Mücessem rahmet olarak gönderilen Allah Resûlü, Cenab-ı Hakk’ın engin rahmetinin temsilcisi olarak hayatı boyunca insanların o rahmetten istifade etmesi için çırpınıp durmuştur. Dünya ve ahiret saadetine götüren, Allah’ın engin rahmetinden olabildiğince istifade etme yollarını gösteren mesajına bîgâne kalan hatta inkâr edenlerin bile hidayete ermeleri için iki büklüm olmuş, ızdırapla kıvranmıştır. Kur’an, Kainatın iftihar tablosunun bu durumunu hem takdir hem de ta’dil(kendini bu kadar da yıpratma) ederek şöyle buyurmuştur: “Bu söze (Kur’an’a) inanmıyorlar diye neredeyse kendini telef edip bitireceksin” (Kehf, 18/6; Şuarâ, 26/3)

Peygamber Efendimizin (aleyhi ekmelü’t-tehâyâ) getirdiği mesaja icabet edip, çizgisinde gidenlere ise şefkat ve merhameti çok başkadır. İnsanlık tarihinde O’nun kadar “ümmetine düşkün” bir başkasını göstermek mümkün değildir. Kur’an bu hakikati

لَقَدْ جَاءَكُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِكُمْ عَزِيزٌ عَلَيْهِ مَا عَنِتُّمْ حَرِيصٌ عَلَيْكُمْ بِالْمُؤْمِنِينَ رَءُوفٌ رَحِيمٌ

Peygamber Efendimiz, ayette bildirildiği üzere ümmetine çok düşkündür. Onların üzerine öylesine titremektedir ki bir tozun bile konmasına gönlü razı değildir. Ümmetinin dünyada ve ahirette sıkıntıya düşmesi O’nu çok müteessir ve mahzun eder. O’nu (Sallallahu aleyhi ve sellem) en çok düşündürüp mahzun eden de ümmetinden ahirette cehennem azabına düşecek olanların halidir. Ümmetini cehennem azabına götüren bir yola düşmemesi için bir baba şefkatiyle ikaz eden Allah Resûlü, onların hep hayırlara, güzelliklere mazhar olması hususunda da çom hırslıdır.

Efendimizin (sallallahu aleyhi ve sellem) müminlere olan şefkati, düşkünlüğü bir babanın evladına olan şefkati gibidir. Bu son derece şefkatli bir babanın “evladım” diyerek gönül meyvesini ve ciğerparesini bağrına basması gibi O daha dünyaya teşrif eder etmez “ümmetim” demişti. Nitekim Şefkat Peygamberi ümmetine olan bu düşkünlüğünü şöyle ifade etmişti:

إِنَّمَا أَنَا لَكُمْ بِمَنْزِلَةِ الْوَالِدِ

“Hiç şüphesiz ben size bir babanın evlatlarına olan durumu gibiyim.” 1

Ayette geçen بِالْمُؤْمِنِينَ رَءُوفٌ رَحِيمٌ ifadesinde “بِالْمُؤْمِنِينَ” kelimesinin “رَءُوفٌ رَحِيمٌ “ den önce gelmesi; teknik ifadesiyle “car ve mecrur”un tekaddümü, alemlere rahmet olarak gönderilen Allah Resûlü’nün müminlere özel bir şefkat ve merhametinin olduğunu bildirmektedir.2

Cenab-ı Allah, O’nun ümmetine düşkünlüğünü, şefkat ve merhametini güzeller güzeli isimlerinden “raûf” ve “rahîm” isimlerinin tecellileriyle ümmetine özel bir teveccühde bulunduğunu bildirerek tanıtmıştır. Allah şimdiye kadar hiçbir peygambere bu şekilde Esmâ-i Hüsnâsından iki ismi birlikte vasıf olarak zikretmemiştir.3

Allah Resûlü, müminlere kendi nefislerinden daha yakın ve önceliklidir. Çünkü O (sallallahu aleyhi ve sellem) onlara kendi nefislerinden daha hayırlıdır, onları görüp gözetir. Müminlere dünyada ve ahirette hayırlarına olanı gösterir. Nasıl olmasın ki, biz nefislerimizden çok kere kötülük görürüz. Hâlbuki O’ndan hep kerem, iyilik, merhamet, şefkat ve mürüvvet gördük ve inşallah ötede de göreceğiz. O (sallalahu aleyhi ve sellem), Allah’ın rahmetinin temsilcisidir. Öyleyse, elbette bize bizden daha yakındır. Nitekim O, bu hususa şu şekilde dikkat çekmiş: “Ben mü’minlere kendi öz canlarından daha yakınım.” İsterseniz şu âyeti okuyun: “Allah Resûlü, müminlere kendi canlarından daha azizdir.” (Ahzab, 33/6) buyurmuş ve sonra da sözüne şöyle devam etmiştir: “Kim bir mal bırakırsa o akrabalarınadır. Fakat kim de bir borç veya bakıma muhtaç kimse bırakarak giderse borcunun ödenmesi ve geride kalanların bakımı bana aittir.” (Buharî, Tefsir, 33/1; Müslim, feraiz, 15)

O, müminlere kendilerinden bile öncelikli olduğu gibi, aynı zamanda müminler de Allah Resûlü’nü kendi canlarından bile daha çok sever/sevmelidir. Allah Resûlü, kendisine muhabbet besleyenleri aynı ölçüde sever; çünkü O, en büyük mürüvvet insanıdır.

Her Yerde Her Zaman Ümmetini Düşünmesi

Ümmetine çok düşkün olan Allah Resûlü, yaşadığı kutlu zaman dilimi boyunca hep ümmetini düşünmüş; dünya ve ahirette ümmetini saadete götürecek yolları hem tebliğ ederek hem de aşkın temsili ile bilfiil göstermiş, helaka sürükleyecek çizgi dışı düşünce ve davranışlardan da sakındırmıştır. O’nun vahiy orijinli, şefkat yörüngeli hayat-ı seniyyeleri mikro planda kıyamete kadar gelecek bütün Müslümanların her türlü dertlerine, problemlerine çare olacak zenginlik ve enginliktedir.

Allah Resûlü, kâinat yüzü suyu hürmetine yaratılmış bir insan olarak, getirdiği ve temsil ettiği rahmetle insanlığı buluşturmak için işkencelere, hakaretlere maruz kalmış; ama bütün bunlara rağmen tel’in ve beddua için elini açmamıştır. Zira O (sallallahu aleyhi ve sellem), lanet etmek için değil alemlere rahmet olarak gönderilmiştir.4

Mekke’de kapı kapı dolaşmış, insanların bir araya geldiği panayır vs. gibi anları bir fırsat olarak değerlendirmiş mesajını tebliğ etmişti. Bir keresinde çok ağır haraketlere maruz kalmış, melek imdadına koşmuş, eğer isterse bir dağı kaldırıp bu âsî kavmin tepesine indirebileceğini söylemişti. Ama o şefkat abidesi insan ellerini kaldırarak:

أَرْجُو أَنْ يُخْرِجَ الله مِنْ أَصْلابِهِمْ مَنْ يَعْبُدُ الله وَحْدَهُ لا يُشْرِكُ بِهِ شَيْئًا

“Allah’ın, onların neslinden (kıyamete kadar) yalnızca Allah’a ibadet edip O’na şirk koşmayan birilerini çıracağını ümit ediyorum”5 demiş ve onlara herhangi bir belanın gelmesini istememişti.

Peygamber Efendimiz, kendisini taşlayan, vücudunu kan revan içinde bırakan, namaz kılarken boğazını sıkan veya başına işkembe koyan, geçeceği yollara dikenler serpen insanların, hep hidayetlerini istemiş böylelikle düşmanlarının bile cennete gitmelerini arzu etmiştir. O, Taif’te taşlanmış, yüzü gözü kan içinde bir bağa sığınmak mecburiyetinde kalmış; ama kendine bunu reva görenlere beddua etmemiş halini Allah’a arzetmişti.

Yine harp meydanında dişi kırılıp yüzüne miğferinin bir parçası saplandığı ve yüzünden dökülen kan yere düşeceği esnada, hemen ellerini kaldırarak âdetâ duâ ile İlâhî gadabın önüne geçmeye çalışmış ve:

اللهمَّ اغْفِرْ لِقَوْمِي فَإِنَّهُمْ لا يَعْلَمُونَ

“Allah’ım kavmime hidayet et, çünkü onlar (beni) bilmiyorlar”7 niyazıyla kâfirlerin başına gelmesi muhtemel bir belayı önlemişti ki, bu ifadelerin her bir kelimesinde nasıl bir şefkat ırmağı çağladığı açıktır.8

Allah Resûlü hiçbir beşere nasip olmayan miraça mazhar olmuştu. Gökler velîmesine çağrılan Hakk’ın özel davetlisi O’ydu; herkesin gözünü diktiği “Kâb-ı Kavseyn”e uğrayıp geçen de yine O’ydu. “Sidretü’l-Müntehâ”nın misafiri olmak sadece O’na bahşedilmiş bir mazhariyet,

مَا زَاغَ الْبَصَرُ وَمَا طَغَى

mazmununca gördüğü şeyler karşısında başının dönmemesi, bakışlarının bulanmaması da O’na lütfedilmiş özel bir temkindi. O, Âyetü’l-Kübrâ’nın kendi hususiyetleriyle zuhûrunu müşahede etti, ama asla gözleri kamaşmadı; kamaşmadı ve bütün gök ehlince “müşârun bi’l-benân” oldu. 9

Miraçta bütün varlığın ibadet ve tesbihlerini Cenab-ı Allah’a sunmuş, “es-Selamü aleyke eyyühennebi” hitabına mazhara olmuştu. Olmuştu da yine ümmetini düşünmüş “es-selamü aleyna ve ala ibadillahissalihin” diyerek selam ve emniyetten ümmetinin de olabildiğince istifade etmesini niyaz etmişti. 10

İşte, Sidretü’l-Müntehayı aşıp, aklın idrakinde pes ettiği “Kâb-ı Kavseyni ev ednâ” zirvesine ulaşan, idrak ufuklarımızı aşan likaullaha mazhar olan Allah Resûlü, gördüklerini gördürmek, duyduklarını duyurmak için aramıza dönmüş ve her müslümana donanım ve gayret ve performansı nisbetinde miraç yolunu açık bırakmıştır. 11

Miraç’da bile ümmetini düşünen ve dönüp gelen Efendimiz, ümmetine cennette ve Cenab-ı Hakk’ın cemalini müşahede etmede de rehberlik ve pişdarlık yapacaktır. O, “Müminler, cennette cuma günü Cenab-ı Hakk’ı göreceklerdir.” buyurmaktadır. Bu mevzuda da yine huzurun âdâb ve erkanını bilen Zât olarak ümmetine yol gösterecektir. Orada Livaü’l-hamd bayrağı altında, çok hamd eden, Allah’ın nimetlerini ruhunda ve vicdanında duyan ve o nimetler karşısında iki büklüm olan, bir adı da Ümmet-i Muhammed ve Hammâdûn olan ümmet-i merhume toplanacaktır. Allah Resûlü, Livâü’l-hamd bayrağı altında ümmetini arkasına alacak, yer yer Havz-ı Kevserine götürecek, yer yer Cenab-ı Hakk’ın cemalini -ki, cennet hayatının binlerce senesi bir saat rü’yet-i cemaline mukabil gelmeyen, anlaşılmaz ve idrak edilmez bir derin zevk ve lezzettir- O’nun sayesinde ve O’nun rehberliğinde ümmet-i Muhammed o âb-ı kevseri dahi nûş edecektir. Aynı zamanda müminler, O’nunla ebedî ve daima yenilenen bir güzelliğe, ebedî ve daima yenilenen bir lezzet ve zevk alma istidadına ulaşacaklardır.

Gökler ötesi yolculuktan ümmeti için geri dönen Allah Resûlü, ebediyete yürürken ümmetinin en zor anlarında da yanındadır. Mahşerde, sırat köprüsünde, hesapta ümmetine el uzatan Allah Resûlü’nün bazı rivayetlerden anlaşıldığına göre, yine ümmetine imdad etmek için muvakkaten cehenneme gidip çıkacaktır.12

Mahşer günü herkesin kendi derdine düştüğü, dünyada iken seve seve hayatını feda etmeye amade olan annenin bile evladından kaçtığı hatta peygamberlerin bile “nefsi nefsi” dediği yerde O (aleyhi ekmelü’t-tehâyâ) “ümmetî ümmetî” diyecektir. 13

En çetin ve zor yerlerden biri olan sırat köprüsün de Allah Resûlü ümmetinin imdadına koşacaktır. Sıcaklık, korku ve dehşetin gittikçe arttığı bu yerde Peygamber Efendimiz sırat köprüsünün başına duracak, herkes amellerine göre süratten geçecek Allah Resûlü, “Allahümme sellim sellim” buyuracaktır.

Peygamber Efendimiz, Sırat köprüsünden geçerken ümmetinden bazılarının takılıp yolda kalacağını haber vermişti. O gün köprünün başına duran Şefkat peygamberi, köprüden geçerken ümmetinin sarsılması, oradan alttaki cehenneme düşme tehlikesi geçirerek “Ey Muhammed yetiş imdadımıza, Ey Muhammed yetiş imdadımıza” diye çığlık atmaları üzerine yüksek sesle “Ya Rab ümmetim, ümmetim! Ben bugün nefsimi istemiyorum (kendi kurtuluşumu) kızım Fatıma’yı da istemiyorum. Ümmetimi istiyorum” diye Yüce Mevla’ya niyaz edecektir.14

Diğer taraftan ümmetinin en zor anlarında yanında olup, onlara şefaat elini uzatan Allah Resûlü, içlerinden ahirette takılıp yollarda kalanlardan tablolar arzetmiş15, böyle bir duruma düşülmemesi için yüreği yanan bir baba hüznüyle şu şefkat yüklü ikazını yapmıştı: “Benim yüzümü kara çıkarmayın/beni mahçup etmeyin” 16

Dînî Ahkâmda Şefkat ve Kolaylık

Şefkat ve merhamet peygamberinin getirdiği dinin ahkamı da şefkat eksenliydi. Zaten şefkat ve refetle donatılmış Peygamber Efendimizin tebliğ ve temsil ettiği dinin başka türlü olması da düşünülemezdi. Zira O, ilahî ahlâk ile donatıldığından mü’minlere rauf u rahîmdir. Ve getirdiği din ve şeriat da iyman edenler için aynı re’fet ve rahmettir. Bu şefkat ve merhamet, O’nun getirdiği dinin hükümlerinin ümmetini dünya ve ahirette azaba götürecek şeylerden uzak tutmak ve en güzel ahlâk ve değerlerle donatmak hem de her seviyedeki insanın yaşayabileceği enginlik ve esneklikte tezahür etmiştir. İslam dini, en bedevîden en medenîye, çok az gelişmiş toplumlardan fevkalade medenî toplum ve cemaatlere kadar çok farklı kimselere hitap etmektedir. Allah Resûlü, bunların hepsine bakış, görüş ve değerlendirme, hatta yaşayabilme durumlarını nazara alarak seslenmiştir.

Şefkat Peygamberinin hane-i saadetinde birlikte yaşama bahtiyarlığına eren Hz. Aişe annemiz, dinin emir ve yasaklarında Efendimizin ümmetine olan şefkatini şöyle ifade etmiştir: “Allah Resûlü iki şey arasında muhayyer bırakıldığında mutlaka kolay olanı tercih etmiştir.” (Buhari, Menakıb, 27; Müslim, Fazail, 77)

O’nun getirdiği din, bir hanifiye-i semha idi17 ve herkesin rahatlıkla yaşayıp, tatbik edebileceği bir sistemin de adıydı. Allah Resûlü, şahsî hayatında dini en zirvede yaşadığı halde, hemen her mevzuda ümmetinin hepsinin uygulayabileceği ölçüde emirlerini vaz’ ediyordu. Peygamber Efendimiz’in hayatı ve tebliğ ve temsil ettiği dinin hükümleri bu açıdan bakıldığında hemen her mevzuda şefkat eksenli olduğu görülecektir. Biz sadece birkaç misal zikretmek istiyoruz:

Peygamber Efendimiz, ashabına hitap ederek imkanı yerinde olanların hacc yapmalarının farz olduğunu bildirmiş ve hacc farizasını yerine getirmelerini istemişti. Orada bulunanlardan biri “Her sene mi hacc yapacağız? diye sormuş Allah Resûlü, sükut buyurmuştu. Bunun üzerine soru soran kimse üç kere sorusunu tekrar etti. Sonunda Peygamber Efendimiz: “Eğer evet deseydim her sene hac yapmanız farz olacaktı ve siz de buna güç yetiremeyecektiniz.” buyurarak ümmetinin altından kalkamayacağı bir hükmün farz kılınmasını istememişti. 18

“Eğer ümmetime zorluk vereceğimden çekinmeseydim, her namazın başında onlara misvak kullanmalarını emrederdim.” buyu­rmuşlardı. (Buhârî, Cum’a 8; Müslim, Tahare, 42.)

Ümmetini zora koşma endişesini taşıdığından dolayı, böyle bir emirde bulunmamıştı. Yoksa, misvak kullanmak da, aynen abdest gibi namazın farzlarından olacaktı. Böyle bir şey ise, bu dinin ruhu olan kolaylık prensibine uygun düşmeyecekti. Çünkü herkes, her yerde misvak bulamayabilirdi..

Allah Resûlü, birkaç gece mescidde ashabına teravih namazını kıldırmış daha sonra cemaat halinde kıldırmayıp odasında tek başına kılmıştı. Ashab, Efendimizin çıkıp kendilerine teravih namazını kıldırmalarını arzu etmişlerdi. Peygamber Efendimiz, onların bu arzularını gördüğünü fakat bu şekilde cemaatle devam ederse teravih namazının ümmetine farz kılınabileceğini, farz kılındığında da ümmetinin bunu yerine getirmekten aciz kalacağını, ifade buyurarak cemaatle kıldırmayıp tek başına kılmıştır.19

Allah Resûlü, ibadete çok tutkundu. Namazlarını oldukça uzun kılardı. Bilhassa nâfile namazları, sahabenin takatını aşacak mahiyette idi. İşte O, böyle bir namaz kılma niyetiyle namaza duruyor, sonra da namaz esnasında bir çocuk ağlaması duyunca, hemen namazı hızlandırıyordu. Çünkü o günlerde kadınlar da erkeklerin arkasında olmak üzere Allah Rasûlü’nün imamlığında namaz kılmak için cemaata iştirâk ediyorlardı. Efendimiz, ağlayan çocuğun annesini böylece kadını rahatlatıyordu. 20

Bu itibarla Şefkat abidesi namazda imamlık yapanlara şu tavsiyede bulunmuştu:“sizden biri insanlara namaz kıldırirken cemaatin durumunu nazar-ı itibara alarak cemaate ağır gelmeyecek şekilde namaz kıldırsın. Zira cemaat içinde zayıf, hasta ve yaşlı olanlar vardır. Kendi başına kılarken ise istediği kadar namazını uzatabilir.“ (Buhari, salat, 183; Tirmizî, Salat, 61)

İşte O (sallallahu aleyhi ve sellem), hemen her meselede böyle bir şefkat âbidesiydi.. Ve insanlara şefkat ve mülayemetle muamele edilmesini tavsiye ederdi.21 Tabii ki O’nun dinin hükümlerindeki şefkatle muamelesi adaleti ihlal edecek şekilde değildi. Toplumun hukukunun ihlal edildiği yerde ise aslan gibi kükrerdi.22 O’nun şefkati rızay-ı ilahi eksenli idi.

Tebliğ ve İrşatta Şefkat

Peygamber Efendimiz, ilahi mesajı tebliğ ve temsil ederken hep şefkat eksenli davranmıştır. Maruz kaldığı kabalıklara, eziyetlere katlanmış bunları reva görenlerin başlarına bir şey gelir diye titremiş, onların bile hidayetini arzu etmiş; hata ve kusurları şefkatle ikaz etmiştir. Bu hususla alakalı bir-kaç misal zikretmek istiyoruz.

Yeni müslüman olmuş birisi, Efendimizin yanına gelerek O’ndan yardım talep etmişti. Allah Resûlü adama bazı şeyler vermesine rağmen adam hoşnutsuzluk izhar edip edep sınırlarını zorlayınca, Sahabe Efendilerimiz o şahsın üzerine yürümüş ve saygısızlığını cezalandırmak istemişlerdi. Fakat, Peygamber Efendimiz onlara mani olmuş ve başka şeyler de verip o adamı memnun etmişti. Sonra da ashabına dönüp şöyle buyurmuştu: “Benimle bu köylünün durumu kaçan bir deve ile sahibinin durumu gibidir. İnsanlar devenin peşinde koşmuş, hep beraber onu yakalamaya çalışmışlardır ama deve kalabalıktan daha çok ürkmüştür. Sonunda deve sahibi, “Devemi benimle başbaşa bırakın. Ben onu sizden daha iyi bilirim, ona karşı sizden daha yumuşak davranırım” diye seslenmiş; eline bir tomar ot alarak ona ön tarafından yavaş yavaş yaklaşmış ve sonuçta devesini sakinleştirerek boynuna zimamı vuruvermiştir. Eğer siz de o adamı bana bırakmasaydınız onu ateşe atmış olurdunuz. Benimle ümmetimin arasına girmeyin, ashabımı bana bırakın.”23

Allah Resûlü, ümmetinin hata ve kusurlarını affederek kırmadan, incitmeden şefkatle kucaklayarak irşat etmiştir. Helal dairesi keyfe kafi iken şeytani cazibesine kapılarak haramlara ve günahlara sürüklenmelerini ve böyle bir durum karşısında kendisinin onları kurtarmak için cehd ve gayretini bir temsille şu şekilde ifade etmiştir:

“Benimle sizin misaliniz, ateş yakan bir adamın misali gibidir ki; hemen pervaneler, kelebekler o ateşin içine düşmeye başlarlar. O bunları kovar. Ben de ateşten korumak için sizin eteğinizden tutuyorum. Halbuki siz elimden kaçıyorsunuz.”24

Peygamber Efendimiz hata, kusur ve zaaflara şefkatle yaklaşır, akıl ve mantığa hitap ederek irşat ederdi: Allah Rasulü’nün huzuruna bir gün bir genç gelmiş ve: “Ya Rasûlallah, zina için bana izin ver, çünkü tahammül etmem mümkün değil” demişdi. O anda orada bulunanlar böyle bir talebe farklı şekilllerde reaksiyon göstermişlerdi: Kimisi ağzını kapamak istemiş ve “Rasûlullah’a karşı böyle terbiyesizce konuşma!” imasında bulunmuş, kimisi eteklerinden tutup çekmişti. Kimisi de suratına bir tokat vurmak niyetindeydi. Ama, bütün bu olumsuz davranışlara sadece şanı yüce Nebi, şefkat peygamberi ve merhamet âbidesi, susmuş, sonra da o genci yanına çağırarak, dizlerinin dibine oturtmuş ve ona şöyle sormuştu:

-Böyle bir şeyin senin annenle yapılmasını ister miydin? —Anam babam Sana feda olsun Ey Allah’ın Rasûlü, istemezdim. —Hiç bir insan da, annesine böyle birşey yapılmasını istemez! —Senin bir kızın olsaydı, ona böyle bir şey yapılmasını ister miydin? —Canım Sana feda olsun Ya Rasûlallah, istemezdim. —Hiçbir insan da, kızı için böyle birşey yapılmasını istemez! —Halanla veya teyzenle böyle birşey yapılmasını ister miydin? —Hayır, Ya Rasûlallah, istemezdim! —Kız kardeşinle ister miydin bir başkası onunla zina etsin? -Hayır, hayır, istemezdim.! Ve son söz, —Hiç kimse de, halasıyla, teyzesiyle ve kızkardeşiyle zina edilmesini istemez.

Şefkat ve merhametle gence bu şekilde yaklaşarak onu aklen ve mantiken doyurarak ikna eden Allah Resûlü, sonra da ellerini kaldırıp dua etmişti. Bu genç bu hadiseden sonra Medine’nin en iffetli gençlerinden biri olmuştu.”25

Ahirette ümmetine şefaati Hayatı boyunca ümmeti diyen, sıkıntı, keder ve ızdıraplarını herkesten derince vicdanında duyan Allah Resûlü, ümmetinin dünya ve ahirette takılıp yollarda kalmaması; en önemlisi de cehennem azabına düşmemesi için çırpınıp durmuş, dua dua Allah’a yalvarmıştır.

Ümmetinin ebedi helake götürecek yollara makas gibi kollarını gererek çıkmaz sokak diyen Allah Resûlü, her fırsatta Yüce Mevla’dan ümmetinin affını, ahiret saadetini istemişti. İşte bir gece sabaha kadar, Hazreti İbrahim’in duası olan, “Ya Rabbî! Doğrusu onlar (putlar) insanların çoğunu saptırdılar. Artık bundan sonra kim bana tâbi olursa, o bendendir. Kim de bana karşı gelirse, o da Senin merhametine kalmıştır, şüphesiz Sen Gafûrsun, Rahîmsin.” (İbrahim, 14/36) mealindeki ayet ile; Hazreti İsa’nın duası olan, “Ya Rabbî! Eğer onları cezalandırırsan, şüphe yok ki onlar Sen’in kullarındır. Onları affedersen, Aziz ü Hakîm (üstün kudret, tam hüküm ve hikmet sahibi) ancak Sen’sin!” (Mâide, 5/118) mealindeki ayeti tekrar tekrar okumuş, ellerini kaldırıp “Allahım! Ümmetimi (mağfiret et), ümmetimi (mağfiret et!)” diye yalvarmış ve ağlamıştı. Bunun üzerine Allah Teala Hazretleri: “Ey Cebrail! Muhammed’e git ve O’na de ki: “Biz seni ümmetin hususunda razı edeceğiz ve asla kederlendirmeyeceğiz.” buyurmuştu.26

Ve yine Peygamber Efendimiz’e “Elbette Rabbin sana ileride çok ihsanda bulunacak, tâ ki sen de O’ndan ve verdiğinden razı olacaksın.” (Duha, 93/5) buyurulmuştu. Selef-i salihinden bazıları, “Kur’ân’da en ümit verici ayet budur, zira kendisine ümmet olma şuur ve şerefini taşıyan kimseler kurtulmadıkça Efendimizin razı olması düşünülemez.” demişlerdir.27 Peygamber Efendimiz’in (sallallahu aleyhi ve sellem) ümmetine karşı duyduğu büyük şefkat de bunu gerektirmektedir.

Peygamber Efendimiz, hiçbir kimseye nasip olmayan bir hususiyet olarak şefaat-ı uzmâ28 ve makam-ı mahmudla müjdelenmiştir.29

Sürekli ümmetini düşünen ve ümmetinin afv ve mağfirete mazhar olması için dua dua yalvaran Şefkat Peygamberi, gökler ötesinden gelen teklife tercih hakkını ümmetine ebedi hayatta en faydalı olanı seçmekle cevap vermişti: “Rabbimin nezdinden bir melek geldi ve ümmetimin (ümmeti icabet)yarısını Cenab-ı Allah cennete koymak ile şefaat arasında bir tercih yapmamı istedi. Ben şefaati tercih ettim. Zira şefaat daha umumi ve kifayetlidir. Siz bu şefaatin ümmetimin müttakilerine mi olduğunu sanıyorsunuz. Hayır! O ümmetimin hata ve günah işlemiş, günahlarla kirlenmiş olanları içindir.” (İbn-i Mace, Zühd, 37; Ahmed b. Hanbel, Müsned, 2/75)

Peygamber Efendimizin şefaatinden bütün insanlık istifade edecektir. Mahşer günü, güneşin iyice yaklaşmasıyla kanter içinde kalan insanlık, sıkıntı ve dehşet içinde bir an evvel bu atmosferden kurtulmaya çalışacak “Aman ne olur şefaat edecek birini bulalım” diyerek insanlığın babası Hz. Adem’e koşacak. Hz. Adem, kendisinin böyle bir hususiyetinin olmadığını söyleyerek insanları Hz. Nuh’a gönderecek; Hz. Nuh, Hz. Musa’ya; Hz. Musa’da Hz. İsa’ya gönderecek. Hz. İsa da bu hususiyetin Hz. Muhammed’e ait olduğunu söyleyerek onları Peygamber Efendimiz’e gönderecek. Zira o gün herkes kendi derdine düşecek ulü’l-azm olan peygamberan-i âli şan bile “nefsi nefsi” diyecek, kendilerinin umum insanlığa şefaat etme gibi bir kredilerinin olmadığını söyleyeceklerdir.30

Mahşer yerinin eşi-benzeri görülmemiş bir şekilde insanın kan-ter içinde kaldığı bunaltan atmosferinden bir an evvel uzaklaşmayı isteyen beşer, Peygamber Efendimiz’in kapısına dayanacak ve ondan şefaat etmesini isteyecek. Allah Resûlü, arşın altına gidip Yüce Mevla’ya secde ederek O’nun ilham ettiği dualarla rabbini tesbih edecek yakarışa geçecek ve kendisine vaad edilen umum insanlar için şefaat etme kredisinin yerine getirilmesini, kendisine lutfedilmesini isteyecek, Peygamber Efendimizin nezd-i ilahideki hiçbir varlığa nasip olmayan fazilet ve şerefi bütün insanlığa gösterilerek insanlar arasında hüküm verilerek mahşer yerinde dehşet içinde beklemenin ızdırabından Allah’ın şefaat dalga boyundaki rahmeti ile kurtulacaklardır.

Allah Resûlü (s.a.s), ümmetinden bir kısmının cehenneme gireceğini duyduğu an mahşer meydanında secdeye kapanıp “Ümmetim! Ümmetim!” diye yakarışa geçecek, o esnada cenneti, hurilerin perdedarlığını ve kim bilir daha nice güzellikleri unutacak ve gözyaşlarını ceyhun ede ede hep ağlayacak O’na “Artık başını kaldır! Şefaat et, şefaatin kabul edilecek!” deninceye kadar başını yerden kaldırmayacak ve hep “Ümmetî! Ümmetî!” diye inleyecektir.31

Böylelikle Şefkat Peygamberi’nin şefaatinden olabildiğince istifade edecek olanlar ise O’nun getirdiği mesaja iman ederek icabet eden ümmeti olacaktır. Zira Peygamber Efendimiz’e kimlere şefaat edeceği sorulduğunda “Benim şefaatim dili kalbini tasdik ederek yürekten kelime-i tevhidi getirenleredir.” buyurarak samimi olarak La ilahe illallah Muhammedün Resûlüllah diyenlerin şefaat atmosferinden istifade edeceğini bildirmiştir. 32

Mücessem rahmet olan ve Allah’ın engin rahmetinden istifade yollarını gösterip rehberlik eden Allah Resûlü’nün şefaati ile ümmeti, kabirden, haşirden, mahşer yerinden, sırattan, hesaptan, cennet ve cehenneme uzanan uzun yolda en tehlikeli yerleri Peygamber Efendimiz’e iman ve O’nun şefaati sayesinde geçecek ve hayal ufuklarını aşkın nimetlere mazhar olacaktır.

Ümmeti içinde de Efendimizin engin şefaat kredisinden en çok istifade edecek olanlar ise en çok darda kalanlardır. “Benim şefaatim ümmetimden büyük günah işleyenleredir.” Buyurarak şefaat dairesinin ne kadar geniş olduğunu bildirmişlerdir.

Evet, günah-ı kebaîr işlemiş, düşmüş kalkmış, yer yer sürüm sürüm olmuş ve kirlenmiş, fakat ümidini yitirmemiş, ümitle ve zayıf da olsa imanla Huzur-u Risaletpenâhî’ye varabilmiş, Rasulü Ekrem’in şefaat atmosferi içine girmiş ne kadar mücrim varsa herkese bir bişarettir bu. Allah (celle celâluhû) O’na “Şefaat et! Şefaatin kabul görecektir” buyurmuşsa, O da bu teveccühü değerlendirecektir.. evet, Cenab-ı Hak, Habibi başını yere koyup, “Ümmetim, Ümmetim!” diye yalvardığında O’nun içine su serpecek ve rahmet esintili şu sözleri söyleyecektir: “Ya Muhammed! İrfa’ ra’seke, işfa’ tüşeffa’ – Ya Muhammed! Başını kaldır. Şefaat et! Şefaatin makbuldür bugün.” İşte bu, âlemlere rahmet olarak gönderilen Allah Rasulü’nün, günah-ı kebâir işlemek suretiyle cennet yolundan aşağıya düşmüşlere yeniden çizgilerini bulma manasında bir rahmet tecellisidir.

Allah Resûlü’nün şefaatinden en çok büyük günah işleyip cehenneme düşmüş olanlar istifade etmekle birlikte her mümin de Allah’ın rahmetinin farklı bir tecellisi olan şefkat atmosferinden istifade edecektir.

Ümmetinden tevhid hakikatini arızasız inanıp temsil eden yetmiş bin insan Efendimizin şefaati ile sorgusuz-sualsiz, hesaba çekilmeden cennete girecektir.33

Ve yine Allah Resûlü’nün şefaati ile ümmetinden cennete girenler, sevaplarının üstünde makamlara, lütuflara nail olacaklardır.34

Tabii ki Efendimizin şefaatinden istifade nisbeti, O’na iman etmeye, O’nun getirdiği dini rızay-ı ilahi eksen ve hedefli yaşamaya bağlıdır. Cenab-ı Allah, Peygamber Efendimizin ruhaniyatından, şefaatinden istifadeyi rızasına ve Efendimiz’e karşı duyulması gereken saygıya bağlamıştır. Efendimizin şefaatinden olabildiğince istifade Allah’ın hoşnutluğu dairesinde inanmaya ve o çizgide hayat yaşamaya bağlıdır. Allah’ın hoşnutluğuna, rızasına götüren yol da Efendimizin tebliğ ve temsil ettiği mesaj çizgisinde yaşamaktan geçmektedir. Peygamber Efendimiz’in (aleyhi ekmelü’t-tehâyâ) şefaat atmosferinden olabildiğince istifade edebilmenin en önemli yolu nam-ı celil-i Muhammedî’yi her yerde dalgalandırmak, insanlığın ızdırap ızdırap üstüne kıvrandığı günümüzde O rahmet ve şefkat peygamberi ile insanları tanıştırmak, O’nu sevdirmek ve hayatımızı sünnet-i çizgisinde yaşamaktır. O’nun şefaatinden istifade yollarının en önemlilerinden biri de her fırsatta Allah Resûlü’ne salat u selam okumak, ezan-ı Muhammedî’den sonra dua etmektir.

Cenab-ı Allah, Peygamber Efendimizin şefaat atmosferinden olabildiğince istifade eden kullarından eylesin…

Yeni Ümit, sayı 71, 

_______________________

DİPNOTLAR 1 Ebu Davud, Taharet, 4; Beyhaki, Sünen-i Kübra, 1/91. 2 Tahir b. Âşur, et-Tahrir ve’t-Tenvir, Tevbe suresi 128. ayetin tefsiri. 3 Kurtubî, el-Cami li Ahkâmi’l-Kur’an, Tevbe, 128. ayetin tefsiri. 4 Müslim, birr, 87; Buharî, edeb, 38; 5 Buhari, Bedü’l-Halk, 7; Müslim, Cihad, 111; İbn-i Kesir, el-Bidâye, 3/166-168 6 İbn-i Kesir, el-Bidaye ve’n-Nihâye, Mektebet-i Maarif, Beyrut, 3/136 7 Buhari, Enbiya, 54; Müslim, Cihad, 105; Kadı İyaz, Şifâ, 1/105 8 M. Fethullah Gülen, İrşad Ekseni, 181 9 M. Fethullah Gülen, Kendi Dünyamıza Doğru, s. 171. 10 Kurtubi, el-Cami Li Ahkami’l-Kur’an, Bakara suresi, 286. ayetin tefsiri. 11 Bkz. M. Fethullah Gülen, Kendi Dünyamıza Doğru, s.171-172 12 Ebu Davud et-Tayalisi, Müsned, 1/353; Ahmet b. Hanbel,Müsned, 3/244; Ali el-Müttaki, Kenzü’l-Ummal, 14/635 Taberani 13 Kurtubi, et-Tezkire, s.258. 14 Kurtubi, a.g.e, s.351 15 Buhari, enbiya, 8; Ahmet b. Hanbel, Müsned, 1/353 16 Ali el-Müttaki, Kenzü’l-Ummal, 14/640 17 Ahmed b. Hanbel, Müsned, 5/266; Taberanî, Mucemü’l-Kebîr, 8/222 18 Müslim, hacc, 412; Nesaî, menâsik, 1. 19 Buhari, salatü’t-teravih 2;Müslim,salatü’l-müsafirin 178. 20 Buharî, Ezan, 65; Ebu Davud, salat, 123 21 Ebu Davud, Edep 20; Müslim, Cihad 6. 22 Buhari, hudud, 12. 23 Kadı İyaz, Şifa-i Şerif, 1/124-125 24 Buhari, Rikak, 26; Müslim, Fedâil, 17-19. 25 Taberanî, Mucemu’l-Kebir, 8/162; Ahmed b. Hanbel, Müsned, 5/256-257. 26 Müslim, iman, 346 27 Kurtubi, el-Câmi li Ahkami’l-Kur’an, Duha suresi 5. ayetin tefsiri 28 Buhari, Salat 56; Cihad 122; Müslim, Mesacid 3, 5-8 29 İsra suresi, 17/79 30 Buhari, Enbiya, 3; Tefsir, 17/5; Tirmizi, Kıyamet, 10 31 Buhari, Tevhid, 36; Tefsirü’l-Kur’ân, 5; Müslim, İman, 326,327; Tirmizi, Kıyamet, 10 32 Tirmizî, Daavat, 126; Ahmed b. Hanbel, Müsned, 2/307 33 Buhari, rikak,50; Müslim, iman, 369) 34 Bu konudaki hadisler tevatür derecesindedir. Bkz. Kettani, Nazmü’l-Mütenasir fi ehadisi’l-mütevatir, 304 nolu hadis)

Biz kimseye kin tutmayız,
Ağyar dahi dosttur bize.
Kanda ıssızlık var ise
Mahalle vü şardır bize

Adımız miskindir bizim,
Düşmanımız kindir bizim.
Biz kimseye kin tutmayız,
Kamu âlem birdir bize.

Pişrev bize Kur’an’durur,
Vatan bize cennetdürür.
Cehennemi Hak yandırır,
O gül-i gülzardır bize.

Vatan bize cennetdürür,
Yoldaşımız ol Hak’durur.
Hak’tan yana yönelicek,
Başka yollar dardır bize.

Dünya bir avrattır karı,
Yoldan iltir niceleri.
Sürün gitsin o ağyarı,
Onu sevmek ardır bize.

Dünya haramdır haslara,
Lâkin helâldir hamlara.
Biz dünyayı dost tutmayız
O dünya murdardır bize.

Yunus eydür:
Allah deriz,
Allah ile kapılmışız.
Dergâhına yüz tutuban,
Hemen bir ikrardır bize.

Bir taraf olabildiğine kabul edici, sinesini açıcı, herkesi bağrına basıcı olmalı. Diğer taraf dirense bile belli bir süre sonra sizin atmosferiniz içinde onlar da yumuşayacaktır. İnsanlara, kötülükle değil iyilikle mukabele edilmesi gerekir. Kötülüklere karşı iyilikle mukabelede bulunun. İyiliğe karşı iyilikle mukabelede bulunmak ihsan değildir. Kötülüklere karşı iyilikte bulunmak ihsandır.

Adanmış insanların vazifesi, tûba-i cennet çekirdeğini nemalandırmak suretiyle suri Müslümanlıktan, şekli Müslümanlıktan, taklidi Müslümanlıktan sıyırıp insanları kalbî hayata yükseltmektir.

Bir tek insanın gönlünü yeşertiyorsanız dünya ve içindekilerden daha hayırlıdır

Bir tek insanın gönlünde tuba-i cennet çekirdeğini inkişaf ettiriyorsanız, bir tek insanın… “Bir toplumun, bir heyetin, bir milletin” demiyorum, bir tek insanın gönlünü yeşertiyorsanız, bu dünya ve içindekilerden daha hayırlıdır.

Bir tek insanı bu hale getirme istikametinde içiniz kan ağlarken diğer taraftan demet demet tebessümlerinizle etrafa gül demetleri sunuyorsanız, bir tek insan mevzuunda bu kadar çırpınıyorsanız, bu yığın yığın koyunlardan daha hayırlıdır; zayıf hadis ifadesiyle, üzerine güneşin doğup battığı her şeyden hayırlıdır.

Haçlı seferlerinden daha beter durumdayız

Bu dönemde aile fertlerinin dahi birbirine düşman edilmesi nedeniyle Haçlı seferlerine rahmet okutturacak bir tabloyla karşı karşıyayız. Topyekün İslam dünyasında, kendi ülkenizde bile, o korkunç ayrıştırmalar, insanları birbirine düşürmeler… O zaman böylesine bir tablo yoktu.

Kur’an surları adına her şeyin yıkıldığı bu dönemde size büyük vazifeler düşüyor. Diriliş erleri için yapılacak çok şey var.

Köksüz birer ağaç gibi devrilecekler

Allah, sahabenin yaptırdığını size yaptırtıyor. Sahabenin yaptığına karşı çıkanlar olsa olsa şeytanın çırakları olabilir. Zulm ile abad olanın sonu berbat olur. Allah zalimi imhal etse de ihmal etmez. Yakında onlara acıyacak duruma geleceksiniz. Bir yönüyle köksüz birer ağaç gibi devrilecekler. Bir bir devrilecek ve sizden yardım, medet, istiane bekliyor gibi acı acı yüzünüze bakacaklar. Esas haklarında ağlanacak birileri varsa onlardır.

Zalimlere eyvallah etmemeli, özür dilememeli

Her devirde inananlara zulmeden zalimler olmuştur. Her zaman hakkın aleyhinde böyle densiz insanlar olmuştur. Her devirde bir kısım Rum Mehmetler çıkacaktır, diğer insanlara kan kusturacaktır, ızdırap çektirecektir.

Bin türlü bela gelse, çarpsa, toslasa, götürüp darağacında assalar bile tebessümle öbür tarafa yürümeliyiz. Darağacına götürdükleri zaman size tebessüm eden Azrail’i görüyor gibi tebessüm ederek öbür tarafa yürümeli. Ama asla Rum Mehmetlere, zalimlere eyvallah etmemeli. Özür dilememeli, hata ettik dememeli. Hata etmediniz. Hatayı başkaları yaptı siz değil.

Unutmamalı, bir mü’min asla bir zalimden özür dilemez.

Bediüzzaman âhiretle ilgili görüşlerini Kur’ân’ın üçte birine denk geldiğini söylediği haşir ve âhiretle ilgili âyetlere bina etmektedir. Bediüzzaman’ın âhiret hakkında ki açıklamalarını Kur’ân’a dayandırmasındaki sebeplerin başında, bütün İslam âlimlerinin “haşir nakli bir meseledir, akıl ile ona gidilmez” görüşünde ittifak etmeleridir. Bu nedenle Said Nursî de âhiretle ilgili görüşlerinde aklın tek başına haşrı idrak edemeyeceğini söyleyip haşir ve âhiretle ilgili bulunan Kur’ân’i delillerden yola çıkmıştır. Bediüzzaman’a göre bunun sebebi, haşrın ism-i azamın tecellisiyle olmasıdır. Fakat ona göre, ism-i azamı ve her bir ismin âzâmi mertebesindeki tecellisiyle ortada olan büyük fiilleri görmek ve göstermekle haşr-i azam bahar gibi kolay ispat edilir ve bu konuda tahkiki iman sahibi olunur. Yoksa akıl, dar ve küçük düsturlarıyla kendi başına kalsa aciz kalır, taklide mecbur olur .

Bediüzzaman’ın âhiretin varlığını açıklarken nakli delillerden yola çıkmakla beraber aklıda tamamen saf dışı ettiği söylenemez. O nakli delillerle yola çıkmış fakat zamanla dînî esasları inkâr eden pozitivizm ve materyalizm gibi felsefi akımların yaygın ve etkili olduğu bir dönemde yaşaması onu âhiretin varlığı konusunda aklî deliller üzerinde yoğunlaşmaya sevk etmiştir. Bediüzzaman kendi ifadesiyle söz konusu felsefî akımların görüşlerini yansıtan kitapların yaygınlaşması sebebiyle Sözlerin Onuncu bölümünü teşkil eden Haşir Bahsini kaleme almıştır.

Bediüzzaman Haşir bahsinde âhiretin varlığı konusundaki izahlarına, Allah’ın rahmet eserlerinin tefekkür edilmesinin emredildiği Rum suresinin ellinci âyetini hareket noktası alarak başlar. Bu âyette arzın ölümünden sonra diriltilişinin keyfiyetine dikkat çekilmekte ve Allah’ın ölüleri mutlaka dirilteceği ve O’nun her şeye kadir olduğu ifade edilmektedir (er-Rum, 30/ 50).

Haşir bahsinin devam eden bölümünde ise Bediüzzaman, Hz. Peygamber’in şahsında nübüvvet ve onun görevlerine kısaca değinmekte ve âhiretin varlığını Allah’ın rab, kerîm, rahîm, hakîm, adl, cevâd, cemîl, mücîb, celîl, bâkî, hâfîz, rakîb, hay, kayyûm, muhyî, mümît ve hak isimlerinin varlık üzerindeki tecellilerini duyulur âleminden seçilen pek çok örnekle detaylandırılmakta ve bu isimlerin âhiretin varlığına delil olduklarını söylemektedir .

Bediüzzaman’a göre âhiretin en büyük sebeplerinden biri insanın bizzat kendisidir. Çünkü Bediüzzaman, koskoca bir ağacın, küçük meyveleri için bazen kesilip, aşılanması nasıl daha güzel ve bâkî meyveler vermesi içinse, bunun gibi kâinatın yaratılmasına sebep ve kalbi yaratıcının en nurlu ayinesi olan ve kâinatın semeresi durumundaki küçücük insanın, haşir ve neşir gibi muazzam değişmelere ve kâinatın harab edilip tekrar kurulmasına sebep olması; yalnız onun için dünya kapısının kapanıp âhiret kapısının açılacağını göstermektedir der .

Bediüzzaman’ın ilk eserlerinde âhiretin varlığı konusundaki delilleri kısa maddeler şeklinde sıraladığı görülür. Müellif bu maddeleri daha sonra telif ettiği eserlerde detaylandırmaktadır. Bediüzzaman’ın âhiretin varlığını delillendirmek için yazdığı bu maddeleri şu şekilde özetleyebiliriz:

1. Kâinattaki Nizam ve Hikmetin Âhiretin Varlığının Delil Oluşu

Bediüzzaman’a göre kâinattaki nizam ve hikmet, âhiretin varlığının delilidir. Çünkü ebedî hayat olmazsa söz konusu nizam ve hikmetin değeri kalmaz. Müellif bunu şöyle izah eder: Allah insanı kendine vahiyle muhatap seçmiş, insanı isimlerinin en yüksek derecede tecellisine mazhar kılmış, rahmet hazinelerinden ona ikramlarda bulunarak kendinî tanıtmıştır. Bundan dolayıdır ki ölüm gibi bazı konularda çaresiz kalan insanı tamamen yok edip onu ebedî hayatta da mutlu etmemek Allah’ın bu hikmetine uygun düşmemektedir. Gerçek hikmet devamlı olan olduğundan bu da ancak ebedî olan âhirette sonsuz bir mutlulukla mümkündür demiştir.

Bediüzzaman, kâinattaki nizam ve hikmet, âhiretin varlığına delildir tezini sinema örneğini vererek daha da güçlendirmiştir. Müellif öncelikle varlık sahnesinde hayat ile ölüm içinde toplanıp dağılan mevcudatın başka bir gayesi olduğuna dikkat çekerek bu örneği verir. Bediüzzaman nasıl ki sinema ve benzeri şeylerde kısa bir görüntüyü alabilmek ve bunları insanlara gösterebilmek için büyük gayret sarf edilmekte ve masraflar yapılmaktaysa, ebedî hayatta da gerek hesap, gerekse dünyada meydana gelen olayları tekrar görmeyi temin etmek için bu hayattaki suretler ve amellerin neticeleri kaydedilmekte ve korunmaktadır der. Bediüzzaman’a göre dünyanın âhiretin tarlası olması da bu gerçeği ifade eder. Sonuçta müellif, Allah’ın hikmeti, inâyeti, rahmeti ve adâleti mademki dünyada görülmektedir, öyleyse dünyanın varlığı gibi âhiretin varlığı da kesindir demiştir. Çünkü Bediüzzaman’a göre dünyadaki her şey bir açıdan âhiret hayatına yöneliktir. Bu durumda âhireti inkâr etmek dünya ve içindekileri inkâr etmek gibidir.

2. Kâinattaki Değişimin Âhireti Gerektirmesi

Bediüzzaman’ın diğer delili de kâinatta özellikle canlı varlıklarda gözlenen değişimin de âhirette ki tekrar diriltilmeye örnek teşkil etmesidir. Müellife göre insanın bedeninde bazı hücrelerin ölmesi ve yerine yenilerinin gelmesi veya geceden sonra sabahın, kıştan sonra baharın gelmesi ve baharda binlerce canlının tabiatı kısa sürede şenlendirmesi gibi durumlar âhiretin varlığı konusunda insana ipucu vermektedir .

3. İnsanın Fıtri Özelliklerinin Âhireti Gerektirmesi

Said Nursi’nin bir başka görüşü de âhiretin varlığı konusunda ileri sürülen akli delillerden biri olan ve insanın fıtri özelliklerinden birini oluşturan adâlet duygusudur. Bediüzzaman, Dünyanın hiçbir yerinde ve döneminde adâletin sürekli hâkim olduğunu söylemek mümkün değildir der. Dolayısıyla pek çok insan yaptığı zulüm ve haksızlığın cezasını görmeden, çoğu insan da hakkını alamadan ölmektedir deyip, bu durumun ebedi bir hayatta mutlak adâletin gerçekleşmesi için büyük bir mahkemenin varlığına delil olduğunu söylemiştir. Ona göre kozmolojik planda adl ve hâkim olan Allah’ın zâlim ve mazlumun hesabını görecek bir mahkemeyi kurmaması düşünülemez. Bu sebepledir ki Bediüzzaman, söz konusu adâletin dünyada tam manasıyla gerçekleşmediğine göre ebedi hayatta mutlaka tahakkuk edeceğini ve adâlet duygusuna bağlı olarak kulluk görevini yerine getirenle günah işleyen ve Allah’ı inkâr edenlerin yaptıklarının karşılığını görmek üzere cennet ve cehennemin var edileceğini söylemiştir.

4. Allah’ın Esma ve Sıfatlarının Âhireti Gerektirmesi

Bediüzzaman’ın âhiretin varlığı hakkındaki farklı bir görüşü de Allah’ın rahman ve rahim olmasının ebedi saadetin mevcudiyeti için bir delil oluşturuyor olmasıdır. Said Nursi’ye göre bir şeyi gerçekten nimet haline getiren ve yokluğu halinde kişinin mutsuz olmasını engelleyen şey, insanda bulunan ebedi mutluluk inancıdır. Bediüzzaman’a göre eğer ilâhi ihsanın en büyüğü olan ebedi mutluluk insana verilmezse, bütün nimetler onu huzursuz eder, elindeki bütün ihsan ve lütuflar onun için üzüntü kaynağı olur. Bu sebeple, ona göre Allah’ın rahmetinin dünya üzerindeki tecellileri böylesine apaçık bir şekilde iken, onların bir gün yok olup ebedi bir şekilde devam etmeyeceği düşüncesi, kişiyi bu rahmetin inkârına götürür. Bediüzzaman bu yüzden kıyametin kopmasıyla son bulacak olan bu dünya hayatından sonra mutlaka ebedi bir hayat yaşanacaktır demiştir.

5. Peygamberlerin İcması Âhiretin Varlığını Gerektirmesi

Müellif geçmiş Peygamberlerin ittifakını, Hz. Peygamber’in nübüvvetinin delillerini, Kur’ân’ın mu’ciz oluşunu ve onun konuyla ilgili âyetlerini de âhiretin varlığı hususunda zikredilen deliller arasında saymaktadır.

Ayrıca Bediüzzaman bunlardan başka, itaat edenlere mükâfat, isyan edenlere cezanın bu dünyada verilmemesi, insanın bütün arzularının bekaya uzanması ve insanın fıtri ve sözlü dualarıyla âhireti istemesi, Hz. Peygamber’in duası, âlemde israfa yer olmaması, dünyada bulanan her şeyin geçici olması gibi hususlarında âhiretin varlığına açıkça işaret ettiğini haşir risalesinde dile getirmiştir .

Bediüzzaman’a Göre Âhiret Hayatının Keyfiyeti Cismani veya Rûhî Oluşu:

Bediüzzaman da birçok âlim gibi âhiret hayatının cismani olacağını savunan âlimlerimizdendir. Müellife göre cismani olmayan bir âhiret hayatı abes olur. Çünkü Bediüzzaman’a göre insan her fikriyle, aklıyla, kalbiyle ayrı bir âlemdir. Bu özelliğinden dolayı insan, âlemin pek çok nevi ile alakadar olduğu için bir nev hükmündedir. Bundan dolayı müellif âhirette her bir ferdin aynıyla, cismiyle, resmiyle iade edileceğini belirtmektedir. Bu durum Bediüzzaman’a göre, bitkilerin tohumları gibi “acbü’z-zeneb” tabir edilen bir kısım zerrelerin, insanın tohumu olarak âhirette o zerreler üzerine insan bedeninin teşekkül etmesiyle meydana gelecektir.

Bediüzzaman’a göre âhiret hayatının cismani olacağına dair diğer bir delilde içinde bulunduğumuz dünyanın âhiret âlemine bir fihrist hükmünde olmasıdır. Müellif, bu fihristte âhiret âleminin önemli meselelerine olan işaretlerden birinin de, cismani olan rızıklardaki lezzetler olduğunu belirtmektedir. Ona göre bu geçici dünyada verilen nimetler için insanın vücudunda yaratılan hisler ve duyu organlarının varlığı, âhirette altlarından ırmaklar akan kasırların altında, ebediyete layık cismani ziyafetler olacağını göstermektedir. Bediüzzaman böyle lezzetlerin kişinin daha iyi idrak edebilmesi için âhiret hayatının cismani olması gerektiğini belirtmiştir.

Bediüzzaman’a göre Kur’ân’da âhiret hayatının cismani olacağını haber vermiştir. Kur’ân’ın konuyla ilgili âyetleri âhiretin vukuunu temsili bir kıyasla delillendirmekte ve insanları tefekküre sevk etmektedir. Konuyla ilgili bu âyetlerde çürümüş kemiklerin kimin tarafından diriltileceğinin alaycı bir tavırla sorana kendi yaratılışı hatırlatılarak onları ilk defa kim yarattıysa onun dirilteceği (Yasin, 36/ 78-79) ve yine ilkin mahlûkâtı yaratıp ölümünden sonra bunu tekrarlayanın Allah olduğu, bu işin O’nun için daha kolay olduğu (er-Rum, 30- 27), insanların yaptığı fiillerden dolayı sorumlu olacağı ve böylece Allah’ın kullarına zulmetmeyeceği ifade edilmektedir (Fussilet, 41/ 26). Bediüzzaman zikrettiğimiz bu âyetlere temas ederek bunlardan, insanın çeşitli merhalelerden geçirilerek yaratılması ile ikinci yaratılmaya ilk yaratılmanın delil gösterildiği âyetlerde temsîlî kıyasla âhiretin bedenen olacağının delillendirildiğini söylemektedir.

Bediüzzaman’ın konuyla ilgili bir diğer açıklamasıda şöyledir. Said Nursî’ye göre ebedi mutluluk manevî ve maddî olmak üzere iki kısımdır. Manevî olan, Allah’ın rızasına, lutfuna, tecellisine ve yakınlığına mazhar olmaktır ki bu tür mutluluğun keyfiyetini bilmek mümkün değildir. Mutluluğun maddî boyutunda ise mesken, yemek ve cinsel ilişki olmak üzere bedeni lezzetler vardır. Müellif, Allah’ın insanın bu muhtelif lezzetleri hissedebilecek kabiliyetlerini insanın maddî yapısında yarattığını, ayrıca ruhu tatmin eden manevî lezzetlerin kişiye yeterli olduğu halde maddî lezzetleri tatmak için haşrin mutlaka cismani olması gerektiğini söylemiştir.

Bediüzzaman’ın eserlerinde bu konu hakkında çok fazla detay göze çarpmamaktadır. Bunun nedenlerinden birinin müellifin, bu konunun İslam âlimleri arasında çok fazla görüş ayrılığı yaratmamasından dolayı kendisinin de bu mevzuda çok fazla açıklama yapmaya gerek hissetmemesinden olabilir. Sonuç olarak Bediüzzaman’da birçok âlim gibi âhiret hayatının cismani olacağını söylemiştir.

Ebedî Oluşu:

Bediüzzaman bu konuda da klasik Ehl-i Sünnet inancını kabul etmiştir. Ona göre eşyada esas olan beka olup adem değildir, hatta yokluğa gittikleri zannedilen kelime ve düşünce gibi gelip geçici şeyler de Bediüzzaman’a göre yokluğa gitmemektedir. Müellif bunların biçim ve vaziyetlerini değiştirerek bazı yerlerde korunduğunu düşünmektedir. Bediüzzaman fizik ilmînin, bu sırrı anlamışsa da çözemediğini, çünkü “âlemde var olan yok olmaz ancak bir dönüşüm vardır” diye hata ettiğini belirtir. Ona göre yokluğa gittikleri sanılan eşya Kudret dairesinden ilim dairesine, şehadetten gayba, fenadan bekaya geçmektedir.

Bediüzzaman, mutlak yokluğun olmadığını, herşeyi kuşatan bir ilmîn bulunduğunu belirtmektedir. Ona göre, ilim dairesi içinde bulunan adem ise, “adem-i harici”dir ve “vücud-ı ilmî”ye perde olmuş bir unvandır. Bu ilmî vücutları bazı ehl-i tahkikin “ayân-ı sabite” diye tabir ettiklerine değinen Bediüzzaman, buna göre fenaya gitmenin, geçici olarak harici libasını çıkarıp, manevî ve ilmî bir vücuda girmek olduğunu ifade etmektedir. Yani, Bediüzzaman’a göre yaratılmış ve fani olanlar harici vücutlarını bırakır, mahiyetleri manevî bir vûcud giyer, böylece kudret dairesinden çıkıp ilim dairesine girerler.

Bediüzzaman’a göre insanın mutlak yokluğa gitmeyeceğine dair bir delil de yine insanın kendisidir. Her kim vicdanına bakıp dinlerse “ebed! ebed!” sesini işitecektir diyen Bediüzzaman, bütün kâinat o vicdana verilse bile, insanın ebede karşı olan isteğinin yerini dolduramayacağını belirtmektedir. Bediüzzaman cennet ve cehennem hayatının ebediliği hususunda ise gerek cenneti gerekse cehennemi oluşturan madde ve cüzlerin kendi aralarında bir zıtlık bulunduğunu, bu nedenle bu cüzler arasındaki ilişkinin bir nizamın meydana gelebilmesi ve onun devamı için gerek olduğunu söyler. Bediüzzaman gerek cennet gerekse cehennem ehlinin buralarda ki hayatlarının ebedi olduğunu söyler. Bu sebeple Bediüzzaman, onların vücutlarını meydana getiren cüzlerde bir değişme olmayacaktır demiştir.

Bediüzzaman’a Göre Âhiret Hayatının Safhaları

Daha öncede belirttiğimiz gibi Bediüzzaman’ın eserlerinde âhiret hayatı ile ilgili kısımlar Bediüzzaman’ın kendi ifadesiyle “Yeni Said” olarak adlandırdığı hayatının 50 yaşından sonraki döneminde detaylandırılmaktadır. Buna rağmen âhiretle ilgili izahlar kelâm kitaplarında olduğu gibi ulûhiyet ve nübüvvet konuları kadar onun eserlerinde geniş bir hacme sahip değildir. Bu bilgiler onun eserlerinin tamamında serpiştirilmîş bir şekilde yer almakla birlikte, konuyla ilgili müstakil bölümler de bazı eserlerinde bulunmaktadır.

Bediüzzaman’ın âhiret hayatıyla ilgili görüşlerini dile getirirken aklın zor anladığı müşkül meselelerde temsili hikâyeler anlatma metodunu kullandığı görülür. Bediüzzaman’ın âhireti safhaları olan kabir, kıyamet, ba’s, haşr, hesap, mizan, sırat, havz, cennet ve cehennem hakkındaki görüşlerini şu şekilde izah edebiliriz.

Kabir:

Bediüzzaman’ın âhiret halleri konusunda ki görüşlerini şu şekilde derleyebiliriz. Öncelikle Bediüzzaman, eserlerinde insanın ölümüyle âhiret hayatının başladığını söyler. Bediüzzaman, ölümden sonra kıyametin kopmasına kadar sürecek olan hayata da kabir veya berzah hayatı ifadesini kullanmaktadır. Ona göre ölüm bir son değil, mekân değiştirip yeni ve sonsuz bir hayata başlangıçtır. Bediüzzaman’ın bu konudaki görüşleri Ehl-i Sünnet kelâmcılarının görüşlerine paraleldir. O’da Ehl-i Sünnet kelâmcıları gibi münker ve nekir meleklerinin sorgulamasına temas ederek mümin için kabrin güzel bir bahçe, âhirete inanan, fakat günahlara dalanlar için ise bütün sevdiklerinden ayrı tutulduğu bir hücre olduğunu ifade eder. Bediüzzaman’a göre bu ceza kişiye âhiret inancının gereğine uygun davranışta bulunmaması sebebiyle verilir. Âhirete inanmayanlara göre ölüm zaten bir yok oluştur. Onlar bu inançlarına uygun olarak berzah âleminde bütün sevdiklerinden ayrı tutulacak ve inkârları sebebiyle ceza göreceklerdir. Bu izahlardan anlaşılacağı üzere Said Nursî, kişinin dinî sorumluluk doğuran fiillerden dolayı kabirde ceza ve mükâfata uğratılacağını kabul etmektedir.

Bediüzzaman Mektubat adlı eserinin içinde kabir hayatının da bulunduğu değişik hayat mertebelerine değinir. Said Nursî’ye göre bu hayat mertebelerinden ilki dünya hayatıdır ki, devamı pek çok şarta bağlanmıştır. İkincisi ise dünya hayatına hiç benzemeyen ve âdeta melek hayatı yaşayan İdris ve İsa’nın hayatları; üçüncüsü dünya hayatına göre daha serbest olan Hızır ve İlyas’ın bulunduğu hayat; dördüncüsü de, Kur’ân’ın da temas ettiği, diğer kabir ehlinin hayatından daha üstün olan şehitlerin hayatıdır. Nursi’ye göre hayatlarını hak yolunda feda etmeleri sebebiyle, Allah şehitlere dünya hayatına benzeyen, fakat zahmeti ve üzüntüsü olmayan bir hayat ihsan etmiştir. Bediüzzaman’a göre onlar ölümden kaynaklanan ayrılığın ıstırabını hissetmeyerek tam bir mutluluğu tatmaktadırlar. Diğer kabir ehli ise öldüklerinin farkında olup şehitler kadar hayatlarından lezzet almamaktadır. Said Nursî bu konuda rüya örneğini vererek konuyu delillendirmeye çalışır. Bediüzzaman’a göre iki kişi rüyalarında cennette güzel bir saraya girerler. Birisi rüyada olduğunu ve uyanacağını bildiği için aldığı lezzet noksandır. Diğeri ise rüyada olduğunu bilmemekte ve tam bir keyif ve lezzet almaktadır. Nursi şehitlerin kabirdeki veya berzah âlemindeki hayatını bu ikinciye benzetir.

Kıyamet:

Bediüzzaman âhiret hallerinden kıyamet hakkında bir anda meydana geleceğini ve melekler dâhil herkesin bundan etkileneceğini söyler. Said Nursî, Allah’ın zatından başka her şeyin helak olacağını ifade eden “…O’nun zatından başka her şey yok olacaktır. Hüküm O’nundur ve siz ancak O’na döndürüleceksiniz” (el-Kasas, 28/ 88) âyetinden yola çıkarak bu konuda, O’nun zâtı gibi isim ve sıfatlarının da ezeli ve ebedi olduğunu, bunların tecellisi olan varlığın da mutlak olarak yok edilmeyeceğini ifade etmiştir.

Bediüzzaman söz konusu âyetten yola çıkarak aklen de kâinatın harap edilmesiyle kıyametin kopmasının mümkün olduğunu söylemekte ve bunu şöyle izah etmektedir: Âlemde tekâmül kanunu vardır. Bu kanuna tabi olan her şey gelişme içindedir ve her şeyin yaratılışla belirlenen tabiî bir ömrü bulunmaktadır. Küçük âlem olan insanın ölümü mukadder olduğu gibi büyük âlem olan kâinat da bir gün harap olacaktır. Âlem kendisi için takdir edilen fıtrî ömrünü bitirmeden önce onun yaratıcısı tarafından kıyamete maruz bırakılmasa bile, mutlaka ömrünü tüketeceği bir gün gelecek ve Kur’ân’da yer alan güneşin katlanıp dürülmesi, yıldızların kararıp dökülmesi, dağların sallanıp yürütülmesi, denizlerin kaynatılması (et-Tekvir, 81/ 1-5) ve gökyüzünün yarılması (el-İnfitar, 82/ 1), gibi hadiseler gerçekleşecektir. Bediüzzaman’a göre yine kâinatta gözlenen küçük büyük bütün değişimler kıyametin kopacağına delildir. Zira kâinatta bir apartman gibi her şeyin birbirine bağlı olduğu mükemmel bir nizam tesis edilmîştir. Bu bağlardan birinin ilâhî bir emirle koparılması durumunda milyonlarca büyük kütlelerin birbiriyle çarpışıp kıyameti koparması imkânsız değildir.

Müellif kâinatta niçin bir değişim kanunu bulunduğu ve ilk yaratılışla beraber onun niçin sonsuzluğa elverişli bir şekilde yaratılmadığı konusunda ise şöyle der: Allah hikmeti gereği insanın istidat ve kabiliyetlerinin ortaya çıkmasını ve onların gelişmesini irâde etmiş ve böylece onları imtihana tâbi tutmuştur. Bu imtihanın gereği olarak hayır ve şer, güzellik ve çirkinlik gibi zıtlar beraber bulunmakta, kâinat bir değişim ve tekâmül çizgisinde yürütülmektedir. Kıyametle beraber imtihan safhası tamamlandıktan sonra söz konusu zıtlar birbirinden ayrılacak, cennet ve cehennem sonsuz bir yapıyla meydana gelecektir. Bu izahlardan da anlaşılacağı üzere müellif kâinat ile cennet ve cehennem arasında organik bir bağ kurmaktadır. Zira beka âlemi bu fânî âlemden yapılacak, onun esas unsurları ebedî âleme gidecektir. Bu durumda cennet ve cehennem yaratılış ağacının ebediyyete uzanan iki sonucu, Allah’ın lütuf ve kahrının tecelli edeceği yerlerdir. Bediüzzaman’a göre kıyamet bir anda meydana gelecek ve melekler dâhil bütün ruhlar, derecelerine göre bundan etkileneceklerdir. Müellif, meselâ bir kişi kendi sıcak odasında bulunmasına rağmen kar ve tipi içinde titreyen bir kimseyi görse bundan etkilenir. Bu örneğe paralel olarak azabı hak etmeyen ruhlar da kıyâmet hadiselerini görünce bir şaşkınlık geçireceklerdir.

Bediüzzaman kıyamet alâmetlerinden ve ahir zamanda meydana gelecek olaylardan bahsetmeden evvel bu konudaki hadisler hakkında ki görüşlerini dile getirir. Bediüzzaman bu tarz hadislerin içinde mevzu hadisler bulunabileceğini benimsemekle beraber, hiçbir rivâyeti reddetmeyip bu hadisleri tevil etmeyi tercih etmiştir. Çünkü ona göre Kur’ân’da olduğu gibi hadislerde de müteşabihat bulunabilir. Ona göre bu tür haberler iman esaslarına dâhil olmayıp nübüvvetin fonksiyonu açısından bir önem taşımamaktadır. Said Nursî, kıyamet alâmetleri ile ilgili hadislerin iman esaslarına dâhil olmadığını söylemesine rağmen bunları tevil ederek eserlerinde yer vermesinin sebebini, sıradan insanların imanını şüphelerden korumak için olduğunu söyler.

Teklif ve imtihan sırrını ortadan kaldırmaması için, bu dünyada gözle görünecek olan kıyamet alâmetlerinin, Kur’ân’ın mûteşabih âyetleri gibi kapalı olduğuna değinen Bediüzzaman, ahirzaman fitnelerinin müddetinin uzun olup bu zamanın ondan bir bölüm olduğunu belirtmektedir. Bu arada ahirzamanda Allah diyenin kalmayacağını bildiren hadisi, iman eden kalmayacak değil, belki Allah’ın namı değişecek şeklinde te’vil eden Bediüzzaman, bir rahmet eseri olarak kıyamet anında inananların ruhlarının daha önceden kabzedileceğini ve kıyametin kâfirlerin başına kopacağına da değinmektedir.

Said Nursî kıyamet alâmetleri çerçevesinde eserlerinde Deccâl, Hz. İsa’nın nüzulü, Mehdi, Zü’l-karneyn seddi, ye’cüc ve me’cüc, dabbetü’l-arz, fitnelerin çıkması ve güneşin batıdan doğup doğudan batması gibi konulara yer verir.

Bediüzzaman’ın eserlerinde Deccâl ile ilgili hadisleri müteşabihattan kabul edip te’vil etmiştir. Ona göre Deccâlle ilgili hadislerden çıkan sonuç iki ayrı Deccâlin olduğudur.

Bunlardan ilki ehl-i küfür diyarında çıkacak olan Büyük Deccâl diğeri ise İslâm dünyasının içinde zuhur edecek olan Süfyâni’dir. Hz. İsa’ya Mesih adı verildiği gibi bu iki Deccâle de Mesih adı verilmîş ve rivâyetlere bakıldığında bunların şerrinden Allah’a sığınılmıştır. Bediüzzaman büyük deccâllin materyalizm ve komünizm gibi dinî ortadan kaldırmayı hedef alan inkârcı akımlar olduğunu söyler. Ona göre İslâm deccâli dediğimiz Süfyani de aynı bunun gibidir. O da aslında tek başına pek çok şeyi yapabilecek bir güce sahip olmadığı halde, fikirleri etrafında meydana getirilen şahs-ı manevî bir akım olarak İslâm dinînin ferdi ve sosyal hayattan kaldırılmasına çaba sarf edecektir. Said Nursî’nin eserlerine baktığımızda onun Büyük Deccâl olarak adlandırdığını müşahhas, belli bir kişi olarak görmediği; buna karşın İslam Deccâli olarak adlandırdığı Süfyani’yi müşahhas bir kişi gördüğü anlaşılır. Bediüzzaman onların kötülüklerinin etkili olmamasının sırf birey oluşlarından değil, yandaşlarından ve temsil ettikleri inkârcı görüşlerin meydana getirdiği güç, otorite ve baskıdan kaynaklandığını ifade etmiştir.

Said Nursî, deccâlin Hz. İsa tarafından öldürüleceğine dair rivâyetleri de (Müslim, “Fiten” 110;Tirmizi, “Fiten” 59) te’vil etmektedir. Ona göre deccâlin öldürülmesi belli bir şahsın öldürülmesi şeklinde değil, aksine inkârcı bir fikir akımının yok edilmesi şeklinde düşünülmesi gerekir. Bediüzzaman’a göre İsevi ruhaniler cemaati deccâlin kurduğu materyalist ve dinsizlik akımını yok edip, Allah’ı inkâr fikrini imha edecektir. Bunlar Hıristiyanlık dinînin hakikatini İslâmiyet ile birleştirecek, bu birleşmeden meydana gelecek güçle deccâlin temsil ettiği inkârcı materyalizmi manen öldüreceklerdir . Bediüzzaman, böylesine muazzam bir netice için ilâhi bir hikmet çerçevesinde Hz. İsa’nın gökten yeryüzüne inmesini, Allah’ın hikmetinin bir gereği olarak görmekte ve Hz. İsa’nın herkes tarafından değil, ancak çok yakınları tarafından iman nuru ile tanınacağını belirtilmektedir.

Bediüzzaman Deccâl ve Hz. İsa hakkındaki görüşlerine paralel olarak Mehdinîn insanüstü vasıflarla ortaya çıkmasını ve herkes tarafından tanınmasını makul bir düşünce olarak görmez. Ona göre genelde kıyamet alâmetleri ve özelde Mehdi ile ilgili hadisler mübhem bir karaktere sahiptir. Bu sebeple Mehdi ve süfyâni gibi âhir zamanda zuhur edecek olan kimseler erken dönemlerde hatta tabiin döneminde beklenmiş daha da ötesi bazı kimseler bu şahısların geçmişte zuhur ettiğini söylemişlerdir. Müellife göre söz konusu şahısların ne zaman zuhur edeceğinin bilinemeyişinin sebebi, her asırdaki insanların, manevîyatlarını güçlendirmek ve ümitsizlikten kurtulmak için bir Mehdi inancına ihtiyaç duymalarıdır. Bediüzzaman’ın bu ifadelerinden anlaşıldığına göre Mehdi tek bir şahıstan ibaret olmayıp her asrın bir Mehdisi bulunmaktadır. Hadislerden gelecekte bir Mehdi gelecek havasının oluşmasının sebebi Mehdi hakkındaki rivâyetlerin birbirinden farklı olması ve hadis sarihlerinin konuyla ilgili hadisleri kendi zamanlarıyla ilişkilendirmesinden kaynaklanmıştır.

Bediüzzaman’ın ifadelerinden Mehdinîn İslâm deccâli olan süfyâniyi gerçekte öldürmeyeceği ortaya çıkar. Müellife göre ölen ve öldürülen birer kişi değil, inanç ve fikirlerdir. Bediüzzaman’ın Mehdi konusunda insanüstü niteliklere sahip bir şahıs beklentisi içinde olmadığı görüşlerinden anlaşılmaktadır. Müellif bu şekilde sosyal kanunlara uygun hareket eden bir kimsenin başarılı olmasını Allah’ın kudreti açısından mümkün görmektedir.

Netice olarak Bediüzzaman, bu konuda insanüstü niteliklerle zuhur ederek zulümle dolmuş olan dünyayı ıslah edecek bir Mehdi beklentisi içinde olmayı doğru bulmamaktadır. Onun Mehdi konusundaki rivâyetlere yaptığı te’viller sosyal prensiplere uygunluk arzetmektedir. Fakat Bediüzzaman’ın yaptığı bu te’viller hiç bir zaman bunların esası olan rivâyetlerin yüzde yüz sağlam olduğu anlamına gelmemektedir

Bediüzzaman da diğer Ehl-i Sünnet âlimleri gibi Kur’ân’daki Ye’cûc ve Me’cûc’ü ve aynı kıssada geçen Zü’l-Karneyn’in seddinîn harap olmasını (el-Kehf, 18/ 83-110), kıyamet alâmetlerinden saymıştır. Bediüzzaman, söz konusu âyetlere eserlerinde temas ederek Zü’l-Karneyn’in, Büyük İskender; seddin, Çin şeddi; Ye’cûc ve Me’cûcün, Mançur ve Moğollar olabileceğine dair muhtelif görüşler bulunduğunu zikreder. Bediüzzaman, Kur’ân’ın bu hâdiseden bahsetmekle aslında uzak bir hadiseyi kastettiğini, buna bu şekilde dikkat etmeyenlerin ise Zülkarneyn ve Ye’cüc ve Me’cüc hâdiselerinin birbirine yakın olduğu sonucuna vardıklarını söylemektedir. Bediüzzaman’ a göre ise bu iki hadise farklı zamanlarda olmuştur. Bediüzzaman, Kur’ân’ın seddin harap olmasından sonra kıyametin kopacağını haber vermesinin zaman açısından bir yakınlık olmadığına da vurgu yapar.

Bediüzzaman, kıyamet alâmetlerinden biri olan Dâbbetü’l-arz hakkında Kur’ân’da buna icmâli olarak işaret edildiğini, fakat onun mâhiyeti hakkında kesin bir kanaatinin bulunmadığını ifade eder. Ancak Bediüzzaman, nasıl ki Firavun’un kavmine çekirge âfeti ve bit belâsı, Kâbe’yi yıkmak için gelen Ebrehe’nin ordusuna “ebabil kuşları” musallat edildiyse, süfyâni ve deccâllerin fitnesine bilerek kananlara akıllarını başlarına getirmek için Ye’cûc ve Me’cûc, Dâbbetü’l-arz gibi hayatı altüst eden musibetler gösterilecektir demiştir. Bediüzzaman’a göre muhtemelen o “dâbbe” bir canlı türüdür. Ve eğe bir tane olsa vereceği zarar da sınırlı olacağından sayı ile ifade etmemek gerekir. Bediüzzaman bunun daha iyi anlaşılması için onun Kur’ân’da yer aldığı üzere Hz. Süleyman’ın değneğini yiyerek öldüğünün anlaşılmasını sağlayan ağaç kurdu (es-Sebe, 34/ 14) türünden bir canlı olabileceğini söyler. Ona göre o kurt, insanın bütün vücuduna dağılarak kemiklerini ağaç gibi kemirecek, Müminler ise bu beladan imanlarının bereketi ve sefahate dalmamakla kurtulacaktır.

Said Nursî’ye göre küçük âlem olan insanın ölümü mukadder olduğu gibi büyük âlem olan kâinat da bir gün harap olacaktır. Ona göre âlem kendisi için takdir edilen fıtri ömrünü bitirmeden önce onun yaratıcısı tarafından kıyamete maruz bırakılmasa bile, mutlaka ömrünü tüketecektir. Bediüzzaman Kur’ân’da yer alan güneşin katlanıp dürülmesi, yıldızların kararıp dökülmesi, dağların sallanıp yürütülmesi, denizlerin kaynatılması (et-Tekvir, 81/ 1-5) ve gökyüzünün yarılması (el-İnfitar, 82/ 1) gibi hâdiselerin birgün mutlaka vuku bulacağına vurgu yaparak kıyametin bu şekilde olacağını söylemiştir. Netice olarak Bediüzzaman kâinatta gözlenen küçük büyük bütün değişimleri kıyametin kopacağına dair deliller olarak kabul etmiştir.

Haşir:

Said Nursî öldükten sonra tekrar hayata kavuşma anlamında haşir, Ba’s ve neşr kelimelerini kullanmakla beraber bunlardan daha çok haşir kelimesini tercih etmektedir. O, kelâmcılarda olduğu gibi tekrar diriltilmenin bedenen olacağını benimsemekte ve bunun delili olarak âhiretin varlığı konusunda zikrettiği delilleri tekrarlamaktadır.

Said Nursî’ye göre haşrın vuku bulmasına hiçbir mani yoktur. Olmasına sebep ise her şeydir. Haşri yaratmak Allah için “kün” emri kadar kolay bir durumdur. Bediüzzaman dünyanın bir tarla, mahşerin ise harman, cennet ve cehennemin ise birer mahzen olduklarını, harmanda başakların dövülüp, tasviye neticesinde semerelere ayrılıp, ayrı ayrı saklandığı gibi, haşir meydanının da kâinatın başak ve semeresi olan insanın beklendiğini belirtmiştir.

Bediüzzaman haşrın çeşitli mertebeleri olduğunu söyleyerek, bunlardan bir kısmına iman etmenin farz olduğunu söyler. Bir kısmının ise ruhani ve fikri yükselmelerin neticesine göre bilinebileceğini ifade etmiştir. Bediüzzaman’a göre inanılması farz olan haşir mertebesi, insanların öldükten sonra ruhlarının başka makamlara gidip cesetlerinin çürüdükten sonra insanın cesedinden bir çekirdek hükmünde olan “acbü’z-zeneb” diye tabir edilen küçük bir cüz’ün bâkî kalıp, Allah’ın ondan insanın cesedinî haşirda tekrar yaratması ve ona ruhunu göndermesidir. Bu kısma inanmak farzdır, çünkü Bediüzzaman’a göre bu mertebenin ispatı o kadar kolaydır ki her baharda yeryüzünde milyonlarca misali görülmektedir. Öte yandan Nursi tüm insanların yaratılması ve diriltilmesinin tek bir kişinin yaratılması ve diriltilmesi gibi olduğunu (el-Lokman, 31/ 28) ifade eden âyeti sık sık tekrarlamakta, bunu duyular âleminden aldığı pek çok örnekle detaylandırmakta, böylece ikinci yaratılışın Allah’ın sonsuz kudreti açısından mümkün olduğunu izah etmektedir.

Said Nursî haşir konusunda da diğer bazı mevzularda olduğu gibi konuyu somutlaştırmak için dünyevi misaller verir. Bediüzzaman İsrafil’in sûr’a ikinci defa üflenmesinden sonra ruhların bedenleriyle beraber tekrar var edilip haşrın vuku bulmasını istirahat için dağılmış bir ordunun bir boru sesiyle toplanmasına benzetir. Cesetlere tekrar hayat verilmesi konusunda ise elektrik örneğini sunar. Ona göre tek bir santralden çıkan elektrik akımı büyük bir şehri bir anda nasıl aydınlatabiliyorsa, Allah’ta “kün” emriyle bütün cesetlere bir anda tekrar hayat verecektir. Bediüzzaman, cesetlerin bir anda yeniden inşa edilmesinin mümkün olduğunu anlatmak için de bahar örneğini verir. Nursî’ye göre kıştan sonra bahar mevsiminde tabiatta meydana gelen değişimler haşrın varlığı konusunda en büyük delili teşkil eder. Bediüzzaman’a göre burada meydana gelen haşirlar âhirette meydana gelecek olan büyük haşrın bazı örnekleri ve onu anlamayı sağlayan unsurlardır.

Bediüzzaman haşir meydanının yeri konusunda da şöyle demektedir: Allah’ın fiillerindeki hikmet şunu gösterir ki yerkürenin güneş etrafındaki yörüngede dönmesi amaçsız değildir. Bu yörüngenin haşir meydanının sınırlarını belirlemesi mümkündür. Buna göre yerküre bir tarla gibi bu meydanı dolduracak ürünleri yetiştirmekte ve haşir meydanının oluşturulmasına bir esas teşkil etmektedir.

Müellif her ne kadar açık bir şekilde ifade etmese bile onun söz konusu düşüncesinden kıyamet ve tekrar yaratılmanın kâinatın tamamında değil, sadece güneş sistemi çerçevesinde meydana geleceği izlenimi doğmaktadır. Haşir meydanında toplanan insanların elbiseleri konusunda ise müellif şöyle der: Allah’ın insandan başka canlı varlıkları fitrî bir elbise ile yarattığı gibi haşir yerinde insanlara sunî bir elbise değil fakat fitrî bir elbise giydirmesi O’nun hikmetinin gereğidir. Aslında insanların sunî bir elbise giymesinin hikmeti sadece sıcak ve soğuktan korunmak, zinet olarak yararlanmak ve mahrem yerlerini örtmek değil, onların diğer varlıklar üzerinde tasarruf edebilme yeteneğine sahip olmasıdır. Haşir meydanında ise böyle bir hikmet söz konusu olmaması sebebiyle insanların dünyada giydikleri kıyafet türünden bir elbise giymelerine lüzum bulunmaması gerekir.

Hesap:

Bediüzzaman’ın eserlerinde âhiret halleri içerisinde incelenen amel defteri, amellerin tartılması gibi mevzular hesap başlığı altında incelenmiştir. Said Nursi eserlerinde klasik kelâm ilmînde tartışıldığı tarzda bu konuları ele almamıştır. O bu konularda daha çok kişinin sorumluluğuna dikkat çekerek amellerin kaydedildiğini ve bunun âhiretteki hesap için olduğunu bazı örnek ve hikâyelerle izah eder. Bediüzzaman amellerin kaydedilmesini Allah’ın hafiz ve rakib isimlerinin tecellisi olarak ele alır. Bediüzzaman kâinatın bir nizam ve ölçü içinde yaratılmasını ve varlığını devam ettirilmesini, varlık üzerinde tasarruf edebilme yeteneğine sahip olan insanın amellerinin de bir hesap için muhafaza edildiğine delil teşkil ettiğini söylemiştir. Bediüzzaman kâinatta olup biten her şeyin “levh-i mahfuz” da kaydedilmekte olduğunu bunun delilinin ise insanın hafızası ve bitkilerin meydana gelmesine esas teşkil eden ve onların bir çeşit programı olan tohumlar olduğunu söyler. Müellife göre söz konusu unsurlar ayrı ayrı nüfus cüzdanlarının bir nüfus kütüğünün varlığına delil oluşu gibi her şeyin kaydedildiği levh-i mahfuzun varlığını göstermektedir der. İşte bu yüzden Bediüzzaman’a göre amellerin kaydedilmesi sadece dünyevi bir iş değil, âhirette büyük bir mahkemenin kurulacağına ve hesabın görüleceğine delil teşkil eden bir durumdur.

Cehennem:

Said Nursî’nin eserlerinde cehennemle ilgili izahlar cennet konusundaki açıklamalar kadar bir hacme sahip değildir. Nur Risaleleri’nin muhtelif yerlerinde serpiştirilmîş bir şekilde yer alan bu izahlarda cehennemin var oluş sebebine, halen mevcut olup olmadığı konusuna ve ebediliğine temas edilmektedir. Eserlerde cehennemin varlığı konusunda insandaki adâlet duygusuna ve müeyyide anlayışına temas edilerek bunların âhiret hayatındaki ceza ve mükâfatın varlığını gerektirdiği vurgulanmaktadır. Ayrıca Bediüzzaman’ın eserlerinde adâlet unsuruna bağlı olarak Allah’a kulluk edene cennetin, O’na kulluk etmeyen, inkâr ve şirk içinde olanlara ise cehennemin hazırlandığı ifade edilmektedir. Ona göre cehennem bir zulüm yeri değil, gerçek adâletin tecellisinden sonra hak edilmîş bir ceza ve arınma yeridir.

Âhiret hallerinden cennet ve cehennemin varlığı ve mahiyeti ile ilgili hususlar duyu organlarıyla idrak edilemeyen konular olması sebebiyle Bediüzzaman, bu konularda hareket noktası olarak ilgili âyetleri temel alır. Bu âyetlere binaen de eserlerinde, cennet ve cehennemin varlığının aklen mümkün olduğuna, hikmetine ve oradaki hayatın keyfiyetine değinir.

Bediüzzaman cehennemin yaratılması ve günahkârların orada cezalandırılmasının kötü bir durum olmayıp, adâletin yerine gelmesi açısından iyi olacağını beyan etmiştir. Çünkü müellife göre nasıl ki suç işlediği sabit olan bir kimsenin, bulunduğu memlekette hapishane olmasa bile bir hapishane yapılarak cezalandırılması adâlettir, bu sebeple suçun hapishanenin yapılmasının sebebi olduğu gibi günah ve küfür de cehennemin yaratılmasına sebep olmaktadır.

İslâm bilginlerinin çoğu cennet ile cehennemin hâlen mevcut olduğunu kabul ederken Said Nursi’de genelde Ehl-i Sünnet bilginlerinin görüşünü benimsemekle beraber, cehennemin yerinin arzın yörüngesinin içinde olması gerektiğini söyler. Cehennemin görünmemesini ise perdeli ve ışımayan bir nitelikte olmasına bağlar. Ona göre küçük ve büyük olmak üzere iki cehennem bulunmaktadır. Küçük olanın, bir çekirdek veya tohum niteliğine sahip bulunan ve âhirette büyük cehenneme dönüşecek olan arzın merkezi olması mümkündür. Çünkü yerkürenin her otuz üç metre derinine indikçe sıcaklık yaklaşık bir derece artmakta ve yarıçapı altı bin küsur kilometre olan yerkürenin merkezindeki sıcaklık bu hesaba göre iki yüz bin dereceye kadar ulaşmaktadır. Ayrıca O bazı hadislerde cehennem ateşinin dünya ateşinden iki yüz kat şiddetli olduğunun ifade edildiğini söyleyerek söz konusu yaklaşımını böyle delillendirmektedir.

Said Nursî cehennem azabının bir çeşidi ve unsuru olan ateşin muhtelif çeşitlerinin bulunduğunu söyler. Ona göre ısısı ile yakan ateşin yanında soğuğu ile yakan bir tür ateş de bulunmaktadır ki, müellif buna eserlerinde “zemherir” adını verir. Bediüzzaman ateşin bir çeşidi olan beyaz ateşin ısısını etrafa yaymayıp aksine etrafta bulunan ısıyı kendine çekip dondurucu bir soğuk teşkil ettiğine değinir. Müellife göre ateş çeşitlerini içinde barındıran cehennemde böyle bir ateşin yani zemheririn bulunması gereklidir.

Said Nursî küfür üzere ölenlerin ve münafıkların cehennemde ebedi kalacaklarını belirtir. Müellif, küfür üzere de olsa sınırlı bir hayatı yaşayanın ebedi olarak cehennemde kalmasının Allah’ın hikmet ve adâletine uygun olduğunu söyler. Çünkü Bediüzzaman, küfür üzere ölen kimse sonsuza kadar yaşayacak bile olsa bütün ömrünü aynı hal ile geçireceği şüphesizdir. Zira kâfirin fıtrî yapısı bozulmuş olduğundan günah işleme kabiliyeti devam etmekte ve bu nedenle sonsuz bir şekilde cezalandırılması adâlete ters düşmemektedir. Ayrıca küfür, kâinatın Allah’ın varlığına ve birliğine olan delâletini inkâr etmek, O’nun isimlerinin tecellilerini yalanlamak ve ihsan ettiği nimetlere nankörlük etmek anlamına geldiğinden büyük bir suçtur ve bu suçun karşılığı olarak kâfirin cehennemde ebedî olarak kalması adâletin yerine gelmesi açısından gereklidir demiştir.

Said Nursî yukarıda zikrettiği sebeplerden dolayı kâfirin cehennemde ebedî olarak kalmasının Allah’ın hikmet ve adâleti açısından gerekli olduğunu söylemekte; fakat konuya Allah’ın rahmet ve şefkati açısından bakıldığında ise kâfir hakkında iki ihtimalin olduğunu dile getirmektedir. Ona göre kâfir ya tamamen yok olup gidecek, ya da sürekli bir azap içinde de olsa varlığını devam ettirecektir. Müellife göre varlığını cehennemde bile olsa devam ettirmek tamamen yok olmaktan daha hayırlı bir sonuçtur. Çünkü Bediüzzaman yokluğu gerçek şer, varlığı ise gerçek hayır olarak adlandırmıştır. Ayrıca Said Nursî kâfirin kendi ameliyle cehennemi hak ettiğini ve amelinin karşılığı olan cezayı çektikten sonra ateşe alışarak azabının hafifleyeceğini ifade eder. Ona göre azabın hafiflemesi bazı hadislerde işaret edilen, kâfirin dünya hayatında işlediği iyi amellerinin mükâfatı.

Cennet:

Said Nursî cennete dair telif ettiği Yirmi Sekizinci Sözde ve konuyla ilgili âyetlerin tefsirini yaptığı İşârâtü’l-i’caz da cennet nimetlerine soru-cevap tarzında temas ettiği görülmektedir.

Bediüzzaman dünyadan geçip giden insanın, aldığı her türlü lezzetin kaybolmasından dolayı elem çekmemesi için ebedi bir mekânın beklemekte olduğunu, ayrıca Allah’ın bütün isimlerin de cenneti ve ebediyeti istemekte olduğunu söyler. Bediüzzaman’a göre cennet Allah’ın fazl ve kereminden bir hediye olup insanın amelinin ücreti karşılığında vacib bir hak değildir. Çünkü iyiliklere insanın kesbi illet değildir. Kötülüklere sebep ise nefistir. Bu sebeple Bediüzzaman’a göre insan Allah’a karşı “mükâfatımı isterim” diyemez, “fazlını beklerim” diyebilir.

İyi bir meskenin, yemek ve evliliğin bu dünyada kişiye lezzet ve mutluluk verdiğini ve bu tür lezzetlerin cennette daha mükemmel bir şekilde vuku bulacağını ifade eder.O bedeni lezzetlerin varlığından bahsetmesine rağmen, sonsuzluğa elverişli yaratılan insanın gerçek lezzet ve mutluluğunun ancak marifetullah, muhabbetullah ve ilim ile gerçekleşeceği kanaatinde olmuştur.

Bediüzzaman eserlerinde cennet nimeti olarak erkeklere pek çok huri verileceğini ifade eder. Yine bununla beraber dünyadaki evliliklerin cennette de devam etmesinin mümkün olduğunu, dünya kadınlarının cennete girdikleri zaman hurilerden daha güzel olacaklarını söylemiştir.

Müellif cennet yiyeceklerinin sindirildikten sonra posasının olmadığının hadiste vârid olduğunu (Buhari, “Bed’ü’1-halk”, 8; Müslim, “Cennet”, 17-19) ifade ederek, bunun mümkün oluşuna ağaçları örnek gösterir. Said Nursî’ye göre en basit hayat tabakasına ait olan ağaçlar bile çok gıda aldıkları halde artıkları bulunmamaktadır.

Bediüzzaman, “Cennette kişi sevdiği ile beraber bulunacaktır” (Buhari, “Edep”, 96) hadisi ile ilgili olarak, sadece kısa bir zaman aralığında Hz. Peygamber’i görme imkânı bulmuş basit bir bedevinin cennette Hz. Peygamber’in yanında bulunması nasıl mümkün olabilir sorusuna: Makamı yüksek bir kimse güzel bir bahçede ziyafet verse ve orayı insanın maddî ve manevî bütün duyularını tatmin edecek bir şekilde hazırlasa, toplumun her kesiminden gelen davetlilerin aynı mekânda bulunmakla beraber buradaki güzelliklerden aynı lezzeti aldığını söylemek mümkün olmaz deyip, herkesin kendi kabiliyetince hatta kültür seviyesine göre buradaki güzelliklerden faydalanacağını söyleyerek cevap verie. Bu örneğe paralel olarak insanlar cennette aynı mekânda bulunsalar bile aldıkları lezzet ve mutluluk kabiliyetlerine göre farklı olacaktır. Ayrıca bulundukları cennetlerin ayrı ayrı olması onların beraber olmalarına engel oluşturmayacaktır der.

Bediüzzaman cennetin sekiz tabaka olup, her bir tabakasının birbirinden yüksek olduğu halde bunların tamamının çatısının Arş-ı a’zam (Buhari, “Tevhid”, 22, “Cihad”, 4) olduğu hadislerde zikredilmîştir der. Said Nursî bu gibi hadisleri daha somut bir şekilde izah etmek için, huni şeklinde bir dağı temsil olarak verir. Bu temsile göre bu dağın etrafında aşağıdan yukarı doğru birbiri içinde ve birbirinden yüksek sur şeklinde daireler ve bu dairelerin içinde de insanlar bulunur, bu dairelerin üst üste olması içindeki insanların tamamının güneşi görmesine engel de teşkil etmez. Said Nursî’nin bu temsilinde ki insanlar, aynı zamanda birbirini görebildiği gibi, surlar arasında birinden diğerine geçmek orda bulunan insanlar için mümkündür. Nursi, muhtelif hadislerde cennetlerin buna benzer bir şekilde tasvir edildiğini beyan ederek, bu temsile binaen müminlerin bulundukları cennetlerin ayrı ayrı olması onların beraber olmalarına engel teşkil etmez demektedir.

Hadislerde cennet ehline içinde pek çok saray ve huri bulunan hacim olarak dünya kadar bir yerin verileceğinin beyan edildiğini (Tirmizi,”Cennet”, 17) söyleyen Said Nursî bu kadar şeye bir insanın ihtiyaç duyup duymayacağı konusunda da şöyle demektedir: insan basit bir canlı olsaydı bu kadar şeye lâyık olmazdı. Fakat insan sonsuz duygulara sahip bir nitelikte var edilmîştir. Meselâ bir insana bütün dünyanın hükümranlığı verilse bile ondaki hırsı tatmin edememektedir. Bu yüzden ebedî bir hayatta sonsuz kabiliyetlere sahip olan insana hadiste zikredilenlerin verilmesi makul olmaktadır .

Said Nursî, adını zikretmediği bazı tefsircilerin bütün herkesi cennette otuz üç yaşında olacağını söylediklerini, oysaki Vakıa suresinde geçen “vildân” (el-Vakıa, 59/ 17) kelimesinin çocuk anlamında olup, dolayısıyla çocukların buluğ çağına gelmeden önce ölmeleri durumunda cennete çocuk olarak gireceklerini ifade ettiğini belirtir. Bediüzzaman büluğ çağına gelmeden önce üzerlerine farz olmadığı halde namaz ve oruç gibi ibadetleri yapmaları durumunda çocuklar da bir mükâfat olmak üzere yetişkinler gibi otuz üç yaşında olacaklardır der. Müellife göre söz konusu tefsirler bu farka temas etmemiştir.

Said Nursî cennet ehlinin “karşılıklı koltuklara oturup” (es-Saffet, 37/ 44) dünya maceralarını konuşacaklarını ve bu sebeple dünya hadiselerinin onlara gösterilmek üzere kaydedildiğini ifade ederek buna, insanların, değer verdikleri anları ebedileştirmek ve sonra onlara tekrar bakmak için sinema ve benzeri şeylerle kaydetmelerini örnek gösterir.

Bediüzzaman Cehennem amelin karşılığı olduğu halde cennet Allah’ın bir lutfu ve ikramıdır der. Çünkü müellife göre cehennemi hak edecek amelleri, Allah’ın nzası olmadığı halde kendi iradesiyle işleyen insandır. Halbu ki insanın yaptığı iyiliklerde kendi katkısı çok azdır. Zira iyiliği isteyen ve onu yaratan Allah’tır, insan ise ona sadece iman, arzu ve niyet ile sahip olabilir. Allah’ın vaadi ile verilecek olan cennet görünüşte bir mükâfat ise de gerçekte bir ikramdır. Aynca kulluk cennet nimetlerini düşünerek değil, Allah’ın rızasını kazanmak için yapılmalıdır.

Said Nursî Ehl-i Sünnet âlimleri gibi cennet ehlinin Allah’ı göreceklerini söylemekle beraber bunun keyfiyetine temas etmemektedir. Ona göre Allah’ın ihsan ettiği en büyük mutluluk cennet ehlinin O’nu görmesidir. Hatta bu mutluluk Bediüzzaman’a göre cennet nimetlerinden çok daha büyük olacaktır.

Engin Yılmaz, “Said Nursi Ve Elmalılı Hamdi Yazır’ın Âhiret Anlayışı” adlı  Yüksek Lisans Tezinden alınmıştır.

Birkaç işaretle, Yirmi İkinci, On Dokuzuncu ve Yirmi Altıncı Sözlerde izah edilen bazı meseleleri bildireceğiz.

Birinci İşaret

Hikâyedeki sersem adam ve emin arkadaşı üç hakikati, kıyaslamayı temsil eder.

Birincisi: Nefs-i emmarem ile kalbim arasındadır.

İkincisi: Yolunu şaşırmış dinsiz felsefenin takipçileriyle Kur’an-ı Hakim’in talebeleri arasındadır.

Üçüncüsü: İslam ümmetiyle küfür milleti arasındadır.

Nefs-i emmarenin, o felsefecilerin ve küfür milletinin en müthiş sapkınlığı, Cenâb-ı Hakk’ı tanımamaktır. Hikâyede nasıl ki emin adam, “Bir harf kâtipsiz olmaz, bir köy muhtarsız olamaz.” demişti.

Biz de şöyle deriz: Nasıl ki bir kitabın, bilhassa her kelimesinin içinde küçük kalemle yazılmış birer eser ve her harfinde muntazam birer kaside bulunan bir kitabın kâtipsiz olması düşünülemez. Aynen öyle de, şu kâinatın bir Nakkaşının, bir Yaratıcısının olmaması tamamen akıl dışıdır, imkânsızdır.

Zira bu kâinat öyle bir kitaptır ki, her sayfası pek çok kitabı içerir. Hatta her kelimesinin içinde bir kitap, her harfinin içinde bir kaside vardır. Yeryüzü, içinde sayısız kitap bulunan bir sayfadır. Bir ağaç, pek çok sayfası olan bir kelimedir. Bir meyve bir harf, bir çekirdek bir noktadır. O noktada koca ağacın programı, fihristi bulunur. İşte böyle bir kitap ancak celâl ve cemâl vasıflarına, sonsuz kudrete ve hikmete sahip yüce bir Zât’ın kudret kaleminden çıkmış olabilir. Demek, bütün âlemin şahitliğiyle, her şey O’na imanı gerektirir. Yeter ki insan dalâletten sarhoş olmasın…

Nasıl ki bir bina ustasız olamaz. Hele harika sanatlarla, hayret verici nakışlarla, garip süslerle donatılmış, hatta her bir taşına bir saray kadar sanat işlenmiş bir binanın ustasız olmasını hiçbir akıl kabul etmez.

O bina, gayet mahir bir sanatkârın varlığını gerektirir. Hem içinde her saat sinema perdeleri gibi, hakiki manzaralar hazırlanan o bina, tam bir intizamla bir elbise gibi değiştirilir. Hatta her bir hakiki perde içinde, küçük küçük, çeşitli menziller var edilir.

O bina gibi şu kâinat da sonsuz hikmet, ilim ve kudret sahibi bir Yaratıcının varlığını gerektirir. Çünkü şu muhteşem kâinat öyle bir saraydır ki, ay ve güneş onun lambaları, yıldızlar mumlarıdır. Zaman, Sâni-i Zülcelâl’in ona her sene bir başka âlemi takıp gösterdiği bir ip, bir şerittir. O Zât, şu âlemlerin içindeki suretleri her gün muntazam bir şekilde yeniler, hikmetle değiştirir. Bir nimet sofrası yaptığı yeryüzünü her bahar mevsiminde, üç yüz bin çeşit sanatlı eseriyle süsler. Had ve hesaba gelmez türlü ihsanlarıyla doldurur. Bunu öyle bir tarzda yapar ki, o eserler tamamen birbirine karışmış olduğu halde, nihayet derecede farklılıklarıyla birbirinden ayrılır. Bunlar gibi başka örnekleri de düşün… Böyle bir sarayın Sâni’inden nasıl gafil olunabilir?

Nasıl ki, bulutsuz bir günde denizin yüzündeki bütün kabarcıklarda, karadaki bütün parlak şeylerde ve bütün kar tanelerinde güneşin tecellisi, yansıması görüldüğü halde onu inkâr etmek tuhaf bir divanelik ve hezeyan olur. Çünkü o vakit, bir tek güneşi inkâr ederken damlalar, kabarcıklar, kar taneleri sayısınca hakiki güneşçikleri kabul etmek lâzım gelir. Her zerreciğin içine ancak bir zerre sığabildiği halde, onda koca bir güneşin hususiyetlerinin var olduğuna inanmak gerekir. Aynen öyle de, âdeta bir sırayla, her zaman hikmetle değişen ve bir düzen içinde tazelenen şu muntazam kâinatı görüp de Hâlık-ı Zülcelâl’i kusursuz sıfatlarıyla tasdik etmemek, bundan daha berbat bir dalâlettir, divaneliktir, bir deli saçmasıdır. Çünkü aksi takdirde, her şeyde, hatta her bir zerrede mutlak bir ilahlık olduğunu kabul etmek lâzımdır.

Mesela, her bir hava zerresi, her çiçeğe, meyveye, yaprağa girip işleyebilir. Eğer Cenâb-ı Hakk’ın memuru olmazsa o zerrenin, içine girdiği her şeyin nasıl meydana geldiğini, suretini ve mahiyetini bilmesi gerekir ki onlarda işini görebilsin. Yani o zerre her şeyi kuşatan bir ilim ve kudrete sahip olmalıdır.

Ya da mesela, toprağın her bir zerresinin birbirinden farklı bütün tohum ve çekirdeklere yuva olması, onların büyümesini sağlaması mümkündür. Eğer toprak Cenâb-ı Hakk’ın memuru olmazsa, otlar ve ağaçlar sayısınca, onların boy atmasını sağlayacak manevî donanıma ve makinelere sahip bulunması gerekir. Veyahut onların nasıl meydana geldiğini bilmesi, hepsine giydirilen suretleri tanıması, o ağaçlara ve otlara bu suretleri dikebilecek bir sanat ve kudret vermesi lâzım gelir. Daha başka varlıkları da düşün; anlayacaksın ki, her şeyde açıkça, Cenâb-ı Hakk’ın birliğinin çok delili var.

Evet, bir şeyden her şeyi yapmak ve her şeyi bir tek şey yapmak ancak her şeyin Halik’ına has bir iştir.

وَإِنْ مِنْ شَيْءٍ إِلاَّ يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ

“Hiçbir şey yoktur ki Allah’ı hamd ile teşbih (tenzih) ediyor olmasın.” (İsrâ sûresi, 17/44)

yüce fermanına dikkat et Demek, Vahid ve Ehad Yaratıcı kabul edilmezse varlıklar sayısınca ilahı kabul etmek gerekir.

İkinci İşaret

Hikâyede padişahın yaver-i ekreminden, en büyük memurundan bahsedilmiş ve şöyle denilmişti: Kör olmayan herkes, nişanlarını görünce o zâtın, padişahın emriyle hareket ettiğini ve onun has hizmetkârı olduğunu anlar. İşte o yaver-i ekrem, Resûl-u Ekrem’dir (aleyhissalâtü vesselam).

Evet, ışık nasıl güneşi gerektiriyorsa, bu şekilde donatılmış kâinatın öyle mukaddes Sâni’inin de böyle bir Resûl-u Ekrem’i bulunmalıdır. Çünkü nasıl güneşin varlığı ışık vermeksizin mümkün değilse, ulûhiyetin de peygamberler göndermeyip kendini göstermemesi mümkün değildir.

• Hem kusursuz bir güzelliğin, tarif ve işaret edici bir vasıta ile kendini göstermek istememesi hiç mümkün müdür?

• Gayet güzel, benzersiz bir sanatın, bir ilan edici vasıtasıyla bütün dikkatleri üzerine çekip sergilenmek istememesi mümkün müdür?

• Cenâb-ı Hakk’ın her şeyi içine alan rubûbiyet saltanatının, küçük varlıklardan oluşan sayısız tabakada, birliğini ve her şey kendisine muhtaç olduğu halde hiçbir şeye muhtaç bulunmadığını, iki yönlü bir elçi vasıtasıyla ilan etmek istememesi mümkün müdür? Evet, o zât (aleyhissalâtü vesselam) iki yönlüdür: Engin kulluğu yönüyle yaratılmışların İlahî dergâhta elçisi olduğu gibi, Allah’a yakınlığı ve peygamberliği noktasından da o dergâhın tebliğ memurudur.

• Hem hiç mümkün müdür ki, sonsuz güzelliğe sahip bir Zât, güzelliğinin inceliklerini, latifelerini birtakım aynalarda görmek ve göstermek istemesin! Yani o Zât, isimlerinin güzelliklerini sevgili bir resûl vasıtasıyla gösterir. O resûl hem O’nun sevgilisidir, kulluğuyla kendini o Zât’a sevdirir, O’nun güzelliklerine ayna olur; hem de elçisidir, O’nu mahlûkatına sevdirir.

• Hiç mümkün müdür ki, benzeri olmayan mucizelerle, hayret verici ve kıymetli şeylerle dolu hâzinelerin sahibi o Zât, ehil bir söz ustası ve mükemmel bir tarif edici vasıtasıyla gizli, kusursuz vasıflarını herke¬sin nazarına sunmayı dilemesin!

• Hiç mümkün müdür ki, bu kâinatı, bütün isimlerinin kemâlini bildiren eşsiz varlıklarla donatarak seyir için, hayret verici ve ince sanatlarla süslenmiş bir saraya benzetsin de ona bir rehber tayin etmesin!

• Hiç mümkün müdür ki, şu kâinatın sahibi, onun yaratılışındaki ve yıkılıp yeniden kurulacak olmasındaki gayenin ne olduğunu, anlaşılması zor sırrını ve mevcudatla alâkalı “Nereden? Nereye? Necisin?” gibi üç zor sorunun cevabını bir elçi vasıtasıyla haber vermesin!

• Hiç mümkün müdür ki, şuur sahiplerine kendini bu güzel, sanatlı varlıklarla tanıtan ve kıymetli nimetlerle sevdiren Sâni-i Zülcelâl, buna karşılık rızasının ve onlardan isteklerinin ne olduğunu bir elçiyle bildirmesin!

• Hiç mümkün müdür ki, insanı şuuruyla pek çok şeye müptela, kabiliyetleriyle engin bir kulluğa hazır surette yaratıp da onun yüzünü bir rehber vasıtasıyla kesretten vahdete, yani insanı Yaratıcısından uzaklaştıran sayısız varlıkların bulunduğu âlemden O’nun birliğine çevirmek istemesin!

Daha bunlar gibi pek çok peygamberlik vazifesi var ki, hepsi ulûhiyetin peygambersiz olamayacağına kesin birer delildir.

Acaba âlemde şu vasıflara ve vazifelere Hazreti Muhammed’den (aleyhissalâtü vesselam) daha ehil ve bütün bu sıfatları kendinde toplayan bir insan ortaya çıkmış mıdır? Zaman, peygamberlik rütbesine ve tebliğ vazifesine ondan daha lâyık, daha uygun bir kimseyi göstermiş

midir? Hayır, asla ve kat’a O, bütün resûllerin efendisidir. Bütün peygamberlerin imamı, bütün asfiyanın reisidir, Cenâb-ı Hakk’a en yakın zâttır, yaratılmışların en mükemmeli, rehberlerin sultanıdır.

Evet, hakikatleri araştırıp delilleriyle bilen zâtların ittifakla haber verdiği, ayın yarılması ve parmaklarından su akması gibi bine varan mucizesindeki had ve hesaba gelmez peygamberlik delillerinden baş-ka, kırk yönüyle büyük bir mucize ve bir hakikat denizi olan Kur’an-ı Azîmüşşan, onun peygamberliğini güneş gibi göstermeye yeter. Başka risalelerde, bilhassa Yirmi Beşinci Söz’de Kur’an’ın kırka yakın mucizelik yönünden bahsettiğimiz için burada kısa kesiyoruz.

Üçüncü işaret

Sakın, “Şu küçücük insanın ne önemi var ki, bu koca dünya onun, amellerinin hesabını vermesi için kapansın ve başka bir âlem kurul-sun?” diye düşünme. Çünkü şu küçücük insan, yaratılışının kuşatıcılığı itibarı ile bütün varlıklar içinde bir ustabaşı, İlahî saltanatın bir ilancısı ve küllî bir kulluğa mazhar olduğundan büyük kıymete sahiptir.

“İnsan kısacık bir ömürde nasıl ebedî azaba müstahak olur?” diye de düşünme. Zira küfür, Samed Yaratıcının muhteşem sanatını an-latan bir mektup derecesindeki ve kıymetindeki şu kâinatı mânâsız, gayesiz bir seviyeye düşürür. Küfür, kâinatı hor görme olduğu gibi, her şeyde cilveleri, nakışları görünen, Cenâb-ı Hakk’ın bütün mukaddes isimlerini inkâr, ret ve O’nun adaletini, doğruluğunu gösteren sınırsız delilleri yalanlama mânâsına geldiğinden sonsuz bir cinayettir. Sonsuz cinayet ise sonsuz azabı gerektirir.

Dördüncü işaret

Nasıl ki hikâyede geçen on iki “suret” ile şunu görmüştük: Böyle geçici misafirhane gibi bir memleketi bulunan padişahın, haşmetine ve büyük saltanatına yakışır başka, sabit, daimî bir memleketinin bulunmaması hiçbir şekilde mümkün değildir.

Bu fâni âlemin bâki Yaratıcısının burayı var edip ebedî bir âlemi yaratmaması da aynı şekilde mümkün değildir.

Evet, şu benzersiz fakat geçici kâinatın ebedî Sâni’inin burayı vücuda getirip de başka, daimî bir kâinatı yaratmaması hiç mümkün müdür?

Bir sergi, imtihan meydanı ve tarla hükmündeki bu dünyanın Hakîm, Kadir ve Rahîm Fâtır’ının burayı yaratıp onun bütün gayelerine mazhar olacak ahiret yurdunu yaratmaması imkânsızdır!

İşte bu hakikate on iki “kapı”dan girilir. O kapılar on iki “hakikat” ile açılır. En kısa ve basit olandan başlayalım:

Said-i Nursi, Ufuk Yayınları, Risale-i Nur Külliyatından ”Sözler” adlı eserden alınmıştır.

Miladi yedinci asrın birinci çeyreğinde Mekke’de doğan İslâm güneşi, mü’minlere yepyeni bir rûh ve aşk zerketti. Bu aşkla her tehlikeyi fütursuzca göğüsleyen bu yeni imanın sahipleri az zamanda o günün eğilmez zannedilen nice başlarını eğdiler ve İran ile Bizans gibi iki büyük imparatorluğa kendilerini kabul ettirdiler.

İslâm’a düşmanlıkta en ileri gidenler Yahudilerdi. Çünkü onlar kendi kuruntularına göre Allah’ın seçkin bir kavmidirler. Bazı Ruhban ve Ahbarıları -özellikle mağlup duruma düştükten sonra- arzularına kavuşmak yolunda hileden başka çıkar yol bulamadılar. Bunlar zahiren müslüman görünüp din ve itikadlarını içlerinde gizlediler.

Bu sinsi düşman grupların gayretiyle İslâm’a yabancı olan bazı şeyler zamanla müslümanlar arasında yayıldı ve bunlardan tefsire girme fırsatı bulanlar bile oldu.

Kur’ân’ın kısaca, temas ettiği hususlar, Tevrat ve İncil’de bulunan veya bunlara inanan çevrelerde şifahi olarak yaşayan mufassal bilgiler ve hurafelerle aydınlatılmaya çalışıldı.

Cami ve benzeri yerlerde halka hikaye anlatan kişiler (kassaslar) Kur’an müfessiri olarak ortaya çıktılar. Buldukları malumata, hayalhanelerinden birçok şey ilave ettiler. Kur’an ve hadislerle yetinmediler, küçük çapta da olsa sahâbe asrında İsrailiyat muhtelif yollarla İslami çevrelere girdi. Bu rivayetler tabi’iler devrinde daha da arttı.

Asırlar boyunca İslâm alimlerinin büyük bir ekseriyeti, tefsirlerde buldukları İsrailiyyatı cemaat ve talebelerine meclislerinin müdavimlerine göz yaşları içinde ve büyük bir aşkla anlattılar.

GİRİŞ

A- KUR’ÂN-I KERİM’İN DİĞER MUKADDES KİTAPLAR ARASINDAKİ YERİ

Kur’an-ı Kerim dışında kalan ilahi kitaplardan Tevrat ve İncilden başka hiçbiri zamanımıza kadar gelmemiştir.

Kur’an-ı Kerim kendinden önce indirilmiş olan ilahı kitapları tasdik eden bur mucizedir. Onların tahrif edildiklerini beyan eder. Kur’andan başkasına güvenilmez. Kur’an hiçbir konuda, tahrif edilmiş Tevrat ve İncil’e muhtaç değildir. Ne Kur’an-ın izah ve tefsiri ve nede diğer İslami talimatın açıklanması sadedinde bu kitaplar müracaat kaynağı olmazlar.

B- 1. İSRALİYATININ MANÂSI

“İsrailiyyat” israiliyye kelimesinin çoğuludur. Kelime İsraili bir kaynaktan aktarılan kıssa veya hadise manasındadır. İsrail, rivayetlere göre Hz. Ya’kûb (as)’un ismi veya lâkabıdır.

İslâm’a ve özellikle tefsire girmiş olan Yahudi, Hıristiyan ve diğer dinlere ait kültür kalıntılarıyla, dinin gerek lehine ve gerekse aleyhine uydurulup Hz. Peygamber’e (sav) ve sahâbe ve müteakip nesillere izafe edilen her türlü haber, israiliyyat kelimesinin manası içine girer.

2. İSRAİLİYYATIN KISIMLARI

Sened Yönünden:

1. a) Sened ve Metin Bakımından Sahih ve Sağlam Olan İsrailiyyat:

– Buna misal olarak hadis kitaplarında yer almış olan haberleri gösterebiliriz.

1. b) Sened ve Metin Bakımından Zayıf Olan İsrailiyyat:

– Örnek: İbnû Cerir et-Teberi’nin rivayet ettiği ve “Arş”ı taşıyan meleklerin tavsifi ile ilgili olan haberdir.

1. c) Mevzu (Uydurma) Olan İsrailiyyat:

– Örnek: Huzeyfe İbn el-Yeman’dan rivâyet edildiğine göre Hz. Peygamber (sav) şöyle demiştir: İsrail oğulları azıp taşkınlıkları başlayınca… Allah (cc) onlara Fars hükümdârı Bahtûnnassar’ı gönderdi. Allah (cc) Bahtünnassar’u 7800 yıl hükümdarlık nasip etti.

Bu haber tamamıyla uydurma olan bir İsrailiyyattır.

Konusu Yönünden

1. İnançla ilgili olanlar
2. İbadet ve dini ahkamla ilgili olanlar
3. Va’z ve nasihat gibi birinci ve ikinci kısımla alakalı olmayan.

İslâm’a Uyup Uymaması Bakımından:

1. İslâm’a Uygun Olan İsrailiyyat

İslâm’a uygun lan İsrailiyyattan maksat, sahih sened ve metinlerle muteber hadis kitaplarımızda yer almış olan haberlerdir. Hz. Peygamber’in (sav) veya sahabenin ve sonra gelen nesillerin eski milletlerin -yahudi ve hıristiyanlar başta olmaz üzere- daha ziyade dini kültürlerine ait olarak haber verdikleri ve anlattıkları şeylerdir. Yani, bunlar hadistir.

– Örnek: Fatıma Bint-i Kays’ın rivayet ettiği Cesâse kıssası…

2. İslâm’a Zıt Olan İsrailiyyat

Bu kısma giren, -hangi konuya ait olursa olsun- İslâm’ın esasları ile tenakuz halindedir. Bunları aklen ve naklen tasvibe imkan yoktur.

– Örnek: Hz. Süleyman (as) yüzüğünü şeytanın çalması ve onun yerine geçip insanlara hükmetmesi ve Hz. Süleyman’ın (as) şeytanı etkisiz hale getirmesini anlatan hikaye…

3. Tasdik veya Tekzib Edilemeyen İsrailiyyat (Meskutün anh)

Bu tür israiliyyat -belki de tasdik veya tekzib edilemeyişinden dolayı- İslami olan eserlerde ve özellikle tefsirlerde geniş yer tutmuştur. Hemen şunu belirtelim ki, tasdik veya tekzib edilemeyen bu tür israilayyata da asla müslümanların ihtiyacı yoktur. Lüzumsuz söz kalabalığından ve hayal mahsulü efsanelerden ibarettir.

C- İSRAİLİYYAT RİVAYET ETMENİN HÜKMÜ

Hz. Peygamber (sav)’ın ve O’nun muasırları olan sahabenin sözleri muhteliftir. Bazı sözleri israiliyyatın naklini tecviz eder gibi görünürken, diğer bazıları da şiddetle yasak etmektedir.

Hz. Peygamber (sav) “Kur’an’dan başka benden hiçbir şey yazmayın Kur’an’dan gayri benden birşey yazmış olan varsa onu imha etsin” buyurmuştur. Kimi zamanda, “Benim sözümü dinleyip belleyen, sonra da onu bellediği gibi başkalarına aktaran kişinin Allah (cc) yüzünü ağartsın” buyurmuştur.

Buradan anlaşılıyor ki, Hz. Peygamber (sav) ve ashabı Tevrat ve İncil gibi muharref kitapların şerhi mahiyetindeki efsanelerin okunmasını ve anlatılmasını hoş görmezlerdi.

İsrailiyyatın Naklini Tecviz Eden Haberler

Hz. Peygamber (sav) şöyle buyurmuştur: “Bir ayet dahi olsa benden (işittiklerinizi) başkalarına ulaştırın. Ve sizler, Benû İsrâil’den de nakledin: bunda beis yoktur. Kim bana kasten yalan (söz) isnad ederse o, cehennemdeki yerini hazırlasın (hazırlansın).

Bu tek örneğin dışında Benû İsrail’den haber nakline dâir elimizde hiçbir vesika yoktu.

Bazı müellifler, Yahudi ve Hıristiyanlara müracaatı dile getiren ayetlere dikkatimizi çekerek israiliyyatının naklini tecvize meyletmişlerdir. Oysa bu yanlış seçilmiş bir yoldur.

Bazı Özel Durumlar

Hz. Peygamber (sav)’in arkadaşlarından bazısına has olan durumlarda, israiliyyatın nakli için delil olarak kullanılmak istenmiştir.

a- Mühtedi Abdullah ibn Selâm: “Resulullah bana bir gece Kur’an-ı bir gece de Tevrat-ı oku, diye emretti” demiştir.

b- Ka’bü’l Ahbar: “Tevrat-ı okumayanlar içinde, Ebu Hureyre kadar ona aşina olanını görmedim” demiştir.

c- Bir rivayette Abdullah ibn Amr, Tevrat’ı ezberlemiştir.

d- Ebu’l-Cel el-Cevri, yedi günde Kur’an-ı altı günde de Tevrat’ı hatmederdi.

Peygamberimizin (sav) yukarıdaki hadisi söylemesinin hikmetlerinden bazıları şöyledir:

1- Evvela müslümanlara, Benü İsrâil’den nakil husussunda bir genişlik tanımıştı. Sahabeler bu işi farz gibi telakki ettiler.

2- Ehl-i Kitabtan (sadece) Kur’an ve hadisin ruhuna uyan haberleri naklediniz, uymayanları değil.

İSLAMDAN ÖNCE ARAB-YAHUDİ MÜNASEBETLERİ

Arab yarımadasında Yahudi cemaatlerinin, ne zaman teşekkül ettiği bilinmiyor. Mekke şehrinde, hemen hemen hiç yahudi yoktu; fakat onlara bölgenin yıllık panayırlarında bilhassa Ukaz’da rastlıyoruz.

ARAB-HIRİSTİYAN MÜNASEBETLERİ

Arabistan yarımadasının kuzey kısmını ve buradaki mahsun kabile ve beyliklere hakim olan Bizans İmparatorluğu malumdur. Bu imparatorluğun nüfuzu altında bulunan Gassan, Dümetü’l-Cenden ve Toy kabilelerinin de Arapları İslâm’dan önce ve sonra ticari ve siyasi sayısız münasebetleri vardır.

D- İSRAİLİYYATTIN İSLÂM KÜLTÜRÜYLE KARIŞMASI VE TEFSİRLERE GEÇİŞİ

Hz. Peygamber bir vesile ile: “Ben ümmi olan bir olan bir kavme gönderildim” buyurmuştur.

Ekseriyeti ümmi ve saf olan bu yeni imanın sahipleri merak ettikleri bazı şeyleri, evvelce kendilerinden daha üstün tanıdıkları Ehl-i kitap ve bilhassa yahudilere sormaya başladılar.

Yahudi menşeli mühtediler müslümanlar arasında büyük bir mevki kazandılar. Bazılarının ismi olduğundan fazla propaganda edildi. Anlatılanların kabulünde bu durumun büyük rolü vardır.

İsrailiyyatın Sirayetini Kolaylaştıran Mühim Bazı Faktörler

1. a) Kur’an-ın Ehl-i Kitaba Karşı Tutumu

İslâm’ın iman temellerinden biri “kitaplara” diğeri de “peygamberlere” saygı ve onları tasdiktir.

Kur’an-ı Kerim ehl-i kitaba iyi muamelede bulunmalarını emretmiş, onlara karşı girişilecek bir cidal ve münakaşada dahi iyi muamele sınırlarını aşmamak emredilmiştir.

1. b) Hz. Peygamber ve Sahabenin, Ehl-i Kitaba Karşı Tutumları

Hz. Peygamber’in ve sahabeden bazılarının yahudi ve hıristiyan hizmetçileri vardı. Ve tabiatıyla bu hizmetçiler en yüksek seviyede insani muamele görüyorlardı. Hz. Peygamber ayrıca hasta olan gayr-i müslimleri de “iyâdet” hasta ziyareti) eder, onların hal ve hatırını sorar müsait zemin bulunca da İslâm’ı telkin ederdi.

1. c) İslâm Düşmanlığı

İslâm’ı kabul eden kimseler, herhangi bir kasıtları olmaksızın eski akide ve dini görüşlerinden bazılarını yeni girdikleri dine ve bunun mensuplarına naklediyorlardı.

E- İSRAİLİYYATI RİVAYET EDENLERDEN BAZILARI

1- Sahabeden Olanlar

Tarihen sabittir ki sahabe, ilim öğrenmeye ve Resulullah’tan zabta büyük önem vermiştir. Fakat sahabeler akıllarına gelen her konuyu mühtedilere sormadılar her cevabı da olduğu gibi kabul etmediler.

1. a) Abdullah ibn Abbas (ra)

Hz. Peygamberin amcasının oğludur: İbnü Abbas Mühtedi, yahudi ve hıristiyanlara bazı konularda sorular sormuş ve onlara müracaat etmiştir.

1. b) Ebu Hüreyre (ra)

İsmi Abdurrahman ibn Sahr’dır. Hz. Peygamberle kısa bir süre bulunmasına rağmen sahabeden en çok hadis rivayet eden zattır. Ebu Hureyrenin hadis aldığı kimseler arasında yaşlı pek çok sahabenin yanı sıra mühtedilerden Abdullah ibn Selam ve Ka’bül Ahbar’da vardır.

1. c) Abdullah ibn Amr İbnü’l-As (ra)

Abadile’den olan ve babasından önce müslüman olmuş seçkin bir sahabidir.

Geniş bir kültüre sahipti ayrıca Yermük’te iki deve yükü tutarında ehl-i kitaba ait eserler ele geçirmişti.

1. c) Abdullah ibn Selâm (ra)

Aslen Benû Kaynükalı bir mûsevidir: Asıl adı “el-Husyn” dır. Hz. Peygamberin medineye hicretinde müslüman olmuş ve Abdullah adını almıştır.

Bu sahâbe Tevratı iyi bilen bir zâttı ve O’nu okurdu.

1. d) Temim ed-Dârî (ra)

Aslen Yemenli bir hıristiyan aileye mensup olan Temim hicretin 9. yılında müslüman olmuştur.

Güzel kıssa anlatan ve zeki bir adam olan Temim’den müslüman Camiaya bilhassa hıristiyanlara ait israiliyyatın geçtiği muhakkaktır.

2- Tâbi’îlerden Olanlar

Sahabe dünyayı terk edince tabî’iler Kur’an tefsiri hususunda sahabeden edindikleri bilginin yanısıra Şiirden, gramerden, tarihten geçmiş ümmetlerin haberlerinden ve israiliyattan da istifade ettiler.

Burada Kur’an tefsiri hüviyetinde bazı hikayelere şahit oluruz. İşte bu hengamede, sahabe devrinde başladığına işaret ettiğimiz israili sızmalar, daha da arttı ve yabancı unsurlar tefsire bolca girdi.

1. a) Ka’bü’l-Ahbar

Aslen yemen yahudilerinden olan Ka’b’ın künyesi Ebû İshâk’tır. Hz. Ebû Bekr veya Ömer devrinde müslüman olmuştur.

Bazı siyasi olaylar ve Hz. Ömer’in şehadetinde parmağı olduğu iddia edilen Ka’b vasıtasıyla, tefsire pek çok israiliyat ve efsane girmiştir.

1. b) Vehb ibn Münebbih

Aslen İranlı bir aileye mensup olan Vehb, hicri 34 yılında Yemen’de doğdu. İsraili rivayetlerin en önemli kaynaklarından bir addedilen bu şahıs Ehl-i kitabın rivayetlerini çok iyi biliyordu.

Vehb için, “kezzap”, “dessas” ve “hain” gibi sıfatlar kullanmayacağız ama, onun vasıtasıyla israili rivayetlerden bir çoğunun İslâm’a girdiğini söyleyebiliriz.

F- KUR’AN’DAKİ KISSALARDAN MAKSAD NEDİR?

Geçmiş peygamberler ve milletlere ait kıssaların anlaşılmasından maksat, onların tarihlerini nakletmek değildir. Belki muhtelif milletlerin tarihlerindeki bir takım özellikleri belirtmek, diğer peygamberlerin hayatlarında Hz. Muhammed (sav)’in hayatında karşılaştığı olaylara benzeyen olayları açıklamak, Hak ve hakikatin bir zaman üstün geldiğini göstermek, insanlara teselli vermektir.

Kur’ân’da geçen kıssalarda, anlatılan olaylarda zaman ve yer tayin edilmiş olsaydı bundan, bir Allah inancı üzerine müesses (monoteist) olarak İslam dini büyük zararlar görebilirdi.

BİRİNCİ BÖLÜM

YARATILIŞA AİT HABERLERDEKİ İSRAİLİYAT

A- Allah Önce Neyi Yarattı?

Eğer bizzat Allah veya onu elçisi Hz. Muhammed (sav) bildirmemişse hiç kimse neyin önce, neyin sonra yaratıldığını; yaratılışta nasıl bir sarının izlendiğini bilemez.

B- Nur Ne Gün Yaratıldı?

Bu konuda Hz. Peygamberin sözü olmadığı olan bir sözünde Ka’bü’l-Ahban ve benzerlerinden duyularak nakledilmiş ve O’na izafe edilmiştir bu konudaki haberler israiliyattır.

C- Âlem ve Sayısı

D- Deniz Hakkında

E- Rüzgar Hakkında

F- Arş Hakkında

G- Dünya Neyin Üzerinde Duruyor?

Müfessirler bu konudaki ayetin bilhassa ayetteki “kaya içindeki” tabirinin bunun ötesinde bir manasına işaret etmemişlerdir.

H- Yer ve Göklerin Yaratılması

1- yer ve Göklerin Altı Günde Yaratılması

“O (Allah), gökleri ve yeri, aralarında olan şeyleri altı günde yaratan, sonra (emri) Arş üzerinde hükümran olandır. Rahmandır. Bunu (O’nun sıfatlarından) haberdar olana sor.” (El-Furkan)

Hal böyleyken bir kısım müfessirler yer ve gökleri ve bunların arasındaki eşyanın yaratılışı ile ilgili olan ve değişik kanallardan gelen rivayetleri, eserlerine devretmişlerdir. Tedkik edildiği zaman görüleceği gibi bunların büyük kısmı İslâmî rivayetler değildir. Ehl-i kitab ismi verilen yahudi ve hıristiyanların menkulatından ibarettir yani israiliyattır.

2- Arzın Tabakaları ve Altında Üstünde Bulunanlar

3- Göklerin Bir Meleğin Üstünde Dönmesi.

4- Şemaları ve Gökleri Bir Lokmada Yutan Melek

I- Güneş, Ay ve Aya Vurulan Şamar Hakkında

Biz gece ile gündüzü (kudretimize delalet eden) iki ayet kıldık da gece ayetini Silip (giderip) yerine eşyayı gösterici gündüz ayetini getirdik (El-isra) gayetinde geçen silmek ifadesiyle ilgili bir takım israiliyat kitaplarda yer almıştır. Şöyle ki:

1. Hakk, Cebrail (as)’e emretti: Cebrail Kanadını ay üzerinden geçirdi. Bunun tesiriyle ayın ışığı söndü. Halbuki daha evvel nûr,(ziya ve ışık) bakımından ay da güneş gibi parlak idi. Bugün ayın yüzeyinde görülen siyahlık bu nedenle olmuştur. Bu yorum peygamberimiz (sav)’e isnad edelin bir hadiste de yer alır.

Hadisi bu tarzda rivayet eden salebi’nin senedin de Nûh ibn Ebi Meryem vardır. Bu zat meşhur yalancılardandır.

İ- Allah Atı Neden Yarattı?

Allah atı cenûb (güney) rüzgarından yaratmıştır.

Bu beyanın gerçekte ve islami esaslarla hiçbir ilgisi yoktur ve tipik bir israiliyat numunesidir.

J- Melekler Hakkında

Maalesef İslâmî kaynaklarda -tefsir vs eserlerde bu konuda da bir çok aslı esası olmayan haber yer almıştır. Bir meleğin bütün detaylarıyla kanatlarından, yüzlerinden, dillerinden okuduğu tesbih ve duadan bahseden rivayetler bu cinstendir.

1- Dördüncü Kat Semada Bulunan Melek

Dördüncü kat semada bulunduğu bildirilen ve herşeyden büyük olduğu söylenen bu melekle ilgili rivayet, “garib” dir ve bu rivayeti kabul etmek bir hayli zordur.

2- Beytü’l Makdisteki Melek

K- Yıldırım ve Gök Gürlemesi Hakkında

İKİNCİ BÖLÜM

GEÇMİŞMİLLETLERE AİT HABERLERDEKİ İSRAİLİYAT

A- YER YÜZÜNÜN ADEMDENÖNCEKİ SAKİNLERİ

Bunlar hemen tamamiyle Ehl-i Kitab ismi verilen yahudi ve hıristiyan çevrelerden duyulmuş ve aktarılmış şeylerdir böyle şeyler olurda olmaz da efendimizin tavsiyesinde olduğu gibi biz bunları ne tasdik ne de tekzib ederiz.

B- AD KAVMİ HAKKINDA

C- BENÜ İSRAİL VE FİR’AVN HANEDANI HAKKINDA

1- Hz. Musa’nın Aman etmesi şartıyla Firavuna yaptığı vaatler:

Bu haberde Hz. Musa’nın Firavuna yaptığı teklifler arasında ikisi bilhassa üzerinde durulmağa değer. (Şarap tatma, içme kudreti iade edilmek: cinsi kudreti geri verilmek…) Bir Allah elçisi kudreti, kuvveti içtimai mevkiyi ne olursa olsun bir kafire iman mukabilinde şarap vaad etmez; ahlaki yönden bir düşkünlük ifade eden cinsi münasebet kudretinin geri verilmesinden bahsedemez.

D- ASHAB-I RESS

Kur’an-ı Kerim’in iki yerinde Ashab-ı Ress’e atıf vardır. Peygamberleri yalanlanmış ve helak edilmiş kavimler meyanında sadece Ashab-ı Ress’in ismi geçer.

“Er-Ressü” örülmedik kuyu demektir. Azerbaycanda bir kuyudur.

Ashab-ı Ress’e bu isim peygamberlerini kuyuya atıp gömdükleri örülmedik bir kuyu etrafında yurt tuttukları için verilmiştir.

İbnü İshak’ın Muhammed ibn Ka’b’dan naklettiği bir habere göre Hz. Peygamber şöyle demiştir.

“Kıyamet gününde insanlardan ilk kez cennete girecek olan siyahi bir kuldur.”

RİVAYETLERLE İLGİLİ BAZI KONULAR

1- El-isrâ ayetinde bahis konusu edilen birinci fesad zamanında israiloğulları Peygamberlerden kimi öldürmüşlerdi.

a- Zekeriyya’yı b- Şa’ya’yı öldürdüler

2- Zekeriyya (as)’ı öldürmelerinin sebebi ne idi?

İsrailoğulları Hz. Meryemin hamileliğini Zekeriyyadan bildiler ve Meryem ondan hamile kalmıştır dediler.

3- Zekeriyya (as)’ın oğlu Yahya (as)’ı niçin öldürdüklerinde de iki görüş vardır.

a- İsrailoğullarından bir hükümdar Şer’an kendisine helal olmayan bir kadınla elenmek istedi.

b- Bir gün hükümdarın karısı, son derece güzel olan Yahya’yı gördü ve kadın Yahya’dan bir istekte bulundu Yahyada bunu reddetti

4- Acaba Allah azgınlıklarından sonra İsrail oğullarını te’dip için kimi gönderdi. Sâbur Zü’l Ektaf’ı (İranlı hükümdar)

E- HÂRUT VE MARUT

Kur’ân-ı Kerimin en uzun süresi olan El-Bakara’nın 102. Ayetinde Babil ülkesine indirilmiş Harut ve Marut isimli iki melekten bahsedilir. Bu ayette aynı zamanda peygamber Süleyman (as)’a ve Sihre de atıf vardır. Son derece kısa sayılabilecek olan bu ayet sebebiyle, tefsirlere onlarca sayfalık bilgi dercedilmiştir. Neticede görüleceği gibi haberlerin hiçbirini, sahih yollarla Hz. Peygamber’e ulaşmıyor. Ve hemen tamamıyla verilen bilgiler İsrailiyata müncer oluyor.

1- Ayetin Nüzul Sebebi

Yahudiler Hz. Süleymanın gömülü olan ve için de her türlü sihir ve buna ait formüller bulunan kitabı bulmuşlar ve Hz. Süleyman ancak bu sayede yaptığını yaptı diyerek sihri yaymışlardır.

Hz. Peygamber Allah tarafından kendisine indirilen vahiylerde Hz. Süleymandan bahsedip onun peygamberlerden olduğunu söyleyince Medinedeki yahudiler buna karşı çıkarak yukarıdaki kitabı göstererek onun sihirbaz olduğunu söylediler bunun üzerine ayet nâzil oldu.

2- Olay Nerede Geçti?

1. Hak ayette bahsi geçen iki meleğin Babil denen bir memlekete indirildiğini beyan ediyor.

3- Olay Kimin Zamanında Geçti?

Rivayetlere bakılacak olursa olay İdris (as) zamanında geçmiştir ancak bunlar zandan ibarettir.

El-Bakara Suresi 102. Ayetten başka Kur’an’da hakkında hiçbir açıklama bulunmayan ve sahih yollarla Hz. Peygambere ulaşan bir hadiste mevcut olmayan Harut ve Marut meselesi, kitaplarımızda bir hayli yer tutmuştur. Haberleri dirayet ve/veya dirayet yönünden tetkik edenler ise oldukça azdır.

F- ASHAB-I KEHF

Kur’an-ı Kerim’in 17. suresi olan el-Kehf’de benzerlerine nisbetle tafsilatlı sayılabilecek bir kıssa vardır bunun adı “Ashâb-ı Kehf” kıssasıdır ve sure ismini bu kıssadan almıştır.

1- Ashab-ı Kehfin Macerası

Kuran-ı Kerimin kıssalarından maksad bizlere ibret dersi vermektir. Kur’an’ın hedef aldığı ibret derside kıssanın bünyesinde mevcuttur. Onun için ayrıca Hz. Peygamberden bir açıklama gelmemiştir. Buna rağmen tefsirlere sahifeler dolusu malumat dercedilmiştir. Şüphesiz bu konuya ait verilen bilgilerin içine pek çok lüzumsuz şeyler ve israiliyat karışmıştır. Bunlar da şunlardır.

a- Raviler, Ashab-ı Kehf’in nasıl bir araya geldiklerine ve şehirden nasıl çıkıp uzaklaştıklarına dair birçok şeyler ortaya atmışlardır.

b- Ashab-ı Kehf’e ait verilen uzun ve detaylı bilgiler için “muzdarip rivayetler” tabiride kullanılmıştır.

2- Ashab-ı Kehf’in isimleri

Ashab-ı Kehf’i oluşturan gençlerin isimleri ‘cemidir. Herhangi bir şekil ve nokta ile zapt ve tespit hayli müşkildir. Bu konuda ki isimler israiliyattır.

3- Köpeğin Adı, Rengi ve Cinsi

Kur’an’da ve hadislerde asla geçmeyen bu konu da israiliyattır.

4- Mağaranın Yeri

Bu konudaki çalışmalar ve rivayetlerle gerçeği bulmak imkansızdır. Abesle iştigaldir.

5- Ashab-ı Kehf’in Sayısı:

“Rabbin onların sayısını en iyi bilendir” ayetine rağmen islam alimleri konuyu deşmekten geri durmamışlardır.

6- Ashab-ı Kehf Hangi Dine Mensup İdiler

Ashab-ı Kehf’e ait soruyu Kureyş müşrikleri medinedeki hahamlardan öğrenmişlerdir bu da onların Yahudi kitaplarında geçtiğini ve hristiyanlıktan önce olduğunu gösterir.

G- TÂLÛT VE CÂLÛT’A AİT HABERLER

Tâlût’la birlikte Sebât edip düşman karşısına çıkanların sayısı ile ilgili kısa bir hadis hariç bu konudaki rivayetlerin tamamı israiliyattır.

Rivayetlere birkaç örnek:

1- Tâlût’un Dâvûd’u Öldüreceğini Kim İhbar Etti?

Bu kişinin “Zü’l-Ayneyn” diye bir şahıs olduğu kaynaklarda geçer. Fakat bu konudaki rivayetlerden birinde Dâvûd’un şarap içtiğinde bahsedilmiştir. Bugün elde bulunan Tevrat’ta bir peygamberin içki kullandığı ve iki kızıyla zina edip çocuklarının meydana geldiği kayıtlıdır. İşte bu gibi birçok tahrif ve iftirayı içeren bilgileri İslâmî muhit ve kaynaklara aktırırken çok dikkatli davranmalıdır.

2- Dâvûd’un Câlût’u Sapanla Öldürmesi konusundaki rivayetler de tamamen israiliyattır.

H- TÂBÛT VE SEKÎNE

Tâlût ile Câlût arasında geçen savaş dolayısıyla Kur’an-ı Kerim’in bir ayetinde “Tâbût”, “Sekine” ve “Bakıyye” den bahsedilir. Tâlût’un hükümdarlığını kabul etmeyenlere Tâbût bir alamet olarak gelmiştir. Ve içlerinde rab’lerinden bir sekinet ve… bir bakıyye vardır. Tamamı 7-8 kelimelik bir cümle olan bu ayet içindeki 3 isim etrafında bir sürü rivayetler ortaya atılmıştır. Lüzumsuz tafsilata girilmiştir. Bunların hemen tamamı Ehl-i Kitab’dan nakledilmiştir.

Tâbût, sekine ve bakıyye ile ilgili olan rivayetler ve tefsirlere geçmiş tafsilatları hakkında Kur’an-ı Kerimde hiçbir bilgi yoktur. Bu konuda biz hadis olarak ta birşey ulaşmamıştır. Bize bu konuda ulaşanların kaynağı israiliyattır.

I- İREM HAKKINDA

Kur’an-ı Kerim yeri geldikçe insanların ibret almaları için geçmiş kavimlerden ve bunların çarptırıldıkları ilahi cezalardan da bahseder. Bazen çok kısa bir şekilde değinilen bu bilgiler hakkında bir çok uydurma haberler uydurulmuştur. İrem hakkındaki durumda bunlardandır.

İlgili ayetin meali “Görmedin mi Rabbin nice yaptı Âd’e; (yani) o direk sahibi irem’e ki o, şehirlerde bir benzeri yaratılmayandı” (el-Fecr 89/-8)

İ- KARUN HAKKINDA

Karun ismi Kur’an’da 8 yerde geçer (el-Kassas 28/76/62, el-Ankebut 29/39, Gâfir 40/24) Son iki ayette Karun Haman ile birlikte, Fir’avn’nın israiloğullarına zulmeden müşrik bir nazırı olarak anlatılır. Hz. Musaya karşı mütekeb bigane davranır ve onun sihirbaz olduğunu söyler el-Kassas’da ise Karun Hz. Musa’nın kavmine kibirle muamele eder ve buna sebep de edindiği muazzam servettir.

Karun ve onun malı, mülkü ile ilgili olarak tefsirlere giren malumat ve tafsilata ait Kur’an’da ve hadislerde en ufak bir bilgiye rastlanılmaz bunlar tamamıyla israili haber ve rivayetlerdir.

K- ASHAB-I UHDUD

Kur’an-ı Kerimin bir ayetinde (el-Büruc 85/4) Ashab-ı uhdud’dan bahsedilir. Bunlar bizce tarihin meçhul bir devrinde yaşamış ve inanmışlara işkence etmiş bir kavimdir. Sonra da Allah, bu zalimlere cezalarını vermiştir.

Ashab-ı Uhdudun kimler oldukları, hangi devirde yaşadıkları, sayıları, hangi dine mensup oldukları hakkında ondan fazla rivayet vardır. Fakat bu konudan sayfalar dolusu söylenenlerin doğruluğunu ispatlayıcı elimizde her hangi bir delil yoktur.

L- BEL’AM HAKKINDA

Aslında Arapçadan başka bir lisana ait olan bu isim, arapçada Bel’am ibn Bâ’ûra (Bâ’ur) şekline girmiştir. Bu ismin etrafında meydana gelen hikayelerin bütün detaylarıyla müfessirlerin kitaplarına girmesinin medeni el-A’raf 7/175 de geçmesidir.

Bu adam önce ilgili ayetin ruhuna uygun olarak Salih bir zat sonrada sapıtmış, azıtmış ve kendisine bahşedilen nimetlere nankörce davranan biri olarak tasvir edilmiştir. Fakat ayette dile getirilen kişinin Bel’am olduğu yolundaki rivayeti ve anlatılan kıssayı doğrulayacak elimizde hiçbir eser yoktur. Keza Bel’am’ın ayetin nüzuluna sebep teşkil etmesi de doğru değildir.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

PEYGAMBERLERLE İLGİLİ HABERLERDEKİ İSRAİLİYAT

1. ADEM (AS)

A- Hz. Adem’in Yaratılışı

Hz. Adem (as) ilk insan ve ilk peygamberdir Kur’an’ın bir çok ayetlerinde ve bir çok hadiste Hz. Ademin çeşitli durumlarından bahsedilir. Yaratılışı, cennete girişi, cennetten indirilişi, tevbesi, iblis ile arasında geçenler, zevcesi vs gibi Kuran-ı Kerim’in öz olarak anlatıp dile getirdiği ve sadece ibret gayesine matuf olan bu konulara pek çok yabancı kaynaklı haberler karışmıştır.

Hz. Ademin yaratılışı ile ilgili ayetlerde herhangi bir tafsilat yoktur bu konuda belli bir hadiste yoktur. O halde bu konuda tek kaynak tevrat ve şerhleri ve israiliyat kaynağı belli şahıslardır ki bunların verdiği bilgilerin sağlığı bellidir.

B- Hz. Adem’e Secde Etmekten Kaçınan Meleklerin Yakılması

1. Kerim’in bazı surelerinde, Hz. Adem yaratıldığı zaman meleklerin ona secde etmelerine dair C. Hakk’tan emir almalarından bahsedilir. Böyle bir emir karşısında meleklerin derhal secde etmelerinden başka ne düşünülebilir.

Bu haber şüphesiz İslâm’ın melek telakkisine, akla ve an’aneye aykırıdır; kabulü mümkün değildir. Allah bir çok ayetlerde meleklerin emir alır-almaz derhal secde ettiklerini bildirmiştir. Bu haber ayetlerle açık bir tezat halindedir.

C- Havva’nın Yaratılması

Havva Hz. Ademin eşinin adıdır. Allah K. Kerim de Havva’nın sadece Adem’den yaratılmış olduğunu bildirir ve bunun ötesinde herhangi bir tafsilat vermez. Buna rağmen İslami eserlerde konu ile ilgili bir sürü tafsilat vardır ve bunların çoğu israiliyattır.

D- İblisin Cennete Girmesi

Kur’an’da, Cennet’de oturan ve orada diledikleri gibi gezip tozan Adem’le eşinin şeytan tarafından iğva edildiği ve nimet dolu bu güzel yurttan çıkarıldığı anlatılır.

E- Memnu’ Ağaç

Memnu Ağacın Cinsi: Allah cennette bulanan Hz. Adem ve eşine “Şu ağaca yaklaşmayın” emri verdi (el-Bakara 2/35)

1. Kerimde ve Sahih hadislerde bu ağacın ne olduğu adı, cinsi, rengi vs hakkında herhangi bir beyan ve açıklama yoktur.

1- Hz. Adem’e memnu Ağaçtan kim yedirdi? Bu konudaki rivayetlerin çoğu Havvanın yedirdiği konusunda birleşir fakat rivayetlerin menşei gayr-i İslâmidir.

2- Hz. Adem ve Eşinin Elbiseleri: Muhtelif eserlerde cennette giydikleri elbiseler konusunda rivayetler vardır. Fakat bunu ispatı imkan yoktur.

3- Adem’le Eşi Açılan Yerlerini Ne ile Örttüler? Bu konuda çeşitli rivayetler vardır. Fakat bunları kanıtlamak imkansızdır.

F- Adem, Havva, Yılan Ve İblis’in Yeryüzüne İndirilmeleri

1- Adem (as)’in indirildiği yer:

Allah Hz. Adem’i gökten yere indirdi onu Hind toprağına, Hind toprağında da Dehnâ ya da Bûz dağına veya Serendib adasına veya Serendib yakınındaki Nud’a indirildiği söylenir.

2- Havva’nın indirildiği yer:

Havva Cidde’ye indirildi.

3- Yılanın indirildiği yer:

Yılan da ısfahana indirildi.

4- İblisin indirildiği yer ise Meysandır.

G- Havvayla Yılana Verilen Ceza

Tefsirlerde, Hz. Havva’ya ve Yılana verilen ceza hakkında epeyce malumat vardır. Ancak bunlar tümüyle hıristiyan ve yahudilerden nakledilmiştir.

H- Hz. Adem’in Tevbesi

Hz. Adem yaptıklarına son derece pişman oldu. Afv, için Allah’a yalvarıp yakardı. Bu konuyu dile getiren ayet şu me’aldedir “Derken Adem Rabbinden bir takım kelimeler telakki etti. O da tevbesini kabul etti (el-Bakara 2/37). Ademin tevbe ettiği zaman Allah’tan alıp bellediği kelimeler şunlardır tarzında yüzde yüz katiyet ifade eden deliller yoktur.

1- ADEM’İN İKİ OĞLU HABİL VE KABİL’İN KISSASI

Kur’an’ın kısaca temas ettiği bu kıssa hakkında, pek çoğu Ehl-i Kitab çevrelerinden derlenmiş uzun rivayetler oraya çıkmıştır. Bu uzun rivayetleri tasdik için elimizde ne ayet vardır. Ne de sahih hadis

İDRİS (AS)

İdris ismi Kur’anda iki kere geçer. Hemen bütün tefsir, tarih ve enbiya kıssalarından bahseden eserler İdris (as)’i ulum ve fünuna vakıf olarak gösterirler ilk defa kalem kullanan elbise dikip giyen odur; rivayete göre ondan evvel insanlar hayvan derileri giymekle iktifa ediyorlardı. Terzilerin hamisi ve piri İdris (as) dır. Tıp ve Astronomi sahasında da maharetlerinden bahsedilir. Allah yolunda cihada girişen ilk kişide odur.

NUH (AS)

Nuh (as) Kur’an ve hadislerde mühim yer işgal eder. Kur’an’da 43 kez geçer. Tufan hadisesi sebebiyle insanlığın 2. babası kabul edilir.

Nuh (as)’un ismi etrafında pek çok esatir meydana gelmiş ve bunlar islami eserlere de sızmıştır. Nuh (as) hakkında bize Kur’anın ayetleri ve bu konudaki sahih hadisler kafidir.

Nuh’la ilgili o kadar çok şey vardır ki bunların hemen tamamı Tevrata dayanır.

İBRAHİM (AS)

Hz. İbrahim’in K. Kerim’de isminden ve isminden ve muhtelif kıssalarından çokça bahsedilir. İslami eserlerde önemli yer tutar K: Kerimin uzunca bir suresinin ismini almıştır: K. Kerimde ismi 68 kez geçer. Ayrıca hadislerde de muhtelif vesilelerle yüzlerce yerde Hz. İbrahimden ve onun sünnetlerinden detaylarıyla bahsedilir. Hz. İbrahimin dini hanif olarak belirtilir. Hz. Peygamber (sav)’in bu dine uyması emredilir. (Nahl 16/123) ayrıca Hz. İbrahimin ismine sıkça tefsir, tarih, edebiyat ve Enbiya kıssalarında da rastlanır.

Bunlardan da anlaşılacağı üzere Hz. İbrahimin ismi etrafında ciltler dolusu bilgiyi ihtiva eden pek çok rivayetler meydana gelmiştir bu rivayetlerden cüz-i bir miktarı İslami olmaktan uzaktır.

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

AHİRET VE DİĞER MÜTEFERRİK KONULARA AİT HABERLERDEKİ İSRAİLİYYAT

A- AHİRETE MÜTEALLİK HABERLERDEKİ İSRAİLİYAT

1- Duhan Hakkında

Türkçemize duman manasına gelen bu kelime Kur’an’da iki yerde geçer. Hadis olarak ise şöyle geçmiştir. Huzeyfe (ra) yâ Rasulullah o duhan nedir diye sordu. Hz. Peygamberde Duhan suresinin 10 ayetini okudu ve: “(Bu duman) doğu ile batı arasını dolduracak 40 gün 40 gece duracak; mü’min nezleye tutulmuş gibi olacak; kafir sarhoş gibi olacak kafirin burnu, kulakları ve aşağısından çıkacak” buyurdu.

Muhtelif tefsir kitaplarında yer alan bu hadis uydurulmuştur. Ve Peygamberimize atfedilmiştir.

2- İyi ve Kötü Amelin Ahirette Sahibini Karşılaması

Mü’min kabrinden çıktığı zaman amelinin kendisini en güzel koku ve en güzel biçimde karşılayacağı kafirininkinin ise bunun tam tersi olacağı sözü sahih değildir.

3- Rahmet Kapısı

“O gün erkek ve kadın münafıklar iman etmiş olanlara ‘bizi bekleyin. Nurunuzdan bir parça ışık alalım diyeceklerdir. gün onlara istihza suretiyle) “dönün arkanıza da bir nûr arayın” denilecek. Nihayet onlar (la iman etmişler)’ın arasına kapılı bir duvar çekilecektir. Onun içinde rahmet dış yanında da azap vardır.

Bu ayette açıkça kıyamet gününün bir sahnesi canlandırılmaktadır. Ayette bahis konusu edilen Kap ve Sur ifadelerinin dünya hiçbir ilgisi yoktur.

4- Kıyamet Gününde Allah’ın İnmesi

Bu haber Abdullah b. Amr’ın Yermuk’de elde ettiği Ehl-i Kitaba ait eserlerden naklettiği tipik bir israiliyattır.

İSRAİLİYATIN ZARARLARI VE SONUÇ

Hz. Peygamberin çok açık yasağına rağmen, bazı müfessirler Ehl-i Kitapta buldukları şeyleri, sıhhatlerini kontrol etmeden eserlerine almışlardır. Ehl-i kitabı izlemede belirlenecek yol bellidir İslâmî esaslarla çatışan şeyleri reddetmek doğruluğunu ya da yanlışlığını bilmediklerimizi de ne tasdik ne de tekzip etmektir.

Herhangi bir eserde İslâmî yönde küçük veya büyük hataların bulunması bazı insanlar, hiç de uygun olmayan bir kanaate sevk ediyor, o da bu eserlerin tamamen terkedilmesidir oysaki bu eserlerin yi yönlerinden istifade edilip eksikleri tesbit edilerek edep ve terbiye dairesinde ilme akla ve kaynaklara istinaden hataları gösterilebilir ki bu da çok yararlı bir yol olur.

İslâm son ekmel dindir, Kur’an ve hadislerde mevcut şeyler müslümanlara bilgi olarak kafidir dini Yönde Ehl-i Kitaba asla ihtiyaç yoktur. Gerek İslâm’a zıt ve gerekse meskutun anh olan İsrailiyyata müslümanlar asla muhtaç değildir. Müslümanları bu İsrailiyyat belasından kurtarmak için ise İsrailiyyatın ne olduğunu anlatmak ve nelerin İsrailiyyat olduğunu göstermek gerekir.

Doç. Dr. Abdullah AYDEMİR, Beyan Yayınları

Allah Resulü’nün (s.a.s.) ahir ömürlerinde irat ettikleri “Veda Hutbesi” de bütün ümmetine hitap eden genel bir vasiyettir. Efendimiz (sallallahu aleyhi vesellem) “Veda Hutbesi”nde yirmi üç yıllık risalet hayatında vaz’ edilen esasları öz bir şekilde ve son defa telkin ettiler.

Sahabe ve Tabiun devri âlimleri de vasiyet geleneğine uydular. Dar-ı Beka’ya hicret ederlerken talebelerine “Mustakim” kalmalarını öğütlediler. Selef-i salihinden günümüze ulaşan vasiyetler içerisinde en dikkat çekenleri ise Ebu Hanife’ye (r.a.) ait olanlarıdır. İmam-ı Azam’ın (r.a.) birçok vasiyeti vardır. Bunların bir kısmı şahsa özeldir, bir kısmı da bütün talebelerine hitap etmektedir. Özel vasiyetlerinin en meşhurları Oğlu Hammad’a[2], Ebu Yusuf’a[3] ve Yusuf b. Halid es-Semti’ye[4] hitaben kaleme alınmıştır. Söz konusu metinler her ne kadar şahsa özel olsalar da, bir evladın/öğrencinin hayata bakışını ve eşyayı algılama biçimini müşahhas bir çerçevede ortaya koymakta ve müslümanca yaşamanın esaslarını anlatmaktadır. Bu itibarla özel formatta olmalarına rağmen genele hitap etmektedirler. Ebu Hanife’nin (r.a.) bütün talebelerine hitaben kaleme aldığı “vasiyet”i ise bir akide manifestosudur. “Vasiyet”, Ehl-i Sünnet’in dolayısıyla da İslam’ın amentüsünü açık ifadelerle insanların zihnine taşımaktadır.

Zındıkların, bidatçilerin etkin olduğu hicri ikinci asrın Irak’ında yaşayan Ebu Hanife (r.a.) herkese hitap eden vasiyetini Ehl-i Sünnet akidesine hasrederek mühim bir vazife ifa etti. Sonraki yıllarda gelen Ehl-i Sünnet âlimleri, bu vasiyetteki esasları farklı formatlarda yeniden telif ettiler. Öz itibariyle “Şerhu’l-Mevakif”, “Şerhu’l-Makasıd” gibi hacimli kelam yapıtları “Sem’iyyat” bahislerini bu vasiyetteki ilkeler üzerine kurdular.

Modern zaman Müslümanları ile hacimli kelam kitapları arasında ciddi engeller olduğu bir vakıadır; Zira günümüz İslami İlimler öğrencilerinin mevcut birikimleriyle o eserlerin dillerini çözmeleri, içeriklerine vakıf olmaları hayli zor görünmektedir. Ümmetle, irfan arasında köprü olacak insanlar ciddi bir bilgi zafiyeti içerisindedirler. Fakat bu durum hakikatin bilinmemesinin mazereti olamaz. Selefin irfanını ilim meclislerine taşıma adına bir şeyler yapılmalıdır. Ebu Hanife’nin (r.a.) vasiyetini dilimize aktarmak yapılması gereken bu bir şeyler cümlesinin mütevazı bir halkası olabilir. Çünkü vasiyet, bugünün insanı için de hayati bir önemi haizdir.

Zira günümüz İslam Dünyası, Ebu Hanife’nin yaşadığı dönemdeki Irak’ın ideolojik yapısına çok benzemektedir. Tek bir farkla ki Mutezile, Cebriye, Kaderiye, Mürcie[5] gibi mezhepler gitmiş, onların yerlerini tarihselcilik, mezhep münkirliği, yeni selefilik gibi akımlar almıştır. Mezkür anlayışların tezviratı öylesine etkin bir konuma ulaşmıştır ki, bütün bir ümmetin akidesi ciddi tehlike ile karşı karşıyadır. Artık insanlar klasik akide risalelerini değil, “İslam ve Çağdaşlık” başlıklı metinleri yani çağdaş Vasıl b. Ata’ları okuyorlar. Böyle bir zamanda “Ehl-i Sünnet Akidesi”ni bilmek, aynı zamanda hangi eserlerin de Ehl-i Sünnet Akidesine aykırı olduğunu idrak etmek anlamına gelecektir. Bu yüzden Ebu Hanife’nin büyük bir şöhret içerisinde meçhulü yaşayan “Vasiyeti”ni notlarla tercüme etmeyi vazife kabul ettik. Tercümede esas aldığımız nüsha Takıyyuddin et-Temimi’nin “et-Tabakatu’s-Seniyye fi Teracimi’l-Hanefiyye”[6] adlı eserindeki metindir.

Vasiyyet’in Medine Arif Hikmet Kütüphanesindeki el yazması nüshasında ise Ebu Hanife’ye ulaşan kesintisiz bir isnat zinciri yer almaktadır. İsnatta yer alan raviler şunlardır: Husamedddin es-Sığnaki (ö. 710), Hafızuddin Muhammed el-Buhari (ö. 693), Muhammed b. Abdissettar el-Kerderi (ö. 642), Burhaneddin el-Merğinani (ö. 593), Ziyauddin Muhammed b. Huseyn[7], Alauddin Muhammed es-Semerkandi, Ebu’l-Muin en-Nesefi (ö. 508), Ebu Tahir Muhammed el-Mehdi, İshak b. Mansur es-Siyari, Ahmed b. Ali es-Süleymeni, Hatim b. Akil el-Cevheri, Muhammed b. Semaa et-Temimi (ö. 236), Ebu Yusuf ( ö. 183), Ebu Hanife (ö. 150).[8]

Ebu Hanife’nin (r.a.) vasiyetini günümüz Müslümanları açısından vazgeçilmez kılan en önemli husus da onun ifadelerinin hem bir beyan hem de kadim sapık fırkalar ve modernist akımlar için bir reddiye niteliğinde olmasıdır. Nitekim modernist düşünceye sahip ilahiyatçılar kadınların özel hallerinde namaz kılıp oruç tutabileceklerini iddia etmektedirler. Hâlbuki bunun aksini söyleyen çok sayıda hadis-i şerif vardır. Ayrıca sahabeden de farklı yönde bir uygulama rivayet edilmemiştir. Efendimiz (sallallahu aleyhi vesellem) “Kadın hayız olduğunda namaz kılmayacak, oruç tutmayacak değil mi ya” buyurmuştur. (İmam Müslim’in uzun bir hadis içerisinde rivayet ettiği ifade “muttefekun aleyh”dir. Bkz. İbn Hacer, Buluğu’l-Meram, s. 45, H.no: 158; Zafer Ahmed et-Tahanevi, İ’lau’s-Sünen, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 1997, I, 346.) Bu hadis, açık bir şekilde kadının namaz ve oruç ibadetlerini hayız müddetinde eda etmediğini bildirmektedir. Nitekim Hz. Muaz, Hz. Aişe’ye hayızlı iken terk ettikleri namaz ve oruçtan sadece orucu kaza etmelerinin hikmetini sorunca Aişe validemiz “Hz. Resulullah zamanında hayız olduklarını fakat kendilerine namazı bırakıp sadece orucu kaza etmelerinin emredildiğini (Künna nu’meru)” söylemiştir. (Ahmed, Müsned, VI, 232; Darimi, I, 233; Buhari, I, 421; Müslim, I, 265.) Sahabe kadınlarının özel hallerinden sonra namazı bırakıp sadece orucu kaza etmeleri, söz konusu durumda bu ibadetleri eda etmediklerini göstermektedir.

Fatıma binti Ebi Hubeyş, Efendimiz’e; “Ben istihaze kanı gören ve temizlenemeyen bir kadınım, namazı bırakayım mı?” diye sorduğunda Allah Resulü; “Bu ancak bir damar(dan hastalık sebebiyle gelen kan)dır. Hayız değildir. Hayzın geldiğinde namazı bırak” buyurdu. (Muhammed b. Ali b. Muhammed Şevkani, Neylü’l-Evtar, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1999, I, 288.) Allah Resulü Abdurrahman b. Avf’ın nikahı altında bulunan Ummu Habibe’ye, ve kendisinden fetva isteyen Ümm-ü Seleme’ye hayız müddetleri içerisinde namaz kılmamalarını emretmiştir. (Şevkani, a.g.e., I, 290.)

Malum olduğu üzere tevatür için belirlenen ravi sayısı ictihadidir. Bu durumda şu kadar olmalıdır, aşağısı ya da fazlası tevatürü ihlal eder demek doğru değildir. Asıl olan, ilk üç tabakada (sahabi, tabii, tebe-i tabii) ravilerin yalan üzere ittifak etmelerinin imkânsız oluşudur. Tevatürde ravi sayısının ne kadar olacağı içtihadi bir mesele olduğundan farklı rakamlar ortaya çıkmıştır. (Vehbe Zuhayli, Usulu’l-Fıkhi’l-İslami, Beyrut, 1998, I, 452) Bu da, dörtten başlar ve sırasıyla, beş, yedi, on, on iki,… olmak üzere yukarıya doğru devam eder. Fakat burada asıl olan ravilerin yalan üzere birleşmelerinin muhal olmasıdır. Öyle ki, tahdit edilemeyecek derecede büyük bir topluluk, her hangi bir gaye ile yalan üzere birleşilmesi mümkün bir hususta rivayette bulunsa, bu topluluğun haberi mütevatir olmaz. (Ali el-Kari, Şerh-u Şerh-i Nuhbeti’l-Fiker, Beyrut, ty, s. 163.) Bir haberin mütevatir olması için ravi sayısının 5 dahi olabileceği söylenirken mestler üzerine mesh hadisini 70 sahabi rivayet etmektedir. Bu da göstermektedir ki meselenin sübutunda şüphe yoktur. Manaya delaleti de açıktır. Bu durumda ortada “yakini bilgi” vardır. Ve onu kabul etmek “Zarurat-ı diniye”den addedilmelidir. İşte Ebu Hanife bunun için konuyu akaitle alakalı bir metnin içerisine dahil etmiştir.

Ahmet AÇIKGÖZ İnkişaf Dergisi, Haziran 2006

“Cennete en son giren kimse, bazan yürür, bazan ağlar. Ateş de arada sırada onu yalar geçer. Cehennemi tamamen geçince dönüp ona bir nazar eder ve: “Senden beni kurtaran Allah münezzehdir! Allah Teala hazretleri, bana evvelin ve ahirinden hiç kimseye vermediği şeyi verdi!” der.

Derken ona bir ağaç gösterilir. “Ya Rabbi!” der, “beni şu ağaca yaklaştır da altında gölgeleneyim, suyundan içeyim.” Allah Teala hazretleri: “Ey ademoğlu! Dilediğini versem benden başka bir şey istemezsin değil mi?” der. Adam: “Ey Rabbim, ondan başka bir şey istemeyeceğim!” der ve başka bir şey istemeyeceğine dair söz verir. Rabbi de onun özrünü kabul eder. Çünkü o, sabredemeyeceği şeyi görmüştür. Onu ağaca yaklaştırır. Adamcağız, onun gölgesinde gölgelenir, suyundan içer.

Sonra adama, evvelkinden daha güzel bir ağaç daha gösterilir. Dayanamayıp: “Ey Rabbim! Beni şuna yaklaştır, gölgesinde gölgeleneyim, suyundan içeyim, artık senden başka bir şey istemeyeceğim!” der. Allah Teala: “Ey ademoğlu! Bana öncekinden başkasını istememeye söz vermemiş miydin? Ben seni yaklaştıracak olsam başka şeyler isteyeceksin!” der. Adam, başka şey istemeyeceği hususunda söz verir. Rabbi de onu mazur görür. Çünkü o, sabredemeyeceği şeyi görmüştür. Adamı ona yaklaştırır. Adam onun gölgesinde gölgelenir, suyundan içer.

Sonra ona cennetin kapısının yanında bir ağaç yükseltilir. Bu ağaç diğer ikisinden daha güzeldir. Adam yine: “Ey Rabbim! Beni şuna yaklaştır da gölgesinde gölgeleneyim, suyundan içeyim, senden başka bir şey istemiyorum!” der. Rab Teala: “Ey ademoğlu! Sen, ondan başka bir şey istemeyeceğine dair bana söz vermemiş miydin?” der. Adam: “Evet, Rabbim! Senden, başka bir şey istemeyeceğim!” der. Rabbi onu mazur görür. Çünkü o, sabredemeyeceği bir şey görmüştür. Onu bu ağaca yaklaştırır.

Adam ona yaklaştırılınca cennet ehlinin seslerini işitir. (Dayanamayıp): “Ey Rabbim! Beni cennete sok!” der.

Rab Teala: “Ey ademoğlu! Beni senden kurtaracak şey nedir! Dünya kadarını ve beraberinde mislini versem razı olur musun!” der.

Adam: “Ey Rabbim! Benimle istihza mı ediyorsun? Sen ki Alemlerin Rabbisin!”der. İbnu Mes’ud bu noktada güldü ve: “Niye güldüğümü sormuyor musunuz?” dedi. “Niye güldün söyle!” dediler. “Resulullah (asa) da böyle gülmüştü. “Niye güldünüz?” diye soruldu da: “Rabbülalemin’in, adamın “Sen ki Alemlerin Rabbisin, benimle istihza mı ediyorsun?” demesine gülmesine gülüyorum!” dedi. Allah Teala hazretleri: “Ben seninle istihza etmiyorum. Lakin ben, Azimüşşan dilediğimi yapmaya kadirim!” buyurdular.”

Müslim, İman 310,187

-İslâm’ın koruyucu zırhı hükmünde olan ve dinin ayakta durabilmesi için insanlar arasında daima canlı tutulması gereken “müeyyidât” dediğimiz esaslar vardır. Bu esasların birincisi, “emr-i bi’l-ma’ruf nehy-i ani’l-münker”dir; yani, sürekli iyiliği emretmek ve kötülükten alıkoymaktır. Müeyyidâtın çok önemli diğer bir yanını da “rekâik” teşkil eder. Ne var ki, bunların tesir edebilmesi için önce sağlam iman gereklidir.

-Bazı yönleri itibarıyla irşattan ayrılan emr-i bi’l-ma’ruf nehy-i ani’l-münker, -genel manada- Kur’an ve sünnete uygun düşen söz, amel ve davranışları (ma’rufu) öğütlemek; haram ve günahlardan, Allah’ın razı olmadığı ifade, fiil ve tavırlardan, dinin ve selim aklın çirkin gördüğü şeylerden (münker’den) de sakındırmaktır.

-Camilerde yapılan vaazlar, okunan hutbe ve nasihatler, bilhassa Ramazan ayı boyunca devam eden mukabeleler, hele tekke ve zaviyelerde kalb ve ruh ufkundan sır, hafi ve ahfanın diliyle seslendirilen sohbetler “emr-i bi’l-ma’ruf nehy-i ani’l-münker” sistemi çerçevesinde ortaya konan faaliyetlerdendir.

İmanı kuvvetlendiren, güzel ahlâka teşvik eden, kalbde Allah sevgisini ve rikkati arttıran, gönlü yumuşatan ve gözün yaşarmasına vesile olan öldükten sonra dirilme, akıbet, Cennet, Cehennem, insanın Cenâb-ı Hak’la münasebeti ve zühd mülahazası ile ilgili konulara “rekâik” denir.

-Selef-i salihîn efendilerimiz rekâikle meşgul olmayı hayatlarının bir parçası haline getirmiş; “Kitab’uz-Zühd ve’r-Rekâik” adlı eserler yazmış; hadis mecmualarında ya da diğer kitaplarında “rikâk” başlığı altında ölüm ve ötesiyle alâkalı mevzulara, Peygamber Efendimiz’in (sallallahu aleyhi ve sellem), Ashâb-ı kirâmın ve Tâbiîn’in ibâdet, zühd, tevekkül, tevazu ve kanâata dâir söz ve tavsiyelerine yer vermişlerdir. İnsanın ölüm meleğiyle karşılaştığı andaki durumu, can verme sırasındaki hali, defnedilmesi, kabir azabı, berzah hayatı, mahşer, hesap, mizan, sırat, Cennet ve Cehennem gibi safhalar üzerinde uzun uzun durmuşlardır. Bununla beraber, rekâik arasında en fazla râbıta-ı mevt konusuna değinmiş ve ahiret için azık edinmenin lüzumuna dikkat çekmişlerdir. Ezcümle, Ebû’l-Leys Semerkandî hazretlerinin Tenbîhü’l-Gafilîn adlı kitabı bu eserlerden biridir. Bu mevzuda İmam Kurtubî hazretlerinin dikkat, gayret ve cehdi de şâyân-ı takdirdir.

-Hanefi fıkhına dair kitabı da bulunan Ebu’l-Leys es-Semerkandî hazretlerinin rekâikle alakalı Tembihü’l-Gâfilîn isimli eserini 15-16 yaşlarındayken Korucuk köyünün halkına bir ders gibi takrir etmiştim. Cehennem’le alakalı bahisleri anlatırken o insanlar hıçkıra hıçkıra ağlarlardı. Hatta, bir gün namazdan sonra yanıma gelmiş, ağlamaktan kan çanağına dönmüş gözleriyle buğulu buğulu bakarak, “Hocam, Allah aşkına, Rabbimizin bir de Cennet’i yok mu? Bittik, bizim işimiz bitti” demişlerdi. İşte rekâiki her meseleyi üzerine alarak ve akıbet endişesiyle ciddi muhasebe yaparak -o hüşyar insanların dinledikleri gibi- dinlemek ve okumak lazımdır.

-Hayatını ibadetle geçiren Esved b. Yezîd en-Nehaî vefat ederken çok korkuyor ve çok ağlıyor. Hazreti Alkame yanına gelip soruyor: “Nedir bu hıçkırıklar, günahlarından mı yoksa ölmekten mi korkuyorsun?” Bunun üzerine o büyük Hak dostu, “İnne’l-emra ciddün – Hayır hayır, iş çok ciddi; ben günahlarımdan ya da ölümden değil, küfür üzere ölmekten korkuyorum.” diyor. Evet, korkmayanın akıbetinden korkulur; endişe duymayanın akıbetinden endişe edilir.

-Râbıta; iki şey arasındaki bağ, bağlılık, irtibat, alâka ve münâsebet manâlarına gelmektedir. Mevt ise, ölüm demektir. Bu itibarla, “râbıta-i mevt” tabiri, ölümü sürekli hatırda tutmayı, bir ayağı öbür âleme atmışçasına ötelerle irtibat halinde bulunmayı, bu dünyanın bir misafirhane olduğunu düşünerek ebedî saadeti kazanma gayretiyle yaşamayı ve tûl-i emelden kurtularak büyük bir alâka ile ahiretin yamaçlarına yönelmeyi ifade etmektedir.

-Peygamber Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem), henüz inancın kökleşmediği ve câhiliye alışkanlıklarının devam ettiği bir dönemde kabir ziyaretini muvakkaten yasaklamış; fakat daha sonra ölümü hatırlamak ve ibret almak gibi maslahatlar için kabir ziyaretini tavsiye buyurmuştur.

-Bize ne zaman “Sıra sende” deneceğini bilmiyoruz. Buna rağmen çoğumuz ölümün bir gün gelip çatacağından habersiz yaşıyoruz.

-İbn-i Mes’ud (radıyallâhu anh) rivayet ediyor: “Rasûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki: Ben size kabir ziyaretini yasaklamıştım; fakat artık onları ziyaret edebilirsiniz. Çünkü kabir ziyareti, dünya bağını kırar, ahireti hatırlatır.”
Hadis-i şerifte de görüleceği üzere burada hükmün menâtı (sebep ve hikmeti) dünyanın fâni olduğunun düşünülmesi ve ahiretin hatırlanmasıdır. Üstad Hazretleri de nimetlerin kadrini bilmek, kıymetini anlamak ve akıbeti düşünüp hazırlık yapmak için kabirleri de ziyaret etmek gerektiğini belirtiyor. Fakat, günümüzde hayat tutkusu ve günlük meşgaleler insanları öylesine kuşatmıştır ki, mezarlardan ibret alan kimselere rastlamak pek zordur.
Şahsen, kabristana çok gittim, sayısını bilemeyeceğim kadar cenaze teşyiine iştirak ettim; fakat maalesef, kabirde sergüzeşt-i hayatını düşünerek, yarınki hesaplarıyla hayatının seyri arasında bir irtibat kurarak, bugünden yarına bakarak, orada bayılasıya ağlayan bir insan gördüğümü hatırlamıyorum.