“Muhakkak ki: Biz, seni bir şahit, bir müjdeci ve uyarıcı ola­rak gönderdik ki Allah’a ve Resûlüne iman edesiniz, ona destek olup saygı gösteresiniz ve Allah’ı da sabah akşam tesbih ve tenzih edesiniz.” (Fetih, 58/8-9)

“Gün gelir, her ümmetten kendilerine birer şahit getiririz. Seni de ümmetin üzerine bir şahit olarak getirip dinleriz. Ey Resûlüm, işte sana bu kutlu kitabı indirdik ki her şeyi açıklasın, doğru yolu göstersin, Allah’a teslimiyetle itaat edecek olanlara, rahmetin ve müjdenin ta kendisi olsun.” (Nahl, 16/89)

“Böylece Biz sizi örnek bir ümmet kıldık ki, insanlar nezdinde Hakk’ın şahitleri olasınız ve Peygamber de sizin hakkınızda şahit olsun.” (Bakara, 2/143)

“Allah yolunda gereği gibi cihad edin. Sizi, insanlar içinde bu emanete ehil bulup seçen O’dur. Din konusunda, size hiçbir zor­luk da yüklemedi. Haydin öyleyse babanız İbrahim’in milletine ve yoluna! Bundan önce de, bu Kur’ân’da da, size Müslüman adını veren O’dur. Tâ ki Resûl size şahit olsun, siz de diğer insanlar nez- dinde Hakk’ın şahitleri olasınız. Haydin namazı hakkıyla ifa edin, zekâtı verin ve Allah’a sımsıkı bağlanın. O sizin biricik mevlânız, efendinizdir. O ne güzel mevlâ ve ne güzel yardımcıdır.” (Hac, 22/78)

“Gerçekten Allah, kendi içlerinden birini, onlara âyetlerini okuması, onları her türlü kötülüklerden arındırması, kendileri­ne kitap ve hikmeti öğretmesi için Resûl yapmakla, müminlere büyük bir lütuf ve inâyette bulunmuştur. Hâlbuki, daha önce onlar besbelli bir sapıklık içinde idiler.” (Âl-i İmân, 3/164)

“Size kendi aranızdan öyle bir Peygamber geldi ki zahmete uğramanız ona ağır gelir. Kalbi üstünüze titrer, müminlere karşı pek şefkatli ve merhametlidir.” (Tevbe, 9/128)

Hz. Peygamberin yanında bulunan insanlara yumuşak davran­ması da Allah’ın merhametinin eseridir. Eğer katı yürekli, kaba biri olsaydı, insanlar onun etrafından dağılıverirlerdi. Hz. Pey­gamber (aleyhisselâm) onların kusurlarını affetti, onlar için mağfiret diledi ve işleri onlarla müşavere etti.

“Sahabi ki, yanlarındaki Tevrat ve İncillerde vasıfları yazılı o ümmî Peygambere tâbi olurlar. O Peygamber ki, kendilerine meşru şeyleri emreder, kötülükleri yasaklar, kendilerine güzel ve hoş şeyleri mübah, murdar şeyleri ise haram kılar, üzerlerindeki ağırlıkları, sırtlarındaki zincirleri kaldırıp atar. O’na iman eden, onu destekleyen, ona yardımcı olan ve onunla beraber indirilen nûra tâbi olanlar var ya, işte felaha erenler onlardır.” (A’râf, 7/157)

“Muhammed Allah’ın Resûlüdür. O’nun beraberindeki mümin­ler de kâfirlere karşı şiddetli olup kendi aralarında şefkatlidir­ler. Onları rükû ederken, secde ederken, Allah’tan lütuf ve rıza ararken görürsün. Onların alâmeti, yüzlerindeki secde izi, secde aydınlığıdır. Bunlar, Tevrat’taki sıfatları olup İncil’deki meselleri ise şöyledir: Öyle bir ekin ki filizini çıkarmış, sonra da onu kuvvetlen­dirmiş, derken kalınlaşmış da artık gövdesi üzerinde doğrulmuş. Öyle ki; ekicilerin hoşuna gider, kâfirleri de öfkelendirir. İşte böy- lece Allah, onlar gibi iman edip makbul ve güzel işler yapanlara bir mağfiret ve büyük bir mükâfat hazırlamıştır.” (Fetih, 48/29)

“Islâm’da birinci dereceyi kazanan Muhacirler ve Ensâr ile onlara güzelce tâbi olanlar yok mu? Allah onlardan razı, onlar da Allah’tan razı oldular. Allah, onlara içlerinden ırmaklar akan cen­netler hazırladı. Onlar, oralara devamlı kalmak üzere girecekler­dir. İşte en büyük mutluluk, en büyük başarı!” (Tevbe, 9/100)

“Gerçekten Allah, (Hudeybiye’de) o ağacın altında sana biat ettikleri zaman, müminlerden razı oldu. Onların kalplerindeki ihlâsı bildiği için üzerlerine sekîne, huzur ve güven indirdi. Onları hemen yakında gerçekleşen bir zaferle ve alacakları birçok gani­metle mükâfatlandırdı. Allah azîz ve hakîmdir (mutlak galiptir, tam hüküm ve hikmet sahibidir).” (Fetih, 48/18-19)

“Allah, Peygamberini savaşa katılmayanlara izin verdiğinden ötürü affettiği gibi, içlerinden bir kısmının kalpleri kaymaya yüz tutmuşken, o güçlük anında, Peygambere tâbi olan Muhacirlerle Ensârı da tövbeye muvaffak buyurdu ve sonra onların bu töv­belerini kabul etti. Çünkü O, onlara karşı raûftur, rahîmdir (pek şefkatli ve pek merhametlidir) . Allah, savaştan geri kalan ve hakların­daki hüküm ertelenen o üç kişinin de tövbelerini kabul buyurdu. Çünkü onlar öylesine bunaldılar ki, dünya bütün genişliğine rağ­men başlarına dar geldi. Vicdanları da kendilerini sıktıkça sıktı. Nihayet, Allah’ın cezasından, yine Allah’ın kapısından başka sığı­nacak hiçbir yer olmadığını anladılar da, bundan sonra, önceki iyi hâllerine dönsünler diye, Allah onları tövbeye muvaffak kıldı. Çünkü Allah tevvâbdır, rahîmdir (tövbeleri çok kabul eder, tövbe edenleri sever ve pek merhametlidir).” (Tevbe, 9/117-118)

“Allah’ın nasip ettiği bu ganimet malları, o hicret eden fakirle­re aittir ki, onlar Allah’ın lütfunu ve rızasını talep etmek, Allah’ın dinine ve Resûlüne destek vermek için yurtlarından ve malla­rından edildiler. İşte; imanlarında sadık ve samimi olanlar ancak onlardır. Bunlardan önce Medine’yi yurt edinip imana sarılanlar ise, kendi beldelerine hicret edenlere sevgi besler, onlara verilen ganimetlerden ötürü içlerinde bir kıskanma veya istek duymazlar. Hatta kendileri ihtiyaç duysalar bile o kardeşlerine öncelik verir, onlara verilmesini tercih ederler. Her kim nefsinin hırsından ve mala düşkünlüğünden kendini kurtarırsa, işte felah ve mutluluğa erenler onlar olacaklardır.” (Haşr, 59/8-9)

“Müminlerden öyle yiğitler vardır ki, Allah’a verdikleri sözü yerine getirip sadakatlerini ispat ettiler. Onlardan kimi adağını ödedi, canını verdi, kimi de şehitliği gözlemektedir. Onlar verdik­leri sözü asla değiştirmediler. Allah, böylece sadık kalanları, doğ­ruluklarına karşılık ödüllendirecek, münafıkları da dilerse azaba uğratacak veya tövbe nasip edip tövbelerini kabul buyuracaktır. Çünkü Allah gafûrdur, rahîmdir (çok affedicidir, merhameti ve ihsanı bol­dur).” (Ahzâb, 33/23-24)

Yusuf Kandehlevı, Hayatu’s-Sahabe-1, Işık Yayınları adlı eserden

Çünkü söz de durmama bize ait bir nakısedir. Cenab-ı Hakk, her durumda kullarına doğru yolu gösterip, eğri yollardan da sakınmasını emrederken vaadettiklerini de saymaktadır.

Devran o kadar acımasız ve hızlı ki… O kadar eracif karşısında matlaşıp sözümüzün eri olduğunu gösteremedik mi, emanete hıyanetlik edip mukaveleyi tek taraflı feshetmiş oluyoruz. Dünya işlerin de bile yaptığımız sözleşmelere uymak için azami gayret gösteren biz, Mukaddes bu anlaşmayı unutup peşin ücrete dalarak ebedi hayatı zindan edecek yola girebiliyoruz.

Hz. Peygamber bu konuda temsil de en güzel örnek, Allah’ı ve müstakim yolu anlatmada sürekli eza cefa görüyor, asuman-ı zemin hürmetine yaratılan Zat (s.a.s.) , sırtına işkembe konması gibi  nice zulümlere sabrediyor. Onun ashabı o yolda çeşitli eziyetlere dûçar olup “Allah’ın yardımı ne zaman” diyecek noktaya geliyorlar.. Devran hiç bitmiyor onlardan sonra, daha sonra hep mihnet, eziyet ve çile aynı. Ama sabır ve sözde durma da aynı. Duran kazanıyor, bozan kaybediyor.

Ya tarihi içinde yaşadığımız gelecekte parmakla gösterilecek bu zaman dilimi.. Evet bu dönem evlatlarımız inanmakta bile güçlük çekecekleri, hafızalarının almayacağı zorbalıkları dinleyip ve okuyunca; Yaşayanlar için ama “sözlerinin eriymiş onlar” dediklerinde şahidliklerini bir takdim olarak arzedeceğiz inşaallah.

Bütün bu müjdelere ermek elimizde ortada Mukaddes bir Antlaşma var, kuralları yazılı altına imza atmışız. Üstelik de süreli bir antlaşma; kısa dünya hayatı ile sınırlı. Ebediliği kazanmada değerli bir antlaşma..Uymak ise bize düşüyor. Söz veren ise Yüce Yaratıcı..

Kaynak

“O, ölüden diriyi çıkarır, diriden ölüyü çıkarır ve (kışta) ölümünün ardından (baharda) yeryüzünü diriltir. İşte siz de öldükten sonra böyle diriltilip, kabirlerinizden çıkarılacaksınız.”- Rum,19

“O’nun âyetlerinden (varlık ve birliğinin delillerinden)dir ki, sizi topraktan yaratmıştır. Sonra da siz, çoğalan ve her tarafa yayılan insan nesli oldunuz.”- Rum,20

“Yine O’nun âyetlerindendir ki, sizin için kendilerine ısınasınız diye öz varlığınızdan, mahiyetinizden eşler var etmiş ve aranıza yakınlık, sevgi ve merhamet koymuştur. Şüphesiz bunda sistemli düşünebilen kimseler için dersler, (Allah’ı hatırlatan) alâmetler vardır.”- Rum,21

“Göklerin ve yerin yaratılması, ayrıca dillerinizin ve renklerinizin farklı farklı olması da O’nun âyetlerindendir. Elbette bunda da, (ön yargısız olarak varlığa yaklaşıp, onu yakından) bilenler için dersler, işaretler bulunur.”- Rum,22

“Gece ve (kısmen) gündüz uyumanız ve O’nun lütf u kereminden geçim vesilelerinizi aramanız da O’nun âyetlerindendir. Muhakkak ki bunda, (Allah’ın yaratma ve hayatı idamedeki mesajına) kulak verip onu duyabilen kimseler için dersler, işaretler söz konusudur.”- Rum,23

“Elbette şunlar da O’nun âyetlerindendir: O, size şimşeği gösterir; o anda hem korkuya kapılırsınız hem de yağmur geleceği ümidini taşırsınız. Ve gök tarafından su indirir de, onunla ölmüş bulunan yeri diriltir. Şüphesiz bunda da, aklını kullanmasını bilen kimseler için pek çok dersler, işaretler vardır.”- Rum,24

“Yine O’nun âyetlerindendir ki, yer ve gök, ancak O’nun emir (ve kanunlarıyla) (ayakta) kalmaktadır. Sonra O, (ölü olarak yatmakta bulunduğunuz) yerden sizi çağırıverdiğinde hepiniz hemen kabirlerinizden çıkıvereceksiniz.”- Rum,25

“O’nun âyetlerindendir ki, rüzgârları müjdeciler olarak gönderir; gönderir ki, size rahmetinden tattırmakla lütufta bulunsun, emriyle (izni ve koyduğu ‘kanun’lara dayalı olarak) gemiler akıp gitsin ve (hem denizde, hem de gemilerle çıktığınız seyahatlerde) O’nun lütf u kereminden nasibinizi arayasınız ve (O’nun bütün bu nimetleri karşısında) daima şükredesiniz.”- Rum,46

“Allah O’dur ki, (ana maddeniz sanki zaafmış gibi) sizi zayıf bir halde yaratmakta, sonra bu zayıflığın ardından size kuvvet vermekte, sonra da bu güçlü–kuvvetli halinizin ardından sizin için yeniden zayıflık ve ihtiyarlık takdir buyurmaktadır. O, dilediğini yaratır; ve O, Alîm (her şeyi hakkıyla bilen) dir, Kadîr (her şeye hakkıyla güç yetiren)dir.”- Rum,54

“O, gökleri gözle görebileceğiniz direkler, destekler olmadan yarattı, hareketiyle sizi sarsmasın diye yere sağlam dağlar yerleştirdi ve orada her türden canlı üretip yaydı. Gök tarafından da bir su indirip, yerde (renk, koku, tat ve meyve bakımından) türlü türlü o güzelim bitkilerden çift çift bitirdik.”- Lokman,10

“Allah’ın (bütün sıfat ve isimlerinin tecellileri, O’nun buyrukları, icraatı ve yarattığı varlıklar ve hadiseler olarak) kelimelerini yazmak için yerdeki bütün ağaçlar kalem, bütün denizler ve onlara katılacak onlar gibi yedi deniz daha mürekkep olsa, bunlar tükenir ama Allah’ın kelimeleri tükenmez. Allah, mutlak izzet ve ululuk sahibi, her işte üstün ve mutlak galiptir; her hüküm ve icraatında pek çok hikmetler bulunandır.”- Lokman,27

“O, bütün işleri gökten yere doğru düzenler, yönlendirir ve icra buyurur; sonra her iş, sizin günleriniz hesabıyla bin yıl tutan bir günde O’na yükselir.”- Secde,5

“Bütün hamd, (içlerindeki ve aralarındaki bütün varlıklarla beraber) gökleri ve yeri yoktan ortaya çıkarıp, onlara değişmez bir sistem veren ve iki, üç, dört (ve daha fazla) kanatlara sahip bulunan melekleri (emirlerini yerlerine ileten) elçiler yapan Allah içindir. O, yaratmada dilediği ölçüde artırmaya gider ve yaratıklarına dilediği kadar fazla özellikler de verir. Allah, her şeye hakkıyla güç yetirendir.”- Fatır,1

“Allah O’dur ki, rüzgârları salar, onlar da bulutları harekete geçirir ve Biz o bulutları ölü bir beldeye sevk ederiz de, neticede ölmüş olan yeri (bulutlardan inen yağmurla) diriltiriz. Öldükten sonra dirilme de işte böyledir.”- Fatır,9

“Allah, sizi(n ilk babanızı) topraktan yarattı (ve her birinizi yine temel malzeme olarak) topraktan, sonra (erkekten ve kadından gelip birleşen) birkaç damla sıvıdan yaratmakta, sonra da sizi erkek veya dişi kılıp, birbirinize eşler yapmaktadır. Bir dişi, O’nun bilgisi dışında ne hamile kalır, ne de doğurur. Bir canlıya ömür verilip onun uzun bir hayat sürmesi de veya kısa bir ömür takdir edilip kısa bir hayat sürmesi de mutlaka bir Kitap’ta kayıtlıdır. Bütün bunlar, Allah için pek kolaydır.”- Fatır,11

“(Birbiriyle buluşsun veya buluşmasın,) her iki deniz (büyük su kütlesi) aynı olmaz: berikinin suyu tatlıdır ve içilebilir, boğazdan afiyetle geçiverir; diğerininki ise tuzludur ve acı tat verir. Bununla birlikte her birinden taptaze et yiyebilir ve takınacak (inci, mercan gibi) süs eşyası çıkarabilirsiniz. Allah’ın lütfu u ihsanından nasibinizi aramak için gemilerin suları yarıp gittiğini görürsün. Umulur ki, bütün bu nimetlere şükredersiniz.”- Fatır,12

“O, geceyi gündüze katmakta, gündüzü de geceye katmakta (ve onları uzatıp kısaltmaktadır); güneşi ve ayı da (sizin hizmetinizde) emrine boyun eğdirmiş olup, (onlar ve onlar gibi) her bir gezegen, kendileri için takdir edilmiş son âna kadar (sema okyanusunda) akıp gitmektedir. İşte bütün bunları yapan, Rabbiniz olan Allah’tır; her şeyin mutlak mülkiyeti ve mutlak hakimiyeti O’ nundur. O’ndan başka ilâh diye edinip kendilerine yalvardıklarınız ise, bir çekirdek zarına bile mâlik ve hakim değildirler.”- Fatır,13

“Görmez misin ki, Allah gök tarafından bir su indirir de, onunla renk renk (ve farklı türde, tatları farklı) ürünler çıkarır, meyveler bitiririz. Ve dağlarda da (toprağın rengine ve bitki örtüsüne göre) beyaz, kırmızı ve daha farklı renklerde, bu arada simsiyah yollar vardır.”- Fatır,27

“İnsanlar, dağlardaki hayvanlar ve evde beslenen büyük–küçük baş hayvanlar da aynı şekilde farklı renklerdedir. Gerçek şu ki, kulları içinde Allah karşısında ancak âlimler saygıyla ürperir. Allah, mutlak izzet ve ululuk sahibi, her işte üstün ve mutlak galiptir, bağışlaması pek bol olandır.”- Fatır,28

“Gökleri ve yeri (hiç bir arızaya meydan vermeden) tutan ve yok olup gitmekten koruyan Allah’tır. Eğer yıkılıp gidecek olsalar (Allah onları bir defa yıkılmaya bırakmışsa), O’ndan başka onları koruyacak hiç kimse yoktur. (Eğer O, kullarının bunca zulmüne rağmen halâ onları ayakta tutuyorsa, bu şundandır ki) O, (kullarının hataları karşısında) çok sabırlı, çok müsamahalıdır, bağışlaması pek boldur.”- Fatır,41

“Onlar için bir diğer delil de gecedir: Gündüzü ondan sıyırıp soyduğumuzda birden karanlığa gömülüverirler.”- Yasin,37

“Güneş de, kendisi için takdir edilmiş bir yörüngede, sisteminin istikrarı adına, kendisi için tayin edilmiş bir sona ve durma noktasına doğru akıp gitmektedir. Bu Azîz (mutlak izzet ve ululuk sahibi, her işte üstün ve mutlak galip) ve Alîm (her şeyi hakkıyla bilen Allah)’ın takdiridir.”- Yasin,38

“Ay için de menziller (safhalar, duraklar) takdir ettik; o, (bu menzillerden geçe geçe) eski kuru, kavisli hurma salkımı çöpünü andırır haline döner.”- Yasin,39

“Ne güneş için aya yetişmek vardır, ne de gecenin gündüzü geçmesi söz konusudur. (Onlar gibi, gezegenlerin) her biri, kendine has bir yörüngede akar durur.”- Yasin,40

“İnsanlar için bir başka delil, onların nesillerini (yükleriyle birlikte) dolu gemilerde (batmadan) taşımamızdır.”- Yasin,41

“Gemiler gibi, üzerlerine binip seyahat ettikleri daha nice binekler yarattık onlar için.”- Yasin,42

“Şunu da görmezler mi ki, bizzat Ellerimizle yaptıklarımıza dahil olarak onlar için evcil hayvanlar yarattık da, o hayvanlara mâlik bulunmakta (ve onları diledikleri gibi kullanabilmektedirler)?”- Yasin,71

“O hayvanları emirlerine âmâde kıldık; böylece bazılarından binek vasıtası olarak yararlanmakta ve onlardan yiyecek de temin etmektedirler.”- Yasin,72

“Onlarda daha nice menfaatleri vardır ve bu arada onlardan içecek de elde etmektedirler. Halâ şükretmeyecekler mi?”- Yasin,73

“O ki, yeşil ağaçtan sizin için ateş var etmektedir ve siz de, o ateşi tutuşturup durmaktasınız.”- Yasin,80

“(Yere) en yakın (görünen) dünya semasını bir süsle –yıldızlarla– süsledik.”- Saffat,6

“Ve her türlü inatçı asi şeytana karşı da koruduk.”- Saffat,7

“(O şeytanlar, göklerin) yüce (melekler) meclisini dinleyemezler; (ne zaman dinlemeye teşebbüs etseler,) her taraftan bombardımana tutulur,”- Saffat,8

“Ve kovulup atılırlar; devamlı bir azap altında tutulur onlar.”- Saffat,9

“Şu kadar ki, içlerinden biri bir söz kırıntısı hırsızlayacak olsa, onu da derhal yakıcı ve delici bir meteor kovalar (ve yok eder).”- Saffat,10

“O, gökleri ve yeri hak bir gaye için, yerli yerince ve gerçeğe dayalı sabit bir sistem üzerinde yarattı. Sürekli olarak geceyi gündüzün başına dolar, gündüzü de gecenin başına dolar. Güneşi ve ayı da emri altında hizmetinize sunmuştur. Her bir gezegen, (semâ okyanusunda) belirli bir süreye kadar akıp gitmektedir. İyi bilin ki O, Azîz (mutlak izzet ve ululuk sahibi, her işte üstün ve mutlak galiptir; Kendisine karşı çıkanlara hak ettikleri cezayı verir); Ğaffâr (tevbe ve imanla Kendisine yönelenlere karşı ise bağışlaması pek bol olan)dır.”- Zümer,5

“Görmez misin ki Allah gök tarafından su indiriyor ve onu yerdeki birtakım kaynaklara akıtıyor. Sonra onunla rengârenk ekinler çıkarıyor. Ardından o ekinler kuruyor da, onları solmuş–sararmış görüyorsun. Sonra da onları kuru sap ve kırıntı haline getiriyor. Elbette bütün bunlarda gerçek idrak sahipleri için dersler vardır.”- Zümer,21

“(İnsanlar üzerinde gerçek muhafız olan) Allah, ölümleri esnasında nefisleri vefat ettirir (ruhları alır); uykuları esnasında (Allah’ın yine ruhlarını aldığı, fakat bu ruhların bedenleriyle bir şekilde münasebetlerinin devamına izin verdiği için) ölmeyen nefislere gelince: haklarında uykuda iken ölümü takdir ve icra buyurduğu nefisler(e ait ruhları bedenlerine iade etmeyerek) alıkoyar; diğerlerini ise, (sahipleri) belli bir süreye kadar hayatta kalsınlar diye (bedenlerine geri) gönderir. Muhakkak ki bunda sistemli ve etraflı düşünenler için dersler vardır.”- Zümer,42

“Allah’tır ki, sizin için sükûnet bulup dinlenebilesiniz diye geceyi var etmiş, gündüzü de çalışabilesiniz diye aydınlık kılmıştır. Gerçekten Allah, insanlara karşı pek lütufkârdır; ne var ki, insanların çoğu şükretmezler.”- Mü’min,61

“Allah’tır ki, yeryüzünü sizin için bir yerleşme yeri, göğü de (onun üzerinde) bir kubbe yapmıştır. Ayrıca, sizi şekillendirmiş, hem de size en güzel, en uygun şekli ve yapıyı vermiştir; sizi helâl, temiz ve sağlıklı nimetlerle rızıklandırmaktadır. Rabbiniz olan Allah’tır bütün bunları yapan. Âlemlerin Rabbi Allah, gerçekten ne yüce, ne mübarek, ne büyük bereketler kaynağıdır!”- Mü’min,64

“De ki: “Siz, yeryüzünü iki günde yaratana mı (şirk koşup, dolayısıyla O’nu) inkâr ediyor ve O’na denkler tutuyorsunuz? Oysa O, bütün varlıkların Rabbidir.”- Fussilet,9

“Yerde içinden yukarıya (göğe) doğru yükselen sağlam dağlar var etti, orayı bereketlerle donattı ve orada bütün canlılar için gerekli gıdayı, rızklarını O’ndan bekleyip, O’ndan isteyen bütün varlıkların hayatî ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde dört devrede elde edilmek üzere takdir buyurdu.”- Fussilet,10

“Ve (ilim, irade, kudret ve inayetini) bir gaz bulutu halindeki göğe yöneltti de, göğe ve yere “İsteyerek de olsa, istemeyerek de olsa gelin!” buyurdu. Onlar, “Gönüllü olarak geldik ve emrine boyun eğdik!” dediler.”- Fussilet,11

“Bunun üzerine O da, (göğün yerinde bulunan gaz bulutlarını) iki gün içinde yedi gök olarak şekillendirdi ve her bir göğe kendine ait işi vahyetti. Ve Biz, (yere) en yakın (görünen) dünya semasını lambalarla (yıldızlarla) süsledik ve (çökmeye, yıkılmaya, bir de sema ehlinin konuşmalarını dinlemeye teşebbüs eden şeytanlara karşı) koruma altına aldık. Bütün bunlar, Azîz (mutlak izzet ve ululuk sahibi, her işte üstün ve mutlak galip,) ve Alîm (her şeyi hakkıyla bilen)in takdiridir.”- Fussilet,12

“Gökleri ve yeri yaratıp, onlara belli ve sabit bir sistem verendir O. Sizin için kendi nefislerinizden, öz mahiyetlerinizden eşler var ettiği gibi, hayvanlar için de (kendi cinslerinden eşler) var etmiştir ve bu düzen içinde sizi (ve hayvanları) üretip çoğaltmaktadır. O’nun benzeri hiçbir şey yoktur. O, Semî‘ (her şeyi hakkıyla işiten)dir, Basîr (her şeyi hakkıyla gören)dir.”- Şura,11

“O’nun (kudret, rahmet ve birliğinin) en açık delillerinden bir diğeri de, denizlerde akıp giden dağlar gibi gemilerdir.”- Şura,32

“Eğer O dilerse rüzgârı dindirir de, gemiler denizin üstünde durakalır. Elbette bunda çok sabreden ve çok şükreden herkes için (kudret, hikmet ve rahmetiyle Allah’ı ve aczinizle kendinizi tanıma adına) dersler, işaretler vardır.”- Şura,33

“O ki, yeryüzünü sizin için bir beşik kılmış ve orada yol bulup, rahat seyahat edebilmeniz için yollar, geçitler var etmiştir.”- Zuhruf,10

“Gök tarafından belli bir ölçüye göre su indiren de O’dur; ve neticede o su ile ölü bir memlekete hayat veriyoruz. İşte kabirlerinizden de bu şekilde hayat verilmiş olarak çıkarılacaksınız.”- Zuhruf,11

“Güneş de, ay da, (Rahmân’ın tesbit buyurduğu) bir hesaba göre vardır ve bir hesaba göre hareket eder.”- Rahman,5

“O, iki denizi (iki büyük su kütlesini) salıverdi, birbirine kavuşurlar.”- Rahman,19

“Ama aralarında bir engel vardır; onu aşıp da birbirlerine karışmazlar.”- Rahman,20

“Onların her ikisinden de inci ve mercan çıkar.”- Rahman,22

“(Allah’ın verdiği bilgi, kabiliyet ve O’nun ilham etmesiyle yapılıp) denizde yelkenlerini açmış yüzen dağ misali gemiler O’nundur.”- Rahman,24

“Ey cin ve ins topluluğu, eğer göklerin o dairevî alanlarında seyahat edip öteye geçmeye gücünüz yetiyorsa, haydi durmayın geçin! Ama, ancak (manevî veya ilmî) bir vasıta ile, size tanınmış bir izinle geçebilirsiniz.”- Rahman,33

“Üzerinize (yakmak için) ateş alevleri (ve boğmak için) duman gönderilir; karşılıklı yardımlaşıp, kendinizi savunamazsınız da.”- Rahman,35

“Hiç döktüğünüz meniye bakmaz mısınız?”- Vakıa,58

“Onu ve ondan mükemmel bir insanı siz mi yaratıyorsunuz, yoksa yaratan Biz miyiz?”- Vakıa,59

“Yıldızların yerlerine ve düşüşlerine yemin ederim ki –“- Vakıa,75

“Eğer bilseydiniz, ne büyük bir yemindir bu! –“- Vakıa,76

“Gerçek şu ki, Biz rasûllerimizi (risaletlerini de ispatlayan) apaçık gerçeklerle gönderdik ve yanlarında, insanlar adaletle var olsunlar, bütün muamelelerinde adalete uysunlar diye Kitabı ve Mizan’ı indirdik. Bir de, mahiyetinde (bilhassa savaş için) çetin bir kuvvet ve insanlar için faydalar bulunan demiri indirdik. Ki Allah, Kendisi’ni görmedikleri halde hem Kendi davasına, hem de rasûllerine yardım edenleri ortaya çıkarsın. Şüphesiz Allah, mutlak kuvvet sahibidir, her işte üstün ve mutlak galiptir.”- Hadid,25

“Yine O, yedi kat göğü birbiriyle tam bir uyum içinde yarattı. Rahmân’ın yaratmasında bir boşluk, bir düzensizlik görmezsin. Çevir gözünü bir bak, bir kusur, bir çatlaklık görür müsün?”- Mülk,3

“Sonra tekrar tekrar gözünü çevir de bak; gözün sana, (Allah’ın yaratmasının ihtişamı karşısında) hakir olarak (O’nun yaratmasında hiçbir kusur bulamamanın ezikliği ve bitkinliği içinde) geri dönecektir.”- Mülk,4

“Gerçek şu ki, yere en yakın olan göğü lambalarla donattık ve onlardan bir kısmını şeytanlara atılan mermiler yaptık. Ve o şeytanlar için Alevli Ateş’i hazırladık.”- Mülk,5

“O ki, yeri (evcil ve uysal bir hayvan gibi) size boyun eğdirmiştir. Öyleyse onun omuzları üzerinde rahatça dolaşın ve Allah’ın sizin için hazırladığı rızıktan istifade edin. Ama unutmayın ki, nihayet arz olunma O’nadır.”- Mülk,15

“Üzerlerinde sıra sıra dizilen ve kanatlarını açıp yumarak uçan kuşlara hiç bakmazlar mı? Onları havada Rahmân’dan başka tutan yoktur. Muhakkak ki O, her şeyi hakkıyla görmektedir.”- Mülk,19

“‘Oysa O’dur sizi merhale merhale, şekilden şekle geçirerek yaratan.”- Nuh,14

“‘Görmez misiniz ki Allah, yedi göğü nasıl da birbiriyle tam bir uyum içinde yarattı?”- Nuh,15

“‘Ve o göklerde ayı (yansıyan) bir nur, güneşi de (ışığı kendinden) bir lamba yaptı.”- Nuh,16

“‘Allah, sizi bir bitki gibi yerden bitirdi (ve size has bir keyfiyette meydana getirdi).”- Nuh,17

“‘Sonra sizi tekrar toprağa gönderecek ve oradan sizi hususî bir keyfiyette çıkaracaktır.”- Nuh,18

“‘Allah, yeri sizin için yaydı ve geniş bir yüzey kıldı,”- Nuh,19

“‘Ki, onun üzerinde dağlar ve vadiler arasında yollar boyunca hareket edebilesiniz.’”- Nuh,20

“‘Göğe çıkmak istedik, ama bir de ne görelim: orası sert ve kuvvetli bekçiler ve alev fışkırtan mermilerle dolu.”- Cin,8

“‘Oysa önceleri, oranın sakinlerini dinlemek için göğün bazı yerlerinde dinleme istasyonları edinirdik. Ama şimdi kim dinlemeye kalksa, alev fışkırtan bir mermiyi kendisini bekler buluyor.”- Cin,9

“‘Gökten geri çevrilmemiz, yerdekiler için kötülük irade edildiğini mi, yoksa Rabbilerinin onlara hayır ve hidayet dilediğini mi gösteriyor, bilemiyorduk.”- Cin,10

“Oysa Biz, parmak uçları(na varıncaya kadar onun vücudunu tam olarak) yeniden kurmaya mutlak manâda muktediriz.”- Kıyamet,4

“Yoksa insan başıboş bırakılacak ve yaptıkları yanına kalacak mı sanıyor?”- Kıyamet,36

“Onun aslı, atılan menîden bir damla değil miydi?”- Kıyamet,37

“Sonra ana rahminde (sülük türü) yapışkan bir madde halini aldı da, Allah onu biçimlendirip en ölçülü şekle koydu.”- Kıyamet,38

“Ve onu erkek ve dişi iki cins olarak var etti.”- Kıyamet,39

“İnsanın üzerinden zamanın akışı içinde öyle uzun bir dönem geçti ki, bu dönemde insan, adı anılan, kendisinden söz edilen bir şey değildi.”- İnsan,1

“Biz insanı, (babadan ve anneden gelen ve) farklı bileşenlerden oluşan birkaç damla sıvıdan yarattık; onu imtihan etmek için (halden hale, merhaleden merhaleye geçirerek) nihayet işiten, gören bir canlı kıldık.”- İnsan,2

“Ona doğru olan yolu da gösterdik, artık ister şükreder ve doğru yolda gider, isterse nankörlük edip, başka yollara sapar.”- İnsan,3

“Yemin olsun burçlar sahibi göğe;”- Buruc,1

“Bilir misin nedir o geceleyin görünüveren?”- Tarık,2

“O, karanlığı delen parlak yıldızdır.”- Tarık,3

“Yemin olsun, (içindeki cisimlerin döndüğü, yağmurun meydana gelip yağması dahil, bütün hadiselerin tekrarlandığı) devrî hareketler sahibi göğe,”- Tarık,11

“Ve (bitkilerin toprağı yarıp çıktığı) yarılıp çatlayan yere;”- Tarık,12

“Sonra da onları çürüyüp kararmış atıklara çevirir.”- A’la,5

“Bakmazlar mı deveye, nasıl yaratılmış?”- Ğaşiye,17

“Ve göğe, nasıl yükseltilmiş?”- Ğaşiye,18

“Ayrıca dağlara, nasıl sapasağlam dikilmiş?”- Ğaşiye,19

“Ve yere de, nasıl yayılıp, iskâna hazırlanmış?”- Ğaşiye,20

“Yemin olsun güneşe ve parlak aydınlığına;”- Şems,1

“Onu izleyip, (ışığını) yansıtan aya;”- Şems,2

“Onu ortaya çıkarıp gösteren gündüze;”- Şems,3

“Onu bürüyüp gizleyen geceye;”- Şems,4

“Göğe ve onu bina edene, (o ihtişamıyla) bina edişine;”- Şems,5

“Yere ve onu yayıp döşeyene, (bütün güzelliğiyle) yayıp döşeyişine;”- Şems,6

“Yemin olsun (yeryüzünü) bürüdüğü zaman geceye;”- Leyl,1

“Ve bütün parlaklığıyla ortaya çıktığı zaman gündüze;”- Leyl,2

“Yemin olsun güneşin yükselip, parlak haline ulaştığı kuşluk vaktine;”- Duha,1

“Ve tamamen kararıp, sükûnete erdiği zaman geceye:”- Duha,2

Not: Ayet mealleri Ali Ünal’ın Kur’an-I Kerim mealinden alınmıştır.

“O (Rabbiniz) ki, yeri sizin için döşek (rahatlığında dayalı döşeli) bir taban kılıp, göğü de (üstünüzde bir tavan, bir kubbe gibi) bina etti. Ve gökten su indirdi de, onunla size rızık olarak çeşitli ürünler bitirdi. Şu halde, (Allah’tan başka ma’bud, rab, yaratıcı, rızıklandıran, nimet veren olmadığını, olamayacağını) bile bile, (Zâtında, sıfatlarında ve fiillerinde) Allah’a denkler tutup (başka ma’bud, başka yaratıcı, başka rabler edinmeyiniz.)”- Bakara,22

“O (Allah) ki, (size hayat vermeden önce yeryüzünü bu hayatınız için hazırladı ve) yerde ne varsa hepsini (neticede sizi, yani insan cinsini meydana getirmek ve) sizin (istifadeniz) için yarattı. Bu arada (ilim, irade, kudret ve inayetini) gök tarafına yöneltti de, (orada bulunan gaz bulutu halindeki unsurları) yedi gök halinde nizama koydu. O, her şeyi tastamam ve hakkıyla bilendir.”- Bakara,29

“İçlerinde bir de okuması yazması olmayanlar vardır: Kitap nedir, (neden bahseder, içinde neler vardır) bilmezler. Bildikleri sadece kendilerine söylenen kulaktan duyma kuruntu ve uydurmalardan ibaret olup, ancak zanlarıyla hareket ederler.”- Bakara,78

“Yoksa onlar, Allah’ın dininden başka bir din mi arıyorlar? Oysa göklerde ve yerde kim varsa, (tamamı tekvinî, pek çoğu da hem tekvinî hem teşriî açıdan,) isteyerek veya istemeyerek Allah’a teslim olmuş durumdadır ve hepsi O’na döndürülüp, götürülmektedir.”- A’l-i İmran,83

“Göklerin ve yerin yaratılışında ve gece ile gündüzün sürelerinin de değişerek birbiri peşi sıra gelişinde, elbette (Allah’ın kudret ve hâkimiyetini gösteren) pek çok işaretler, deliller vardır gerçek akıl ve idrak sahipleri için.”- A’l-i İmran,190

“O ki, gökten su indirir. Sonra bu su ile her çeşit bitkiyi (toprağın altındaki tohumunu yararak) çıkarırız, ardından o bitkiden canlı bir filize boy verdirir ve ondan da yan yana ve üst üste yığılmış başaklar, taneler hâsıl ederiz. Hurmanın tomurcuklarından salkımlar sarkar; ayrıca birbirine hem benzer hem benzemez özellikte (aynı topraktan aynı gıda ile beslenmelerine rağmen kendi içlerinde farklı türlerde, farklı tat, koku ve görünüşe sahip) üzüm, zeytin ve nar bahçeleri yetiştiririz. Her birinin meyvesine bir ilk ortaya çıktığı, bir de olgunlaştığı zaman bakın. Gözünüzün önünde cereyan eden bütün bu işlerde iman edecekler için elbette işaretler, deliller vardır.”- En’am,99

“(Sizi helâl ve temiz rızıklardan asla mahrum bırakmayan) O Allah ki, asmalı asmasız bağlar, bahçeler, bostanlar, hurmalıklar, istifade ve tüketim açısından farklı farklı ekinler, birbirlerine bazı yönlerden benzeyen bazı yönlerden benzemeyen zeytinler ve narlar yaratıp yetiştirmektedir. Her birinin meyve veya taneleri olgunlaştığında onlardan yiyin; hasat zamanı (fakirlerin, muhtaçların) onlardaki hakkını verin ve (gerektiğinden fazla yeme, bakmakla yükümlü bulunduğunuz kişileri mahrum bırakacak derecede verme, onları çürümeye terketme ve gerekli yerde ve şekilde kullanmama gibi yollarla) israfa gitmeyin. Şüphesiz ki Allah, müsrifleri sevmez.”- En’am,141

“O, kimi yük taşır, kiminin de etinden, sütünden, tüyünden ve kılından faydalanılır büyükbaş ve küçükbaş hayvanlar da var etti. Allah’ın size ihsan buyurduğu rızıklardan (makûl ölçülerde ve muhtaçları da faydalandırmak suretiyle) istifade edin ve şeytanın adımları ardınca gidip de (farklı farklı hükümler, kurallar koymayın). Şüphesiz ki o şeytan, sizin için apaçık bir düşmandır.”- En’am,142

“Rabbiniz Allah’tır ki, gökleri ve yeri altı günde yarattı; sonra da Arş’ın üzerine istiva buyurdu: geceyi gündüze bürüyor ki, birbirinin peşinden ısrarla koşturur dururlar; güneş, ay ve yıldızlar da, tam bir boyun eğmişlik içinde O’nun buyruğu ile hareket ederler. Bilin ki yaratma da, emir ve idare de mutlak manâda O’na aittir. Âlemlerin Rabbi Allah ne yücedir, her buyruğu ve icraatı ne bereketler yüklüdür!”- A’raf,54

“O Allah ki, rahmetinin önünde müjdeci olarak rahmet rüzgârlarını gönderir. Nihayet bu rüzgârlar, o ağır bulutları pek hafifmişçesine kaldırıp yüklendiklerinde, Biz onları ölmüş bir memlekete doğru sevkeder, derken oraya o bildiğiniz suyu indirir ve o su ile her türlüsünden ürünler, meyveler bitiririz. İşte, ölüleri de (kabirlerinden) böyle çıkaracağız. Gerekir ki, düşünüp ibret alasınız.”- A’raf,57

“Güzel ve temiz memleket: Rabbisinin izniyle onun (gür, yeşil ve faydalı) bitkisi çıkar. Çirkin ve kirli memlekete gelince: orada ancak pek az ve faydasız (çerçöp türünden) şeyler biter. İşte, (Allah’ın varlığına, birliğine, Rubûbiyet ve hakimiyetine ait) delilleri, onları anlayıp şükredecek bir topluluk için bütün yönleriyle ve farklı farklı açılardan bu şekilde serdediyoruz.”- A’raf,58

“O Allah ki, güneşi aydınlatan parlak bir ışık kaynağı yaptı; ayı ise (güneşe bağlı olarak) ışıklı kıldı ve onun için konaklar takdir buyurdu ki, yılların sayısını ve vaktin hesabını bilip, (kendinize takvim yapabilesiniz). Allah, bunları boş yere değil, hak bir gaye için, yerli yerince ve gerçeğe dayalı sabit bir sistem üzerinde yarattı. O, gerçeğin işaretlerini ve onunla ilgili âyetleri, ilimle alâkası bulunan, dolayısıyla bilip anlayacak kimseler için bu şekilde detaylarıyla anlatmaktadır.”- Yunus,5

“Gece ile gündüzün, sürelerinin de değişerek birbiri peşisıra gelmesinde, Allah’ın göklerde ve yerde yarattığı her varlıkta ve her hadisede, kalbleri Allah’a karşı saygıyla dopdolu olan ve hayatları boyu O’na karşı gelmekten sakınıp azabından çekinenler için nice işaretler ve deliller, nice mesajlar vardır.”-Yunus,6

“(Peşinden koştuğunuz) dünya hayatı şuna benzer: Gökten su indiriyoruz; insanların ve hayvanların yiyip istifade ettikleri yer bitkileri, o su sebebiyle birbirine karışır ve etrafı sarar. Derken yer bütün takılarını takıptakıştırır ve süslenip püslenir. Artık halk inanır ki, orada istediklerini yapabilirler ve onun meyve ve mahsullerini toplama zamanı gelmiştir. Ama gece veya gündüz birden emrimiz sâdır olur da, o yeri sanki daha bir gün önce o şa’şaa içinde değilmiş gibi hasadı yapılmış, ekini tırpanlanmış bir hale getiririz. İşte, sistemlice düşünüp ibret alacak kimseler için gerçekleri ve onların delillerini böyle ayrıntılarıyla açıklıyoruz.”- Yunus,24

“O Allah ki, dinlenip sükûnete eresiniz diye sizin için geceyi var etti ve gündüzü de görme ve çalışma vakti ve vesilesi kıldı. (Allah’ın vahyine ve hükümlerine) kulak verecek (ve hayatını onların ışığında yaşayacaklar) için bunda nice deliller ve ibretler vardır.”- Yunus,67

“O Allah ki, gökleri ve yeri altı günde yaratmıştır; Arş’ı suyun üzerinde idi; yaratmaktan maksadı, hanginizin O’nu görüyormuşçasına ve O’nun sizi gördüğünün şuuru içinde davranıp, daha güzel iş yapacağınız hususunda sizi denemek (ve kendinizi bizzat kendinize tanıtmaktır). Böyle iken, (ey Rasûlüm!) eğer insanlara desen ki, “(Asıl vatanınız Âhiret’tir ve orada dünyada yaptıklarınızın karşılığını göreceksiniz. Dolayısıyla) hepiniz, ölümden sonra diriltilmeye mahkûmsunuz,” inanmamakta diretenler, “Böyle bir söz, olsa olsa büyü ve aldatma maksatlı olabilir!” derler.”- Hud,7

“Allah O’dur ki, gökleri gözle görebileceğiniz direkler, destekler olmadan yükseltti; sonra da Arş’ın üzerine istiva buyurdu ve güneşle ayı (her birine kendine has hareket biçimleri ve vazifeler yükleyerek) emrine râm etti. Her bir (gezegen), kendisi için tayin ve takdir buyurulan bir sona ulaşıncaya kadar (yörüngesinde) akıp durmaktadır. O, (tam bir sisteme koyduğu kâinattaki) her işi çekip çeviriyor, her şeyi idare ediyor ve gerçeğin bütün işaret ve delillerini detaylarıyla açıklıyor ki, bir gün gelip Rabbinize kavuşacağınıza kesin iman edesiniz.”- Ra’d,2

“Yine O’dur ki, yeri yaydı; onun içinden sağlam dağlar yükseltti ve ırmaklar akıttı. Ve orada her bir ürünü çift çift kıldı, sürekli olarak geceyi de gündüze bürüyüp duruyor. Bütün bunlarda sistemli düşünebilenler için hiç kuşkusuz işaretler, deliller vardır.”- Ra’d,3

“Yerde birbirlerine yakın (ama aynı zamanda birbirlerinden çok farklı) kara parçaları, ayrıca üzüm bağları, ekili ve ekim için araziler ve aynı kökten, aynı dalda salkım salkım fakat her biri kendine ait bir dalcıkta kendi başına biten hurmalar vardır; bunların her biri aynı su ile sulanmaktadır ama Biz tat, gıda ve kalite açısından onları farklı farklı yapar ve bazısını bazısına göre daha tercih edilir kılarız. Hiç kuşkusuz bunda da aklını kullanan kimseler için nice dersler, nice işaret ve deliller vardır.”- Ra’d,4

“O’dur size şimşeği hem korku verecek hem de ümide sevkedecek şekilde gösteren ve yağmur yüklü bulutları inşa eden.”- Ra’d,12

“Gök gürültüsü, (yağmur için bir ön hadise olarak) O’na hamd ile tesbihte bulunur (bütün atmosfer hadiselerinin O’nun emri ile meydana geldiğini ve icraatında O’na hiçbir şeyin, hiçbir “tabiî” kanun ve cismin ortak olamayacağını ilan eder). Melekler de, O’na karşı saygı ve korku ile aynı şe kilde hamd ve tesbihte bulunurlar. Ayrıca O, yıldırımları gönderir ve onlarla dilediği kimseyi çarpar. Böyle iken, (o küfredenler) halâ Allah hakkında tartışıp durmakta ve ilerigeri konuşmaktadırlar. Oysa O, cezası pek çetin olandır.”- Ra’d,13

“Gökten bir tür su indirir ve vadilerde akıp giden ırmakların her biri onunla kapasitesine göre dolup akar. Dolu dolu akıp giden bu sular, üzerlerinde kabaran köpükleri yüklenir götürür. İnsanların ziynet veya başka bazı eşya yapmak için ateşte erittikleri madenlerin üzerinde de buna benzer bir köpük oluşur. İşte Allah, hak ve bâtılı böyle bir temsille anlatır. Köpük fazla kalmaz, yok olur gider; insanlara faydası olan öze gelince, o yerde sabit kalır. Allah, işte böyle misaller verir.”- Ra’d,17

“Söz verip bağlandıktan sonra sözlerinden dönüp Allah’ın ahdiyle (vicdanî irtibatlarını) söküp atanlara, bununla kalmayıp, Allah’ın (insanlar arasında) kurulmasını ve korunmasını emrettiği bağları da kesip koparan ve yeryüzünde bozgunculuk çıkaranlara gelince: onların hakkı rahmetten ebediyen kovulmadır ve en kötü yurt (olan Cehennem’dir).”- Ra’d,25

“Allah, (takdir ve hükümleri içinde) neyi dilerse onu siler, neyi de dilerse onu yerinde bırakır. Ana Kitap, O’nun katındadır.”- Ra’d,39

“Gerçek şu ki, Biz o müşriklere de, babalarına da geçimlikler verdik; öyle ki, başlarına bir şey gelmeden uzun asırlar emniyet içinde yaşadılar. (Şu anda kendilerini aldatan da bu.) Ama Bizim (ilim, irade ve kudretimizle) yerde tasarrufta bulunup, onu etrafından eksilttiğimizi görmüyorlar mı? Böyle iken, onlar nasıl galip olabilir?”- Enbiya,44

“Bak: Allah güzel bir sözü ne tür bir misalle açıklıyor: Güzel bir söz, kökü yerin derinliklerinde sabit ve dalları semada güzel bir ağaç gibidir.”- İbrahim,24

“Çirkin bir söz ise, toprağa kök atıp da yerleşemediği için yerden kolayca sökülüp çıkarılabilen köksüz, kararsız bir ağaca benzer.”- İbrahim,26

“Allah’tır ki, gökleri ve yeri yarattı ve gökten bir tür su indirerek, onunla size rızık olacak pek çok ürünler ve meyveler çıkarıyor. Ayrıca, emri (kâinatın yaratılışı ve hayatıyla ilgili kanunları) ve izni dahilinde denizlerde dolaşmak üzere gemileri hizmetinize ram etti; aynı şekilde, ırmakları da hizmetinize ve tasarrufunuza sundu.”- İbrahim,32

“Mutat seyirleri içinde güneşi ve ayı da hizmetinize verdi; yine geceyi ve gündüzü de faydanıza sundu.”- İbrahim,33

“Andolsun, gökte birtakım burçlar var ettik ve gözlere ziyafet olarak, bir de ‘bakıp görme’sini bilenler için gökyüzünü süsledik;”- Hıcr,16

“Ve onu, (İlâhî Dergâh’tan, Allah’ın rahmet ve huzurundan) kovulmuş her türlü şeytandan muhafaza altına aldık.”- Hıcr,17

“Şu kadar ki, (cinler, şeytanlar içinde) semanın sakinlerinden kulak hırsızlığıyla bir bilgi, bir haber kapmaya teşebbüs eden olursa, onu da apaçık görülebilen parlak bir ışık takip (ve yok) eder.”- Hıcr,18

“Yeryüzünü de genişliğine yaydık ve içinden sağlam dağlar çaktık; ayrıca orada (şekil, nitelik ve miktar olarak, kısaca) her bakımdan ölçülü her bitkiden bitirdik.”- Hıcr,19

“Orada sizin için olduğu gibi, rızkı size ait olmayan, rızıklarını vermeye muktedir olmadığınız bütün varlıklar için de geçimlikler var ettik.”- Hıcr,20

“Hiçbir varlık yoktur ki, hayatı ve bekası için gerekli her şeyin hazineleri Bizim yanımızda bulunmamış olsun. Şu kadar ki, Biz onları belirli bir ölçü ile indiririz.”- Hıcr,21

“Rüzgârları aşılayıcılar olarak gönderir ve böylece gökten bir tür su indiririz de, onunla su ihtiyacınızı gideririz. O suyu yerde kaynaklar halinde depolayan da siz değilsiniz.”- Hıcr,22

“Biz, gökleri, yeri ve bu ikisi arasında bulunan her şeyi elbette boşuna değil, hak bir gaye için, yerli yerince ve gerçeğe dayalı sabit bir sistem üzerinde yarattık. (Söz konusu gayenin tam manâsıyla tahakkuk edeceği) Kıyamet hiç şüphesiz gelecektir. O halde, (halkın hata, eziyet ve işkencelerine karşı) sen müsamaha ve güzellikle davranma yolunu seç.”- Hıcr,85

“Eti yenen büyük ve küçükbaş evcil hayvanları da yarattı. Sizin için onlarda sizi soğuktan koruyan (deri, yün, kıl gibi) maddeler ve daha başka pek çok faydalar vardır. Onların etlerini ve ürettikleri yiyecekleri de yersiniz.”- Nahl,5

“Onları akşamleyin ağıllarına getirir ve sabahleyin otlağa sürerken bambaşka bir zevk alırsınız.”- Nahl,6

“Yüklerinizi öyle uzak ve varılması zor diyarlara taşırlar ki, onlar olmasa çok büyük zahmet ve meşakkat çekmeden oralara ulaşamazdınız. Gerçekten Rabbiniz, pek şefkatlidir; (bilhassa zayıf ve çaresizlere karşı) hususî rahmeti pek boldur.”- Nahl,7

“Hem binmeniz, hem de bir ziynet, hayatınıza hoş bir katkı olsun diye atları, katırları ve merkepleri de yarattı. O, sizin bilmediğiniz daha neler neler yaratmaktadır ve daha da yaratacaktır.”- Nahl,8

“O’dur ki, sizin için gökten bir tür su indirir: içme suyunuz ondan meydana geldiği gibi, hayvanlarınıza yedirdiğiniz ot ve ağaçlar da onunla yetişir.”- Nahl,10

“Allah, o su ile sizin için ekinler, zeytinlikler, hurmalıklar, üzüm bağları ve çeşit çeşit meyveler bitirir. Elbette bütün bunlarda ciddî ve sistemli düşünen bir topluluk için çok önemli bir işaret, bir ders vardır.”- Nahl,11

Sonra geceyi ve gündüzü, güneşi ve ayı hizmetinize verdi; bütün yıldızlar, O’nun mutlak emri altındadır. Hiç şüphesiz bunda düşünüp akleden bir topluluk için apaçık işaretler ve nice dersler söz konusudur. “- “Nahl,12

“Yeryüzünde sizin için her türde ve her renkte daha nice nice hayvanlar ve bitkiler yaratmıştır O. Kuşkusuz bunda da düşünüp ders alan bir topluluk için ne kadar mühim bir işaret, bir ders vardır.”- Nahl,13

“Yine O’dur ki, denizi hükmü altında belli bir sisteme koymuştur; böylece ondan taptaze et yer ve takı için ziynet eşyası çıkarırsınız. Denizde gemilerin suları yara yara akıp gittiklerini de görürsün; görürsün ki, O’nun pek bol olan lütf u ihsanından nasibinizi arayasınız ve (nimetleri karşısında O’na) sürekli şükredesiniz.”- Nahl,14

Hem, hareketiyle sizi sarsmasın diye yeryüzüne sağlam kazıklar (dağlar) çaktı; nehirler ve yollar da var etti ki, orada şaşırmadan seyahat edip, hedefinize ulaşabilesiniz. “- “Nahl,15

“Ve yol bulmada yararlanacağınız daha bir çok işaretler koydu; pek çokları da yıldızlarla yollarını bulur, yönlerini tayin ederler.”- Nahl,16

“O halde, şöyle bir düşünün: Yaratan, hiç yaratmayan gibi midir? Az da olsa düşünüp ders ve öğüt almayacak mısınız?”- Nahl,17

“Allah, gök tarafından bir tür su indirir ve ölümünden sonra yeryüzüne onunla yeniden hayat verir. Elbette bunda (kâinatın sesine ve vahye) kulak verecek bir topluluk için bir işaret, bir delil vardır.- Nahl,65

“Sizin için, (süt veren) ehlî büyük ve küçükbaş hayvanlarda da bambaşka bir ibret, bir ders vardır. Size onların vücutlarının içinde, bağırsaklarındaki yarı sindirilmiş fışkı ile kan arasından halis süt şeklinde içecek ikram ediyoruz ki, içenlerin boğazından kolayca ve afiyetle geçer.”- Nahl,66

“(Size) hurma ağacının meyvelerinden ve üzümlerden de (içecek ikram ediyoruz). Onlardan hem sarhoşluk veren içki, hem de güzel ve temiz gıda elde edersiniz. Hiç şüphesiz bunda da düşünüp akleden bir topluluk için açık bir işaret, bir delil vardır.”- Nahl,67

“Rabbin, bal arısına da şöyle vahyetti: “Dağlardan kendine göz göz ev edin, ağaçlardan ve insanların kurup yükselttikleri çardak ve benzeri şeylerden de.”- Nahl,68

“Sonra da her türlü ‘meyve’den ye; ye de, (çiçeklerin meyveler için döl yatağı vazifesi gördüğü kısımlarından) aldığın gıdaların ağırlığı altında, Rabbinin senin için kolaylaştırdığı dönüş yollarını takip et.” Arının karnından farklı renkleri bulunan bir şerbet çıkar ki o, insanlar için bir tür şifa kaynağıdır. Kuşkusuz bunda da ciddî ve sistemli düşünebilen bir topluluk için açık bir işaret, bir delil vardır.”- Nahl,69

“Gök boşluğunda Allah’ın emrine ve kanununa boyun eğmiş bir halde uçan kuşlara hiç mi dikkat etmezler? Onları orada Allah’ tan başkası tutmuyor. Elbette bunda imana ve onda derinleşmeye açık bir topluluk için pek çok işaretler, deliller vardır.”- Nahl,79

“Allah size, bazıları sizin için (bazıları ise hayvanlarınız için) oturma ve dinlenme yeri olmak üzere evler yapma ilham etti ve kabiliyeti verdi; yine size davarların ve sığırların derilerinden, gerek göçtüğünüz gerekse konakladığınız günlerde taşınması kolay meskenler edinme, onların yünlerinden, tüylerinden ve kıllarından giyilecek, döşenecek ve kullanacak eşyalar yapma ve ölümünüze kadar daha başka yollarla onlardan faydalanma imkânı bahşetti.”- Nahl,80

“Allah, yarattığı şeylerden sizin için gölgeler, gölgelikler, dağlarda barınaklar, sizi sıcaktan (ve soğuktan) koruyacak elbiseler ve savaşta koruyacak zırhlar var etti. Allah, bütün bu nimetler (ve en büyük nimet olan İslâm’la) üzerinizdeki nimetini böylece tamamlamaktadır ki, tam bir teslimiyetle O’na yönelesiniz.”- Nahl,81

“Gece ve gündüzü varlığımıza birer delil kıldık. Bir delil olan geceyi kaldırıp yine bir delil olan gündüzü Rabbinizin bol nimetini aramanız, yılların sayısını ve hesabını bilmeniz için aydınlık kıldık. Her şeyi uzun uzadıya açıkladık.”- İsra12

“Oysa Allah’tan başka göklerde ve yerde ilâhlar bulunmuş olsaydı, onlardaki denge ve düzen bozulur, her şey karmakarışık olurdu. Öyleyse, Arş’ın Rabbi olan (gökleri ve yeri yaratıp onları mutlak idaresi altında tutan) Allah, Kendisiyle ilgili olarak uydurdukları, (kâinatın tedbir ve idaresinde ortakları bulunmak gibi) her türlü nitelemeden mutlak manâda uzaktır.”- Enbiya,22

“(Kâinatın idaresini başka ilâhlara taksim eden) o küfredenler düşünüp nazara almazlar mı ki, göklerle yer kendi içlerinde dürülmüş, bitişik bir halde idi de, Biz onları birbirinden ayırdık. Canlı olan her şeyi de ‘su’dan meydana getirdik. Bu gerçek karşısında halâ iman etmeyecekler mi?”- Enbiya,30

“Yer, hareketiyle insanları sarsmasın diye orada sağlam kazıklar (dağlar) var ettik ve şaşırmadan seyahat edip, hedeflerine varabilmeleri için geniş yollar açtık.”- Enbiya,31

“Gökyüzünü de (hem şeytanlara, hem de çökmeye karşı) korunmuş bir tavan kıldık. Böyle iken (o inanmayanlar, gökyüzünde varlığımızı, birliğimizi, mutlak ve ortaksız hakimiyetimizi apaçık gösteren) bunca delili halâ görmek istemiyor, halâ onlardan yüz çeviriyorlar.”- Enbiya,32

“O’dur geceyi ve gündüzü, güneşi ve ayı yaratan; (güneş ve ay gibi, gök cisimlerinin) her biri, kendi yörüngesinde yüzüp durmaktadır.”- Enbiya,33

“Biz de, “Ey ateş!” buyurduk, “İbrahim’e karşı serin ve selâmet ol!””- Enbiya,69

“Görmez misin ki göklerde bulunan bütün şuurlu varlıklar ve yerdeki her şuurlu varlık, ayrıca güneş, ay, yıldızlar, dağlar, ağaçlar, bütün hayvanlar ve insanlar içinde de birçoğu Allah’a secde etmektedir? İnsanlardan birçoğu hakkında da azap hükmü kesinleşmiştir. Allah kimi zelil ederse, onu aziz edecek kimse yoktur. Kuşkusuz Allah, her ne dilerse yapar.”- Hacc,18

“Görmez misin ki Allah, yerde her ne varsa sizin hizmetinize verdi; emir ve tasarrufu altında denizlerde akıp giden gemileri de? Kendi izni olmadan yerin üzerine düşmesin diye göğü de O tutuyor. Kuşkusuz Allah, insanlara pek çok acıyandır, hususî merhameti pek bol olandır.”- Hacc,65

“Bakın, üzerinizde de tabaka tabaka yedi gök, (kendileri boyunca meleklerin seyeran ettiği, Allah’ın emirlerinin inip, şuurlu varlıkların amellerinin yükseldiği) yedi yol yarattık. Biz, yaratmaktan da, bütün hususiyetleriyle yarattıklarımızdan da habersiz ve onları unutup kendi başlarına bırakmış değiliz.”- Mü’minun,17

“Gök tarafından da tesbit buyurduğumuz bir ölçüye göre bir tür su indirdik ve onu yerde depo ettik. Şurası unutulmamalıdır ki, o suyu giderip yok etmeye de mutlaka gücümüz yeter.”- Mü’minun,18

“Sonra, o su ile faydanıza olarak hurma ve üzüm bağları bitirdik. Onlarda sizin için bol bol meyveler ve daha nice menfaatler vardır; onlardan ayrıca daha başka yiyecekler de elde edersiniz.”- Mü’minun,19

“Ayrıca, Sina Dağı ve çevresinde çıkan bir ağaç daha bitirdik ki, o ağaç hem yağ, hem de yiyenlere katık verir.”- Mü’minun,20

“(Allah’ın su ile bitirdiği otlarla beslenen) ehlî büyükbaş ve küçükbaş hayvanlarda da sizin için dersler vardır. Vücutlarının içinde bulunan sütü bilhassa içimlik gıda olarak size sunarız. Onlarda sizin için daha başka pek çok menfaatler de bulunur ve onlardan yiyecek de elde edersiniz.”- Mü’minun,21

“(Karada) onlar üzerinde, (denizde) gemiler üzerinde taşınırsınız.”- Mü’minun,22

“Eğer gerçek onların keyiflerine tâbi olsaydı, bu takdirde hiç kuşkusuz gökler de, yer de, oralarda yaşayanlar da düzenleri bozulur ve yok olur giderlerdi. Oysa Biz onlara, şeref ve mutlulukları adına hayatlarında uymaları gereken öğüt ve öğretiler mecmuası sunduk; ama onlar, bizzat şeref ve mutluluklarından yüz çevirmektedirler.”- Mü’minun,71

“Görmez misin ki, göklerde ve yerde olan her varlık, bu arada kanat çırparak uçan dizi dizi kuşlar, (bazısı dilleri, bazısı da halleri, hareketleri ve yaşayışlarıyla) Allah’ı tesbih eder (O’nun yaratan, yaşatan ve her türlü kusurdan, ortakları bulunmaktan mutlak berî Rab olduğunu ilan ederler). Onların her biri, kendi duasını, ibadetini ve tesbihini pek iyi bellemiştir. Allah, onların bütün yaptıklarını hakkıyla bilmektedir.”- Nur,41

“Görmez misin ki, Allah bulutları yüzdürür gibi sevkeder; sonra onları bir araya getirip, aralarını telif eder, (aralarındaki devreyi tamamlar); sonra da küme küme yığar. Neticede görürsün ki, bunların arasından damla damla yağmur çıkmaktadır. Ayrıca O, gök tarafından dağlar gibi kar yüklü bulutlardan dolu indirir de, onu dilediğine isabet ettirir, dilediğinden de onu savar. Yağmurun veya dolunun eşlik ettiği şimşeğin parıltısı ise neredeyse gözleri alıverecek.”- Nur,43

“Allah, her canlıyı bir tür sudan yarattı. Onların bir kısmı karnı üstünde yürür, bir kısmı iki ayağı üstünde yürür; bir kısmı da dört ayağı üstünde yürür. Allah, neyi dilerse onu yaratır. Allah, her şeye hakkıyla güç yetirendir.”- Nur,45

“Yoksa sen, o müşriklerin çoğu gerçekten işitir veya düşünüp aklederler mi sanırsın? Onlar, sürü hayvanları gibidir (ve nefsanî arzuları nereye çekerse oraya giderler); hattâ daha yol bilmez ve dolayısıyla yol gösterilmeye daha çok muhtaçtırlar.”- Furkan,44

“Sonra, onu yavaş yavaş dürer, Kendimize doğru çekeriz.”- Furkan,46

“O Allah ki, geceyi sizin için bir örtü, uykuyu istirahat ve gündüzü de hayata uyanıp, çalışmak üzere yeryüzünde dağılma vakti kıldı.”- Furkan,47

“O Allah ki, rahmetinin önünden müjdeci olarak rüzgârları gönderir. Ve gök tarafından tertemiz bir su indiririz”- Furkan,48

“O suyla, ölmüş bir diyara hayat bahşeder ve yarattıklarımızdan nice hayvanların ve insanların su ihtiyaçlarını karşılarız.”- Furkan,49

“Onu kendisine muhtaç varlıklar ve yerler arasında (hikmetimiz gereği) dağıtır, (bazı yerlere bazı yıllarda fazla verirken, bazı yıllarda az veririz): acaba bu hususta olsun düşünür ve gerekli dersi çıkarırlar mı? Ama ne var ki, insanların pek çoğunun oldukça nankör kesilmekten başka bir şey yaptığı yok.”- Furkan,50

“O Allah ki, biri tatlı ve içilir, diğeri tuzlu ve acı iki büyük su kütlesini salıverdi; fakat birbirlerine karışmamaları için aralarına bir engel, aşılmaz bir sınır koydu.”- Furkan,53

“Hiç yeryüzüne bakmazlar mı ki, orada çift çift nice güzel bitki bitiriyor, gün yüzüne nice yeni hayat çıkarıyoruz? “- Şuara,7

“Yoksa (hareketine rağmen) yerküreye istikrar verip, onu oturmaya elverişli kılan ve yer yer yarıp içinden ırmaklar akıtan, sonra onun (istikrarı ve fonksiyonlarını görebilmesi için sabit kazıklar misali) dağlar var eden ve birbiriyle birleşen iki büyük su kütlesinin arasına bir engel koyan mı? Allah’tan başka bir ilâh daha mı olurmuş? Hayır, hayır.. onların çoğu, gerçeği bilmemektedir ve öğrenme peşinde de değillerdir.”- Neml,61

“Yoksa bütün varlıkları baştan yaratan, sonra sürekli olarak yeniden yaratan ve (hepsinin ölümünden sonra) onları tekrar yeni baştan yaratacak olan ve sizi hem gök tarafından, hem de yerden rızıklandıran mı? Allah’tan başka bir ilâh mı olurmuş? De ki: “Eğer (Allah’tan başka bir ilâh daha olabileceği iddiasında) samimi iseniz, haydi delilinizi gösterin!”- Neml,64

“Hiç görmezler mi ki, geceyi insanlar dinlenip sükûnet bulsunlar diye, gündüzü de etraflarını görüp çalışsınlar diye var ettik. Şüphesiz bunda iman edecek ve imanda derinleşecek kimseler için dersler, işaretler vardır.”- Neml,86

“Dağları görür ve hareketsiz, yerlerinde sabit sanırsın; halbuki onlar, sürekli hareket halindedir ve bulutların geçip gittiği gibi, (yerin hareketiyle birlikte) geçip gitmektedirler. (Ve Kıyamet Günü de, Âhiret’te oraya has bir şekil almak üzere parçalanıp toz–duman haline geleceklerdir.) Her şeyi muhkem ve kusursuz yapan Allah’ın yapmasıdır bu. Muhakkak ki O, işlediğiniz her şeyden hakkıyla haberdardır.”- Neml,88

“Ne kadar çok canlı vardır ki, hayatları için gerekli rızkı ne depo edebilmekte ne de yanlarında taşıyabilmektedir. Onların rızkını Allah verdiği gibi, elbette sizi rızıklandıran da O’dur; (dolayısıyla rızık korkusuyla gerektiğinde hicretten geri durmayın). Çünkü Allah, her şeyi hakkıyla duyandır, hakkıyla bilendir, (sizin ihtiyaçlarınızı da hem duyar, hem bilir).”- Ankebut,60

Not: Ayet mealleri Ali Ünal’ın Kur’an-I Kerim mealinden alınmıştır.

Rasulullah (s.a.s.) Efendimiz bir gün Nahl Sûresi’nin 90’ıncı âyetini, Mekke ileri gelenlerinden ve İslam’ın baş düşmanlarından Velîd b. Muğîre’ye okur. Âyeti dikkatle dinleyen Velîd, “Ey kardeşimin oğlu! Onu bir daha okur musun?” der. Rasulullah Efendimiz âyeti tekrar okur. Bunun üzerine Velîd o kadar etkilenir ki, şu sözler gayri ihtiyari ağzından çıkıverir: “Vallahi bu sözlerin bir başka tatlılığı vardır. Doğrusu bunun üzerinde çekici bir güzellik mevcuttur. Üst kısmı meyvelidir, alt kısmı çok bereketlidir. Bu, beşer sözü değildir.”

Kur’an’ın her âyetinin olmasa da bazı âyetlerinin nüzulünün öncesi bazı olaylar olmuştur. Bu olayların akabinde âyetler inmiştir ki biz buna nüzul sebebi diyoruz. İşte bu âyetle ilgili de şöyle bir olay anlatılır:

Allah Rasulü bir gün Mekke’deki evinin avlusunda otururken Osman b. Maz’un ona uğramıştı. Mütebessim bir tavırla yaklaşınca Efendimiz: “Oturmaz mısın?” demiş, o da: “Olur, oturayım” deyip tam karşısına geçmişti. Hz. Peygamber onunla konuşurken birden gözlerini göğe çevirmiş, bir süre göğe baktıktan sonra gözlerini yere doğru indirmiş ve sağ tarafındaki bir tümseğe kadar gözüyle takip etmiş, sonra da orada oturmakta olan Osman’ın yanından ayrılarak o gözünün takıldığı yere gitmiş. Orada kendisine söyleneni anlamaya çalışır gibi başını sallamış. Daha sonra ilk seferinde yaptığı gibi tekrar gözlerini göğe doğru çevirip gözüyle takip ettiği kaybolana kadar gözüyle takip etmiş ve Osman ile birlikte oturdukları yere tekrar dönmüş. Osman:

– “Ey Muhammed, daha önce de sana gelir gider, seninle otururdum, ama bugün yaptığın hareketi daha önce senden hiç görmemiştim” demiş.

Hz. Peygamber:

– “Benim ne yaptığımı gördün mü?” diye sormuş.

Osman:

– “Evet, önce gözlerini göğe diktin, sonra sağ tarafında bir yere indirdin, yanımdan ayrılıp o gözlerini indirdiğin yere gittin. Orada sanki sana söyleneni daha iyi duymak ve anlamak ister gibi başını hareket ettirmeye başladın” dedi.

Hz. Peygamber:

– “Biraz önce sen burada otururken Allah’ın elçisi Cibril bana geldi” dedi.

Osman:

– “Allah’ın elçisi mi?” diye sordu.

Hz. Peygamber:

– “Evet” buyurdu. “Sana ne dedi?” diye sordu.

Efendimiz:

– “Bana: “Muhakkak ki Allah, adaleti, iyiliği, akrabaya yardım etmeyi emreder, çirkin işleri, fenalık ve azgınlığı da yasaklar. O, düşünüp tutasınız diye size öğüt veriyor” âyetini indirdi buyurdular.

Osman der ki: “İşte o anda iman kalbimde yer etti ve Muhammed’i sevdim.”

Osman b. Maz’un anlatmaya şöyle devam eder:

– “Hemen Ebû Talib’e gittim ve gördüklerimi haber verdim. Ebû Talib de çevresindekilere: “Ey Kureyş topluluğu, kardeşimin oğluna tâbi olun, doğru yola ulaşmış olursunuz. Muhammed, söyledikleri sözlerle size ancak mekârim-i ahlakı (güzel ahlakı) emrediyor.” dedi. Allah’ın Rasulü, amcasından bu yumuşaklığı görünce iman edeceğini ümit ederek: “Ey amca, insanlara, bana uymalarını emrediyor da kendin bırakıyor musun? La ilahe illallah de ki, kıyamet günü senin lehine şahadette bulunayım.”Ebû Talib ise, “Kureyş kadınları beni kınarlar, korkudan bunu söyledi derler. Eğer böyle demeyecek olsalardı, Müslüman olup seni sevindirirdim” demiş, iman etmemekte diretmişti.

İşte Hz. Peygamber’in, çok sevdiği, önemli yardımlarını gördüğü amcasının hidayeti için böyle çırpınışı üzerine: “Elbette sen, sevdiğini hidayete erdiremezsin; bilakis Allah dilediğine hidayet verir ve hidayete girecek olanları en iyi O bilir” âyet-i kerimesi nazil olmuştur.

İman esaslarından sonra fert, aile ve toplumu fazilet temeli üzerinde yükselten altı prensip, bir bakıma İslam’ın getirdiği hayat düzeninin temelini oluşturur. Bu prensiplerin üçü emir, üçü de nehiydir. Böylece Cenab-ı Hak, günlük hayatımızı kendi rızası doğrultusunda geçirmemizin en kısa ve sağlam yolunu göstermektedir. Allah Teâlâ bu âyette güzel ahlaktan sayılan, dünya nizamını sağlayan üç esası emretmekte; buna karşılık üç çirkin davranışı da yasaklamaktadır. Biz önce sözü edilen bu prensipleri sırasıyla zikredip kısaca açıklamak istiyoruz:

1. Allah Adaleti Emreder

Adalet, “doğru hareket etmek, hakka ve hakikate göre hüküm vermek, eşit olmak, eşit kılmak, her şeyi tam yerine koymak, her hususta ölçülü hareket etmek, hakkı yerine getirmek” anlamlarına gelir ki, zulmün yani haksızlığın karşıtıdır. Muhakkak ki Allah, adaleti emreder. Her şeyi yerli yerinde tutmayı, yerli yerince kullanmayı emreder. Kendinizi Allah’ın yarattığı gaye istikametinde tutmayı ve eşyayı da aynı gaye istikametinde kullanmayı emreder. Şüphesiz adalet mülkün temeli, toplum hayatının güven ve huzuru, fert ve ailenin en sağlam dayanağıdır.

İbn Abbas bu âyetteki adaleti, Allah’tan başka hiçbir ilah olmadığına şahadet etmek; ihsan ise farzları yerine getirmektir” şeklinde izah etmiştir.

İbni Atıyye diyor ki: “Adalet” emanetleri yerine getirmek hususundaki inançlar, hükümler şeklindeki bütün farzlar, zulmü terk etmek, insaflı olmak ve hakkı vermektir. “İhsan” ise mendup olan (tavsiye edilen, öğüt olarak verilen) her şeyin yapılmasıdır. Bazı şeyler vardır ki, tamamen menduptur. Bazı şeyler ise farzdır. Ancak bunlardan yeteri kadarını yapmak adalet mefhumu içine girer. Yeterli olandan fazlasını yapıp kemale erdirmek ihsan mefhumu içine girer.

İbn Arabî adaleti üç kısma ayırmıştır:

1. a) Allah’a karşı adil olmak,
2. b) Kendi nefsimize karşı adil olmak,
3. c) İnsanlara karşı adil olmak.

Kulun, Kendisiyle Rabbi Arasındaki Adalet: Mümin kişinin Allah Teâlâ’nın hakkını, kendi nasibine tercih etmesi, O’nun rızasını kendi arzusundan önce gözetmesi, yasaklardan kaçınması ve emirlerine sarılmasıdır.

Kulun, Kendisiyle Nefsi Arasındaki Adalet: Mümin kişinin, nefsini helake götürecek şeylerden alıkoyması; hırs ve tamahkârlığa uymaktan uzak kalması, her hâl ve manada kanaate sarılmasıdır.

Kulun, Kendisiyle Diğer İnsanlar Arasındaki Adalet: İnsanın fedakârlık yapması, hiçbir şekilde hıyanet yapmaması her şekilde insanlara insafla davranması, senden hiçbir kimseye söz ve davranışla, gizli açık hiçbir kötülük dokunmaması, insanlardan gelecek belalara karşı sabırlı olunması. Bunun en alt sınırı insaflı davranılması ve kimsenin rahatsız edilmemesidir.

Bir ülkenin ve toplumun düzeni adaletle mümkündür. İslam medeniyeti hakka ve adalete dayanır, yani haklı olan güçlüdür. Haksız olan kişi o ülkenin ve toplumun en soylu, zengin ve güçlüsü bile olsa mutlaka sorgulanır ve gerekiyorsa cezalandırılır.

Adaletin yerine getirildiği ve hakkaniyetle uygulandığı toplumlarda huzur ve mutluluk vardır. Adaletin hâkim olduğu toplumlar ve devletler varlıklarını çok uzun süre devam ettirirler. Peygamber Efendimiz bir hadis-i şerifinde, kıyamet günü Allah’ın gölgesinde gölgelenmeyi hak eden yedi sınıf insanı anlatırken, ilk sırada “adil yönetici”yi zikretmiştir.

2. Allah İhsanı Emreder

İhsan; güzellik, iyilik anlamına gelen hüsn kötünden alınmıştır. Güzel iş yapmak ihsan olduğu gibi başkasına iyilikte bulunmak da ihsandır. Bu kelime iyi, cömert, hoşgörülü, affeden, merhametli, nazik olma, bencil olmama vb anlamlarına da gelir.

Taberî diyor ki: “Bu âyette geçen ‘iyilikten maksat, Allah’ın emrettiklerini yapmakta, yasakladıklarından kaçınmakta sabırlı olmak, sıkıntılı zamanlarda da geniş zamanlarda da, sevilen hususlarda da sevilmeyen hususlarda da Allah’a itaat etmek ve buna gayret göstermektir. Bu sebepledir ki buradaki “iyilikte bulunmak” ifadesi “Allah’ın farzlarını eda etmek” şeklinde izah edilmiştir.

İhsan, Rasulullah’ın tabiriyle, Allah görür gibi ibadet etmek, kötülük yapana iyilikle karşılık vermek, iyilik yapana daha çok iyilikte bulunmaktır.

İhsan, gerçekten çok geniş anlamlı bir kavramdır. Her salih amel/güzel iş ihsandır. İhsanı emretmek her işi ve her davranışı kapsar. Böylece ihsanın hayat denizinin tümünü kapsadığı görülmektedir. İnsanın Rabbiyle olan ilişkilerini, ailesi ile olan ilişkilerini, toplumu ile olan ilişkilerini ve bütün bir insanlıkla olan ilişkilerini içine alır. İhsan, kişinin, davranışlarına gerçek imanı katarak Allah’ın kendisi ile beraber olduğunu hissedip Allah’ın rızasına uygun davranmasını sağlamaktadır.

İhsan ile adalet arasında şöyle bir ilişki kurabiliriz: Adalet sağlıklı ve dengeli bir toplumun temeli ise, ihsan da onun mükemmele erişmesidir. Bir taraftan adalet, toplumun haklarını çiğnenmekten ve zulümden korurken, diğer taraftan ihsan, toplumu huzurlu, yaşamaya değer bir hâle sokar. Eğer bir toplumda birey kendi isteklerini yerine getirmekte inat ederse, o toplumun gelişemeyeceği açıktır, en iyi ihtimalle bu toplum çatışmadan uzak olabilir; fakat böyle bir toplumda, sevgi, şükran, cömertlik, fedakârlık, samimiyet, sempati gibi yaşama zevkini geliştiren ve yüce değerlerin oluşmasını sağlayan insanî nitelikler oluşamaz.

3. Allah, Akrabaya Yardım Etmeyi Emreder

Âyetteki “akraba” kavramının, genelde kan bağı ile birbirine bağlı, evlilik bağları ile teşekkül eden yakınlık, aynı ana-babadan gelmenin verdiği bağları ifade ettiği söylenmektedir. Âyette emredilen üçüncü nokta ihsan’ın özel bir uygulaması olan sıla-ı rahim(yakın akrabalara)’e iyilik etmektir. Bu, kişinin akrabalarına sadece iyi davranması, onların acılarını ve mutluluklarını paylaşması ve onlara kanuni sınırlar içinde yardım etmesi anlamına gelmez. Aynı zamanda kişi servetini de imkânları dâhilinde ve akrabalarının ihtiyaçlarına göre onlarla paylaşmalıdır. Burada, gerekli imkânlara sahip herkesin, kendi ailesinin haklarının yanı sıra akrabalarının payının da gerçek ve kanuni olduğunu kabul etmesi gerektiği emredilmektedir. İlâhî kanun ailede zengin olan her bireyi, fakir akrabaların ihtiyaçlarını karşılamakla sorumlu tutar.

İslam, akrabaları açlıktan kıvranırken zevk ve sefahat içinde yaşamayı büyük bir günah olarak tanımlar. İslam, aileyi toplumun önemli unsurlarından biri olarak kabul ettiği için, fakir bireylerin hakkı ilk önce ailedeki zenginler, daha sonra da diğer zenginler üzerindedir. Hz. Peygamber bu noktayı birçok hadiste vurgulamıştır: Bir kimsenin, akrabalıkta yakınlık sırasına göre ebeveynine, karısına, çocuklarına, kız ve erkek kardeşlerine ve diğer akrabalarına karşı görevleri vardır. Bu ana ilkeye dayanan Hz. Ömer, hilafeti döneminde bir yetime birinci dereceden kuzeninin kefil olmasını emretmiştir. Bir başka yetim konusunda da birinci dereceden kuzeni olmadığı için uzak akrabalarını yetime bakmakla görevlendirmiştir. Her bölümün kendi içindeki fakir bireyleri desteklediği bir toplum düşünün! Elbette böyle bir toplum hem ekonomik hem sosyal hem de ahlakî yönden yüce ve saf bir toplum olacaktır.

“Akrabaya yardımda bulunmak ihsan”dandır. Burada özellikle akraba yardımının öne çıkarılışı, onun önemini ortaya çıkarmakta ve pekiştirmektedir. Zira akrabalarımız bizim huzur kaynağımız, teselli dayanaklarımızdır. Onları memnun etmek, şüphesiz rahmet kapılarını açar; onlardan ilgimizi kesmemiz rahmetin bizden kesilmesine sebep olur. O bakımdan akrabalara iyilik hem ilâhî rahmeti arttırır, hem rızka bereket verir hem de ömrün uzun olmasına vesile olur. Bu yardımlaşma aile tutkusundan kaynaklanan bir yardımlaşma değildir. Bu İslami çerçevede, yakından uzağa doğru yayılan dayanışma ilkesinin bir gereğidir.

Yukarıda değinilen üç iyi özelliğe karşılık Allah, hem bireyi hem de toplumu bozan üç kötülüğü yasaklamaktadır. Bunlar:

4. Allah Her Türlü Hayâsızlığı Men Eder

Âyet-i kerimede geçen “fahşâ” kelimesi, aynı kökten gelen “fuhuş” kelimesiyle eş anlamlı olup her türlü çirkin söz ve fiiller için kullanılır. Daha genel bir ifadeyle fahşâ, başta zina olmak üzere edep, hayâ ve iffete aykırı her türlü söz ve davranışı ifade eder. Söz ve davranışlardan yüz kızartıcı ve çok kötü olanları için de bu kelime kullanılır. Fahşânın fuhuş anlamı da vardır ki, genellikle bu anlamda kullanılır ve ırza tecavüz anlamına gelir. Çünkü bu aşırı bir iştir. Saldırı ve aşırı gitmeyi bünyesinde barındırır. Böylece fahşâ kelimesini üzerinde yoğunlaştırır ve fahşâ denildiğinde, özellikle bu fuhuş anlamı kastedilir. Zina, zinaya yol açan, sebep olan bütün söz ve davranışlar; terbiye dışı yaşantılar bu cümledendir. Toplumu kemiren, ülkeyi temelinden sarsan iki büyük felâket vardır: İlki icraat ve yargıda adaletsizlik; ikincisi fazilet duygusunu öldüren, edep ve terbiyeyi dumura uğratan hayâsızlık. Bu iki felâket bir ülkede yaygınlaşıp önü alınmaz bir hâl alınca, o ülkenin yıkılmanın eşiğine geldiğini söylemek bir kehanet olmasa gerektir.

5. Dinin, Aklın ve Sağlam Örfün Hoş Karşılamadığı Her Türlü Fenalığı, Uygunsuz Davranışları Meneder

Âyette geçen “münker” kelimesi “aklın, dinin ve hukukun kabul etmediği şey” şeklinde tanımlanmaktadır. Münker, genelde insanlar arasında kötü kabul edilen ve tüm ilâhî şeriatlar tarafından yasaklanan her şey demektir. Zira İslam’ın şeriatı fıtratın şeriatıdır. Bazen fıtrat sapabilir, fakat İslam’ın şeriatı olduğu gibi kalır, değişmez. Fıtratın bozulmadan önceki asıl hâlini gösterir. O hâlde iyi karakterli, selim ruhlu, sağlam imanlı bir nesil yetiştirmek isteyen bir toplum, eğitiminin harcına dinî ahlak mayasını, doğruyu gören aklın ışığını, müspet yönlendirici özellikte olan örf ve âdetlerin solmayan rengini katmak zorundadır.

6. Haklara Tecavüzü, Haddi Aşmayı da Men Eder

“Bağy” kelimesi, “azgınlık, taşkınlık, haddi aşmak” manasına gelmektedir. Bu kavram aynı zamanda zulmü, hakkı ve adaleti çiğnemeyi ifade eder. Rezalet, çirkinlik, iğrençlik, azgınlık ve isyan (fahşa-münker-bağy) temeline dayalı bir toplumu ayakta tutmak mümkün değildir. Rezaletin bütün boyutlarıyla, iğrençliğin bütün aldatıcılığıyla ve azgınlığın bütün sonuçlarıyla yayıldığı bir toplum uzun süre ayakta kalamaz.

Zulüm ve haksızlık, adaletin karşıtıdır. O bakımdan her işi ehil ve lâyık olana vermek ve her şeyi gerektiği yere koymak adalettir. Bunun aksi bir uygulama zulümdür. Onun için İbn Mes’ud (r) şöyle demiştir:

“Allah’ın kitabında en büyük âyet, Âyete’l-Kürsî’dir. Allah’ın kitabında hayır ve şerri en çok toplayıp özetleyen, Nahl Sûresi’nin 90. âyetidir. Allah’ın kitabında tedbirden sonra işleri Allah’a bırakıp ona güvenerek dayanmayı en çok yansıtan ise: “Allah kendisinden korkup kötülüklerden sakınan kimseye kurtuluş yolu sağlar ve ona beklemediği yerden rızık verir” mealindeki Talâk Sûresi’nin üçüncü âyetidir. Yine Allah’ın kitabında en çok ümit veren, “Ey Muhammed! De ki: Ey kendilerine kötülük edip aşırı giden kullarım! Allah’ın rahmetinden umudunuzu kesmeyin” mealindeki Zümer Sûresi’nin 53. âyetidir.”

Evet, işte Allah’a ihsanı, Allah’ı görüyormuşçasına ona kulluğu, sürekli onun kontrolü altında olduğunuzu unutmadan bir hayat yaşamanızı emreder. Ana babalarınıza karşı, çoluk çocuklarınıza karşı, akraba ve tüm insanlara karşı münasebetlerinizi kendi istediği gibi ayarlamanızı emreder. Yakınlarınıza, akrabalarınıza karşı sahip olduklarınızdan vermenizi emreder. Cömert olmanızı, paylaşmadan yana olmanızı ister.

Allah fahşadan, münkerden ve azgınlıktan, haddi aşmaktan, Allah’ın sınırlarını tecavüzden, Allah’ın yasalarını çiğneyip kendi heva ve hevesleriniz istikametinde bir hayat yaşamaktan da nehy eder. Tüm kötülüklerden, hayâsızlıklardan, ahlaksızlıklardan ve aşırılıklardan sizi men eder. Umulur ki düşünüp öğüt alır, Allah’ın bu uyarılarını hafızalarınızda canlı tutup hayatınızı bunlarla düzenlersiniz, Allah için bir hayat yaşarsınız.

Âyetlerden Çıkarılan İlkeler:

1- Kur’an “adalet” ilkesini getirmiştir. Bu ilke, her birey, her toplum ve her millet için insanlar arası ilişkilerin dayanacağı, değişmez ve sağlam temel bir ilkedir.

2- İyi ve güzel davranmak insanlar arasında huzur ve güven ortamını sağlayan bir davranıştır. Böylece toplumun düzeni de sağlanmış olur.

3- Yakın akrabaya ve muhtaçlara yardım etmek, Allah’ın müminlere bir emridir. Bu emir yerine getirilince insan hem Rabbinin rızasını kazanır hem de insanların sevgisini kazanır.

4- Allah fahşadan, münkerden ve azgınlıktan, haddi aşmaktan, Allah’ın sınırlarını tecavüzden, Allah’ın yasalarını çiğneyip kendi heva ve hevesleriniz istikametinde bir hayat yaşamaktan da nehy eder. Her türlü kötü, çirkin söz ve davranışı yasaklar.

Sonuç itibariyle söyleyecek olursak; şu kısacık ama birçok anlam yüklü âyette geçen sadece üç emir ve üç yasağı samimiyetle yerine getirseydik insanlığın içinde bulunduğu durum nasıl olurdu acaba?

Rabbim bu mükemmel prensipleri hayatımıza geçirip sosyalleştirmeyi nasip etsin. Tüm insanlara karşı bu ilahî gerçekleri canlı hale getirme bilincini ve azmini bize versin.

Ne mutlu hayatını Allah’ın buyrukları doğrultusunda düzenleyip yaşayanlara!

Mehmet Soysaldı, Prof.Dr., Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Kur’ani Hayat Dergisi sayı-23-Adalet-2012

“Ya Rabbî! Yegâne ilah Sensin, Senden başka hakiki ma’bud yoktur. Sübhansın, bütün noksanlardan münezzehsin, Yüce’sin. Doğrusu kendime zulmettim, yazık ettim. Affını bekliyorum Rabbim!” (Enbiya, 21/87) sözleriyle Allah’a yalvarıyordu. Bu ifadelerine kim bilir daha ne engin manalar sığdırıyordu: Belki de tenezzül buyurup bizim anlayacağımız şekilde konuşsaydı şöyle diyecekti:

Ey Mabud-u mutlak, maksud-u bi’l-istihkak! Sen’den başka gerçek bir ilah, hükmü her şeye geçen bir hâkim ve dilediğini himayesine alacak bir hâmi yoktur. Seni tesbih u takdis ediyorum. Sen, noksan sıfatlardan münezzeh ve müberrasın. Şu an içinde bulunduğum durumda bana tabiatın ve esbabın herhangi bir tesiri ve yardımı olamaz. Denizin dalgalarına kimse hükmedemez. Balığa kimse sözünü geçiremez. Şu karanlıktan kimse beni kurtaramaz. Hiç kimse beni içimi kavuran kalbî sıkıntılardan inşiraha kavuşturamaz. Bütün bu esbaba tesir edebilecek biricik Müsebbib Sensin.

Senin havl ve kuvvetinin her şeye yeteceğine iman eden birinin esbaba tesir-i hakiki tanıması mümkün değildir. Nitekim esbaba sırtımı dönüyor, Seni tenzih ediyor ve Müsebbibü’l-esbab Rabbim, Senin merhametine sığınıyorum. Ben kendi kendime zulmettim; ama affına sığınmaktan başka da bir yol bilmiyorum.

Hazreti Yunus, “لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنْتَ” cümlesiyle istikbalini Mevlâ- yı Müteâl’e havale ediyor; “Ey talihsizlerin sığınağı, ey âcizlerin güç kaynağı, ey dertlilerin tabibi, ey yolda kalmışların hâdîsi, yol göstereni! Geleceği hakkımda aydınlatacak Sensin. Nur, Münevviru’n-nûr ve Musavviru’n-nûr Sensin. Ben halkımın kalbine Senin envar-ı marifetini koymaya çalıştım. Ancak onlar bunu almamak için direndiler. Bu hakikati onların gönüllerine yerleştirecek olan da Sensin, Sen bilirsin!..” manalarını da içeren duasını seslendiriyordu.

Aslında, “Kalbleri tenvir edecek, gönülleri diriltecek yegâne Hâdi Sensin. Her şeyin zimamı ve anahtarı Senin elindedir. Sen istersen her şey rahatlıkla olur. İstemezsen, en rahat şeyler dahi çok çetinleşir.” anlamlarına gelen bu ifadeyle, Hazreti Yunus bize de bir yol öğretiyor, geleceğimizi aydınlatabilmemiz için elimize bir fener veriyor: Bugün dine ve dindara düşman bir kesim, mü’minlerin etrafını çepeçevre sarmış ve adeta esbap sukût etmiş; mü’minler eli kolu bağlı, mefluç bir durumda… İşte “Lâilâhe illâ ente” sözü bu menfiliklere maruz günümüzün mü’minine şöyle demesini talim ediyor: “Allah’ım! Bu kadar ağır şartlar altında bütün zararları defetmek, bütün menfaatları celbetmek ancak Senin güç ve kudretinle mümkün olur. Kaba kuvvet temsilcilerine, istikbal ve ikbal hırsıyla gözü dönmüş kimselere akıl vermek, onları hidayete erdirmek sadece Senin yapabileceğin bir iştir. Zulümler karşısında bize de sabr-ı cemil ver, husumete kilitlenmişlere karşı yardımcımız ol; istidadı olanları Din-i Mübinle şereflendir, zalimlere de varlığını duyur.”

Yunus Aleyhisselam denize atıldığı anda; deniz, balık, gecenin karanlığı, çeşit çeşit zulumât ve düşmanları onun aleyhinde ittifak etmişlerdir. Bu durumda Hazreti Yunus’un öyle bir zâta teveccüh etmesi lazımdır ki, o zâtın hem denize, hem balığa, hem de gecenin karanlığına hükmü geçebilsin. Bu da bilkülliye esbabı nefyedip Cenâb-ı Hakk’a teveccüh etmekle olacaktır. İşte tam da bu noktada Hazreti Yunus “Sübhâneke” demiştir ki, bu kelime burada, “Bütün esbabı tesirden azlettim. Her şeyden yüz çevirdim. Sadece ve sadece Sana döndüm. Sen tutarsan kurtulurum. Sen bırakırsan batarım. Tut beni Allah’ım, tut ki edemem Sensiz; tutmazsan elimden kalırım kimsesiz!..” anlamına gelmektedir.

إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِين ifadesi de mü’minlere şu duygularla dolmaları gerektiğini iş’ar etmektedir: Ey Rabb-i Rahîm! Mücrimiz, düşkünüz, derbederiz. Yakın tarihimiz itibarıyla hiç bu kadar dağılmamış, bu kadar zaafa düşmemiş, bu kadar Senden uzak kalmamış ve asla bu ölçüde Sensizlik yaşamamıştık. Biz, sürekli “Sen Sen” diyenlerimiz de dâhil, bir kısım aldatan ve şaşırtan duygulardan mürekkep varlıklarız. Şehvetimiz ve öfkemiz galebe çalabilir, sabırsızlık bize hükmedebilir ve biz bununla nefsimize zulmetmiş olabiliriz. Bu perişaniyetimizi Senin huzurunda itiraf ediyor; takatsizliğimizi, güçsüzlüğümüzü dile getiriyor ve Senin sonsuz kuvvetine sığınıyoruz. Nazar-ı merhametini hakkımızda celbetmeye çalışıp diyoruz ki: “Senin gibi merhametli bir Zât, bizim gibi defalarca çamura düşmüş kalkmış, sonra yine düşmüş kimselerin imdadına koşar, ellerinden tutar, onları çamurdan çıkarır. İşte bizim bu hâlimizi, Senin de o mübarek, mukaddes, müberra, muallâ ve münezzeh âdetini Sana arz ediyor, hakkımızda nazar-ı merhametini diliyor ve dileniyoruz.”

Hâsılı, Yunus bin Metta üç kelimecik içine, binlerce cümlenin istiab edemeyeceği duygu ve mülahazaları sıkıştırmış, her biri dünya ve ukba kapılarını açacak mübarek üç kelimecikle hissiyatını bir nebiye yakışır tarzda Rabbimize takdim etmiş ve işte o zaman sırlı bir elektrik düğmesine dokunulmuş gibi balığın karnı onun için bir tahte’l-bahr (denizaltı) olmuştu. Bu tahte’l- bahr onu sahil-i selamete çıkarmış ve sahilde şecere-yi yaktin, onun için koruyucu ve gölge edici bir ağaç hâline gelmişti. Daha sonra da, Kur’ân’ın ihbarıyla, Hazreti Yunus memleketine dönerken onu yüz bin insan karşılamış ve hepsi birden imanlarını ikrar etmişlerdi.

Evladı Ateşe Düşmek Üzere Olan Bir Anne Gibi…

Kıymetli Gönül Dostları,

Sözü biraz uzatacak olsam da, arzu ediyorum ki, Hocamızın dikkat çektiği çok önemli bir mevzuyu ve hoş bir nükteyi size de nakledeyim:

Yunus b. Metta, bütün esbab sukût edince acz u fakra sığınıyor ve nazar-ı şefkati kendi üzerine celbediyor. Tam çaresizliğe düştüğü anda asıl kuvvetin ışığını görüyor. Çaresizlik onu nur-u tevhidi aramaya yönlendiriyor. Nur-u tevhid içinde sırr-ı ehadiyete vukuf peyda ediyor. Yani, Allah’ın varlığını ve birliğini vicdanında, latifelerinde ve bütün benliğinde derinden hissedince, Zât-ı Ulûhiyet’in hususi teveccühünü kavrama mazhariyetine eriyor.

“Benim Rabb’im benim Rabb’im;

Sen’den başka yoktur Rabb’im!

Dostluğunda vefa gördüm;

Senin vefan çoktur Rabb’im!”

manasını da içeren “Lâilahe illa ente” sözünü dile getirerek “muztar” kaldığını ve yalnızca O’na dayandığını ifade ediyor.

Kur’ân-ı Kerim;

أَمَّنْ يُجِيبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَيَكْشِفُ السُّوءَ وَيَجْعَلُكُمْ خُلَفَاءَ الأَرْضِ أَئِلَهٌ مَعَ اللهِ قَلِيلاً مَا تَذَكَّرُونَ “O (ilah kabul ettikleri) nesneler mi üstün yoksa çaresiz kalıp Kendisine yalvaran insanın duasını kabul edip sıkıntısını gideren ve sizi dünyada halifeler (söz sahipleri) yapan Allah mı? Hiç Allah ile beraber başka tanrı mı olur? Elbette olmaz! Ne de az düşünüyorsunuz!” (Neml, 27/62) âyet-i kerimesi bütün çaresiz fertlere ve problemlerle mücadele eden toplumlara yol gösteriyor:

Allah Teâlâ, çalacağı kapıyı iyi bilen bir insan ızdırar hâline düşünce, darda kalıp çaresizlikle inleyince ve “artık bittim” deyince —umumiyetle— o kulunun imdadına yetişir. O anda önemli olan ihtiyacının farkına varıp, yetersizliğini anlayıp “tek çare” bilerek Mevlâ’ya yönelebilmektir. Bir çukura yuvarlanmak, bir uçurumdan düşmek ya da bir suda boğulmak üzere olan bir mü’min, çaresizliğini gönlünde duyup da samimiyetle Cenâb-ı Hakk’a teveccüh ederse, Rabb-i Rahim’in fevkalâdeden inayetine mazhar olması büyük bir ihtimaldir.

Bir Hak dostu mevzuyla alâkalı şöyle bir hadise anlatmaktadır: Bu Hak dostu çarşıya indiği bir gün, orada kurulu olan panayırda bir cambazın ipin üzerinde yürüdüğünü ve ipin alt tarafında da bir palyaçonun etrafta toplanan halkı eğlendirdiğini görür. Başını çevirip onu biraz seyrettiği esnada,-ihtimal Hazret’in manevi havası oraya da tesir etmiştir- yapmış olduğu ters bir hareketten dolayı ip cambazının ayağı kayar ve yere düşmeye başlar. İşte o sırada cambaz için esbab bilkülliye sukût etmiştir. Onun, öyle birisine teveccüh etmesi lazımdır ki, kurtulması için hiçbir vesilenin bulunmadığı o anda onu muhafaza etsin. Yere doğru düşen cambaz, hayattan ümidini kestiği dakikada içinden gele gele, dolu dolu, yüreği yırtılırcasına “Allaaaah!” der inletir her yanı. Beklenmeyen şey olur; Cenâb-ı Hak onun kurtuluşuna yerdeki palyaçoyu vesile kılar ve cambaz palyaçonun iri göbeğinin üzerine düşer. Neticede palyaço ölür; cambaz ise kurtulur. Bu hadiseyi değerlendiren Hak dostu der ki: “Hayatımda bir kere böyle Allah deseydim, ben de kurtulurdum.”

İşte bu, muztarın Allah demesidir; esbab tamamıyla sukût etmiş, o da gözünü her taraftan kesmiş, nazarını tek noktaya yoğunlaştırmış, bütün kalbiyle O’nun dergâhına yönelmiş. Izdırarı ona Allah duyurmuş, çaresizliği hissettirmiş. Nitekim, “…çaresiz kalıp Kendisine yalvaran insanın duasını kabul edip sıkıntısını gideren ve sizi dünyada halifeler (söz sahipleri) yapan Allah.. ” mealindeki beyan-ı ilahi de bu ızdırarı hissetmeyi nazara veriyor. Bu âyet, özellikle üç hususa dikkat çekiyor: Muztarın duasına icabet edileceğini, başındaki olumsuzluğun, kötü hâlin kaldırılacağını ve bir de şayet bir toplum ızdırar havasında küllî bir teveccühte bulunursa onların yeryüzünde söz sahibi olacaklarını ima ediyor.

Demek ki, şahsî ya da ailevî hayatınız adına belalarla çepeçevre kuşatılabilir ve Yunus Nebi’nin balığının karnındaymış gibi bir ızdırar hâline düşebilirsiniz. Böyle kendi durumunuz itibarıyla çaresizlik içinde olduğunuz bir anda, -Hazreti İ. Hakkı’nın sözüyle- “Nâçâr kalacak yerde / Nâgah açar ol perde / Derman olur her derde / Mevlâ görelim neyler / Neylerse güzel eyler.” deyip O’na dönerseniz, O da sizi halâs eyler.

Fakat bir de, o kötü hâli, o fenalığı, o sıkıntılı durumu ve o ızdırarı millet hesabına ve âlem-i İslâm’ın maruz kaldığı musibetler adına algılama mevzuu vardır. Topyekün mü’minlerin ve âlem-i İslâm’ın başındaki belaların bir muztar vicdanıyla algılanacağı âna kadar inananların yeryüzünde huzurun mimarı olmaları imkânsızdır. Söz konusu âyeti dikkatlice mütalaa ederseniz, göreceksiniz ki, önce tek fertten bahsediliyor, darda kalana yardım edileceği söyleniyor; ne var ki, hemen sonra “sizi dünyada denge unsuru yapan Allah” sözüyle mesele ferdîlikten çıkartılıp içtimaî hâle getiriliyor. Şu hâlde, mü’minler, kendi şahsî ve ailevî hayatlarıyla alâkalı musibetler karşısındaki duyarlılıklarını, bütün inananları ilgilendiren mevzularda da ortaya koymazlarsa; kendileri ızdırar hâlindeyken hissettikleri çaresizlikle “Rabbiiiim!..” dedikleri gibi, müslümanların umumunu alâkadar eden meselelerde de “Allah’ım, bahtına düştüm!” diyerek inlemezlerse, en azından Hak yoluna gönül vermiş kimseler böyle yapmazlarsa, Allah inananları yeryüzünün denge unsuru ve dünyanın huzur kaynağı kılmaz. İçtimaî problemler toplumun umumunun ızdırar hâliyle Cenâb-ı Hakk’a teveccüh etmesiyle çözülebilir. Bu da, başkalarını yaşatmayı yaşamaya tercih edebilecek, insanların ebedî mutluluğu bulabilmeleri için inim inim inleyecek ve mazlumların zulüm cenderesinden kurtulması istikametinde şahsî hayatı adına duyduğu ızdırar ölçüsünde ızdırap yudumlayacak mefkûre kahramanlarının varlığına vâbestedir.

İslâm dünyası denilen coğrafyada böyle bir ızdırar hâli var mı yok mu, ona siz karar verin. Sadece bu husustaki nihai kararınıza bakarak mazlum ve mağdur milletlerin istikballerini tayin mevzuunda doğru bir hüküm ortaya koyabilirsiniz.

Hazm-ı Nefs Üzerine Bir Hatıra

Ahmed Feyzi Abi, çok olgun ve hazm-ı nefs sahibi bir insandı. Üstad’a çok sâdıktı; hep onu seslendirir ve her yerde onu dillendirirdi. Hakikaten feyzi, feyezânı coşkundu, konuşurken ifadeleri şelâle gibi gürül gürül akardı. İzmir’e ilk gittiğim günlerde sadece bir yerde Risale dersi yapılıyordu. Bir müddet sonra bir ders de Karşıyaka’nın bir bölgesinde başlatılmıştı. Her hafta birkaç arkadaşla gemiye biniyor, karşı tarafa geçiyor ve bazı dostların evlerinde müzakere yapmaya çalışıyorduk; orada da bir nuraniyet olsun, orada da tevhid seslendirilsin, orada da Peygamber Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)’den bahsedilsin ve orada da hakayık-ı imaniye dillendirilsin istiyorduk. O mahalle manen biraz yoz gibi görülüyordu. Belki ehl-i dünya açısından, kalburüstü insanların bulunduğu yerdi ama aslında dinden bir hayli uzaklaşmış kimselerin, Mehlika Sultan âşıklarının ârâm eylediği bir merkez gibiydi. Ders nerede olursa olsun, Ahmed Feyzi Abi de ekseriyetle gelirdi.

Bir gün, meseleyi sadece kendi bildikleri ve kendi anladıkları bir hizmet felsefesine bağlayan, ille de böyle yürünecek diyen, herkes için bir disiplin takdir edip o disipline uymayanları hizmet dairesi dışında gören birkaç arkadaş da derse katılmıştı. Ahmed Feyzi Abi, kitap okurken, bir ara sözü döndürüp dolaştırıp ihtilaf ve iftiraklara getirdi. “Bu arkadaşları kaç defa ikaz ettim; meseleyi daraltmamalarını, ‘İzmir’de farklı mütalaalar oluyor, iş geniş tutuluyor’ diye güft u gû yapmamalarını söyledim. Fakat anlamıyorlar; oysa bu da makbuldür, bu da makbuldür, bu da…” diyerek bazı hususlardaki rahatsızlıklarını saymaya başladı. Bu sözlerinin başka meclislere de taşınıp daha büyük kavgalara sebebiyet vermesinden korkarak edep ve saygıyla hemen sözünü kestim. “Abi, ne olur müsait bir zamanda onları bana anlat” dedim. O, hiç aldırmadan sözlerine devam etti. Bir süre sonra yine dayanamadım, farklı mülahazaları dillendirdiği her yere yayılacak ve ruhlara iftirak, ihtilaf düşüncesi atılacak endişesiyle bir kere daha “Abi, kurban olayım o meseleyi sonra bana anlat..” dedim. Hazret birden öfkelendi, “Sen kim oluyorsun ki, sana anlatayım!” dedi. Bu defa da ben biraz da sun’î öfkeyle celallendim, “Asıl sen kim oluyorsun ki Eserlerin olduğu yerde konuşuyorsun, bırak hakikat konuşsun!..” dedim; oradan bir kitap alıp birinin eline verdim ve “sen oku” diye işaret ettim. Bunun üzerine o tek kelime konuşmadan dersi dinledi ve herkesle beraber oradan çıkıp kaldığı eve gitti.

Ertesi sabah Kestanepazarı Kur’ân Kursu’nun müdür odasında oturuyordum; çok erken bir vakitte beyninden kurşun yemiş gibi bir hâlde, -canım çıksın- ezile ezile geldi. “Bana hakkını helal eder misin?” deyip sarıldı. Oysa babam yaşındaydı, bilinen, kabul edilen, saygı gören bir insandı; benim özür dilememi bekleyebilirdi ve belki de bu hakkıydı. Gerçi fitneye meydan vermemek için mecbur kaldığım o davranışımı oradakiler de tasvip etmişlerdi ama ben kendimi o tavırlarımdan dolayı hâlâ suçlu sayarım; onun yaşını, hulûsunu, herkes tarafından kabul edilmiş bir insan olmasını ve düşüncesindeki haklılığını nazar-ı itibara alarak daha yumuşak bir üslup kullanabilir ve daha farklı bir yolla ikaz edebilirdim. Öyle yapmadığım için bunca sene sonra bile hâlâ pişmanlık duyarım. Fakat ondaki büyüklüğe ve hazm-ı nefse bakın ki, kendisini suçlu görmüş, sabahın o saatinde gelip özür dilemiş ve benden helallik istemişti.

Osman Şimşek, “İbretlik Hatıralar” adlı kitaptan alınmıştır.