Asırlardır, düşünmeden, sorgulamadan körü körüne “ulü’l-emre itaat et kurtul” anlayışını hayat tarzı telakki etmiş bir toplumuz biz… Askerde yontulan halkımızın daha sonra içselleştirdiği kayıtsız şartsız itaat olgusunu, hayatının sonraki evrelerinde siyasetçi de kullanır, dini cemaatler de, tacizkar eşler de…

Sahabenin  “Ey Ömer, sen eğrildiğinde seni şu eğri kılıçlarımızla düzeltiriz.”hakperestliğinden, körükörüne itaat anlayışına sürüklenmemiz ne hazindir!

Asırlardır yaşadığımız fikir üretimi konusundaki kısırlığın kaynaklarından biri bu sorgusuz sualsiz tabiiyet olsa gerek!

“Türk’e Türk propagandası”ndan, bayrak ve ezan hamasetinden, vatan millet Sakarya edebiyatından yakamızı kurtaramadığımızdan uzunca bir zamandır yerimizde sayıyoruz.

Hizmet Hareketi’ndeki kimseler de işte böyle bir toplumun fertleri.  Bu toplum, bir cadı avına perde yapılmak istenen Suriye’ye girme mizansenini, Başbakanlıktaki böcek skandallarının gerçek failleri iyot gibi açığa çıktığı halde bütün olup biteni afyon yutmuşçasına izliyor.  Diğer yandan ise, kısm-ı ekseri “sigara” dahi içmeyen vatandaşlarına “haşhaşi” demekten haya etmiyor!

Herkesçe malum, memleketteki kitap okuma oranları da ortada. Okumak ve yazmaktan çok konuşmayı seviyoruz. Oysa, konuşma sürekli aktığı için derin efkarı uyandırmaz. Nitekim, Alain de, “Düşünmek için durmak lazımdır” der.

Ezcümle, Hizmet Hareketi, işte bu toplumsal ve kültürel zemin üzerinde doğdu, gelişim gösterdi. Geniş kesimlere, okumayı sevdirmesine, onları eğitime teşvik etmesine rağmen Hizmet’in  birinci önceliği düşünce ve kültür adamı yetiştirmek de değildi nitekim. Çıkardığı dergi ve gazeteler, öncelikle kendi meselesini anlatmaya ve kendi ajandasını işlemeye yönelikti.

Entelektüelin yetişmesinde muhitin yeri büyük… Entel, kucağında yetiştiği cemiyetin çocuğudur, oradan beslenir. Sokaktan, çarşıdan pazardan, kahvehaneden, sohbet meclislerinden, ailesinden, okullarından, kurumlarından…

Mekan, zamanla insanın halet-i ruhiyesini ve şahsiyetini yoğurur. Bireyin ve cemiyetin duygu, düşünce ve hayal dünyasının gelişiminde, zenginleşmesinde hayati bir rol oynar. Sosyal, siyasal, kültürel ve edebi her hareket ve düşüncenin ortaya çıkma ve gelişme sürecinde etkisi olan bir mekanı bulmak mümkündür. Nitekim, Fethullah Gülen’in öncülük ettiği Hizmet Hareketi’nin de temelleri İzmir’de atılmıştır. Bu Kestanepazarı’dır, İzmir’in özgürlükçü havasıdır, o mekanın, hizmetlere ev sahipliği yapabilecek tecrübesi, müktesebatı ve insan keyfiyetidir. Hareket’in bugünkü şahsiyetinde bariz bir İzmirlilik micazı vardır.

Diğer yandan gazete ve dergi ortamları, kahvehane muhitleri adam yetiştirir. Mesela Marmara Kıraathanesi, nam-ı diğer Küllük, kültür tarihimizin önemli mekanlarındandır. Nice edebiyatçı ve kültür adamının yetişmesine ev sahipliği yapmıştır. Tanpınar, Peyami Safa, Orhan Veli, Tarancı, Reşat Nuri, Necip Fazıl, Tarık Buğra, Çamlıbel, Neyzen Tevfik ve daha niceleri hep bu kahvehanenin çayını içip, külünü yutmuşlardır; o mekandan beslenmişler, orada serbestçe memleket meselelerini tartışmışlardır.

Değerli hocam Orhan Okay da derslerinde, Tanzimat sonrası ortaya çıkan Türk Edebiyatındaki yenilikçi düşünce ve hareketleri anlatırken zamanın dergi ve gazetelerinin idarehanelerinden ısrarla söz eder, bu mekanların genel havasının kültür adamının yetişmesindeki işlevinin altını çizerdi.

Okay hocanın anlatmasına göre, Paris’te de aynı işi kahvehaneler, gazete ve dergi yazıhanelerinin yanısıra tarihi kitapçılar da görürmüş. Yazarların, şairlerin, akademisyenlerin uğrak mekanları olan bu kitapçılarda, gençler de kendi çalışmalarını görücüye çıkarır, kitaplarını okudukları yazar ve şairlerle tanışma ve sohbet etme imkanları bulurlarmış. Sanırım bizde de aynı işlevi bir dönem Beyazıt’taki Sahaflar görmüştü. Oralarda kültür tarihimizin nadide isimleri yetişmiştir. Bir dönem solcular arasında da “Papirüse gitmek” diye bir deyim vardı. Tam bir mektep olan Papirüs adlı lokantada bir araya gelinir, ülkenin ve solun meseleleri mütalaa edilirdi.

Aydınlar, her zaman kendilerine mahsus daha özgür mekanlar, kültürel atmosferler aramışlar, bu yerlerde bir enteletüel birikim edinmişlerdir. Mesela, bir dönem Türkiye’de aydın olmak isteyen kimseler stajlarını meyhanelerde yaparlardı. Merhum Mehmet Kaplan hoca da, 1970 ve 1980’lerin siyasi kaosunda kaybolan gençler için fikir kulüpleri üzerinde çok durmasına rağmen muvaffak olamamıştı. Bütün o ocaklar sonradan birer propaganda merkezleri haline geldi.

Yine İstanbul’daki Kirazlı Mescid, disiplinli ve müzakereli ortamıyla bir dönem en iyi Nurcuların yetişmesine vesile olan bir mekan haline gelmiştir.

Bugününün kimi yetkin İslamcı kalemleri de, nargilehanelerde, dergilerde, kitapçılarda, kahvehanelerde yetişmiş; o mekanların idealist atmosferlerinden gıdalanmışlardır. Bir kısmının bugün geldikleri nokta ise başka bir tartışma konusu. Aynen, gençliklerinde kafe şantanların, Beyaz Rus lokallerininin müdavimi olan solcuların devletle münasebetlerini düzelttikten sonra Anadolu kulübüne üye olup sınıf atlamaları gibi…

Buradan hareketle Hizmet Hareketi’ne müteallik akla gelen bazı sorular şunlardır:

Hizmet Hareketi’nin sosyal, kültürel, sanatsal, entelektüel ortamları nasıl?

Düşüncelerin serbestçe müzakere edilebileceği mekanlar var mı, varsa nereleri?

Bu muhitler, gerçekten de bir entelektüelin kendini  yetiştirmesine müsait mi?

Öğrenci evlerini, diğer adıyla dersaneleri veya Işık evleri ele alalım: Bu evlerin kütüphanelerine baktığımızda genel itibariyle şu eserleri görürüz: Kuran-ı Kerim, Hadis Külliyatı, HayatüsSahabe, İlmihal, Risale-i Nur ve Pırlanta Serisi… Son zamanlarda da Işık, Kaynak, Sütun…yayınlarından çıkan çoğu derleme mahiyetli olan kitaplar… Aslında oldukca sağlam olan bu kütüphane bir entelektüel yetiştirecek mahiyette eklektik değil.

Bir hareket adamı, bir dava adamı yetiştirmeye kafi, ama entelektüel birşahsiyet teşekkülü için yetersiz bir kütüphane. Nitekim, yukarıda da değindiğim gibi Hizmet Hareketi’nin de öncelikli meselesi bu değil! Oysa Hizmet, tek bir külliyattan müteşekkil bir doktrin değildir, yüzlerce eserden mürekkep, insani ve İslami değerlerle mücehhez bir vizyondur. Zamanın ruhuna göre de sürekli kendini yeniler.

Işık Evler, Hizmet Hareketi umdeleri ışığında keyfiyetli hizmet adamı yetiştirmeyi önceleyen mekanlar. Umumiyetle üniversite öğrencilerinin tahsilleri süresince kendi eğitimlerine devam ederken, hizmet ile ilgili kimi konularda da sorumluluk alıp aktif oldukları ve dini hayatlarına daha fazla ihtimam ettikleri mekanlar.

Günlük ibadet saatleri yanında, müşterek ve muayyen okuma zamanlarının da olduğu öğrenci evleri, 1980’lerde Risale-i Nur’dan, 1990’larda Pırlanta Serisi’nden başka herhangi bir kitabı okumanın çok da anlayışla karşılanmadığı yerler. 2000’ler ise kısmen daha rahat. Post-modern şartlar, yeni neslin ilgi ve ihtiyaçları,  daha fazla ve zengin yayınların olması gibi onlarca sebep sayılabilir bu değişime…

Hizmet muhitlerinde, serbest düşünceli ve destekleyici kimselerin yanında inhisarcı, buyurgan ve dayatmacı kimseler de yok değil. Sayısı da az değil. Bu kimselere göre, bireyin önemi yok, şahsi deha ve kabiliyetler yerine kayıtsız şartsız itaat eden kişiler daha makbul, daha şakirt. Bu ortamda, düşünen, yazan çizen, eleştiren, sorgulayan birey yerine, itaat eden kimsenin önü daha açık.

Bu mekanlarda, sadece kendi ajandasına göre hareket eden, umumiyetle  mülayim görünmekle beraber çetrefilli mevzularda  müzakereye kapalı, farklılığa açık olmayan şahsiyetler de var. Donanımsızlığını itaatle setretmeye çalışan, kalkamadığından oturan kimseler… Halbuki düşüncenin boğulmadığı, her farklılığa karşı hemen bir savunma hissiyatıyla hareket edilmediği, insanların önyargısız dinlenildiği serbest ortamlar; fikri hür, vicdanı hür, evrensel bireyler yetiştirir. Nitekim çağdaş yönetim felsefe ve teorileri de bunu tavsiye eder.

Hizmet ortamlarında, düşünen, ve düşündüğünü de üslub-ı münasiple dile getiren kimseleri sürüdeki “kara koyun” olarak görmemek, bu kimseleri potansiyel bir tehlike olarak algılamamak, hemen dudak büküp burun kıvırıvermemek hayati önem taşır. Geçmişte nice deha, nice kabiliyet kıyımı olmuş olabilir. Hizmetin yüzü sürekli istikbale müteveccih olduğundan Hizmet gönüllülerinin de geçmişten dersler devşirip geleceğe bakmaları; kendi bağrında boy atıp serpilecek aydınlara, yenilikçi düşünenlere, entelektüllere dayelik ve mihmandarlık yapmaları gerekiyor. Entelektüel, zaten kendi krizini bir şekilde yaşayacaktır, ama içinden zuhur ettiği toplumun, camianın taz’ic ve müzahemesiyle de beyhude zaman ve enerji tüketmemeli, körelmemeli ve inkisarlar yaşamamalıdır.

Hizmet çok sofistike ve heterojen bir insan kaynağına sahip. Farklı mezak ve mizaçta yüzbinlerin bir araya gelmiş olması Hizmet’in zenginliği ve gücü.  Hizmet, gerek tarihi, gerekse beslenme kaynaklarıyla bugün dünyanın her coğrafyasında kendi ayakları üzerinde durabilecek, her zaman da sürekli üstüne koyarak gelişim gösterebilecek bir keyfiyette.

Hizmet, cemaatten, camiadan bir sosyal harekete evrildi. Kendisine bir isim bulunması bu yüzden kolay değil; temelleri sağlam, ufku geniş bir sosyal fenomen. Görünen o ki, adı ne olursa olsun daha da ileriye “entelektüel gücüyle” gidecek bir oluşum!

Cemaatler ise, belli düsturlar etrafında bir araya gelmiş bireylerden oluşur.  Örneğin Hizmetin de beslendiği Nur geleneğindeki ihlas düsturlarından “Bu hizmet-i Kur’âniyye’de bulunan kardeşlerinizi tenkid etmemek” bir cemaat ilkesidir. Hareket ise ortak bir fikir etrafında zenginliklerle örgülenir.  Oradan çıkacak aydının ufku, yerellik değil, evrensel insani değerlerdir. Bu kişi kültürel referans kaynakları itibariyle yerli olabilir ama, dünyaya hitap etmelidir. Bu keyfiyet de tahditle, kontrol altına almak insiyakıyla, Molla Kasımcılıkla olmaz.

Şeffaf, açık görüşlü ve rahat olmanın kıymeti şimdilerde daha iyi idrak ediliyor. Şu mahut süreç, düşüncede esnek, serbest ve şeffaf olanların, bağnaz olmayanlara rüçhaniyet kesbedeceği bir süreç. Bu da iyi yetişmiş entelektüel yaklaşımıyla olacak. Oraya buraya laf yetiştirmeye çalışan pazarcı ve troll ağzıyla değil!

engin.sezen@gmail.com

Hizmet Hareketi içindeki yazar -çizer kesimiyle ilgili, Hareket’in entellektüel yapısı, müktesebatı ve kapasitesi hakkında biraz sarf-ı kelam etmek niyetindeyim. Hizmet Hareketi içinde yeterli sayı ve kualifikasyonda entel yetişip yetişmediğini irdelemeye çalışmak gibi külfetli hatta biraz da netameli bir mevzunun sadece kapısını aralamış olacağım…

Bir hareketin kanaat önderleri, sadece o hareketin lider ve yönetici kesimi midir!Hayır! Bir hareketin temel felsefesini kendisine dava edinmis yazar-çizerler, entelektüeller ve mütefekkirler de o davanın yönünü ve istikametini tayin etme; o sosyal veya dini hareketin muhtevasını zenginleştirme ve biçimlendirme hususunda, eğer daha fazla degilse, yöneticiler kadar, müessir olabilirler.

Yazar, sadece hareketin mesajının daha geniş kitlelere ulaştırılmasına vesile olmakla kalmaz, o mesajı tekrar biçimlendirir, farklı kesimler için daha anlaşılır kılar; hareketin büyük ‘anlatısı’nı tekrar be tekrar kurgular. Yazar, mesajın daha iyi anlaşılmasını sağlamakla birlikte, benimsenmesinde de hayati rol oynar.

Kalem ehli, bu işi, sanatın çeşitli formlarıyla; dilin en müessir ve kıvrak imkanlarıyla, edebiyatın farklı yazı türleriyle yapar.  Hikaye ile, roman ile, senaryo ile, köşe yazısı ile, şiir ile…bir davayı bayraklaştırır, mesajı yeniden kurar kurgular;  acıyı, çileyi, sevinci, tecrübeyi… ölümsüzleştirir; bir değer üretir, çağının sesi ve şahidi olurken hareketin dününü yarına, sonraki nesillere aktarır, hareketin geleceğini tayin eder.

Mesela, Çanakkale Savaşlarını en iyi anlatan Mehmet Akif’tir;  adeta bu zaferi sevk ve idare eden bir başkomutan gibi tarihimize adını yazdırmıştır.

Çanakkale denince akla o gelir; bir millet Çanakkale’yi onun dasitani mısralarıyla tekrar be tekrar hisseder, yaşar;  sözkonusu tarihi vakayı yeniden yorumlar ve kaleme aldığı o şaheser metinle Çanakkale yeniden sayısız kereler yorumlanır.

Soru şu: Bugün itibarıyle handiyse yarım asrı devirmiş, dünya çapındaki bir Hareket’ten çok daha fazla sayıda bağımsız aydın ve entelektüel çıkamaz mıydı? Çıktı mı?

İdeal bir entelektüeli  hazırlayan şartlar neler olabilir? Veya böyle bir entelektüelin Hizmet Hareketi içinde yetişmesini engelleyen sebepler var mıdır? Nelerdir?

Buarada, uzunca bir entelektüel tanımına hacet yok ancak hiç çekinmeden söylenebilir ki, sadece tek bir kaynaktan beslenerek entelektüel olunmaz. Üstelik sadece kitaplardan beslenen, diyalektiğini, ideolocya’sını teoilerle örgüleyen, hayat tecrübesi olmayan, sokaktan bihaber kişiler er ya da geç sos verir. Immanuel Kant’ın dediği gibi, teorisiz deneyim körlüktür, ama deneyimsiz teori de bir entelin oynadığı çelik çomak oyunu gibidir. Entelektüel ne bir gevezedir ne de zor zamanda susan bir korkak!… Bir ideali, davası, sosyal meselelerde bir duruşu vardır.

Entelektüel, genel anlamda bir Türkiye, bir Doğu sorunudur. Muhafazakar kesim ne zaman yeni bir dergi yayınlasa, Cemil Meriç’in dergi hür tefekkürün kalesidir sözünü serlevha yapar, gel gör ki çıkardıkları dergiler gerçekten de ne kadar hür tefekkürün kalesidir tartışılır. Aynı şekilde, Necip Fazıl’ın özyurdunda garipsin öz vatanında parya sözünü dillerine pelesenk edenler, iktidarı ve gücü elde ettiklerinde, paryalaştırmadıklar, hakkını sömürmedikleri kesim kalmaz. İlkin de hür tefekküre kelepçe takılır. Eleştirinin, serbest düşüncenin bütün menfezleri davanın menfeat ve selameti adına sıkı sıkıya kapanır.

Hür tefekkür, hür ve serbest ortamlarda zuhur eder.

Entelektüel, müelliftir, tahlil yapar, terkip yapar; derleyici degildir. Bozar, tekrar inşa eder.

Kaleminin efendisidir, kalem efendisi değil. Düşünce namusu önceliğidir.

Bizde entelektüel, genel itibariyle üniversitede ve basında konuşlanmıştır. Maişetini oralardan tedarik eder. Hizmet’in de onlarca üniversitesi, düşünce kuruluşu ve azımsanmayacak nicelikte de yayını var. Buralarda birbirinden değerli isim var; düşünen, yazan, okuyan…Ne var ki, bu isimlerin büyük bir kısmı gerçek potansyellerini açığa çıkaramamakta, kendi özgün seslerini bulamamakta, kendi öykülerini kurgulayamamakta…Bir nevi memur hayatı içinde imrar-ı hayat etmektedirler.

Burada öncelikle Fethullah Gülen’in aydın ve entelektüel tanımını, tartışmaya gerekli bir teorik  altyapı olması bakımından ele almak gerekir, ama bu, elbette bu yazıyı aşar. İkinci olarak da Hareket’in içinde bulunan aydınlara kendilerini Hareket içinde nasıl gördüklerini, Hareketçe nasıl görüldüklerini, kendilerini nasıl yetiştirdiklerini…sorgulamak gerekir-di bu tartışmayı daha sağlam bir zemine oturtabilmek için. Belki bir başka fasılda…

17-25 Aralık öncesi ve sonrasında vuku bulun olaylar zinciri bağlamında ilk tepkim, Hizmet’in haklı olduğu davasında, yavaş yavaş haksız durumlara düştüğü, geniş halk kitlelerince haksız olarak algılanabileceği bir mecraya doğru sürüklendiği; bunun da sebeplerinden birirnin Hizmet Hareketi’nin bu süreçte temel mesajını iyi kurgulayamadığı ve ajandasını Türkiye gerçeklerine muvafık ve mutabık bir biçimde kurup işleyemediği düşüncesindey-dim! Evet, 17-25 Aralık sürecinin ilk aylarındaki baskın düşüncemin bu yönde olduğunu belirtmeliyim. Hizmet Hareketi medyasının daha genis halk kitlelerin kolayca anlayabileceği ve benimseyebileceği bir mesaj, bir anlatı kurgulayamadıkları yönündeki düşünelerin zihnimi cidden meşgul ettiğini hatırlıyorum o günlerde.

Hizmet’in  hak ve hukuk bağlamında biçimlendirmeye çalıştığı mesajını işlemede ve yaymada herhangi bir sıkıntısı olmamalıydı! Evet, bu algı çağında, daha ilk anlardan itibaren mesaj iyi kurgulanıp servis edilmeliydi. Nitekim, bu mesajın halkın kulağına göre anlatılabilmesinde yetişmiş insan kaynağı, kurumsal yeterlilik ve kapasite sorunu yoktu Hizmet’in.

O zaman, nasıl oldu da, bu kadar güçü bir  medya ağına, sık dokulu ve yoğun iletişimli destekleyici bir tabana sahip olan Hizmet Hareketi, haklı olduğu davasında kamuoyunu yanına çekmede kimi hayati zorluklar yaşadı!

O ilk günlerde özellikle Yenişafak ve Star gazetelerinde kalem oynatan bir kısmı Mili Görüş kaynaklarından beslenmiş aydın ve gazeteci, usluplarının kıvraklığıyla, mizah öğesini de kullanarak, Hizmet Hareketi hakkında manipülasyonlara giriştiler, o dönemlerde Hareket’le ilgili menfi bir algının oluşmasında önemli rol oynadılar.

İşte tam da bu zamanlarda, nerede Hizmet Hareketi’nin medyası, yazarları ve aydın kesimi diye düşünmekteydim!

Geçen zaman bir şey gösterdi: Üslub-ı beyan ayniyle insanmış. Türlü algı operasyonlarıyla polemiğe, sağlıklı olmayan tartışma ortamlarına çekilmeye çalışılan Hizmet Hareketi’nin ilke ve felsefesine inanmış aydın kesimi meğer bu süreçte yabana atılmayacak bir itidal ve teenni sergilemiş. İki kesimin de yazar ve çizerleri mukayeseli incelendiğinde bu üslup farkı çok net görülür.

Bakınız gece gündüz televizyonlardan bağıra çağıra konuşan ve gazetecilikleri kendilerinden menkul bir kesimin ağız dolusu hakaret ve iftiralarına, tahkir, tezyif ve tehditlerine, bütün maddi ve manevi baskılara rağmen Hizmet medyasında yazıp çizen kimseler, aynı üslupla cevap vermediler ve tahriklere kapılmadılar.  Bunun küçümsenmeyecek bir erdem ve mesleki etik olduğu zamanla daha iyi anlaşılacak.

Bütün bunlarla beraber….

Yine de daha otantik ve güçlü bir anlatı geliştirilebilirdi; çok daha geniş kitlelere mal edilebilecek bir söylem inşa edilebilirdi. Böyle bir anlatının neden daha güçlüce ortaya konulamadığı ve etkince dillendirilemediğinin tek mesulü Hareket’in okuyan ve yazan kesimi değil elbette, ama bunu büyük bir oranda gerçekleştirecek olan da Hizmet Hareketi’nin aydını, münevveri ve entelektüeli idi.

Bu arada sanılmasın ki, hükumetin tezini savunanların, algı operasyonlarını sevk ve idare edenlerin kısm-ı ekseri entelektüel kapasiteleri çok da üstün ve bağımsız kişiler! Süreç gösterdi ki, benim de öteden beri saygı duyduğum bir kaç kişi meğer tam bir karton entelektüelmiş! Ki şimdilerde piyasada mebzul miktarda örneği olan nevzuhur tufeylileri saymıyorum bile…Hani o aylardır basma kalıp haline getirdikleri bir kaç argümanı tekrar edip duran, saga sola tehditler savurup duran, yazıları en vahim mantık ve bilgi hataları  ile malul ve en basit imla yanlışlarıyla meçhul kimseleri saymıyorum bile…2014 model bu “public intellectual”ların Türk düşünce dünyasına malumat müzehrafatından başka verebilecekleri bir şey olacağını sanımıyorum. Yarına kalmayacakları ortada! Fakat kabul edilmeli ki, tahrip kolaydır fehvasınca, dil ve üsluplarındaki üsturupsuzluktan ve müptezellikten dolayı daha yıkıcı ve halk üzerinde daha etkili bir kara propaganda yürüttüler. Hükumet’in tezini tam da “halka anlatır gibi” anlattılar.

Yine dikkat çekici bir husus da, Hizmet’in tezini en iyi savunanlar kendi içinden çıkan gazeteci ve yazarlardan ziyade, arkaplanlari farklı olan Ahmet Turan Alkan, Mumtazer Türköne, Şahin Alpay ve Ali Bulaç gibi yazarların olması…Bir başka husus da belki Zaman yazarlarından mesleki formasyonu edebiyatçılık olan Ali Çolak ve Ekrem Dumanlı’nın konuyla ilgili yazdıklarının emsaline göre daha özgün bir sese sahip olmaları ve seslerinin gayet tabii daha tesirli olması.

Peki Hizmet Hareketi’nden beklenen kemmiyet ve keyfiyette entelektüel yetiştirmiyor? İşte kimi nedenler:

1- Dini gerekçeler. Hizmet içinde yetişmiş ehl-i kalem, yazarken doğal olarak kul hakkı, doğruluk, mahremiyet, cinsellik vs. gibi hususlara riayet etmek durumundalar…Akıllarına eseni yazamadıkları gibi, temel kıstaslarla çelişen alanlara da giremezler.

2- Hizmet’in sosyal olaylara bakışında ve duruşundaki müvazenesi ve müteyakkız duruşu yazar kesiminin kırmızı çizgisidir. Her doğru haber yapılamaz. Gazete yapılacak herhangi bir haber, Çin’deki Hizmet kurumunu etkileyebilir. Bu konuyu daha iyi anlayabilmek için ” yumurta küfesi” metaforunu hatırlamak yeterli olacaktır.

3- Öteden beri Hizmet’in edebi, düşünce ve dini süreli yayınlarında içselleştirdiği romantik ve sentimental dil ve üslub, zamanla yazarlarını gerçekci tasvirler yapmaktan uzak tutuyor. “Üveyk edebiyatı” diyebileceğimiz  ayakları yere basmayan bir edebi anlayış öne çıkıyor burada. Sızıntı dergisindeki hikaye ve denemelerde rahatlıkla görebiliriz bu tarzı, STV’nin sırlı dizilerinde de müşahede etmek mümkün. Bunun bir kısır döngü olduğu söylenebilir. Zamanın ruhunu yansıtan bir dil ve üslup bulunmalı. Mesela, her zaman ideal fertlerin bayraklaştırıldığı ve onların dasitani hikayelerinin dile getirildiği hakim bir anlatı bina etmenin yanında, mesela Orta Asya’ya gitmiş, oralarda çok çetin şahsi sınavlar yaşamış, mücadele etmiş, ticarette iflas etmiş bir esnafın da hikayesi, hayal kırıklıkları, ümitleri… anlatılmalı; yine mesela Amerika’ya çok büyük hizmet idealleri ile gelmiş ama sonra çetin ailevi meselelerle karşılaşıp yurda dönen bir öğretmenin kişisel hikayesi de..

Bu arada, Sızıntı demişken, Yağmur’u da ekleyerek soralım: 35 yıldır bu dergilerde yetişmiş, bu dergilerin yetişmesine vesile olduğu kaç tane yetkin ehl-i kalem var? Entelektüel demiyorum!

4- Yayın kurullarındaki kontrol mekanizması….Dini yayınlardaki sıkı editöryel bir mekanizma bir yere kadar anlaşılabilir; ancak düşünce ve edebiyat ürünlerinde keskin sansür olamaz. Zaten Hizmet’in değerlerini benimsemiş, bu değerleri tecrübi ve terkibi bir zihni hamule ile yoğurarak içselleştirmiş birinin otosansürü bu noktada belirleyici olmalı. Serbest ve güvenli ortamlarda, kişiler üretir, yetişir…Bir edebi veya felsefi metin bir ilahiyatçı tarafından tahlil ve edit edilirse, hür tefekküre kapı aralamak şöyle dursun, düşünce boğulur. Hizmet’ten olan bir düşünürün kendini ifade edebileceği mecraların olması gerekir. Kendi imkânlarıyla bu tür mecralar yarattığında da içinde yetiştiği cemiyette çirkin ördek yavrusu veya kara koyun muamelesine maruz kalmamalıdır.

5- Kendi çocuklarının kıymeti bilinmeli, onlara daha fazla imkan verilmeli; yani istidatlara, müstakbel yazarlara eğilinmeli, özgün ve otantik sesler keşfedilmeli, önleri açılmalı. Son olaylar taşıma suyla değirmen dönmeyeceğini gösterdi. Böyle bir mekanizma kurulmalı, kıdemli olanlar adeta kabiliyet avcısı gibi genç istidatları bulup keşfetmeli, onları yetiştirecek yoğuracak kültürel ortamlar oluşturmalı.

6-Hizmet, eğitim hareketi olarak başlamıştır. Bu tarz, 1990lar hatta 2000ler için belki de en iyi hizmet alanlarından biridir, ama zaman değişmektedir. Belki de zihniyette bir paradigma değişimine ihtiyaç var. Post-modern bir çağda dershanecilik ve okulculuktan gelme didaktiklikten vaz geçilmeli. Fizik ve kimya anlatırken  Allah’ı da anlatma anlayışının yerleşik  olduğu Hareket’te “doğrudan sonuca bağlama” anlayışı belirgin. Eğitimciden farklı olarak entelektüel yazar, daha yaratıcı ve illa ki bir şey öğretme, bir mesaj verme kaygısına kendisini kaptırmamalı. Düşünceyi bir kanaviçe gibi işlemeli yazar, acele etmeden, telaşa kapılmadan…

7- Hizmet’te İlahiyatçılarla birlikte, daha çok mühendis, doktor, öğretmenlerden müteşekkil sayısalcı bir zihniyet vardır. Sosyal bilimlerden gelen daha fazla eleştiren, sorgulayan, okuyup yazanı konuşan… bir zihniyetin yerleşmesi gerekiyor… Sosyal Bilimlerin farklı alanlarında yetişmiş, alanının uzmanı isimler elbette var. Fakat umumiyetle holistik ve integratif bir perspektiften, birikimden yoksunluk da söz konusu. Mesela sosyolojide veya siyaset bilimde akademik kariyer yapmış kendi konusunun uzmanı bir isim sosyal bilimlerin diğer alanlarında mesela filolojide, edebiyatta, sanatın muhtelif şubelerinde, teolojide çok asgari bir malumatla iktifa ediyor; dolayısıyla ortaya komple bir münevver çıkmıyor.

8- Entel, serbest oyuncudur. Kabına sığmaz. Kategorize edilemez.

9- Entelektüel sıkıntıya, çileye taliptir. Maddi manevi sıkıntıları göğüsleyecek kalibrededir. Hayatıyla bedel ödemeyi göze alabilmesi gerekebilir. Ebu Hanife’nin dediği gibi, “ Bir baş soğanın hesabını yapsaydım ben bu ilmi edinemezdim…” sözü kulağa küpe olmalıdır.

10- Fethullah Gülen Hocaefendi’nin yanında sadece İlahiyatçılar mı vardır, orda mesela kaç tane sosyolog, psikolog, antropolog, edebiyatçı vs vardır. Hizmet’in farklı bakış açılarına ihtiyacı var mıdır? Veya Hareket’in entel yetiştirme gibi bir kaygısı var mıdır?

Liste böyle uzar gider…

Hizmet’in 50 yılda oluşturduğu ortak kültür, gelenek, vizyon, muktesabat, deneyim ve konseptler kendi içinden yetkin eserler çıkarabilecek bir düzeyde artık. Hizmet’in hoşgörüsü ve genişliği, kendi içinden çıkabilecek “aykırı” sesleri de tolere edebilecek keyfiyette.

Yaşanan tecrübeler, Hizmet için her anlamda bir dönüm noktasıdır ve hayırlı neticeler hasıl edilebilir. İleride bu süreci, en güzel  ve doğru şekilde yazarların kaleminden okuyacağız.

O entelektüele şimdiden selam ediyorum. Tarihi o yazıyor.

  BİRİNCİ BÖLÜM

Uzun Süren Bir Çıraklık:

1916 ‘da Anadolu’nun bir kasabasında dünyaya geldi, tarih ise kesin olarak belli değil. Ailesi Dimetoka’dan göçmüş.Babası çeşitli nikbetler yüzünden hayata küsmüş, çatık kaşlı bir yargıç. Annesi silik şahsiyetli ve mızmız.

Cemil Meriç cocukluğundan itibaren ; okulda cocukların dövmesi ve hakaret etmelerinden dolayı düşman bir çevreden kaçmak ve kendine bir dünya inşa etmek için ister istemez kitaplara kaçıyor. Kendi tabiriyle ” zalim ve kıyıcı bir gerçekten kurtulmanın tek çaresi, reel dünyadan kitaplar dünyasına sığınmak.”

Liseyi Antakya Sultanisi daha sonraki adıyla “Lycee d’Antioce’de iyi bir eğitim alarak okumuş. Burada çeşitli edebiyat hocalarından ders almış kompozisyonda hep birinci olmuş. “Öğrendiğim en önemli şey aklına geleni yazmak, yazı yazmak değildir.” Lisede birinci olmuş fakat bitirme imtihanına 15 gün kala okulu bırakmıştır.Yazı hayatının başlangıcı “Karagöz” isimli mahalli dergideki şiirlerdir.

18 Temmuz 1935’te kendini şöyle tahlil ediyor. “Ya Reyhaniye kahvelerinde ömür çürüten, vaktiyle lisede okuyan ve çalışan bir istidadı olmadığı için vazgeçen bir genç olurum veya hayatımı hakikat uğruna feda ederek Nesl-i Ati destanlarına bir zafer ve fedakarlık numunesi olarak hakiki insan.”

Daha sonra hayat seyri İmandan şüpheye, şüpheden inkara, inkardan maddeciliğe. 1939’da mahkemede Marksist olduğunu haykırıyor, sadece namuslu olmak “korktuğu için sustu” dedirtmemek için.

“Gençliğim Allahsız bir çölde akıp giden başıboş bir ırmaktı,1940’larda yazılarımın ayırıcı vasfı ukalalık.” diyor.

1966’da İstanbul’a geliyor. Salah’ı, Oktay Akbal’ı, Behçet Necatigil’le tanışıyor, fakat kaynaşamıyor. Çünkü onlar İstanbul çocuğu idiler oysa taşradan gelmişti. Yine o gürültülü dünyadan kitapların asude inzivasına iltica ediyor. “Kitap bir limandır benim için, Kitaplarda yaşadım ve kitaptaki insanları sokaklardakinden daha çok sevdim. Kitap benim has bahçemdir. Hayat yolculuğumun sınır taşları.” diyor.

1942’de Elazığ’a Fransızca öğretmeni olarak tayini çıkıyor ve evleniyor. Hanımı Coğrafya öğretmeni fakat Elazığ’da görev verilmiyor. hanımı hastalanınca istifa ederek İstanbul’a dönüyor. Kendini Don Kişot’a benzetiyor; “Kitapların sihirli dünyasında yaşayan”

1955’te Otuzsekiz yaşında gözlerini kaybediyor. Tedavi için Paris’e gidiyor.Bir çok başarısız ameliyat geçiriyor. Gözlerini kaybetmesi onu intiharın eşiğine getiriyor.

Hint’e ilgi duymaya başlıyor. “Hint benim için Asya’nın keşfi oldu. Düşünce dünyasını fethe koşanların ilk uğrayacağı ülke Hint olmalı. O ülke, düşünce hürriyetinin vatanıdır. Hint’ten tesamuhu, düşüncenin gökkuşağını bütün renkleriyle sevmeyi, peşin hükümlerin mahpesinden kaçmayı, hakikatin çeşitli yönlerini eğilmeyi, hayatın her tecellisine saygı beslemeyi öğrendim.” diyor.

Kendine Göre Hayatının Yorumu:

“Hayatım bir trajedidir.Birinci perde evleninceye kadar geçen zaman: yıldızsız, Allahsız, cıvıltısız, katran gibi bir gece. Vıcık vıcık ıstırap. Birkaç şehri fethe yeten bir enerji yeldeğirmenlerine saldırmakla harcanır. İkinci perde izdivaçla başlar. Daha büyük, daha derin, daha uzun acılar. Fakat vahaları olan bir çöl bu ve göğü yıldızlarla dolu: çoçuklarım,kitaplarım….”

Avrupa’yı Değerlendirmesi:

Benim neslim için Avrupa insan zekasının zirveye ulaştığı ülke demektir. Türk aydını Tanzimattan beri batıyı heceliyordu ama zirveleri tanımıyorduk.

Düşünce Hayatına yön veren ustalar:

En çok sevdiğim Fransız yazarları; Hugo ve Chateaubriant, sonra Balsac; Düşünür ve filozof olarakta Voltaire. Düşünce hayatımı en çok etkileyen kitap Dr. Bucner’in “Madde ve Kuvvet’i” zira bu kitap metaryelist eseri. Düşünce hayatıma yön veren öteki ustalar; Rousseu ile İbn-i Haldun.

İKİNCİ BÖLÜM

Gerçek Entellektüel:

“”Konya yolculuğunda (66-67) kaderin karşıma çıkardığı genç üniversiteli “Sen bizden değilsin” dedi. Evet ben onlardan değilim ama onlar kimdi? Uçurumun kenarında uyanıyordum. Demek boşuna çile çekmiş, boşuna yoruldum. Bu hüküm hakikatin ta kendisiydi.”” Bundan sonra düşünce hayatı değişikliğe uğruyor.

O zamanda ülkenin durumunu şöyle değerlendiriyor; “Din problem, şer problemi… Bizim de gevelediğimiz mevhumlar ama kimsenin problemler üzerinde kafa yorduğu yok. Sağ; kovuğuna çekilmiş, münzevi, mazlum, müstarip. Sol; eline tutuşturulan reçeteyi manasını anlamadan kekeliyor. Tek ortak duygu: Düşmanlık. Diyalog yok. Sağ okumuyor, boşuna bağırıyorum. Sol diyalogtan kaçıyor küskün.

Gerçek entellektüel önce ülkesinin haklarını, düşman bir dünyaya haykırmakla görevlidir. Karanlıkları devirmek aydınlık çağın kapılarını açmak için en mükemmel silah Kalem. Kalem sahibine ilk düşen  vazife telaş etmemek, öfkelenmemek, kışkırtıcı olmamak. Bir kılıcın kazandığı zaferi, başka bir kılıç yok edebilir. Kalemle yapılan fetihler tarihe mal olur. Tarihe, yani ebediyete.

BU ÜLKE

I.Siham-ı  Kaza:

Bu bölüme ismine veren Siham-ı Kaza, Nefi’nin hicivlerini topladığı kitaptır. Cemil Meriç’in bu bölümde çeşitli konular ve kişiler üzerine denemeleri yer alıyor.

1.Babil:

Bu bölüme ismine veren Babil karışıklık manasınadır. Yirmidört deneme yeralmaktadır.

* Fikir hayatımız mefhumların kah gülünç, kah korkunç maskelerle raksa çıktığı bir karnaval balosu.

* Argo, kanundan kaçanların dili. Uydurma dil tarihten kaçanların. Argo, korkunun ördüğü duvar. Uydurma dil şuursuzluğun. Biri günahları gizleyen peçe, öteki irfanı boğan kement. Argo yaralı bir vicdanın sesi; Uydurma dil hafızasını kaybeden bir nesli.

* Kamus, bir milletin hafızası, yani kendisi; heyecanıyla, hassasiyetiyle, şuuruyla. Kamusa uzanan el namusa uzanmıştır. Her mukaddesi yıkan Fransız ihtilali, tek mukaddese  saygı göstermiştir.: Kamusa

*İzm’ler idrakimize giydirilen deli gömlekleri. İtibarları menşe’lerinden geliyor. Hepsi de Avrupalı.

*Slogan: Karanlık kinlerin birbirine saldırttığı çılgın sürülerin savaş çığlığıdır. Düşünce ile çığlık bağdaşmaz. Şuurun sesi çığlık değildir. Yabani bağırır. Medeni konuşur.

*İrfanı hisarla kuşatmış Doğu, mabede bezirgân sokmamış. Meşaleyi çetin imtihanlardan sonra tutuşturmuş eline. Emaneti ehline tevdi etmiş. Mürid: ceset. Can: mürşidin nefesi. Garabetlerin en mukaddesi, şakirtle üstad arasındaki bağ. Asırlar geçti birer birer söndü meşaleler. İrfan asaletini kaybetti. Hafızaya çakıl taşı gibi saplanan bilgi kırıntılarına yeni bir ad bulduk: Kültür.

*Dergi bir şehrin iç sokakları gibi mahrem ve samimidirler. Devrin çehresini makyajsız olarak onlarda bulunursunuz.

*Kitap istikbale yollanana mektup, mumyalanan tefekkür. Kitap ve gazete; biri zamanın dışındadır, öteki “an”ın kendisidir. Kitap, beraber yaşar, beraber büyür sizinle. Gazete okuyunca biter.

* Cemil Meriç’e göre kitap için yazılmış en güzel eser Ruskin’in “Susam ve Zambaklar”.

* Okuma içimizdeki meçhul âlemin kapılarını açan bir anahtar. Okuma zihni hayatı uyandırmalı, yerini almamalı onun. Başkalarının hazırladığı bir bal değil hakikat, onu kitap sayfalarından toplayamayız, kafamızın ve gönlümüzün iç hamleleri ile fethedebiliriz ancak (Proust).

* Divan edebiyatında roman yok. Niçin olsun?

Batının ilk romanlarından biri “Topal Şeytan” kahraman, evlerin damına açar, bizi yatak odalarına sokar. Roman başlangıcından itibaren bir ifşadır. Osmanlı’nın ne yaraları vardır, ne yaralarını teşhir etme hastalığı. Hikayeleri ya bir cengaveri ebedîleştirir, ya  hisse alınacak bir kıssadır.

2.Müstağripler:

Maarif-i Garbiye’yi Şark’a ithale çalışanlara verilen isimdir. Bu bölümde Cemil Meriç Osmanlı İmparatorluğu’nun Tanzimat sonrası devrini değerlendirdikten sonra o dönem müstağriplerini tanıtıyor. On bir denemeden oluşmaktadır.

* Fransız İhtilali yalnız batı feodalitesini değil, ihtiyar Şark’ında ölüm çanı. Osmanlı bir başka medeniyetin varlığını o zaman fark eder. Bu tanımadığı dünyanın kesif ve müselsel taarruzları karşısında kuvvetinden şüphe etmeye başlar. Hayret yerini hayranlığa, hayranlık teslimiyete.

* Bu zamanda Osmanlı ülkesinde hakim sınıf Fransız ve İngiliz Burjuvazisi. Aydın batan bir gemidedir. Ufukta rüyaların en muhteşemi: Avrupa. Servetin, şöhretin, şehvetin daveti. Avrupalı dostları lütüfkardırlar. Karşılık olarak biraz “İhanet” istiyorlardı sadece.

* Tanzimat sonrası Türk aydınına en çok yakışan sıfat Müstağrip. Edebiyatımız bir gölge edebiyatı: Düşüncemiz bir gölge düşünce. Üç edebi nevi itibardadır. Taklit, intihal, tercüme. Ama zirvelerin hiç birini tanımıyorduk. Avrupa’yı Avrupa yapan düşünce fatihleriyle temasımız yasaktı. Haşet Kitabevi’nden ibaretti.

* Türk düşünce tarihi, ülkesiyle göbek bağını koparan bir intelijansiyanın dıramı. Bu bahtsız kafilenin, bayrağını taşıyacağı içtimai bir sınıf yok. Vatanında gariptir. Alkışlayıcısı: Ekalliyetler ve Avrupa.

* Abdullah Cevdet, Salih Zeki, Celal Sılay, Ahmet Ağaoğlu, Celal Nuri ve Ali Kemal  hakkında düşünceleri yer alıyor.

II.Biz Ve Onlar:

Bu bölümde Avrupa Kültürüyle bizim kültürümüzü karşılaştırmaktadır. Yirmi üç bölümden oluşmaktadır. Bazıları şunlardır: Demokrasi Ve İslamiyet, İzmler, Doğu Despotizmi, Şiddet, Bir Avuç Duman.

III.Münzevi Yıldızlar:

Bu bölümde Cemil Meriç dahilerden bahseder.

Dante,İbn-i Haldun ile Vico, Camoens, Scott, Balzac, Lamennais, Tagor, Said-i Nursi, Kemal Tahir, Kerim Sadi hakkında çok kısa düşünceler yer almaktadır.

1. Fildişi Kuleden:

Bu bülümde Cemil Meriç’in kelime üzerine dört kitap üzerine altı adet çok kısa düşünceleri yer alıyor.

V.Baki Kalan:

Bu bölümde Cemil Meriç’in çeşitli konulara ait yirmisekiz adet birer parağraf düşünceleri yer almaktadır.