Oradaki müezzinin sesini seviyorum.

Ezanı kendine has bir tarzda, araları biraz uzatarak ve çok güzel okuyor.

Cumaları söyleyişi sanki daha da tatlılaşıyor.

Güzel söylenen ezanı seviyorum.

Benim her öğlen gidip ezan dinlememin bir hediyesi gibi biraz önce gelen bir paketten Ahmet Özhan’ın söylediği ilahilerin başında ezan çıktı.

Şimdi onu dinliyorum.

Bir ney taksiminin ardından ezan başlıyor.

Çocukluğumu hatırlatıyor biraz bana.

Akşam ezanından sonra boşalan kömür kokulu sokaklarda, iyice gölgelenen alacakaranlık kaldırımlarda ağır ağır yürüyerek eve giderdim.

Hep benimle kalacak bir yalnızlığın kokularını, seslerini ve kurşuni rengini içime sindirirdim.

O seslerin içinde ezan da vardı.

Hep de orada kaldı sanırım.

Din, benim gibi mahcup bir sevgiyle uzaktan bakanlara bile huzur verici, insana hem yalnızlığını hem sonsuzluğunu anlatan bir tesirle dokunuyor yaklaştığınızda.

Çok sık olmasa da bazen geceleyin camiye giderim.

Işıklarının çoğu sönmüş, kandil misali birkaç lambayla aydınlanmış o büyük kubbenin altında yalnız başıma otururum.

Öyle otururum.

Her şey sonsuzluğun kuvvetli ışığı altında solgunlaşana kadar halıların üstünde bağdaş kurup beklerim.

Ve, o sonsuzluğu bir yalnızlık içinde hissetmekten hoşlanırım.

Tanrı, evinin kapılarını bazen açar, bazen açmaz bana.

O saatte camiye giremeyeceğimi bana bir hoca efendi ya da bir bekçi söylese de, ben onu tanrının söylediğini düşünürüm.

Kapılar açılmadıysa, “bir kırgınlık var” diye geçiririm içimden.

“Onu kıracak bir şey yaptım, onun için açmıyor kapısını.”

Hiç zorlamam.

“Peki” der ayrılırım.

Bilirim ki o kapılar yeniden açılacaktır.

Bir gece gittiğimde beni buyur edecektir.

Şefkatli bir ses “hadi açayım kapıları” diyecektir.

Bundan hiç kuşkulanmam.

Kendimden kuşkulanırım.

Bir dindar gibi gitmem oraya, ibadete, dua etmeye gitmem.

“Sana inanıyorum” demeye de gitmem.

Bir şey istemeye de gitmem.

O’ndan korkmam, ölümden korkmam, korktuğumdan gitmem oraya.

Hiçbir nedeni yoktur gitmemin.

Giderim sadece.

Kokusunu, ışığını, huzurunu, sonsuzluğunu sevdiğim için giderim.

Söylenmeyen bir ezan duyarım o sessizliğin içinde.

Kömür kokulu sokaklarda dolaşan bir hayali görürüm.

Hayatla ölüm iki küçük çocuk gibi oturur karşıma.

Ben onların başını okşarım.

O benim başımı okşar, öyle hissederim.

Öyle otururum.

Bir şey söylemem O’na.

Ne söyleyeyim?

Kim olduğumu biliyor, günahlarımı biliyor, her şeyi biliyor.

“Sen inançsız birisin, niye geldin evime” demiyor.

O demez.

Bazen kapılarını açıyor.

Bazen onu kıracak bir şey yaptıysam eğer kapılarını açmıyor bana.

Sessizce uzaklaşıyorum.

“Bir dahaki sefere” diyorum, “açacak kapılarını”.

Açmasa da açana kadar gideceğim.

İnançsız biri için tuhaf inançlarım var benim, en açılmayacak gibi görünen kapıların bile çok istersen, samimiyetle istersen, dürüstlükle istersen açılacağına inanırım.

Ve, ne dindarlara yapılan zulmü anlarım, ne de dindarların yaptığı zulmü.

Dinin yanında, çevresinde, içinde bir zulüm olmasın isterim.

İnan ya da inanma ama dine dokun.

Korkulacak bir şey yok.

Türbanlı çocukta da, oruç yiyende de korkulacak bir yan yok.

Korku dinden uzak bence.

Geceleri camiye gittiğimde, o loş ışıkta, sonsuz bir aydınlığın bütün hayatı solgunlaştırdığını gördüğümde korkmam ben.

Kimse korkmaz.

Hayat ve ölüm iki küçük çocuk gibi oturur yanıma.

Onlara gülümserim.

Belli belirsiz bir hüzün, neye olduğunu bilmediğim bir özlem, derin bir şefkat hissederim.

Bir şey söylemem.

Bir şey istemem.

“İnançsız” olduğumu içimden bile geçirmem, yapmam böyle bir kabalık, O da hatırlatmaz zaten.

Öyle otururum.

Bir konuğum ben orada.

Bazen kapısını açar, bazen açmaz.

Yakında gene gideceğim.

Bakalım açacak mı kapılarını.

Yoksa bir “kırgınlık” mı var aramızda…

AHMET ALTAN/TARAF

23.Eylül.2008

Bu yönüyle İslami olup, olmadığı konusunda pek çok tartışmalar yapılan demokrasi, aslında semavi dinlerin hedeflendiği insan tipini oluşturmaya yönelmiş bir rejim ya da bu fertlerden oluşan bir zeminde yeşerecek bir sistemdir. Bu noktada fazilet kavramı gündeme gelmekte; demokratik bir toplumu oluşturacak fazıl cumhur olmaksızın, cumhuriyetin oluşabilmesi mümkün gözükmemektedir. Cumhuriyet ve fazilet bu açıdan birbirini tamamlayan iki önemli sosyal olgu gibidir. Fazilet ise Hz. Adem’e eşyanın öğretilmesi ile başlayan bir süreçte vahyin, semavi kitapların ve nübüvvetin insanlığa kazandırdığı bir özelliktir. Demokrasi ve dinin, özellikle de İslam’ın kesiştiği nokta bu özellik olsa gerektir.

Meşrutiyetin Kaynağı, Demokrasi ve İnsanlık Kolektif Şuuru

İşte meşrutiyeti veya demokrasiyi bu bakış açısıyla algıladığı anlaşılan ve “İslamiyet’in hakiki insaniyet olduğu” tezinden hareketle, insanlık şahs-ı manevisinin insana en uygun olduğu düşünülen bu üretimini, kendi toplumuna ve İslam alemine taşıma gayreti ile Bediüzzaman, özellikte kişi hakimiyetinin ön planda olduğu Doğu toplumlarına demokrasi kavramını anlatmak amacıyla Münazarat isimli eseri kaleme almıştır. Bediüzzaman meşrutiyetin kaynağını, İslamiyet olarak göstermekte (Asar-ı Bediiye (Osmanlıca), 1. baskı, s. 372.) ve Hz. Adem’den bu yana devam eden nübüvvet silsilesinin bir meyvesi olarak görmektedir. Bu tezin kutsi kaynaklarının; “Ve işlerinde onlarla (Sahabeler) istişare et!” (Âl-i İmran Suresi: 159) ve “Onların aralarındaki işleri istişare iledir” (Şura Suresi: 38) gibi ayetler olduğunu ifade etmektedir. Aslında demokrasi varlık içinde gizlenmiş, kişilerin arzu ve meyillerinin etkisi ile gölgelenmiş ilahi mesajın kolektif şuur ile daha rahat algılanabileceğinin sosyolojik olarak ifadesidir. Varlıkta aslolan, külli iradedir. Lokal alanda, cüzlerde yansıyan iradelerde külli irade benliklerle, şahsiliklerle ve ferdiliklerle gölgelenir. Bütünde, genelde ise bu durum azalacağı için külli irade daha fazla netleşir. Dolayısı ile kâinat kitabında ifade edilen varlık içinde gizlenmiş ilahi külli iradeyi anlayabilmek ve ona muhatap olabilmek için şahs-ı manevi, topluluk ya da millet halinde bütünleşmek daha sağlıklı bir yol olmalıdır. İslami yaşantıda cemaatin teşvik edilmesi, ibadetlerde bile ferdilik yerine cemaat ruhunun özendirilmesi belki de bu yüzdendir. Demokrasi özünde topluluk iradesine, kolektif şuura, yani meşveret ve şuraya saygı ise bu da milletin iradesini yönetime yansıtmak şeklinde ortaya çıkıyorsa, özünü İslam’dan almış olmalıdır. İstibdat ve meşrutiyetin tariflerini yaparken Bediüzzaman şöyle der: “İstibdat tahakkümdür, muamele-i keyfiyedir, kuvvete istinat ile cebirdir, rey-i vahiddir, suistimalata gayet müsait bir zemindir, zulmün temelidir, insaniyetin mahîsidir. Sefalet derelerinin esfel-i safiline zillet ve sefalete düşürttüren ve ağraz ve husumeti uyandıran ve İslamiyet’i zehirlendiren, hatta her şeye sirayetle zehrini atan, o derece ihtilafı beyne’l-İslam ika edip, Mutezile, Cebriye, Mürcie gibi dalalet fırkalarını tevlid eden, istibdattır.

“Evet taklidin pederi ve istibdad-ı siyasinin veledi olan istibdad-ı ilmidir ki Cebriye, Rafıziye ve mutezile gibi İslamiyet’i müşevveş eden fırkaları tevlit etmiştir.” (Nursi, Bediüzzaman Said, Münazarat)

Burada insaniyet ve İslamiyet arasındaki gizemli, ancak Bediüzzaman tarafından önemle vurgulanan kuvvetli bağın işaretlerini görmekteyiz. İnsanı diğer canlılardan ayıran en önemli unsurlardan biri, ihtiyar sahibi oluşudur diye düşünüyoruz. İhtiyar sahibi olmak bir tercih ortaya koyabilmek demektir. Yani bir fert olarak kendi özellikleri ile kişilerin kabullenilmesi sonrasında gerçek insanlık konumlarını elde etmiş olabilirler. Hür iradelerde ve serbest tercihlerde bunların müdahalesiz ve fıtri bir ahenkle bir araya gelmesinde ilahi mesajlar gizli olmalıdır. Çünkü, açıkça ifade edilmiş olan ilahi mesajda istişare ve meşveret emredilmektedir. Kısacası İslamiyet’in açığa çıkması insaniyetin açığa çıkması ise, Bediüzzaman’ın da işaret ettiği gibi, zulmün temeli, suistimallere açık, zor ve kuvvete dayanan ve tek kişinin tercihi doğrultusunda şekillenen istibdadın boyunduruğundan kurtulması ile mümkün olacaktır. Zaten asırlardır devam eden bir sürecin sonunda insanlık kolektif şuurunun, dünya toplumlarının genel iradesinin geldiği nokta da bu olmuştur. Temennimiz, düşüncede gelinen bu noktanın pratik uygulamalara da yansıdığı, insanlığın kolektif ruhundan ortaya çıkan İslami güzelliklerin hayata aksettirildiği bir dünyada yaşamaktır.

İnsaniyetin ve İslamiyet bağlantısı içinde meşrutiyeti izah eden Bediüzzaman, ilginç bir yaklaşımla bu kavramın yukarıda da bahsi geçen “Ve işlerde onlarla istişare et”, “Onların aralarındaki işleri istişare iledir” meallerindeki ayetlerin tecellisi olduğunu ifade etmektedir. Yani meşveretin ve meşrutiyetin kaynağı şer’idir. Bugün demokrasi kelimesi ile ifade edilen mana meşveret ve meşrutiyetin insanlığın kolektif şuuru ile bulunmuş şekli olmalıdır. Yani kolektif irade şer’i bir hükme fıtrî seyri içinde ulaşmış ve kolektif akıl külli aklın hükmünü istibdadın sınırlamalarından sıyrılarak bulmuştur. Bu noktada insanlığa yakın olmanın Kur’an’a yakın olmak anlamına geldiğini görüyoruz. Bu yaklaşımla meşrutiyetin ya da demokrasinin gelmesi ile şeriatın gelmesinin eş anlamlı olduğunu anlıyoruz. Demokrasiye küfür rejimi diye karşı çıkanlarla, şeriata demokrasi adına karşı çıkanların anlamaları gereken ve buluşacakları nokta bu olmalıdır. Bu manayı yine meşrutiyet için, “O vücud-u nuraninin kuvvete bedel, hayatı haktır, kalbi marifettir, lisanı muhabbettir, aklı kanundur, şahıs değildir.” (Münazarat) ifadelerini kullanan Bediüzzaman’da daha net görürüz: “Evet, meşrutiyet hakimiyet-i millettir, siz dahi hakim oldunuz. Umum akvamın sebeb-i saadetidir. Siz de saadete gireceksiniz. Bütün eşvak ve hissiyat-ı âliyeyi uyandırır. Uyku bes! Siz de uyanınız. İnsanı hayvanlıktan kurtarır, siz de tam insan olunuz. İslamiyet’in bahtını, Asya’nın talihini açacaktır.” (Münazarat)

Bütün şevklerin ve yüksek duyguların uyanmasını meşrutiyete bağlamak oldukça ilginç bir yaklaşımdır. Sonra İslâmiyet’in gelişimini ve Asya’nın geleceğini meşrutiyete bağlamak genel İslamî algılayış içinde olağan dışı karşılanabilecek bir tezdir. Çok çarpıcı bir yaklaşım ile meşrutiyetin ferdi plandaki gelişimine zemin hazırlayıcı yönünün “İnsanı hayvanlıktan kurtarır; siz de tam insan olunuz.” şeklinde izahı meşrutiyet, İslamiyet ve insaniyet ilişkilerinin üzerine oturduğu temel bir yaklaşım olarak kabul edilebilir.

Eğitim, Demokrasi ve Demokrat Kişilik

İslami ve insanî gelişim bir anlamda beraber yürüyen iki unsurdur. Çünkü her ikisinin de özünü fazilet teşkil eder. Bu ise hürriyeti gerekli kılar. Faziletler ancak hür ortamlarda gerçek anlamları ile ortaya çıkabilirler. Mesela, kanun zoru ile hırsızlık, gasp, dolandırıcılık gibi suçlardan uzak durmak bir itaat örneği olabilir, ama gerçek anlamıyla faziletin yansıması olarak kabul edilemez. Bu yüzden otoriter yönetimlerde potansiyel suç patlamaları hep mevcuttur. Bu potansiyel arttıkça baskısının da artmasını gerekli kılan bir kısır döngü içinde hep gerilim hakimdir. Oysa baskıları ortadan kaldırıp, kişi iradelerinin yönetime ve yaşantıya yansıtılmasını hedefleyen demokraside temel yapıtaşı olarak faziletli insanlar şarttır. Faziletli insanlar için ise demokratik bir ortam şarttır. O halde, demokratikleşme yönünde ilk adımlar insana yönelik olarak atılmalı ve fâzıl olmayan insanların oluşturduğu bir toplumda bu insanlara yönelik fazilet eğitimi ve terbiyesi yine demokratik zeminde yapılmalı, geçiş döneminin sıkıntıları da göze alınabilmelidir. Böyle bir girişimin başlangıç noktası da kuşkusuz eğitim olmalıdır. Bu konuda, Dr. Ben Levin’in düşünceleri dikkat çekmektedir: “Eğitim ve demokrasi tam anlamıyla iç içe girmiş fikirlerdir. Evrensel eğitim 19. yy.’da peş peşe gelen demokratik gelişmelerle canlandı; Thomas Jefferson ve Benjamin Disraeli’nin tavsiye ettiği gibi, çoğu insan eğitimi, demokrasinin işlemesinde temel bir element olarak gördü. Geniş anlamıyla ele alındığında eğitim demokrasi ilişkisi dünyanın her yerinde aynıdır. Eğitimin güçlü olduğu yerde demokrasi; demokrasinin de güçlü olduğu yerde eğitim güçlüdür.

“Eğitim ve demokrasi, ayrıca insanların yoğun olarak ilgi duydukları kavramlardır. Bunlar toplumumuzun en çok gururlandığı ve en çok inandığı değerler içinde yer alır. Her iki terim de teori ve pratikte oldukça geniş bir alanda uygulanabilir.

“Pearson’ın Gutmann’dan aktardığı tanıma göre: ‘Demokratik bir toplum ya da katılımcı bir demokrasi… öyle bir şeydir ki, bu sayede toplumun üyeleri kendileri ve toplumu ilgilendiren politikalara ilişkin karar vermeleri konusunda yetkilendirilir. Ama bu kararlar baskıdan ve ayırımcılıktan uzak ilkeler doğrultusunda olmalıdır.’

“Haller ve Strike demokrasiyi, içinde her ferdin isteklerinin dikkate alındığı ve her ferdin kendi tercihlerinde etkin olduğu ortak kararların bir süreci olarak tanımlamaktadır. Held ve Barber gibi birçok başka yazarlar ise, dar anlamda politik bir demokrasi fenomeninden öte sosyal bir demokrasi görüşüne destek verdiler. Bu tanımlar, çoğunluk ve azınlık haklarından neyin kastedildiği, karar verme ve katılımcılığın ne anlama geldiği gibi kompleks meselelerin anlaşılmasını kolaylaştırır.” (Levin, Ben, Okulda Demokrasi, )

Aslında, 20. yüzyılın sonlarında ortaya konmuş bu tanımları, aynı yüzyılın başında Bediüzzaman’ın çözümlediği, Münazarat isimli eserinde gözlenmektedir. Demokrasinin bir hayat tarzı olduğu ve hayat tarzının anlatımdan ziyade yaşanarak ve yaşatılarak öğretilebileceği bu eserde ortaya konmaktadır. Eserin en başta gelen farklılığı bir eğitim yöntemi olan soru-cevap tarzının tercih edilmesidir. Bunu Bediüzzaman şöyle izah eder: “..Kürtlerin tabiat-ı meşrutiyetperveranelerine binaen, dersi münazara ve münakaşa suretinde okuyorlar. Onun içindir ki, medreseleri küçük bir meclis-i mebusan-ı ilmiyeyi andırıyor. İşte, ta’mimen lil-faide, suallerini cevaplarımla musafaha ettirerek şu kitabı yazdım, ta birbirine muavenette bulunsun. Hem de görmediğim Ekrat ve emsaline şu kitap, bana bilvekâle onlarla konuşarak cevap versin; hem de lisanları kalplerine tercümanlık edemeyenlere bedelen sual etsin. Elhasıl, şu kitap, tarafımdan cevap, onların canibinden sual etmek vazifesiyle mükelleftir.” (Münazarat)

Burada meşrutiyetin soru ve cevap şeklinde ders verilmesi dikkat çekicidir. Meşrutiyetin günümüzde ifade ediliş şeklini demokrasi olarak ele alırsak, demokrat bir toplumun sorgulayıcı olması gerektiği bizzat böyle bir uygulama ile ortaya konmaktadır. Toplum sorgulamalı, muhataplar cevaplandırmalıdır. Demokrat kişilik yapısı, sorgulayan kişilik yapısıdır; demokrat konuşmacı ya da idareci sorulara cevap verme ve muhatabını ikna etme mecburiyetini hissetmelidirler. Yine, bu bölümde geçen “işte teşhis-i maraz için miftah-ı kelamı onlara verdim” cümlesi çok ilginçtir. Özellikle psikiyatrik muayenede önemli kabul edilen bir yaklaşım şeklidir. Hastanın problemini anlayabilmek ve doğru teşhis koyabilmek için açık uçlu sorular sorulmalı ve hasta sorularla yönlendirilmemelidir. Ancak bu şekilde hasta kendi aleminin kapılarını size açabilir. Bu durumda cümleler, mimikler, tavırlar adeta bir anahtar gibidir. Bu da idareciler veya sorumlular açısından demokratik anlayışın karşı tarafın kendini hür ve serbest ifade etmesine izin vermek, yönlendirici olmamak şeklinde bir yol izlemesi gerektiğini ortaya koymaktadır. Hemen takip eden cümlede bu durum daha net ifade edilmektedir. “Ey ehl-i hamiyet, anlayınız! Kürt ve emsali, fikren meşrutiyetperver olmuş ve oluyorlar. Lakin, bazı memurun fiilen meşrutiyetperver olması müşküldür. Halbuki, akılları gözlerinde olan avama ders veren fiildir.” (Münazarat)

Yani demokrasi yaşanan bir olgudur. Ailede, okulda, iş yerinde, ülkede ve dünyada… insanla alakalı her ortamda yaşanmalıdır. Yine meşrutiyet dersinin meşrutiyet prensipleri ile verilmesi gerektiğini, yani demokrasinin yaşanarak öğrenilebileceğini Münazarat’ta adeta günümüz toplumunun kontrolsüz, organize olmamış, tek tek çıktığı için gürültüye dönüşen sorgulama şeklini ifade eden şu bölümden sonraki ifadelerde buluyoruz:

“Sual: İstibdat nedir? Meşrutiyet nedir?

“Diğeri: Ermeniler ağa oldular. Biz sefil kaldık.

“Başkası: Dinimize zarar yok mu?

“Daha başkası: Jön Türkler şöyledirler, böyledirler, bizi de zarardide edecekler?

“Diğeri: Gayrimüslim, nasıl asker olacak? ila ahir…” (Münazarat)

Farklı endişeler, farklı beklentiler ve bunların organize olmamış, netleşmemiş ve birbirine karışır tarzda dile getirilmesi, gelişmemiş toplumların belki de en temel problemi. Bu durumun çözümü de yine bir hayat tarzı ya da günlük uygulama şeklinde şöyle ders verilmektedir:

“Cevap: Yahu, şu gürültülü, karma karışık sizin gibi intizamsız suallerinize nasıl cevap vereceğim?’

“Sual: Kaide: suali sen göster?

“Cevap: Meşrutiyet kanunuyla sual ediniz. Yani içinizden bir iki zekiadamı intihap ediniz, ta size vekil olarak müşteri olup sual etsin. Siz de dinleyiniz.” (Münazarat)

Yönetilenler, himaye edilenler ve yönlendirilenler açısından katılımcılık, sorumluluk duygusu, sağlam kişilik yapısı önem kazanmakta; yönetenler, himaye edenler ve yönlendirenler açısından tek tek fertlerin ve sonuçta toplumun fikirlerine önem verme, kendini toplumun üstünde görmeme, bulunduğu makamı bir hizmet yeri olarak görme, muhataplarını anlamaya çalışıp, onları ikna yöntemiyle yönlendirme gibi hasletler önplana çıkmaktadır.

Ancak günlük yaşantıda durumun biraz farklı olduğu, insanların ya kurt ya da koyun oldukları Erich Fromm tarafından ifade edilmektedir: “Kurtlar öldürmek, koyunlar birisinin peşinden gitmek istiyorlar, cinayet işletiyor, insan boğazlatıyorlar; koyunlar da hoşlandıklarından değil, yalnızca birisinin peşinden gitmek istedikleri için boyun eğiyorlar buna. Gene de katiller, yaptıklarının soylu bir şey olduğunu kanıtlamak için masallar uydurmak zorunda kalıyorlar. Koyunların çoğunun kendileri gibi davranmalarını sağlamak için kurtlar, özgürlüklerinin tehdit edildiğini, süngülenen çocukların, ırzlarına geçilen kadınların, çiğnenen onurların öcünü aldıklarını söylüyorlar. Yanıt akla uygun görünüyor, gene de bazı kuşkular var. Bu yanıtla iki ayrı insan ırkının -kurtların ve koyunların- bulunduğu mu söylenmek isteniyor? Dahası, yaratılıştan öyle olmadıklarına göre, nasıl oluyor da koyunlar, şiddet kendilerine kutsal bir görev olarak da sunulsa, kurtlar gibi davranmaya razı edilebiliyorlar. Kurtlar ve koyunlarla ilgili varsayımımız akla yatkın değildir; bu durumda kurtların, insan yaradılışının temel niteliğini gösterdiği, doğru olmasın sakın? Bütün bunlardan sonra, bu iki yanlı olasılığın bütünüyle yanlış olduğunu da düşünebiliriz. Belki insan hem kurttur, hem koyun ya da ne kurttur, ne de koyun” (Fromm, Erich, Sevginin ve Şiddetin Kaynağı

Deveye: “İnişi mi seversin, yokuşu mu?” diye sorulduğunda: “Bunun düzü yok mu?” demiş. İnsanın kurt mu, kuzu mu olduğu konusu da buna benzer bir şey olmalı. Evet, insanlığın da bir düzü olmalı, bu da “vasat” olsa gerek.

“İnsandaki kuvvelere şeriatça bir had ve nihayet tayin edilmiş ise de, fıtraten tayin edilmemiş olduğundan bu kuvvelerin her birisi, ‘tefrit’, ‘ifrat’, ‘vasat’ namıyla üç mertebeye ayrılırlar.” (Nursi, Bediüzzaman Said, İşaratü’l-İ’caz)

“Vasattan ifrat ve tefrit bölgelerine geçildikçe kurtlar ve kuzulara rastlanır. Burada dikkatimizi çeken önemli bir nokta insandaki kuvvelere şeriatça bir nihayet tayin edilmemiş olmasıdır. Yani her insan potansiyel bir kurt ya da potansiyel bir kuzudur. Bu potansiyel özelliklerinin ne kurt ne kuzu ya da insan şeklinde ortaya çıkabilmesi için hadleri ve nihayetleri belirleyici şeriat ön plana çıkmaktadır. Bu noktada ‘şeriat’ kavramını genelleştirip insanlığın genel olarak sahiplendiği ahlâkî değerleri, toplumda kültür ve çevresel faktörlerin ortaya çıkardığı örf, adet gibi unsurları da içine dahil edebiliriz.” (Yalman, Hakan, Cumhuriyet İnsanı, Köprü, Güz/1998, No: 64, s. 35) Belki, bunlara hukuk kurallarını da eklememiz lazım. Bütün bu kuralların toplamından ortaya çıkan sonuç, sınırsız arzular ve meyiller içinde kuvve-i şeheviye, kuvve-i gadabiye ve kuvve-i akliyenin  vasatını ortalarından geçen bir yol belirleyecektir. Bu doğrultuda giden yolda, kurt ve koyun kişilikli insanlar değil, vasatta ve istikamette giden; kimseyi ezmeyen, ancak kendini de kimseye ezdirmeyen sağlam kişilikli fertler ortaya çıkacaktır. Bunun temel şartı ise kendinden emin ve aynı zamanda kendini tanıyan bireylerin toplumu oluşturmasıdır. Kendinden eminlik, kendine mana-i harfi ile bakmaktan kaynaklanacak, bu bakışın sonucunda kendinin zannettiği güç, kuvvet ve ilim gibi şeylerin asıl kaynağının ilahi olduğunu görmekle, sahip olduklarına Allah namına sahiplenecek ve başkalarına baskı unsuru olarak kullanmayacaktır. Başkalarında gözlediği güç, iktidar ve idareyi de aynı bakış açısı ile değerlendireceği için bunların altında ezilmeyecek ve haksızlıklara boyun eğmeyip, hukukunu muhafaza için canını dahi feda edebilecektir. Bu psikolojik yapı üzerindeki sağlam kişiliğin manevi temellerini Bediüzzaman, “hamiyet-i milliyenin mi, yoksa hamiyet-i İslamiyenin mi daha gerekli olduğu” sorusuna verdiği cevapta şöyle ifade eder: “Birden, şimendiferimiz tünelden çıktı. Biz de başımızı çıkardık, pencereden baktık. Altı yaşına girmemiş bir çocuğu, şimendiferin tam geçeceği yolun yanında durmuş gördük. O iki muallim arkadaşlarıma dedim: İşte bu çocuk lisan-ı haliyle sualimize tam cevap veriyor. Benim bedelime o masum çocuk, bu seyyar medresemizde üstadımız olsun. İşte lisan-ı hali bu gelecek hakikati der:

“Bakınız, bu dabbetü’l-arz, dehşetli hücum ve gürültüsü ve bağırmasıyla ve tünel deliğinden çıkıp hücum ettiği dakikada, geçeceği yolda bir metre yakınlıkta o çocuk duruyor. O dabbetü’l-arz tehdidiyle ve hücumunun tahakkümüyle bağırarak tehdit ediyor. ‘Bana rast gelenlerin vay haline!’ dediği halde, o masum yolunda duruyor. Mükemmel bir hürriyet ve harika bir cesaret ve kahramanlıkla beş para onun tehdidine ehemmiyet vermiyor. Bu dabbetü’l-arzın hücumunu istihfaf ediyor ve kahramanlığıyla diyor: ‘Ey şimendifer! Sen ra’d ve gök gürültüsü gibi bağırmanla beni korkutamazsın.’” (Nursi, Bediüzzaman Said, Hutbe-i Şamiye)

Burada eğitim ve demokrasi açısından çok önemli bir nokta ortaya konmaktadır. Demokrasi, hür insanların yaşayabileceği bir sistemdir. Hürriyetin en temel başlangıç yeri ise “ben” ve “tabiat” ya da “varlıklar”dır. Varlıkların ya da benliklerin şeriat-ı fıtriye doğrultusunda ve ilahi kontrolle hareket ettiklerini bilen bir fert onlarla ilgili farklı korkulara ve endişelere kapılmayacak ve bunların esiri olmayacaktır. Örnekteki çocuğun rayların üstüne çıkmaması gerektiği gibi, varlığın işleyiş mekanizmalarına uygun hareket eden, bir anlamda fiili dualarını yerine getiren, ancak her şeyin kontrol altıda olduğunu bilen bir fert, kendini Yaratıcı dışındaki unsurlara karşı tam bir serbestiyet ve mükemmel bir hürriyet içinde hissedecektir. Kişilikli olmanın, hukukunu muhafazanın, diktatörler ve otoriteler karşısında ezilmemenin, hukuku üstün tutmanın en temel şartı da bu olmalıdır. Bu anlayıştaki fertlerin oluşturduğu topluluklarda kuzulara ve kurtlara rastlanmayacaktır. Bu ise, gerçek demokrasinin sarsılmaz temeller üzerine oturtulabilmesinin, eğitimin manevi temelleri ile çok yakından alakadar olduğunu ortaya koyar. Sultan-ı Kâinat’a kul olmak, masivasına ya da onun dışındakilere karşı tam bir serbestiyet kazanmak zulmün topu, güllesi, kal’ası karşısında sinmeyen, ezilmeyen, eğilmeyen bir hürriyetle sağlanır.

Müslüman kimliğinin demokrasi ile en çok uyumlu olduğu noktalardan biri burası olmalıdır. Şahısların ilmi ya da siyasi otoritesi karşısında eğilmeyen Kur’an’ın temel değerleri olan hak ve adalet ile oluşan varlık algısı çerçevesinde herkese ve her şeye değer verdiği gibi iç dünyasında korkulacak otoriteler ve ölçüsüz kutsiyetler atfetmeyen bir noktada durmak da bu kimliğin önemli bir özelliğidir. Hakiki ya da tahkiki iman, meselenin merkez noktasını oluşturmaktadır. Kâinata meydan okuyabilecek bir ruh halini hakiki imanla -örnekteki çocuk misali- kazanan bir insan boyun eğmeyen, boyun eğdirmeyen ve tahakküm etmeyen insan olacaktır. Bu konuyu daha önce “Cumhuriyet İnsanı” (Yalman, Hakan, Cumhuriyet İnsanı, Köprü, Güz/1998, No: 64) isimli makalemizde, yine trenin yanında korkmadan duran çocuk misalinden hareketle şöyle özetlemiştik:

Bu misalde imanla gelen barışın, bu durumun sağladığı çevre, toplum ve varlıklarla barışıklık halinin ve Doğan Cüceloğlu’nun deyimiyle “Biz Bilinci”nin müşahhas bir şekilde gözümüz önüne konduğuna tanık oluyoruz. En küçük zerreden kuyruklu yıldızlara kadar bütün varlıkların kendilerine tayin edilen yolda ve kendileri ile ilgili kanunlar çerçevesinde hareket ettiğini bilen insan, karanlıkta akıl fenerinin verdiği ışıkla canavarlar, hayaletler illüzyonundan iman ışığı ile kurtuluyor ve hepsi kendi yararına olan eşyalarla dolu bir odada bulunduğunu anlıyor. Ruh ve beden sağlığı için gerekli olan bu kendi ve çevresi ile barışıklık hali bilmenin ve inancın sonucu olarak ortaya çıkacaktır. Demir yolunun hemen yanı başında durup üzerine doğru gelen trenden korkmayan çocuk, onun rayında gideceğini bilmekte ve buna tereddütsüz inanmaktadır. Kendisine, çevresine ve topluma, daha da ötesi kâinattaki bu işleyişe inancın eksikliği “kurtlar ve kuzular” doğurmaktadır. Lem’alar adlı eserinin 17. Lem’asında Bediüzzaman Said Nursî insanları Avrupa fen ve medeniyeti adı altında dalâlet ve sefahete sürükleyen anlayış ile ideal manada olması gereken ancak, numuneleri pek fazla olmayan İslâm ve Kur’an ışığında oluşan medeniyetin mukayesesini yaparken “kurtlar ve kuzular” topluluğunun “küfür ve küfranı dağıtıp neşreden bedbaht ruh”’un bir mahsulü olduğunu ortaya koyuyor; “Senin karanlıklı dehân, nev-i beşerin gündüzünü geceye kalbetmiş. Yalnız o sıkıntılı, zulümlü ve zulmetli geceye ısındırmak için, yalancı muvakkat lambalarla tenvir ettin. O lambalar sürur ile beşerin yüzüne tebessüm etmiyorlar. Belki beşerin ağlanacak acı hallerindeki eblehâne gülmesine o ışıklar müstehziyâne gülüp eğleniyor.

“Her bir zihayat, senin şakirtlerin nazarında, zâlimlerin hücumuna mâruz, miskin birer musibetzededirler. Dünya bir mâtemhane-i umumiyedir. Dünyadaki sadâlar ölümlerden, elemlerden gelen vaveylalardır. Senden tam ders alan şakirdin, bir firavun olur. Fakat en hasis şeye ibadet eden ve menfaat gördüğü her şeyi kendine Rab telakki eden bir firavun-u zelildir. Hem senin şakirdin mütemerriddir. Fakat bir lezzeti için nihayet zilleti kabul eden miskin bir mütemerriddir. Hasis bir menfaat için şeytanın ayağını öper derecede alçaklık gösterir. Hem cebbardır. Fakat kalbinde bir nokta-i istinad bulamadığı için, zatında gayet âciz bir cebbar-ı hodfüruştur. O şakirdin gaye-i himmeti hevesât-ı nefsaniyeyi tatmin ve hamiyet ve fedakârlık perdesi altında kendi menfaat-i nefsini arayan ve hırs ve gururunu teskin etmeye çalışan bir dessastır. Nefsinden başka ciddi olarak hiçbir şeyi sevmiyor; her şeyi nefsine feda ediyor. (Doğan Cüceloğlu’nun Ben Sen Bilinci şeklinde tarif ettiği durum bu olsa gerek.)

“Amma Kur’ân’ın halis ve tam şakirdi ise bir abddir. Fakat âzam-ı mahlukata karşı da ubudiyete tenezzül etmez ve Cennet gibi en büyük ve âzam bir menfaati gaye-yi ubudiyet yapmaz bir abd-i azizdir. Hem halim selimdir. Fakat Fâtır-ı Zülcelâlinden başkasına izni ve emri olmadan tezellüle tenezzül etmez bir halim-i âlihimmettir. Hem fakirdir. Fakat onun Mâlik-i Kerimi ona ileride iddihar ettiği mükâfat ile bir fakir-i müstağnidir. Hem zaiftir. Fakat kudreti nihayetsiz olan Seyyidinin kuvvetine istinad eden bir zaif-i kavidir ki, Kur’ân hakiki bir şakirdine Cennet-i ebediyeyi gaye-i maksat yaptırmadığı halde, bu zail, fani dünyayı ona gaye-i maksat hiç yapar mı? İşte iki şakirdin himmetlerinin ne derece birbirinden farklı olduğunu anla!”

Bu ikinci paragraftaki tarif bir anlamda cumhuriyet insanının ve fazıl cumhuru teşkil edecek bireylerin tarifidir. Allah’a kul olmadan hür olmak mümkün olmayacağına ve en alt düzeyde sebeplerin esiri olmaktan kurtulunamayacağına göre gerçek anlamda fazilet olan hürriyet bütün varlıklara ve her sebebe hükmü geçen Zat’a kulluktur. Bu kul; paranın, makamın, şöhretin, benliğinin ve korkunun esiri olmayacaktır. “Kim var?” denildiğinde sağına soluna bakmayacak kadar kendine güvenli ve kendi ile barışık, haksızlık karşısında susmanın “dilsiz şeytanlık” olduğunun idrakinde, padişah da olsa Allah’ın hükmü altına girmediğinde hain olacağının şuurunda olacak bir insan. Bu insan rejimin şekli ne olursa olsun, hangi şartlar altında bulunursa bulunsun en azından halifesi olduğu iç aleminde, ailesinde ve yakın çevresinde cumhuriyetin ve demokrasinin hedeflediği faziletleri yaşayacak, yaşatacak en azından yaşanmasından rahatsız olmayacaktır. Bu anlamda imana yapılan hizmet cumhuriyete yapılan hizmettir. Ancak bütün varlıkları, atomları ve galaksileri tasarrufu altında bulunduran, amirlerin, hakimlerin ve firavunların Terbiye Edicisine, Hâkim’ine köle olan insan bunların baskı, zulüm ve tazyiklerinden kurtulup gerçek anlamda hür olabilir. Bu insanlar ne kurt, ne kuzu; iffet, şecaat ve hikmetin çizdiği doğru yolda ve ikisinin ortasındaki insanlık noktasındadır. Bu insanlar atomları bile “Biz” kavramı içine dahil edecek kadar geniş bir “Biz Bilinci”ne sahiptir. Ancak bu türden insanların teşkil ettiği topluluk ‘cumhur’ olabilir.

Sonuç

Sonuçta şunu söyleyebiliriz; şeriat-ı fıtriyenin, yani kitab-ı kâinat verilerinin, başka bir ifade ile hakkın arayışı içinde, doğrunun peşinde olan sosyoloji, siyaset, hukuk, psikoloji gibi bilimlerin ortaya koyduğu hükümlerin şeriat-ı kelamiye, yani semavi kitapların verileriyle birlikte ele alınması ve birlikte değerlendirilmesi şarttır. Bu değerlendirmeler tarafgirlikler, hisler, çıkarlar, kısır çekişmeler bir tarafa bırakılarak yapılırsa, sosyal yaşantı şekli ve idare şekli olarak ulaşılacak kesişim noktası demokrasi şeklinde ortaya çıkacaktır. Kur’an’a kâinat kitabını okuttuğunuzda hür yaşantı, meşveret ve milletin şahs-ı manevisine hürmet gerektiğini işitirsiniz. Kim bilir? Belki de önümüzdeki dönemde insanlık bu ortak paydada bütünleşecek ve Kur’an’ın, varlığı aydınlatacak ve kalpleri ısıtacak ışığı demokratikleşme penceresinden girip, insanlık zemininde gelişecektir.

Bundan sonraki süreçte Müslüman toplumlara ve Müslümanlaşacak dünyaya lazım olan, karizmatik liderlerin zuhuruna zemin hazırlayan sosyal süreçlerden ziyade, sağlıklı ve sağlam sistemlerin kurulduğu eğitim modelleri ve sosyal yapılar oluşturmaktır. Liderliğin ve karizmanın fertlerden çok kurumlar ve şahs-ı manevilerce üstlenildiği toplum düzeni sağlıklı bir Müslüman toplumun ve gerçek Müslüman kimliğinin şu asırda ortaya çıkabilmesinin temel şartı haline gelmiş gibidir. Bundan sonraki süreçte etkili hocalar ve karizmatik liderlerin yerine sağlam kurumların her şahsın karizmasının güçlenmesi Müslüman toplulukların özellikle de Türk toplumunun en sağlıklı çıkış yolu olacak gibidir.

Özet

Bir varlık algısı ve bir yaşam biçimi oluşturan dinler ferdi ve sosyal hayatı derinden etkileyen yapılardır. Demokrasinin son yıllarda bir yönetim şekli olmaktan çok, bir hayat tarzı olarak algılanmaya başlanması din ve demokrasi arasındaki ilişkiyi tekrar gündeme getirdi. İslami olup, olmadığı konusunda bugüne kadar hakkında pek çok tartışmalar yapılan demokrasi, aslında semavi dinlerin hedeflendiği insan tipini oluşturmaya yönelmiş bir rejim ya da bu fertlerden oluşan bir zeminde yeşerecek bir sistem olarak bugün karşımızdadır. Bu yazı buradan hareketle demokrasinin İslam ile kesiştiği noktaları ele almayı hedeflemekte Müslüman tipinin demokrat kimliği ile ilişkisini irdelemektedir.

Köprü Dergisi Kış 2014 125.Sayı

“O (Rabbiniz) ki, yeri sizin için döşek (rahatlığında dayalı döşeli) bir taban kılıp, göğü de (üstünüzde bir tavan, bir kubbe gibi) bina etti. Ve gökten su indirdi de, onunla size rızık olarak çeşitli ürünler bitirdi. Şu halde, (Allah’tan başka ma’bud, rab, yaratıcı, rızıklandıran, nimet veren olmadığını, olamayacağını) bile bile, (Zâtında, sıfatlarında ve fiillerinde) Allah’a denkler tutup (başka ma’bud, başka yaratıcı, başka rabler edinmeyiniz.)”- Bakara,22

“O (Allah) ki, (size hayat vermeden önce yeryüzünü bu hayatınız için hazırladı ve) yerde ne varsa hepsini (neticede sizi, yani insan cinsini meydana getirmek ve) sizin (istifadeniz) için yarattı. Bu arada (ilim, irade, kudret ve inayetini) gök tarafına yöneltti de, (orada bulunan gaz bulutu halindeki unsurları) yedi gök halinde nizama koydu. O, her şeyi tastamam ve hakkıyla bilendir.”- Bakara,29

“İçlerinde bir de okuması yazması olmayanlar vardır: Kitap nedir, (neden bahseder, içinde neler vardır) bilmezler. Bildikleri sadece kendilerine söylenen kulaktan duyma kuruntu ve uydurmalardan ibaret olup, ancak zanlarıyla hareket ederler.”- Bakara,78

“Yoksa onlar, Allah’ın dininden başka bir din mi arıyorlar? Oysa göklerde ve yerde kim varsa, (tamamı tekvinî, pek çoğu da hem tekvinî hem teşriî açıdan,) isteyerek veya istemeyerek Allah’a teslim olmuş durumdadır ve hepsi O’na döndürülüp, götürülmektedir.”- A’l-i İmran,83

“Göklerin ve yerin yaratılışında ve gece ile gündüzün sürelerinin de değişerek birbiri peşi sıra gelişinde, elbette (Allah’ın kudret ve hâkimiyetini gösteren) pek çok işaretler, deliller vardır gerçek akıl ve idrak sahipleri için.”- A’l-i İmran,190

“O ki, gökten su indirir. Sonra bu su ile her çeşit bitkiyi (toprağın altındaki tohumunu yararak) çıkarırız, ardından o bitkiden canlı bir filize boy verdirir ve ondan da yan yana ve üst üste yığılmış başaklar, taneler hâsıl ederiz. Hurmanın tomurcuklarından salkımlar sarkar; ayrıca birbirine hem benzer hem benzemez özellikte (aynı topraktan aynı gıda ile beslenmelerine rağmen kendi içlerinde farklı türlerde, farklı tat, koku ve görünüşe sahip) üzüm, zeytin ve nar bahçeleri yetiştiririz. Her birinin meyvesine bir ilk ortaya çıktığı, bir de olgunlaştığı zaman bakın. Gözünüzün önünde cereyan eden bütün bu işlerde iman edecekler için elbette işaretler, deliller vardır.”- En’am,99

“(Sizi helâl ve temiz rızıklardan asla mahrum bırakmayan) O Allah ki, asmalı asmasız bağlar, bahçeler, bostanlar, hurmalıklar, istifade ve tüketim açısından farklı farklı ekinler, birbirlerine bazı yönlerden benzeyen bazı yönlerden benzemeyen zeytinler ve narlar yaratıp yetiştirmektedir. Her birinin meyve veya taneleri olgunlaştığında onlardan yiyin; hasat zamanı (fakirlerin, muhtaçların) onlardaki hakkını verin ve (gerektiğinden fazla yeme, bakmakla yükümlü bulunduğunuz kişileri mahrum bırakacak derecede verme, onları çürümeye terketme ve gerekli yerde ve şekilde kullanmama gibi yollarla) israfa gitmeyin. Şüphesiz ki Allah, müsrifleri sevmez.”- En’am,141

“O, kimi yük taşır, kiminin de etinden, sütünden, tüyünden ve kılından faydalanılır büyükbaş ve küçükbaş hayvanlar da var etti. Allah’ın size ihsan buyurduğu rızıklardan (makûl ölçülerde ve muhtaçları da faydalandırmak suretiyle) istifade edin ve şeytanın adımları ardınca gidip de (farklı farklı hükümler, kurallar koymayın). Şüphesiz ki o şeytan, sizin için apaçık bir düşmandır.”- En’am,142

“Rabbiniz Allah’tır ki, gökleri ve yeri altı günde yarattı; sonra da Arş’ın üzerine istiva buyurdu: geceyi gündüze bürüyor ki, birbirinin peşinden ısrarla koşturur dururlar; güneş, ay ve yıldızlar da, tam bir boyun eğmişlik içinde O’nun buyruğu ile hareket ederler. Bilin ki yaratma da, emir ve idare de mutlak manâda O’na aittir. Âlemlerin Rabbi Allah ne yücedir, her buyruğu ve icraatı ne bereketler yüklüdür!”- A’raf,54

“O Allah ki, rahmetinin önünde müjdeci olarak rahmet rüzgârlarını gönderir. Nihayet bu rüzgârlar, o ağır bulutları pek hafifmişçesine kaldırıp yüklendiklerinde, Biz onları ölmüş bir memlekete doğru sevkeder, derken oraya o bildiğiniz suyu indirir ve o su ile her türlüsünden ürünler, meyveler bitiririz. İşte, ölüleri de (kabirlerinden) böyle çıkaracağız. Gerekir ki, düşünüp ibret alasınız.”- A’raf,57

“Güzel ve temiz memleket: Rabbisinin izniyle onun (gür, yeşil ve faydalı) bitkisi çıkar. Çirkin ve kirli memlekete gelince: orada ancak pek az ve faydasız (çerçöp türünden) şeyler biter. İşte, (Allah’ın varlığına, birliğine, Rubûbiyet ve hakimiyetine ait) delilleri, onları anlayıp şükredecek bir topluluk için bütün yönleriyle ve farklı farklı açılardan bu şekilde serdediyoruz.”- A’raf,58

“O Allah ki, güneşi aydınlatan parlak bir ışık kaynağı yaptı; ayı ise (güneşe bağlı olarak) ışıklı kıldı ve onun için konaklar takdir buyurdu ki, yılların sayısını ve vaktin hesabını bilip, (kendinize takvim yapabilesiniz). Allah, bunları boş yere değil, hak bir gaye için, yerli yerince ve gerçeğe dayalı sabit bir sistem üzerinde yarattı. O, gerçeğin işaretlerini ve onunla ilgili âyetleri, ilimle alâkası bulunan, dolayısıyla bilip anlayacak kimseler için bu şekilde detaylarıyla anlatmaktadır.”- Yunus,5

“Gece ile gündüzün, sürelerinin de değişerek birbiri peşisıra gelmesinde, Allah’ın göklerde ve yerde yarattığı her varlıkta ve her hadisede, kalbleri Allah’a karşı saygıyla dopdolu olan ve hayatları boyu O’na karşı gelmekten sakınıp azabından çekinenler için nice işaretler ve deliller, nice mesajlar vardır.”-Yunus,6

“(Peşinden koştuğunuz) dünya hayatı şuna benzer: Gökten su indiriyoruz; insanların ve hayvanların yiyip istifade ettikleri yer bitkileri, o su sebebiyle birbirine karışır ve etrafı sarar. Derken yer bütün takılarını takıptakıştırır ve süslenip püslenir. Artık halk inanır ki, orada istediklerini yapabilirler ve onun meyve ve mahsullerini toplama zamanı gelmiştir. Ama gece veya gündüz birden emrimiz sâdır olur da, o yeri sanki daha bir gün önce o şa’şaa içinde değilmiş gibi hasadı yapılmış, ekini tırpanlanmış bir hale getiririz. İşte, sistemlice düşünüp ibret alacak kimseler için gerçekleri ve onların delillerini böyle ayrıntılarıyla açıklıyoruz.”- Yunus,24

“O Allah ki, dinlenip sükûnete eresiniz diye sizin için geceyi var etti ve gündüzü de görme ve çalışma vakti ve vesilesi kıldı. (Allah’ın vahyine ve hükümlerine) kulak verecek (ve hayatını onların ışığında yaşayacaklar) için bunda nice deliller ve ibretler vardır.”- Yunus,67

“O Allah ki, gökleri ve yeri altı günde yaratmıştır; Arş’ı suyun üzerinde idi; yaratmaktan maksadı, hanginizin O’nu görüyormuşçasına ve O’nun sizi gördüğünün şuuru içinde davranıp, daha güzel iş yapacağınız hususunda sizi denemek (ve kendinizi bizzat kendinize tanıtmaktır). Böyle iken, (ey Rasûlüm!) eğer insanlara desen ki, “(Asıl vatanınız Âhiret’tir ve orada dünyada yaptıklarınızın karşılığını göreceksiniz. Dolayısıyla) hepiniz, ölümden sonra diriltilmeye mahkûmsunuz,” inanmamakta diretenler, “Böyle bir söz, olsa olsa büyü ve aldatma maksatlı olabilir!” derler.”- Hud,7

“Allah O’dur ki, gökleri gözle görebileceğiniz direkler, destekler olmadan yükseltti; sonra da Arş’ın üzerine istiva buyurdu ve güneşle ayı (her birine kendine has hareket biçimleri ve vazifeler yükleyerek) emrine râm etti. Her bir (gezegen), kendisi için tayin ve takdir buyurulan bir sona ulaşıncaya kadar (yörüngesinde) akıp durmaktadır. O, (tam bir sisteme koyduğu kâinattaki) her işi çekip çeviriyor, her şeyi idare ediyor ve gerçeğin bütün işaret ve delillerini detaylarıyla açıklıyor ki, bir gün gelip Rabbinize kavuşacağınıza kesin iman edesiniz.”- Ra’d,2

“Yine O’dur ki, yeri yaydı; onun içinden sağlam dağlar yükseltti ve ırmaklar akıttı. Ve orada her bir ürünü çift çift kıldı, sürekli olarak geceyi de gündüze bürüyüp duruyor. Bütün bunlarda sistemli düşünebilenler için hiç kuşkusuz işaretler, deliller vardır.”- Ra’d,3

“Yerde birbirlerine yakın (ama aynı zamanda birbirlerinden çok farklı) kara parçaları, ayrıca üzüm bağları, ekili ve ekim için araziler ve aynı kökten, aynı dalda salkım salkım fakat her biri kendine ait bir dalcıkta kendi başına biten hurmalar vardır; bunların her biri aynı su ile sulanmaktadır ama Biz tat, gıda ve kalite açısından onları farklı farklı yapar ve bazısını bazısına göre daha tercih edilir kılarız. Hiç kuşkusuz bunda da aklını kullanan kimseler için nice dersler, nice işaret ve deliller vardır.”- Ra’d,4

“O’dur size şimşeği hem korku verecek hem de ümide sevkedecek şekilde gösteren ve yağmur yüklü bulutları inşa eden.”- Ra’d,12

“Gök gürültüsü, (yağmur için bir ön hadise olarak) O’na hamd ile tesbihte bulunur (bütün atmosfer hadiselerinin O’nun emri ile meydana geldiğini ve icraatında O’na hiçbir şeyin, hiçbir “tabiî” kanun ve cismin ortak olamayacağını ilan eder). Melekler de, O’na karşı saygı ve korku ile aynı şe kilde hamd ve tesbihte bulunurlar. Ayrıca O, yıldırımları gönderir ve onlarla dilediği kimseyi çarpar. Böyle iken, (o küfredenler) halâ Allah hakkında tartışıp durmakta ve ilerigeri konuşmaktadırlar. Oysa O, cezası pek çetin olandır.”- Ra’d,13

“Gökten bir tür su indirir ve vadilerde akıp giden ırmakların her biri onunla kapasitesine göre dolup akar. Dolu dolu akıp giden bu sular, üzerlerinde kabaran köpükleri yüklenir götürür. İnsanların ziynet veya başka bazı eşya yapmak için ateşte erittikleri madenlerin üzerinde de buna benzer bir köpük oluşur. İşte Allah, hak ve bâtılı böyle bir temsille anlatır. Köpük fazla kalmaz, yok olur gider; insanlara faydası olan öze gelince, o yerde sabit kalır. Allah, işte böyle misaller verir.”- Ra’d,17

“Söz verip bağlandıktan sonra sözlerinden dönüp Allah’ın ahdiyle (vicdanî irtibatlarını) söküp atanlara, bununla kalmayıp, Allah’ın (insanlar arasında) kurulmasını ve korunmasını emrettiği bağları da kesip koparan ve yeryüzünde bozgunculuk çıkaranlara gelince: onların hakkı rahmetten ebediyen kovulmadır ve en kötü yurt (olan Cehennem’dir).”- Ra’d,25

“Allah, (takdir ve hükümleri içinde) neyi dilerse onu siler, neyi de dilerse onu yerinde bırakır. Ana Kitap, O’nun katındadır.”- Ra’d,39

“Gerçek şu ki, Biz o müşriklere de, babalarına da geçimlikler verdik; öyle ki, başlarına bir şey gelmeden uzun asırlar emniyet içinde yaşadılar. (Şu anda kendilerini aldatan da bu.) Ama Bizim (ilim, irade ve kudretimizle) yerde tasarrufta bulunup, onu etrafından eksilttiğimizi görmüyorlar mı? Böyle iken, onlar nasıl galip olabilir?”- Enbiya,44

“Bak: Allah güzel bir sözü ne tür bir misalle açıklıyor: Güzel bir söz, kökü yerin derinliklerinde sabit ve dalları semada güzel bir ağaç gibidir.”- İbrahim,24

“Çirkin bir söz ise, toprağa kök atıp da yerleşemediği için yerden kolayca sökülüp çıkarılabilen köksüz, kararsız bir ağaca benzer.”- İbrahim,26

“Allah’tır ki, gökleri ve yeri yarattı ve gökten bir tür su indirerek, onunla size rızık olacak pek çok ürünler ve meyveler çıkarıyor. Ayrıca, emri (kâinatın yaratılışı ve hayatıyla ilgili kanunları) ve izni dahilinde denizlerde dolaşmak üzere gemileri hizmetinize ram etti; aynı şekilde, ırmakları da hizmetinize ve tasarrufunuza sundu.”- İbrahim,32

“Mutat seyirleri içinde güneşi ve ayı da hizmetinize verdi; yine geceyi ve gündüzü de faydanıza sundu.”- İbrahim,33

“Andolsun, gökte birtakım burçlar var ettik ve gözlere ziyafet olarak, bir de ‘bakıp görme’sini bilenler için gökyüzünü süsledik;”- Hıcr,16

“Ve onu, (İlâhî Dergâh’tan, Allah’ın rahmet ve huzurundan) kovulmuş her türlü şeytandan muhafaza altına aldık.”- Hıcr,17

“Şu kadar ki, (cinler, şeytanlar içinde) semanın sakinlerinden kulak hırsızlığıyla bir bilgi, bir haber kapmaya teşebbüs eden olursa, onu da apaçık görülebilen parlak bir ışık takip (ve yok) eder.”- Hıcr,18

“Yeryüzünü de genişliğine yaydık ve içinden sağlam dağlar çaktık; ayrıca orada (şekil, nitelik ve miktar olarak, kısaca) her bakımdan ölçülü her bitkiden bitirdik.”- Hıcr,19

“Orada sizin için olduğu gibi, rızkı size ait olmayan, rızıklarını vermeye muktedir olmadığınız bütün varlıklar için de geçimlikler var ettik.”- Hıcr,20

“Hiçbir varlık yoktur ki, hayatı ve bekası için gerekli her şeyin hazineleri Bizim yanımızda bulunmamış olsun. Şu kadar ki, Biz onları belirli bir ölçü ile indiririz.”- Hıcr,21

“Rüzgârları aşılayıcılar olarak gönderir ve böylece gökten bir tür su indiririz de, onunla su ihtiyacınızı gideririz. O suyu yerde kaynaklar halinde depolayan da siz değilsiniz.”- Hıcr,22

“Biz, gökleri, yeri ve bu ikisi arasında bulunan her şeyi elbette boşuna değil, hak bir gaye için, yerli yerince ve gerçeğe dayalı sabit bir sistem üzerinde yarattık. (Söz konusu gayenin tam manâsıyla tahakkuk edeceği) Kıyamet hiç şüphesiz gelecektir. O halde, (halkın hata, eziyet ve işkencelerine karşı) sen müsamaha ve güzellikle davranma yolunu seç.”- Hıcr,85

“Eti yenen büyük ve küçükbaş evcil hayvanları da yarattı. Sizin için onlarda sizi soğuktan koruyan (deri, yün, kıl gibi) maddeler ve daha başka pek çok faydalar vardır. Onların etlerini ve ürettikleri yiyecekleri de yersiniz.”- Nahl,5

“Onları akşamleyin ağıllarına getirir ve sabahleyin otlağa sürerken bambaşka bir zevk alırsınız.”- Nahl,6

“Yüklerinizi öyle uzak ve varılması zor diyarlara taşırlar ki, onlar olmasa çok büyük zahmet ve meşakkat çekmeden oralara ulaşamazdınız. Gerçekten Rabbiniz, pek şefkatlidir; (bilhassa zayıf ve çaresizlere karşı) hususî rahmeti pek boldur.”- Nahl,7

“Hem binmeniz, hem de bir ziynet, hayatınıza hoş bir katkı olsun diye atları, katırları ve merkepleri de yarattı. O, sizin bilmediğiniz daha neler neler yaratmaktadır ve daha da yaratacaktır.”- Nahl,8

“O’dur ki, sizin için gökten bir tür su indirir: içme suyunuz ondan meydana geldiği gibi, hayvanlarınıza yedirdiğiniz ot ve ağaçlar da onunla yetişir.”- Nahl,10

“Allah, o su ile sizin için ekinler, zeytinlikler, hurmalıklar, üzüm bağları ve çeşit çeşit meyveler bitirir. Elbette bütün bunlarda ciddî ve sistemli düşünen bir topluluk için çok önemli bir işaret, bir ders vardır.”- Nahl,11

Sonra geceyi ve gündüzü, güneşi ve ayı hizmetinize verdi; bütün yıldızlar, O’nun mutlak emri altındadır. Hiç şüphesiz bunda düşünüp akleden bir topluluk için apaçık işaretler ve nice dersler söz konusudur. “- “Nahl,12

“Yeryüzünde sizin için her türde ve her renkte daha nice nice hayvanlar ve bitkiler yaratmıştır O. Kuşkusuz bunda da düşünüp ders alan bir topluluk için ne kadar mühim bir işaret, bir ders vardır.”- Nahl,13

“Yine O’dur ki, denizi hükmü altında belli bir sisteme koymuştur; böylece ondan taptaze et yer ve takı için ziynet eşyası çıkarırsınız. Denizde gemilerin suları yara yara akıp gittiklerini de görürsün; görürsün ki, O’nun pek bol olan lütf u ihsanından nasibinizi arayasınız ve (nimetleri karşısında O’na) sürekli şükredesiniz.”- Nahl,14

Hem, hareketiyle sizi sarsmasın diye yeryüzüne sağlam kazıklar (dağlar) çaktı; nehirler ve yollar da var etti ki, orada şaşırmadan seyahat edip, hedefinize ulaşabilesiniz. “- “Nahl,15

“Ve yol bulmada yararlanacağınız daha bir çok işaretler koydu; pek çokları da yıldızlarla yollarını bulur, yönlerini tayin ederler.”- Nahl,16

“O halde, şöyle bir düşünün: Yaratan, hiç yaratmayan gibi midir? Az da olsa düşünüp ders ve öğüt almayacak mısınız?”- Nahl,17

“Allah, gök tarafından bir tür su indirir ve ölümünden sonra yeryüzüne onunla yeniden hayat verir. Elbette bunda (kâinatın sesine ve vahye) kulak verecek bir topluluk için bir işaret, bir delil vardır.- Nahl,65

“Sizin için, (süt veren) ehlî büyük ve küçükbaş hayvanlarda da bambaşka bir ibret, bir ders vardır. Size onların vücutlarının içinde, bağırsaklarındaki yarı sindirilmiş fışkı ile kan arasından halis süt şeklinde içecek ikram ediyoruz ki, içenlerin boğazından kolayca ve afiyetle geçer.”- Nahl,66

“(Size) hurma ağacının meyvelerinden ve üzümlerden de (içecek ikram ediyoruz). Onlardan hem sarhoşluk veren içki, hem de güzel ve temiz gıda elde edersiniz. Hiç şüphesiz bunda da düşünüp akleden bir topluluk için açık bir işaret, bir delil vardır.”- Nahl,67

“Rabbin, bal arısına da şöyle vahyetti: “Dağlardan kendine göz göz ev edin, ağaçlardan ve insanların kurup yükselttikleri çardak ve benzeri şeylerden de.”- Nahl,68

“Sonra da her türlü ‘meyve’den ye; ye de, (çiçeklerin meyveler için döl yatağı vazifesi gördüğü kısımlarından) aldığın gıdaların ağırlığı altında, Rabbinin senin için kolaylaştırdığı dönüş yollarını takip et.” Arının karnından farklı renkleri bulunan bir şerbet çıkar ki o, insanlar için bir tür şifa kaynağıdır. Kuşkusuz bunda da ciddî ve sistemli düşünebilen bir topluluk için açık bir işaret, bir delil vardır.”- Nahl,69

“Gök boşluğunda Allah’ın emrine ve kanununa boyun eğmiş bir halde uçan kuşlara hiç mi dikkat etmezler? Onları orada Allah’ tan başkası tutmuyor. Elbette bunda imana ve onda derinleşmeye açık bir topluluk için pek çok işaretler, deliller vardır.”- Nahl,79

“Allah size, bazıları sizin için (bazıları ise hayvanlarınız için) oturma ve dinlenme yeri olmak üzere evler yapma ilham etti ve kabiliyeti verdi; yine size davarların ve sığırların derilerinden, gerek göçtüğünüz gerekse konakladığınız günlerde taşınması kolay meskenler edinme, onların yünlerinden, tüylerinden ve kıllarından giyilecek, döşenecek ve kullanacak eşyalar yapma ve ölümünüze kadar daha başka yollarla onlardan faydalanma imkânı bahşetti.”- Nahl,80

“Allah, yarattığı şeylerden sizin için gölgeler, gölgelikler, dağlarda barınaklar, sizi sıcaktan (ve soğuktan) koruyacak elbiseler ve savaşta koruyacak zırhlar var etti. Allah, bütün bu nimetler (ve en büyük nimet olan İslâm’la) üzerinizdeki nimetini böylece tamamlamaktadır ki, tam bir teslimiyetle O’na yönelesiniz.”- Nahl,81

“Gece ve gündüzü varlığımıza birer delil kıldık. Bir delil olan geceyi kaldırıp yine bir delil olan gündüzü Rabbinizin bol nimetini aramanız, yılların sayısını ve hesabını bilmeniz için aydınlık kıldık. Her şeyi uzun uzadıya açıkladık.”- İsra12

“Oysa Allah’tan başka göklerde ve yerde ilâhlar bulunmuş olsaydı, onlardaki denge ve düzen bozulur, her şey karmakarışık olurdu. Öyleyse, Arş’ın Rabbi olan (gökleri ve yeri yaratıp onları mutlak idaresi altında tutan) Allah, Kendisiyle ilgili olarak uydurdukları, (kâinatın tedbir ve idaresinde ortakları bulunmak gibi) her türlü nitelemeden mutlak manâda uzaktır.”- Enbiya,22

“(Kâinatın idaresini başka ilâhlara taksim eden) o küfredenler düşünüp nazara almazlar mı ki, göklerle yer kendi içlerinde dürülmüş, bitişik bir halde idi de, Biz onları birbirinden ayırdık. Canlı olan her şeyi de ‘su’dan meydana getirdik. Bu gerçek karşısında halâ iman etmeyecekler mi?”- Enbiya,30

“Yer, hareketiyle insanları sarsmasın diye orada sağlam kazıklar (dağlar) var ettik ve şaşırmadan seyahat edip, hedeflerine varabilmeleri için geniş yollar açtık.”- Enbiya,31

“Gökyüzünü de (hem şeytanlara, hem de çökmeye karşı) korunmuş bir tavan kıldık. Böyle iken (o inanmayanlar, gökyüzünde varlığımızı, birliğimizi, mutlak ve ortaksız hakimiyetimizi apaçık gösteren) bunca delili halâ görmek istemiyor, halâ onlardan yüz çeviriyorlar.”- Enbiya,32

“O’dur geceyi ve gündüzü, güneşi ve ayı yaratan; (güneş ve ay gibi, gök cisimlerinin) her biri, kendi yörüngesinde yüzüp durmaktadır.”- Enbiya,33

“Biz de, “Ey ateş!” buyurduk, “İbrahim’e karşı serin ve selâmet ol!””- Enbiya,69

“Görmez misin ki göklerde bulunan bütün şuurlu varlıklar ve yerdeki her şuurlu varlık, ayrıca güneş, ay, yıldızlar, dağlar, ağaçlar, bütün hayvanlar ve insanlar içinde de birçoğu Allah’a secde etmektedir? İnsanlardan birçoğu hakkında da azap hükmü kesinleşmiştir. Allah kimi zelil ederse, onu aziz edecek kimse yoktur. Kuşkusuz Allah, her ne dilerse yapar.”- Hacc,18

“Görmez misin ki Allah, yerde her ne varsa sizin hizmetinize verdi; emir ve tasarrufu altında denizlerde akıp giden gemileri de? Kendi izni olmadan yerin üzerine düşmesin diye göğü de O tutuyor. Kuşkusuz Allah, insanlara pek çok acıyandır, hususî merhameti pek bol olandır.”- Hacc,65

“Bakın, üzerinizde de tabaka tabaka yedi gök, (kendileri boyunca meleklerin seyeran ettiği, Allah’ın emirlerinin inip, şuurlu varlıkların amellerinin yükseldiği) yedi yol yarattık. Biz, yaratmaktan da, bütün hususiyetleriyle yarattıklarımızdan da habersiz ve onları unutup kendi başlarına bırakmış değiliz.”- Mü’minun,17

“Gök tarafından da tesbit buyurduğumuz bir ölçüye göre bir tür su indirdik ve onu yerde depo ettik. Şurası unutulmamalıdır ki, o suyu giderip yok etmeye de mutlaka gücümüz yeter.”- Mü’minun,18

“Sonra, o su ile faydanıza olarak hurma ve üzüm bağları bitirdik. Onlarda sizin için bol bol meyveler ve daha nice menfaatler vardır; onlardan ayrıca daha başka yiyecekler de elde edersiniz.”- Mü’minun,19

“Ayrıca, Sina Dağı ve çevresinde çıkan bir ağaç daha bitirdik ki, o ağaç hem yağ, hem de yiyenlere katık verir.”- Mü’minun,20

“(Allah’ın su ile bitirdiği otlarla beslenen) ehlî büyükbaş ve küçükbaş hayvanlarda da sizin için dersler vardır. Vücutlarının içinde bulunan sütü bilhassa içimlik gıda olarak size sunarız. Onlarda sizin için daha başka pek çok menfaatler de bulunur ve onlardan yiyecek de elde edersiniz.”- Mü’minun,21

“(Karada) onlar üzerinde, (denizde) gemiler üzerinde taşınırsınız.”- Mü’minun,22

“Eğer gerçek onların keyiflerine tâbi olsaydı, bu takdirde hiç kuşkusuz gökler de, yer de, oralarda yaşayanlar da düzenleri bozulur ve yok olur giderlerdi. Oysa Biz onlara, şeref ve mutlulukları adına hayatlarında uymaları gereken öğüt ve öğretiler mecmuası sunduk; ama onlar, bizzat şeref ve mutluluklarından yüz çevirmektedirler.”- Mü’minun,71

“Görmez misin ki, göklerde ve yerde olan her varlık, bu arada kanat çırparak uçan dizi dizi kuşlar, (bazısı dilleri, bazısı da halleri, hareketleri ve yaşayışlarıyla) Allah’ı tesbih eder (O’nun yaratan, yaşatan ve her türlü kusurdan, ortakları bulunmaktan mutlak berî Rab olduğunu ilan ederler). Onların her biri, kendi duasını, ibadetini ve tesbihini pek iyi bellemiştir. Allah, onların bütün yaptıklarını hakkıyla bilmektedir.”- Nur,41

“Görmez misin ki, Allah bulutları yüzdürür gibi sevkeder; sonra onları bir araya getirip, aralarını telif eder, (aralarındaki devreyi tamamlar); sonra da küme küme yığar. Neticede görürsün ki, bunların arasından damla damla yağmur çıkmaktadır. Ayrıca O, gök tarafından dağlar gibi kar yüklü bulutlardan dolu indirir de, onu dilediğine isabet ettirir, dilediğinden de onu savar. Yağmurun veya dolunun eşlik ettiği şimşeğin parıltısı ise neredeyse gözleri alıverecek.”- Nur,43

“Allah, her canlıyı bir tür sudan yarattı. Onların bir kısmı karnı üstünde yürür, bir kısmı iki ayağı üstünde yürür; bir kısmı da dört ayağı üstünde yürür. Allah, neyi dilerse onu yaratır. Allah, her şeye hakkıyla güç yetirendir.”- Nur,45

“Yoksa sen, o müşriklerin çoğu gerçekten işitir veya düşünüp aklederler mi sanırsın? Onlar, sürü hayvanları gibidir (ve nefsanî arzuları nereye çekerse oraya giderler); hattâ daha yol bilmez ve dolayısıyla yol gösterilmeye daha çok muhtaçtırlar.”- Furkan,44

“Sonra, onu yavaş yavaş dürer, Kendimize doğru çekeriz.”- Furkan,46

“O Allah ki, geceyi sizin için bir örtü, uykuyu istirahat ve gündüzü de hayata uyanıp, çalışmak üzere yeryüzünde dağılma vakti kıldı.”- Furkan,47

“O Allah ki, rahmetinin önünden müjdeci olarak rüzgârları gönderir. Ve gök tarafından tertemiz bir su indiririz”- Furkan,48

“O suyla, ölmüş bir diyara hayat bahşeder ve yarattıklarımızdan nice hayvanların ve insanların su ihtiyaçlarını karşılarız.”- Furkan,49

“Onu kendisine muhtaç varlıklar ve yerler arasında (hikmetimiz gereği) dağıtır, (bazı yerlere bazı yıllarda fazla verirken, bazı yıllarda az veririz): acaba bu hususta olsun düşünür ve gerekli dersi çıkarırlar mı? Ama ne var ki, insanların pek çoğunun oldukça nankör kesilmekten başka bir şey yaptığı yok.”- Furkan,50

“O Allah ki, biri tatlı ve içilir, diğeri tuzlu ve acı iki büyük su kütlesini salıverdi; fakat birbirlerine karışmamaları için aralarına bir engel, aşılmaz bir sınır koydu.”- Furkan,53

“Hiç yeryüzüne bakmazlar mı ki, orada çift çift nice güzel bitki bitiriyor, gün yüzüne nice yeni hayat çıkarıyoruz? “- Şuara,7

“Yoksa (hareketine rağmen) yerküreye istikrar verip, onu oturmaya elverişli kılan ve yer yer yarıp içinden ırmaklar akıtan, sonra onun (istikrarı ve fonksiyonlarını görebilmesi için sabit kazıklar misali) dağlar var eden ve birbiriyle birleşen iki büyük su kütlesinin arasına bir engel koyan mı? Allah’tan başka bir ilâh daha mı olurmuş? Hayır, hayır.. onların çoğu, gerçeği bilmemektedir ve öğrenme peşinde de değillerdir.”- Neml,61

“Yoksa bütün varlıkları baştan yaratan, sonra sürekli olarak yeniden yaratan ve (hepsinin ölümünden sonra) onları tekrar yeni baştan yaratacak olan ve sizi hem gök tarafından, hem de yerden rızıklandıran mı? Allah’tan başka bir ilâh mı olurmuş? De ki: “Eğer (Allah’tan başka bir ilâh daha olabileceği iddiasında) samimi iseniz, haydi delilinizi gösterin!”- Neml,64

“Hiç görmezler mi ki, geceyi insanlar dinlenip sükûnet bulsunlar diye, gündüzü de etraflarını görüp çalışsınlar diye var ettik. Şüphesiz bunda iman edecek ve imanda derinleşecek kimseler için dersler, işaretler vardır.”- Neml,86

“Dağları görür ve hareketsiz, yerlerinde sabit sanırsın; halbuki onlar, sürekli hareket halindedir ve bulutların geçip gittiği gibi, (yerin hareketiyle birlikte) geçip gitmektedirler. (Ve Kıyamet Günü de, Âhiret’te oraya has bir şekil almak üzere parçalanıp toz–duman haline geleceklerdir.) Her şeyi muhkem ve kusursuz yapan Allah’ın yapmasıdır bu. Muhakkak ki O, işlediğiniz her şeyden hakkıyla haberdardır.”- Neml,88

“Ne kadar çok canlı vardır ki, hayatları için gerekli rızkı ne depo edebilmekte ne de yanlarında taşıyabilmektedir. Onların rızkını Allah verdiği gibi, elbette sizi rızıklandıran da O’dur; (dolayısıyla rızık korkusuyla gerektiğinde hicretten geri durmayın). Çünkü Allah, her şeyi hakkıyla duyandır, hakkıyla bilendir, (sizin ihtiyaçlarınızı da hem duyar, hem bilir).”- Ankebut,60

Not: Ayet mealleri Ali Ünal’ın Kur’an-I Kerim mealinden alınmıştır.

1- Tarif

Hicret; anlam olarak, uzaklaştırmak, terketmek demektir. Terim olarak, Hicrette yakınların, akrabanın, dostların, özyurdundan  din ve inanç yüzünden, terki anlamı vardır, veya bunun aksi bir durum; akrabanın, dostların, yakınların din ve inanç sebebiyle kişiden uzaklaşmaları, onu terkleri hicrette anlam olarak yer alır. Binaenaleyh hicrette, terim olarak, karşılıklı iki yönlü bir uzaklaşma, terketme anlamı kendini gösterir. Muhaceret aynı kökten olup göçetme anlamındadır. Hicret edene muhacir denir.

Buna göre hicret :

1)Küfür yurdundan iman yurduna intikalle,

2)Kafirlerin amellerinden müslümanların amellerine geçmekle,

3)Allah’ın emrettiklerini yapmak, yasakladıklarını terke etmekle olur.

Kısaca hicret : Hem küfürden hem de küfrün alametlerinden kaçmaktır, uzaklaşmaktır. Bu bakımdan muhacir : Allah’ın yasaklarından uzaklaşan kişidir.                .

Hicret; ister küfür diyarından iman yurduna, ister küfür alamet ve amellerinden iman alamet ve amellerine intikal şeklinde anlaşılsın; o, ancak Allah’ın emrini yerine getirmek için yapılır.

Husûsi Hicret; Hz. Peygamber’in (s.a.s.) Mekke’den Medine’ ye yaptığı hicrettir. Şartlar gerektirdiğinde hicret her zaman yapılır. Mekke’nin fethiyle son bulan hicret Hz. Peygamber’in (s.a.s.) hicretidir, genel anlamda hicret sona ermemiştir.

2-Gaye

Hicretten gaye; küfürden, zulümden uzaklaşıp İslâm’ı bütünüyle yaşamaktır. Bu; ya dine tamamen, her yönden sahip çıkmak veya Hz. Muhammed’in (s.a.s.)yanında düşmanlarına karşı savaşta yer almak veyahut ta küfür diyarında sükûna razı olmayarak cihadı yol olarak benimsemekle olur.

Biz zayıf kimselerdik demek suretiyle müslüman kendini kurtaramaz. O zaman onlara;

“Allah’ın arzı geniş değil miydi?» denir. Zira Mekke’de İslâmî her bakımdan; iman, ibadet, amel, toplum düzeni olarak yaşamaları problem haline gelmiş olan müslümanlara; dinlerini rahatça yaşıyabilecekleri, dinlerine hiçbir engel konmayan bölgelere gitmeleri gerekmiştir. Ayrılmalarına acizlik olmadığı halde kâfirlerin, müşriklerin arasında kalanlar için Cehennem varılacak yer olarak gösterilmektedir. Ama çaresiz, zavallı, güçsüz, hastalıklı veya bir üstün kuvvetin engel koyması halinde kadın ve erkeklerden bu nitelikleri taşıyanlarla çocuklar hicret etmiyebilir. Çünkü Hicret, zorluklarla, meşakkatlerle doludur. O insanın önüne görünüşte birtakım güçlükler kor. Bunlar; vatanındaki rahat, refah içindeki yaşayışı; zorluk, güçlük, geçim sıkıntısı v.b. hallerle değişmektir. Oysa Allah kitabında kendisi için hicret edenin hicret sonrasında gideceği yeri çok bereketli bulacağını, hayır ve nimetlerle o yerin dolu olacağını beyan ediyor. Hicret gerçekten korku, mihnet, sıkıntı, zorluk değil; ama tam aksine bolluk, bereket, refah, saadet ve zaferin kaynağıdır. Bütün bunlara ilaveten insanın hicrete başlayıp tamamlayamadan ölmesi halinde karşılığını, sevabını, mükâfatını Allah’ın üzerine alması, Onun kefil olması hicretin değerini, faziletini daha da arttırmaktadır

Bu hususları Allah Kur’an’da Nisa sûresinde şu ilahi beyanıyla açıklamaktadır :

‘Kendilerine yazık edenlerin canlarını aldıkları zaman on-lara : «Ne yaptınız bakalım?» deyince, «Biz yeryüzünde zavallı kimselerdik» diyecekler, melekler de; «Allah’ın arzı geniş de- ğilmiydi? Hicret etseydiniz» cevabını verecekler. Onların vara-cakları yer Cehennemdir, Orası ne kötü dönülecek yerdir.

Çaresiz kalan, yol bulamayan zavallı erkek, kadın ve çocuklar müstesnadır.

İşte Allah’ın bunları affetmesi umulur. Allah affedendir, Bağışlayandır. ‘

Allah yolunda hicret eden kişi, yeryüzünde çok bereketli yer ve genişlik bulur. Evinden Allah’a ve Peygamberine hicret ederek çıkan kimseye ölüm gelirse, onun ecrini vermek Allah’a düşer, Allah bağışlar, merhamet eder. (Kur’an, 4 (Nisa) /97 -100).

Hicretin gayelerinden biri de müslümanlar arasındaki dostluğu, yakınlığı, kardeşliği pekiştirmek, kâfir ve münafıklara asla inanmamak ve onların iç yüzlerini ortaya koymaktır. Kâfirin amacı yeryüzünde herkesin kendisi gibi olmasıdır. O hiç kimsenin iman etmesini istemez, kendisi iman edemediği gibi herkes te iman edemesin ister. Eğer müslüman, şu veya bu sebepten, kâfirin, münafığın aldatıcı, saptırıcı sözlerine kanarsa yer yüzünde iman yaygınlaşamaz, müslümanlar arasında birlik, dayanışma, dostluk kurulamaz, onlar arasında görüş ayrılıkları ortaya çıkar, onları bir gevşeklik sarar. Bu olumsuz davranışları yok etmek, müslümanları bir zorlukla ve güçlükle imtihan etmek için hicret gerekir. Bu konuda Kur’an’da Nisa suresinin 88. ve 89. ayetleri gayet açıktır, müslümanı uyarmaktadır.:

’Ey Müslümanlar! Münafıklar hakkında iki fırka olmanız da niye? Allah’ın saptırdığı kimseye sen hiç yol bulamıyacaksın.

Onlar kendileri inkâr ettikleri gibi, keşki siz de inkâr etse- nizde eşit olsanız isterler. Allah yolunda hicret etmedikçe onlardan dost edinmeyin. Eğer tevhid ve hicretten yüz çevirirlerse, onları bulduğunuz yerde yakalayıp öldürün.’

3-Şartlar ve Yapılış

Kur’an’da, Enfal suresinin son ayetlerinde hicretin şartları, ilkeleri ve yapılışı veciz bir şekilde insana takdim edilir.O ayetler mealen şöyledir :

‘İman edip hicret edenler, Allah yolunda mallarıyla canlarıyla cihad edenler ve muhacirleri barındırıp onlara yardım edenler, işte bunlar birbirinin dostudurlar. İman edip hicret etmeyenlerle, hicret edinceye kadar sizin dostluğunuz yoktur. Fakat din uğrunda yardım isterlerse yardım etmek üstünüze borçtur. Şu kadar var ki sizinle aralarında anlaşma bulunan bir kavim aleyhinde değil… Allah işlediklerinizi hakkıyla görücüdür.

Kâfir olanlar birbirinin dostudurlar. Eğer siz bunu yapmazsanız yeryüzünde bir fitne ve büyük bir fesad olur.

İman edip de Allah yolunda hicret ve cihad edenler, muhacirleri barındıranlar, yardım edenler; işte gerçek mümin olanlar bunlardır. Mağfiret ve uçsuz bucaksız rızık da onlarındır.

Henüz iman edip de hicret eden ve sizinle birlikte savaşanlara gelince onlar da sîzdendir. Hısımlar Allah’ın Kitabında birbirine daha yakındırlar. Allah her şeyi hakkıyle bilendir.’ (Kur’an, 8 /Enfal)/72-75.).

İnsanlar arasındaki birlik ve beraberliğin, irtibat ve alâkanın, aksiyon ve amel birliğinin tek şartının ancak iman ve akide olduğunu meali arzedilen ayetler kesin bir şekilde teyid ve tasdik etmektedir. Kâfirler birbirinin dostudur. Müminler de birbirinin dostudur. Zira her iki grup akidede veya inkârda birlik halindedir. Ayetlerde işaret edilen ve dostluğun şartı olarak kabul edilen hicret, daha önce belirtildiği gibi, «gücü yetenlerin şirk diyarından İslâm yurduna göçmeleridir, Hicret etme imkânına sahip oldukları halde, menfaatini veya müşriklerle olan akrabalığını düşünerek hicret etmeyenler… Onlarla İslâm cemiyeti arasında dostluk olamaz.

Bu kesin ve açık hükümlerin mahiyeti, İslâm cemiyetinin yapısı göz önüne getirildiğinde daha iyi anlaşılır. Özellikle Mekke’de doğmakta ve gelişmekte olan, bir iman ve akide temeli üzerine kurulmakta olan İslâm cemiyetinin yapısı -dikkâte alındığında dostluk kavramı daha iyi değerlendirilir. Zira yukarıdaki ayetlerde dostluk hicret yapmakla eş değer tutulmakta, hicret yapmayan müminle dostluk olamıyacağı açıkça beyan edilmektedir. Bunun sebebi İslâm davetinin tabiatında yatmaktadır.

İslâm, Allah’ın katında kutlu ve seçkin peygamberler zinciri tarafından insanlığa tebliğ edilen ilâhi davetin Hz. Muhammed (s.a.s.) vasıtasıyla talim ve tatbik edilen son ve mükemmel şeklidir. Allah tarih boyunca insanlığa elçileri aracılığıyla şu gerçeği sürekli duyurmuştur: Ancak Allah’a ibadet etmek, Allah’tan başkasına asla kulluk etmemek…

Fakat insanlar arasında mahdut fertler halinde zaman zaman Allah’ı inkâr edenler hariç, diğer çoğunluk O’nun varlığını kabul ediyor, ama hakkıyla bilmekte hataya düşüyor ve Allah’a başka ilahları ortak koşuyor. Bu şirk; ister itikad ve ibadet şeklinde olsun, ister hakimiyyet ve tabiiyyet şeklinde olsun, her ikisi de şirktir. İnsanı tarih boyunca bu şirkten ve. inkârdan kurtarmak için zaman zaman ve mekân mekân yine insanlardan elçiler aracılığıyla İlâhi davetler vuku bulup durmuştur. Sözkonusu davetin hedefi daima insanı Allah’a teslim etmek olmuştur ki bu da İslâmdır. İlâhi davetlerin gayesi insanı Allah’a bağlı kılıp O’nun hakimiyyetine vermektir. Fakat bu bağlılığın, Allah’ın hakimiyyetini tanıyışın fiili işareti olmalıdır. İnsan bu bağlılığını nazariyelerle, sözlerle değil de fiilen aksiyon olarak göstermek durumundadır. Gerek ferd gerekse toplum olarak insan Allah’a bağlılığını hareket halinde göstermelidir. Fakat hareketliliğin, canlılığın, dinamizmin dayandığı bir asıl kâide olmalıdır. Bütün faaliyetler bu asıl, değişmez kuraldan fışkırmalıdır. Bu nazari, değişmez kâide «Allah’tan başka ilah yoktur» kâidesidir. Yani uluhiyeti, yaratıcılığı, Rablığı, her türlü saltanat ve hakimiyyeti Allah’a tahsis etme kâidesi… Bu kâide; kalbde iman, duygu ve hareketlerde ibadet, hayat sahasında ve amellerde açıkça nizam olarak tezahür etmelidir.

Bu temel kuralın nasıl işlemesi gerektiğini insanlığa bildiren, onlara bunun aslını, özünü öğreten Allah’ın Resulü Hz. Muhammed’dir. (s.a.s.) O’nun rehberliğinde temeli tevhid olan yeni, faal ve canlı bir toplum Mekke’de oluşmaktadır. Bu toplumun bütün yönlerden cahiliye toplumundan ayrı bir hüviyette olması zarureti vardır. Çünkü bu toplum Allah’tan başka ilah olmadığını, Hz. Muhammed’in (s.a.s.)O’nun elçisi olduğunu temel kural olarak benimsemiştir.

Mekke’de şehadet kelimesi getiren her şahıs, gönlünü ailesinden, aşiretinden, kabilesinden ve Kureyş’in şahsında görülen cahiliyet kumandasından çekip kurtarmış, Allah’ın Resulü Hz. Muhammed’e (s.a.s.)bağlanmış ve iradesini Resulullah’ın önderliğinde meydana gelen o küçük cemiyete teslim etmiş olur.

O zaman şartlar o derece zordu ki cahiliye toplumu bu yeni doğan cemiyeti bünyesinden atmak daha vücut bulmadan yıkmak, mahvetmek için çalışıyordu.

İşte o zaman Resullullah (s.a.s.)bu yeni cemiyeti meydana getiren fertleri kardeş yaptı. O, kan ve nesep bağı yerine iman, akide bağı ile yeni toplumun fertlerini birbirine bağladı, İşte bu yeni toplum ve onu oluşturan şartlar, prensipler göz önüne getirildiğinde imanla birlikte hicret yapmanın anlamı daha iyi anlaşılır.

Gerçekte müminler hicret sırasında dört kısma ayrılmışlardı :

Birinci kısımda ilk muhacirler yer alır. Onlar; a) iman etmişler, b) hicret etmişler, c) mallarıyla ve canlarıyla Allah yolunda cihad etmişlerdir. Bu ilk muhacirlerin dört ana vasfı vardır :

1. Onlar Allah’a, meleklerine, kitaplarına, peygamberlerine, ahirete, kadere iman edip bütün teklifleri kabul etmişler, Hz. Muhammed’e (s.a.s.)hiç bir konuda karşı gelmemişlerdir, kâmil iman sahibidirler.
2. Onlar hicret etmişlerdir, doğup büyüdükleri topraktan ayrılıp akrabayı ve komşuları terketmişler, bunu Allah’ın rızasını kazanmak için yapmışlardır. Böyle bir işi yapmak kolay değildir, hayatta en zor iş bu olsa gerektir. Doğup büyünen ve geçimin sağlandığı toprağı, evi, aileyi terkedebilmek ölüme eştir. Oysa bu ilk muhacir müslümanlar önce Allah’ın rızasını talebederek eski dinlerini terkettiler, manevi dünyalarını değiştirdiler, imanı küfre tercih ettiler. Sonra da yine Allah rızası için topraklarını, evlerini, akrabalarını ve komşularını terkettiler, Böylece maddi dünyalarını da değiştirdiler.
3. Onlar Allah yolunda mallarıyla ve canlarıyla cihad etmişlerdir. Mal ile cihadları şöyle olmuştur : Özyurtlarından ayrılınca evlerini, eşyalarını, tarlalarını ve geçim vasıtalarını kaybedip bütün dünyalıkları düşmanın eline geçmiştir. Bu şekilde onlar malsız, mülksüz kalmışlardır. Fakat öte yandan İslâm’ın gelişip yayılması için daha fazla mala ve maddi güce ihtiyaç hasıl olmuş, daha fazla infak ve harcama gerekmiştir. Bu gayenin gerçekleşmesi için onlar daha çok çalışıp kazanıp İslâm’ın yayılması ve Allah rızası için kazançlarıyla ve mallarıyla cihad etmişlerdir.
4. Onlar canlarıyla da cihad etmişlerdir: Bütün savaşlarda canlarını ortaya kondukları gibi özellikle ilk savaş Bedir’de, güçlü, kuvvetli, çok iyi donanmış düşmana karşı canlarını ortaya koymaktan çekinmeyerek şehadete talip olmuşlardır.
5. Onlar bu üç sıfatlarıyla, imanları, hicretleri ve cihadlarıyla insanların ilkleridirler. İlk muhacirler sözü edilen sıfatlarıyla dinin kuvvetlenip yayılmasında çok büyük görev ifa etmişler, bu itibarla müslümanların gerçekten imamları ve önderleri olmuşlardır. Onlar fazilette, feragatta, imanda, hicrette, cihadda, fedakârlıkta ve sabırda, özetle bütün İslâmî güzel hasletlerde örnektirler.

İkinci kısım müslümanlar Medineli Ensar’dır. Hz. Peygamber (s.a.s.)ashabıyla birlikte Medine’ye hicret edince, eğer Medineli Ensar onları banndırmasa, yardım etmese, mali ve nefsi fedakârlıkta bulanmasaydı maksat hasıl olmayacaktı. Medineli Ensar eşsiz ve benzersiz bir fedakârlıkla Hz. Peygamber’ in (s.a.s.)ve ilk muhacirlerin hizmetine koşmamış olsaydı, hicretten gaye tahakkuk etmeyecekti. Ama öyle olmadı. İnsanlık tarihinin bir benzerini gösteremeyeceği tarzda Medineli Ensar misafirperverlik ve ev sahipliği yaparak gerçekten dost, yardımcı ensar olduklarını gösterdiler.

Bununla birlikte Hicrete talip olanların, hicret yapanların bazı üstünlükleri vardır. Bunların şu nitelikler olduğu ekseriyetle kabul edilir.        ■

1. Muhacirler imanda ilklerdir. Bu yönleriyle sayılamayacak faziletlerin sahipleridirler.
2. Mekke’de Kureyşli müşriklerden her türlü güçlüğü, zorluğu, sıkıntı ve işkenceyi gören ve bunlara sabır ve tahammül gösteren onlar’ olmuştur.
3. Topraklarından, evlerinden, ailelerinden ayrılan muhacirlerdir, yurtlarından olan onlardır.
4. Dinin giriş, kabul kapısı muhacirler üzerine açılmıştır : İslâm’ı ilk kabul edenler onlar olmuştur. Medineli Ensar Mekkeli Muhacire bu hususta, İslâm’ı kabulde ancak iktida etmiş, uymuştur. Uyan yani muktedi kendisine uyulandan daha iyi ve üstün değildir. Ama bununla birlikte «İyi bir sünnet ihdas edip ortaya koyan o sünnetin ecrini, sevabını aldığı gibi kıyamete kadar o sünneti işleyenin amelinin sevabını – işleyenin sevabı eksilmeksizin alır.» hadisi gereğince Medineli Ensar Mekkeli Muhacirlere uymuş, birlikte İslâm toplumunun akide esasına dayalı kardeşlik, birlik toplumu olduğunu fiilen göstermişlerdir. Bundan dolayı Allah onlar hakkında ‘İşte bunlar birbirinin dostudurlar’ buyurmuştur.

Üçüncü kısım müslümanlar Hz. Peygamber’le (s.a.s.) birlikte hicret etmeyip Mekke’de kalanlardır. Onlar inanmışlardır, ama hicret etmemişlerdir. Bu bakımdan hicret edene kadar onlarla dostluk yoktur. Onlar Hz. Peygamberle (s.a.s.) hicret etmediklerinden mutlak olarak dostlukları düşmüştür. Zira fiilî bir gösteride bulunamamışlardır, imanlarının tezahürü hicret şeklinde kendini gösterememiştir. Ama bununla beraber eğer hicret ederlerse daha önce var olan dostlukları iade edilecektir. Bundan maksad, müslümanları hicrete sevketmek ve hicreti sevdirmektir. Çünkü hicretin amacı müslümanların çoğalması, bir araya gelip birleşmeleri, birbirlerine yardımcı olmaları, aralarında sevginin artması, kuvvetlenmeleri, kişilik kazanmaları, kendilerine güvenlerinin ziyadeleşmesi ve tefrikanın yok olmasıdır.

Müslümanlar kendi aralarında, dost olamazlarsa kendi aralarında dost olanların bulunduğunu bilmeleri gerekir. Müslümanların dost olmayışları yüzünden yeryüzünde kargaşa, fitne ve büyük bozgun ve fesad olur. Çünkü kâfirler kendi aralarında dostturlar. Bu dün olduğu gibi bu gün de böyledir. Mekke müşrikleri Yahudilere son derece düşman idiler. Ama ne zaman Hz. Muhammed (s.a.s.)İslâm’a davete başladı, ona karşı dost olup yardımlaşmaya, başladılar. Müşrik, Hıristiyan, Yahudi ırkları ne olursa olsun kâfirler birbirlerinin dostu ve yardımcılarıdır. Allah bu gerçeği kitabı Kur’an’da açıkça beyan ediyor. Kelamın en güzeli Allah kelamından başka hangi kelam doğrudur? Bütün şer ve küfür kuvvetler Hz. Muhammed’in (s.a.s.)mesajı karşısında dost olup birleşmişlerdir.

Kâfirlerin dostlukları, yardımlaşmaları ve kuvvetleri karşısında, zayıf ve sayıca az olan müslümanlar iman edip hicret ederler, Allah yolunda cihadda bulunup muhacirleri barındırırlar ve onlara her türlü yardımı yaparlar. Böylece gerçekten mümin olduklarını isbat ederler. Halleri böyle olan müminler için mağfiret ve bol rızk vardır. Onlara dünyada verilen ve ahirette vaad edilen bu nimetler ve saadetler; vatanı, aileyi terk etmekten, mal ve nefsi Allah yolunda harcamaktan dolayıdır.

Dördüncü kısım müminler, başlangıçta hicrete muvafakat etmeyen ama daha sonra hicret edenlerdir. Bunlar ilk muhacirlerin derecesinde olmamakla birlikte yine onlardan sayılmışlardır Çünkü neticede onlar da iman etmişler, hicrette bulunmuşlardır ve savaş yapmışlardır.

4. İman – Hicret – Cihad

İman, hicret ve cihad formülü Tevbe sûresinin 20. ayetinde de tekrarlanır. Orada meâlen şöyle buyurulur : ,

‘İman eden, hicret eden ve Allah yolunda mallarıyla, canlarıyla cihad eden kimselere Allah katında en büyük dereceler vardır. İşte kurtulanlar onlardır.’

İman nazarî planda, kalbi bir iş olurken, hicret ve cihad, özellikle mali ve nefsi fedakârlık amelî planda iki önemli iş olarak kendini göstermektedir.

İman, hicret ve cihadı hayatlarının özü yapan Mekkeli Muhacir ile Medineli Ensar ashab hakkında Allah Tealâ değişmez düstûr kitabı Kur’an’da şu beyanda bulunnyor :

‘Allah’ın verdiği bu ganimet malları, yurtlarından ve mallarından edilmiş olan, Allahtan bir lütuf ve rıza dileyen, Allah’ın dinine ve peygamberine yardım eden muhacir fakirlerindir. İşte doğru olanlar bunlardır.

Daha önceden Medine’yi yurt edinmiş ve kalblerine imanı yerleştirmiş olan kimseler, kendilerine hicret edip gelenleri se- vrler; onlara verilenler karşısında içlerinde bir çekememezlik hissetmezler; kendileri zaruret içinde bulunsalar bile onları kendilerinden önde tutarlar. Nefsinin tamahkârlığından korunabil- miş kimseler, işte onlar saadete erenlerdir.( Kur’an, 59 (Haşr) /8 – 9.)

Haşr sûresinin 8. ve 9. ayetlerinde dikkati çeken hususlar, hicretin şartları ve yapılışı söz konusu olduğunda, şunlardır:

A – Muhacirler;

1             — Fakirdirler,

2             — Hicret etmişlerdir,

3             — Yurtlarından çıkarılmış, mallarından edilmişlerdir,

4             — Allah’ın lûtfunu ve rızasını dilerler,

5             — Allah’ın dinine ve Peygamberine yardım ederler,

6             — Onlar sadık kimselerdir, doğrudurlar, sözlerinin erleridirler, dinlerine sımsıkı bağlıdırlar.

B – Ensar

1             — Medine’de Hicret yurdunda otururlar,

2             — Kalblerinde iman yer etmiştir,

3             — İman onların yurdunda kuvvet bulur,

4             — Muhacirleri severler,

5             — Onlara verilenler karşısında kıskançlık, hased ve çekememezliğe asla kapılmazlar.

6             — Muhacirleri kendi nefislerine tercih edip üstün tutarlar.

Hz. Peygamber (s.a.s.)onlara şu mübarek sözleriyle hitabetmiştir ;

‘İsterseniz evlerinizi, mallarınızı muhacirlere taksim edersiniz, ben muhacirlere taksim ettiğim gibi size de ganimetten taksim ederim.

İsterseniz ganimet muhacirlerin olsun, evleriniz ve mallarınız sizin olsun.’

Allah Resûlünün bu teklifine verilen cevap âlemi sarsıcı niteliktedir :

‘Hayır, biz evlerimizi ve mallarımızı muhacirler için taksim eder, böler; ganimete de onlar için iştirak etmeyiz, ganimetten bir şey almayız.’

İman, hicret, cihad formülünü uygulayanlar Müslümanların önderleri olan Mekkeli muhacir ashab ile Medineli Ensar ashabtır. Onlar bu üçlü formülün ilk fiili uygulayıcılarıdır. Kur’an’da bu üçlü formülle birlikte başka şartlara da dikkat çekilir. Ve her hal ve şartta hicret edenin mükâfatının Allah katında olduğu vurgulanır.

‘Haksızlığa uğratıldıktan sonra (zulüm gördükten) Allah yolunda hicret eden kimseleri, and olsun ki, dünyada güzel bir yerde yerleştiririz. Ahiret ecri ise daha büyüktür.’ keşki bilseler.

Onlar sabreden ve yalnız Rablerine güvenen kimselerdir. (Kur’an, 16 (Nahl)/41 – 42.)

Hicret eden kimseye dünya ve ahiretin maddi ve manevi nimetleri verilir, o kimse aynı zamanda sabreden ve Allah’a güvenen kimsedir.

‘Rabbin, türlü eziyete uğratıldıktan sonra hicret eden, sonra Allah uğrunda savaşan ve sabreden kimselerledir. Rabbin şüphesiz bundan sonra da bağışlar ve merhamet eder.’(Kur’an, 16 (Nahl)/110)

Bu ayette hicretle birlikte eziyet, cihat, ve sabr zikredilmektedir. Hicretin tamamlayıcı unsurları veya şartları cihat ve sabırdır. Bunun neticesi hem dünya hem de ahiret zaferidir, Allah’ın mağfiret ve merhametidir.

Hicret esnasında öldürülme ve ölüm de vardır. Hicrete niyetlenen öldürülmeyi ve ölümü göze alan kimsedir. Hicret eden kimse Allah’ın dininin ve Paygamberinin zaferi için yola çıkan kimsedir. Muhacirin hedefi Allah’a yaklaşma ve O’nun rızasıdır, Bu şekilde anlaşılan hicret bütün zamanlarda ve mekânlarda geçerliliği olan bir davranıştır. Bununla birlikte hicret Allah için yapılmazsa hiç bir değer ifade etmez. Allah için yapılmıyan hicret bir ülkeden diğerine ancak bir intikalden başka bir şey değildir. Hicret; sabır isteyen, cihadı gerektiren eziyeti, çileyi davet eden, dünyalık bütün nimetleri Allah için elin tersiyle itmeyi şart olarak gören çok büyük bir olaydır. Bu olay ebedi ölçülerin kitabı, insanlığın kurtuluş reçetesi, maddi ve manevi lezzet ve zevklerin kaynağı, gerçeğin ta kendisi Kur’an’da insana gerekli ölçüler içinde Allah tarafından açıklanmıştır. Alemler’in Rabbi Allah Tealâ Bakara 218. ve Ali İmran 165. ayetlerinde iman, hicret ve cihat formülünü tekrar insanın idrakine sunarak şöyle buyurmaktadır :

‘İnananlar, hicret edenler ve Allah yolunda cihad edenler Allah’ın rahmetini umarlar. Allah bağışlar ve merhamet eder”( Kur’an, 2 (Bakara)/218)

“Rableri dualarını kabul etti.- «Birbirinizden meydana gelen sîzlerden, erkek olsun kadın olsun, amel sahibinin amelini boşa çıkarmam, Hicret edenlerin memleketlerinden çıkarılanların, yolunda ezaya uğratılanların, savaşan ve öldürülenlerin günahlarını elbette örteceğim. And olsun ki, Allah katından bir nimet olarak, onları içlerinden ırmaklar akan Cennetlere koyacağım. Nimetin güzeli Allah katındadır.” (Kur’an, 3 (Ali Imran)/195).

Allah Tealâ bu sonuncu ayette altı sınıf mümini söz konusu ediyor ve onların dualarının kabul edildiğini beyanla günahlarını bağışlayacağını, açıklıyor. Bunlar ;

l- Amel sahipleri, 2- Hicret edenler, 3- Allah yolunda ezaya uğratılanlar, 4- Yurtlarından çıkarılanlar, 5- Savaşanlar, 6- Allah yolunda öldürülenlerdir.

Hicret eden kimse ayni zamanda amelde de bulunacaktır, diğer ibadet ve amelleri elbette yapacaktır. İslâm’ın bütün gereklerini harfiyyen yerine getirecektir. Böyle kimseler için vaîdde bulunan Allah’tır. Allah va’dinden hulfetmez, dönmez, caymaz. O halde imanla birlikte hicret ve cihad eden kimseler için Allah yolunda her türlü fedakârlığı yapan müminler için Allah’ın vadi, dünyada bolluk, bereket; Ahirette nihayetsiz nimetler ve cennettir.

Bu mülâhazalar çerçevesinde, O’na yönelen kul, sımsıkı havf u reca duygularına kilitlenir; “Başkalarının nazarlarından uzak, gönülden sadece Rabbi’ne yalvarır ve gizliden gizliye O’na dua eder.” Bu mazmuna bağlılık duada bir esastır ve bu esas ancak Şâri’in açıp genişletmesi ölçüsünde, açıp genişlettiği yerlerde tecviz, hatta teşvik edilebilir.Allah bize, “Hem endişe içinde hem de ümitlerle dopdolu olarak yalnız O’na yalvarın; bilin ki, O’nun rahmeti, kalbleri ihsan şuuruyla çarpan kimselerle beraberdir.” ferman ederek, hem teveccüh edeceğimiz kapıyı gösterir hem de o kapının önünde durmanın adabını öğretir.Aslında, her hâlimizde O’na yönelmek, O’na el açmak, dert ve elemlerimizi O’na şerh etmek hem bir mazhariyet ve ilk mevhibe hem de Hakk’ın cevabî teveccühleri adına atılmış önemli bir ilk adımdır. O, “Kullarım Bana isteklerini yöneltirlerse, bilmelidirler ki, Ben yakınlardan yakınım; Bana dua ile yönelenin duasına icabet ederim.” buyurur. Elverir ki, bu iç dökme ve yakarış “Siz, dua ve niyazlarınızı gönülden, hâlisane ve Hak rızasına bağlayarak yapınız.” medlûlü çizgisinde icra edilsin. Evet, halk içinde bağırıp çağırarak başkalarına duyurma, gösterme yerine, duyması ve görmesi mânâlar üstü mânâ ifade eden Hazreti Allâmü’l-Guyûb’a, hem de tamamen halka kapalı ve O’na açık bir hâl ve atmosfer içinde, nefeslerimizi gizlilik ve içtenlikle derinleştirerek arz etmeliyiz ki, O’na iç dökmemiz gizliliğin büyüsünü taşısın ve sesimizi-soluğumuzu başka mülâhazaların şerareleri kirletmesin..
Başka her şeye kapanıp, içini sadece O’na açan, hâlini O’na şikayet eden hep O’na yakın durmanın insiyakları içinde bulunur ve O’nun dergahından eli boş dönmez. Evet, insan ihtiyaçlarını, onları karşılayabilecek birine açmalı; belâ-yı dertten “âh” edecekse derde derman bir hekimin yanında inlemeli.

Kul, efendisine arzuhâlde bulunacaksa, ağyâra bütün bütün kapanarak, aklıyla, şuuruyla, hissiyle hep O’na açık durmalıdır; durmalı, sesini-sözünü O’na göre ayarlamalı ve kendine yakınlardan daha yakın birinin huzurunda iç çektiğini düşünerek nağmelerinden ses ihtizazlarına, tavırlarından mimiklerine kadar her hâliyle bir temkin örneği sergilemelidir.

Kime el açtığının farkında olan bir sadık kul, düşünce ve dualarını niyeti ve içtenliğiyle sık sık kalibrasyondan geçirir; ifade ve hislerini her türlü şerareden arı-duru tutmaya çalışır ve duymasını istediğinden başkalarının duymalarına karşı âdeta dilsiz kesilir. Yer ve zamana göre kendi sesini ve kendi sözlerini kendinden bile kıskanır.

Bir kulun, dua ve niyazlarını hâlinin saffetine bağlamasının yanında, nabızlarının “Allah Allah” diye attığı dakika ve saniyeleri kollaması; mübarek gün ve geceleri ilâhî mevhibelere açık kutlu vakitler sayarak dolu dolu yaşaması; ve bilhassa, Hak rahmeti sağanaklarının nüzûl emare ve işaretleri sayılan namaz saatlerini, iftar zamanlarını, secde ve rüku hâllerini santim zayi etmeden değerlendirmesi; sonra, arzu ettikleri olmuş-olmamış, şartlar aleyhine dönmüş veya lehinde cereyan etmiş, ciddi bir vefa hissiyle ara vermeden yaptıklarını devam ettirmesi hem duanın kabulü için bir esas hem de sadakat ve samimiyetin gereğidir.

Hakk’a inanan bir insan için, yaz gününü kar bastırmış, baharı hazan vurmuş, gündüzler kör kabirler gibi kararmış, her tarafı çeşit çeşit karakura basmış hiçbir önemi yoktur; Allah, “Siz, muztar kalıp ıztırar diliyle dua ettiğinizde, sizi kara ve denizlerin karanlıklarından kurtaran kim?!.” diyerek kendini, gücünün her şeyi ihatasını hatırlattıktan sonra ne önemi var zalâm zalâm üstüne dört bir yanın kararmasının.. ne önemi var, Kudreti Sonsuz “Çaresiz kalıp da O’na yalvaranın duasını kabul ederek sıkıntılarını gideren Allah’tan başka kimdir?” deyip mevcudiyetini vicdanlarımıza duyurduktan sonra!

Kur’ân, varlığın tercümesi; hâdiselerin tercümanı; makro ve mikro âlemlerin müfessiri; bu dünyada âlem-i gaybın lisanı; insanoğluna ilâhî iltifatların senedi; İslâmiyet’in özü, esası, nur ve ziyası; uhrevî âlemlerin haritası ve ona inananların vesile-i saadeti olduğu gibi aynı zamanda açık-kapalı, doğrudan doğruya ve dolaylı olarak bir dua mecmuasıdır.

Kur’ân, Fatiha sûresiyle lâl ü güherlerini saçmaya başladığı andan itibaren, hamd ü senâ ile bir dua mukaddimesi vaz’eder ve sırat-ı müstakim talebiyle işe başlar. Bakara sûre-i celîlesi zımnî dua şivelerinin arasında sesini sarahatinin nağmeleriyle yükselterek “Rabbimiz, bize dünyada da ahirette de hasene ihsan eyle!” der ve bizi duaya çağırmanın yanında, Cenâb-ı Hak’tan ne istenileceği konusunda da irşad eder. Birkaç sayfa sonra, “Rabbimiz! Üstümüze sağanak sağanak sabır yağdır, ayaklarımızı sabit kıl, kaydırma ve kâfirler güruhuna karşı bize yardım eyle!” istimdat edâlı beyanıyla, zor şartlar altında müminlere sığınacakları sera ve siperleri gösterir.

Daha bir sürü dua televvünlü beyandan sonra sûrenin Miraç armağanı son ayetinde “Rabbimiz! Eğer unuttu veya hata ettiysek, bundan dolayı bizi muaheze etme. Rabbimiz! Bizden öncekilere yüklediğin gibi ağır yük yükleme. Rabbimiz! Güç yetiremeyeceğimiz şeylerle bizi sorumlu tutma. Bizi affet; kusurlarımızı bağışla; bize merhamet buyur; Sen bizim mevlâmızsın, kâfirlere karşı bize yardımda bulun.” ifadeleriyle daha şümullü bir çerçevede, her zaman vird ü zebanımız olması gereken bir dua ve niyazı ihtar eder. Âl-i İmrân sûresinin ilk sayfasında “Rabbimiz, bizi hidayete erdirdikten sonra kalblerimizi zeyğe uğratıp kaydırma ve nezd-i ulûhiyetinden bizlere hususi rahmette bulun.” diyerek müminler için en hayatî bir duayı hatırlatır. Birkaç ayet sonra “Ey Rabbimiz! Bizler Sana inandık, günahlarımızı bağışla; bizi cehennem azabından koru.” çığlıklarıyla el açıp yalvaran müttakilerin niyaz ve teveccühlerini referans göstererek bizi bir kez daha duaya çağırır. Birkaç makta sonra havârîlerin, “Ey Rabbimiz! Biz Senin indirdiğin kitaba iman edip gönderdiğin elçiye tâbi olduk; bizi Hakk’ın şahitleri olarak kaydet ve tesbit buyur.” şeklindeki içinde sorumluluk da bulunan yakarışlarına dikkatlerimizi çeker. Sonra nebiler çevresinde saf bağlayıp mücadele veren “ribbiyyûn”un “Ey Rabb-i Kerimimiz! Günahlarımızı ve bilmeyerek içine düştüğümüz aşırılıklarımızı affeyle; bizleri doğru yolda sabit kadem kıl ve küfr ü küfran içindekilere karşı bize yardımcı ol.” diyerek bu defa da rabbanilerin dilinden bir dua armağan eder. Sûrenin sonuna doğru açtığı tefekkür faslını “Ey Rabbimiz! Bizler “Rabbinize inanın!” deyip imana çağıran, iz’âna davet eden münâdîyi işittik ve ona icabet ettik. Artık Sen de bizi affeyle, kusurlarımızı bağışla, (canımızı alırken de) bizi ebrar sırasında vefat ettir.” fermanıyla içinde hüsn-ü akıbet dileği de bulunan bir niyazla noktalar. Kendi kendine haksızlık ettiği mülâhazasıyla ürperen gönüllerin “Rabbimiz nefsimize zulmettik, şayet kusurumuzu bağışlayıp bize merhamet buyurmazsan apaçık maruz-u hüsran oluruz.” inkisar içinde sızlanışlarıyla ruhlarımıza ra’şeler salan farklı bir çığlığı hatırlatır. “Rabbimizin ilmi her şeyi kuşatır. Biz de yalnız Allah’a dayanırız. Ey Rabbimiz! Bizimle şu “münkir” topluluk arasında artık ver o adil hükmünü; (ver de) haklı-haksız açığa çıksın.” gayretullaha çağrı edalı beyanla, bütün bütün küstahlaşmış inkârcı bir toplum karşısında, gönlü itminanla çarpan, dili ihkâk-ı hak mırıldanan bir nebînin teslimiyet derinlikli yakarışlarıyla ruhlarımıza farklı bir talep üslûbu fısıldar.

Kur’ân, sık sık, biraz da konumlarına göre, nebîlerin yakarışlarından, iç çekişlerinden ve yardım taleplerinden, “Velimiz Sensin yarlığa bizi..” “Rabbimiz! Bizi o zalimlerin zulmüne maruz bırakıp işkence etme..” “Sen bütün noksan sıfatlardan münezzehsin; doğrusu ben kendi kendime zulmettim, affını bekliyorum” … dar çerçeveli kareler sunar ve açık-kapalı yüzlerce ayetle bizi kendimizi sorgulamaya, arzuhâle, olumsuz yanlarımızdan dert yanmaya çağırır; çağırır ve duanın, konumuna göre belli sorumlulukları olanlara bir güç kaynağı, günaha girmiş olanlara bir arınma kurnası, darda kalmışlara bir çare, musibetzedelere bir inayet eli, acz u fakr ve ihtiyaç içinde kıvrananlara bir hazine anahtarı, derd-mend olanlara bir tabip, ümidini yitirenlere bir reca esintisi, mazlumlara-mağdurlara da bir havale çağrısı olduğunu gösterir. Dünya gailelerinden ve ukbâ endişelerinden kurtulma adına hep dua ve tazarruu nazara verir ve onu gönlünün gözleriyle süzüp, ruhunun diliyle mırıldananları sürekli Hakk’a teveccüh ve niyaz koylarında gezdirir.

Kur’ân’ın bu dua televvünlü ufkuna muhazi olarak, dua, tazarru ve niyaz sultanı Efendimiz’in hayat-ı seniyyeleri de âdeta bir yalvarış ve yakarış dantelâsı mahiyetindedir; O, sabah kalktıklarında, akşamı idrak ettiklerinde, geceleri Hak karşısında divan durduklarında, abdeste yöneldiklerinde, namaza yürüdüklerinde, bu miraç ölçüsündeki ibadeti eda esnasında, ezanı dinlediklerinde, kametle kıyam ettiklerinde, Hakk’a kurbet vesilesi sayılan her ibadetin içinde ve sonunda, yeme-içme, uyuma, yolculuğa çıkma, seferden dönme, düşmanla karşılaşma, arzî ve semavî belâ ve musibetlere maruz kalma esnasında, sürpriz vak’alarla karşılaştığında, harika hâdiseleri müşahede anında, hastalık ve rahatsızlıklara müptelâ olduğunda, keder ve sevinç vesilelerinin zuhuru hengamında hep el açar, Rabbine yönelir; yerinde şükür ve senâlarla gerilir, yerinde tazarru ve niyazla iki büklüm olur ve sürekli O’na yalvarırdı. Bu icmâlin tafsil ve teferruatını dua mecmualarına havale ederek geçiyorum.

Dua, Hakk’ın tükenmez hazinelerinin sırlı bir anahtarı; fakir, yoksul ve kalbi kırıkların istinatgâhı ve ıztırarla kıvranıp duranların da en emin sığınağıdır. Bu sığınağa adım atan, o sihirli anahtarı elde etmiş sayılır; onun vesayetine dehalet eden fakir, miskin, âciz ve muhtaçlar da umduklarını elde etmiş olurlar.

Gök ehlince elden ele dolaşan dua, bir muztarrın tavır ve davranışlarıyla sergilediği hâl duasıdır. Sıkışmış, canı gırtlağına gelmiş bir perişan ve muzdariptir ki, O’na yönelip düşünürken, içini O’na dökerken, ne deyip ne ettiğinin, nerede durup ne istediğinin farkındadır. Böyle birinin duasıyla, gözleri kurumuş sema beklenmedik şekilde salar gözyaşlarını ve ağlamaya durur. Çevreyi tehdit eden hortumlar yol değiştirir, her şeyi alabora eden dalgalar diner ve selâmet ufku görünür. Kırılan faylar sürpriz kararlara teslim olur ve faylardan boşalan gazlar atmosfer içinde eriyip gider. Böyle bir duanın meydana getirdiği meltemle arz dirilir, feza aydınlanır. Sîneler inşirahla atmaya başlar; otlar-ağaçlar semâa kalkar; güller-çiçekler etrafa tebessümler yağdırmaya durur. Dua, sebepler üstü kutsal bir talebin Yüceler Yücesi’ne arzı ve Hakk’ın gizli-açık her şeye nigehban bulunmasına iz’anın da bir unvanıdır. İnsanlar, cinler ve melekler bilhassa iktidar ve ihtiyarlarını aşan bütün konularda -sebepler dairesinde esbâba riayet mülâhazası mahfuz- ellerini O’na açar.. içlerini O’na döker.. nâçâr kaldıkları yerde “çare” der inler.. dertlerine derman arayanlar da dermanı O’ndan bekler ve her zaman gönül gözleriyle günebakan çiçekler gibi O’na bakar ve O’nunla muamele içinde bulunurlar.

Ey çaresizler çaresi! Sebeplerin sukut ettiği, içtimaî ahvalin boz-bulanık bir hâl aldığı, her yanda zalimlerin “hay-huy”unun duyulduğu, yığınların çaresizlikle kâh sağa, kâh sola toslayıp durduğu şu karanlık günlerde, zulmet zulmet içinde kıvrananlara nezdinden bir ışık gönder.. sonsuz kudretinle bütün zulüm ve haksızlık ateşlerine bir su serp.. şeytanın ocaklarını söndür ve iblislerin boyunlarına çözemeyecekleri tasmalar geçir. Ufuklarımızdaki ilham esintileri bir yere takıldı, gönüllerimizde heyecanlar söndü, dillerimizde bir kekemelik var; rahmet ilinden bize dirilten bir meltem gönder.. hakkındaki recâ ve hüsnüzannımızı rahmetinin serhaddine ulaştır ve bizi o ufkun ümitli dilencileri kabul ederek gönüllerimizi imanî heyecanla şahlandır ve dillerimizdeki bağları çöz; çöz ki hâlimizi arz ederken yeni bir günah işlemeyelim.

Mücrimiz, düşkünüz, derbederiz. Ve yakın tarihimiz itibarıyla hiç bu kadar dağılmamış, bu kadar zaafa düşmemiş, bu kadar Senden uzak kalmamış; sürekli “Sen Sen” diyenler dahil asla bu ölçüde Sensizlik yaşamamıştık.

Ey talihsizlerin sığınağı, ey âcizlerin güç kaynağı, ey dertlilerin tabibi ve ey yolda kalmışların hâdîsi ve yol göstereni! Bir kere daha Sana dehalet ediyor ve içimizi son bir kez daha Sana döküyoruz. Boş şeylerin arkasından koşup durduk; olmayacak hülyalara gönül bağladık. Ümit ettiklerimiz yüzümüze bakmadı ve bel bağladıklarımız asla bizi umursamadı. Bugüne kadar Senden başka sesimizi duyan, başımızı okşayan olmadı. Duygularımızla alay edildi; düşüncelerimiz cürüm sayıldı. Her yanda kundaklamalar yaşandı.. her tarafta fitne ateşleri körüklendi.. yananlar ocaklar gibi yandı ve yapılanlar ismet-i dine dayandı.

Şu anda duygularımız derbeder, davranışlarımız ahenksiz, ruhlarımız kirli, ayaklarımız titrek, ellerimiz mefluç, çoğumuz itibarıyla ümitlerimiz sarsık, havalar boz-bulanık, mağripler hicranla tül tül, maşrıklar lütfuna kalmış… İşte böyle bir dağınıklık içinde Sana geldik. Böyle gelenlerin ilki değiliz, sonuncusu da olmayacağız. Rahmetin, bu garip pişmanların ümit kapısı, bizler de bu kapının önündeki liyakatsiz dilenciler. Şimdiye kadar gelip Senin kapında ihtiyaç izhar edenlerden boş dönen hiç olmamış; hiçbir kaçkın ve pişman da o kapıdan kovulmamıştır. O kapı Senin kapın, onun başkalarından farkı da her gelene affındır. Bizi hilm ü silminle güçlendir. Zalimlere de varlığını duyur.

Ey her duada bulunana icabet eden ululuk tahtının Sultanı! Şu anda binler, yüz binler Senin karşında divan durarak ellerimizi Sana açıyor ve külliyet kesbetmiş niyaz edalı soluklarımızla, kullarına her zaman açık bulunan, hiç olmazsa aralık duran rahmet desenli kapının tokmağına inleyerek dokunuyor ve “Biz geldik” diyoruz. Herkesi ve her şeyi görüp gözettiğine, her sese ve herkese merhamet ettiğine gönülden inanarak kaçkınlığımızı muvakkat dahi olsa görmüyor, günahlarımızı af çağlayanların içinde tasavvur ediyor, karıştırdığımız haltlara değil, Senin afv u safhına bakıyor ve ümitlerimizi ona bağlıyoruz; bağlıyor ve Sen varsan -ki aslında kendinden var olan sadece Sensin- bizim terk edilmemiz söz konusu olamaz. Enîsimiz Sen isen, çevrenin vahşetinden bize ne! Her yanda şeytan ve avenesi içten içe homurdanıp duruyorlarmış, Sen bizimle olduktan sonra ne ifade eder ki! Sen her şeyin biricik hâkimisin ve hükmünü engelleyecek bir güç de yoktur. Sen saltanat dairen içinde en küçük şeyleri görür, en cılız sesleri işitir, hiçbir şeyi ve hiçbir kimseyi cevapsız bırakmazsın.

Şimdi biz de, bize verdiğin isteme duygusu ve istenenleri vereceğin inancıyla rahmetinin vüs’ati genişliğindeki kapına dayanıyor, son bir kere daha hâlimizi arz etmek istiyoruz. Hâlimiz Sana ayan, söyleyeceklerimiz bildiklerinin bir kısmını beyan. Beklediğimiz asırlardan beri bizi kıvrım kıvrım kıvrandıran dertlerimize derman.. icabet buyur ey Rahîm ü Rahmân!

Sızıntı / Başyazı – Kasım 2002

*Büyük işler yapmalı fakat sonra hemen arkaya çekilip gizlenmeli. Edip eylenen, ortaya konulan başarılarla görünmemeli. Onlarla takdir edilme, alkışlanma arkasına düşmemeli. İnsan, herkesten daha iyi bilen birisinin mevcudiyetine yürekten inanıyorsa, O’nun bilmesini yeterli bulmalı. Evet, O biliyorsa, yeter!.. Kayda değer buluyorsa, yeter!.. Kıymet atfediyorsa, yeter!.. O bildikten, bulduktan, kıymet atfettikten sonra bütün dünya reddetse, ehemmiyeti yoktur.

Peygamber Yolunda Taklitten Tahkîke, Nazarîden Amelîye

*Peygamber Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) din-i mübîn-i İslâm’ı bize emanet ederken,

فَعَلَيْكُمْ بِسُنَّتيِ وَسُنَّةِ الْخُلَفَاءِ الرَّاشِدِينَ الْمَهْدِيِّينَ، عَضُّوا عَلَيْهَا بالنَّوَاجِذِ

“Siz, Benim ve doğru yolda olan Raşid Halifeler’in yolunu yol edinin. Bu yolu, azı dişlerinizle tutar gibi sımsıkı tutun.”buyurmuş; nazarları Hulefa-yı Râşidîn’in yoluna çevirmiştir; çünkü o yol Peygamber yoludur. Hadis-i şerifteki “Azı dişleriyle tutma” tabiri, Arapça’da kullanılan bir ifade tarzı, bir idyumdur. Şu manaları ihtiva etmektedir: Benim ve Raşid Halifeler’in yolunu hiçbir zaman bırakmayacak şekilde âdeta bir kerpetenle tutar gibi sımsıkı tutun; ona sımsıkı sarılın. Sadece ellerinizle, pençelerinizle değil, azı dişlerinizle de sıkı tutun; onu elden kaçırmamaya çalışın.

*İnsanların hayatında nazarî Müslümanlığı amelî Müslümanlığa çevirmek, taklit ortamında elde edilen Müslümanlığı tabiatın bir derinliği haline getirmek Raşid Halifeler’in yolu sayesinde olmuştur. Onlar, temsillerini deyip ettiklerinin on adım önünde götürmüşlerdir. Aslında bir mü’minin bir numaralı hedefi de bu olmalıdır: Mü’min, yetiştiği kültür ortamından elde ettiği o taklidî ve nazarî imanı, amelî ve tahkikî iman seviyesine yükseltmeye çalışmalıdır.

*Bir insanın, herhangi bir araştırma lüzumu duymadan, görüp duyduğu gibi inanması ve netice itibarıyla da davranışlarını ona göre ayarlaması bir taklittir. Bu türlü davranışta muhakeme ve dolayısıyla da “ilm-i yakîn” bulunmadığından, kitlelerin akışına, hârîcî müessirlerin ağır basmalarına göre, sık sık yer ve yön değiştirmeler olabilir. Ayrıca, fen ve felsefeden gelen dalâlet ve küfran karşısında taklit Müslümanları mukavemet edemezler. Bu bakımdan da -bilhassa günümüzde- tahkîkî imana ulaşma yollarının araştırılmasına ve bu konuda insanların uyarılmasına ihtiyaç hatta zaruret vardır.

Gerçek mü’min sözleriyle değil, muameleleriyle belli olur!..

*İnsanlar araştırma mevzuunda hem ciddi, kararlı ve sürekli olurlar, hem de elde ettikleri bilgileri ibadette derinleşme hesabına kullanırlarsa bugün olmazsa yarın tahkîke ulaşabilirler. Güzel davranışlar, salih ameller ve ibadetler, bir süre sonra insanın tabiatı haline gelerek onu, mücerret bilgiyle ulaşılamayan noktalara ulaştırır. Mücerret bilgi ve malûmat, insanı hiçbir zaman, amelin, yaşamanın, tecrübe etmenin ve ibadetin yükselttiği seviyeye yükseltemez. Öyleyse, vicdan mekanizmasını işlettirmek ve ondan semere almak için insan “sâlih amel”e yapışmalıdır.

*Kur’an-ı Kerim’de pek çok yerde iman ve amel-i sâlih beraber zikredilmektedir. Sâlih amel, Cenâb-ı Hak nezdinde güzel ve makbul olan iş demektir. Namaz kılmak, oruç tutmak, zekât ve sadaka vermek gibi ameller amel-i sâlihe dâhildir. İmanın tabiata mâl edilmesi ve iç derinliği haline gelmesi bu salih amellerle gerçekleşir. Hadislerde beyan edildiği üzere; “Din, muameledir”; tavırdır, davranıştır, haldir. Hatta bir ifadeye göre, “Gerçek mü’min muâmelâtıyla belli olur!” Bu biraz daha derin; yani, mü’min, alış-verişiyle, ticâretiyle, idârî hayatıyla, haram-helal gözetmesiyle, o mevzuda hassas hareket etmesiyle, şüpheli şeylere karşı da hassas yaşamasıyla belli olur.

“Yiğit belli değil mert belli değil!..”

*Evet, iman, muameleyle belli olur. Yoksa nazarî olarak söylersiniz; en ileri seviyede “Ebubekrizm” diyebilirsiniz; ya da nisbet “ye”si ile söyleyelim, “Ebu Bekrî, Ömerî” diyebilirsiniz. “Bizim insanlığa takdim etmek, yaşamak ve yaşatmak istediğimiz bunlardır!” diyebilirsiniz. Fakat muâmelâtınızda bu hassasiyeti milimi milimine ortaya koymuyorsanız, yalancının, sahtekârın, dümencinin tekisiniz demektir. Özür dilerim, sözüm size değil, öyle olanlara. Günümüzde öyle olanların da emsali çok.

*Âşık Ruhsati der ki: “Bir vakte erdi ki bizim günümüz / Yiğit belli değil mert belli değil / Herkes yarasına derman arıyor / Deva belli değil dert belli değil.” Bu sözü, biraz değiştirip şöyle diyeceğim: Bir vakte erdi ki bizim günümüz. Mü’min belli değil münafık belli değil. Herkes problemine çare arıyor. Dert belli değil derman belli değil. Yâr belli değil ağyâr belli değil. Dolayısıyla hadiselerin çok girift olduğu bir dönemde yaşıyoruz. Sizinle camiye gelip namaz kılabilir ve size ait bazı şeyleri icra edebilir. Fakat belki de o, çok güzide, çok yüksek firasetli, üstün fetanet abidesi sayılan insanlardan bile kendisini saklayacak kadar münafıklıkta profesyonel olan Abdullah ibni Übeyy ibni Selül gibidir.

İfk Hadisesi’nin Ardında da Münafıkların Reisi ve Nifak Ehli Vardı

*Münafıkların önderi Abdullah İbn Übey İbni Selül, nifakta bir prototip idi. Peygamberimizin hicretinden önceki liderlik konumu sarsıldığı için, ömrünün sonuna kadar O’nu çekemedi. Her fırsatta mü’minler arasında fitne çıkarmaya çalışır, onların kuvve-i maneviyelerini kırmaya uğraşır, günümüzdeki moda tabirle sürekli algı operasyonları yapardı. “İfk hadisesi” olarak bilinen, Hazreti Aişe validemize iftira atılması olayında da bühtanı yaymada başı çeken Abdullah ibni Übeyy ibni Selûl’dü. Zift medyası gibi, propaganda yapmasını öyle biliyordu ki, ona bir kısım mü’minler bile inanmışlardı.

*O Aişe validemiz ki, -hafizanallah- hayat-ı seniyyelerinde olumsuzluğun rüyasını dahi görmemiştir. Çünkü “ben benim, ben bir kadınım” dediği andan itibaren gözlerini Efendimiz’e açtı. Vahyin sağanak sağanak yağdığı yerde neşet etti ve Sahabe-i Kirâm’ın en çok hadis rivayet edenlerinden birisi oldu. Kadınlık âlemine dair problemleri çözen müşkilküşâ bir valide oldu. Olumsuzluğun rüyasını görmemiştir benim anam. Fakat hiç utanmadan, hayâ etmeden onun için de dediklerini dediler. Bu açıdan da size bir şey denmişse, çok görmeyin. Öteden beri nifak düşüncesi taşıyanlar hiç denmeyecek şeyleri demişlerdir. Aldırmayın!.. Bir gün Allah (celle celâluhu) hükmünü verecek, kimin ne olduğunu ortaya çıkaracaktır. Nitekim o mübarek validemizi de doğrudan doğruya semâvî beyan tezkiye etmişti; falanın filanın şahitliği değil; hatta Efendimiz’in yüksek fetânetinin müşâhedesi de değil. Allah adeta diyordu ki Peygamberimiz’e (sallallâhu aleyhi ve sellem): “Ya Muhammed, Rasûl-ü Zîşân’ım (aleyhissalatü vesselam) Ben onun tezkiyesini, tasfiyesini sana bırakmam; Ben vahyimle onu tezkiye ederim!”

Hazreti Üstad’a denilenler size de denilmiş; çok mu?

*Evvelki gün öyle olduğu gibi dün de öyle oldu. Hazreti Pir de kendisinden evvelkiler gibi aynı güzergâhtan geçti, aynı zulümlere maruz kaldı. “Şeriat devleti kuracak” demediler mi?!. “Haşhaşi” demediler mi?!. Onu -haşa- Karmati şeklinde muameleye tabi tutmadılar mı?!. Çağınıza ışık tutan, nurefşan insan, Pir-i Mugan, Şem-i Tâbân… Bugün de onu istismar etmek istiyorlar; kenardan köşeden yalancılıkla sahip çıkıp ona taraftar olanları cephelerine çekmek için uğraşıyorlar. Evet, ona da her şeyi söylediler; otuz sene zindanlarda, sürgünlerde hayatı zehir zemberek haline getirdiler. Size demişler çok mu? “Paralel” demişler, “haşhaşi” demişler, “karmati” demişler…

*Allah’la irtibat tamam ise, O’nun, riayeti, hıfzı, emniyet ve güveni altındaysanız, ne derlerse desinler, ne herze yerlerse yesinler; yürüdüğünüz yolda sarsıntı geçirmeden -Allah’ın izni ve inayetiyle- yürüyeceksiniz.

Karıncaya basmayan insanlara “terörist” diyenlerin asıl kendileri o levsiyatın içindedirler!..

*Zaten o uydurukça dedikleri şeylere bütün dünya gülüyor. Karıncaya basmayan adamlara “terörist” diyorlar. Hayatlarında arpa kadar haram yememiş insanlara diyorlar. Yeryüzünde dikili bir taşı olmayanlara diyorlar. Kendileri sultanlar gibi yaşadıkları halde, paryalar gibi yaşayan fakat halinden şikâyet etmeyen insanlara söylüyorlar bunları. Evet, iffetinizi, ismetinizi koruyarak nazarî imanınızı amelî imana çevirmiş iseniz, bütün varlığı, insanlığı bir Mevlana edasıyla şefkatle kucaklayabiliyorsanız -ki kucaklıyorsunuz- insanlık size her zaman bağrını açacaktır. Ve bu türlü herzegû (lüzumsuz, manasız, saçma sapan konuşan) insanların söyledikleri herzelere de güleceklerdir ve gülüyorlar. Şimdi gizli gizli gülüyorlar, kapalı kapılar arkasında gülüyorlar: “Allah Allah, kime terörist diyorlar!”

*Terörist olmayan, hayatını melekler gibi sürdüren insanlara terörist diyenler, asıl kendileri o levsiyât içinde bulunan insanlardır. Bunlar bir gün tarihin sayfalarına simsiyah yazılarla kaderlerinin gereği olarak yazılacaklar. Tarih ve gelecek nesiller onlara diyecek: Sohbeti yalan ve iftira olana, konuşması yalan ve iftira olana, yazısı çizisi yalan ve iftira olana, oturduğu yer itibariyle başkalarına sinyaller göndermek suretiyle başkalarını yalan ve iftiralarla idlal edenlere yuf olsun!..

*Bırakın o şefkat mahrumu, merhamet mahrumu insanlar kendi gayzlarıyla, nefretleriyle, kinleriyle yaşayadursunlar. Onların da o kadar yaşamak hakkı var. Siz şimdiye kadar kendi üslubunuza göre yaşadınız, bundan sonra da üslubunuzu koruyarak yaşamaya bakınız. Mahlûkatı şefkatle kucaklayınız.

Allah’ın inayetiyle, şefkat kahramanlarını gönüllerdeki tahtlarından indiremediler/indiremezler.

*Bir insanın imandan nasibi mahlûkata şefkati ölçüsündedir. Siz bir ölçüye kadar o şefkati sergileyen insanlarsınız. Yaprağı dökülecek bir ağacın yaprağını bile vaktinden evvel dökmeyi cinayet sayacak insanlar.. karıncaların otağ kurdukları yerde gezerken “aman birine basarım” diyenler.. kendi üzerlerine gelmeyen, sokma endişesi olmayan, ısırma endişesi olmayan yılana, akrebe, çıyana bile kıymayanlar.. böyle bir kıymayı bile cinayet sayanlar…

*Evet, şefkat kahramanları, bu şefkati dünya çapında bir ölçüde sergilediklerinden dolayı gönüllere tahtlar kurdular. İki senedir onlar hakkında yapılan tezvirat belki daha önce de kapalı şekilde vardı; hazımsızlıktan kaynaklanıyor, gizli gizli yapılıyordu. Adanmış ruhların takdir ve mükâfat beklentileri yoktu. Adanmışlık ruhuyla hareket ediyorlardı ama sultanlar gibi semereler ortaya koyuyorlardı. Kendilerine sultanlık yakışırdı, fakat hiçbir zaman kendilerini amelenin üstünde görmediler. Açtıkları okullarda sıvacılık yaptılar, duvar ustalığı yaptılar; tahtayı sırayı masayı derlediler, toparladılar, kurdular. Sadece mektebe bunları kurmakla kalmadılar, gönüllere tahtlar kurdular. Onun için iki senedir süren tezvirat iki sene daha devam etse, sonra iki sene daha devam etse, Allah’ın inayetiyle gevezelerin gevezeliği yanlarına kâr kalacak. O insanlar diyecekler ki: “Bakmayın onların dediklerine, biz üç tane daha okul açmanızı istiyoruz.”

*Bölünmeyin, parçalanmayın; Allah’ın kudret eli sağlam bir heyet-i içtimaiyeyle beraberdir. Vifak ve ittifak, Cenâb-ı Hakk’ın tevfikat-ı sübhaniyesinin en büyük vesilesidir. Bir ve beraber olur, hadisin ifadesiyle, bünyan-ı marsus gibi bir hal alırsanız, Allah da eltâf-ı sübhaniyesini başınızdan aşağıya sağanak sağanak yağdırır.

Tarih boyu firavunların, tiranların, diktatörlerin değişmeyen bahaneleri…

*Kur’an-ı Kerim’de şöyle buyurulmaktadır:

وَقَالَ فِرْعَوْنُ ذَرُونِي أَقْتُلْ مُوسٰى وَلْيَدْعُ رَبَّهُ إِنِّي أَخَافُ أَنْ يُبَدِّلَ دِينَكُمْ أَوْ أَنْ يُظْهِرَ فِي الْأَرْضِ الْفَسَادَ

Bu âyet-i kerime, Firavun ailesi içinde neş’et edip, Hazreti Musa’ya en kritik anda destek veren bir mü’minin (Mü’min-i âl-i firavn) adının verildiği Mü’min Sûresi’nde geçmektedir. Firavun’un “Bırakın, ben Musa’yı öldüreyim; varsın o da Rabb’ine yalvarsın. Doğrusu ben onun, sizin dininizi değiştirmesinden ve bu yerde, bu ülkede fesat çıkarmasından korkuyorum.”dediğini anlatmaktadır.

*Mekke müşriklerinin Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) için, “Ailelerimizi bölüyor, bizi atalarımızın yolundan döndürmeye çalışıyor.” dedikleri gibi; Firavun da kendi kavmine, “Dininizi, sisteminizi değiştirmesinden, sizi birbirinize düşürüp, bozgunculuk çıkarmasından korkuyorum.” diyor ve kendi müfsitliğini gizleme gayreti içinde, eskiden beri bütün tiranların, diktatörlerin, tağutların yaptığı gibi davranıyordu.

*Evet hak karşısında yenilince ya kuvvete ya da demagojiye başvuran, dünyanın kaderine hâkim bütün mütekebbirler, despotlar gibi, Firavun da kuvvet gösterisinde bulunmak istiyor, bunun için halka sığınarak kamuoyu oluşturma gayretleriyle demagojiler yapıyor ve “Onun, dininizi/sisteminizi değiştirmesinden veya ülkede fesat çıkarmasından korkuyorum.” diyordu; diyor ve sanki o âna kadar her şey yolundaymış, toplum da müreffeh ve mesutmuş da Hazreti Musa her şeyi karıştırmış, halkı kargaşaya sürüklemiş gibi bir imaj uyarmaya çalışıyordu.

Mütekebbir zorbalardan Rabbimize sığındık!..

*Firavun’un gittikçe çöküp, nihaî bir kaybetme noktasına doğru hızla ilerlemesine karşılık, Hazreti Musa fevkalâde rahattı ve Firavun’un tehditleri karşısında en ufak bir sarsıntı bile hissetmiyordu. Bu itibarla da hemen cevabını yapıştırmıştı:

وَقَالَ مُوسَى إِنِّي عُذْتُ بِرَبِّي وَرَبِّكُمْ مِنْ كُلِّ مُتَكَبِّرٍ لَا يُؤْمِنُ بِيَوْمِ الْحِسَابِ

“Ben, hesap gününe inanmayan her mütekebbir (gururlu, kendini beğenmiş zorba)dan benim ve sizin Rabbinize sığındım.” (Mü’min, 40/27) diyerek, bir yandan Hakk’a güvenini ortaya koyarken diğer yandan da bütün insanların Rabbinin sadece Allah olduğunu bir defa daha ihtar etmişti.

*Bu ayet-i kerimelerle, bir tarafta Firavun’un tiz perdeden atıp tutması, ölüm tehditleri savurması, ölüm tehditleri savururken de içten içe aklî, mantıkî ve kalbî tutarsızlıklarının şuurunda olarak tedirginliği, telaşı ortaya konuyor. Ayrıca, böyle bir tedirginlik ve telaş karşısında, daha evvel horlayıp hakir gördüğü teb’anın gücünü yanına almaya çalışması ve bu uğurda onların dinî hissiyatlarını istismar etmesi anlatılıyor. Dahası her devirde olduğu gibi, kendisi fesat çıkarıp dururken başkalarını fesatla karalaması, her fırsatta mü’minlere düşmanlık yapmasına mukabil dindarların dinin ruhunu değiştirdiklerinden ve değiştireceklerinden dem vurması nazara veriliyor. Diğer taraftan da bütün bunlara karşı Hazreti Musa’nın fevkalâde bir temkin içinde halka bedel Allah’a sığınması ve Firavun’un kibrini, gururunu onun yüzüne vurması hatırlatılıyor.

Alıntı: herkul.org

Gişe rekortmeni Hollywood filmlerinden yabancı filmlere, belgesellerden kısa filmlere kadar değişik türlerde filmler, sinema ve din uzmanlarının ilgi alanına girmektedir. Din ve dini temalar çok değişik türde filmlerde bulunabilmektedir. Bu nedenle sinema ve din çalışmalarına yöne­lik büyük bir ilgi mevcuttur. Bu çalışma din veya dini temalar içeren filmleri kategorize etmeyi amaçlamaktadır.

1. İlk kategori uzun metrajlı kurgusal filmlerdir. Uzun metrajlı filmler genellikle bir saatten iki buçuk saate kadar olan filmlerdir. Bazen bu sürenin aşıldığı da görülür. Süre faktörü uzun metrajlı filmleri genellikle bir saatten az süren kısa filmlerden ayırır. Öte yandan bu filmler seyir­cilere yoruma açık hikâyeler sunarlar. Bu bakımdan da filmin dışındaki dünya hakkında gerçek bilgiler sunan belgesellerden ayrılırlar. Uzun metrajlı kurgusal filmler insanların en çok aşina oldukları ve sinema salonlarında en çok gösterim imkânı bulan filmlerdir.

A. Uzun metrajlı kurgusal filmler de kendi aralarında çeşitli kategorilere ayrılabilir. Bunlar­dan ilki gişe rekortmeni Hollywood ¹ Bu filmler Hollywood stüdyolarında üretilen ve diğer filmlere göre çok büyük miktarda yapımcılarına para kazandıran filmlerdir. The Matrix² (The Matrix,1999) ve devam filmleri The Matrix Reloaded (The Matrix Reloaded,15 Mayıs 2003) ve Matrix Revolutions (Matrix Revolutions, 5 Kasım 2003) içerisinde dini semboller ve konular bulunan seküler gişe rekortmeni filmlere örnek gösterilebilir. The Passion of The Christ (Tutku- Hz. İsa’nın Çilesi, 2004) ise dini gişe rekortmeni filmlere bir örnektir. İlk dönem Hollywood gişe rekortmeni filmlerine ise One Flew Over the Cuckoos Nest (Guguk Kuşu, 1975) örnek verilebilir. Dini temaların böyle popüler filmlerde yer alması sinema ve din çalışmalarına olan ilgiyi artır­mıştır.

The Matrix, Thomas Anderson adlı bir gencin hikâyesini ele almaktadır. Anderson, biri ha­yali ve çoğu insanın içinde yaşadığı, diğeri gerçek olan iki farklı dünyayı keşfeder. Anderson’a sık sık “The One/Tek” olarak da yorumlanan “Neo” adı verilir.^[6] Bu isim ve insanları kurtarma rolünden dolayı Mesih olarak görülür. The Matrix sık sık Ortodoks Hristiyanlığın hikâyesi olarak yorumlanır. Buna göre Neo başka bir dünyadan Matrix dünyasına gelir ve hayatını riske atarak kendisine tâbi olanlara kurtuluş vadeder.^[7] Ama hikâye Ortodoks Hristiyanlıktan ziya­de Gnostik Hristiyanlığı temsil ediyor şeklinde de yorumlanabilir. Gnostik Hristiyanlıkta bir yüce, üstün tanrı bir de deforme olmuş bir tanrı anlayışı vardır. The Matrix’te deforme olmuş tanrıyı Matrix’in yaratıcısı olan yapay zeka temsil eder. Kurtarıcı/Mesih ise Neo tarafından temsil edilmektedir. Özetle The Matrix insanların hem Ortodoks hem de Gnostik Hristiyanlığa dair fikirler bulabildikleri popüler bir filmdir.

Bazı insanlar The Matrix’te Budizm’in önemli unsurlarını da bulabilmektedirler. Budizm’e göre insanlık doğum, ölüm ve tekrar doğum kısır döngüsü içerisinde sıkışıp kalmıştır. Bu kısır döngüden ancak aydınlanma ile kurtulmak mümkündür. Aydınlanma, zevk ve acının bulunma­dığı başka bir âlemi keşfetmektir. The Matrix’te iki varlık âlemi vardır. Biri, insanların sıkışıp kaldıkları ve acı çektikleri Matrix âlemi, diğeri ise Neo tarafından keşfedilen gerçekâlemdir. Bu âlem insanların acı çekmekten kurtuldukları Budizm’deki aydınlanma âlemi ile benzerdir. Neo aydınlanmaya ulaşır ve insanlara içinde bulundukları durumu fark ettirerek onlara yardım etmek için Matrixe geri döner.^[8]

Hristiyan ve Budist temalara ek olarak Julien Fielding, The Matrix’te Hinduizm’e ait unsur­lar da bulmaktadır. Fielding’in iddiasına göre Neo ile Hindu tanrısı Vişnu arasında Hz. İsa ve Buda’dan daha fazla ortak nokta vardır. Neo’nun Trinity adında bir sevgilisi vardır ve The Matrix Reloaded’da aralarında cinsel yakınlaşma olduğu görülmektedir. Bu nedenle Neo’yu bakir olan Hz. İsa veya Buda olarak düşünmek doğru değildir. Hz. İsa ve Buda’nın eşleri yokken Vişnu, Lakşmi adında bir eşe sahiptir. Trinity güçlü kuvvetli bir kadındır. Hinduizmde de güçlü kuvvetli birçok dişi tanrı bulunmaktadır. Böylece Hinduizm de Hristiyanlık ve Budizm’e alternatif bir The Matrix yorumu sunmaktadır.^[9]

Bir diğer gişe rekortmeni One Flew Over the Cuckoo’s Nest, zararsız bir hükümlü olan R.P. McMurphy’nin hikâyesini ele almaktadır. Mc Murphy psikolojik durumunu değerlendirmek için hapishaneden sinir hastalıkları hastanesine gönderilir. Buradayken diğer hastaların hayatlarını olumlu yönde etkiler. Onlara şeytani hemşire Ratched ile temsil edilen Hastane otoritesinden korkmadan dışarıdaki dünyada nasıl yaşayabileceklerini gösterir. Fakat Mc Murphy hastalara özgürlüğü tattırmasının bedelini ağır öder. En çok yardımcı olduğu hastalardan biri olan Billy Bibbit tarafından ihanete uğrar. Lobotomi^[10] uygulanarak sembolik olarak çarmıha gerilir. Bü­yük Şef’in hastaneden kaçması ve Mc Murphy’yi yanına alması ile de sembolik olarak yeniden dirilmiş olur. Film bu sembolik anlatımlar ile bir akıl hastanesi hikâyesinden Hz. İsa’nın hayat hikâyesine dönüşmektedir.^[11]

Sinema ve din çalışmalarına olan ilginin önemli sebeplerinden biri insanların popüler filmlerde dini temalar bulmalarıdır. İnsanlar popüler filmlerde dini temalar bulmaktan hoşlan- maktadırlar. Basitçe, dinle ilgili hiçbir şey yokmuş gibi görünen bir filmde dinle ilgili yorumlar yapmak ve çeşitli temalar keşfetmek eğlenceli bir süreçtir. Dinle ilgili temalar içeren popüler filmlere verilebilecek diğer örnekler ise Superman (Süpermen, 1978), Apocalypse Now (Kıya­met, 1979), Star Wars (Yıldız Savaşları, 1977), Platoon (Müfreze, 1986) ve Amadeus (Amadeus, 1984)’tur.

Yukarıda zikredilen filmler genellikle seküler/dini olmayan filmler olarak tanımlanmaktadır. Fakat bunların yanında dini film kategorisine giren gişe rekortmeni filmler de vardır. Bu filmle­rin bir kısmı Kitab-ı Mukaddes’te geçen kıssalara dayanmaktadır. Mel Gibson’ın The Passion of The Christ’ı muhtemelen bu filmlerin en meşhurudur. The Passion of The Christ tüm zamanların en çok gişe yapan filmlerinden biri oldu. Filmin büyük kısmıİncil’de geçen Hz. İsa’nın çarmıha gerilme hikâyesinin beyaz perdede yeniden anlatımıydı. Filmin etrafını saran tartışmaların bazı­ları diğer çarmıha gerilmeyi ele alan filmler ile aynıydı. Büyük ölçüde Yahudilerin Mesih’in katili olarak gösterilmesi eleştirildi. Öte yandan “şimdiye kadar incili en doğru şekilde yansıtan film” şeklinde reklamı yapılmasına karşın filmin bazı bölümlerinin hiçbir İncilde yer almadığı ortaya çıktı.

Bir diğer dini gişe rekortmeni film ise Cecil B. De Mille’in The Ten Commandments (On Emir) filmidir. Film Hz. Musa’nın Yahudileri Mısır’dan çıkarıp vadedilmiş topraklara götü­rüşünü konu edinmektedir. Film, De Mille’i meşhur eden geniş ölçekli görüntülere sahipti. Filmin ilk çekimi 1923 yılında yapıldı ve sessiz sinema çağının en başarılı filmi oldu. Çoğu insanın aşina olduğu tekrar çekim ise 1956 yılında gerçekleştirildi. Bu filmde Hz. Musa rolü­nü Charlton Heston oynamıştır ve film hala televizyonlarda gösterilmeye devam etmektedir. Diğer dini gişe rekortmeni filmler ise King of Kings (Krallar Kralı, 1927), The Sign of The Cross (Çarmıh İşareti, 1932), SampsonAnd Delilah (Samson ve Dalila,1949), Going My Way (Aynı Yolun Yolcusu, 1944), TheBells of St. Mary’s (Aziz Meryem’in Çanları, 1945), Ben Hur (Ben Hur, 1959), Spartacus (Spartaküs, 1960), TheExorcist (Şeytan, 1973) ve The Da Vinci Code (Da Vinci Şifresi, 2006)’dur.

B. Uzun metrajlı kurgusal filmlerin ikinci alt kategorisi gişe rekortmeni olmayan filmler­dir. Büyük bir gişe başarısına sahip olmayan bu filmlerin bazıları çok iyi filmlerdir ve birço­ğu sinema ve din uzmanlarının ilgisini çeker. Bu filmler konu ve dine yaklaşım bakımından çok çeşitli gruplara ayrılırlar. Örneğin TheMission (Görev, 1986), Romero (Romero, 1989) ve Priest (Rahip, 1994) Katolik Kilisesi’ni eleştirir. Why Has Bodhi-Dharma Leftfor the East (Bod- hi-Dharma Neden Doğuya Gitti, 1989), Little Buddha (Küçük Buda, 1993) ve Seven Years in Tibet (Tibet’te Yedi Yıl, 1997) filmlerinde Budizm önemli bir rol oynar. Devi (Tanrıça, 1960), KanchanaSita (Altın Sita,^[12] 1976), Lajja (Utanç, 2001) ve Deepa Mehta’nın üçlemesi Fire (Ateş, 1996), Earth (Toprak, 1998) ve Water (Su, 2005) Hindistan ve Hinduizm üzerine yoğunlaşır.

The Jazz Singer (Caz Muganisi, 1927), Gentleman’s Agreement (Namus Sözü, 1948), Liberty He­ights (Özgürlüğün Zirveleri, 1999) ve Trembling Before God (Tanrıdan Önce Ürpermek, 2001) Yahudilik ve Yahudi kimliği ile ilgili unsurlar içerir. My Beautiful Laundrette (Benim Güzel Ça­maşırhanem, 1985), My Son theFanatic (Oğlum Bir Fanatik, 1997) ve Towelhead (Tabu, 2008) filmleri İslam’la ilgili temalara sahiptir. Christ Eyre’ın Smoke Signals (Duman İşareti, 1998), Edge Of America (Amerika’nın Ucu, 2003) ve Imprint (Mühür, 2007), Kevin Costner’ın Dances With Wolves (Kurtlarla Dans, 1990) ve Mel Gibson’ın Apocalypto(Apokalipto, 2006) filmleri yerli dinlerine^[13] yer vermektedirler. Ulees Gold (Ulee’nin Altını, 1997), Good Will Hunting (Can Dostum, 1997) ve Billy Elliot (BillyElliot, 2000) dinden ziyade maneviyat ile ilgilidir. The Gospel of John (Yuhanna İncili, 2003), The Last Temptation of Christ (Günaha Son Çağrı, 1998), Jesus of Montreal (Montrealli İsa, 1989), ve The Life of Brian (Brian’ın Hayatı, 1979) Hz. İsa filmleri­dir. Europa Europa (Avrupa Avrupa, 1990), The Grey Zone (Gri Bölge, 2001), Punch Me in the Stomach (Karnımdan Yumrukla, 1997) ve Schindler’s List (Schindler’in Listesi, 1993) Yahudi soykırımını işleyen filmlerdir.

Kurtuluş (redemption) teması;The Fisher King (Balıkçı Kral, 1991), The Shawshank Re­demption (Esaretin Bedeli, 1994) ve Never Die Alone (Asla Yalnız Ölme, 2004) filmlerinde yer almaktadır. Ahiret; Meet Joe Black (Joe Black, 1998), Death Takes a Holiday (Ölüm Ta­tile Çıkar, 1934), What Dreams May Come (Aşkın Gücü, 1998) ve After Life (Araf, 1998) filmlerinde perdeye yansımaktadır. Tanrı imajı; The Seventh Seal (Yedinci Mühür, 1957), All That Jazz (Hep Caz, 1979), Oh God! (O Tanrım!,1977) ve Dogma (Dogma, 1999) film­lerinde görülmektedir. Kurtarıcı^[14] figürü;PaleRider (Soluk Yüzlü Adam, 1985), Donnie Dar- ko (Donnie Darko-Karanlik yolculuk,2001) ve Iron Man (Demir Adam, 2008) filmlerinde keşfedilebilmektedir. Karma inancı; Groundhog Day (Bugün Aslında Dündü, 1993), Twister (Twister, 1996) ve Devdas (Devdas, 2002) filmlerinde önemli rol oynamaktadır. Dünyanın sonu; The Rapture (Vecd, 1991), Armageddon (Armageddon, 1998) ve An Inconvenient Truth (Uygunsuz Gerçek, 2006) filmlerinde vurgulanmaktadır. Şeytan; Bedazzled (Şaşkın, 1967 ve 2000), The Devil’s Advocate (Şeytanın Avukatı, 1997) ve The Ninth Gate (Dokuzuncu Kapı, 1999) filmlerinde perdede görünmektedir. Şer/Kötülük; Se7en (Yedi, 1996), The Killing Fi­elds (Ölüm Tarlaları, 1984), Crash (Çarpışma, 2004) ve Dirty Pretty Things (Kirli Tatlı Şeyler, 2002) filmlerinde merkezi bir rol oynamaktadır.

C. Uzun metrajlı kurgusal filmlerin üçüncü alt kategorisi ise Hollywood dışında çekilen film­lerdir. Sinema ve din alanında popüler olan birçok Avrupa menşeli film vardır. Bunlardan biri İtalyan yönetmen Pier Paolo Pasolini’nin 1964 yılında gösterime giren The Gospel Accordingto St. Matthew (Matta’ya göre İncil) filmidir. Pasolini, bir ateist ve Marksist olduğu için bu film sık sık Marksist kinaye olarak yorumlanmaktadır. Zira filmin Marksist dünya görüşünü desteklemek için Hz. İsa’nın hayat hikâyesini kullandığı ileri sürülmektedir. Yine de Pasolini, hikâyede perdeye eşsiz bir şekilde yansıyan manevi boyutlar bulmuştur. Filmde İncil’de geçen diyalogların dışında bir diyalog kullanılmamıştır. İncilden alıntı bulunmayan sahneler görüntülerle ifade edilmiştir. Bu, filme ilginç bir sinematografik kalite sağlamakta ve teolojik analizden ziyade manevi dü­şünceler üretme imkânı sağlamaktadır. The Gospel Accordingto St. Matthew sık sık diğer Hz. İsa filmleriyle karşılaştırılmaktadır.^[15]

Sinema ve din alanına bir hareketlilik getiren diğer bir Avrupa filmi de Lars Von Trier’in Breaking The Waves (Dalgaları Aşmak, 1996) filmidir. Film, Kuzey İskoçya’da baskıcı ve dindar bir bölgede yaşayan Bess Mc Neill adlı çocuksu bir genç kadının hayatını hikâye etmektedir. Bess, Danimarkalı bir petrol işçisi olan Jan ile tanışır ve âşık olup evlenir. Çevresi, dışarıdan biri olan Jan ile ilişkisine açıkça karşı çıkar. Uzun süre denizdeki petrol çalışmalarından dön­meyen Jandan ayrı yaşamanın zorluğunu gören Bess, Jan’ın kendisine dönmesi için dua eder. Jan bir kaza geçirir ve yaralı olarak eve döner. Bess bu durumdan kendini sorumlu hisseder. Kazadan sonra Jan cinsel kabiliyetlerini kaybeder ve Bess’ten başka erkeklerle birlikte olmasını ister. Bess, başta bu durumdan tiksinse de bir süre sonra bu durumu tanrının isteği olarak görmeye başlar. Filmin sonunda Bess, birlikte olduğu bir denizci tarafından öldürülür. İlginç bir şekilde hikâyenin sonunda Bess yıllardır çalmayan kilisenin çanları eşliğinde gömülürken Jan sağlığına kavuşur.^[16]

Diğer bir örnek de yine bir Danimarka filmi olan Babette’s Feast (Babette’in Ziyafeti, 1987)’dir. Babette iş için Jutland’ın batı kıyılarında küçük bir kasabaya gelir. Gittikçe küçülen ve babaları tarafından kurulmuş olan dini bir cemaate mensup iki kız kardeş tarafından işe alınır. Babette, kız kardeşler için yemek pişirir, temizlik ve alış veriş yapar. Küçük dini grubun kasvetli hayatına birazcık neşe getirmiş gibidir. Sonunda kız kardeşler babalarının yüzüncü doğum yıldönümü anısına bir kutlama tertip etmek isterler ve Babette’ten bir kutlama yemeği hazırlayıp hazırlaya- mayacağını sorarlar. Babette bir piyango kazandığı için tabaklardan bardaklara, yiyeceklerden içeceklere kadar her şeyi kendisi temin eder. Filmin büyük bir kısmı akşam yemeğinin-bazen “son akşam yemeği”^[17] ile özdeşleştirilir- hazırlanışını ve servis edilişini göstermektedir. Sonunda dini cemaat bir dönüşüm yaşar. Eski hatalar affedilir, sevgi ateşi tekrar tutuşturulur ve yemek boyunca bir tür arınma gerçekleşir.^[18]

Dinle ilgili diğer bazı Avrupa menşeli filmler de şunlardır: The Seventh Seal (Yedinci Mü- hür-İsveç, 1957), Proces de Jeanned’Arc (Jeanned’Arc’ın Yargılanması-Fransa, 1962), Bend it Like Beckham (Hayatımın Çalımı Beckham-İngiltere, 2002), ThePassion of Joan of Arc (Jeanned’Arc’ın Tutkusu-Danimarka, 1928), Dancer in the Dark (Karanlıkta Dans-Danimarka, 2000), Amen (Amin-Yunanistan, 2002), The Ninth Day (Dokuzuncu Gün-Almanya, 2004), A Man ForAllSe- ason (Her Devrin Adamı-İngiltere, 1966), The Magdalene Sisters (Günahkar Rahibeler-İrlanda, 2002), My Son The Fanatic (Oğlum Fanatik-İngiltere, 1997), Le Grand Voyage (Büyük Yolculuk- Fransa, 2004), Diary of a Country Priest (Bir Taşra Papazının Güncesi-Fransa, 1951).

Avrupa dışındaki ülke sinemalarında da dinle ilgili birçok film bulunmaktadır. Amos Gitai tarafından yönetilen İsrail yapımı Kadosh (Kutsal, 1999) filmi, Kudüs’te ataerkil ve ra­dikal Yahudi bir topluluğa mensup Rivka ve Milka adlı iki kız kardeşin hikâyesini ele alır. Rivka ve kocası Meir aşikâr bir şekilde birbirlerine âşıktırlar. Fakat çocuk sahibi olamamak­tadırlar. Meir’in haham olan babası Rivka’nın çocuk sahibi olamayacağını düşündüğü için oğlundan gelinini boşamasını ister. Meir için -babası tarafından temsil edilen- dini önde gelmektedir. Bu nedenle gönülsüz bir şekilde Rivka’dan ayrılır. Rivka’nın kalbi kırık olması­na rağmen radikal topluluğun bir parçası olarak kalmaya devam eder. Fakat bir süre sonra kederinden ölür.

Milka ise Yakov’a âşıktır. Fakat Yakov toplum tarafından iyi bir koca olamayacak kadar ehl-i dünya görülmektedir. Bu nedenle Milka, kendisine karşı kötü muamelede bulunan ve çok az duygu besleyen Joseph ile evlendirilir. Sonunda Milka topluluğu terk ederken görülür. Büyük ihtimalle sevdiği adamı bulup onunla evlenmek için bir arayış içerisine girecektir. Filmin konusu dini ilkelerin ve uygulamaların -bazen en zararlı şekilde- kişisel olarak insanları nasıl etkileyebi­leceği hakkındadır.

Avrupalı olmayıp sinema ve din alanını ilgilendiren bir diğer örnek de WalterSalles tarafın­dan yönetilen Central Station (Merkez İstasyonu, 1998) adlı Brezilya filmidir. Bu film annesi Rio de Janeiro’nun merkez istasyonu önünde öldürülen 9 yaşındaki Josue’ninhikâyesini anlatmakta­dır. Josue’nin annesi kendilerini terk eden babalarına mektup yazacak bir arzuhalci bulmak için istasyona gelmiş ve burada öldürülmüştür. Evi ve gidecek bir yeri olmayan Josue, gönülsüz bir şe­kilde alaycı bir arzuhalci olan Dora ile arkadaş olur. Dora, Josue’nin babasını bulmak için onunla birlikte Brezilya’nın kuzey doğusuna doğru yola çıkar. Yol boyunca Dora,Josue’ye kol kanat gerer. Ona hem kalacak bir yer verir hem de onun ailesi olur. Ayrıca josue’ye kol kanat gererken kendisi de günahlarından arınmakta, kendi kendini kurtarmaktadır.^[19]

After Life (Araf, 1998) ise Hirokazu Kore-eda tarafından yönetilen bir Japon filmidir. Filmde henüz ölmüş olan insanların tutulduğu bir Araf bölgesi vardır. Araf’ta insanlara dünyadaki ha­tıralarından birini seçebilecekleri söylenir. Seçtikleri hatırayı diğer dünyalarına götürebilecek ve ebediyyen saklayabileceklerdir. Ruhani bir rehber, yeni ölüye hatıranın seçimi ve yeniden hatır­lanması süreçlerinde yardımcı olur. Bu hatıralar filme alınır. Filme alınma işlemi bittikten sonra ölülerin sonraki hayata geçmelerine izin verilir. İlginç bir şekilde ruhani rehberler de yeni ölmüş insanlardır. Fakat henüz saklamak istedikleri hatıralarını seçememişlerdir. Kore-eda filminin ölümden çok hayatla ilgili olduğunu söylemiştir. Çünkü insanları kendi hayatları hakkında dü­şünmeye sevk etmektedir. Öyleyse ölüm her zaman hayatla ilgilidir denilebilir.^[20]

Sinema ve din alanı ile ilgili olup Avrupa menşeli olmayan filmlere şu filmler de örnek gösterilebilir: Jesus of Montreal (Montrealli İsa-Kanada, 1989), TheLastWave (Esrarengiz Dava- Avusturalya, 1977), The Other Conquest (Diğer Fetih-Meksika, 1998), Crimen del PadreAmaro (Günah-Meksika, 2002), Black Robe (Kara Cübbe-Avusturalya, 1991), Andrei Rublev (Andrei- Rublev-Rusya, 1969), Night Watch (Gece Nöbeti-Rusya 2004), Day Watch (Gündüz Nöbeti-Rusya, I, TheWorst of All (Ben, Her şeyin En Kötüsü-Arjantin, 1990), James’ Journeyto Jerusalem (James’in Kudüse Yolculuğu-İsrail, 2003), The Band’s Visit (Bandonun Ziyareti-İsrail, 2007), Di­vine Intervention (Kutsal Direniş-Filistin, 2002), Eve andthe Fire House (Eve ve İtfaiye Binası-Ka- nada, 2005), ParadiseNow (Vaat Edilen Cennet-Filistin, 2005).

2. Sinema ve din uzmanlarının ilginç buldukları diğer bir tür de belgesel filmlerdir. Belge­seller, filmin dışındaki dünyanın gerçek bilgilerini sunma iddiasındadırlar.^[21] Onlar kendilerini dünyayı gerçekten var olduğu şekilde aktaran bir tür olarak sunarlar. Bir belgesel filme yapabile­ceğimiz en temel ve yaralayıcı eleştiri onun güvenilmez ve dünyayı gerçek olmayan bir biçimde yansıtan bir film olduğunu söylemek veya göstermektir. Belgesellerin gerçek bilgileri aktarma iddiası yine de tamamen tarafsız bir şekilde dünyayı tasvir ettikleri anlamına gelmez. Belgeseller taraf tutabilir, fikir belirtebilir ve problemli durumlarda belirli bir çözümü destekleyebilirler.^[22] Yönetmen birçok olasılık içerisinden dünyanın hangi parçasını göstereceğine karar vermek zorundadır. Filmi düzenleme zamanı geldiğinde de yapılan çekimlerden hangilerinin hikâyeyi oluş­turacağını belirlemek durumundadır.

Unsettled (Göçebe, 2006)^[23] 2005 yazında hem Gazze’de yaşayan ve İsrail’in Gazze’den çe­kilme planı çerçevesinde göç etmeye zorlanan İsrailli gençlerin hem de bu yer değişikliğini sağ­lamak için görevlendirilmiş İsrailli askerlerin hikâyesini anlatmaktadır. Hem göçe direnenler hem de göç için zorlayanlar İsrail vatandaşı olduğu için film bazı soruları izleyicilerin önüne koymaktadır: İsrailli olmak ne demektir? Yahudi olmak ne demektir? İyi bir Yahudi isen sana vadedildiğini düşündüğün toprakları Yahudi olmayanlara bırakabilir misin? İyi bir Yahudi isen kendilerine -aynı zamanda sana-vadedildiğini düşündükleri topraklardan Yahudileri göç etmeye zorlayabilir misin? Yahudiler ve İsrail Devleti arasındaki ilişki nedir? Tüm bu sorular din-politika ve İsrail’in özel politikaları hakkında sorulmaktadır. Bu konu ile ilgili diğer bir belgesel de 5 Days (Beş Gün, 2005)’tir.

For The Bible Tells Me So (İncil Bana Öyle Söylediği İçin, 2007) filmi Kitab-ı Mukaddes ve homoseksüellik hakkındadır. Film, içlerinde ABD temsilciler meclisi çoğunluk grubu başkanı Richard Gephardt ve Psikopos Gene Robinson’ın da aralarında bulunduğu çocukları gay ya da lezbiyen olan 5 Amerikan ailesini ele almaktadır. Filmde PsikoposDesmont Tutu, Harward’lı Pe­ter Gnomes, Rahip Jimmy Creech ve Haham Steve Greenberg gibi İlâhiyatçılardan yararlanarak Kitab-ı Mukaddesi homoseksüelleri damgalamak için kullananların iki yüzlü oldukları, Kitab-ı Mukaddesin bütün öğütlerine uymayıp sadece homoseksüelliğe karşı olan öğütleri öne çıkar­dıkları savunulmaktadır. Bu “kiraz toplama” (kutsal kitaptan uygun gördüğü öğütleri alıp uygun görmediklerini görmezden gelme) olarak tanımlanmaktadır. Filmin sorusu “Kitab-ı Mukaddes bize homoseksüellik hakkında ne söyler?”dir. İzleyicilere verdiği cevap ise şudur: Homoseksüel­ler Hristiyan toplumunun bir parçası olabilirler. Hayatlarımızı nasıl yaşayacağımız konusunda sevgi,İncil’den seçilmiş olan ayetlerden daha önemlidir. Din ve homoseksüellik konusu ile ilgili diğer iki örnek de Trembling Before G-d (2001, Ortodoks Yahudilik) ve A Jihad ForLove’dır (Aşk İçin Cihad-2007, İslam).

Shake Hands With The Devil (Şeytanla El Sıkışma, 2007) Birleşmiş Milletler komutanı ola­rak Ruanda’ya gönderilen Kanadalı korgeneral Romeo Dallaire’in hikâyesini ele almaktadır. Dallaire barışı sağlamaya çalışırken Ruanda başbakanı bir uçak kazasında öldürülür ve 100 günlük bir sürede 800 bin Ruanda’lı katledilir. Çok az askere sahip olmasına ve olaylara karış­maması emredilmesine rağmen Dallaire mümkün olduğunca çok Ruandalıyı kurtarmak için elinden geleni yapar. Yaşanan katliamlar Dallairee ağır bir darbe vurur. Ancak on yıl sonra Ruanda’yı ziyaret edebilir. Film, Ruanda’ya dönüşünde Dallaire’i takip etmektedir. Dallaire sa­dece birkaç bin fazladan askeri olsa katliamı önleyebileceğini bu nedenle katliamdan Birleş­miş Milletler’in de sorumlu olduğunu düşünmektedir. O ayrıca katliamı insanlık için bir hayal kırıklığı olarak görmektedir. Filmin adı Dallaire’in katliamın liderleriyle yaptığı toplantıdan gelmektedir. Dallairee göre katliamın liderlerinin gözünde buz gibi bir bakış vardı ve o mutlak şer ortamında şeytanla el sıkışıyordu. Dallaire ayrıca uzun metraj kurgusal bir film olan Ho­tel Rawandada (Ruanda Oteli, 2004) da Nick Nolte tarafından canlandırılmıştır. Darfur’daki soykırımla ilgili benzer bir belgesel film de The Devil Came on Horseback (Şeytan At Sırtında Geldi, 2007) filmidir.

The Protocols of Zion (Yahudilerin Gizli Anlaşmaları, 2005) belgeseli büyük ölçüde The Protocols of the Elders of Zion(Yahudi Eşrafının Gizli Anlaşmaları/Planları) kitabına cevap niteliğindedir. İlk olarak 1903 yılında Rusya’da basılan kitap Yahudilerin dünyayı yönetmek için yaptıkları gizli planları gösterme iddiasındadır. Kitap, sahtekârlık iddiasıyla gözden düşü­rülmesine rağmen çok satmaya devam etmiştir. 11 Eylül 2001’den sonra ABD’de yükselen bir Yahudi düşmanlığı oluşmuştur.Marc Levin’in filmi Yahudi düşmanlığının nasıl bu kitaptaki komplo teorilerini takip ettiğini göstermek için çaba sarf etmektedir. Filmde röportaj yapılan insanlar tarafından ortaya atılan en şaşırtıcı iddia 11 Eylül 2001’de Yahudilerin evlerinde kal­maları konusunda uyarıldıkları ve bu nedenle saldırıdan İsrail veya Yahudilerin sorumlu ol­dukları iddiasıdır. Levin’in filmi hem Yahudi düşmanlığınahem de komplo teorilerine kurban gitmeye karşı bir savunmadır. Levin -tezini güçlendirmek için- Komplo teorileri üretenlerin yanında Dünya Ticaret Merkezi’ne yapılan saldırıda eşini kaybeden Yahudi bir kadınla da rö­portaj yapmaktadır. Kadın şöyle söylemektedir: Yaşadığımız dünyayı daha iyi bir yer haline getirmeyi hayatımızın amacı yapmalıyız.

Sinema ve din uzmanlarının ilgilerini çeken son dönem belgesellerine şu örnekler de verile­bilir: Children of God: Lostand Found (Tanrının Çocukları: Kayıplar ve Hidayete Erenler, 2007), Jesus Camp (İsa Kampı, 2006), The Education of Shelby Knox (Shelby Knox’un Eğitimi, 2005), Dinner with the President: A Nation’s Journey (Başkan ile Akşam Yemeği: Bir Milletin Yolculuğu, Be LikeOthers (Diğerleri Gibi Ol, 2008), Order of Myths (Efsanelerin Emri, 2008), Recycle (Geri Dönüşüm, 2008), Slings hot Hip Hop (Hip Hop Sapanı, 2008), God GrewTired of Us (Sudanlı Kayıp Çocukların Hikayesi, 2006), Kz (Kz, 2006), Iraq in Fragments (Paramparça Irak, 2006), Trudell (Trudell,2005), Obsession: RadicalIslams War Againstthe West (Takıntı: Radikal İslam’ın Batıya Karşı Savaşı, 2006), Refusenik (Refusenik, 2008).

3. Sinema ve din alanı ile ilgili filmler değerlendirilirken sık sık gözden kaçırılan kategori-bir saatten az süreli olan- kısa filmlerdir. Birçok belgesel film de kısa filmdir. Bazı kısa filmler bilin­seler insanların ilgisini çekebilecek güzelliktedirler. Fakat kısa filmler sinema salonlarında göste­rilmedikleri için çoğunlukla gözden kaçarlar. Günümüzde ise bazı kısa filmler internet üzerinden seyircilere ulaşmaktadır.

David Napier’in The Art of Farewell (Veda Sanatı, Avusturalya, 2001) filmi yalnızca yedi da­kika uzunluğunda güçlü bir filmdir. Yaşlı bir adam dövme yapılan bir salona girer. İçeridekiler tarafından görmezden gelinir. Müşterilerden biri onunla alay ederken, dövme ustası genç çok meşgul olduğunu söyler. Yaşlı adam, ustanın kendini daha fazla görmezden gelemeyeceği işyeri­nin kapanış saatine kadar bekler. Evine gelip kendisine dövme yapmasını isteyince usta tereddüt eder fakat büyük miktarda para teklif edince kabul eder.

Usta eve gittiğinde, yaşlı adamın kipa taktığını görür ve Yahudi olduğunu anlarız. Usta sa­lona geçtiğinde adamın yeni ölmüş karısının salonun ortasında uzanmış olduğunu görür ve evi terk etmek ister. Adam ona engel olur ve karısının kolundaki Nazi toplama kampı numarasını kazımasını ister. Böylece kendince karısı toplama kampının dehşetini bir daha hatırlamayacaktır. Usta numarayı kazıdıktan sonra adam bu kez de karısının numarasını kolundaki kendi numarasının yanına işlemesini ister. Ustanın “Siz olanları unutmak istemiyor musunuz?” so­rusu üzerine “Karımın olanları unutmasını istiyorum. Ben ise karımı hatırlamak istiyorum.” cevabını verir.

Olanlardan etkilenen usta evden çıkarken yaşlı adamdan aldığı parayı masanın üzerine bı­rakır. Ertesi gün dövme kalıplarını karıştırırken gördüğü bir gamalı haçı da çöp kutusuna atar. Yaşlı adam eşine özel bir veda etmiştir ve bu veda dövme ustasının hayatında da değişikliğe yol açmıştır.

Bir diğer örnek ise Kanada yerlisi bir yönetmen olan Gail Maurice’in yönettiği Smudge^[24] (2005) filmidir. Smudge şehre taşınan Kanada yerlisi kadınların geleneksel ayinlerini devam ettirme çabalarını kaydetmektedir. Şehir tütsülenmek gibi yerli adetlerinin hoş görülmediği bir yerdir. Bu nedenle şehrin ortasında geleneklerini sürdürebilecekleri bir yol bulmak zo­rundadırlar. Dinlerini ve kültürlerini devam ettirebilmek için geleneksel yolları takip eder­ler. Bazen bir şehir parkını kimsenin kendilerine engel olmayacağını umarak tütsülenmek için kullanırlar. Bazen de evlerindeki yangın alarmlarını çalıştırmamak için arabalarında tütsülenirler. Filmin sonunda bir grup yerli kadın bir çatıda aya adanmış bir ayin için bir araya toplanırlar. Bu şekilde meraklı bakışlardan ve alaya alınmaktan kurtularak kültürlerini devam ettirirler.

5 Minuti (Beş Dakika, 2006) filmi İtalya’nın Milano şehrinde bir köprüden atlayıp intihar etmek üzere olan bir kadın hakkındadır. Hz. İsa olduğunu iddia eden bir adam kadına yaklaşır ve sadece beş dakika konuşmak istediğini söyler. Kahve ısmarlarlar ve derin bir konuşmaya dalarlar. Adam sadece Hz. İsa’nın bilebileceği kadın hakkındaki bilgileri kadına söyler ve yanında taşıdığı kadına ait bir fotoğrafı gösterir. Kadına onu sürekli gözetlediğini söyler. Kadın adama çarmıha gerilmenin gerçek olup olmadığını sorar. Adam sadece fiziksel acı değil aşağılanma da vardı der. Beş dakika dolunca adam köprüye çıkar. İsterse kendisi için köprüden atlayabileceğini böylece kadının eski mutlu hayatına dönebileceğini söyler. Bunu daha önce yaptığını ve işe yaradığını ekler. Kadının tek ihtiyacı olan imandır. Sonunda kadının imanı tazelenir. Adamın elini tutar ve şimdiye kadar yaptıklarının yeterli olduğunu kendisi için atlamasına gerek olmadığını söyler. Sarılırlar ve adam ayrılıp gider. Kadın neler olduğunu anlamaya çalışırken yanına bir garson yak­laşır ve kadının sipariş ettiği kahveyi getirir.

Kısa film kategorisine diğer örnekler şunlardır: TheTribe (Kabile, 2006), Gesture Down/I Don’t Sing (Şarkı Söylemem, 2006), I Just Wanted to be Somebody (Ben Sadece Önemli Bir Kişi Olmak İstedim, 2007), FightingCholitas (Sıkı Kızlarla Dövüş, 2006), Conversion (Din Değiştirme, 2006), Linguists (Dil Bilimciler, 2007), West Bank Story (Batı Şeria Hikâyesi, 2005), Hot House (Ateşli Ev, 2007), Moccasin Flats (Kızılderili Çarığı, 2002), Admirational (Hayranlık, 2003), Cha­sing Buddha (Buda’nın İzinde, 2000).

Prof. Dr. William L. Blizek, University of Nebraska Omaha, ReligiousStudies öğretim üyesi, Journal of Religion and Film kurucu editörü.

Çev. Dr. Bilal Yorulmaz, M.Ü. İlâhiyat Fakültesi, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Eğitimi Bölümü öğretim üyesi

Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 47,Aralık 2014

………………….

[3] The Continuum Companion to Religionand Film, William Blizek (Ed), Bloomsbury, New York, 2009, 19-28. Bu çeviri TÜBİTAK 2219 Yurtdışı Doktora Sonrası Araştırma Bursu desteği ile yapılmıştır.

• Hollywood sineması çok daha önce doğmuş olmasına rağmen günümüzde yıllık üretilen film sayısı bakımından Boll­ywood (Hint Sineması), Hollywood’u geride bırakmaktadır. Bu nedenle bu alt kategorinin adının “Hollywood/Boll­ywood Gişe Rekortmeni Filmleri” olması daha uygun olabilir.
• İngilizce film isimlerini çevirirken eğer film Türkiye’de gösterime girmişse, gösterime girdiği ismi kullandık. Gösteri­me girmemişiseTürkçe karşılığını verdik. (ç.n.)

[6]        Neo, One kelimesinin farklı şekilde yazılmış halidir. Hz. İsa Hristiyanlıkta sık sık The One (Tek, yegane) olarak isim­lendirilir. Hristiyanlığa göre Hz. İsa insanlığı kurtaracak olan “yegane” kişidir. Bu nedenle filmdeki Neo isminin Hz. İsa’ya atfen kullanıldığı ifade edilmektedir.

[7]   bk. Flannery-Dailey, F. and Wagner, R. (2001), ‘Wake up! Gnosticism and Buddhism in The Matrix, Journal of Religi­on & Film, 5 (2). http://www.unomaha.edu/jrf/gnostic.htm.Erişim: 18 Ağustos 2008.

[8]   ag^e.

[9]   bk. Fielding, J. (2003), ‘Reassessing The Matrix/Reloaded’ Journal of Religion & Film,7 (2). http://www.unomaha.edu/ jrf/Vol7No2/matrix.matrixreloaded.htm. Erişim: 20 August 2008. Matrix bazen Plato’nun mağara benzetmesi ile de ilişkilendirilmektedir.bk. Irwin, W. (ed.) (2002), The Matrix & Philosophy:Welcome to the Desert of the Real. Chica­go: Open Court Publishing Company;Haber, K. (ed.) (2003), Exploring the Matrix. New York: Macmillan.

[10]           Beynin ön kısmının kesilip çıkarılması işlemi. (ç.n.)

[11]      Blizek, W. L., ‘Using Movies to Critique Religion, Continuum Companion to Religion and Film, New York: Continu­um.

[12]           Hindu mitolojisinde Ramanın karısı olan tanrıça. (ç.n.)

[13]           Kızılderili, Maya Aztek gibi milletlerin dinleri kastedilmektedir. (ç.n.)

[14]           Hristiyanlıkta Savior (Kurtarıcı)dankasıt Hz. İsa’dır.

[15]           Rein hartz, Adele.‘Jesus Movies’, Continuum Companion to Religion and Film, New York: Continuum.

[16]           Breaking the Waves filmiile ilgili daha fazla bilgi için . ‘Bess the Christ Figure?Theological Interpretationof Breaking the Waves’, by Mercandante, L. (2001), Journal of Religion & Film, 5 (1).Erişim: 22 Ağustos 2008 http://www.unoma- ha.edu/jrf/bessthe.htm; ‘Transgressing Goodness in Breaking the Waves’, by Makarushka, I. S. M. (1998),Journal of Religion & Film, 2 (1),http://www.unomaha.edu/jrf/breaking.htm. Erişim: 25 Ağustos 2008; Keefer, K. and Linafelt, T. (1998). ‘TheEnd of Desire: Theologies of Eros in the Song of Songs and Breaking the Waves’, Journal of Religion & Film, 2 (1).Retrieved from 25 Ağustos 2008 from http://www.unomaha.edu/jrf/endofdes.htm.

[17]           Hz. İsa’nın havarileri ile yediği son akşam yemeği kastedilmektedir. (ç.n.)

[18]           Babette’s Feast ile ilgili daha fazla bilgi için kbz. Wright, W. M. (1997), ‘Babette’s Feast: A ReligiousFilm’, Journal of Religion & Film, 1 (2).http://www.unomaha.edu/jrf/BabetteWW.htm, erişim: 20 Ağustos 2008; Schuler, J. (1997), ‘Ki­erkegaard atBabette’s Feast: The Return to the Finite’, Journal of Religion & Film, 1 (2). Erişim: 20 Ağustos 2008, http:// www.unomaha.edu/jrf/kierkega.htm;Haunton, C., ‘Imaging God in Movies’, Continuum Companion to Religion and Film, New York: Continuum.

[19]           bk. Bowman, D. (2001), ‘Faith and the Absent Savior in Central Station’ in the Journal of Religion & Film, 5 (1).Eri- şim: 9 Eylül 2008, http://www.unomaha.edu/jrf/centstat.htm; Solano, J. R. (2004), ‘Blessed BrokenBodies: Exploring Redemption in Central Station and Breaking the Waves’ in the Journal of Religion & Film, 8 (1).9 Eylül 2008 http:// www.unomaha.edu/jrf/Vol8No1/BlessedBroken.htm.

[20]        Blizek, W. L. (1999) ‘Report from Sundance 1999: Religion in IndependentFilms’ Journal of Religion & Film, 3 (1). Erişim: 9Eylül 2008 http://www.unomaha.edu/jrf/sundance.htm.

[21]           Bordwell, D. and Thompson, K. (1997), Film Art: An Introduction (5. bsm).Columbus, OH: McGraw-Hill, s. 42.

[22]           age, s. 44

[23]        Bu ve bundan sonraki filmler yukarıda belgeseller hakkında dile getirilen endişelere iyi birer örnektir. Örnek verilen belgesellerde olaylara bir tarafın bakış açısıyla bakıldığı ve taraf tutulduğu açıkça görülmektedir. (ç.n.)

[24]           Yerlilerin ateş dumanı ile bedenlerini arıttıklarını düşündükleri bir ritüel.

GİRİŞ

İlahi takdir, denizlerde kıpır kıpır dalgalanan suyu güneşle buharlaştırır, hicretle kanatlandırır ve göklere yükseltir. Böylece dağ gibi dalgalara mukabil, gökyüzünde öbek öbek bulutlar yaratır. Sonra bu bulutlan da yeni hicretlere tâbi tutar; dağlar gibi bulutlar gökyüzünde gök gürültüleri ve şimşekler saçarak sonsuz bir karmaşa gibi gözüken, son derece muntazam hicretlerini yaparlar. Böylece ilâhî takdir, bulutlardaki zerrecikleri çok değişik iklimlerde dolaştırarak yoğunlaştırır. Rahmet damlalarına dönüştürür. Sonrada bu rahmet damlaları kendi hicretlerine çıkarlar. Gökten çisil çisil , sağnak sağnak, lapa lapa yeryüzüne hicret ederler. Allah, rahmet yüklü bu hicretlerle, ölmüş, kurumuş yeryüzüne yeniden hayat verir. Rahmetinin bu hicretiyle dağlan, ovalan, vadileri canlandırır. Bitkilere, hayvanlara ve insanlara inayetiyle tecelli eder. İlâhî dinlerdeki hicret bu anlatıma tıpatıp benzerlikler taşıyan çok tabiî, çok fıtrî, ilâhî inayet yüklü saflarla dolu çok mübarek bir harekettir.

İlâhî dinlerde yaşanan hicretler yaşanmasaydı, ilâhi dinler hiçbir zaman sosyal yapılaşmayı başaramayacak, belki de kısa bir süre belirip kaybolan, farklı bir inanç akimi gibi kalacaklardı.

Hz. Musa’dan önceki toplumlar, genelde klan toplumlardır. Ferdî düşünce ve kararların önü, bilhassa yöneticiler tarafından tıkanmış durumdadır. Bu yüzden peygamber gönderilen ilkel toplumların bir çoğu peygamberlerini kollektif olarak reddetmiş ve aralarından atma yoluna gitmiştir.

Hz. Musa’nın hicreti bir dönüm noktasıdır. Hz. Musa, tevhit inancı ışığında ordu kuran ve sosyal yapılaşmayı başaran ilk peygamberdir. ‘İlâhi dinlerin temel kaynaklarında, Hz. Musa’dan sonra kavmi helak edilen bir peygambere de rastlanmamaktadır.

KUR’AN’A GÖRE HZ.MUSA’DAN ÖNCEKİ HİCRETLER

Hz. İbrahim’in Hicreti

Hz. İbrahim’in kavmi putlara tapan bir kavim; babası ise put yapıp satan bir insandı. Hz. İbrahim, küçüklüğünden beri : putlara karşı çıkmış ve yapılan hareketleri tasvip etmemiştir. Zaman ilerledikçe bu tavrı belirgin bir hal almaya başladı. Bir gün halk şehirde yokken Hz. İbrahim putların hepsini parçaladı. Baltasını da en büyük putun omzuna astı. Halk şehre dönüp manzarayı gördükten sonra Hz. İbrahim’i çağırdılar ve bunları: “Sen mi yaptın” diye sordular. Hz. İbrahìm de “şu büyük puta sorun o yapmıştır. Kendinden başkasına ibadet edilmesini istememiş olmalı ki böyle davranmış olmalı.” “Hele sen onların pekala konuşmadıklarını biliyorsun.” “Öyle ise Allah’ı bırakıp hiçbir şekilde size ne fayda ne zarar verebilen bir şeye halâ tapacak mısınız?”

Daha sonra Nemrut’un karşısına çıkarılmış ve bir ispat oyunu oynamış.

– Hz.İbrahim (as): `Benim Rabbim, yaşatan ve öldürendir.”

– Nemrut: “Ben de yaşatır ve öldürürüm” deyip. Zindandan iki kişi getirtip birini idam ettirmiş diğerini serbest bıraktırmış. Sonra `Ben de yaşattım ve öldürdüm” demiş.

-Hz. İbrahim(as): “Benim Rabbim, güneşi doğudan getirir. Sen de onu batıdan getir bakalım. Bunun üzerine inkarcı o anda apışıp kaldı. (Dili tutuldu, söz bulamadı.) Allah zalimleri hidayete erdirmez.”

Ayrıca, bazı ayetlerden anlaşıldığı üzere Hz. İbrahim, Lut Peygamberle beraber Nemrut’un zulmünden kurtarılmış ve” İçinde cümle aleme bereketler verilen ülkeye ” yani Kudüs çevresine hicret etmesi kendisine vahye dilmiştir.

Hz. İbrahim, karısı Sara ve kardeşi oğlu Lut’u da alarak, yanında çalışanlarla birlikte Nemrut’un baskılarıyla yurt ve yuvasını terk ederek güneye doğru göç etmiştir. Olumsuz şartlar karşısında hicret ètmesi vacip olmuş ve bu durum kendisine Allah tarafından bildirilmiştir. Hz. Musa’nın ve Hz. Muhammed (sav)’in hicreti ile çok önemli benzerlikler taşımaktadır. Ancak şurası var ki; Hz. Musa da, Hz. Muhammed(sav) de hicretlerinden sonra yepyeni bir toplum kurabilecek yepyeni bir kültür ve medeniyet sistemine temel olabilecek kadar bir mü’minler topluluğu ile birlikte hicret etmişlerdir. Hz. İbrahim hicret ederken peşinde böyle bir topluluk bulunmuyordu. Kur’an’da Nahl Suresi 120. ayetle “O tek başma bir ümmetti” diye yazmakta ve Bediüzzaman Hazretleri Hutbe-i Şamiyelerinde “Kimin himmeti milleti ise o tek başına bir millettir” şeklinde yazmıştır.

Hz Lut’un Hicreti

Hz.Lut , bilindiği gibi Hz. İbrahim’in kardeşinin oğlu idi. Daha sonra Ib a Sodom ve Gomorra halklarına peygamber olarak görevlendirildi. Sodom halkı kendilerinden önce hiçbir halkın yapmadığı fuhşu yapıyor, kadınları bırakıp erkeklere gidiyorlardı. Artık onlara Allah katından azabın gelmesi hak olmuştu.

Allah bu iş için iki melek gönderdi. Elçiler önce yine o civarda yaşayan Hz. İbrahim’e uğradılar. O’na kendilerinin Lut Kavmi’ni helak etmek üzere gönderilen birer melek olduklarını söylediler. Ayrıca Hz. İbrahim’i ertesi yıl doğacak olan İshak’la ve O’nun oğlu Yakub’la müjdelediler. Hz.İbrahim, bu işe engel olmak için çok yalvardı. Fakat Lut Kavmi’nin affa kabiliyeti kalmamıştı. Melekler, Lut Kavmi’nin yaşadığı yere varıp, meydan yerinden geçerek Hz.Lut’un evine doğru yöneldiler. O’na misafir olacaklardı. şehrin bütün ayak takımı peşlerine düşmüşlerdi. Zira melekler:genç, yakışıklı delikanlılar idi. Hz.Lut, kavminin onlara tecavüzünden korkuyordu. Gerçekten kavmin azgınları kısa sürede evin etrafını doldurmuş ve misafirlerin kendilerine verilmelerini istemeye başlamışlardı.

Melekler, “Ey Lut, biz Rabbin elçileriyiz. Onlar Sana asla dokunamazlar. Sen gecenin bir kısmında ailenle beraber yola çıkıp yürü. Karından başka hiç biriniz geri kalmasın. Çünkü onlara gelecek olan azap şüphesiz ona da isabet edecektir. Onlara vaad olunan azap zamanı sabahtır. Emrimiz gelince onların altını üstüne getirdik. Çamurdan pişirilip istif edilmiş bir çeşit taş yağdırdık.”

Ümmetsiz hicrete mecbur olan nebiler sadece Hz.İbrahim ve Hz.Lut’tan ibaret değildir.

Hz. Hud’un Hicreti

Hz. Hud, Ad Kavmi’ne gönderilen bir peygamberdir. Onlara yalnız Allah’ a tapmalarını, putlardan geçmelerini, Allah’tan başka ilah olmadığını söylüyordu. Kavmi: “Demek sen, Allah’a kulluk edelim ve atalarımızın taptıklarını bırakalım diye mi geldin. Eğer doğrulardan isen bizi tehdit ettiğin; azabı bize getir.” dediler. Hud(as) onlara, “Artık size rabbbinizden azap ve hışım inmiştir” Ayette, “Emrimiz gelince Hud’u ve onunla beraber iman edenleri bizden bir rahmetle kurtardık, onları çok ağır bir azaptan kurtuluşa erdirdik.”

Hz. Salih’in Hicreti

Hz. Salih peygamber, Semud Kavmi’ne gönderilmiştir. O da, Semud Kavmi’ne “Allah’a kulluk etmelerini, Allah’ın bir olduğunu, Allah’ın kendilerini topraktan yaratıp nimetler içinde yaşattığını, O’na yönel-melerini, mağfiret dileyip tövbe etmelerini” söyledi. Hz. Salih’in davetini reddettiler. Hz.Salih onlara deve mucizesini gösterdi. Deveyi kestiler. Üç gün sonra korkunç bir sesle yok edildiler. Hz. Salih ve iman edenler bu musibetten kurtuldular. Başka bölgeye hicret ettiler.

Hz. Şuayb’ın Hicreti

Kur’an’da Hz. Suayb, Hz. Musa’nın kayın babasıdır. Medyen halkına peygamber olarak gönderilmiştir. Toplumlarda hile ve sahtekarlık aldatmacılık çok yayılmıştı. Onlara nasihatçi bir elçi olarak gönderilmişti. Kur’an’da: “Medyenlilere de kardeşleri Şuayb’ı gönderdik. Size Rabbinizden apaçık delildir.” A’raf suresinde de “Bakın bozguncuların sonu nasıl olmuştur.” Halk söylenen sözlere ve ikazlara itimat etmedi, derken şiddetli bir deprem oldu ve helak oldular.

YAHUDİLİK’TE HİCRET

Hz. Musa Ve İsrailoğullarının Mısırdan Çıkışları

(Peygamber Kontrolünde Ümmet hicreti )

Kuran’a Göre Hz.Musa, bir gün şehirde dolaşıyordu. Bir Mısırlı ile ibrani’nin kavga ettiğini gördü. İbrani, Hz.Musa’dan feryat ederek yardim istedi. O da, İbrani’ye yardim maksadıyla Mısırlıya bir yumruk vurunca adam öldü. Ama sonra da pişman oldu. Sabahleyin İbrani’nin başka biriyle de kavga ettiğini gördü . Haksiz olanın o olduğunu anladı. Ona azgın kimse olduğunu söyledi. “Ey Musa dün bir cana kıydığın gibi bana da mi kıymak istiyorsun.”dedi. Hadiseyi artık herkes duymuştu. Yakalanmasına karar verilmişti. şehirde duramazdı. Medine’ye gitmeye karar vermişti. Su hadisesi vasıtasıyla Hz. Şuayb’la tanıştı. Sekiz yıl yanında kalarak kızıyla evlendi. Tekrar yolculuğa çıktı. Tur Dağına yakın bir yerde iken bir ateş gördü. Ateşin yanına gittiğinde ise “Ey Musa, ben alemlerin rabbi olan Allah’ım”diye seslenildi. Asayı yere atması istendi. Yere atınca yılan haline girdi, korkarak bağırmaya başladı. Kaçmaması emredildi. Daha sonra elini koynuna sokulması istendi. Sokup çıkardığında ise bembeyaz olacağı bildirildi ve çıkardığında bembeyazdı.

Firavun ve adamlarına giderek bu iki mucize ile Allah tarafından görevlendirilmiş olduğunu onlara bildirmesi istendi.

Hz.Musa’nın Mısır’a Tekrar Dönüşü ve Yeni Durumu :

Kur’an’a Göre: Hz.Musa’nın Mısır’a dönmek üzere görevlendirilmesi Kur’an’da bir kaç surede anlatılmaktadır. Daha sonra Hz.Musa’nın kardeşi Hz.Harun da peygamberlikle görevlendirildi.

Firavun’la Yapılan Görüşme ve Firavun’un Cevabı

Tevrat’taki ifadelerden Hz.Musa ve Hz.Harun’un ilk görüşmede Firavun tarafından ciddiye alınmadığı, İsrailoğulları tarafından da pek hoş karşılanmadığı anlaşılmaktaydı. Kur’an’da “Musa onlara apaçık ayetlerimizi getirince bu olsa olsa uydurulmuş bir sihirdir. Biz önceki atalarımızdan böylesini işitmemiştik” dediler. Firavun’dan istenen, sadece Alemlerin Rabbi’ni kabul etmek veya İsrailoğullarını salıvermek. Tevrat’taki ifadeyle “Yahova kimdir ki. İsrail’i salıvermek için O’nun sözünü dinleyeceğim. Yahova’yı tanımam İsrail’i salıvermem.” şeklinde cevap vermiştir.

Hicrete Hazırlık çalışmaları: Her gün biraz daha esarete dönüşen İsrailoğullarının Mısır’daki hayatları, O’nun doğduğu tarihlerde daha da kötüleşmişti. Firavun’un tutumu tam anlamıyla düşmanlığa dönüşmüş, işkenceler had safhaya çıkmıştı. Hicrete fiili hazırlık Tevrat’a göre onbeş gün önceden başladı. Bütün İsrailoğullarına hazırlanmaları için emirler verildi. Her adam başma en az bir koyun tedarik edilmesi ve gizlice beslenmesi istendi. Çıkışa bir hafta kala evlerden ekmek mayalarının atılması ve mayasız ekmek yenilmesi istendi. Böylece mayasız ekmek yemeye halk hazırlanmış oluyordu

Hicret Öncesi Toplantı Biat ve Ahitleşme : Hz.Musa’nın toplantısına Tevrat’ta “Mukaddes Toplantı” ismi verilir. Kuvvetli ihtimalle bu toplantılarda kavminden Allah’ın emirlerine ve Hz.Musa’ya itaat edeceklerine dair yemin etmeleri istenmiş, buna karşilık onlara Mısır ‘dan salimen çıkış ve Arz-i Mev’ud’a ulaşma veya Rıza-i İlahi’ye mazhar olup ahirette kendilerine cennetin verileceği vaat olmuş olmalıdır. Mısır’dan çıkmadan önce, İsrailoğulları Hz.Musa’ya bağlı kalacaklarına ve Allah’tan tapmayacaklarına dair söz vermişlerdir. Buna karşılık ta Cenab-i Hakk kendilerine vaadde bulunmuştur. Bu söz Musa’ya Tevrat’ta bahsedilen Mukaddes Toplantı’ da verilmiş olabilir.

Mısır’dan Gizlice Çıkış ve Takip: Sihirbazların yapılmış olan yarışmadan yenik ve Hz.Musa’ya iman eder şekilde çıkmaları çok önemli bir dönüm noktasıdır. Firavun bu olay karşısında itibar kayıbına uğramış ve bu olay tutumunun sertleşmesine neden olmuştur. Çıkış için en uygun zaman gelince, Allah, Hz Musa’ya çıkış emri verdi. Allah, “Musa’ya kullarımı geceleyin yola çıkar, şüphesiz takip edileceksiniz.” diye vahyetti. Hz.Musa, çıkıştan sonra hangi yolu takip edeceğini bilmekte idi. Hicret edildi fakat Firavun da takibe başladı. Takip, Kızıldeniz’in kıyısına kadar devam etti. Allah’ın emriyle Hz.Musa asasını denize vurunca deniz yarıldı. Hz.Musa ve ümmeti açılan yoldan yürümeye başladı. Firavun ve askerleri de bu yolu kullanmaya kalktı. Hz.Musa ve ümmeti karşì tarafa çıkınca deniz tekrar birleşti, Firavun ve askerleri sular arasında kaldı. Firavun ölüm korkusundan iman ettiğini söyledi fakat kabul olunmadı ve ibret olsun diye cesedi Allah tarafından korundu.

Hicret Sonrası Sapma Hareketleri : Yahudilikte yaşanan hicret sonrası sapma hareketi aslında İsrailoğullarının kalplerinde taşıdıkları hastalıkların dışa vurulmasıdır. Hz.Musa Tur’a çıkarken kavminin idaresini Hz.Harun’a bıraktı ve döndüğünde kavmini altından yaptıkları buzağıya tapar buldu. Kavmi vaatlerinde durmadı. İsrailoğullarının hicret sonrası sapma hareketi, Hz.Musa’nın dönüşünden sonra ve bizzat O’nun müdahalesiyle sert ve kesin önlenmiştir.

Bu iki Dinde Yaşanan Sapmaların Ortak Yanları: Gerek Yahudilikte Samiri olayı, Gerekse İslamiyet teki Mescidi-i Dirar olayında dine karşı yapılmış olan hareket çok iyi kamufle edilmiş, her iki olayda da hakikat peygamberlere vahyen bildirilmiştir. Her iki sapmada da ancak peygamberler ümmetinin başma döndükten sonra ve onların kararlı ciddi,sert müdahelesi ile önlenebilmiştir.

HIRİSTİYANLIK’TA HİCRET

Hz.İsa’nın Peygamberligi ve Daveti

Nisa Suresi’nde “Ey ehl-i kitab! Dininizde aşırıya gitmeyin ve Allah hakkında gerçekten başkasını söylemeyin. Mesih, ancak Meryem’in oğlu İsa’dır. O, Allah’ın rasulüdür, Allah’ın Meryem’e ulaştırdığı kelimesi ve bir ruhtur. Buna göre Allah’a ve peygamberlerine iman edin. “Üçtür” demeyin. Vekil olarak Allah yeter” buyrulmuştur.

Pavlus’un Dine Giriş Hikayesi: Kudüs’ten kovduğu kimseler, şimdi çok geniş bir çoğrafya dağılmıştı. Artık Hz.İsa takipçileri birden çok merkezde Kudüs’ten daha iyi şartlar altında göstermekte idiler. Hz.İsa takipçilerini yakalamak, bu cereyanı kontrol altına almak artık imkansızlaşmıştı. Bunun çaresi bütün her yerde Hz.İsa takipçilerini kovalamak olamazdı. Bu işin çaresi ya havarilerin bir kaçın elde edip değişmeyi kontrol altına almak veya havari kadar etkili bir pozisyona sahip olmaktı. İkinci yolu daha cazip görmüş olmalıdır ki uygun bir hikaye ile yeni dine girdiğini, yolda Hz.İsa’nın kendisiyle görüştüğünü, kendini şakirtliğe kabul ederek İncil’i verdiğini söyledi. Hz.İsa takipçilerinin ulaşamadığı şam’a yeni dinin yayıcısı olarak gitti.

Havarilerin Tutumu ve Pavlus’un Havariliği: Hz.İsa ölüp dirildikten sonra şam yolunda kendisine görünerek kendisini havariliğe kabul etmiş ve de özel olarak kendisine İncil’i vermişti. Havariler O’nun yeni dine girdiğine ses çıkarmasalar bile havariliğini kabule yanaşmıyorlardı.

Pavlus’un Havarilerden Ayrılması ve Aykırı Yorumları : Pavlus, çok sinsi ve büyük hedef peşindedir. En büyük tuzak, Hz.Îsa’nın dirilip kendisi ile görüştüğü ve kendisine bizzat Hz.İsa’nın İncil verdiği şeklinde baştan beri söylediği bir iddiadir. Incil’ine bütün havarilerine verilenden farklı bir İncil olduğu şeklinde başlamıştır. “Ey kardeşler, benim tarafına vaaz olan İncil, insana göre değildir. Çünkü ben onu insandan almadım ve öğrenmedim, fakat İsa Mesih’in vahyiyle aldım. Pavlus, Hz İsa’nın çok özel olarak ve öbür dünyadan gelerek kendisine verdiğini iddia ettiği İncili’ni putperest halkın inançlarına göre düzelmekte bir beis görmedi. İlk problem sünnette çıktı. Yeni İnciller yazdı. Hz. İsa döneminde kullanılmayan kiliseler yapıldı. Vaftiz töreni uygulamaya konuldu. Ruhbanlık neşet etti. Değişik müessese ve fikirlerde farklılıklar yaşandı

İSLAMDA HİCRET

İslam’da hicret çok tabi, çok fitri, ilahi inayet yüklü safalarla dolu çok mübarek bir harekettir. İslam’da üç çeşit hicret şekli vardır:

1- Peygambersiz ümmet hicretleri (Habeşistan’a hicretler)

2- Ümmetsiz Peygamber hicreti (Efendimizin Taife hicret girişimi)

3- Peygamber kontrolünde hicret. (Medine’ye hicret )

Taif e Hicret Girişimi : Peygamber Efendimiz (sav ) Hüzün Yilında kendisini himaye eden Ebu Talib’in vefat etmesinden sonda sahipsiz ve himayesiz kalmış Mekkeli müşriklerin baskısı artmıştı. Bunlardan çıkış ve çözüm yolu aradı. Azatlı kölesi Zeyd b.Harise’yi yanına alarak Taif e gitti. Taifliler’den kendisini himaye etmelerini istedi. Fakat teklifi kabul edilmedi ve Taifliler bununla da kalmayarak çocuklara Efendimiz’i (sav) taşlatarak uzaklaştırdılar. Bunlara rağmen Efendimiz(sav) onlar için Allah’tan mağfiret diledi.

Medine’ye Hicretin Safhaları :

Medine’ye Hicretin Temel Sebepleri: Hiç şüphesiz hicretin temel sebebi, Mekke müşriklerin akla gelebilecek her türlü işkence ve eziyete baş vurarak yeni dinin yayılmasına engel olmaya çalışmaları idi. Peygamberliğin yedinci yılında alman kararlar tam üç yıl boyunca çok siki ve acımasız şekilde sürdürüldü.

Hicrete Hazırlık: Hicret, bir çıkış yolu ve kurtuluş ümidi olarak daha Peygamberliğin beşinci yılında gündeme gelmiş ve Efendimiz (sav)’in işaret ve tavsiyeleri ile bazı müminler tarafından Habeşistan’a hicretle yaşanmıştı Yüz küsur mümin iki merhalede Habeşistan’a hicret ederken kuvvetli ihtimalle geride kalanlar sık sık durum değerlendirmesi yapmış ve belki de hicreti ciddi bir şekilde düşünmüş olmalıdırlar Böylece müslümanlar, zihnen, kalben, fikren ve bir kısmıda fiilen ileride yaşayacakları “Büyük Medine Hicreti’ne” ilahi takdir tarafından hazırlanmışlardır. Hicrete hazırlığın bir başka yönü de Peygamberlerin büyük hicrete hazırlanmasıdır. Hz. Hatice vahiy mevzusunu akrabası Varaka b. Nevfel’e anlatınca Hıristiyan olan Nevfel O’na, bu olayın yıllar önce İncil’de geçtiğini ve dine davet eden son Peygamberin geleceğini, sonra kavmi tarafından yurdundan çıkarılacağını bildirmişti.

Böylece ileride yaşayacağı büyük bir hicret O’nun yeni misyonuyla, nübüvvetle birlikte tanıştığı bir kavram olmuştu. Hicret Öncesi Toplantılar: Tevrat’ta anlatıldığı gibi Hz. Musa da Mısır’dan çıkmadan önce toplantılar yapmış ve ondan sonra hicret etmiştir.

Hicret öncesi ilk toplantı Akabe’de gece geç vakit gizli bir şekilde yapıldı. Bu toplantıdaki görüşmeler sonunda aşağıdaki şekilde söz vererek ahitleştiler; “-Allah’a şirk koşmamak.-Hırsızlık etmemek.- Zina yapmamak -Çoçuklarımızı öldürmemek.- Kimseye iftira etmemek.- Hayırlı işe muhalefet etmemek”- Sözünde duranın ecrini Allah üzerine almıştır ve onlara cenneti vermiştir. II.Akebe : “Geceleyin tanyeri ağardığı zaman Akabe’nin dibinde buluşalım” dendi. Belirtilen şekilde Akabe’de buluştular. Es’ad b. Zurare konuştu: “Kendimizi, evlatlarımızı, kadınlarımızı esirgeyip, koruduğumuz şéylerden Seni de koruyacağız. Eğer bu ahdimizi bozarsak, Allah’ın ahdini bozan bedbaht insanlar olalım. Ya Rasulullah! Kendin için arzu ettiğin ahdini bizden al. Rabbin için de istediğin şartı bize koş” dedi.

“Yüce Allah için koşacağım şartım şudur: Ona şirk koşmamanız, namazı kılmanız, zekatınızı vermenizdir. Kendim için isteyeceğim şudur: Allah’ın Peygamberi olduğuma şahadet etmeniz, kendinizi, çocuklarınızı ve kadınlarınızı koruduğunuz şeylerden beni de korumanızdır.” Hicretin Başlaması Biatle birlikte İslam davasına taraflar da ikiden üçe çıkmış oluyordu. şimdi Mekkeli müşrikler ve müminler şeklinde iki tarafa birde Medineli mü’minlerin katılması bütün şartlan müminlerin lehine olacak şekilde alt üst etmişti Medineli Müslümanlar Allah’ın Rasülünü ve müminleri Medine’ye davet etmişler, bu davetleri de kabul edilmişti. Önce Habeşistan hicretinde olduğu gibi başlarında peygamberleri olmadan müminler Medine’ye hicret ettiler. Daha sonra ise Taife gittiği gibi yanında bir kişi ile -Hz. Ebu Bekir- Peygamberimiz Medine’ye hicret etti.

Müslümanlar gizli ve küçük gruplar halinde Medine’ye hicret etmeye başladılar. Bütün Müslümanlar gizlice Mekke’yi terk edip hicret ediyorlardı. Sadece Hz. Ömer, alenen müşriklere meydan okuyarak ve hicretini ilan ederek hicret etti.

Bir gün Hz Ebu Bekir yeni bir durum olduğunu fark ederek Rasulullah’tan yeni bir haber olup olmadığını sordu. O’da ” Yüce Allah Bana Mekke’den Medine’ye hicrete izin verdi.”buyurdu. Hz.Ali’yi çağırdı. O’na kendi yatağına yatmasını, korkmamasını, ayrıca Mekkelilerin kimseye güvenmeyip kendisine teslim ettiği emanetleri O’na tek tek vererek sabah kalktığında bu emanetleri sahiplerine vermesini istedi. Daha sonra Medine’ye dönmesïni söyledi.

Gizlice Çıkış ve Takip: Peygamberimizin evi, çeşitli kabilelerden seçilen kiralık katiller tarafından kuşatılmıştı O, evde Hz.Ali ile konuştuktan sonra çıktı. Kaynaklar,0′ nun gece evinin kapısından çıkarak katiller arasından geçip gittiğiııi bildirmektedir. Evden çıktı. Yerden bir avuç toprak a1arak evi kuşatanların üzerine saçtı. Rasulullah evden ayrıldıkdan sonra Hz Ebu Bekir’in evine gitti ve beraber yola çıktılar. Fakat müşrikler peşlerine takılarak onları takip etmeye başladılar. Efendimiz mağarada konakladılar. Onlar içeride saklanırken mağaranın ağzına örümcek ağ germ1şti. Böylesine zaif bir engel bu kadar azgın bir düşmanı durdurmaya yetmişti.

Rasulullah’ın hicreti sekiz gün sürdü Rasulullah bir müddet Kuba`da kalmaya karar verdi. Kuran’da “Takva Mescidi” olarak geçen mescidi inşa ettiler Rasulullah onüç gün kadar Kuba’da ka1dıktan sonra Medine’ye hareket etti. Medine’ye vardığında herkes O’nu bekliyordu. Bütün halk kendi evlerinde misafir olmasını arzu ediyorlardı. Lakin devesi Kusva’nın çöktüğü yerde evinin yapılmasına karar verildi. Rasulullah Medine’ye ilk geldiği gün1erde O’nu evinde misafir eden Ebu Eyyub(ra) da şunları söylemekte idi. “Evim iki katlı idi. Üst katını Rasulullah’a vermek istedim fakat O “Ya Eyyub! Evin alt katında bulunmanız bize daha uygun olur” dedi. Alt katta oturdu. Biz üst katta bulunuyorduk. 0 sırada içinden su bulunan testimiz kırıldı. Rasulullah’ın üzerine damlayıp O’nu rahatsız etmesinden korkarak eşimle tek örtüneceğimiz yorganımızı suyun üzerine bastırdık.

MEDİNE’DE YAPILANLAR

Muhacir ve Ensar Arasında Kardeşlik Tesisi: Muhacirler, her şeylerini bırakıp geldikleri Medine’nin havasına da, adetlerine de, çalışma şartlarına da alışkın değillerdi.

Rasulullah, kırk beş muhacirle, kırk beş ensarı Malik b. Enes’in evinde topladı. Bunları birbirleriyle kardeş ilan etti. Bu kardeşlikle muhacirler, Medineli kardeşlerinin varlıklarına ortak oldukları gibi birbirlerine mirasçı da oluyorlardı. Miras hukuku Bedir Savaşı sonrasına kadar bu özelliğini korudu. Daha sonra bu hüküm Kur’an ayetleriyle değiştirildi.

Peygamber Mescidi’nin İnşası: Medine’de önceleri mü’minlerin topluca ibadet edecekleri bir mescidleri yoktu. Temeller kazıldı, kerpiçler hazırlandı ve yedi ay içinde taş temel üzerine kerpiç duvarlar örülerek üzeri hurma ağaçlarıyla örtüldü. Tabanı çakıl taşlarıyla doldurulduktan sonra kumla düzeltildi. Efendimiz bu mescidin inşaasında bizzat kerpiç taşıyarak işçi gibi çalışmıştı.

Müslümalar için bir oda yapıldı. Burada kalan müslümanlara “Ashab-ı Suffa” adı verildi, Medine Mescidi, Kuba’da yapılan mescidden sonra yapılan ikinci mesciddir.

Medine Sözleşmesi: Hicretin nihayetiyle birlikte de sosyal şartlar, onu hızla devletleşmeye yöneltiyordu. Müslamanlar tam anlamıyla birbiriyle kaynaşmış, sosyal hayat tam istikrara kavuşmamıştı. Evs ve Hazreç kabileleri topluca müslüman olmuşlardı, ancak bu topluca Müslümanlık yeni sorunları da beraberinde getirmişti.

Bütün bu şartlar, Medine’nin bağımsız bir yapı olduğunu ortaya koymaya zorluyordu. Yani devlet olmak kaçınılmaz hale gelmişti. Medine halkının temsilcilerini Enes b.Malik’in evinde topladı. Medine’nin müstakil bir devlet halinde hareket edebilmesi için temsilcilerin hepsinin de kabul edecekleri bazı temel prensipler tesbit edilerek yazıldı. İlk savunma birlikleri kuruldu ve diğer kurumlar teşekkül ettirildi.

PEYGAMBERLERİN ÇOCUKLUK HÎCRETLERİ

Hz. İbrahim’in çocukluk Hicreti: Hz.İbrahim Nemrut b.Kenan zamanında doğdu. Nemrutun bir çok kâhinleri, müneccimleri vardı. Onlar Nemrud’a bir çocuk doğacak ve senin dinini değiştirecek. Mülkün son bulacak. O sene doğan çocukların öldürülmesi emredildi. Anası Hz.İbrahim’i doğurdu ve babası O’nu bir mağaraya gizledi.

Hz.İsmail’in Cocukluk Hicreti: Hz.İbrahim Hacer’le evlenip Hz.İsmail doğduktan sonra, emzirmekte olduğu bu oğlu ile beraber Sara’nm taarruzundan korunınak için Şam’dan çıkıp Mekke’ye geldi. Hacer’le Hz.İsmail’i Mescid-I Haram’ın bulunduğu yerin ve mescidin yüksek bir mahallindeki Zemzem kuyusunun yukarısında büyük bir ağacın yanına bıraktı.

Hz. Yusuf’un Çocukluk Hicreti: Hz.Yusuf’un çocukluk hicreti Kur’an-ı Kerim’de anlatılır. Kardeşleri Hz.Yusuf’u ve Bünyamin’i kıskanmaktadırlar. Yusuf’u uzak bir yere götürüp öldürmeye karar verirler. Babalarından zorla izin aldıktan sonra uzak bir yere gittiler. Hz.Yusuf’u bir kuyuya attılar. Bir kervan Yusuf’u kuyudan çıkarıp satmak üzere Mısır’a götürdüler.0rada Mısır Emirine satıldı.

Hz.Musa’nın Çocukluk Hicreti : Hz.Musa’nın doğumu Hz.İbrahim’e benzer. Doğacağı kainler tarafından Firavun’a bildirilir. Hz.Musa ölümden kurtulur. Annesi O’nu bir sepete koyarak Nil’e bırakır ve Hz.Musa Firavunun sarayına gider. Firavun tarafından büyütülür.

Hz.Muhammed (sas) ‘in çocukluk Hicreti: Mekke’de bir adet vardı. Doğan çocuklar başka bir anneye emzirilmek üzere veriliyordu. Peygamber Efendimiz’i emziren Halime anamız ise o yıl kıtlık olduğu için emzirecek çocuk arıyordu. Bir kervanla Mekke’ye geldi. Yeni doğan oğlu Abdullah, zayıf merkebi ve süt vermeyen devesiyle diğerlerinden geride kalmıştı. Mekke’ye geç girmişlerdi. Herkes iyi, varlıklı ailelerin çocuklarını almış; Efendimiz’i, yetimdir bize birey veremezler diye kimse almaya yanaşmamıştı.

Halime almayı kabul etti. Efendimiz’i yanlarına aldıktan sonra evleri bereketlenmişti. Hz. Muhammed (sas)’i alarak Mekke’den ayrıldı. Böylelikle Efendimiz hicret etmiş oluyordu.

Çağlayan Yayınevi

Modern zamanlarda büyük, derin ve evrensel bir dönüşümü haber veren Din, modernizmin alternatifi, onun panzehiri sahici bir paradigma konumundadır. Yakın vadedeki bütün siyasal çıkar hesaplarının ötesinde Din, gezegenimiz ve üzerinde yaşayan bütün canlıların kaderiyle yakından ilgili bir söylem geliştirmektedir. Her büyük ve köklü değişim öncesinde olduğu gibi, tarihsel çevrimin bu kritik evresinde de bu hayati Dini dönüşüm bazı tehlikelerle karşı karşıyadır. Söz konusu tehlikeler iki ana grupta toplanabilir:

Modernizmin Manipülasyonu

Bundan şunu kastediyoruz: Evrensel anlamda kurtarıcı bir mesaj içeren Din, modern güçler tarafından, yine modernizm lehinde ve ona yeni bir yaşama şansı kazandıracak bir fonksiyona dönüştürülebilir. Çağımızda bunun bol örneklerine rastlamak mümkün. Hemen akla geleni, çevre sorunlarının ilk gündeme geldiği yıllarda çevrecilerin geliştirdiği köktenci ve kapsamlı muhalefetin bugün geldiği noktadır. Yazık ki, bugün çevre hareketleri modern ekonomi ve teknolojinin güdümüne giren bir “çevre endüstrisi”ne dönüşmüştür.

1960’lı yıllarda sorumsuz güçlerin elinde imhacı ve despot yöntemlerle geliştirilen sanayinin gezegen ölçeğinde yol açtığı tahribat anlamlı ve insan yüzlü bir muhalefete ilham veriyordu. Bir süre sonra sistem, çevrecilere belirli bir alan tanıyarak onları kendi içinde “yararlı bir muhalefetle dönüştürdü. Şimdi endüstri, çevre merkezli yeni bir gelişme gösteriyor; öyle ki, sanayileşmiş ve elektronik çağa girmiş ülkeler, yoksul ülkelere çevre korumacı, ekolojist söylem ve muhalefetleri ihraç edip bunun yanında çevre endüstrilerini de pazarlamaya başladılar. Batı tahrip ettiği çevreyi, şimdi yine kendisinin geliştirdiği pahalı endüstrilerle nötrolize edebileceğini söylüyor, bizi çevre yatırımlarına teşvik ediyor.

Bir önceki bölümde gösterdiğimiz gibi Heavy Metalcilerin de başına gelen çevrecilerden farklı olmadı. Önceleri modern dünyanın kuramlarına, teknoloji ve yeknesak düzenine bir protesto ruhu ile karşı çıkan bu marjinal gruplar, şimdi muazzam bir endüstriyi harekete geçirip geniş kitleleri sisteme dahil ediyorlar.

Dünya sisteminin büyük güçleri Din olgusu karşısında da aynı strateji içindedirler. Bir yandan Doğu Bloku’nu çökertme yolunda Din’i etkili bir siyaset aracı şeklinde kullanırken, öte yandan İslâm dünyasında “İslâmizasyon” veya “Ilımlı İslâm”la Din’i nötralize etmenin yollarını arıyorlar. Yarın öbür gün bizim söylediğimiz bütün sloganları onların dilinden dinleyebiliriz. Burada amaç, “İslâm’a karşı bir İslâm”ın fonksiyonel  bir rol yüklenmesidir. En büyük tehlike kendisi “din-dışı” iken, modernizmin Din’e sahip çıkmasıdır. Bu politika bizi faizsiz kuruluşlarla banka sistemine, Hakiki Şeriat Donları ve Mayolar’la (Haşedon-Haşema) plajlara götürür. Formül gayet masumanedir: “Faizsiz Banka, Günahsız Zina, Alkolsüz Bira.”

Ürdün Kralı Hüseyin’in sloganı şuydu: “El-İslâm hüve’l-hall.” Yani “İslâm tek çözümdür.” Kral, İslâmizasyon politikası bağlamında şunları söylüyordu: “Biz İslâm’a geri dönüş yapmıyoruz, aksine ona doğru ilerliyoruz…” Bu çarpıcı sloganlar karşısında ne denebilir? Ancak unutulmamalı ki, profesyonel mankenlere uzun elbise giydirip “İslâmî defileler” düzenlemek ne kadar İslâmi ve meşru ise Kral’ın da sloganları o kadar İslâmi ve meşrudur.

Modernizmin nasıl masum ve rafine gerekçelerle hayatımızda yer ettiğini herkes kolay kolay farkedemez. Bazen en “İslâmi” görünen taleplerin arkaplandaki yönlendirici gücü modernizmdir.

Sözgelimi bir Müslüman hanım yazar, İslâm’da kadına tanınan hakları anlatıp Batı kültürünün kadını nasıl yozlaştırdığını sıralarken, şöyle bir cümle kullanabiliyorsa, o gerçekte modernizme karşı görünüyor olmasına rağmen bir modernisttir: “Aydın bir Müslüman kadın çocuk yapmaya karar verdiği zaman…” Modernizm rahatlıkla İslâmi kılıklara girebilir. Genç, yüksek öğrenim görmüş ve aydın bir Müslüman hanım, kocasından eve otomatik bir çamaşır makinası almasını isterken şu masum ve makul gerekçeyi öne sürer: “Haftada birkaç saatimi çamaşıra ayıracağıma, dışarıda İslâmi tebliğe ayırayım. Teknoloji bize bu imkânı sağlıyor.” Bu “masum ve makul” gerekçe, gerçekte hiç de masum ve makul değil, ama “rasyonel ve fonksiyonel” bir gerekçe olup modernizmin ta kendisidir. Bundan sonra iki çocuktan fazla doğurmak istemeyen, lokantalardan yemek getiren, fazla kilolarını spor veya güzellik salonlarında atmakla uğraşan “türbanlı feministler ile sakallı modernistler”den oluşmuş çekirdek ailelere tanık olabiliriz. Aslında şöyle bir çevremize, hatta kendimize baksak “İslâmi modernizasyon”un nasıl içimize, evlerimize, hayatımıza sızdığını göreceğiz.

Bu anlamda modernizm temelde zihinsel bir sorundur ve Berger’in deyimiyle özel bir bilinç yapısı olarak ortaya çıkmaktadır. Şu halde modernizme karşı öncelikle zihinsel seviyede alternatif düşünce ve çözümler geliştirmek durumundayız.

Ancak sistem kendini savunacak mekanizmalar geliştirmekte geri kalmıyor. Uluslararası düzeyde modernizme karşı gelişebilecek İslâmi bir protestoya karşı, Batı kapitalizminin iç sıkıntısını dışarıya atabileceği bir menfez konumunda Doğu dinlerini, bize göre birer tarihsel kültürden başka hiçbir anlamı olmayan Taoizm’i ve Budizm’i önümüze sürüyor, bu büyük dini gelenekleri tahrife uğratıyor. Bu, kapitalizme rehabilitasyon sağlama yanında hakiki İslâm’a karşı sahte bir dini alternatif geliştirme çabasından başka bir şey değil. Müslümanlar, bu yakın planda sergilenen manipülasyonları, son İlahi Mesaj’ı derin kültürel ve entelektüel boyutlarda ve evrensel sorunları göz önüne alarak anlatmak suretiyle aşabilirler. Çünkü sorun, sadece ulusal sınırlar içinde yaşayan bir ülkenin sorunu değil, bütün insanlığın, gezegenin sorunudur. Ve üstelik biz biliyoruz ki hayatın kendisinden kaçmak bir çözüm değildir ve gerçek muhalifler modern sisteme katılmadan hayata katılabilir ve alternatif hayat biçimleri yaşayabilirler. Bunun referansı Sünnet’e dönüştür.

Geleneğin Manipülasyonu

Yazık ki, Müslüman aydınların çoğu, son İlahi Mesaj’ın ismi olan İslâmiyet’i evrensel boyutlarda ve bütün ulusları kapsayan bir öğreti şeklinde algılamıyor, tam aksine mesajı kendi milli/ulusal telakki ve gelenekleriyle daraltıyorlar. Son yıllarda buna geniş ölçüde yardım eden ve katılan sözde kutsal geleneğe sahip çıkan ve çoklukla Batıda faaliyet gösteren Doğulu entelektüeller oldu. Bugüne kadar Batı hümanizması karşısında bu entelektüellerin Din adına kutsal gelenekleri savundukları ve modernizmle uzlaşmadıkları sanılıyordu. Oysa, asıl modernizmin İslâm dünyasında yol açtığı siyasi, beşeri, maddî ve kültürel tahribata karşı İslâmi bir direniş baş gösterdiğinde, bu entelektüellerin nasıl Batılılarla aynı dili konuşup Müslümanların haklı direnişini “fundamentalizm” diye saldırdıkları görüldü.

Bu garip jargon kullanımına Müslüman çevreler tarafından dikkatle izlenen S. Hüseyin Nasr diliyle tanık olmamız pek şaşırtıcı olmadı. İran Şahı ve kızkardeşi Eşrefle yakın bağlantılarını bilenler, İslâm devriminin S. Hüseyin Nasr’a büyük şeyler kaybettirdiği şüphesine kapılıyorlar. Ancak yine de Nasr’ın gerçekten az yetişir seçkin bir entelektüel ve İslâm’ın ilim, düşünce ve irfan mirasına olan özgüveni takdire şayandır. İslâm’ın zengin kültürel, bilimsel mirasına Tasavvuf’u ve Şia öğretisini temel alarak sahip çıkan S. Hüseyin Nasr, “Modern Dünyada Geleneksel İslâm” adlı kitabında Batı modernizmine karşı çıkan bütün İslâmi akımları bir kalemde “fundamentalist” diye silip bir kenara atıyor, sadece kendisinin temsil ettiği Gelenekselci akımın meşru olduğunu söylüyor.

S.H. Nasr, bizi ilginç bir tarih görüşünden hareket ederek tarihte ne olduysa gelenek adına olduğundan “meşru ve doğrudur” cinsinden garip bir düşünce ile tarihin kırkambarını olduğu gibi kabul etmeye çağırıyor. Bu, Yahudi öğretinin “Eğer gelenekse doğrudur” ilkesini teyid eden ilginç bir yaklaşımdır. Onun tarih görüşünde İlahi ilkelere uygunluk veya sapma diye bir problem yoktur. Bir şeyin meşruiyetini tayin eden şey, tarihte yaşanmış ve gelenek tarafından korunmuş olmasıdır. Oysa bu tarihin kırk ambarında; saltanat ve hilafet rejimleri, hukuk ihlalleri, kardeş katli, Yunan metafiziği, Hind mistisizmi, İskenderiye Neo-Platonizm’i ve eski İran dinlerinin hurafeleri de var ki, bunlar bir çok sözde İslâmi ve dini akımda derin izler bırakarak geleneği meydana getirmişlerdir.

Kur’ân üzerinde ok talimi yapan halifeler, Kerbela törenlerinde vücudunu dağlayan insanlar, bilginleri katleden, derilerini yüzen sultanlar da bu geleneğin birer parçasıdır. Gelenekselcilere kalırsa, Alamut Kalesi İsmaililiği, Noktavilik, Hurufilik, Ebu Zekeriya er-Razi ve İbnu’r- Ravendi’nin deist görüşleri, tasavvuf adına çıkmış ne kadar marjinal fırka ve tarikat varsa gelenek içinde meşru bir yere sahiptirler. Elbette bu sözünü ettiğimiz kadim kültürlerin hikmet özünü araştırıp Kur’ânî vahy ile yeniden tanımlamak isteyen Farabi, İbn Sina, Biruni, Suhreverdi, İbn Rüşd, Molla Sadra vb. filozof ve sûfilerin eşsiz ve yararlı çabalarını İslâmi gelenek dışında tutmuyoruz. Ama bunları ve diğerlerinin düşüncelerini test edebilecek bazı temel, nihai ve sabit kriterlere ihtiyacımız var ki, bizce bu da Kur’ânî vahyin kendisi ve onda yer alan ölümsüz hüküm ve ilkelerdir.

Gelenekselci kuramcılar ve onların hevesli izleyicileri şu gerçeği unutuyorlar: Eğer gelenek hep doğru olarak kendi orijinal ve ilahi saf menbaına uygun aksaydı, Müslüman dünya bugünkü utanç verici durumda olmayacaktı. Şu içinde bulunduğumuz kölece taklit, yoksulluk, sefalet, eğitimsizlik, baskı rejimleri, askeri yönetimler, insan haklarının hiçe sayılması vb. binlerce felaket gökten zembille inmedi.

S.Hüseyin Nasr, bütün bunları sorgulayanları yargılıyor; fundamentalizmin Hıristiyan tarihine ait bir miras ve tanımlama olduğunu çok iyi bildiği halde Müslüman dünyanın gerçek kültürel, ekonomik ve siyasal bağımsızlığını isteyenleri “fundamentalist” olarak tanımlıyor. Ona göre modernizme karşı sahih ve Kur’ân’la doğrulanan gelenekle değil, ne olursa olsun yaşanmış ve tecrübe edilmiş gelenekle karşı çıkılacaktır. Oysa modernizmin bütün dünyada ve bütün gelenekleri çökerttiğini gözlüyoruz. Modernizm karşısında gelenekle değil, Kur’ânî vahy ve onun yol göstericisi ilahi Öğreti ile durulabilir. Bir gelenek bu Öğreti ile doğrulandığı oranda kabule şayandır ve modernizm karşısında bir alternatif oluşturabilir.

Yaşadığımız modern zamanlarda genelde Din ve özelde son ilahi Tebliğ olan İslâmiyet, her halükârda en çok konuşulan, insan zihnini meşgul eden bir konu olacaktır. Ancak unutulan nokta şudur: Modern zamanların Müslümanı tarihin derin dehlizlerinden Din’i olduğu gibi alıp bugüne taşımıyor, aksine onu adeta yeniden keşfediyor. Bundan dolayı hiç kimse bugünkü insanlığı ve toplumu tutup tarihin karanlık dehlizlerine geri götürmeyi düşünmüyor. Din’in modern insanın ve toplumun sosyal, ekonomik ve kültürel taleplerine sahici bir cevap vermesi, çağdaş konumuyla örtüşmesi bundan dolayı kaçınılmazdır. Siyasal bağımsızlık, sosyal adalet ve anti-sömürücü boyutu olmayan bir din, gelenekçi ruhların geçmişe takılıp kalan basit bir nostaljisi durumunda kalır. Bu anlamda Gelenekselcilerin bize önerdiği Gelenek, statükoyu meşrulaştırmaktan başka hiçbir yere varamayacak olan tehlikeli bir dini manipülasyondur.

İslâm dünyasının önündeki iki büyük tehlikeden biri Batıyı kölece taklit ise, bir diğeri de kendi geleneğini kölece taklittir.

Din’in Millileştirilmesi      

Benzer bir etki İslâm fıkhında da gözlenir. Necd bölgesi, Basra, Kûfe, Şam ve Bağdat gibi özel yörelerin sosyo-ekonomik ve tarihsel şartlarında teşekkül eden bir hukuk; bütün dünya uluslarına kutsal metinmiş gibi adeta zorla benimsetilmek isteniyor, o hukukun teşekkülünde yerel ve yöresel şartların payı hiç hesaba katılmıyor. Böyle bir hukuku her yerde uygulamak için herhalde yönetimi “fıkıh despotları”nın eline veren totaliter ve zorba bir devlet kurmak gerekecek. Münzel Şeriat, temel çerçeveyi belirleyen içtihatlar dışında özel bir yöreye ve zamana ait fetva ve çözümlerin evrenselleştirilmesi İslâm’ın yaşanabilirliğini kısıtlıyor.

Arap, İran ve Türk tecrübesinin kutsal bir gelenek formu içinde İslâm adına sunulması ve asıl Kur’ânî vahyin bundan ayrı tutulmaması modern zamanlardaki İslâmi tebliğin önündeki en büyük engellerin başında gelmektedir. İlahi mesajı bu ulusal ve geleneksel ek kimlik ve karakterlerden arındırıp onu bütün insanların dini konumunda sunmalıdır. İslâm’ın başka karakterlere, dil, örf, gelenek ve folklora da açık olduğunu anlatmak zorundayız. Bu, Müslüman halkların kendilerine özgü kimliklerini inkâr etmeleri demek değil, başka halkların ve insan topluluklarının da İslâm içinde meşru ve zengin bir gelenek oluşturabileceklerini kabul etmeleri demektir.

Eğer bir Alman, Müslüman olacaksa, ne ismini ne hamburgeri bırakıp “İslâmi yemek” adına köfte ve lahmacun yemek, ne de bizim gibi giyinmek zorundadır. Gelenekleri tashih edip yeniden inşa edecek olan, geçmiş gelenekler değil, onların temel paradigması durumunda olan Kur’ânî vahy ve onun yaşanan tecrübesidir. Eğer İslâm adına savunulacak meşru bir Gelenek’ten söz edilecekse, bu, sadece Kur’âni vahyin en doğru tecrübe ve pratiği olan Peygamber Sünneti olur. Ne bütünüyle (yani sorgusuz sualsiz) Geunonyen gelenek ne de İslâm tarihinin kırkambarı olan teamül ve görenekleri Kur’ân ve Sünnet’in yerine ikame edilemez, onlarla eşit düzeyde ele alınamaz.

İnsanoğlunun büyük bir çevrimi tamamlamak üzere olduğu ve bunun belirtisi olarak derin bir krizden geçtiği zamanın bu evresinde İran Şiiliği, Türk Sufiliği veya Arap Selefîliği, bütün insanlara seslenen İlahi Öğreti’nin tek açıklama ve ifade formu olamaz. Bunların her biri İslâm mirasın bir mecrasıdır, ama tek mecrası ve bütünü değildir. Başka bir ifadeyle, bunlar ve diğer fırka ve mezhepler bizim tarihimizin güzel ve zengin mirasını meydana getirirler, bu anlamda ne tarihsel mirasa, ne de geleneğe karşı çıkılamaz. Ama tarih de, gelenek de aşılmak durumundadır. Aksi halde kültürün ve hatta insanın tarihsel yürüyüşündeki süreklilik kesilmiş olur.

Kaldı ki, salt geleneğe dönüş, kadîm siyasi ve askeri çatışma tohumlarını yeniden yeşertmek ve bugün her zamankinden çok birlik olmaya muhtaç İslâm ümmetini yeni bir fitne ve kaos ortamına sürüklemek olur.

Kur’ân, her yeni gelen peygamberin kendisinden önceki peygamberlerin mesajını doğruladığını, yabancı unsurlardan ve bozulmalardan tashih ettiğini ve tamamladığını söyler. Günümüzün Müslüman ulema ve aydını da, Kur’ânî vahyi temel alarak, kendi geleneğini doğrulamak, yabancı unsur ve çürümelerden temizlemek ve böylelikle ona kendisi de katkılarda bulunup sonraki kuşaklara aktarmak zorundadır (Daha geniş bilgi için bkz. Ali Bulaç, Tarih, Toplum ve Gelenek, İstanbul, 1996).

Geçmişte ve bugün birçok topluluk ve kabile kendi geleneğini aşamadığı için çürümeye uğradı. İşte Afrika’daki kabileler, tanrılarına insan adayan Aztekler, bitkisel hayat yaşayan yerliler ve başkaları. Çürüme; gelenekte tekrara düşüldüğü zaman başlar.

Şunu unutmamak lazım: İslâm dünyasının ve İslâm’ın uyanışı, kendilerini Müslüman tanımlayan ülkelerin uyanışı demek değildir; eğer öyle algılanacak olursa, bu, İslâm milliyetçiliği olur, tanım gereği Batıya ve Doğuya düşmanlığa dönüşür. Oysa “Batı da, Doğu da Allah’ındır.” (73/ Müzzemmil, 9). Biz Batıya coğrafya ve halkıyla değil, bugünkü sorunların nedeni olan kültürünün temel parametreleri ve tahakkümcü politikaları dolayısıyla karşıyız. Yoksa onlar da Adem’in çocuklarıdır, yaratılışta eşlerimizdir ve İlahi Tebliğ’e muhtaçtırlar.

İslâmi uyanış, Hakikat Bilgisi’ni ve Hikmet’i kaybeden modern insana yeni bir arayış imkânının belirmesidir. Buysa Müslüman dünyanın olduğu kadar, Doğunun ve Batının kısaca bütün dünyanın muhtaç olduğu şeydir. İslâmiyet’i, Ortadoğu uluslarının dini olarak görmek ve göstermek isteyenler, bu evrensel kurtuluş mesajını coğrafi ve tarihi bir bölgenin bilinen sınırları içine hapsederek bloke etmek hatasına düşmektedirler. Nitekim bunun en canlı kanıtı, İslâm’ın ulus/millet kavramını aşan ve ümmeti doğru ve nihai bir amaç kabul eden manevi birlik fikridir.

Ancak şurası da kaydedilmeye değer bir konu ki, bugün İslâm dünyası dediğimiz geniş coğrafi bölgenin Doğu ve Batı arasında ara bir yerde olması ile 1990’lara kadar tam kapitalizm ve tam sosyalizm şeklinde bölünen iki karşıt kutuptan uzak durması, İslâm’ın itidal, orta yol ve vasat ümmet idealinin hâlâ bereketli etkisini gösteriyor olmasını ifade eder. Müslüman halkların gönüllerinde yatan asıl tercih, işte tam bu orta yol- vasat ümmet idealidir.

Elbette İslâm’ın bugün Ortadoğu dediğimiz bölgenin yaygın ve etkili dini olmasının bir başka anlamı var. Nasıl kadim geçmişte Doğu ile Batı arasında bu gölgede ortaya çıkan kültürler bir aracılık görevi yaptılarsa, Müslüman dünya da bunu geçmişte yaptı; Çin, Hind, İran, Babil, Mısır ve Yunan’dan hikmet ve ilimleri topladı, kendi sahih paradigmasıyla yoğurdu, yeniden tanımladı ve Batıyı da bundan yararlandırdı. Bugün de Doğu ile Batı arasında itidal rolünü oynayacak kurtarıcı bir kültüre ihtiyaç duyuluyor. İşte İslâm dünyası, bu her iki dünyanın aşırılık ve kutuplaşmalarından uzak, orta yol bir irfan olarak aynı tarihsel ve evrensel bir uyanışı gerçekleştirmeye adaydır.

Ali Bulaç,” Din ve Modernizm” Adlı Kitaptan Alınmıştır

İletişim kazalarımız yüzünden gönüllerimiz hep yaralı.

Hâlâ eğitim sistemimizde doğru düzgün iletişim dersleri yok. Göstermelik bir kaç ders var. Çocuklara işlerine yaramayacak pek çok bilgi öğretiliyor; ama en önemli bilgiler öğretilmiyor. Hele günümüz gençliği, iletişim konusunda bir facia. Anne-baba ile nasıl konuşulur? Öğretmene nasıl davranılır? bilmiyorlar.

Gençler, saygısızlık etmeyi, büyüklere laf yetiştirmeyi, özgürlük ya da zeka alameti zannediyorlar. Evimin balkonu “Anadolu Lisesi”ne bakıyor, yan tarafımda sitenin çocuk parkı var. Balkona çıkarken kulaklarımı tıkamam gerekiyor. O küçücük çocuklar birbirlerine karşı sanki küfür yarışına giriyorlar. Salıncakta sallanma yaşlarında küfür öğrenmişler.

Bu çocukların aileleri hep düzgün insanlar. Evlerinde küfür kelimeleri kullanıldığı zannetmiyorum. Artık çocuklarımızı biz değil, çevre yetiştiriyor. Eskiden ailelerin etkisi daha fazlaydı çocuklar üzerinde. Biz eğitim hataları yaptık; televizyon, bilgisayar ve çevre de çocuklarımızı bizden aldı.

Yaz tatilinde her yerde yaz okulları açıldı: Diyanet İşleri Başkanlığı’na bağlı Kur’ an Kursları, dernekler, vakıflar, etüt merkezleri, tatilde çocuklar için yaz okulları yapıyorlar, kurslar düzenliyorlar. Geçmiş yıllarda çocuklarımı farklı yerlere gönderdim. Yaz okulu olduğu için yüzme, gezme gibi etkinlikler, çocuklara cazip geliyor; fakat dini eğitim noktasında çok yetersizler. Dini eğitim denince sadece Kur’ân-i Kerim okutup, ezber yaptırmak ve çocukların çok da anlamadığı fıkıh konularını ezberletmek zannediliyor hâlâ pek çok yerde. Çocuklara ezber konusunda o kadar yükleniyorlar ki çocuklar kısa süre sonra gitmekten vazgeçiyorlar.

Çocuklara zorla ezber yaptıracaklarına: “Namaz sûrelerinin anlamlarını öğretseler, birlikte namaz kılsalar, güzel ahlakı uygulamalı gösterseler, iletişim dersi verseler, iletişim ile ilgili âyet-i kerîmelerin anlamlarını ezberletseler, peygamberimizin örnek davranışlarını anlatsalar, çocuklara dini sevdirseler” yeter.

Nedense Kur’an Kurslarına giden çocukların pek çoğunun, dini konularda hevesleri ölüyor. İstisnalar vardır elbette; ama benim gördüklerim genellikle öyle. Bir kaç ay kursa giden çocuklar, her şeyi bilirim havalarına giriyorlar. Dini konuları araştırma, okuma, öğrenme hevesleri kalmıyor. Bu eğitim-öğretim sisteminde bir bozukluk var. Elli yıl önceki aynı sistem hâlâ devam ediyor. Belli ki bu çağın çocukları için yetersiz kalıyor.

Diyanet İşleri Başkanlığı’ na ve dini konularda eğitim yapan, vakıf ve dernek yöneticilerine bir çağrım var: Önümüzdeki yılın “kurslarının ve yaz okullarının” adını ve içeriğini değiştirelim. “yaz okulları” nın adı “Kur’ân-i İletişim Okulları” olsun. Buralarda “Kur’an Ahlakını” öğretelim. Çocuklar; nezaketi, güzel konuşmayı, öfke kontrolünü, sabrı, kötülüğü iyilikle savmayı öğrensinler. Kısacası dinimizin adâbı muaşereti öğretilsin. “Nezaket Kursları” açılsın her yerde.

Hiçbir şeyden memnun olmayan, şükretmeyi bilmeyen, bencil, merhametsiz bir nesil yetişiyor. Okullarda, hasta ve engelli arkadaşları ile alay eden çocukları duyuyoruz. Çocuklara ahlâki konularda pratik çalışmalar yaptıralım; ibret alacakları yerlere götürelim.

Hatalı davranışlarının farkına varabilmeleri için biraz da ahlâki testler çözdürelim. Bakalım nasıl cevaplar verecekler.

“Babanız su istedi; ne yapmanız gerekir?”

-Yüzümü ekşitir, sesimi çıkarmam.

-“Bekle biraz, az sonra getiririm” deyip, oyalarım.

-Çemkiririm. “Kendin al.” derim.

-Espriye vurur: “Baba ben de çok susadım; sen içerken bana da getirir misin?” derim.

-Hiçbirisi

“Birisi size bağırdı, ne yaparsınız?”

-Ben de ona bağırırım.

-Bana kimse bağıramaz; hakaret edip söverim.

-Alay eder, dalga geçerim.

-Şiddete baş vururum

-Hiçbirisi

Çocuklar kendileri söylesinler, ne yapacaklarını. Cevaplar testte olmasın. Onları klasik okul bilgilerinden kurtarıp biraz “hayat bilgisi” öğretelim.

Tabii bu arada çocuklarımızın hatalarında kendi paylarımızı da göz ardı etmeyelim. Çocuklarımızı iyi yetiştiremiyoruz; kabul edelim. Güzel yetiştirenlere sözüm yok, istisnalar kaideyi bozmaz. Fakat genel anlamda bir sorun var. Saygılı olsunlar diye baskı yaptık; bağımlı ve korkak oldular. Özgüvenleri gelişsin diye müdahale etmedik; saygısız oldular. Korkak olmasınlar diye serbest bıraktık; kimseyi dinlemez oldular.

Gençlere dinimizi sevdiremedik. “Altı Paris, üstü Mekke” diye giyimlerini eleştirdiğimiz genç kızlara kızıyoruz; ama onları biz yetiştirdik. Biraz psikoloji, biraz ana babadan gördüklerimiz, biraz oradan buradan duyduklarımızla karışık bir eğitim programı uyguladık.

Kur’ân-ı Kerîm’in ve sevgili peygamberimizin eğitim metodunu göz ardı ettik. Kafadan rafadan annelik babalık yaptık. Kendimde söylediklerimin içindeyim; kimseyi suçlamıyorum, yanlış anlaşılmasın. Maalesef ki dindar ailelerin “dini sevmeyen evlatları” azımsanmayacak kadar çok. Çocuklara dinimizi sevdirerek öğretemedik. Ciddi eğitim hataları yaptık. Gönderdiğimiz kursların çoğu ters etki yaptı. Çocuklar sırf anne- babalarına kızgın olduklarından, onları üzmek için dini konularda bilinçli hatalar yapıyorlar. Kendileri de üzülmek pahasına anne ve babalarını en hassas oldukları dini konulardan vuruyorlar.

İletişim çağının gençlerinin evlilikleri de iyice tuhaf. Kavgalar daha tanışma aşamasında başlıyor; sözden, nişandan ayrılmalar çok fazla. Evlenmeyi başaranların bir kısmı daha ilk günlerden vazgeçiyor; bir kısmı da zoraki götürmeye çalışıyor.

Emek vermeden sevilmeyi bekliyorlar; fedakarlık etmeden evlilik kendi kendini götürsün istiyorlar. Aşk sözcüklerinden, hayvan adlarına, kısa zamanda geçiş yapıyorlar. Kendilerini denetlemeyi bilmiyorlar. Herkes sadece kendi istediği olsun istiyor. Böyle bir şey mümkün değil.

Bu eğitim sistemi böyle devam ederse gençlerin hâli daha da kötüye gidecek. Ancak “Kur’an Ahlakı” ışığında düzgün bir iletişim ile mutlu olunabilir. Rabbimizin eğitim metodunu, çağın eğitim araçları ile ailelere ve çocuklara en güzel şekilde sunmamız gerekli. Bunun için de ilahiyatçılara, eğitimcilere ve biz anne-babalara çok iş düşüyor. Kur’ân-i Kerîm’i sadece dilimizde bırakmayıp, hayatımızın her alanına katmamız gerekiyor.

Sema Maraşlı

07 Temmuz 2011, haber7.com