağaç kabuğundan çıkmadık biz. Bizi yetiştiren bir aile var, içinde büyüdüğümüz bir toplum var, ilk okuldan üniversite hatta doktora dahil neredeyse 25 yıl bizi hamur gibi yoğuran bir devlet ve o devletin eğitim sistemi var ve adına Hizmet dediğimiz bir hareket var.

Dolayısıyla haksızlık etmeyelim, bizim zihnimizi oluşturan sadece Hizmet değil, ailemiz, toplumumuz, devletimiz de var. Daha da ilave edebilirim; okuduğumuz kitaplar var, seyrettiğimiz filmler, diziler var. Şimdilerde çok yoğun kullanılan sosyal medya platformları var. Sonuç itibariyle bizim zihniyetimizi oluşturan unsurlar bunların toplamından oluşuyor. Bu zaviyeden bakınca şöyle düşünüyorum; samimiyetine inandığımı söylediğim o arkadaşın yerine bir başkası olsaydı belki o da aynı şekilde davranır, bana aynı şeyleri söylerdi. Ne diyeyim bundan başka?

Şimdilerde TR724’de yazılarıma başladım. İslam hukuku okumalarımı merkeze koyarak yazılar yazacağım inşallah.

Kitapla aranızın çok iyi olduğunu biliyorum. Biraz da kitaplardan konuşsak?

Çocukluğumdan bu yana kitapla aram her zaman iyi idi. Okumayı tercih ettiğim kitaplar adına çok sistemli olduğumu söyleyemem ama sistemli bir okuma programına sahip olduğumu rahatlıkla söyleyebilirim. Bir başka ifadeyle ne okunması gerektiği biraz amatörce ama nasıl okunması gerektiği konusunda geride bıraktığım yıllara bakarak amatörlüğün üzerinde bir yerde durduğum sanırım söylenebilir. Eş zamanlı okumalar yapıyorum. İlgi duyduğum, hayatın tabii akışı içinde benim işime yarayacak, gerek mesleğimin aslını teşkil eden ilahiyat ve onun içinde özellikle İslam hukuku bilgilerimi artıracak, gerekse ansiklopedik bilgilerimi teyit ve takviye edecek kitapları okurum.

Gün içinde zihnimim yorgun veya dinç olma vakitlerine göre de bu kitapları tasnif ederim. Yatağımın baş ucunda, oturma salonunda, çalışma masamın üzerinde, her zaman yanımda taşıdığım çantamda birbirinden farklı konularda ve dediğim gibi zihni dinç ve yorgunluğu merkeze alarak dağıtırım bu kitapları.

Her kitaba bir zaman tayin ederim. Beş-on gün içinde bitecek diye.

Önemli gördüğüm yerlerin altını mutlaka çizerim. Cedel usulü ile okurum genelde. Böyle bir isimlendirme var mı bilmiyorum kasdım şu; kitabın yazarı sanki karşımdaymış gibi hayal eder ve onunla tartışa tartışa okurum. Kabullendiğim yerlere bir işaret, kabullenmediğim görüşlerin olduğu yerlere notlar yazarım.

Kitap bitince de onu masamın üzerinde bir yere koyarım. Aradan beş-on gün geçince o kitabı masamdan tekrar alır, altını çizdiğim, notlar aldığım yerleri bir daha okurum. Tabii daha az zaman ayırarak. “Kara kalem notları” diye bir dosyam var bilgisayarımda.

Oraya kendi düşüncelerimi de ilave ederek notlar karalarım. Ya da “Okuduğum kitaplardan notlar” diye ayrı bir dosyam var. O dosyaya iktibaslarda bulunurum.

Fakat 15 Temmuz’dan bu yana eskisi kadar okuyabildiğim söylenemez. Fiziki yorgunluğa, yukarıda söylediğim birlikte yaşamaya alışmaya çalıştığım travma ile yaş faktörü ilave edilince eski okumalarımı ben de arıyorum. Okumalarımı Allah’a binlerce hamd ve sena olsun 3 ayrı dilden yapıyorum. Türkçe, Arapça ve İngilizce.Arapça eski dönemlerime nispetle biraz daha geride. Genelde mesleğimle alakalı konularda kapısını çalıyorum Arapçanın. Kaynak eserlere müracatta kullanıyorum o dili. İngilizce, Arapçanın yerini aldı şimdilerde. Türkçe ise ağırlığını koruyor.

Bir de 3-5 arkadaş ile müzakare usulü ile okumalar girdi devreye son bir yılda. Tasavvufu merkeze koyduk bu okumalarda. Yaşın ilerlemesi, yüzümüzün gençlik zamanlarımıza nispetle dünyaya değil de ahirete yönelmesinin etkisi var mıdır bu seçimde bilmiyorum ama tasavvuf merkezde.

Neler okuyorsunuz?

İbn Arabi’nin “Kitabu’l-Marife”sini okuyoruz. Her bir cümlenin üzerine ciddi eğilerek ve tartışarak. Diyebilirim ki bir anlamda İbn Arabi’nin irfan sistematiğini ve yoğun kavramsal dünyasını deşifre etmeye çabalıyoruz. O yüzden sırada birkaç kitabı daha var.

Merhum Avni Konuk’un, İbn Arabi’ye ait olan “Füsusu’l Hikem” kitabına yazdığı Mukaddime’yi müzakere ediyoruz. Anne Marie Schimmel’in “İslamın Mistik Boyutları” kitabını herkes kendisi okuyor, sonra mütala ediyoruz. Bilindiği gibi Cîlî de bu ekolde önemli bir kurucu, onun da “Meratibu’l vücud”unu müzakere ettik. Müzakerelerimizde İmam Şarani’ye sık sık atıflar yapılıyor, sanıyorum ondan da birkaç kitap okuyacağız. Nifferi, Hakim, Tirmizi ve belki aşk mektebi ve geleneğinden birkaç önemli simaya da uzanabilir bu ortak gayretimiz. Son olarak Mustafa Merter’ın Modern psikiyatri ile İslam irfan geleneği arasında kısmen mukayeseler kısmen de eleştirel yeni bir irfanı yorum denemesi mahiyetinde bir çalışma olan “Dokuz Yüz Katlı İnsan” kitabını ferdi olarak okuyoruz.

Şahsi olarak yaptığım okumalarda ise şu an itibariyle elimde olan kitaplar; James Hollis’in “Why Good People Do Bad Things/ İyi insanlar niçin kötü işler yapar”, George Lakoff’un “Don’t Think of an Elephant; Know Your Values and Frame The Debate/ Fil gibi düşünme; tartışmada değerlerini ve çerçeveni bil”,  “Sonja Lyubomırsky’nin The Myths of Happiness/Mutluluk hakkındaki efsaneler”,  İ.Kafi Dönmez’in “Fıkıh Usulü İncelemeleri”, Muhammed Abid Cabiri’nin “Arap Ahlaki Aklı”,  Emin Ma’luf’un ”Doğunun Limanları”, Mahmut Aydın ve Süleyman Turan’ın “Tek Dünya Çok İnanç, Diyaloğa Farklı Yaklaşımlar”, Simon Robinson’un “The Spirituality of Responsibility, Fethullah Gulen and Islamic Thought/Sorumluluk duygusunda manevilik, Fethullah Gülen ve İslami düşünce”  kitapları elimde. Okuma sırasında olan kitapları saymama gerek yok sanırım.

Son olarak şunu söyleyeyim; Timaş’ın “İyi ki kitaplar var” mottosunu çok beğenirim. Gerçekten inanarak söylüyorum; iyi ki kitaplar var. Kitapsız bir hayat düşünemiyorum ben.

Yaklaşık 20 yıldır Amerika’da yaşamaktasınız? Amerika sizce nasıl bir yer? Kurucan’ın Amerikası’nı tasvir edebilir misiniz?

Hangi Amerika derim ben bu soruya cevap olarak. Çünkü benim 18 yıllık ABD hayatım içinde bizzat yaşadıklarım, gözlemlerim, okumalarım, izlediklerim bana bu haklı soruyu sorduruyor. Şahısların dünyasına indiğinizde birbirinden farklı onlarca Amerika var. Beyaz Sarayı merkeze koyarak 3-4 millik bir daire çizerek onun etrafında kısaca bir tur atın. Homeless dediğimiz evsiz-barksız sokaklarda geceleyen yüzlerce insan görürsünüz. Dikkat edin Beyaz Saray diyorum. Dünyanın en önemli güçlerinden birisi olan Amerika’nın siyaseten idari merkezi olan yer. O homeless’ların her birinin ayrı hikayesi var. Siz de bunun farkındasınız zaten, onun için sorunuz da Kurucan’ın Amerika’sı diyorsunuz.

Genel manada şunu söyleyebilirim; din, vicdan ve ifade özgürlüğünün ne yazık ki Türkiye dahil kendisini İslam dünyasının bir parçası olarak gören yüzlerce ülkeden hem teoride hem de pratikte çok daha fazla olduğu bir ülke Kurucan’ın Amerika’sı. Dini inancını rahatlıkla yaşayabilen, milli ve kültürel kimliğini istediği ölçüde muhafaza edebilen, toplumun sosyal, çoğulcu, iştirake açık özelliği dolayısıyla söz konusu kimliklerini oluşturan özellikleri sürekli olarak geliştirebilen bir zemin benim için Amerika. Bununla beraber kimliğinizi ve kişiliğinizin farkında olmadan yaşarsanız “melting pot/eritici kazan” içinde erimeniz de mümkün. Onun için şuurluca yaşamak çok önemli. İngilizcede bunu ifade eden enfes bir kavram var; awareness. Türkçeye farkındalık diye tercüme edilebilir. Farkında olmak. Tasavvuftaki ifadesiyle kendini bilmek. Yaşadığın zemini bilmek. Artıları ve eksileri ile birlikte bütüncül bir bakışa sahip olmak. Gelecek planlamalarını bu farkındalık üzerine inşa etmek. Çocuklarımın eğitimi açısından da sanırım dünyanın başka hiçbir ülkesinde bulamayacağım imkân ve fırsatları sunan bir ülke.

Amerika’dan Türkiye’yi nasıl görüyorsunuz?

Türkiye ile duygusal bağlılığımın koptuğunu çok rahatlıkla söyleyebilirim. Türkiye, ana vatanım, bunu kabulde problemim yok. Ama eskisi ölçüsünde kalbimde, gönlümde yer alıyor mu sorusunun cevabı; hayır. Bunda hem şahsımın maruz kaldığı haksız ithamlar ve davalar hem de devlet eliyle siyasi iktidarın muhalifi olan her kesime yapılan orantısız zulmün etkisi var. Açık konuşayım, sadece cemaate mensup insanlara değil, başka kesimlere yapılan zulümler de aynı ölçüde beni rahatsız ediyor, üzüyor, perişan ediyor, hayattan kopartıyor. Dün cemat dışında farklı kesimlere yapılan zulmün farkına varamamanın da hicabını yaşadığımı bu vesile ile ifade etmiş olayım.

Mesela; geçenlerde 11 yasında Cizre’ye yapılan müdahaleler esnasında evden kaçan bir çocuğa verilen ceza beni iki gün uykumdan etti. Manzara şu; devlet tankıyla tüfeğiyle girmiş oraya, bombalıyor, çocuk da canını kurtarmak için kaçıyor; o kaçma esnasında asker-polis tarafından alınan çocuk “olay mahallinde yakalandığı” gerekçesiyle 15 yıl hapis cezası alıyor. Gerçekten insaf. Bu ve buna benzer çeşitli türden zalimlikleri cemaat için de yapılıyor şu an. İnsaf yok, iz’an yok, vicdan yok. Nasıl olsun ki? Ortada insan yok. İnsaf, iz’an, vicdan insana ait özellikler. Tabii ki olmaz.

Şimdi Amerika’dan Türkiye’yi nasıl görüyorsunuz sorusunun cevabına geleyim: Hangi Türkiye’yi?

Sanırım şu andaki Türkiye’yi yani “Muhafazakâr Müslüman” diye kendini tanımlayıp 15 yıldır iktidarda bulunan İslamcı bir partinin bütün İslam dünyasına örnek olabilecek Müslüman Demokrat ülke olmanın eşiğine getirdiği, ardından U dönüşü yaparak diktatörlük limanına oturttuğu ve faşizme doğru sürüklediği bir ülkeyi kasdediyorsunuz.

Siyasal sistem ve rejimi itibariyle Türkiye’yi ben böyle görüyorum. Sosyal, demokratik, laik, hukuk devleti sözleri çok yıldızlı ve yaldızlı sözler artık. Hiçbir zaman böyle bir ülke olmamış zaten Türkiye’ye. Belki bazıları için olmuş ama herkes için değil.

Hasılı benim Amerika’dan gördüğüm Türkiye, devletin imkanlarını kullanarak kendi vatandaşına orantısız güç kullanan zalimlerin; mazlum, mağdur ve masumların göz yaşlarını ve kanlarını şeker-şerbet gibi içtiği, onların ıstırapla dolu iniltilerini bir eğlence ortamında musikal enstrüman gibi dinlediği hatta  bundan haz alan, zevk alan idarecilerin olduğu, seyircilerin de kimisinin fiilen kimisinin ise susarak destek verdiği bir ülke. Türkiye’nin adını duymak bile bana şu an itibariyle acı, ıstırab, hüzün veriyor. Duygusal kopuş dediğim tam da bu işte.

İşin bir Türkiye dışı ayağı var ki tam da evlere şenlik. Ülke dışında özellikle cemaat mensuplarına yapılan operasyonlar, uluslararası arenada Türkiye’yi Bülent Keneş’den ilk defa okuduğum tabirle “haydut devlet” olarak algılanmasına yol açıyor. Başka devletlerin hükümetlerine, bakanlarına, bürokratlarına kabadayı üslubu ile yapılan tehditler, üstü kapalı şantajlar şahsen bir Türk vatandaşı olarak beni utandırıyor.

 Şu anki Türkiye’de hiç mi güzel şeyler olmuyor?

Amerika’dan gördüğüm Türkiye’nin genel durumu ile alakalı olarak düşünce ve hissiyatımı bir önceki soruda söyledim. İsterseniz bu soruya da kendi ilgi alanım açısından cevap vereyim. Benim özelde ilgi alanım üniversite eğitimine başladığım 1980’nin Ekim ayından bu yana sürekli olarak içinde bulunduğum İlahiyat ve Diyanet camiası. Nice hocalarım, dostlarım, arkadaşlarım oldu. Bugün itibariyle Türkiye’nin en meşhur tele-vaizlerinden tutun-sanırım bu tabir merhum Yaşar Nuri’ye aitti- uluslararası üne sahip, makale ve kitap çalışmaları ile bu ünü hak etmiş ilim adamlarına, Diyanet’in çok etkin üst düzey makamlarında görev yapan insanlarından tutun, gazetelerde köşe yazan İlahiyatçılara kadar pek çoğu ile dostluğumuz, arkadaşlığımız, tanışıklığımız var. Bir manada Türkiye insanın dini hayatını ve günlük yaşam tarzını şekillendiren kişiler bunlar.

İşte bu insanların hayatı siyaset üzerinden okumaları en sevmediğim, en çok hüzün duyduğum şeylerin başında geliyor bugün Türkiye’de. Bir takım dinbazları, din adına şaklabanlık yapanları bir kenara bırakacak olursanız, düne kadar devasa şahsiyetler olarak gördüğüm, derslerine katıldığım, kitaplarını okuduğum, TV konuşmalarını dinlediğim ve kendilerinden çok istifade ettiğim insanların neredeyse hepsinin siyasete eklemlenmesi, bu posizyonları ile siyasi iradenin yapmış olduğu ve ülke olarak geleceğimizi de ipotek altına alan her türlü yanlış politikanın ve insanımıza yapılan zulmün dayanağı olması beni en çok üzen şeylerden birisi. Hepsi benim için asırlık koca çınardı o hocaların. Ama ne yazık ki hemen hemen hepsi de teker teker devrildi. Eğilmedi, devrildi.

Keşke o kadar gözümde büyütmeseydim diyordum şimdi kendi kendime. Keşke koyduğum yerde durabilseydi onlar diyordum. Ama ne çare! İlmi birikimlerine inandığım o insanların almış oldukları siyasi pozisyon beni perişan etti. Literatürde bunlar için “Sultanların Alimi” denir. Keşke onlar bunun yerine “Alimlerin Sultanı” olmayı tercih etselerdi. Etmediler, edemediler. Enkazının kaldırılması nesiller boyu sürecek bir yıkımın dayanak noktası oldular. Değer miydi diye soruyorum? Üç günlük dünya. Sonra değmezdi diyorum kendi kendime. Bir kez de buradan demiş olayım; değmezdi.

Bu bağlamda tarikatlar ve dini cemaatlerin almış oldukları pozisyon da farklı değil. Onlar ayrı bir hüzün yumağı benim içimde. Her gün bir düğümü çözülen bir yumak hem de. Ayrı bir fasıl. Belki bu konuda yazılar yazarım.

Bütün bu hayal kırıklığıma, onu devam ettiren hadiselere rağmen sevdiğim şey ise; sayıları çok az ve kısık da olsa seslerini çıkartan hocalarımızın varlığı beni memnun ediyor. Türkiye’nin dini zihniyetinin sahih bir zemine oturması açısından gelecek adına bana umut veriyor. Ne zaman gerçekleşeceğini bilmemekle beraber şu andaki baskı ortamı bittiğinde bu insanların ve görüşlerinin halkımız tarafından daha çabuk kabul göreceği tahmininde bulunuyorum. Çünkü belki bazıları farkında değil ama dini kimliğimiz ve sahih dini inşa adına çok büyük bir tehlike ile karşı karşıyayız. Kendimizin dahi ikna olmakta zorlandığı dini görüşler, kanaatler, hükümler, yeni yetişen nesle çoktan beri hitap etmiyordu. Küresel köy haline gelen dünyamızdaki iletişim vasıtalarının kullanımı ile gerçekleşen kültürel etkileşim insanımız ile İslam dininin arasındaki mesafeyi açmıştı. Gerek aile ve okuldan almış olduğu dini eğitim, gerekse klişe deyimle % 99’u Müslüman olan sosyal çevrenin baskısı ile ifade edemiyorlardı. Fakat İslamcı iktidarın son 7-8 yıldır takip edegeldiği politikalar, dini şekle haps ve irca eden cemaatler ve tarikatlerin yanlışlıkları bu çerçevede ayrı bir kapı açtı. Mesela 2017 yılında yapıldığını bildiğim geniş çaplı bir ankette kendisini deist olarak niteleyen insan sayısının % 6 olduğunu biliyoruz. Ben şahsen bu oranın bugün itibariyle daha fazla olduğunu düşünüyorum.

İnancım o ki  din adına ortaya konan sorunlu yorum ve uygulamaların bu şekilde devam edeceğini düşünmüyorum. Kur’an, sünnet’ten alınan hükümler, ölçüler, prensipler, ilkeler, gelenekten alınan bilgilerle harmanlanacak, içinde yaşadığımız şartlara hitap eder, sorunun değil çözümün kaynağı olarak M.Akif’in ifadesiyle “asrın idrakine” sunulacaktır inşallah. İşte benim ümit ışığı olarak gördüğüm sayısı az, sesleri kısık bu hocalarımız ve onların geride bırakacağı miras bizim insanımızın yolunu aydınlatacak diye düşünüyorum. Bu da sevdiğim, sevindiğim, ümit bağladığım bir manzara.

Kaynak: The Circle