Sonra ise 66. âyet-i kerîmede, Allah’ın en büyük lütfu olan hayata, insanın ölüm ile birlikte, en temel korkusu olan yokluğa mahkûm etmeyip, kendisini yeniden kavuşturacağı ikinci ve ebedî hayata işaret etmektedir. Dolayısıyla bütün bu nimetlere karşı insanın nimetin kadir ve kıymetini bilir bir tavır alması, şükür hisleri ile dolması ve nimetlere karşı kadirşinas olması istenmektedir. Ancak Allah’ın insanoğlunun şükrüne ihtiyacı yoktur. Şükreden kendi nefsi lehine şükretmekte, nankörlük yapan da kendi nefsi aleyhine nankörlük yapmaktadır. Zulüm yapmaktan korunabilmesi, zâlim sıfatını üzerinden atabilmesi için insanların yapmaları gerekeni ise Kur’ân şöyle açıklar: “ Allah’ın mükâfatı şu kimseler içindir ki; İnanıp Rab’lerine dayanırlar, Büyük günahlardan ve çirkin işlerden kaçınırlar, Kızdıkları zaman affederler, Rablerinin çağrısına gelirler, namazı kılarlar, İşleri aralarından danışma iledir, Kendilerine verdiğimiz rızıktan infak ederler, Ancak bir zulüm ve saldırıya uğradıkları zaman kendilerini savunurlar. ” (Şura, 42/36-40) Açıkça görüldüğü üzere Kur’ân, yukarıda maddeleştirdiğimiz sıfatları taşıyanlar için mükâfat vaat etmektedir. Ancak zulüm ve saldırganlık sıfatını taşıyanlara da ceza öngörmekte ve onların sakınmalarını amaçlamaktadır. Yani Kur’ân zulme ve zalime asla razı ve taraftar değildir. “ Ancak şunlar aleyhine yol vardır ki, insanlara zulmederler ve yeryüzünde haksız yere saldırırlar. İşte bunlar kınanırlar ve böylelerine acı bir azap vardır. ” (Şura, 42/42.) Görüldüğü gibi zulüm ve zalim kınanmaktadır, ama zulmün karşısına Kur’ân bazı müspet hareketleri alternatif olarak getirmektedir. Kur’ân-ı Kerîm’in genelde zulüm olarak nitelendirdiği davranışlar şunlardır: • Mescidlerde Allah’ın anılmasının yasaklanması,121 • Şahitliğin gizlenmesi,122 • Allah adına yalan uydurulması veya O’nun âyetlerinin yalanlanması,123
(121 Bkz. Bakara, 2/114. 122 Bkz. Bakara, 2/140. 123 Bkz. En’âm, 6/21.)

• Allah’ın âyet-i kerîmeleri okunduğunda yüz çevrilmesi.124 Kur’ân-ı Kerîm’in zâlim karakter karşısında koyduğu müspet karakter ise “muhsin” olmalıdır. Bu husus şöyle belirtilir: “ Onların neslinde muhsin de var, açıkça kendisine zulmeden de. ” (Saffât, 37/113) Ayrıca Kur’ân-ı Kerîm’deki şu âyet-i kerîme de konumuz açısından oldukça ilgi çekicidir: “ Sonra Kitab’ı kullarımız arasından seçtiklerimize miras verdik. Onlardan kimi nefsine zulmedendir, kimi orta gidendir, kimi de Allah’ın izniyle hayırlarda öne geçendir. İşte büyük lütuf budur. ” (Fatır, 35/32) Görüldüğü gibi âyet-i kerîme, insanları “nefsine zulmeden’, “orta giden” ve “hayırlarda öne geçen” diye üç bölüme ayırmaktadır. Demek ki “zulüm” karşılığında insan için iki alternatif görünmektedir. Vasat olma ve hayırlarda yarışma. Diğer yarışmaların ise şahsiyet bozucu bir yanı var. Mağlup olunduğunda hissedilen stres ve bunalım gibi duygular şahsiyeti menfî manada etkiler. Bunun da sebebi bu tür yarışların sunî olmasıdır. Ama hayırda yarış duygusu böyle değildir. Çünkü Kur’ân, insanları fıtrî bir yarışa yönlendiriyor ve karakteri düzeltici bir fonksiyon meydana getiriyor. Bu durumu basit bir misalle biraz daha açmak istiyoruz. Meselâ, muhtaç kişi ya da kuruluşlara yardımda bulunma bir “hayır” ifade eder. Yardım konusu bir cami yapımı içinse, sadece bir tuğla satın alacak kadar maddî destekte bulunanla, en büyük yardımı yapan kişi arasında “yardımda bulunmuş olma” duygusu ya da manevî yönden rahatlama hisleri açısından pek büyük bir fark görülmez. İşte hayırda yarışmanın bu özelliği diğer yarışma çeşitlerinde görülmez. Bunun nedenini hemen herkes fark edebilir.(124 Bkz. Kehf, 18/57.)

Bir spor yarışmasında birincilerin sevinçten, kazanamayanların da üzüntüden ağladıkları çoğu kez müşahede edilen vakalardandır. Söz konusu âyet-i kerîme ile ilgili Kurtubi’den şu nakilleri yapmakta fayda mülahaza ediyoruz: “Nehhas’a göre “nefsine zulmeden”den maksat inançsız kişidir. İbni Abbas da bu âyet-i kerîmeye göre kurtulan iki kısım insandır diyor. O zaman cümlenin Arapça takdiri şöyle olmaktadır: “Kullarımızdan bir kısmı yani kâfir olanlar nefislerine zulmedenlerdir.” Hasan’a göre ise, bir sonraki âyette “cennete girerler” cümlesinde bulunan zamir, muktesit ve sabık bi’l-hayrât için geçerli olup, zâlim kişi bu zamire dâhil olmamaktadır. İkrime, Katade, Dahhak ve Ferrâ’dan gelen bir görüşte ise muktesid, asi mümin; sabık ise mutlak manada müttaki kişidir.

Bu âyet-i kerîme Vâkıa sûresindeki şu âyet-i kerîmelere benzemektedir. “ Ve sizler üç sınıf olduğunuz zaman; sağın adamları, ne uğurlulardır onlar! Solun adamları, ne uğursuzlardır onlar! Ve o sabıklar, (inançta ve amelde duraksamadan) ileri geçenler! ” (Vakıa, 56/7-10) Ayrıca Âyet-i kerîmede “seçtiklerimiz” ibaresi var ki zalim kişinin bu zümreye dâhil olması düşünülemez. Mücahid, nefsine zulmedeni solun adamı, muktesidi sağın adamı, sâbıkı da bütün insanları hayır konusunda geçen kişiler olarak yorumlamaktadır. Bazıları da “cennete girerler” kelimesindeki zamirin, âyet-i kerîmede belirtilen zâlimin kâfir ya da fâsık olmaması şartıyla bütün üç sınıfa şamil olduğunu belirtmektedirler. Bu takdirde mana şöyle olmaktadır: Nefsine karşı zâlim olanlar küçük ve değeri az amelde bulunanlardır. Muktesid ise dünya ve ahirete hakkını verendir. Üsâme b. Zeyd, Hz. Peygamberin bu âyet-i kerîmeleri okuduktan sonra “hepsi de cennettedir” dediğini nakleder.

Ömer b. Hattâb da bu âyet-i kerîmeleri okumuş ve bu âyet-i kerîmeler konusunda Hz. Peygamberin şöyle dediğini nakletmiştir: “Geçenlerimiz geçmiştir. Muktesidimiz kurtulmuştur. Nefsine zulmedenimiz de affolunmuştur.”125 Bu âyet-i kerîme ile ilgili olarak İslâm bilginlerinin görüşleri gökkuşağı renkleri gibi çeşitlidir. Biz bütün bu görüşleri eserinde sıralamış olması açısından yine Kurtubî’den nakletmeyi uygun görüyoruz: “İslâm bilginlerinin zâlim, muktesid ve sâbık hakkındaki görüşleri farklılık arz etmektedir. Âyet-i kerîme her şeyden önce Muhammed (sallallahu aleyhi ve sellem) ümmeti hakkındadır. Sehl b. Abdillah’a göre sâbık âlim; muktesid, müteallim; zâlim ise câhildir. Zünnûn-i Mısrî’ye göre zâlim, Allah’ı sadece dili ile zikreden, muktesid kalbi ile, sâbık da O’nu hiç unutmayandır. Antâkî’ye göre zâlim, sâhib-i ahvâldir. İbn Atâ’ya göre zâlim, Allah’ı dünya için seven, muktesid ukbâ için seven, sâbık da sadece Hakk’ı dileyendir. Ayrıca şöyle de denilmiştir: Zâlim cehennem korkusuyla, muktesid cennet umuduyla, sâbık da sırf rızâsı için Allah’a ibadette bulunandır. Bir başka görüşte ise zâlim, dünyada zühd içerisinde yaşamaya çalışandır.

Çünkü zâhid kişi zühd gayretiyle nefsine zulmetmekte dolayısıyla zâlim olmaktadır. Yine, zâlim belâ anında sızlanan, muktesid belâlara sabreden, sabık da belalardan lezzet alan olarak tarif edilmiştir. Yine, zâlim, Allah’a gaflet içerisinde ve gelenek şeklinde ibadet eden, muktesid ise O’na korku ve ümit içerisinde ibâdet eden, sâbık da O’na mehâbetinden dolayı ibadet edendir. Yine, zâlim, eline mal geçtiğinde infak etmeyip cimrilik eden, muktesid ise kendisine verildiğinde saçan, sabık ise verilmediği halde şükür ve îsarda bulunandır. (125 Kurtubi, a.g.e. , 14/346.)

Yine zâlim, malı ile kendini müstağnî gören, muktesid kendini dinî ile müstağnî gören, sâbık da kendini Rabb’i ile müstağni görendir. Yine zâlim, Kur’ân’ı okuyan ama onunla amel etmeyen; muktesid, Kur’an’ı hem okuyup hem de onunla amel eden; sabık da Kur’an’ı okuyan, onunla amel eden ve bilgilenen kişidir. Sâbık mescide müezzinin ezanından önce giren, muktesid mescide girdiğinde ezan okunan, zâlim ise mescide girdiğinde ezan okunmuş olan kişidir. Bazı ehl-i ilim ise şöyle demişlerdir. Sabık, vakti ve cemaati kaçırmayarak iki fazileti birden elde eden; zalim, namazdan gafil olup da hem cemaatı hem de vakti kaçıran kişidir.

Yine, zalim nefsini seven, muktesid dinini seven, sabık da Rabb’ini sevendir. Aişe radıyallâhu anhâ da diyor ki: Sâbık, hicretten önce Müslüman olan, muktesid hicretten sonra, zalim de ancak kılıç zoruyla Müslüman olandır.”126 İnsanın cehalet vasfı da Kur’ân-ı Kerîm’de birçok yollarla eğitilir. Bunlardan birisi ilmin ve âlimin yüce tutulması, insanların ilme teşvik edilmesidir. Mesela: “ De ki: Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu? ” (Zümer, 39/9) “ Rabbim benim ilmimi artır de. ” (Tâhâ, 20/114) ve “ Yaratan Rabbinin adıyla oku. O, insanı bir kan pıhtısından yarattı. Oku ve öğren! İnsana bilmediklerini öğreten ve kalemle yazdıran Rabb’in Ekrem’dir (en cömerttir). ” (Alak, 96/1-5) gibi âyet-i kerimeler ilim ve ona teşvik konusunda Kur’ân-ı Kerîm’de çok açık bir şekilde beyan edilen âyet-i kerîmelerdir. Üstelik Kur’ân-ı Kerîm’de insanı tefekkür, teakkul, tedebbür ve bunlara müteradif manalardaki hasletlere yani ilme ve bilgiye çağıran diğer Kur’ân-ı Kerîm âyetleri -ki bunların sayısı yedi yüzü geçmektedir- konumuza başka bir misal teşkil eder.(126 Kurtubi, a.g.e. , 14/348-349.)

Kur’ân-ı Kerîm’de dikkati çekecek çoğunlukta gelen ve mukayese belirten “se-ve-ye” kökünden kelimelerin bulunduğu âyet-i kerîmeler ilmi azîz, cehli de zelîl göstermekte, insanın cehalet karakterini ilim ve bilgi noktasına kanalize etmeye çalışmaktadır.127 Meselâ “ Bil ki, Allah’tan başka ilah yoktur. ” (Muhammed, 47/19) âyet-i kerîmesi bize ilmin söz ve fiilden daha önce geldiğini ima etmektedir. Çünkü “bilme” fonksiyonu öne alınmıştır. Şükür ise çok yönlü bir ibadettir. İnsanın nankör değil de “şekûr” yani çokca şükreden ve mümin olması bile Allah’ın azabına büyük bir perdedir. Kur’ân-ı Kerîm’de bu husus; “ Şayet inanır ve şükrederseniz Allah size neden azap etsin? ” (Nisâ, 4/147) şeklinde belirtilmektedir.

Şükür ise nimetlerin artmasına sebeptir.128 Şükreden kendi nefsi için şükretmiş olmakta, nankör olan da sadece kendi aleyhine nankörlük etmiş olmaktadır. Çünkü Allah (celle celâluhû), şükredenin şükrüyle, nankörün de küfrüyle ziyadeleşmemekte ya da noksanlaşmamaktadır. O, Kur’ân ifadesiyle “Ğaniy” ve “Hamid”dir.129 İbrahim peygamber nimetlere karşı çokça şükreden bir kul olduğundan dolayıdır ki Allah tarafından elçilik vazifesi verilmiş, doğru yola iletilmiştir.130 Kur’ân, insanın içine düşmüş olduğu zor durum ve sıkıntılardan dolayı ümitsizliğe düşmesini hoş görmemiş, insandaki bu menfî karakter öğesini “ümitli olma” yönüne kanalize ederek eğitmeyi hedeflemiştir. Mesela Yakup peygamber, oğullarına şöyle bir öğretide bulunuyordu: “ Ey oğullarım! Allah’ın rahmetinden ümit kesmeyin; zira inançsız toplumdan başkası Allah’ın rahmetinden ümit kesmez. ” (Yusuf, 12/87)(127 Bu konudaki âyet-i kerîmeler için bkz.: Secde, 32/18; Maide, 5/100; En’âm, 6/50; Rad, 13/16; Nahl, 16/76; Fatır, 35/19; Zümer, 39/9; Ğâfir, 40/58. 128 Bkz. İbrahim, 14/7. 129 Bkz. Lokman, 31/12. 130 Bkz. Nahl, 16/121.)

Melekler İbrahim peygambere bir çocuğu olacağını müjdeledikleri zaman o buna şaşırmış ve “bana ihtiyarlık dokunmuşken mi beni müjdelediniz” demiş, melekler de; “Sana gerçeği müjdeledik ümit kesenlerden olma!” demişlerdi. İbrahim peygamber de karşılık olarak; “ Sapıklardan başka kim Rabb’inin rahmetinden ümit keser. ” (Hicr, 15/53-55) demişti. Demek ki bırakınız en zor anları, vukuu bize imkânsız gibi görünen anlarda dahi ümitli olma ve ye’se düşmeme zorundayız. Buna karşılık verilen nimetler karşısında böbürlenmeme de önemli bir özelliktir. Kur’ân, böbürlenip şımaranların sonunun genelde helâket olduğunu bildirmekte, üstelik Allah’ın, kurumlu ve böbürlenen insanları sevmediği bazı âyet-i kerîmelerde belirtilmektedir.131

Karun’a büyük bir zenginlik verilmişti. O, bu zenginliğine bakıp böbürlenince kavmi ona: “ Şımarma, Allah şımaranları sevmez. ” (Kasas, 28/76) demişti. Ancak o, süsüne ve debdebesine bakıp mağrur oldu. Bazıları da onun ihtişamına bakıp yerinde olmayı arzu etmişlerdir. Allah, onu da evini de yere batırınca dün onun yerinde olmayı isteyenler “ demek inançsızlar gerçekten iflah olmazlar. ” (Kasas, 28/82) demeğe başladılar. Kur’ân, ahiret yurdunun, yeryüzünde böbürlenmeyenlere verileceğini belirtiyor.132 Öyleyse Allah’ın rahmetinden ümit kesmemek ne derece önemliyse, verilen nimetler karşısında da aşırı bir şekilde ve asıl vereni unutacak bir tarzda böbürlenip şımarmamak da o derece önem arz etmektedir. Kişi, her hadisede vasatı tercih etmeli, ifrat ve tefritten uzak yaşamalıdır. İnsandaki acelecilik vasfı da sabırla eğitilir.(131 Bu âyet-i kerîmeler için bkz.: Nisa, 4/36; Lokman, 31/18; Hadid, 57/23. 132 Bkz. Kasas, 28/83)

Kur’ân Hz. Peygambere ve Müslümanlara sabrı tavsiye etmiştir. “ O halde sen de, peygamberlerden azim ve irade sahiplerinin sabrettikleri gibi sabret, onlar için acele etme. ” (Rad, 13/24; Müminun, 23/111) âyet-i kerîmesi, aceleciliğin velev dinî duygu ve düşünceyle meydana gelmiş olmasını dahi hoş görmüyor. İnsanlara hakikatleri anlatma, duyurma gibi çok temiz, masum hareketlerde acele edilmesi güzel karşılanmıyorsa dünyevî herhangi bir konuda da aceleden kararlar vermek hiç hoş olmasa gerektir. Öyleyse sabır önemli bir vasıftır. Kur’ân-ı Kerîm’de sabredenler övülmüş, Allah sabredenlerle beraber olduğunu birçok âyette dile getirmiştir. Zaten insanlar ahiret mükâfatına da ancak sabır sayesinde ulaşabileceklerdir.133 Bu nedenle Kur’ân dünyayı “el-âcile” olarak adlandırır134 ve bu dünyayı isteyenlere, Kendisinin dilediği kişilerle sınırlı olmak üzere vereceğini beyan eder. Sabır, Kur’ân-ı Kerîm’de genelde salih amel, Allah’ın rızasını umma, namaz ve tevekkül gibi kavramlarla beraber kullanılmaktadır. Bu da bize sabrın aslında bizatihi zor ve güç olduğunu, dolayısıyla salih amel, tevekkül, namaz vb. manevî dinamiklere muhtaç olduğunu hissettirmektedir. Çünkü başa gelen herhangi bir darlık, sıkıntı, musibet vb. şeylerden ötürü insan acele ile reaksiyonlarda bulunur. İşte sabır, insana bir başka bir felaketi getirmesi muhtemel bulunan aceleciliğe karşı alınmış bir önlemdir ve yine Kur’ân-ı Kerîm’in ifadesiyle başa gelen musibetlerden dolayı sabretmek büyük irade isteyen bir fonksiyondur.135 Dolayısıyla daha önce de belirttiğimiz gibi sabır manevî dinamiklere ihtiyaç duyar. Aslında insandaki duygular aşırılığa meyillidir.(133 Bkz. İsra, 17/18. 134 Bkz. Rum, 30/54. 135 Bkz. Lokman, 31/17.)

Bu duygular ister manevî isterse maddî alanda bulunsunlar, vasatı edinmedikçe daima aşırılığa yönelirler. İşte insan, bu negatif uçlardan pozitife yani vasata doğru çekilmediği müddetçe, mesela namaz kılan kendisini çokça namaza verebilme ya maksadıyla gerekirse direğe bağlayacaktır. Oruç tutan kişi de her gün oruç tutmak isteyebilecektir. Bir de aşırılıkların dünyevî olanlarına bakalım. Zengin olmak isteyen daha büyük bir hırsla başkalarının elindekine göz dikecek, başarı hırsı ile dolu olan etrafındaki kişilerin daima zevalini arzu edecek, başkalarına zerre iyilik dokunmasından bile rahatsız olacaktır. Bir örnekle konuyu müşahhas hale getirmek istersek “ümitsizlik” kavramını ele alabiliriz.

Fert, hayattan ya da inançlarından ümidini tam anlamıyla kesme noktasına geldiği anda yaşama mücadelesini de kaybetme noktasına gelmiştir. Yani, ümitsizlik, insanı helâke götüren bir hastalıktır. Kur’ân ise hangi safhada olursa olsun ümitsizliği yermekte ve insanları ümitli olmaya davet etmektedir. İşte bu çağrı, aşırı noktada bulunan ümitsizliği vasata doğru çekmekte, korku-ümit arası bir tutumu tavsiye etmekte, dolayısıyla insanı hayata döndürmektedir. Bu vasata çağrı, insan karakterleri itibarı ile böyle olduğu gibi, kişilerin manevî psikolojik dünyasında da kendisini hayat veren nefesi ile hissettirmektedir. Kur’ân, bütün bu duyguları ve burada yer almamış olan diğerlerini hep bir seviyede tutmaya çalışır. Böyle bir dengeleme hedeflenmeseydi Müslüman şahsiyetler dahi inançsız fertler gibi düşünce ve aksiyonda icabında büyük kitleleri dahi peşinden sürükleyebileceği yanlış ideoloji ve saplantılara maruz kalabileceklerdi.
Bu yazı, Kur’an’da Karakter Eğitimi adlı  (Işık Akademi Yayınları, 2009)kitaptan alınmıştır.

Bu yönüyle İslami olup, olmadığı konusunda pek çok tartışmalar yapılan demokrasi, aslında semavi dinlerin hedeflendiği insan tipini oluşturmaya yönelmiş bir rejim ya da bu fertlerden oluşan bir zeminde yeşerecek bir sistemdir. Bu noktada fazilet kavramı gündeme gelmekte; demokratik bir toplumu oluşturacak fazıl cumhur olmaksızın, cumhuriyetin oluşabilmesi mümkün gözükmemektedir. Cumhuriyet ve fazilet bu açıdan birbirini tamamlayan iki önemli sosyal olgu gibidir. Fazilet ise Hz. Adem’e eşyanın öğretilmesi ile başlayan bir süreçte vahyin, semavi kitapların ve nübüvvetin insanlığa kazandırdığı bir özelliktir. Demokrasi ve dinin, özellikle de İslam’ın kesiştiği nokta bu özellik olsa gerektir.

Meşrutiyetin Kaynağı, Demokrasi ve İnsanlık Kolektif Şuuru

İşte meşrutiyeti veya demokrasiyi bu bakış açısıyla algıladığı anlaşılan ve “İslamiyet’in hakiki insaniyet olduğu” tezinden hareketle, insanlık şahs-ı manevisinin insana en uygun olduğu düşünülen bu üretimini, kendi toplumuna ve İslam alemine taşıma gayreti ile Bediüzzaman, özellikte kişi hakimiyetinin ön planda olduğu Doğu toplumlarına demokrasi kavramını anlatmak amacıyla Münazarat isimli eseri kaleme almıştır. Bediüzzaman meşrutiyetin kaynağını, İslamiyet olarak göstermekte (Asar-ı Bediiye (Osmanlıca), 1. baskı, s. 372.) ve Hz. Adem’den bu yana devam eden nübüvvet silsilesinin bir meyvesi olarak görmektedir. Bu tezin kutsi kaynaklarının; “Ve işlerinde onlarla (Sahabeler) istişare et!” (Âl-i İmran Suresi: 159) ve “Onların aralarındaki işleri istişare iledir” (Şura Suresi: 38) gibi ayetler olduğunu ifade etmektedir. Aslında demokrasi varlık içinde gizlenmiş, kişilerin arzu ve meyillerinin etkisi ile gölgelenmiş ilahi mesajın kolektif şuur ile daha rahat algılanabileceğinin sosyolojik olarak ifadesidir. Varlıkta aslolan, külli iradedir. Lokal alanda, cüzlerde yansıyan iradelerde külli irade benliklerle, şahsiliklerle ve ferdiliklerle gölgelenir. Bütünde, genelde ise bu durum azalacağı için külli irade daha fazla netleşir. Dolayısı ile kâinat kitabında ifade edilen varlık içinde gizlenmiş ilahi külli iradeyi anlayabilmek ve ona muhatap olabilmek için şahs-ı manevi, topluluk ya da millet halinde bütünleşmek daha sağlıklı bir yol olmalıdır. İslami yaşantıda cemaatin teşvik edilmesi, ibadetlerde bile ferdilik yerine cemaat ruhunun özendirilmesi belki de bu yüzdendir. Demokrasi özünde topluluk iradesine, kolektif şuura, yani meşveret ve şuraya saygı ise bu da milletin iradesini yönetime yansıtmak şeklinde ortaya çıkıyorsa, özünü İslam’dan almış olmalıdır. İstibdat ve meşrutiyetin tariflerini yaparken Bediüzzaman şöyle der: “İstibdat tahakkümdür, muamele-i keyfiyedir, kuvvete istinat ile cebirdir, rey-i vahiddir, suistimalata gayet müsait bir zemindir, zulmün temelidir, insaniyetin mahîsidir. Sefalet derelerinin esfel-i safiline zillet ve sefalete düşürttüren ve ağraz ve husumeti uyandıran ve İslamiyet’i zehirlendiren, hatta her şeye sirayetle zehrini atan, o derece ihtilafı beyne’l-İslam ika edip, Mutezile, Cebriye, Mürcie gibi dalalet fırkalarını tevlid eden, istibdattır.

“Evet taklidin pederi ve istibdad-ı siyasinin veledi olan istibdad-ı ilmidir ki Cebriye, Rafıziye ve mutezile gibi İslamiyet’i müşevveş eden fırkaları tevlit etmiştir.” (Nursi, Bediüzzaman Said, Münazarat)

Burada insaniyet ve İslamiyet arasındaki gizemli, ancak Bediüzzaman tarafından önemle vurgulanan kuvvetli bağın işaretlerini görmekteyiz. İnsanı diğer canlılardan ayıran en önemli unsurlardan biri, ihtiyar sahibi oluşudur diye düşünüyoruz. İhtiyar sahibi olmak bir tercih ortaya koyabilmek demektir. Yani bir fert olarak kendi özellikleri ile kişilerin kabullenilmesi sonrasında gerçek insanlık konumlarını elde etmiş olabilirler. Hür iradelerde ve serbest tercihlerde bunların müdahalesiz ve fıtri bir ahenkle bir araya gelmesinde ilahi mesajlar gizli olmalıdır. Çünkü, açıkça ifade edilmiş olan ilahi mesajda istişare ve meşveret emredilmektedir. Kısacası İslamiyet’in açığa çıkması insaniyetin açığa çıkması ise, Bediüzzaman’ın da işaret ettiği gibi, zulmün temeli, suistimallere açık, zor ve kuvvete dayanan ve tek kişinin tercihi doğrultusunda şekillenen istibdadın boyunduruğundan kurtulması ile mümkün olacaktır. Zaten asırlardır devam eden bir sürecin sonunda insanlık kolektif şuurunun, dünya toplumlarının genel iradesinin geldiği nokta da bu olmuştur. Temennimiz, düşüncede gelinen bu noktanın pratik uygulamalara da yansıdığı, insanlığın kolektif ruhundan ortaya çıkan İslami güzelliklerin hayata aksettirildiği bir dünyada yaşamaktır.

İnsaniyetin ve İslamiyet bağlantısı içinde meşrutiyeti izah eden Bediüzzaman, ilginç bir yaklaşımla bu kavramın yukarıda da bahsi geçen “Ve işlerde onlarla istişare et”, “Onların aralarındaki işleri istişare iledir” meallerindeki ayetlerin tecellisi olduğunu ifade etmektedir. Yani meşveretin ve meşrutiyetin kaynağı şer’idir. Bugün demokrasi kelimesi ile ifade edilen mana meşveret ve meşrutiyetin insanlığın kolektif şuuru ile bulunmuş şekli olmalıdır. Yani kolektif irade şer’i bir hükme fıtrî seyri içinde ulaşmış ve kolektif akıl külli aklın hükmünü istibdadın sınırlamalarından sıyrılarak bulmuştur. Bu noktada insanlığa yakın olmanın Kur’an’a yakın olmak anlamına geldiğini görüyoruz. Bu yaklaşımla meşrutiyetin ya da demokrasinin gelmesi ile şeriatın gelmesinin eş anlamlı olduğunu anlıyoruz. Demokrasiye küfür rejimi diye karşı çıkanlarla, şeriata demokrasi adına karşı çıkanların anlamaları gereken ve buluşacakları nokta bu olmalıdır. Bu manayı yine meşrutiyet için, “O vücud-u nuraninin kuvvete bedel, hayatı haktır, kalbi marifettir, lisanı muhabbettir, aklı kanundur, şahıs değildir.” (Münazarat) ifadelerini kullanan Bediüzzaman’da daha net görürüz: “Evet, meşrutiyet hakimiyet-i millettir, siz dahi hakim oldunuz. Umum akvamın sebeb-i saadetidir. Siz de saadete gireceksiniz. Bütün eşvak ve hissiyat-ı âliyeyi uyandırır. Uyku bes! Siz de uyanınız. İnsanı hayvanlıktan kurtarır, siz de tam insan olunuz. İslamiyet’in bahtını, Asya’nın talihini açacaktır.” (Münazarat)

Bütün şevklerin ve yüksek duyguların uyanmasını meşrutiyete bağlamak oldukça ilginç bir yaklaşımdır. Sonra İslâmiyet’in gelişimini ve Asya’nın geleceğini meşrutiyete bağlamak genel İslamî algılayış içinde olağan dışı karşılanabilecek bir tezdir. Çok çarpıcı bir yaklaşım ile meşrutiyetin ferdi plandaki gelişimine zemin hazırlayıcı yönünün “İnsanı hayvanlıktan kurtarır; siz de tam insan olunuz.” şeklinde izahı meşrutiyet, İslamiyet ve insaniyet ilişkilerinin üzerine oturduğu temel bir yaklaşım olarak kabul edilebilir.

Eğitim, Demokrasi ve Demokrat Kişilik

İslami ve insanî gelişim bir anlamda beraber yürüyen iki unsurdur. Çünkü her ikisinin de özünü fazilet teşkil eder. Bu ise hürriyeti gerekli kılar. Faziletler ancak hür ortamlarda gerçek anlamları ile ortaya çıkabilirler. Mesela, kanun zoru ile hırsızlık, gasp, dolandırıcılık gibi suçlardan uzak durmak bir itaat örneği olabilir, ama gerçek anlamıyla faziletin yansıması olarak kabul edilemez. Bu yüzden otoriter yönetimlerde potansiyel suç patlamaları hep mevcuttur. Bu potansiyel arttıkça baskısının da artmasını gerekli kılan bir kısır döngü içinde hep gerilim hakimdir. Oysa baskıları ortadan kaldırıp, kişi iradelerinin yönetime ve yaşantıya yansıtılmasını hedefleyen demokraside temel yapıtaşı olarak faziletli insanlar şarttır. Faziletli insanlar için ise demokratik bir ortam şarttır. O halde, demokratikleşme yönünde ilk adımlar insana yönelik olarak atılmalı ve fâzıl olmayan insanların oluşturduğu bir toplumda bu insanlara yönelik fazilet eğitimi ve terbiyesi yine demokratik zeminde yapılmalı, geçiş döneminin sıkıntıları da göze alınabilmelidir. Böyle bir girişimin başlangıç noktası da kuşkusuz eğitim olmalıdır. Bu konuda, Dr. Ben Levin’in düşünceleri dikkat çekmektedir: “Eğitim ve demokrasi tam anlamıyla iç içe girmiş fikirlerdir. Evrensel eğitim 19. yy.’da peş peşe gelen demokratik gelişmelerle canlandı; Thomas Jefferson ve Benjamin Disraeli’nin tavsiye ettiği gibi, çoğu insan eğitimi, demokrasinin işlemesinde temel bir element olarak gördü. Geniş anlamıyla ele alındığında eğitim demokrasi ilişkisi dünyanın her yerinde aynıdır. Eğitimin güçlü olduğu yerde demokrasi; demokrasinin de güçlü olduğu yerde eğitim güçlüdür.

“Eğitim ve demokrasi, ayrıca insanların yoğun olarak ilgi duydukları kavramlardır. Bunlar toplumumuzun en çok gururlandığı ve en çok inandığı değerler içinde yer alır. Her iki terim de teori ve pratikte oldukça geniş bir alanda uygulanabilir.

“Pearson’ın Gutmann’dan aktardığı tanıma göre: ‘Demokratik bir toplum ya da katılımcı bir demokrasi… öyle bir şeydir ki, bu sayede toplumun üyeleri kendileri ve toplumu ilgilendiren politikalara ilişkin karar vermeleri konusunda yetkilendirilir. Ama bu kararlar baskıdan ve ayırımcılıktan uzak ilkeler doğrultusunda olmalıdır.’

“Haller ve Strike demokrasiyi, içinde her ferdin isteklerinin dikkate alındığı ve her ferdin kendi tercihlerinde etkin olduğu ortak kararların bir süreci olarak tanımlamaktadır. Held ve Barber gibi birçok başka yazarlar ise, dar anlamda politik bir demokrasi fenomeninden öte sosyal bir demokrasi görüşüne destek verdiler. Bu tanımlar, çoğunluk ve azınlık haklarından neyin kastedildiği, karar verme ve katılımcılığın ne anlama geldiği gibi kompleks meselelerin anlaşılmasını kolaylaştırır.” (Levin, Ben, Okulda Demokrasi, )

Aslında, 20. yüzyılın sonlarında ortaya konmuş bu tanımları, aynı yüzyılın başında Bediüzzaman’ın çözümlediği, Münazarat isimli eserinde gözlenmektedir. Demokrasinin bir hayat tarzı olduğu ve hayat tarzının anlatımdan ziyade yaşanarak ve yaşatılarak öğretilebileceği bu eserde ortaya konmaktadır. Eserin en başta gelen farklılığı bir eğitim yöntemi olan soru-cevap tarzının tercih edilmesidir. Bunu Bediüzzaman şöyle izah eder: “..Kürtlerin tabiat-ı meşrutiyetperveranelerine binaen, dersi münazara ve münakaşa suretinde okuyorlar. Onun içindir ki, medreseleri küçük bir meclis-i mebusan-ı ilmiyeyi andırıyor. İşte, ta’mimen lil-faide, suallerini cevaplarımla musafaha ettirerek şu kitabı yazdım, ta birbirine muavenette bulunsun. Hem de görmediğim Ekrat ve emsaline şu kitap, bana bilvekâle onlarla konuşarak cevap versin; hem de lisanları kalplerine tercümanlık edemeyenlere bedelen sual etsin. Elhasıl, şu kitap, tarafımdan cevap, onların canibinden sual etmek vazifesiyle mükelleftir.” (Münazarat)

Burada meşrutiyetin soru ve cevap şeklinde ders verilmesi dikkat çekicidir. Meşrutiyetin günümüzde ifade ediliş şeklini demokrasi olarak ele alırsak, demokrat bir toplumun sorgulayıcı olması gerektiği bizzat böyle bir uygulama ile ortaya konmaktadır. Toplum sorgulamalı, muhataplar cevaplandırmalıdır. Demokrat kişilik yapısı, sorgulayan kişilik yapısıdır; demokrat konuşmacı ya da idareci sorulara cevap verme ve muhatabını ikna etme mecburiyetini hissetmelidirler. Yine, bu bölümde geçen “işte teşhis-i maraz için miftah-ı kelamı onlara verdim” cümlesi çok ilginçtir. Özellikle psikiyatrik muayenede önemli kabul edilen bir yaklaşım şeklidir. Hastanın problemini anlayabilmek ve doğru teşhis koyabilmek için açık uçlu sorular sorulmalı ve hasta sorularla yönlendirilmemelidir. Ancak bu şekilde hasta kendi aleminin kapılarını size açabilir. Bu durumda cümleler, mimikler, tavırlar adeta bir anahtar gibidir. Bu da idareciler veya sorumlular açısından demokratik anlayışın karşı tarafın kendini hür ve serbest ifade etmesine izin vermek, yönlendirici olmamak şeklinde bir yol izlemesi gerektiğini ortaya koymaktadır. Hemen takip eden cümlede bu durum daha net ifade edilmektedir. “Ey ehl-i hamiyet, anlayınız! Kürt ve emsali, fikren meşrutiyetperver olmuş ve oluyorlar. Lakin, bazı memurun fiilen meşrutiyetperver olması müşküldür. Halbuki, akılları gözlerinde olan avama ders veren fiildir.” (Münazarat)

Yani demokrasi yaşanan bir olgudur. Ailede, okulda, iş yerinde, ülkede ve dünyada… insanla alakalı her ortamda yaşanmalıdır. Yine meşrutiyet dersinin meşrutiyet prensipleri ile verilmesi gerektiğini, yani demokrasinin yaşanarak öğrenilebileceğini Münazarat’ta adeta günümüz toplumunun kontrolsüz, organize olmamış, tek tek çıktığı için gürültüye dönüşen sorgulama şeklini ifade eden şu bölümden sonraki ifadelerde buluyoruz:

“Sual: İstibdat nedir? Meşrutiyet nedir?

“Diğeri: Ermeniler ağa oldular. Biz sefil kaldık.

“Başkası: Dinimize zarar yok mu?

“Daha başkası: Jön Türkler şöyledirler, böyledirler, bizi de zarardide edecekler?

“Diğeri: Gayrimüslim, nasıl asker olacak? ila ahir…” (Münazarat)

Farklı endişeler, farklı beklentiler ve bunların organize olmamış, netleşmemiş ve birbirine karışır tarzda dile getirilmesi, gelişmemiş toplumların belki de en temel problemi. Bu durumun çözümü de yine bir hayat tarzı ya da günlük uygulama şeklinde şöyle ders verilmektedir:

“Cevap: Yahu, şu gürültülü, karma karışık sizin gibi intizamsız suallerinize nasıl cevap vereceğim?’

“Sual: Kaide: suali sen göster?

“Cevap: Meşrutiyet kanunuyla sual ediniz. Yani içinizden bir iki zekiadamı intihap ediniz, ta size vekil olarak müşteri olup sual etsin. Siz de dinleyiniz.” (Münazarat)

Yönetilenler, himaye edilenler ve yönlendirilenler açısından katılımcılık, sorumluluk duygusu, sağlam kişilik yapısı önem kazanmakta; yönetenler, himaye edenler ve yönlendirenler açısından tek tek fertlerin ve sonuçta toplumun fikirlerine önem verme, kendini toplumun üstünde görmeme, bulunduğu makamı bir hizmet yeri olarak görme, muhataplarını anlamaya çalışıp, onları ikna yöntemiyle yönlendirme gibi hasletler önplana çıkmaktadır.

Ancak günlük yaşantıda durumun biraz farklı olduğu, insanların ya kurt ya da koyun oldukları Erich Fromm tarafından ifade edilmektedir: “Kurtlar öldürmek, koyunlar birisinin peşinden gitmek istiyorlar, cinayet işletiyor, insan boğazlatıyorlar; koyunlar da hoşlandıklarından değil, yalnızca birisinin peşinden gitmek istedikleri için boyun eğiyorlar buna. Gene de katiller, yaptıklarının soylu bir şey olduğunu kanıtlamak için masallar uydurmak zorunda kalıyorlar. Koyunların çoğunun kendileri gibi davranmalarını sağlamak için kurtlar, özgürlüklerinin tehdit edildiğini, süngülenen çocukların, ırzlarına geçilen kadınların, çiğnenen onurların öcünü aldıklarını söylüyorlar. Yanıt akla uygun görünüyor, gene de bazı kuşkular var. Bu yanıtla iki ayrı insan ırkının -kurtların ve koyunların- bulunduğu mu söylenmek isteniyor? Dahası, yaratılıştan öyle olmadıklarına göre, nasıl oluyor da koyunlar, şiddet kendilerine kutsal bir görev olarak da sunulsa, kurtlar gibi davranmaya razı edilebiliyorlar. Kurtlar ve koyunlarla ilgili varsayımımız akla yatkın değildir; bu durumda kurtların, insan yaradılışının temel niteliğini gösterdiği, doğru olmasın sakın? Bütün bunlardan sonra, bu iki yanlı olasılığın bütünüyle yanlış olduğunu da düşünebiliriz. Belki insan hem kurttur, hem koyun ya da ne kurttur, ne de koyun” (Fromm, Erich, Sevginin ve Şiddetin Kaynağı

Deveye: “İnişi mi seversin, yokuşu mu?” diye sorulduğunda: “Bunun düzü yok mu?” demiş. İnsanın kurt mu, kuzu mu olduğu konusu da buna benzer bir şey olmalı. Evet, insanlığın da bir düzü olmalı, bu da “vasat” olsa gerek.

“İnsandaki kuvvelere şeriatça bir had ve nihayet tayin edilmiş ise de, fıtraten tayin edilmemiş olduğundan bu kuvvelerin her birisi, ‘tefrit’, ‘ifrat’, ‘vasat’ namıyla üç mertebeye ayrılırlar.” (Nursi, Bediüzzaman Said, İşaratü’l-İ’caz)

“Vasattan ifrat ve tefrit bölgelerine geçildikçe kurtlar ve kuzulara rastlanır. Burada dikkatimizi çeken önemli bir nokta insandaki kuvvelere şeriatça bir nihayet tayin edilmemiş olmasıdır. Yani her insan potansiyel bir kurt ya da potansiyel bir kuzudur. Bu potansiyel özelliklerinin ne kurt ne kuzu ya da insan şeklinde ortaya çıkabilmesi için hadleri ve nihayetleri belirleyici şeriat ön plana çıkmaktadır. Bu noktada ‘şeriat’ kavramını genelleştirip insanlığın genel olarak sahiplendiği ahlâkî değerleri, toplumda kültür ve çevresel faktörlerin ortaya çıkardığı örf, adet gibi unsurları da içine dahil edebiliriz.” (Yalman, Hakan, Cumhuriyet İnsanı, Köprü, Güz/1998, No: 64, s. 35) Belki, bunlara hukuk kurallarını da eklememiz lazım. Bütün bu kuralların toplamından ortaya çıkan sonuç, sınırsız arzular ve meyiller içinde kuvve-i şeheviye, kuvve-i gadabiye ve kuvve-i akliyenin  vasatını ortalarından geçen bir yol belirleyecektir. Bu doğrultuda giden yolda, kurt ve koyun kişilikli insanlar değil, vasatta ve istikamette giden; kimseyi ezmeyen, ancak kendini de kimseye ezdirmeyen sağlam kişilikli fertler ortaya çıkacaktır. Bunun temel şartı ise kendinden emin ve aynı zamanda kendini tanıyan bireylerin toplumu oluşturmasıdır. Kendinden eminlik, kendine mana-i harfi ile bakmaktan kaynaklanacak, bu bakışın sonucunda kendinin zannettiği güç, kuvvet ve ilim gibi şeylerin asıl kaynağının ilahi olduğunu görmekle, sahip olduklarına Allah namına sahiplenecek ve başkalarına baskı unsuru olarak kullanmayacaktır. Başkalarında gözlediği güç, iktidar ve idareyi de aynı bakış açısı ile değerlendireceği için bunların altında ezilmeyecek ve haksızlıklara boyun eğmeyip, hukukunu muhafaza için canını dahi feda edebilecektir. Bu psikolojik yapı üzerindeki sağlam kişiliğin manevi temellerini Bediüzzaman, “hamiyet-i milliyenin mi, yoksa hamiyet-i İslamiyenin mi daha gerekli olduğu” sorusuna verdiği cevapta şöyle ifade eder: “Birden, şimendiferimiz tünelden çıktı. Biz de başımızı çıkardık, pencereden baktık. Altı yaşına girmemiş bir çocuğu, şimendiferin tam geçeceği yolun yanında durmuş gördük. O iki muallim arkadaşlarıma dedim: İşte bu çocuk lisan-ı haliyle sualimize tam cevap veriyor. Benim bedelime o masum çocuk, bu seyyar medresemizde üstadımız olsun. İşte lisan-ı hali bu gelecek hakikati der:

“Bakınız, bu dabbetü’l-arz, dehşetli hücum ve gürültüsü ve bağırmasıyla ve tünel deliğinden çıkıp hücum ettiği dakikada, geçeceği yolda bir metre yakınlıkta o çocuk duruyor. O dabbetü’l-arz tehdidiyle ve hücumunun tahakkümüyle bağırarak tehdit ediyor. ‘Bana rast gelenlerin vay haline!’ dediği halde, o masum yolunda duruyor. Mükemmel bir hürriyet ve harika bir cesaret ve kahramanlıkla beş para onun tehdidine ehemmiyet vermiyor. Bu dabbetü’l-arzın hücumunu istihfaf ediyor ve kahramanlığıyla diyor: ‘Ey şimendifer! Sen ra’d ve gök gürültüsü gibi bağırmanla beni korkutamazsın.’” (Nursi, Bediüzzaman Said, Hutbe-i Şamiye)

Burada eğitim ve demokrasi açısından çok önemli bir nokta ortaya konmaktadır. Demokrasi, hür insanların yaşayabileceği bir sistemdir. Hürriyetin en temel başlangıç yeri ise “ben” ve “tabiat” ya da “varlıklar”dır. Varlıkların ya da benliklerin şeriat-ı fıtriye doğrultusunda ve ilahi kontrolle hareket ettiklerini bilen bir fert onlarla ilgili farklı korkulara ve endişelere kapılmayacak ve bunların esiri olmayacaktır. Örnekteki çocuğun rayların üstüne çıkmaması gerektiği gibi, varlığın işleyiş mekanizmalarına uygun hareket eden, bir anlamda fiili dualarını yerine getiren, ancak her şeyin kontrol altıda olduğunu bilen bir fert, kendini Yaratıcı dışındaki unsurlara karşı tam bir serbestiyet ve mükemmel bir hürriyet içinde hissedecektir. Kişilikli olmanın, hukukunu muhafazanın, diktatörler ve otoriteler karşısında ezilmemenin, hukuku üstün tutmanın en temel şartı da bu olmalıdır. Bu anlayıştaki fertlerin oluşturduğu topluluklarda kuzulara ve kurtlara rastlanmayacaktır. Bu ise, gerçek demokrasinin sarsılmaz temeller üzerine oturtulabilmesinin, eğitimin manevi temelleri ile çok yakından alakadar olduğunu ortaya koyar. Sultan-ı Kâinat’a kul olmak, masivasına ya da onun dışındakilere karşı tam bir serbestiyet kazanmak zulmün topu, güllesi, kal’ası karşısında sinmeyen, ezilmeyen, eğilmeyen bir hürriyetle sağlanır.

Müslüman kimliğinin demokrasi ile en çok uyumlu olduğu noktalardan biri burası olmalıdır. Şahısların ilmi ya da siyasi otoritesi karşısında eğilmeyen Kur’an’ın temel değerleri olan hak ve adalet ile oluşan varlık algısı çerçevesinde herkese ve her şeye değer verdiği gibi iç dünyasında korkulacak otoriteler ve ölçüsüz kutsiyetler atfetmeyen bir noktada durmak da bu kimliğin önemli bir özelliğidir. Hakiki ya da tahkiki iman, meselenin merkez noktasını oluşturmaktadır. Kâinata meydan okuyabilecek bir ruh halini hakiki imanla -örnekteki çocuk misali- kazanan bir insan boyun eğmeyen, boyun eğdirmeyen ve tahakküm etmeyen insan olacaktır. Bu konuyu daha önce “Cumhuriyet İnsanı” (Yalman, Hakan, Cumhuriyet İnsanı, Köprü, Güz/1998, No: 64) isimli makalemizde, yine trenin yanında korkmadan duran çocuk misalinden hareketle şöyle özetlemiştik:

Bu misalde imanla gelen barışın, bu durumun sağladığı çevre, toplum ve varlıklarla barışıklık halinin ve Doğan Cüceloğlu’nun deyimiyle “Biz Bilinci”nin müşahhas bir şekilde gözümüz önüne konduğuna tanık oluyoruz. En küçük zerreden kuyruklu yıldızlara kadar bütün varlıkların kendilerine tayin edilen yolda ve kendileri ile ilgili kanunlar çerçevesinde hareket ettiğini bilen insan, karanlıkta akıl fenerinin verdiği ışıkla canavarlar, hayaletler illüzyonundan iman ışığı ile kurtuluyor ve hepsi kendi yararına olan eşyalarla dolu bir odada bulunduğunu anlıyor. Ruh ve beden sağlığı için gerekli olan bu kendi ve çevresi ile barışıklık hali bilmenin ve inancın sonucu olarak ortaya çıkacaktır. Demir yolunun hemen yanı başında durup üzerine doğru gelen trenden korkmayan çocuk, onun rayında gideceğini bilmekte ve buna tereddütsüz inanmaktadır. Kendisine, çevresine ve topluma, daha da ötesi kâinattaki bu işleyişe inancın eksikliği “kurtlar ve kuzular” doğurmaktadır. Lem’alar adlı eserinin 17. Lem’asında Bediüzzaman Said Nursî insanları Avrupa fen ve medeniyeti adı altında dalâlet ve sefahete sürükleyen anlayış ile ideal manada olması gereken ancak, numuneleri pek fazla olmayan İslâm ve Kur’an ışığında oluşan medeniyetin mukayesesini yaparken “kurtlar ve kuzular” topluluğunun “küfür ve küfranı dağıtıp neşreden bedbaht ruh”’un bir mahsulü olduğunu ortaya koyuyor; “Senin karanlıklı dehân, nev-i beşerin gündüzünü geceye kalbetmiş. Yalnız o sıkıntılı, zulümlü ve zulmetli geceye ısındırmak için, yalancı muvakkat lambalarla tenvir ettin. O lambalar sürur ile beşerin yüzüne tebessüm etmiyorlar. Belki beşerin ağlanacak acı hallerindeki eblehâne gülmesine o ışıklar müstehziyâne gülüp eğleniyor.

“Her bir zihayat, senin şakirtlerin nazarında, zâlimlerin hücumuna mâruz, miskin birer musibetzededirler. Dünya bir mâtemhane-i umumiyedir. Dünyadaki sadâlar ölümlerden, elemlerden gelen vaveylalardır. Senden tam ders alan şakirdin, bir firavun olur. Fakat en hasis şeye ibadet eden ve menfaat gördüğü her şeyi kendine Rab telakki eden bir firavun-u zelildir. Hem senin şakirdin mütemerriddir. Fakat bir lezzeti için nihayet zilleti kabul eden miskin bir mütemerriddir. Hasis bir menfaat için şeytanın ayağını öper derecede alçaklık gösterir. Hem cebbardır. Fakat kalbinde bir nokta-i istinad bulamadığı için, zatında gayet âciz bir cebbar-ı hodfüruştur. O şakirdin gaye-i himmeti hevesât-ı nefsaniyeyi tatmin ve hamiyet ve fedakârlık perdesi altında kendi menfaat-i nefsini arayan ve hırs ve gururunu teskin etmeye çalışan bir dessastır. Nefsinden başka ciddi olarak hiçbir şeyi sevmiyor; her şeyi nefsine feda ediyor. (Doğan Cüceloğlu’nun Ben Sen Bilinci şeklinde tarif ettiği durum bu olsa gerek.)

“Amma Kur’ân’ın halis ve tam şakirdi ise bir abddir. Fakat âzam-ı mahlukata karşı da ubudiyete tenezzül etmez ve Cennet gibi en büyük ve âzam bir menfaati gaye-yi ubudiyet yapmaz bir abd-i azizdir. Hem halim selimdir. Fakat Fâtır-ı Zülcelâlinden başkasına izni ve emri olmadan tezellüle tenezzül etmez bir halim-i âlihimmettir. Hem fakirdir. Fakat onun Mâlik-i Kerimi ona ileride iddihar ettiği mükâfat ile bir fakir-i müstağnidir. Hem zaiftir. Fakat kudreti nihayetsiz olan Seyyidinin kuvvetine istinad eden bir zaif-i kavidir ki, Kur’ân hakiki bir şakirdine Cennet-i ebediyeyi gaye-i maksat yaptırmadığı halde, bu zail, fani dünyayı ona gaye-i maksat hiç yapar mı? İşte iki şakirdin himmetlerinin ne derece birbirinden farklı olduğunu anla!”

Bu ikinci paragraftaki tarif bir anlamda cumhuriyet insanının ve fazıl cumhuru teşkil edecek bireylerin tarifidir. Allah’a kul olmadan hür olmak mümkün olmayacağına ve en alt düzeyde sebeplerin esiri olmaktan kurtulunamayacağına göre gerçek anlamda fazilet olan hürriyet bütün varlıklara ve her sebebe hükmü geçen Zat’a kulluktur. Bu kul; paranın, makamın, şöhretin, benliğinin ve korkunun esiri olmayacaktır. “Kim var?” denildiğinde sağına soluna bakmayacak kadar kendine güvenli ve kendi ile barışık, haksızlık karşısında susmanın “dilsiz şeytanlık” olduğunun idrakinde, padişah da olsa Allah’ın hükmü altına girmediğinde hain olacağının şuurunda olacak bir insan. Bu insan rejimin şekli ne olursa olsun, hangi şartlar altında bulunursa bulunsun en azından halifesi olduğu iç aleminde, ailesinde ve yakın çevresinde cumhuriyetin ve demokrasinin hedeflediği faziletleri yaşayacak, yaşatacak en azından yaşanmasından rahatsız olmayacaktır. Bu anlamda imana yapılan hizmet cumhuriyete yapılan hizmettir. Ancak bütün varlıkları, atomları ve galaksileri tasarrufu altında bulunduran, amirlerin, hakimlerin ve firavunların Terbiye Edicisine, Hâkim’ine köle olan insan bunların baskı, zulüm ve tazyiklerinden kurtulup gerçek anlamda hür olabilir. Bu insanlar ne kurt, ne kuzu; iffet, şecaat ve hikmetin çizdiği doğru yolda ve ikisinin ortasındaki insanlık noktasındadır. Bu insanlar atomları bile “Biz” kavramı içine dahil edecek kadar geniş bir “Biz Bilinci”ne sahiptir. Ancak bu türden insanların teşkil ettiği topluluk ‘cumhur’ olabilir.

Sonuç

Sonuçta şunu söyleyebiliriz; şeriat-ı fıtriyenin, yani kitab-ı kâinat verilerinin, başka bir ifade ile hakkın arayışı içinde, doğrunun peşinde olan sosyoloji, siyaset, hukuk, psikoloji gibi bilimlerin ortaya koyduğu hükümlerin şeriat-ı kelamiye, yani semavi kitapların verileriyle birlikte ele alınması ve birlikte değerlendirilmesi şarttır. Bu değerlendirmeler tarafgirlikler, hisler, çıkarlar, kısır çekişmeler bir tarafa bırakılarak yapılırsa, sosyal yaşantı şekli ve idare şekli olarak ulaşılacak kesişim noktası demokrasi şeklinde ortaya çıkacaktır. Kur’an’a kâinat kitabını okuttuğunuzda hür yaşantı, meşveret ve milletin şahs-ı manevisine hürmet gerektiğini işitirsiniz. Kim bilir? Belki de önümüzdeki dönemde insanlık bu ortak paydada bütünleşecek ve Kur’an’ın, varlığı aydınlatacak ve kalpleri ısıtacak ışığı demokratikleşme penceresinden girip, insanlık zemininde gelişecektir.

Bundan sonraki süreçte Müslüman toplumlara ve Müslümanlaşacak dünyaya lazım olan, karizmatik liderlerin zuhuruna zemin hazırlayan sosyal süreçlerden ziyade, sağlıklı ve sağlam sistemlerin kurulduğu eğitim modelleri ve sosyal yapılar oluşturmaktır. Liderliğin ve karizmanın fertlerden çok kurumlar ve şahs-ı manevilerce üstlenildiği toplum düzeni sağlıklı bir Müslüman toplumun ve gerçek Müslüman kimliğinin şu asırda ortaya çıkabilmesinin temel şartı haline gelmiş gibidir. Bundan sonraki süreçte etkili hocalar ve karizmatik liderlerin yerine sağlam kurumların her şahsın karizmasının güçlenmesi Müslüman toplulukların özellikle de Türk toplumunun en sağlıklı çıkış yolu olacak gibidir.

Özet

Bir varlık algısı ve bir yaşam biçimi oluşturan dinler ferdi ve sosyal hayatı derinden etkileyen yapılardır. Demokrasinin son yıllarda bir yönetim şekli olmaktan çok, bir hayat tarzı olarak algılanmaya başlanması din ve demokrasi arasındaki ilişkiyi tekrar gündeme getirdi. İslami olup, olmadığı konusunda bugüne kadar hakkında pek çok tartışmalar yapılan demokrasi, aslında semavi dinlerin hedeflendiği insan tipini oluşturmaya yönelmiş bir rejim ya da bu fertlerden oluşan bir zeminde yeşerecek bir sistem olarak bugün karşımızdadır. Bu yazı buradan hareketle demokrasinin İslam ile kesiştiği noktaları ele almayı hedeflemekte Müslüman tipinin demokrat kimliği ile ilişkisini irdelemektedir.

Köprü Dergisi Kış 2014 125.Sayı

Genel Değerlendirme:

Eserin ilk bölümünde eğitim sistemimizin arızaları anlatılıyor ve eğitim sistemimize genel olarak ele alınıyor. İkinci bölümünde mucidlik dünyası, mucidlerin özellikleri ve eğitimleriyle, yurtdışında mucidlerin eğitimi anlatılıyor. Eğitim nasıl olmalı bölümüyle bitiriliyor.

Bugünkü Eğitim Sistemimize Kritik Bir Bakış.

Ezbere dayalı olan öğretim sistemimizde bilgi yüklenilmesi ağırlıktadır. Özellikle bilgi yükleme. İlköğretimde, çocuk kendine yabancı olan bir yaygın bilgiden mesul tutulmakta. Özellikle düşünmeye yer verilmeyen, araştırmaya yönlendirmeyen eğitim sistemi ilkokuldan üniversiteye kadar öğretmenin söylediklerini ezberlemeye, imtihanlarda nakletmeye yönlendirilen öğrenci ilmi düşünmeyi gerçekleştirememektedir.

Öğrenci, bilgi yığılan bir nesne olmaktan çıkarılıp, anlama ve bilgi üretme dönemine giren bir özne vasfını kazanınca daha ilkokuldan başlayarak ezberlemeye değil; anlamaya yönelik bir eğitim gördüğünde, yüksek öğretim sırasında artık yalnız öğretim üyesinden birşeyler öğrenen kişi olmaktan çıkıp, kendisi de birşeyler inceleyen araştıran, derse katkıda bulunan bir kişi olacaktır.

Toplumumuzda Kişilik Gelişimi ve Eğitim

Bugün ileri toplumlarda çocuğa aile zenginliği veya onun statüsü değil, güven duygusu, beceri ve sorumluluk kazandırılmakta. Çünkü ‘Kendisini yönetmeyen aciz ve güvensiz insanı, başkalarının kuralları yönetir’. Çocuk değişmez bir zeka ile doğmaz. İlmi çalışmalar zekanın en hızlı şekilde 8 yaşından önceki dönemde geliştiğini ortaya koymuştur. Çocuğa kendine ifade fırsatı verildiği ölçüde gelişir. Küçük yaştan itibaren ona kendine has fikirlere sahip olması ve düşüncelerini belirtmesi için yardımcı olmalı. Yapılan anketler, üniversitede okuyan gençler arasında yüksek oranda yetersizlik ve güvensizlik duygusunun var olduğunu göstermektedir.

Çocuk deneyerek daha kolay öğrenir. Gençlerimiz hep ‘yanılmak korusu’ ile pasif ve çekingen kalmıştır. Bunun da sebebi çocukların hata yapmalarının da onlara güven duygusunun verilmeyişidir. Emeğin ve çalışmanın takdir edilmediği bir toplumda gençlere sürekli ‘çalışın’ demenin hiçbir pratik değeri yoktur.

Bugünün Dünyasındaki Değişik Eğitim

Okulu başarılı yapan şeyler sadece para ve emekle satın alınan veya yaptırılan, güzel binalar ve kaliteli eğitim teknolojileri değil, aynı zamanda öğretmene, onun yetişmesine ve problemlerini çözmesine önem veren zihniyette insanların olması ve paranın öğretmen için harcanmasıdır. Bugün Japonya ve Almanya, okullarında öğrenci başına, A.B.D.’den % 50 daha az para harcamakta. Bununla birlikte birçok konuda A.B.D.’den daha ileri seviyededirler. A.B.D. binalara ve yönetime daha fazla para harcarken, Japonya ve Almanya Yönetim ve binalardan ziyade, öğretmen maaşlarına daha fazla ödemekte.

Osmanlı medreselerinde hocalara günde 50 ile 100 akçe talebelere de 7 akçe burs verip sosyal hayatlarını garantiye almıştır. Bütün eğitim elemanlarının yeme ve içmeleri bedavaydı. (O devirde birkaç akçe ile bir koyun alınmakta idi. Bugünle kıyasını varın siz yapın.)

Ayrıca eğitim sistemleri kaliteli olan ülkeler, öğrencileri daha fazla tutarlar. Mesela, Japonya’nın öğretim süresi bir yılda 240 gün, Almanya’da 210 gün, Türkiye’de ise yaklaşık 180 gündür.

Dünyada matematik öğretiminde en iyi olan Hollanda’da farklı ve ilgi uyandırıcı yapıdaki cisimler derste kullanılır. Gerçek dünyadaki cisimler derste de kullanılır. Çocukların öğrendikleri şeyler onların hayatlarıyla bağlantılıdır. Bilimi, teknolojiye aktarmada en iyi olan Japonlar, diğer ülkelerle kıyaslandığında, avukattan, hukukçudan fazla mühendis ve teknik eleman yetiştirirler.

Japonlar Osmanlı’ların Enderun mektebindeki uygulama ağırlıklı eğitimi benimseyip tatbik etmektedir. Yeni Zelanda’lılar okuma ve anlama kabiliyetini en iyi gerçekleştirenlerdir. Yeni Zelanda’lıların bu metodu, Osmanlı medreselerinde tatbik edilen metoddur.

Öğretmen eğitiminde en başarılı olan Almanya’da öğretmenler, rahat şekilde orta sınıf seviyesinde maaş alırlar ve haklar verilir; ağır bir eğitimden geçirilir. Mesela, Almanya’da bir müzik öğretmenin müzikde veya İngilizce’de master alması mecburidir.

Enderun Mektebi

Enderun mektebi Osmanlı’daki üstün beyin gücünün eğitimi için kurulan 21. asra girerken, ülkelerin benimsediği, hedeflediği eğitim modelinin pek çok yönünü ihtiva eden eğitim müessesesidir. Yeni Zelenda’lıların örnek aldığı eğitim sisteminde öğrenciler yaşlarına göre değil, ilerleme hızlarına, anlama ve kavrama seviyelerine göre gruplandırılırdı. Sınıflar 15’er kişilik olup, her 15 kişiye bir sınıf öğretmeni atanırdı. yine Yeni Zelenda’lılara belletmen sistemini Enderun Mektebinde 10 kişilik öğrenci gruplarına öğretmenden ayrı olarak Lala (rehber) verilirdi. Lalalar kıdemli ve başarılı öğrenciler arasından seçilirdi.

Tanzimat’tan Günümüze Eğitimdeki İnsan Modeli

Tanzimattan sonra ülkemizde Batı’ya ve onun değerlerine bir yöneliş vardır. 1840-1900 yılları arasında Osmanlı toplumunda eğitiminde Batılılaşma ve laikleşme adına çok önemli değişiklikler yapıldı.

1839’da ilk önce askeri sahada batılılaşmaya yönelik reform hareketleri daha sonra, eğitimde, adalet sisteminde ve bürokraside yapıldı. Ülkenin en önemli eğitim kurumları Batılılara teslim edilmesi çok kısa bir zaman sonra açık bir şekilde görülmeye başladı.

Çünkü pozitivist ve materyalist bir eğitim sisteminin uygulanışını, Mc.Farlena hayretler içinde müşahede etmişti. Yabancı okulların açılmasına hız verildi. 1867’de Fransız Devletinin maddi ve manevi büyük yardımlarıyla Fransızca eğitim ve öğretim yapan Galatasaray Lisesi kuruldu. yıllarca imparatorluğun yönetici kadrolarını aydınlarını, yetiştiren bu okulun müdürü ve hocalarının çoğu Fransızdı.

Londra’dan Eğitim Sistemimizin Görünüşü

Lisanımız

Dünyada dil zenginliği kelime açısından, birincisi Arapça ikincisi Fransızca üçüncüsü İngilizce olmasına rağmen İngilizce’den Türkçe’ye tercümede ne kadar zorluk çekildiği malumdur. Çünkü Türkçe’deki bir kelime, az bir nüansla İngilizce’de 60-70 kelime karşılığıdır. Bu da bizim öz Türkçe adına dilimizin ayıklama adına doğurduğu zorluklardandır.

Eğitim görmüş bir İngiliz, Shakespeare’in ve en azından 1800’lerde yazılmış eserlerin dilini rahatça anlarlarken; 1900’lerde Türkçe olarak yazılmış eserler bir Türk vatandaşına yabancı gelmektedir. Bizim Osmanlı’da eleştirdiğimiz ‘halk ile Ulema arasındaki kopukluğun en büyük sebebi olan ‘kullanılan kavramların ve sözcüklerin farklı oluşu’ gibi; İngilizce’de de akademik bilim İngilizce’si ile halkın konuştuğu İngilizce farklıdır. Yine liseyi bitiren bir İngiliz vatandaşı, ana dili İngilizce’den yeterlilik imtihanına girmek zorundadır.

‘Git Doktoranı Yap Gel’ Mantığı

1960’lı yıllardan beri yurt dışına öğrenci ve kamu görevlileri gönderilmesine rağmen hala ülke ve millet çapında Batının bilim ve teknolojisini alarak onu geliştirmiş değiliz. Japonlar bu işi 20-25 yılda gerçekleştirdi. 4-5 yıllık masrafı bugünkü değerlerde 300-350 milyon lira dolayında olan ve her yıl 150-200 öğrenci gönderilerek sayıları 1000 olan ve 1500 tane de kendi imkanlarıyla giden bu öğrenciler spastik olarak ne çalışacaklarını ve döndüklerinde nerelerde istihdam edilip, millete nasıl faydalı olacaklarını bilmiyorlardı. Sonuç ortada: Ülkelerine geri dönenlerin oranı % 30’dur. Ülkelerine dönenler de ya yanlış işlerde istihdam ediliyor, veya bürokratik engellemelere kurban gidiyor. Devletin ‘Git doktoranı yap gel’ mantığı öğrencilere önceden mesuliyeti vermekte. Yurt dışında doktora yapan öğrencilere de hazır bilgilerin olduğu tezler hazırlattırılmakta (Örneğin Rusya’daki Müslüman Türkler).

İngiliz Eğitim Sistemi.

İngiltere’de devlet okullarının yanında en az onlar kadar yaygın özel okullara 7 yaşında alınır, Lise bitinceye kadar da bu okullarda yatılı kalınır. Buradan mezun olanlar da ülkeyi yönetir. İdarecilerin % 80 bu okullardan mezundur.

Batıdaki İlmi Gelişmeler Ve Biz

Bugün Batı dünyası, Düşünce ve fikir bakımından kriz dönemi yaşamaktadır. Bilim ve din arasındaki 150 yıllık mücadelenin artık sona erdirilmesi gerektiği inanç ve bilginin insanın iki temel ihtiyacı olduğu hususlarında pek çok Batıllı bilim adamı ve düşünür kampanya başlatmış bulunmakta. Oysa 1920’li yıllarda Avrupa’da moda olmuş dinin ve inancın gereksiz ve manasız olduğunu ileri süren ‘Mantıki Pozitivizm’ isimli materyalist bilim felsefesi gözlüğü ile yıllardır Türkiye’deki Müslümanları değerlendiren bir grup aydın, özellikle okumuş insanların dine alaka duymaya başlamasını ve dindarlaşmasını mantıki pozitivizm felsefesi çerçevesinde anlamıyorlar. Gerçekte mantıki pozitivizm Hristiyanlığa karşı bir cevaptır. Oysa bizim aydınımız Batıda Hristiyanlık için verilen hükümleri, memleketimizde İslamiyet üzerinde infaz ettiler.

Batının Bilim ve Teknolojideki seviyesine niçin ulaşamıyoruz? Yaklaşık 150 yıldır Batı’ ile sıkı bir alış veriş içinde bulunuyoruz. Bizim toplumumuzda Batıdaki gibi sosyal değişimlere bağlı olarak halkın yapısına uygun kurulmuş ve oturmuş müesseseler mevcut değil. Batının üniversitelerinde memleketimizin ve üniversilerimizin ihtiyaç duydukları konularda, ama çok plansız şekilde küçük bir noktada, kompleks ve pahalı teknoloji ve laboratuar cihazlarını kullanarak, akademik kariyerini tamamlamakta ve ülkemize -eğer vatanperver ise- geri dönmektedir. Göreve başladıktan sonra, Batıda başarılı sonuçlar elde ettiği sistemi, ortamı ve ilmi araştırma atmosferini bulamamakta; üç beş yıl içinde araştırma, okuma aşk ve şevkini kaybederek rutin şekilde dersini veren sisteme adapte olmuş biri veya o üniversiteyi terk edip zengin olma yollarını araştırmaktadır.

Mucid Yetiştirmenin Önemi

Durmadan ortaya çıkan yeni problemler karşısında, milletin, hürriyet, refah ve saadetlerini sürdürebilmesi mucid ruhlu insanların yetiştirilmesine bağlıdır. Bilim, teknik ve ekonomide büyük ilerlemelerin hayal gücüne ve üstün zeka, hızlı problem çözme gibi zihni kabiliyetlerin eseri olduğunu çok önceden fark eden bu ülkelerin bilim ve fikir adamları yıllardan beri araştırma yapmaktadırlar.

Bu düşüncelerin akis uyandıracağı anlaşılabileceği çeşitli mesleklerden bir aydın grubuna sahip olmaları da onlar için ayrı bir talih olmuştur. Zaten Almanların 41, Amerikalıların 40, İngilizlerin 32 Nobel mükafatı kazanmalarına karşılık, Müslümanların bir tane bile Nobel Ödülü yoktur.

Dünyanın Dahi Yetiştiren Merkezleri

20-30 yıldır ‘yüksek zeka ve mucitlik testleri’ geliştirerek toplumlarını testlerle sistematik olarak tarayan İsrail, Çin, eski Sovyetler Birliği ve A.B.D. üstün zekalıların eğitimi için özel okullar ve üniversiteler tesis etmiştir. Mesela İsrail’in (Cudin şehrinde ‘Ofek’ isimli özel bir dahi okulu vardır. Bu okulun öğrencilerinden ‘Dan Glük’ 5 yaşında iken İsrail hükümetine yazdığı bir mektupta Filistin meselesinin çözümü için ayrıntılı bir barış planı hazırlayıp teklif etmişti. Okulun en başarılı öğrencisi olan Dan Glük’e geleceğin Einstein’i olarak bakılmaktadır.

Novossibirsk’te dahilerin eğitimini profesörlerin üstlendiği Sovyetler Birliği’nin açtığı dahi okulunun eğitim süresi 3 yıldır.

Mucidler Nasıl Keşfedilir?

Mucidliğin temel işleme mekanizması olan diverjant düşünce, mevcut bilgiye dayanılarak yeni orijinal değişik alternatif ve çözümler üretilmesinde iş görüşü mucidliği ölçen geliştirilmiş özel testlerle mucidler keşfedilir; I.Q. testi ile zeka seviyesi ölçülür. Mucid kimseler, teknik konularda daha çok okurlar. Kendi uzmanlıklarının farklı alanlarıyla ilgili mesleki litaratüre aşırı ilgi duyarlar. Gençliklerinde çok şey okumuşlardır. Kendilerine ait şahsi dökümantasyon çalışmaları vardır.

Mucid Şahsiyetlerin Vasıfları

Mucidlerin gruplandırılmış vasıflarının bazıları: Kararlarında bağımsız, egosu kuvvetli, enaniyetli, kendine güvenen, dediği dedik, herşeyi kolay kolay kabul etmeyen: ferdiyetçi tiplerdir. Şevkli, istekli, hırslı, kendi kendine öğrenebilen, ırarlı ve çalışkandır. Güzel değerlendimeler yapabilen, analiz ve sentez güçleri kuvvetli, anlayışlı ve kavrayışlı, yüksek muhakemelidirler. Bunlar ‘ben merkezli’ olmalarından dolayı kolayca kayıp sapabilmektedirler.

Eğitim Nasıl Olmalı

İsteklerin Tatmin Edilme Sürecinde Eğitimin Önem

İnsanın çevresine karşı organik ve sosyal intibakının şeklini istek, hedef, engel arasındaki karşılıklı münasebetler belirler. Bunun için başta isteği değerlendirmek, onun önemini ve karmaşıklığını fark edebilmektir. Problem çözme ile ilgili vakaları öğrenmesi problem çözmeyi kolaylaştırmaktadır. ‘Karar vermeden önce düşün, sonra kararını ver’ tembihi gözönüne alınarak istekleri yerine getirmeden önce, o istekle alakalı bütün malumatları gözden geçirmeli, varsa tecrübeleri dinlemeli ve diğer ihtimalleri düşünüp tartmalı ve ona göre, o isteği yerine getirip getiremeyeceğine karar vermeli.

Eğitimde Öğrenci Boyutunun İlk Sıraya Konmasının Önemi

Eğitim ve öğretim müfredatları öğrenci boyutu vurgulanarak hazırlanır. Öğrencinin yaşı, çevresi, ilgi alanları bu sistemde önemlidir. Öğrenciye verilecek bilgiler, öğrencinin daha önceki eğitimine, nasıl yetiştiğine ve onun şartlarına uygun hazırlanır. Kısaca öğrenci merkezli bir eğitimde, öğrenci sistemin temelidir.

Öğrenmede Alternatif bir metod: Grup çalışması

Grup çalışması ile sıcak bir atmosferde; anlatırken öğrenme, dinlerken öğrenme, tartışırken öğrenme, soru-cevap tarzında öğrenme, gibi çok geniş imkanlar ortaya çıkmaktadır. Böylece öğrenciyle birlikte mücadele etme, birlikte başarma birlikte sevinme, kısacası ‘Biz’ olma duygusunu kazandırma fırsatı verir.

Okuma-Yazma Ve Sözlü Anlatımın Geliştirilmesi

Öğrencilerin duygularını, izlenimlerini, tecrübelerini şiir, hikaye fıkra türlerinde dile getirebilip yayınlayabilecekleri bir okul gazetesi çıkartma, öğrenci odaklı eğitimin uygulamasına bir model olabilir. Bu tür faaliyetler hem öğrencinin aktif atılımını sağlayarak kritik düşünmeyi pekiştirecek, hem de dili güzel bir biçimde kullanmasını sağlayacaktır.

Eğitimde Yabancı Dilin Önemi

Birçok sahada ortaya çıkan yenilikleri izleyebilme ya da diğer toplumlara aktarabilme, böylece yaşadığı çağı kavrayabilme bugünün insanı için önemli bir ihtiyaçtır. İlkönce hangi alanlarda ne tür bir yabancı dile gerek duyulduğunu belirledikten sonra, bu dillerin, kullanımında hangi kabiliyetlere ne seviyede öncelik verileceği kararlaştırılmalıdır.

Eğitimde Kitle İletişim Araçlarının Önemi

Kitle iletişim araçlarının kullanıldığı eğitim-öğretim ortamında çocuk ve gençler kendi hızları içinde kendi ilgi ve kabiliyetlerine uygun konuları, kendi çabası ve öğretmenin rehberliği ile öğrenme fırsatına sahip olacaktır.

Bilgisayar Destekli Eğitim

Multimedia ürünlerinin kullanılmasında elde edilen netice şudur: Alışılagelmiş öğretim metodlarına (kitap ve tahta) kıyasen kişiyi daha uzun süreli ve derin bir alakayla mevzua yönlendirmesidir. Ayrıca kişi daha uzun süreli anlaşılmış, sindirilmiş bilgiye sahip olmanın yanında, bilginin nasıl, nerede kullanabileceği hususunda tecrübe kazanır.

Öğrencinin bilgisayarla etkileşim içine girmesi, deneme ve yanılma yoluyla öğrenciye geri besleme sağlanması: Yüksek işlem hızı sayesinde birçok benzetmeye açık olması özellikle gerçek hayatta bile yapılamayacak veya tehlikeli olacak olayları bir anda yapması ve gözlem imkanını sağlaması, görüntüleri istenen hızda ve sırada kompoze ederek kullanabilmeyi mümkün kılmaktadır.

Nil Yayınları

Birinci Bölüm

Neden Bediüzzaman Said Nursi

Bediüzzaman modelini iyi anlayabilmek, onu yeteri kadar tanımamıza bağlıdır. Altmış, Yetmiş yıldır yazılı olarak, menfi bir tarzda kamuoyuna tanıtılan Bediüzzaman’a resmi ideoloji de kapılarını açmaya başladı. Vatanımızın zor günler geçirdiği şu zamanda, onun fikir ve görüşleri o kadar alaka uyandırdı ki, ‘Her kitapçı onun eserlerini bulundurmayı, her medya programcısı da onun fikirlerini ele almayı, yeni çareler olarak gördüler. Okuduğu bir gazete haberi, onun ruhunda fırtınalar koparır. İngiliz Sömürgeler Bakanı Gladistan:

‘Bu Kur’an müslümanların elinde bulundukça biz onlara hakim olmayız. Ne yapıp yapmalı, Kur’an’ı ortadan kaldırmalıyız veyahut müslümanları ondan soğutmalıyız’ demişti.

Bediüzzaman’da buna karşı şu sözü vermişti: Ben de Kur’anın sönmez ve söndürülmez bir manevi güneş olduğunu tüm dünyaya ispat edeceğim. İşte Bediüzzaman’ın yaygın ifadesiyle Nurculuk hadisesinin bütün gayesi bu cihete ma’tuf olmuştur.

Doğu’nun eğitim problemini çözmek için, fen ve din ilimlerinin beraber okutulacağı bir üniversite açılması gayesiyle 23 yaşındayken İstanbul’a gider ve projesini bizzat padişaha takdim eder.

1911 yılında Şam’a gider ve orada meşhur hutbesini okur. Herkesin karamsar tablolar çizdiği gelecekten O:

‘İstikbal yalnız ve yalnız İslamiyyetin olacak ve hakim, hakaik-i Kur’aniyye ve imaniye olacak’ diyerek ileri görüşlülüğünü ortaya koyar.

Aynı yıl, şark vilayetlerini temsilen Sultan Reşad’ın Rumeli Seyahatine katılır. Van’da kurmayı düşündüğü üniversite projesini padişahla görüşür. Onun da desteğiyle Van Gölü kıyısına temelini atar.

Bediüzzaman, vatanın kurtuluşu için vazife üstlenerek Birinci Dünya savaşında Ruslara karşı gönüllü alay komutanı vasfıyla talebeleriyle birlikte savaşa iştirak etmiştir.

İngilizler İstanbul’u işgal edince, Ankara’ya davet edilir. Ankara’da aradığını bulamaz. Kendisine teklif edilen mebusluk, umumi vaizlik ve diyanet işleri reisliği gibi bir çok imkanı reddederek Van’a gider ve Şeyh Said isyanını önlemek için çok çalışır. İsyana katılması için yapılan teklife karşı verdiği cevabı ise çok manidardır:

‘Türk milleti asırlardan beri İslamiyyetin bayraktarlığını yapmıştır. Çok Veliler yetiştirmiş ve şehidler vermiştir. Böyle bir milletin torunların kılıç çekilmez. Kılıç harici düşmanlara çekilir. Dahilde kılıç kullanılmaz. Bu zamanda yegane kurtuluş çaremiz, Kur’an ve iman hakikatlarıyla tenvir ve irşad etmektir. En büyük düşmanımız olan cehaleti izale etmektir’.

Hayat çizgisini şöyle ifade eder:

‘Ben cemiyetin iman selameti yolunda dünyamı da, ahiretimi de feda ettim. Gözümde ne Cennet sevdası var, ne de Cehennem korkusu. Cemiyetin, yirmi beş milyon Türk cemiyetinin imanı namına bir Said değil, bin Said feda olsun. Kur’an’ımız yeryüzünde cemaatsiz kalırsa, Cennet’i de istemem; orası da bana zindan olur. Milletimin imanını selamette görürsem, Cehennemin alevleri içinde yanmaya razıyım. Çünkü, vücudum yanarken gönlüm gül-gülistan olur.

Risale-i Nur’u anlamıyorlar yahut anlamak istemiyorlar. Beni skolastik bataklığı içine saplanmış bir medrese hocası zannediyorlar. Ben, bütün müspet ilimlerle, asrı hazırın (şimdiki asrın) fen ve felsefesiyle meşgul oldum. Bu hususda en derin mes’eleleri hallettim. Hatta bu hususda bazı eserler te’lif eyledim.’

Onun fikirleri incelendiğinde, ilk hareket noktasının, semada nazil olan Kur’an’ın hükümlerini akla tesbit ettirmesi ve islamın bütün mes’elelerini akla yaklaştırmanın mümkün olduğu kanaatidir.

Bediüzzaman’ın gerçekleştirmeye çalıştığı iman ve Kur’an hizmetinin saf ve berrak kalabilmesi için, birtakım siyasi mülahazalardan uzak durmak istediğini görmekteyiz. Fiili siyasete itibar etmeyişinin gerekçelerini yazmış olduğu eserlerinde uzun uzun açıklar:

‘Cazibesi ile meraklıları kendi ile meşgul eder. Hakiki ve büyük vazifeyi unutturur. Tarafgirlik meylini verir, zalimlerin zulmünü hoş görür, şerik olur’ sözleri, neden siyasetten uzak duruşu için yeterlidir.

Ona göre toplum içinde tansiyonun yükseltilmesi, insanların karşı karşıya getirilmesi ve şiddet hareketleriyle arzu edilen neticenin elde edilmesi mümkün değildir:

‘Bütün hayatımda, bütün kuvvetimle asayişi muhafazaya çalışmışım. Bu kuvvet dahilde değil, ancak harici tecavüze karşı isti’mal edilebilir. Vazifemiz dahildeki asayişe bütün kuvvetimizle yardım etmektir’.

Bediüzzaman’ın en bariz vasıflarından biri de ümitli oluşudur:

‘Bila perva ilan ederim. i’tikad ve yakinimdir. Hak, neşv-ü nema bulacaktır. (yeşerecektir.) Hem de, i’timadımdır ki, istikbalde hüküm sürecek ve her kıt’asında hakim-i mutlak olacak yalnız hakaik-i İslamiyedir’.

Bütün şartlarda, yılmadan ve çekinmeden iman hizmetinden sebat ederek, şevk ve şükürle Kur’an davasını yürütmesi, erişilmez bir hususiyyeti olarak takdir görmektedir:

‘Saçlarım adedince başlarım olsa, her gün biri kesilse, bu hizmet-i imaniyeden çekilmem’. Dünyayı başıma ateş yapsanız, hakaik-i Kur’aniyye’ye feda olan bu başı zındıkaya eğmem. Sivrisinek tantanasını kesse, bal arısı demdemesini bozsa, sizin zevkiniz bozulmasın, hiç teessüf etmeyiniz’.

Bediüzzaman’daki fikri istikrarın ve tenakuzların olmayışının esas sebebi şöyle izah edilmektedir:

‘Risale-i Nur’daki hakaik, doğrudan doğruya feyz-i Kur’an’dan mülhem hakaik-i imaniyyedir; zaman ve zemine göre değişmez ebedi hakikatlardır’.

Risale-i Nur’un kaynağının yalnızca Kur’an olduğunu ve Kur’an’ın bu asra bakan hususiyetlerinin Bediüzzaman tarafından eserlerine güzel bir üslübla yansıttığını müşahade etmekteyiz. Bediüzzaman’ın şu ifadeleri bu konuyu çok güzel aydınlatır:

‘Elde Kur’an gibi bir mu’cize-i baki varken, başka burhan (delil) aramak aklıma zaid (lüzumsuz) görünür. ‘Elde Kur’an gibi bir burhan-ı hakikat varken, münkirleri ilzam için gönlüme sıklet mi gelir!?’

İkinci Bölüm

Bediüzzaman’a Göre Geri Kalmanın Ana Sebepleri

Osmanlı’nın mevcut şartlarını düzeltmek için Batı’nın insanlık, barış ve refah gibi yararlı yönlerini almakta bir sakınca görmeyen Bediüzzaman, Batı’nın sefahatine, başıboşluğuna ve toplumu dejenere eden keşmekeşliğine karşı çıkar:

‘Bunun içindir ki, medeniyet yolunda bizim örnek tutacağımız millet, Japonlardır. Onlar Avrupa medeniyetinin bütün güzelliklerini aldılar. Fakat, bekalarının temeli olan milli adetlerini muhafaza ettiler’ diyerek Japon’ları örnek gösterir.

Şu tespitleri ise çare konusunun bir başka yönünü ortaya koymaktadır:

‘Şimdi hüküm ferma şecaat-i imaniyye ve akliyye ve fenniyyedir. Bazen bir münevverü’l-fikir yüze (yüz kişiye) mukabildir. Ecnebiler size bu şecaatle galebeye çalışıyorlar. Yalnız, şecaat-i Kur’aniye cevherinden yapmalısınız’.

Gerilemede en büyük sebep; cehalet, zaruret ve ihtilaf. Bediüzzama’a göre bütün kötülüklerin davetçisi ve acil çare bekleyen hastalığı cehalettir:

‘Ben vilayet-i Şarkiyye’de aşiretlerin hal-i perişaniyyetini görüyordum. Anladım ki, dünyevi bir saadetimiz, bir cihetle fünun-u cedide-i Medeniyye (Medeniyyetin yeni fenleri) ile olacaktır. ‘ Elbette nev’i beşer ahir vakitte ulum.

Bediüzzaman ‘zaruret’ sözü ile, müslümanların karşı karşıya bulunduğu maddi ve teknik yöndeki geri kalmışlığını anlatmak istemiştir. İslam alemini saran bu fakirlik illetinden çabuk kurtulacağını ve hatta ilim ve teknikte Batı’ya yetişip, önüne geçeceği yönündeki kanaatini belirtir. ‘Hayat bir faaliyet ve harekettir, şevk ise matiyyesi (bineği)’dir veya sa’y-i insaninin (çalışmanın) baharıdır. Çalışmanın sevabı servettir, ataletin cezası sefalettir.

Bediüzzaman’ın cemiyet bünyesindeki ihtilafın boyutuna matematiksel bir mantıkla yaklaştığı görülür:

‘Cemiyette vahid-i sahih olmazsa cem ve zam, kesir darbı gibi küçültür. Bu hususu şöyle izah eder; ‘Hesapta malumdur ki, darp ve cem (çarpma ve toplama) ziyadeleştirir. Dört kere dört onaltı eder. Fakat kesirlerde darp ve cem bilakis küçültür. Sülüsü sülüs ile (üçte biri, üçte bir ile) darbetmek tis’i (dokuz da biri) olur. Aynen onun gibi, insanlarda sıhhat ve istikamet ile vahdet olmazsa, ziyadeleşmek küçülür, bozuk olur, kıymetsiz olur’.

‘Hayat ittihaddadır (birleşmededir)’ diyen Bediüzzaman ‘İttifakta kuvvet var; ittihatta hayat var; uhuvvette saadet ver’ görüşleriyle de, toplum dinamizminin can damarlarını nazara vermektedir.

Geri Kalmamızda Diğer Altı Hastalık

1-Ye’s

2-Sıdk’ın ölmesi

3-Adavete muhabbet

4-Ehl-i imanı birbiriyle bağlayan nurani bağları bilmemek

5-Çeşit çeşit suri (bulaşıcı) hastalıklar gibi intizar eden istibdad

6-Menfaat-i şahsiyyesine himmetini hasretmek.

Bu hastalıkların tedavi metodları ise:

1-el-Emel (ümitli olmak)

2-Ye’sin (ümitsizliğin) öldürülmesi.

3-Sıdk (doğruluk)

4-Muhabbete muhabbet, husumete husumet (sevgi duygusuna sevgi, düşmanlık duygusuna düşmanlık)

5-Himmetli (gayretli) millet olmak,

6-Meşveret-i şer’iyye (istişare meclisi)

Şer-i hükümlere tam uyulmaması ve bu yöndeki ölçülerin sebeplerle kaçırılmış olması, toplumda meydana gelen gerilemeye ve çöküntüye sebep olarak gösterilir.

Üçüncü Bölüm

Osmanlı Eğitiminde Bozulmaya Genel Bakış

Osmanlı eğitim sistemi öylesine mükemmel işledi ve öylesine parlak sonuçlar ortaya çıkardı ki, bilim dünyasının ilklerinden tutun da, bu gün batılı eğitimcilerin söyledikleri modern kriterleri asırlar önce uygulayan alimler yetiştirdi. Bu başarıyı, idareci makamındaki insanların eğitime ve eğiticiye verdikleri önemde de aramak lazımdır.

Çünkü bir devlet: ‘Hangi alim bildiğini yüzüme doğru söylemezse, meclisime gelmesin’ deyen padişahlar tarafından idare edilmiştir. Öte yandan, halkın müttaki bir müslüman olarak yetişmesi, eğitim ve öğretim faaliyetlerini en üst düzeye çıkarmıştır. ‘Çünkü, bir çok ayet ve hadis, ilim tahsil etmenin dünya ve ahirete ait faydasından bahsederek, bu yöne teşvik etmiştir. Bunun için Osmanlı halkı hem ilim tahsil etmek için birbirleriyle yarışmış, hem de ilim tahsil edenler yardım için aynı yarışı göstermiştir.

Bozulmanın ilmiyye, kalemiyye, seyfiyye ve mülkiyye kurumları üzerinde olduğu görülmektedir. Devletin temelini meydana getiren bu müesseselerin en ciddi kısmı ise, ilmiyye sınıfı meydana getirmekteydi. Medreselerin gerilemesiyle bu kurumun da ciddi bir dağınıklık içine girdiği anlaşılmaktadır. Çünkü medrese tahsilinin asıl gayesi, Ulum-u Aliye denilen tahkiki iman ve hikemiyyat-ı Kur’aniyye’yi kazanmaktadır. Fakat Osmanlı devletinin çözülme dönemlerinde A’rabi gramer ve sarf, nahiv gibi alet ilimlerine fazlaca ağırlık verilerek, medreselerin asıl dinamizmi zayıf kaldı.

Toplum ruhunu ve devlet nizamını temine de bu kaynak kurumaya başlayınca da ilmiye sınıfında dağılmalar ortaya çıktı. Bu gidiş, bugünkü bürokrası manasına gelen kalemiye sınıfını da etkilemiştir. O dönemde mülkiyye sınıfının da büyük yaralar aldığı bilinmektedir. Siyasi çalkantı, kadroları siyasi hesaplarla ehliyetsiz insanlara bırakınca; adam kayırma, rüşvet ve su-i isti’mal gibi cemiyeti kemiren hastalıklarda kendini göstermiştir. Ordunun siyasete karışması ise, seyfiyye adıyla bilinen bu kurumu yıpratmış, iç politika da kendini hissettirmek için, asıl görevini unutur olmuştur. Devletin esas müesseseleri bu şekilde yaralanınca bunun tesirinin de bütün cemiyette kendini hissettireceği ma’lumdur. Öyle de olmuştur.

Medreselerde yalnızca dini ilimlerin okutulması ve fenni ilimlerin okutulmaması da Bediüzzaman’ın gördüğü en büyük eksikliktir.

Dördüncü Bölüm

Bediüzzaman Modeli Nedir?

İnsanı tanıtmayı, ‘nereden geldiği ve nereye gittiği’ sorusuyla başlayan Bediüzzaman: ‘insan bir yolcudur, sebavetten (çocukluktan) gençliğe, gençlikten ihtiyarlığa, ihtiyarlıktan kabre, kabirden haşre, haşirden ebede kadar yolculuğu devam eder’ diyerek, insanın dünyaya başıboş gelmediğine, ibn-i tasarruf altında bulunarak, bir kudret tarafından ebede sevk olunduğuna dikkat çekmektedir. İnsanın latifeleri içinde öyle bir latife var ki, ebedden ve ebedi zattan başkasına razı olmaz ondan başkasına teveccüh etmiyor. Masivasına (başkasına) tenezzül etmez. Bütün dünyayı ona versen, o fıtri ihtiyacı tatmin etmez. İnsanın fıtratı zişuuru olan vicdanı, saadet-i ebediyyeye bakar, gösterir. Evet, kim uyanık vicdanını dinlese, ‘Ebed, Ebed!’ sesini işitecektir. Bütün kainat o vicdana verilse, ebede karşı olan ihtiyacının yerini dolduramaz. Demek o vicdan, ebed için yaratılmıştır’.

İnsanın mahiyyetini yepyeni bir üslupla ele alan Bediüzzaman, ciltler dolusu çalışma gerektiren bu hususu, çok anlamlı şekilde tek paragrafa sıkıştırır. ‘İnsan zaiftir, belaları çok fakirdir, ihtiyacı pek ziyade, acizdir, hayat yükü pek ağır… Eğer, Kadir-i Zü’l-Celal’e dayanıp tevekkül etmezse ve itimad edip teslim olmazsa, vicdanı daim azap içinde kalır. Semeresiz (sonuçsuz), meşakkatler (zahmetler), elemler, teessüfler onu boğar; ya sarhoş veya canavar eder.

Beşinci Bölüm

Bediüzzaman Modelinde Irkçılık Ve Bölücülük Nedir Ve Buna Karşı Nasıl Bir Eğitim Olmalıdır

Milliyetçiliğe iki açıdan bakan Bediüzzaman: ‘Fikri milliyet iki kısımdır. Bir kısmı menfidir, şeametlidir, zararlıdır, diğerlerine adavetle devam eder, müteyakkız davranır’ der. Müspet milliyetçilik için de şunları söyler: ‘Müsbet milliyet, hayat-i ictimaiyyenin (sosyal hayatın) ihtiyac-ı dahilisinden ileri geliyor. Teavüne, tesanüde sebebdir. Menfaatli bir kuvvet temin eder. Uhuvvet-i İslamiyye’yi (İslam kardeşliğini) daha ziyade teyit edecek bir vasıta olur.

Bediüzzaman ırkçılık yönünde bir başka tehlikeyi de şöyle nazara verir:

‘Milletimiz de yalnız islamiyettir. Zira Arap, Türk, Kürt, Arnavut, Çerkez ve Lazların en kuvvetli hakikatları revabıt (bağları) ve milliyetleri İslamiyyetden başka hiçbir şey değildir. Nasıl ki az bir ihmal ile tavaif-i müluk temelleri atılmakta ve on üç asır evvel ölmüş olan asabiyyet-i cahiliyyeyi ihya ile fitne ikaz olunmakta ve oldu; gördük’.

‘Bugünkü Türkiye ahalisi asıl Türk kavimlerinden başka, tarihin en eski çağlarından beri gerek Anadolu’da, gerek imparatorluğun diğer bölgelerinde yaşamış ve asırlar boyu serbestçe birbiriyle karışmış olan ırkların, yani Çerkez’lerin, Arnavut’ların, Boşnak’ların, Kürt’lerin, Gürcü’lerin ve İslamiyyetin kabulü ve evlenme yoluyla Rum’ların, Ermeni’lerin ve Slav’ların karışımından meydana gelmiştir. Bu surette ırkçıların iddia ettiği gibi kan saflığından pek eser kalmamıştır’.

Başka bir beyanında da Bediüzzaman, menfi milliyetçilerin Avrupa’dan geldiğin, onları körükörüne taklit ettiğimiz için içimize girdiğini ve birçok mukaddesatı da feda ettirdiğini anlatarak şunları ifade etmektedir:

‘Halbuki her milletin kamet-i kıymeti farklı bir elbise ister. Bir cins kumaş bile olsa; tarzı ayrı ayrı olmak lazım gelir. Bir kadına, jandarma elbisesi giydirilmez. Bir ihtiyar hocaya, tango bir libasın giydirilmediği gibi… Körü, körüne taklit dahi çok defa maskaralık olur’.

Gerçek Türkçü’lüğün İslam’ın içinde eriyen ve İslam’la kaynaşmış olan Türk’lük olduğunu anlatan Bediüzzaman, çok çarpıcı bir teşhiste bulunur:

‘Türk milleti anasır-ı İslamiyye (İslam unsurları) içinde en kesretli (çok) olduğu halde, dünyanın her tarafında olan Türk’ler ise müslümandır. Sair unsurlar gibi, Müslim veya gayr-i müslim olarak iki kısma inkısam etmiştir. Nerede Türk taifesi varsa, müslümandır. Müslümanlıktan çıkan veya müslüman olmayan Türk’ler, Türk’lükten dahi çıkmıştır (Macarlar gibi)’.

Bediüzzaman, birincisinde, ‘Mekteplerde din dersi okutulmasını, medreselerde ise fen derslerinin okutulmasını teklif etmişti. İkinci olarak da ‘Din ve fen ilimlerin beraber okutulacağı darü’l-fünunlar açılmasını istemişti.

Büyük karışıklığa sebep olan dil probleminin aşılması için de şu teklifi yapmıştır:

(Doğuda) ‘Fünun-u cedideyi (yeni fenleri), ulum-u medaris (medrese ilimleri) ile mezc ve derc; lisan-ı Arabi (Arapça) vacib, Kürdi caiz, Türki lazım kılmaktır’.

Altıncı Bölüm

Bediüzzaman Modelini Düzenleyen Esaslar

Bediüzzaman Modelinin Temel İlkeleri:

a-Eğitim, İslam’ın iki ana kaynağı olan Kur’an ve Sünnet’e dayanmalıdır.

b-Dünya ve ahiret hayatı birlikte ele alınmalıdır.

c-Din ve fen ilimleri birlikte okutulmalıdır.

d-Irkçılık ve menfi fikirler körüklenmemeli, İslam milliyeti esas alınmalıdır.

e-Kardeşlik, birlik ve beraberlik esas alınmalıdır.

f-Verilecek eğitim, Kur’an’a ayna olmalıdır.

g-Talebe; şevk, şükür ve ümit içinde tutulmalıdır.

h-Eğitime ferdden ve nefisden başlanmalıdır.

ı-İnsanın kabiliyet ve arzuları dikkate alınmalıdır.

i-Eğitim hür ve açık ve aynı zamanda topluma yönelik olmalıdır.

j-Eğitimde müspet hareket esas alınmalıdır.

k-Talebe ve okul, siyaset içine çekilmemelidir.

l-Eğitim hizmetinde bulunanların yüksek bir gaye için çalışmaları lazımdır.

Bediüzzaman, Medresetü’z-Zehra adında ideal bir medrese kurmayı ve bunu hızla yaygınlaştırmayı düşünür. ‘Camiü’l-Ezher (Mısır’daki İslam Üniversitesi), Afrika’da bir medrese-i umumiyye olduğu gibi, Asya, Afrika’dan ne kadar büyük ise, daha büyük bir dar-ül fünun (Üniversite) Asya’da lazımdır; ta ki İslam kavimleri, mesela Arabistan, Hindistan, İran, Kafkas, Türkistan ve Kürdistan’daki milletleri, menfi ırkçılık ifsad etmesin (bozmasın), Hakiki müsbet ve kutsi ve umumi milliyet-i hakikiyye olan İslamiyyet, milliyeti ile inneme’l-mü’minune ihvetün (mü’minler kardeştir), Kur’an’ın bir kanun-u esasisinin tam inkişifına (hayata geçmesine) mazhar olsun ve ‘felsefe fünunu’ ile ‘ulum-i diniyye’ (din ilimleri) birbirleriyle barışsın ve Avrupa Medeniyeti, İslamiyet hakkıyla tam müsalaha etsin (barışsın) ve Anadolu’daki ehl-i mektep ve ehli medrese birbirine yardımcı olarak ittifak etsin.

Bediüzzaman’a göre birinci derecede okutulması gereken yüksek ilim dersleri (tefsir, kıraat, hadis, ma’rifetullah, fıkıh, kelam ve ahlak) zamanla arka plana düşmüştür. İkinci derecede okutulması gereken alet ilimleri de (Arapça, gramer, sarf, nahiv, belagat ve mantık) birinci sırayı almıştır. Ayrıca Arapça metinlerin zorluğu nedeniyle, talebeler bütün zamanlarını bunları çözmeye ayırdıkları için, ders kitapları dışına çıkıp, modern ilimlerle meşgul olmaları mümkün olmamıştır. Bu tıkanıklığın aşılması için Bediüzzaman’ın teklifi şudur: Talebenin bütün vaktini alan ve zihinleri fazlaca meşgul eden kitapların sayılarını azaltmak, açıklayıcı metinlerle de uğraşmamak ve bunun için zaman öldürmemektir.

Bediüzzaman, açmayı düşündüğü Üniversitelerle ilgili diğer bir yeniliği de, tek tip öğretim modeli bırakılarak, branşlaşmaya gidilmesini, istemesidir.

Bediüzzaman, eğitici durumunda bulunan kimsenin, bir meseleyi sunmadan önce, onun gereklerini kendi şahsında göstermesi ve nefsinde tatbik etmesi lazımdır. Bunun için Bediüzzaman:

‘Lisan-ı hal, lisan-ı Kalden daha tesirlidir’ der. Öte yandan Bediüzzaman:

‘Hazmolunmayan ilim telkin edilmemelidir’ diyerek bu ölçüyü belirler. Ayrıca, telkin edilen ilmin, seviyeye, sahsa, zamana ve zemine de uygun olmasını istemektedir.

‘Tahmin ederim ki, nasihlerin nasihatları, şu zamanda tesirsiz kaldığının bir sebebi şudur ki; Ahlaksız insanlara derler: Haset etme, hırs gösterme, adavet etme, inat etme, dünyayı sevme, fanidir, fıtratını değiştir gibi zahiren ma la yutak (kabulü imkansız) bir teklifte bulunurlar. Eğer deseler ki, bunların yüzlerini hayırlı şeylere çeviriniz, mecralarını değiştiriniz; hem nasihat tesir eder, hem daire-i ihtiyarlarında bir emr-i teklif olur’ ifadelerden de anlaşıldığı gibi, ders verirken, teklif götürürken ve nasihat ederken, insan psikolojisine, kabiliyyetine ve duygularına uygun şekilde almalıdır. Dersleri monotonluktan ve durgunluktan kurtarmak için, karşılıklı münazara tarzında ders işlenmesini, kabiliyetlerin inkişafı, cesaretin artması ve yapıcı tenkitlerin gelişmesi bakımından gerekli görmüştür.

Ayrıca, öğretimde iş bölümüne dayalı, grup ve ünite çalışmalarını teşvik ederek, talebenin imtihana tabi tutulmasını istemiştir. Öte yandan Bediüzzaman’ın ihtisaslaşmaya çok önem verdiği de görülmektedir.

Anlaşılan dersin pekiştirilmesi için ‘tekrar’ unsurunun kullanılması gereğine işaret etmiş ve şöyle demiştir:

‘Müessese tesbit etmek için tekrar lazımdır. Te’kit için terdad lazımdır’.

Öte yandan, talebeden iyi bir sonuç alınabilmesi için, onu tahsilin önemine inandırmak ve bu mes’uliyyeti öğretmek lazımdır. Bunun için de ahlaki yönün ihmal edilmemesi gerekir. Bu, eğitimin her kademesinde olmalıdır’.

İlmi araştırma yapan ve eğitim hizmetiyle vazifeli olan, ayrıca memleketin istiklalini elinde bulunduran bu kadroların geçim derdine düşmesi, büyük bir eksiklikti. İlmin izzetiyle bağdaşmayan bu konunun önüne geçmek için, ilim adamlarının mali yönden devletin himayesine alınmasına dikkat etmiştir.

Ortodoks bir tarihçi ve şarkiyatçı olarak büyük Türk İslâm iiahiyatçı-düşünürü, şair ve yazarı, Müslümanlar ve tüm dünya dinleri otoriteleri tarafından kabul gören gerçek bir âlim, kutsal kitap Kur’an’ın ve hadislerin, fıkhın ve sûfi bilgeliğin ince yorumcusu Muhammed Fethullah Gülen’in, inançsızlıkla ve adaletsizlikle dolu bu dünyaya gelişini çok anlamlı buluyorum.

Atalarımın inancı ve bilim adamlarının analitik düşünceden uzaklaştırılmış olmaları, Müslüman bir âlim olan -aynı zamanda benim de yaşıtım- “Mevlana” Gülen’in parlak ve derin inanç yolundan gitmeme imkân vermemektedir. Ancak ne var ki, yarım yüzyıldır Türkiye, İslâm ve Doğu dünyası ile ilgili çalışmalar yapan bir Türkolog olarak ulvi çağdaşımızın yolunun ilahi biçimde önceden tayin edilmiş olduğundan ve arkasında Tanrı’nın gücünü hissettiğim sözlerinin ve amelinin genel insanlık düzeyinde bir anlama sahip olduğundan kesin olarak eminim.

Kendisi ikinci Dünya Savaşı’nın alevlerinin yükseldiği bir zamanda bu dünyaya gelmiştir. Binlerce yıldır çeşitli dünya medeniyetlerinin birbiriyle kaynaştığı Doğu Anadolu’da doğmuştur. Doğu Anadolu’da yüzyıllar boyunca oluşmuş geleneklerin etkisiyle, yüz yıl önce Doğu’yla Batı’yı birleştiren genç ve dinamik Türk insanı gelişmeye devam etmektedir. Bu halk, globalleşen karmaşık dünyamızda sağlam bir inancın sistemli faktörü olabilecektir.

Bu parçalanmış ve ezilmiş dünyamıza, Mevlana Gülen düzeyinde müminler ve filozoflar geldiğinde, ne bunların ortaya çıktıkları yer, ne de zaman tesadüfi olmayacaktır. Fethullah Gülen’in İslâm bilincinin ve temel inançlarının oluştuğu Erzurum’da (büyük Rus şairi ve sûfi Aleksandr Sergeyevich Puşkin can-ı gönülden sevdiği bu şehri “Arzrum” olarak adlandırmıştır) geçen yılları kendisinin dünya görüşünün oluşmasının önemli bir dönemini kapsamaktadır.

Bu bölgede Türk halkının ailevi, geleneksel ve ulusal değerleri her zaman güçlü olmuştur. Bununla beraber Erzurum, dinlerarası ve uluslararası temasın önemli bir kesişme alanı ve Cumhuriyetçi demokratik Türkiye’nin kurulmasında önemli bir unsur olmuştur; olmaya da devam etmektedir.

İbrahimi dinlerin diyarı olan Doğu Anadolu’nun ve buraya komşu Batı ve Güney Kafkasya topraklarının, şimdiki Gürcistan, Ermenistan ve tabii ki Rusya’nın, genç Fethullah Gülen’in maneviyatında engin bir bakış açısı kazandırdığına ve hoşgörülü olması konusunda en uygun şartlara sahip olduğuna şüphe yoktur. Kutsal Kur’an’da bu şöyle ifade edilmiştir:

“… Allah’ın arzu etmediğini siz de arzu etmeyin…” (76:30),

“…Allah istediğinin yolunu şaşırtır, istediğinin yolunu düz eyler…” (74:34).

Mevlana Gülen’in doğduğu yerlere ve atalarının hatıralarına yaklaşımı bende derin bir saygı ve alâka doğurmaktadır. Zaman ve mekân tanımayan sosyo-kültürel hafızaya inanç ancak Yüce Yaratıcı’nın egemenliği altında şekillenmektedir. Bana göre, bir filozof ve şair olarak Gülen’in en güçlü taraflarından biri budur. Puşkin’in ölümsüz ecdadımızın mezarlarına olan muhabbetini hatırlayalım.

Puşkin’den Gülen’e

Birbirinden tamamen farklı, ancak Tanrı’nın bahşettiği ortak yeteneklere sahip Puşkin ve Fethullah Gülen’in etik ideallerinin ve kalıcı ahlâki değerlerinin oluşmasında derin inanca sahip yaşlı kadınların önemli rolü olmuştur. Birinde dadı Arina Rodionovna, diğerinde ise nine Mûnise Hanım. Fani dünyada karşılaşma ihtimalleri bulunmayan bu Rus ve Türk hanımları, manevi çocuklarını iyilik ve adalet yolunda yetiştirmişlerdir.

Şimdi ABD’de yaşamakta olan Gülen’in evinde, Türkiye’nin her köşesinden getirilmiş toprak, elliden fazla kap içinde muhafaza edilmektedir. Bunlar bu kişinin yurduyla olan ayrılmaz bağını sembolize etmektedir. Bu ne yüce bir şeydir.

Milyonlarca yurttaşımız ülke toprakları içinde ve dışında göçe zorlanmış; yaşam biçimi, görüş ve inanışlarında değişiklikler meydana gelmiştir. Rusların sosyo-kültürel kökleri, kimliklerinin temel öğeleri olarak dinleri, inanç ve maneviyatları 20. yüzyılın devrimci fırtınalarında tahrip olmuştur. Çoğumuz için atalarımızın topraklarını ziyaret imkânsız hale gelmiş, yıllarca canlı tutulan zaman ve nesil bağı kopmuştur. İnançlar, çok dinli ve çok milletli ortak vatanımızın Hıristiyanlık, İslâm, Budizm ve diğer dinleri siyasetin pragmatik ve resmî dogmaları ile yer değiştirmiştir.

21.yüzyılın başında bulunduğumuz şu günlerde Rusya’da maneviyatın yeniden doğuşu ve pekişmesi süreçleri güç kazanmaktadır. Bu bakımdan Türkiye’de ve dünya çapında bir hareket adamı olarak Fethullah Gülen’in yolu gerçekten de paha biçilemeyecek bir değerdedir. Dinî ve siyasi inançları ayırt etmeden tekrarlamak istiyorum. Gerçekten de bu satırların yazarı Rusya ve Türkiye’de yayınlanan kimi yayınlarda (Bilim ve Din, Çağın Kavşakları, jeopolitik ve Güvenlik, jeomilitarizm, Yeni Sınırlar vb.) bir tarihçi ve tabiat bilimleri akademisyeni olarak insanı çevreleyen dünyayı olduğu gibi “akla sahip insan”ı da yaratan Yüce Yaratan’ın insanı genetik olarak dinî verilerle yarattığı fikrini savunma olanağı bulmuştur. Kutsal Kitap “Şu bir gerçek ki, göklerin ve yerin yaradılışında, geceyle gündüzün birbiri ardından gelişinde, aklını ve gönlünü işletenler için çok ibretler vardır” demektedir (3:187).

İstisnai zerafete sahip bir filozof ve teolog olan Mevlana Gülen, sadeliği ve ulaşılabilirliği ile ışıltılı paradigmalarını öylesine güzel kurar ki, onun eserleri ve vaazları ile karşılaşan hiç kimse ona karşı kayıtsız kalamaz.

İnançlarını (geçici olarak) kaybetmiş veya kazanmamış insanlar Fethullah Gülen’in sözlerinde dinî bir retorik bulabilirler. Maalesef çağımızın Mevlana’sının hayat yolu, öylesine siyasetçilerle kesişmiştir ki, bunlar Fethullah Gülen’in ne sağlığına, ne de mutluluğuna yararlı olmuştur Tanrı onları yargılayacaktır, üstelik bu kişiler başka ülkelerin siyasetçileridirler.

Hıristiyan, Müslüman ve tek tanrılı diğer dinlerden insanlar ise Fethullah Gülen’i benzer şekilde insani ve sosyo-kültürel değerlerin koruyucusu olarak algılamaktadırlar. O diyor ki: “Ben yalnızca yarın olacak olanı değil, sonsuz (italikler bana ait V.Ş.) olanı amaçlayan bir insanım. Ülkemizin geleceği hakkında düşünüyor ve onun için elimden geleni yapmaya çalışıyorum. Ben hiç bir zaman ne eserlerimde, ne konuşmalarımda, ne de davranışlarımda ülkemin geri kalmasına yönelik girişimlerde bulunmadım. Ancak hiç kimse Allah’a inancımızı, ibadetimizi, insanın özünün ve onun varoluşunun zaman sınırına sahip olmayan ahlâki değerlerini irtica olarak adlandıramaz.

Geçmişe dönmek imkânsızdır ancak geçmişin kültürünü içinde özümsemek Fethullah Gülen’in takip ettiği ve insanları takibe çağırdığı sabırlı bilgelik yoludur.

Büyük bir güvenle, bizim Doğu-Hıristiyan ve Slav dünya görüşündeki kökler kavramının, Arapça köklerine dönme anlamındaki irtica kavramı ile çok yakın, hatta eşanlamlı olduğu söylenebilir. Bu anlamda Türk Müslüman teorisyeni ve pratisyeninin sosyo-kültürel değerler konusunda söylediklerinin, örneğin yıllardır üzerinde çalıştığımız RDBA (Rusya Doğal Bilimler Akademisi) Sosyo- Kültürel Problemler Bölümü’nün söyledikleriyle (Bkz. Çağların Kesişme Noktası Almanağı, cilt 1-4, M., 1996- 2004; Kaynaklara Giriş, cilt 1-6. M.Vologda, 1999-2005 ve bölüm üyelerinin diğer çalışmaları) bir âhenk içerisinde olduğu söylenebilir.

Fethullah Gülen, Ölçü veya Yoldaki Işıklar (İzmir, 1998), Asrın Getirdiği Tereddütler (bu satırların yazarının Önsözüyle yayınlanan), cilt 1-2 (M., 2005) ve bir diğer kısım çalışmasında şöyle der: “Eğer gereken dikkati gösterdiğimiz şeylere (sosyo-kültürel değerlere; V.Ş.’nin notu) günün birinde ulaşırsak, başlıca amaçlarımızdan birine ulaşmış oluruz.”

Eğitim ve öğretimin kesintisiz olması düşüncesi uzun yıllardır mevcut. Mevlana Gülen’in düşüncesinin evrenselliği dinin politik amaçlar için kullanılmasının reddedilmesinde ve buna bağlı olarak da eğitimin politize edilmesinden kaçınılmasında yatmaktadır. Fethullah Gülen’in aşağıdaki postulatı, ders kitaplarının çok fazla olduğu (özellikle sosyal bilimlerde) ve çok sayıda eğitim şemasının bulunduğu günümüz Rusya gerçeğinde incelenmeye değer:

Kuznetsov-Giilen benzerliği

Toplumun eğitim gören kesiminin yüksek ahlâklılık ve maneviyatıyla kesintisiz bir şekilde birleştirilmiş bilimsel ve dinî bilgilerin yer aldığı eğitim sistemi çok iyi perspektife sahiptir, insanın yüreği inancın ışığı ile aydınlatılmalı, aklı ise doğal bilimlerle silahlandırılmalıdır. Ancak Fethullah Gülen’in de katılımcısı olduğu İslâm’ın Terör ve İntihar Eylemcilerinin Eylemleri adlı kitaba önsöz yazan RDBA başkanı Oleg L.Kuznetsov tarafından yönetilen Uluslararası “Insan-Doğa-Toplum” Üniversitesindeki eğitim konsepti probleminin Fethullah Gülen’e özgü bakış açısıyla hemen hemen benzer olması tesadüften öte bir şey değildir. Öz, rasyonel, bilimsel, duygulardan arınmış, sezgisel ve İlahî esinlenme arasındaki kopukluğun giderilmesinde, İnsanî ahlâkî-etik normlar ve içinde yaşadığı zamanın sosyo-ekonomik ve politik gerçekleri konusunda tüm temel tahayyüllere sahip, uyumlu ve eğitimli bir şahsiyetin yetiştirilmesi yatmaktadır (Bkz. “Fethullah Gülen Dinlerarası Diyalogun Gerekliliği”, Turkish Doily News, 2000, jan. 11-12; O. L. Kuznetsov, “Doğa-Toplum-Insan Sistemi”, İstikrarlı Gelişim, M., 2000).

Örnek bir öğretmen modeli

Onun iradesini sosyal pedagoji dahil, bilimin en yeni metotlarında gerçekleştiren ve en temel günlük yaşam prensiplerini izleyen Fethullah Gülen örnek bir öğretmen modeli oluşturmaktadır, tabii ki köktendincilerin ortaya koyduğu ulusal ve dinsel sınırlar haricinde. Köktendinciler maalesef her ülkede fazlasıyla var ve ancak Fethullah Gülen ya da Kuznetsov düzeyindeki kişilerden ahlâk ve sabır dersleri almış insanlar köktendincilığe karşı koyabilirler.

Müslümanların prensiplerinde olan hoşgörü, sabır ve ahlu kitar’, yani “diğerleriyle” olan değişmez diyaloga hazır olma, Mevlana Fethullah Gülen’in çalışmalarını, Rusya’daki birkaç milyonluk Müslüman ümmeti için ve diğer inançlara sahip insanımız için faydalı kılmaktadır.

Mevlana Gülen’in temel akidelerinden biri de şudur: “Allah’tan başka Tanrı yoktur”. İslâm inancının teyit edilmesi “mevcut dinlerin yandaşlarının kendi görüş ayrılıklarına son verebilmeleri için bir şeylerden imtina etmeye davettir.

“Bizler ve sosyal bilimlerle uğraşan Türk meslektaşlarımız (başta da Fethullah Gülen, V.S.) birbirimizden ayrı olarak insanlığın istikrarlı bir şekilde gelişmesi için doğanın evrensel yasalarına uymak gerektiği sonucuna vardık”. Bu sözler dünyanın önde gelen jeofizikçisi, globalizm koşullarında kâinatın istikrarlı gelişimi teorisinin yaratıcısı, RDBA başkanı,Prof. Dr. Oleg L.Kuznetsov tarafından H. 1425 yılının zilkaâde ayında, yani Ocak 2005’te, Kutlu Doğum’un arifesinde İslâmî ve diğer her türlü terörizme tek bir vücut halinde karşı çıkan Türk bilim adamları ve ilahiyatçılarının birlikte yazdıkları eser nedeniyle yaptığı konuşmada söylenmiştir.

Mevlana Gülen’in bizim gerçekliğimiz için sosyo-kültürel pozisyonlarının önemi konusundaki asıl soruya özünde cevap verdiğimi ümit ediyorum. Fethullah Gülen’in iman direğinin değişen zamanın etkilerine ve toplumun sosyal ve politik örgütlenme şeklinin değişimine maruz bırakılmaması konusundaki fikri bir dünya medeniyetleri tarihçisi olarak benim de kabul ettiğim bir düşüncedir.

Mevlana Gülen Mart 2004’te Zaman gazetesine verdiğj röportajda “geçmişte kavgaların nedeni olmuş problemleri yeni kavgalara vesile kılmamak için günümüze taşımamak gerekmektedir” demiştir.

Sağlık (aynen kendisi gibi şeker ve kalp hastası olan ben onu çok iyi anlıyorum, V.S.) ve kendisinden kaynaklanmayan diğer nedenlerden dolayı 1998 yılından bu yana atalarının ülkesinden uzakta yaşamak zorunda kalan bu insan “…Türkiye’ye olan özlemimi yüreğimde saklıyorum” der. Kendisinin çalışmalarında Osmanlı geçmişini savunan, imparatorlukla ilgili nostaljik öykünmelere, bundan da öte benim en sevdiğim kahraman Mustafa Kemal Atatürk zamanında Türkiye’den kaldırılmış halifelik düşüncesine rastlamadım. Ancak İslâm’la, Türkiye’nin tarihi ve kültürüyle ilgili konularla, reprospektif olarak dinler ve uluslararasındaki karşılıklı ilişkilerle uğraşan hiçbir bilim adamı Büyük Osmanlı imparatorluğu (1299_1923) tarihine başvurmadan yapamaz.

About the author

Vitali I. Sheremet 5 Aralık 1940 tarihinde Leningrad’la (St. Petersburg) doğdu. Leningrad Devlet Üniversitesi Şarkiyat Bölümünü bitirdi. Ortadoğu ve Güneydoğu Avrupa toplumsal, siyasî, İktisadî ve Dünya medeniyetleri uzmanı. Rusya Bilimler Akademisi Şarkiyat Enstitüsü Araştırma Görevlisi. Moskova Pedagoji Üniversitesi Tarih profesörüdür. Rusya Fen Bilimleri Akademisi üyesi (1992), Rusya Fen Bilimleri Akademisi Ordinaryüsü (1996), Rusya Fen Bilimleri Akademisi Sosyoloji, Kültür ve Medeniyet Bölümü Ordinaryüs-Sekreter (1996), Uluslararası Bilgi Akademisi Ordinaryüsü (1995), Uluslararası Toplum ve Tabiat Bilimleri Akademisi Ordinaryüsü (1998), RF İç İşleri Bakanlığı Hukuk Akademisi fahri profesörü. Avrupa Araştırmaları Koordinasyon Merkezi üyesi, Rusya Bilimler Akademisi Şarkiyatçılar Derneği Doğu Halkları askeri tarihi heyet Başkanı. Farklı yıllarda P.LKapitsa “Bilimsel İcat” ödülü, P.M. Tretyakov “Kültür ve Sanat Kalkındırma” ödülü, Rusya Fen Bitimleri Akademisi “Üstün Başarılar” ödülüne layık görülmüştür. 300’den fazla bilimsel yayını, edebi eserlerinin yazarı. Rusya ve Orta Doğu tarihi üzerinde kitapları vardır.

Dinî bir bakış açısıyla, özellikle de Müslüman bir bakış açısıyla sunulan, bilim anlayışı ve bilime verilen değerin büyük etkisi altında kalmıştım. Orada, Dr. Zeki Sarıtoprak ile tanıştım. Kendisinin açılış konuşmasını dinlerken, oradaki insanların hem düşünce ve anlayış seviyeleri hem de din ile bilimi birleştirme kavramı beni oldukça etkiledi. Seçilen konu oldukça ilgimi çekmişti.

Hizmet Hareketi ile alakalı genel kanaatim olarak, Hizmet’in günümüz dünyasının lider konumundaki İslamî hareketlerinden birisi olduğunu söyleyebilirim. Aynı zamanda da, hem Türkiye’de hem de Orta Asya gibi diğer Müslüman ülkelerdeki ve günümüzde de Kuzey Amerika’daki etkisinden dolayı, dünya çapındaki başlıca sosyal hareketlerden biridir. Sayın Fethullah Gülen’in ise dünyadaki öncü İslamî düşünürlerden biri olduğunu düşünüyorum. Daha da önemlisi, günümüzdeki Doğu-Batı ayrımı noktasında, önemli bir evrensel şahsiyet olduğu kanaatindeyim.

Gerek siyasîler, gerekse dinî şahıslar ya da diğer sosyo-ekonomik etkenler tarafından çizilen o sun’î ayrımları aşmaya gayret eden bir insan kendisi. İnsanlar arasında oluşan mesafeleri kapatmaya gayret ediyor ki insanlar insan olmanın en güzel şeklini temsil edebilsin, manevî olarak kendini geliştirerek insan-ı kâmil noktasına erişebilsin. Bunun yanında, özellikle az gelişmiş bölgelerde, yalnızca fakirlik değil aynı zamanda cehalete karşı bir mücadele olarak eğitimi geliştirme konusunda yapmış olduğu vurgu çok büyük önem arz ediyor. Bildiğiniz üzere, cehalet yanlış anlaşılmalara, fakirliğe, hatta nefrete yol açabiliyor.  Daha eğitimli bir toplum için gösterdiği bu çaba hakikaten büyük önem taşıyor.

Gülen, ya da Hizmet Hareketi, bir yandan, Kur’an ve Peygamber’in öğretileri gibi temel İslamî kaynaklarla güçlü bir bağı koruyup, kök olarak oradan besleniyor. Aynı zamanda, etrafındaki dünyayı da ihmal etmiyor. İslamiyet’i bu şekilde temsil ediyor. Hizmet Hareketi ve benzeri oluşumların yürüttüğü dinler ve inançlar arası diyalog çalışmalarının günümüz dünyasının gerçekleri karşısında oldukça gerekli olduğuna inanıyorum. İslamiyet ise hiçbir zaman yok sayılan bir din ya da dünya içinde olup biten olaylardan kendini soyutlayan bir din olmamıştır.

Sayın Fethullah Gülen’in ve Hizmet Hareketi’nin de bu gerçeği anladığını ve bu yüzden de o zorluğu göğüslemeye istekli olduklarını düşünüyorum; çünkü gerçekten de bir manada zorluğu olan bir iş bu. Diğer yandan, Hizmet okulları ve sunulan eğitim programı, Hareket’in kendisi için çok merkezî bir öneme sahip. Ayrıca, dinî bir hareketin nasıl başarılı olabileceğini göstermesi bakımından bu okulların dikkate değer olduğunu düşünüyorum.

Yani, Sayın Fethullah Gülen’in hayalini kurduğu ve açılan okullar ile de hayata geçirilen bu eğitim projesi, yalnızca söz konusu toplumlarda pozitif bir gelişmeye önayak olmakla kalmıyor, onu evrensel boyutlara da taşıyor. Hizmet Hareketi’nin yürütmüş olduğu insanî yardım çalışmaları ve gayretleri de Sayın Fethullah Gülen’in öğretileri içinde oldukça önem taşıyor.

AZAM NIZAMÜDDIN*

(*Avukat, Chicago Loyola Üniversitesi’nde Dinî Çalışmalar dersi veriyor.)

tweet