قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللهَ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اللهُ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَاللهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ

“Eğer Allah’a muhabbetiniz varsa, Habibullaha ittiba edilecek. Ittiba edilmezse, netice veriyor ki, Allah’a muhabbetiniz yoktur. Muhabbetullah varsa, netice verir ki, Habibullahın Sünnet-i Seniyyesine ittiba intaç eder.”( Al-i İmran 3/31) Ayet-i kerimesini kendine rehber yapan Said Nursi, bu çağın insanının anlayışına uygun bir Kuran tefsiri olan Risale-i Nur eseri ile aile hayatını iman çerçevesinde ele almıştır.

Said Nursi’de Ailenin Önemi

Fertlerin sağlıklı, huzurlu ve başarılı bir hayat sürmesi ancak iman çerçevesinde mümkün olabilmektedir. Dolaysıyla fertlerin saadetiyle ancak iyi bir toplum meydana gelir. Said Nursi ailenin önemini Asa-yı Musa adlı eserinde şöyle ifade etmektedir:

“Her insanın küçük bir dünyası belki bir cenneti dahi kendi hanesidir. Eğer iman-ı ahiret o hanenin saadetine hükmetmezse, o aile efradı, her biri şefkat ve muhabbet ve alakadarlığı derecesinde elim(acı veren) endişeler ve azaplar çeker. O cenneti, cehenneme döner. Veyahut çeşitli eğlenceler ve sefahatlerle aklını meşgul edip uyutur. Başını gaflete sokar, ta ölüm ve zeval(yok olma) ve firak(hiçlik) onu görmesin. Divanece (delice), muvakkat (yardımcı), iptali his nevinden bir çare bulur.

Bu dağdağalı kararsız hayati dünyevide o mesut zannedilen aile hayatı çok cihetlerle saadetini kaybeder ve kısacık bir hayattaki münasebet ve karabet(sevgi) dahi hakki sadakati ve samimi ihlâsı ve garazsız bir hizmeti ve muhabbeti vermez. Ahlak o nispette küçülür, belki sukut eder. Eğer ahirete iman o haneye girse birden ışıklandıracak, ortalarındaki münasebet ve şefkat ve karabet ve muhabbet kısacık bir zaman ölçüsüyle değil, belki darı ahirette saadeti ebediyete dahi o münasebetlerin devamı ölçüsüyle samimi hürmet eder, sever, şefkat eder, kusurlarına bakmaz. Hakiki insaniyet saadeti o hanede inkişafa başlar”

Said’i Nursi’nin ifade ettiği üzere aile hayatının huzurunda iman çok önemli yer tutmaktadır. İmanla beraber aile huzurunun temeli küçük yaşta çocukların eğitimi ile mümkün olacaktır. Küçük yaşta merhametli olmayı, dürüstlüğü, zayıfı korumayı, adaleti, sabrı, hoşgörüyü öğrenen bir fert ileriki yaşlarda bu öğrendiklerini kendi hayatında uygulamaya başlar. Örneğin anne ve babasının yardımseverliğine şahit olan bir çocuk, yardıma ihtiyacı olan birini gördüğünde ilk olarak anne ve babasının bu tavrını hatırlar. Ya da ailesinin çıkarlarıyla çatışsa bile her zaman doğruyu söylemesine alışkın olan bir çocuk, mutlaka ahlakı kendisi de uygulamaya başlar.

Bir de bunun tam aksini düşünelim. Hayatta en güvendiği insanlar olan anne ve babasının yalan söylediğine, çıkarları için insanları kandırdığına, öfkelendiğinde saldırganlaştığına, bencil ve egoist olduklarına şahit olan bir çocuk için, bu yaşam tarzı örnek modeldir. Bu nedenle büyük bir ihtimalle ileriki hayatında ailesinden gördüğü bu davranış tarzını uygulamakta bir sakınca görmeyecektir. Ailenin bir insanın hayatında ne kadar önemli bir yeri olduğunu Said Nursi Sözler adlı esrinde şu şekilde dile getirmiştir:

“Nev’-i beşerin hayat-ı dünyeviye sinde en cemiyetli merkez ve en esaslı zemberek ve dünyevî saadet için bir Cennet, bir melce, bir tahassüngâhı(dayanağı) aile hayatıdır. Ve herkesin hanesi, küçük bir dünyasıdır. Ve o hane ve aile hayatının hayatı ve saadeti ise; samimî ve ciddî ve vefadarane(fedakârca) hürmet ve hakikî ve şefkatli ve fedakârane merhamet ile olabilir ve bu hakikî hürmet ve samimî merhamet ise; ebedî bir arkadaşlık ve daimî bir refakat ve sermedi bir beraberlik ve hadsiz bir zamanda ve hudutsuz bir hayatta birbiriyle pederane, kardeşane, arkadaşane münasebetlerin bulunmak fikriyle, akidesiyle olabilir. Meselâ der: “Bu haremim, ebedî bir âlemde, ebedî bir hayatta, daimî bir refıka-i hayatımdır. Şimdilik ihtiyar ve çirkin olmuş ise de zararı yok. Çünkü ebedî bir güzelliği var, gelecek. Ve böyle daimî arkadaşlığın hatırı için her bir fedakârlığı ve merhameti yaparım.” diyerek o ihtiyara karısına, güzel bir huri gibi muhabbetle, şefkatle, merhametle mukabele edebilir. Yoksa kısacık bir-iki saat surî bir refakatten sonra ebedî bir firak ve müfarakate uğrayan arkadaşlık; elbette gayet surî ve muvakkat ve esassız, hayvan gibi bir rikkat¬i cinsiye manasında ve bir mecazî merhamet ve sun’î bir hürmet verebilir. Ve hayvanatta olduğu gibi; başka menfaatler ve sair galip hisler, o hürmet ve merhameti mağlup edip o dünya cennetini, cehenneme çevirir.”

Yukarıdaki ifadelerden de anlaşılacağı gibi, yaşadığı zamanın hem toplumsal hayatından hem bireysel tercihlerinden kendini sorumlu bilen Said Nursi, ailenin insan üzerindeki temel etkisini gördüğünden aile yaşamının manevi yanına, huzur eksenli ortamına vurgu yaparak modern insanın temel handikap olan stresten ve huzursuzluktan çıkış yollarını göstermektedir.

Said Nursi’de Kadın

İslam dini kadına vermiş olduğu değerin yanında kadına büyük görev ve sorumluluklar da yüklemiştir.

Kadının tarihsel sürecine göz atarken hümanist düşünceyle yola çıkan komünizm, sosyalizm vb. sistemlerde kadını özgürleştirme çabasında Allah inancını saf dışı bırakma çabası hep ön planda olmuştur.

Cihan Aktaş’ın deyimiyle; Kadın hiçbir dönemde, Batı uygarlığının şimdiki zamanda olduğu kadar çok boyutlu sömürüye uğratılmadı ve saygınlığını yetirmedi. Tarihin hiçbir döneminde bu kadar kadınların kendi isteğiyle ve adeta birbirleriyle yarışarak köle, fuhuş sermayesi, güzellik kraliçesi, tüketim aracı ve hedefi oluşlarına tanık olmamıştır. Güçlünün zayıf olanları bilimsel yönlerle ezme hakkı kazandığı bu dönemde kadın, zayıfın da zayıfı olarak çok yönlü sömürüye uğratılıyor. Zulmü çeşitlendiren materyalist sistemler insanlığı kadar cinselliğini de dönüştürmeye uğratıyorlar. Kadının kişiliği sistemin belirlediği uygun yöntemlerle parçalanıyor, çeşitleniyor ve bin bir karakter kazanıyor.

Said Nursi, bu tehlikeli durumu kendisiyle görüşmeye gelen talebeleri ve dostlarıyla aile hayatını konuşurken işittiği şikâyetler onu bu konuda düşünmeye sevk etmiştir. Aile hayatını ortadan kaldıran emperyalist güçlerin kadınları nasıl kullandığını kendisi şöyle ifade etmektedir:

“Bu sene inzivada iken ve hayat-ı içtimaiyeden (sosyal hayattan) çekildiğim halde bazı nurcu kardeşlerimin ve hemşirelerimin(kız kardeşlerimin) hatırları için dünyaya baktım. Benimle görüşen ekseri dostlardan, kendi ailevî hayatlarından şekvalar işittim. “Eyvah!” dedim. İnsanın husussan Müslüman’ın tahassüngâhı (dayanağı) ve bir nevi cenneti ve küçük bir dünyası aile hayatıdır. Bu da mı bozulmağa başlamış dedim. Sebebini aradım. Bildim ki: Nasıl, İslâmiyet’in hayat-ı içtimaiyesine (sosyal hayatına) ve dolayısıyla din-i İslâm’a zarar vermek için gençleri yoldan çıkarmak ve gençlik hevesatıyla sefahate sevk etmek için bir iki komite çalışıyormuş. Aynen öyle de; bîçare nisa taifesinin gafil kısmını dahi yanlış yollara sevk etmek için bir iki komitenin tesirli bir surette perde altında çalıştığını hissettim. Ve bildim ki: Bu millet-i İslâm’a bir dehşetli darbe, o cihetten geliyor.”

Said Nursi’nin de “komite” olarak bahsettiği o dönemde Rusya’daki Kominizim anlayışı ile birlikte maalesef dini inanç ciddi sarsılmalar yaşanmıştır. Buda bayanların dini ritüelleri bir kenara atarak açık saçıklığa yöneldiğini görmekteyiz.

Yukarıda belirttiğimiz gibi İslam’ın özünde kadına bu kadar değer verildiği halde nasıl oluyor da günümüzde kadının İslam’daki imajı bu kadar bozulabiliyor ve kadın bugün örtbas edilmeyecek kadar kötü muamelelere maruz kalıyor. Bunun nedenini Niyazi Akyüz ve İhsan Çobanoğlu şöyle ifade etmektedir.

Günümüz Müslüman kadınların düşük toplumsal konumu iki temel nedene bağlanabilir:

Birincisi; her şeyden önce İslam’ın kadınlara verdiği hakların Hz. Peygamber’den sonraki dönemlerde kesintiye uğradığı genellikle kabul edilen bir husustur. Buhari’de geçen bir aktarımda Hz. Ömer’in oğlu Abdullah’ın “Biz Hz. Muhammed(s.a.s) döneminde hakkımızda ayet iner endişesiyle kadınlarımıza bir şey diyemez olmuştuk; ama onun vefatından sonra kendimizi daha serbest hissetmeye başladık” sözü belirgin bir kanıttır. İkinci olarak ise; İslam’ın getirdiği yenilik ve düzenlemelerine, daha sonraki dönemlerde çağın gereklerine göre yorumlanarak açılım kazandırılmamış olmasıdır.

Peki, kadınlara yönelik bu kötü imajın sebebi bu iki nedene bağlanabilir mi? Şüphesiz ki sadece bu nedenlerle açıklamak yetersiz gelecektir. Çünkü İslam Dini Hz. Muhammed dönemindeki gibi kadına verilen değer kadar olmasa da dini zamanın ihtiyacına göre yeni yorumlar getiren Said Nursi gibi birçok âlim gelmiştir. Bu kötü imajda kadınlarında yaptığı birçok yanlış söz konusudur.

Said Nursi’nin birçok yerde değindiği kadınlarımızın değerini yücelten, imanın kalplerden uzak olması ve Allah’a kulluk vazifelerimizin göstergesi olan namaz, oruç, sadaka, zekât, tesettür gibi kavramlardan uzak kalması ve kendisini bilerek ya da bilmeyerek meta haline getirmesi, kadına reva görülen imajda en önemli faktörlerdendir. Said Nursi, bu konuyla ilgili bayanlara hem uyarıları hem de tasfiye bağlamında şöyle seslenmektedir:

“Ben de siz hemşirelerime ve gençleriniz olan manevî evlatlarıma kat’iyyen beyan ediyorum ki: Kadınların saadet-i uhreviyesi gibi, saadet-i dünyeviyeleri de ve fıtratlarındaki ulvî seciyeleri de bozulmaktan kurtulmanın çare-i yegânesi, daire-i İslâm’da ki terbiye-i diniyeden başka yoktur!.. Bu zamanda aile hayatının ve dünyevî ve uhrevî saadetinin ve kadınlarda ulvî seciyelerin inkişafının sebebi, yalnız daire-i şeriattaki âdâb-ı İslâmiyetle olabilir. Şimdi aile hayatında en mühim nokta budur ki; kadın, kocasında fenalık ve sadakatsızlık görse, o da kocasının inadına kadının vazife-i ailevîsi olan sadakat ve emniyeti bozsa; aynen askerîdeki itaatin bozulması gibi, o aile hayatının fabrikası zir ü zeber(darmadağın) olur. Belki o kadın, elinden geldiği kadar kocasının kusurunu ıslaha çalışmalıdır ki, ebedî arkadaşını kurtarsın. Yoksa o da, kendini açıklık ve saçıklıkla başkalarına göstermeğe ve sevdirmeğe çalışsa, her cihetle zarar eder. Çünkü hakikî sadakati bırakan, dünyada da cezasını görür. Demek onlar daire-i terbiye-i İslâmiye içinde mesut bir aile hayatını geçirmeğe mahsus bir nevi mübarek mahlûkturlar. Bu mübarekleri ifsat eden komiteler kahrolsunlar!.. Allah bu hemşirelerimi de bu serserilerin şerlerinden muhafaza eylesin, âmin. Hemşirelerim! Mahremce bu sözümü size söylüyorum: Maişet derdi için; serseri, ahlâksız, firenkmeşreb(yabancı eksenli) bir kocanın tahakkümü altına girmektense, fıtratınızdaki iktisat ve kanaatle, köylü masum kadınların nafakalarını kendileri çıkarmak için çalışmaları nevi’nden kendinizi idareye çalışınız, satmağa çalışmayınız”.

Aile küçük bir toplumdur. Bu küçük tolumun huzur içinde yaşayabilmesi için bir düzene ve disipline ihtiyacı vardır. Düzen ve disiplinin olması için de insanlar, Allah’ın buyruğuna baş eğmesini bilmelidir. İyi bir kadında Allah’ın emirlerine baş eğmeli ve Allah’ın koyduğu kurallar çerçevesinde kocasına itaat etmelidir. Ona karşı görevlerini yerine getirmelidir. Bu konuda ayet-i kerime şöyle ifade etmektedir: “Allah Teâlâ’nın insanlardan bir kısmını diğerlerine üstün kılması ve bunların ötekilere mallarından harcama yapması sebebiyle, erkekler kadınların yöneticisi ve koruyucusudur. Onun için iyi kadınlar itaatkârdır. Allah’ın kendilerini korumasına karşılık onlarda kocalarının haklarına saygı gösterirler ve namuslarını korurlar.”

Bu konuda Peygamber efendimiz bir hadisi şeriflerinde şöyle buyurmaktadır: “İnsanın insana secde etmesini emredecek olsaydım, kadının kocasına secde etmesini emrederdim.”

Said Nursi ise kadınlara bu konuda şöyle tavsiyede bulunmaktadır: “Şayet size münasip olmayan bir erkek kısmet olsa, siz kısmetinize razı olunuz ve kanaat ediniz. İnşallah rızanız ve kanaatinizle o da ıslah olur. Yoksa şimdiki işittiğim gibi, mahkemelere boşanmak için müracaat edeceksiniz. Bu da, haysiyet-i İslâmiye ve şeref-i milliyemize yakışmaz! ”

Orhan Kuşut,  “Said Nursi’de Aile Sosyolojisi Ve Sosyal Ahlak” adlı Y. Lisans tezinden alınmıştır.

-Cenab-ı Hak, A’râf Sûresi’nin 189 ve 190. ayet-i kerimelerinde şöyle buyuruyor:

هُوَ الَّذِي خَلَقَكُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ وَجَعَلَ مِنْهَا زَوْجَهَا لِيَسْكُنَ إِلَيْهَا فَلَمَّا تَغَشَّاهَا حَمَلَتْ حَمْلاً خَفِيفاً فَمَرَّتْ بِهِ فَلَمَّا أَثْقَلَت دَّعَوَا اللّهَ رَبَّهُمَا لَئِنْ آتَيْتَنَا صَالِحاً لَّنَكُونَنَّ مِنَ الشَّاكِرِينَ فَلَمَّا آتَاهُمَا صَالِحاً جَعَلاَ لَهُ شُرَكَاء فِيمَا آتَاهُمَا فَتَعَالَى اللّهُ عَمَّا يُشْرِكُونَ

“O’dur ki sizi bir tek candan yarattı ve bundan da, gönlü kendisine ısınsın diye eşini inşa etti. Erkek eşini sarıp bürüdü, o da hafif bir yük yüklendi, hamile kaldı. Onu bir müddet taşıdı. Hamileliği ağırlaşınca her ikisi de Rabbi’leri olan Allah’a yönelip “Eğer bize sağlıklı, kusursuz (sâlih) bir evlat verirsen mutlaka Sana şükreden kullarından oluruz” diye yalvardılar. Fakat Allah kendilerine kusursuz bir çocuk verince, annesi de babası da ölçüyü kaçırıp verdiği çocuk sebebiyle şirke bulaştılar. Tuttular, Allah’a birtakım şerikler yakıştırdılar. Halbuki Allah onların yakıştırdıkları her türlü ortaktan münezzehtir.”

-Anne-baba evlat ile imtihan olmamak için Allah Teâlâ’ya gönülden dua etmelidir. Şayet, Cenab-ı Hak kendilerine bir çocuk lütfedecekse, onun eli ayağı, gözü kulağı, bütün aza ve cevârihinin sıhhatli olması için niyazda bulunmalıdır. Ayrıca, çocuğun iman, İslam ihsan ufkuna ermiş, ibadet ve muamelelerinde dikkatli, Kur’an’da tarif edilen bütün hususiyetleriyle salih bir insan olmasını Yüce Yaratıcı’dan dilemelidir. Evet, “salih bir çocuk” talebinde, beden ve cismaniyet açısından olduğu gibi, manevi yapı, kalbî ve ruhî hayat zaviyesinden de sıhhatli bir çocuk isteği melhuzdur.

-Mezkur âyet, şahs-ı Âdem’den benîâdeme geçerek fert fert, cemaat cemaat bir silsile hâlinde uzayıp giden, birliği içinde çok; nev’iyeti içinde bütün bir varlık kadar muhtevalı; tutturabildiğinde sevaplarıyla meleklerin önünde; kendini salınca veya tahribata dalınca, lânet ile anılan şeytanlara rahmet okutturacak kadar rezil, muamma bir sülalenin fasit veya salih halkalarından bahsederken aynı zamanda heyet-i umumiyesini de birden nazara veren bir üslûp ihtiva etmektedir. Bu espri kavrandığı takdirde, artık kalkıp “Acaba bu eşler Hazreti Âdem ve Havva mı?.. Yoksa Kureyş’ten Kusay ve zevcesi mi? Veya daha başkaları mı?” demeye ihtiyaç kalmayacaktır.

-Cenab-ı Hak, bir peygambere menfi bir hususu beyan ederken aslında “kızım sana söylüyorum gelinim sen anla” manasına onun şahsında ümmetine ikazda bulunmuştur. Mesela; Allah, peygamberlerini şirkten korur. Dolayısıyla onlar hakkında şirk düşünülemez. Fakat, ayette şöyle buyurulmaktadır:

وَلَقَدْ أُوحِيَ إِلَيْكَ وَإِلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكَ لَئِنْ أَشْرَكْتَ لَيَحْبَطَنَّ عَمَلُكَ وَلَتَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ

“Hâlbuki sana da, senden önceki peygamberlere de şu gerçek vahyolunmuştur ki: İyi dikkat et! Allah’a ortak koşarsan yaptığın bütün makbul işler boşa gider ve sen âhirette kaybedenlerden olursun!” (Zümer, 39/65) İşte bu türlü beyanlarda muhatap peygamber gibi görünse de aslında ikaz ümmete yapılmaktadır.

-Şu bir gerçek ki, farkında olunsun olunmasın –müşrikler kat’iyetinde olmasa dahi– ehl-i iman da bazen şirke girmektedir. Bu âyet-i kerimede de belirtildiği gibi, aşırı çocuk sevgisi de bu şirk yollarından biridir. Günümüzde, çocuklarımıza, torunlarımıza Allah’ın birer emaneti, hediyesi, lütfu, ihsanı nazarıyla bakmak yerine, sanki onlara sahip ve malikmişiz gibi bakıyoruz. Hatta onlar uğrunda bazen namazı-niyazı bile terk edebiliyoruz. Öyle ki onlara karşı olan sevgimiz, âdeta Allah’a olan sevgimizden daha fazla. Yani emanet nazarıyla bakıp, Allah için seveceğimiz çocuklarımızla –tabir caizse– Allah’ı düşünmeden öyle bir seviyede alâka ve irtibata giriyoruz ki, belki de farkına varmadan o zımnî şirke yuvarlanıp gidiyoruz.

-Rasûl-ü Ekrem Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) buyurur ki; “Sizin hakkınızda en çok korktuğum husus; şirk-i esğardır.” Efendimiz, ism-i tafdille ifade ediyor ve ilk bakışta görülmeyecek, ilk anda sezilmeyecek kadar küçükler küçüğü olan bu şirki bir hadis-i şerifte açıklarken, karanlık bir gecede, karıncanın bıraktığı iz misaliyle anlatıyor. Ümmeti hakkında, büyük bilinen günahlardan değil, küçük gördükleri için çekinmedikleri riya gibi, süm’a gibi, “yaptım, ettim, düşündüm, kurdum” gibi şirke sürükleyen söz ve mülahazalardan korkuyor. Bu cümleden olarak, bazen evlat sevgisi bir şirk sıfatıyla kirletilmiş olabilir. Mü’min, mü’min sıfatlarını koruma mevzuunda, namusunu koruma hususunda gösterdiği hassasiyeti göstermelidir.

-Bediüzzaman Hazretleri, her Müslümanın her vasfının Müslümanca olması icap ettiği halde bunun her vakit vaki olmadığı gibi, her kâfirin her vasfının da küfründen neş’et etmesinin gerekmediğini beyan etmekte ve bazen mü’minde kâfir sıfatı olabileceği gibi, bazen de kâfirde mü’min sıfatı bulunabileceğini söylemektedir. Meselâ; tembellik, gıybet, yalan ve iftira birer kâfir fiilidir; fakat maalesef, bazı mü’minler de bu çirkin günahlara girebilmektedirler. Bunun aksi de mümkündür; yani, imanı tatmamış bazı insanlar da vardır ki, âyât-ı tekvîniyeyi çok iyi okur, kâinat kitabını anlamaya çalışır ve ciddi bir araştırma aşkıyla adeta eşyayı hallaç ederler. Bütün bunlar birer mü’min sıfatıdır ve bu sıfatlar kâfirde de olsa güzeldir, makbuldür. Haddizatında, Allah Teâlâ sıfatlara göre hüküm verir. Dolayısıyla, bu güzel sıfatlara sahip olanlar kâfir de olsalar, rakiplerine muvakkaten galebe çalar ve işlerinde muvaffak olurlar. Buna, sıfatın sıfata galebesi de denebilir; yani mü’min sıfatı kâfir sıfatına galip gelir.

Bazen çok küçük hatalar büyükten daha büyük olabilir. Bilinmeyen ve tevbe edilmeyen küçük günahlar, farkına varılıp pişmanlık duyulan ve vazgeçilen büyük günahtan daha öldürücüdür.

-Her zaman, eğriliğe ve inhirafa açık ruhlar, bazen “Vedd, Yeğûs, Yeûk, Nesr” hâdisesinde olduğu gibi, hüsnüniyetle başlayan bir çarpıklığa sürüklenmiş, bazen de mâkule ve semavî olana sırtlarını dönerek yanlış bir yola girmiş ve doğrudan uzaklaşmışlardır. Merkezde inhiraf açısı sezilemeyecek kadar küçük olduğundan, meselenin farkına varamamış, farkına vardıkları nokta olan muhit hattında da, açının genişliğine takılıp geriye dönememişlerdir.

-Günümüzün genç nesillerinin izdivaç, aile, çoluk çocuk gibi mevzularda gerekli bilgi ve donanıma sahip olduklarını zannetmiyorum. Hakikaten günümüzde gençlere bu mevzuda ciddi bir eğitim verilmiyor, onlar bu konuda gerekli bilgi ve donanıma sahip olarak yetiştirilmiyorlar. Bundan dolayı aklıma geliyor ki, üniversite, hatta liselerin bünyesinde aile ve evlilikle alâkalı, muhatapların seviye ve konumuna göre seminerler verilebilse. Hatta devletin uygun göreceği şekilde, bu mevzu belli bir disipline bağlansa, şahıs, gerekli bilgi, donanım ve ehliyete sahip olduğunu ispat edip bir tür evlilik sertifikası aldıktan sonra o şahsın evliliğine müsaade edilse. Meselâ bu seminerlerde evliliğin insanın omuzları üzerine yüklediği vazife ve sorumluluklar, eşler arasında iyi bir münasebet ve geçim için dikkat edilmesi gereken hususlar, çocuk yetiştirme ve terbiye usulleri, evlilikte karşılaşılan bazı sıkıntı ve meşakkatlere katlanmanın Allah indindeki kıymet ve yeri, boşanmanın her iki taraf ve çocuklar için nasıl bir âfet, nasıl bir bela olduğu… gibi hususlar ilim ve yaşanmış tecrübelerin ışığı altında evlenecek gençlere anlatılıp öğretilebilir. Evet, önce anne babalar yetiştirilmelidir ki, onlar da çocuklarını birer emanet kabul etsinler ve onların iyi yetişmeleri için gerekenleri yerine getirsinler.

-Çocuklar için meseleyi hep recâ öncelikli götürmek gerekir. Gerçi, onlar da havftan tamamen azâde tutulmamalıdırlar, çocuklar da kötülerin cezalandırılacağının farkına vardırılmalıdırlar. Fakat, bu onların ruh dünyalarında derin yaraların açılmasına sebebiyet vermemelidir. İyi kimselerin mutlaka huzura ereceklerine inanan çocuklara kötülerin de cezasız kalmayacağı anlatılmalıdır. Ancak bu esnada, mevzuyu hem kendileri hem de yakınları açısından inşirah verici bir şekilde algılamalarına ve içlerinde bir burukluk yaşamamalarına da dikkat edilmelidir. Evet, onlara, Zât-ı Uluhiyetin rahmetinin enginliğinden bahsedilmeli; çocukların ötede ilahî iltifata mazhar olacaklarından, yeni açmış güller gibi annelerinin kucağında öpülüp koklanacaklarından, Cennet ağaçlarının başında kumrular misali şakıyıp duracaklarından dem vurulmalı; onların Allah’a karşı sevgi hisleri sürekli harekete geçirilmeli ve böylece çocuklarda şuuraltı müktesebatın oluşması sağlanmalıdır.

-Hazreti Üstad, “Gayr-ı meşru bir muhabbetin neticesi, merhametsiz bir azap çekmektir.” buyuruyor. Evet, ister çocuğuna isterse de başka mahbuplara haddinden fazla alâka gösterenler için de böyle bir su-i akıbet söz konusudur; onların da maksatlarının aksiyle tokat yemelerinden ve çocuklarının/sevdiklerinin onlardan nefret etmelerinden korkulur. Bu açıdan, dostlarınıza fevkalâde makamlar verip onları şişireceğinize, mübalağalarla onların boyunlarını kıracağınıza ve başkalarını da kıskançlığa sevkedeceğinize, onlara karşı fevkalâde sadâkat gösterip kardeşliğin hakkını verin. Unutmayın ki; kat’î bilgisi olmadığı halde mübalağalara girip falancaya “mehdî” diyenler, filancayı “müceddid” ilan edenler, genellikle bu abartmalarının cezası olarak, gün gelip de ona “deccal” demeden, öbürünü “fâsık” görmeden, diğerinin nifak üzere olduğunu söylemeden ölmezler.
Herkul.org’tan

Mantığımıza, muhakememize uymasa bile, Allah’ın emrine uyma gerektiği, bunun neticesinin pek hayırlı olacağı mesajı başka nasıl verilebilirdi? Hz. Hâcer’in bebeğiyle birlikte, Allah’ın emri üzerine çöle bırakılmasındaki mesaj cidden çok mühim, Ulu atamız Hz. İbrahim aleyhisselam’ın şânına, yüce mertebesine uygun bir mesaj, Halîlî bir ikram. Ya annenin teslimiyeti! Onun Allah’a teslimiyeti de dikkat çekicidir. Ve bu, kaç sefer tekerrür etmiştir: Kocası Hz. İbrahim, hanımı Hacer’i henüz bebek olan oğlu İsmail’le tek başlarına, ekine elverişsiz bir kıra, ins ve cinnin top attığı çöl ortasına bırakıp Şam’a dönerken, kocasına seslenir: “Bu kuru, çıplak derenin içinde bizi kime bırakıp gidiyorsun?” Cevap alamaz. Hz. İbrahim nasıl açıklasın bu âdet dışı işi? Bunun beşerî aklın hududuna giren bir izahı yoktu, bu bir teslimiyet işiydi, muhatabıyla, hele kucağında bebeği olan şefkat kahramanı bir anne ile aklın, hissiyatın hududu içinde konuşulabilirdi. Onun için tek yol susmaktı ve sustu. Kadın, tekrar tekrar sordu. Yine cevap yoktu. O yüce kadın son kere şöyle sordu: — Bunu sana Allah mı emretti? Hz. İbrahim, beklediği soruya muhataptır. Artık, kadının ufku melekûta açılmıştır, verilecek cevap anlaşılabilecektir. Kısaca: — Evet! Der. Bunu işiten Hz. Hacer, teslimiyetini ortaya koyar: — Öyleyse Allah bizi zayi etmez!

Artık içi yanık baba, Allah’ın başka emirlerini yerine getirmek üzere, gözü arkada kalmadan gönül huzuruyla yoluna devam edebilir. Rivayetlere geçen bu rıza, Hz. Hâcer’in karşılaştığı her çeşit meselenin çözümünde başvurduğu temel prensibi gösterir. İsmail’in kurban edilişi sırasında ortaya koyduğu menkıbeyi az sonra kaydedeceğiz. Meselelerin hallinde, kararların alınmasında nefis, heva ve hissiyata bedel Allah’ın rızasını esas alanlar elbette yücelecekler, başkalarına örnek olacaklardır. Bu ailede baba müstebit değildir. Rüyada aldığı uyarıdan hareketle, muhatap olacak yaşta bulunan oğlu İsmail’e, mutlaka yerine getireceği o ciddi meseleyi çıtlatarak fikrini sorar: — Ey oğulcuğum! Doğrusu ben rüyamda seni boğazlayacağımı görüyorum, bir düşün ne dersin? Bu istişarede Hz. İsmail’in verdiği cevap, onun, o yaşta, babasına layık ölçüde kulluğa merbut olduğunu, kulluk ve Allah’a teslimiyeti esas alan bir terbiye üzerine

Ey babacığım! Ne ile emr olundunsa yap. İnşaallah sabredenlerden olduğumu göreceksin (Saffât 102). Bu ayet, bazı rivayetlerde tafsil edilerek Hz. İsmail aleyhisselam’ın ağzından şu ifadelere dökülür: “Ey babacığım! Beni boğazlamak istersen bağlarımı sıkı yap, sana benden bir şey isabet etmesin, sevabım azalabilir. Zira can vermek zordur. Ben, ölüm değmeye başlayınca çırpınmaktan korkarım. Bıçağı iyi bile, tâ ki ölümüm çabuk olsun ve eziyet çekmeyeyim. Beni kesmek üzere yatırınca, yan üzerime yatırma, yüzükoyun yatır; yan yatırınca ola ki, yüzümü görerek şefkate gelir ve Allah’ın emrini, benim sebebimle yerine getirmekten vazgeçersin; ben de bıçağı görerek ürperebilirim, en iyisi sen, bıçağı da alt tarafımdan getir . Gömleğimi anneme vermeyi uygun görürsen, bu, onun için bir teselli vesilesi olabilir”. Hz. İbrahim bu inceliği takdir eder: – Ey Oğlum! Allah’ın emrini yerine getirmemde ne kadar yardımcısın!” (Taberi 1,275).

Rivayette gelen bu tafsili, kısmen teyit eden Kur’anî karineler var. Biri müteakiben kaydedeceğimiz ayettir ki, ayette Hz. İsmail’in kesilmek üzere “alnı üzerine yatırıldığına” dair teferruata yer verilmesi, yukarıda kaydettiğimiz rivayetteki teslimiyete müteallik inceliklerin çoğunun teyidi olmaktadır: “Böylece ikisi de (Allah’a) teslimiyet gösterip, (babası oğlunu) alnı üzerine yatırınca, Biz: “Ey İbrahim! Rüyayı gerçek yaptın, işte Biz iyi davrananları böylece mükâfatlandırırız” diye seslendik (Saffât 103-105). Ya anne? Kur’an’da annenin tavrı belirtilmemiş. Ancak bu ideal aileden, “Allah’ın rahmet ve bereketi üzerinde olan ehl-i beyt”ten (Hûd 13) aynı İbrahimî teslimiyetten başka bir şey beklenemez. Hz. İbrahim’in, ailesinin bütün fertlerini ilgilendiren böyle ciddi bir kararda, -tarih kitaplarında yer alan bazı rivayetlerde rastlanan bir kısım teferruatın rağmına- en azından onları ikna etmek için, meseleyi onlara arz etmediğini, İsmail’i annesinden gizlice kaçırarak kurban mahalline götürdüğünü söyleyemeyiz. O, rahmet ve berekete mazhar İbrahimî ailenin annesi, yüreği Hz. İbrahim’inkinden belki de on kat daha fazla yanarak, İsmail’inin Allah yolunda Kurban edilmesine razı olmuştur, tıpkı bidayette, o çöle yapayalnız bırakılmalarına razı olduğu gibi. Nitekim Taberi’deki bir rivayet, Kur’an’da kapalı olan bu hususu açar. İblis’in anneyi isyana teşvik hususundaki iğvasına annenin cevabı: “Eğer bunu Rabbi emretmişse biz Allah’ın emrine teslim oluruz” olmuştur (Taberi, a.g.e. 1,274).

Bu arada hemen kaydedelim: Şeytan, Hz. İbrahim, Hz. İsmail, Hz. Hacer hepsine birer birer uğrayarak hislerini tahrik edici sözler söyler, o hissî ortamda onları şaşırtmaya, isyan ettirmeye çalışır. Ancak her birinden benzer cevaplar alır: “Allah emrettiyse göz baş üstüne!” derler (İbnu’l-Esir, a.g.e. 1,111-112).

SONUÇ: Hz. İbrahim, köyleşen dünyada -en azından semavî din mensuplarına- birlik, beraberlik ve dayanışmada gerekli olan değerlerin kaynak ve sembolü olduğu gibi, problemlerle dolu yeni dünyanın problemlerinin pek çoğunun aşılmasında hareket noktası olacak “aile” ve “terbiye” meselelerinde de örnek şahsiyettir.

Evet fenâ fi’r-rıza (kendini Allah’ın rızasını aramada yok eden) İbrahimî aile, kıyamete kadar müminlerin dilinde günde en az beş vakit ve her vakitte de kaç kere tekrar ile anılmaya, sevgili peygamberleri Fahr-i Âlem ve onun faziletli Âline rahmet talebinde bulunurken şefaatçi makamında zikredilmeye layıktırlar. Biz onları seviyoruz. Rabbimizden, bizi, onların sünnetinden ayırmamasını diliyoruz.

Merhum Prof. Dr. İbrahim Canan
“Aile İçi Eğitim” adlı kitaptan