Kavl-i tahkike göre iman: Dinden olduğu bizzarure bilinen, .yani Hz. Peygamber (s.a.s.) in Allah’dandır diye getirip haber verdiği şeylerin hepsini kalbiyle tasdik ve kabul etmektir. Peygamber Efendimizin Allah’dandır diye haber verdiği şeyler, Kur’an-ı Kerim’in âyetleri ve sûreleridir. Binaenaleyh her müslümanın, mushafların iki kabuğu arasında yazılı bulunan bütün âyet ve sûrelerin Allah kelâmı olduğuna zerre kadar şüphe etmeden bütün kalbiyle inanması icabeder. Yalnız bu tarife göre inandığını dil ile ikrar etmek imanın rüknü değil, şartıdır. Yani dilsizlik gibi bir özrü olmadığı halde iman ettiğini söylemeyen, fakat kalbiyle iman etmiş bulunan bir kimse Allahu Teâlâ indinde müslümandır. Bu zat hakkında imanın uhrevî hükümleri câridir. Cehennemde ebedî kalmaz, ancak ikrarı terk ettiği için günahkârdır ve müslüman olduğu bilinmediğinden hakkında müslümanlığın dünyevî ahkâmı cereyan etmez. Meselâ: kendisine müslüman kızı verilmez, öldüğü zaman müslüman kabristanına gömülmez. Bu tarifi yapanların delilleri :
“ İşte bunların kalblerine Allah imanı yerleştirdi.” (Mücadele Suresi son ayet)
“ Kalbi imanla dolu olarak”,(Nahl, 103)
“ Onların kalbleri iman etmedi” (Maide, 41) gibi imanın kalblerde olduğuna delâlet eden âyetlerle, meşhur iman ve İslâm hadisidir. Bu hadis-i şerifde şöyle buyurulmaktadır:
Ömer b. Hattab’dan (R. A.). şöyle demiştir: “Bir gün biz Rasûlullah’ın yanında iken yanımıza elbisesi pek beyaz, saçıma siyahı şiddetli, üzerinde yolculuk eseri görülmeyen ve içimizden, kimsenin tanımadığı bir adam çıkageldi; Peygamber (s.a.s.)’in yanına oturdu, ve (terbiyeli zevatın yaptıkları gibi) dizlerini onun dizlerine dayadı; ellerini uylukları üzerine koydu ve dedi ki: “Ya Muhammed, bana İslâm’ı haber ver.” Rasûlullah (s.a.s.): “İslâm Allah’dan başka Allah olmadığına, Muhammed’in Rasûlullah olduğuna şehâdet etmen, namazı dosdoğru kılman, zekâtı vermen, Ramazan orucunu tutman ve yol masrafına gücün yeterse Beytu’llah’ı haccetmendir” buyurdular. “Doğru söyledin” dedi. Biz buna şaştık (çünkü bilmiyenler gibi) soruyor, (bilenlerin hali gibi) tasdik ediyordu. “Bana imanı da haber ver” dedi. Buyurdular ki: «Allah’a, meleklerine, kitaplarına, peygamberlerine, yevmi âhirete inanman, bir de kadere, hayrına, şerrine inanmandır.””Doğru söyledin”dedi. “Bana ihsanı da haber ver” dedi. “Allah’a, O’nu görüyormuşsun gibi ibâdet etmendir. Zîra sen O’nu görmüyorsan, O seni muhakkak görür” buyurdular
“Sonra Hz. Ömer (R. A.) şunu ilâve etti: “Bundan sonra o zat gitti. Ben uzun zaman durdum, nihayet Rasûlü Ekrem buyurdular ki: “Yâ Ömer! Bu soran kimdir bilir misin?” “Allah ve Rasûlü bilir” dedim. “O Cebrâil idi, size dininizi öğretmeğe gelmiş” buyurdular.”
İmanın kalbde olduğuna dair icmâ-i ümmet de vardır. Zira dilsizlik veya tehdit suretiyle, icbar gibi bir mâni’den dolayı müslüman olduğunu söyleyemiyen, fakat kalbi imanla dolu bulunan bir kimse bilittifak mü’mindir.
Kavl-i meşhura göre iman : Hz. Peygamber (s.a.s.) in Allah’dandır diye getirip haber verdiği şeylerin hepsini kalbiyle tasdik ve diliyle ikrar etmektir. Bu tarife göre ikrar, imanın cüz’ üdür. Yani iman, biri tasdik diğeri ikrar olmak üzere iki rükünden meydana gelmektedir. Ancak dilsizlik veya ölüm tehdidi ile ağızdan küfretmek gibi özürler karşısında, kalbi imanla dolu bulunan kimse, bu tarife göre de dinden çıkmış sayılmadığı cihetle, imanın kalb ile tasdik cüz’üne, rükn-ü aslî, yani hiçbir sûrette değişmeyen cüz’ü; dil ile ikrar cüz’üne de rükh-ü zâid, yani icabında terkedilebilen cüz’ü denilmiştir. Dil ile ikrarı imanın cüz’ü kabul eden bu tarife göre hiçbir özür yokken müslüman olduğunu söylemeyen kimse müslümanlar nazarında olduğu gibi, Allahu Teâlâ indinde de kâfir ve ebedî cehennemliktir.
Kavl-i meşhurcuların delilleri:
“Kalbi imanla dolu olduğu halde küfre mecbur edilen müstesna, eğer bir kimse iman ettikten sonra Allah’a küfrederse..” (Nahl,103) âyet-i kerîmesi ile
“Allah’dan başka Allah yoktur deyinceye kadar insanlarla çarpışmaya me’mur oldum” (Buhari,Müslim,Tirmizi) hadîs-i şerifidir.
Kavl-i tahkıka göre küfür : Dinden olduğu bizzarûre bilinen bir şeyi kalbiyle tasdik etmemektir. Bir insanın ne düşündüğünü bilmeye, sözle ifadeden başka imkân bulunmadığı cihetle, küfrünü dil ile itiraf etmeyenin dinsizliği bittabi bilinemiyeceğinden, Şâri’ Hazretleri bu babda kavlî ve fiilî bazı alâmetler nasbetmiştir ki bu alâmetler kimde görülürse, o kimsenin küfrüne hükmolunur. Peygamberi veya Kur’an-ı Kerim’i tanımamak ve hıristiyanlara mahsus olan “haçı” boynunda taşıyarak onların kilisesine devam etmek gibi.
Kavl-i meşhura göre, küfür: Hiçbir özür yokken kalble tasdik ve dil ile ikrarı terk etmektir. Gerek iman, gerekse küfür hakkında kavl-i tahkik itikatda imamımız Ebu Mansür Mâturîdî ile, şâir Mâturîdîyye imamlarının ve birçok Eş’ariyye kelâmcılarının mezhebidir. İmam-ı A’zam’dan dâhi nakledilmiştir. Nitekim, nam eserinde mevcuttur. Kavl-i meşhur ise Hanefî imamlardan Şemsu’l-Eimme Serahsî ile Fahru’l-İslâm Pezdevî’den ve ekseri fukahadan menkuldür. Bu kavi, İmam-ı A’zam’dan da rivayet olunmuş ve bütün ehl-i İslâm arasında şöhret bulmuştur, imanla küfrün bu ikişer tarifinden meşhur olanları, kelâm ülemasınca, Şeriatın zahirine daha lâyık, kavl-i tahkikler ise batini hakikata daha muvafık görülmektedir. Her iki kavle göre de imanla küfür arasında vasıta yoktur. Yani küfürden kurtulan, doğrudan doğruya mü’min olmak saadetine kavuştuğu gibi, el-iyâzu billâh, imandan çıkan da derhal kâfir olur. Yalnız dalâlet fırkalarından mu’tezileye göre, imanla küfür arasında vasıta vardır ve bu vasıta fıskdır. Binaenaleyh onlarca büyük günahlardan birini irtikâb eden, meselâ; adam öldüren kimse dinden çıkmış, fakat kâfir olmamışdır, bu adam fâsıktır.
İşte, imanın yukarıda izaha çalıştığımız tariflerinden de pek âlâ anlaşılacağı vecihle, müslüman olmak için sadece Allah’a inanmak kâfi değildir. Dinden olduğu bizzarûre bilinen, yani Kur’an-ı Kerim ve Hz. Peygamber vasıtasiyle bize bildirilen neler varsa, hepsini kabul ve tasdik etmek, müslüman olmak için zarûrîdir. Kur’an-ı Kerim’de ise çeşitli İlâhî kitaplardan, Allah ile kul arasında elçilik vazifesini gören peygamberlerden, meleklerden, iblisten, şeytandan, cinlerden, mucizelerden v.s. nice yeknazarda garip görünebilecek şeylerden bahsedilmekte ve bunların varlığı haber verilmektedir. Şu halde müslüman olmak için bunların hepsine birden tereddütsüz ve şüphesiz olarak inanmak şarttır. Haber verilen zarûrât-ı diniyyeyi birer birer inceliyerek inanmağa iman-ı tafsili, tetkik etmeden hepsine toptan inanmağa iman-ı icmâlî derler. Bunlardan birincisi şüphesiz ki efdâl ise de müslüman sayılmak için İkincisi de kâfidir. İman-ı tafsili, İslâm’ın “Amentü”sü ile hülâsa edilmiştir ki, şöyledir:
“Ben Allah’a, meleklerine, kitaplarına, peygamberlerine, âhiret gününe, kadere ve hayrının, şerrinin Allah’dan olduğuna inandım. Öldükten sonra dirilmek haktır. Allah’dan başka Allah olmadığına ve Muhammed’in O’nun kulu ve Rasûlü olduğuna şehâdet ederim.” Buna sıfat-ı iman derler ve hemen hemen Kur’an-ı Kerim’den iktibas edilmiştir. Bu hususda Kur’an-ı Kerim’de şöyle buyurulmaktadır:
“Ey iman edenler ! Allah’a, Rasûlüne ve Rasülüne indirdiği kitaba, önceden indirdiği kitap cinsine iman edin. Kim Allah’a, meleklerine, kitaplarına, rasûllerine ve son güne küfrederse, muhakkak sonsuz bir çıkmaza sapmıştır.”(Nisa,133) Tefsirlerin bu âyet üzerindeki beyanlarına göre: Abdullah b. Selâm ile arkadaşları Rasûlü Ekrem (s.a.s.) e; Ya Rasûlalllah! Biz sana ve kitabına, Mûsâ’ya, Tevrata, ve Üzeyr’e inanırız. Fakat bunlardan gayrı ne varsa hepsine küfrederiz” demişler. Bunun üzerine yukarıdaki âyet-i kerime nazil olmuş. Yine tefsirlerin beyanına göre bu âyet-i kerimeden şu mânâlar çıkmaktadır:
a)Ey mü’minler! Dilinizle söylediğiniz gibi, kalbinizle de inanın, münâfık olmayın.
b) Allah tarafından indirilen bütün kitaplara, peygamberlere şâmil olacak sûrette iman edin. Zira bazısına iman edip, bazısına etmemek hiç iman etmemek gibidir.
İşte bu ve emsali âyetlerden de açıkça anlaşılıyor ki iman parçalanmaz bir bütündür; ve Kur’an-ı Kerim’in haber verdiği şeylerin hepsine birden inanan kimseye müslüman denir. Bunlardan velev bir tanesini olsun istisna eden, müslüman değildir. Vaktiyle müslümanlığı kabul edip, sonradan terk edenlere mürted derler. Bu gibilerin İslâm Hukukuna göre cezası katildir. Zarurât-ı diniyyeden olan şeylerden bazısını istisna ederek inanmak istemiyenler hakkında Kur’anı Kerim’de:
“Yoksa siz Kitab’ın bir kısmına inanıp, bir kısmını inkâr mı ediyorsunuz ? Sizden bunu yapanın dünyada rezil ve rüsvay olmaktan başka ne cezası olur. Kıyamet gününde ise bu gibiler azabın en şiddetlisine atılırlar. Allah, sizin yaptığınızdan gafil değildir. Bunlar,âdî hayatı âhiretle değişenlerdir. Binaenaleyh onlardan azab hafifletilmiyecek, onlara yardım da olunmayacaktır”(Bakara,85-86) buyurulmaktadır. Vakıa bu âyet-i kerimede doğrudan doğruruya hitab Benî İsraile’dir. Fakat usûlü fıkıf ilminde beyan olunduğu vecihle bizden önceki peygamberlerin şeriatı, bizim için de şerîatdır. Yeter ki onların şeriatını bize Allah veya Rasûlü hikâye etmiş bulunsun ve elverir ki bizim hakkımızda delil olmayacağını bildirir red ve inkâr gibi bir işaret de bulunmasın. Nitekim âyet-i kerime de böyledir. Şu halde Benî İsrail’e olan bu hitab aynen biz müslümanlara da hitabdır. Bu münasebetle bir daha görülmüş oluyor ki, iman parçalanmaz bir bütündür. Kim ki bölünür der veya bölmeğe kalkışırsa, kendiliğinden dâire-i İslâm’dan çıkmış olur.
Maalesef, marazı şifa gören bazı yazarlar, imanı değil, Avrupa medeniyetini bölünmez bir bütün olarak vasıflandırır ve zaman zaman çeşitli yazılarıyla bu tezi kabul ettirmek için yaygaralar koparırlar. Bilmezler veya bilmek istemezler ki Avrupa medeniyeti pekâla bölünür bir bütündür. Çünkü; eğer bölünmez olsaydı o medeniyetin en mühim cüz u olan dinini de almak icap ederdi. Halbuki Avrupa medeniyetini kabul eden müslüman milletler onların dinlerini almamışlardır. Nitekim bizzat Avrupalılar da vaktiyle ; İslâm medeniyetini alırken onun dinini almadıkları gibi, Avrupa medeniyetini paylaşırken birbirinin dinlerini almamışlardır. Şayet medeniyet parçalanmaz bir bütün olsaydı, bugün Avrupa’nın tek dinli bir medeniyeti olmak icabederdi. Ortada böyle bir şey olamadığına göre, Avrupa medeniyeti parçalanabiliyor ve parçalanmış demektir.
Görülüyor ki parçalanamıyan bütün, ancak ve ancak iman bütünüdür. İmanı Avrupalılar da kendi zaviyelerinden parçalanamaz bir bütün sayarlar. Şimdi arzedeceğim bir vak’a bunu teyid etmektedir:
Birkaç yıl önce günlük gazetelerden birinde okumuştum. Vakti hali yerinde bir Fransız, Noel gecesi çocuğuna çeşitli yılbaşı hediyeleri almış ve âdetleri vecihle bunları gizlemiş. Ertesi sabah -çocuk hediyeleri bularak her birine ayrı ayrı sevinmiş; bunları kimin getirdiğini sormuş, babası fırsattan bilistifade oğluna dinî terbiye esaslarını aşılamak için onu karşısına oturtmuş ve: «Bu hediyeleri geceleyin herkes uyurken Noel Baba getirmiş. Bunları o ancak terbiyeli çocuklara, dindar, çalışkan ve söz dinleyişli olanlara getirir. Binaenaleyh sen ne kadar terbiyeli, ahlâklı dindar ve uslu olursan gelecek seneye o nisbette çok ve kıymetli hediyeler getirecek….» demiş. Tabii ki bu sözler çocuğun ruhu üzerinde bir aşı tesiri icra etmiş. Hikâyeye bütün kalbiyle inanan ve heyecanlar içinde kalan çocuk babasından duyduklarını bir fırsat bularak evin hizmetçisine bir bir anlatmış. Fakat bakmış ki hizmetçi kendisi gibi heyecanlanmıyor. Merakla sebebini sormuş. O zaman hizmetçi çocuğa dönerek demiş ki: “Oğlum, bu işittiklerinin aslı yoktur. Dünyada Noel Baba adında bir adam yoktur. Bu anlattığın her küçük çocuğa anlatılan bir efsanedir. Maşaallah -sen artık epeyce büyüdün, böyle masallara inanmak zamanın geçti, inanma. Bu hediyeleri sana baban aldı ve millî âdetimize uyarak sakladı, ertesi sabah bunları sana buldurarak şu yalanlarla birlikte maletti”
Buna fena halde cam sıkılan ve hakikaten inkisar-ı hayâle- uğrayan çocuk hemen ağlamağa başlamış ve babasına koşmuş “Baba mademki Noel Baba diye bir şey yokmuş, beni niçin aldattın?” diye hıçkıra hıçkıra çıkışmağa başlamış, Hayretler içinde kalan Fransız, işin hakikatini öğrenince hizmetçiyi yanına çağırtmış ve daha şu anda evini terketmesini isteyerek demiş ki: “Ben oğluma, hurafe de olsa, dinimi bildiğim şekilde bütünü ile aşılamak isterim. Sen, ne hakla benim işime karışıyor; verdiğim telkini ve yaptığım aşıyı bozuyorsun. Hemen şimdi hanemi terketmelisin.”
Şimdi tekrar kendi dinimizde inanılması lâzım gelen şeylere dönelim. Evet her şeyden evvel Allah’ın varlığına, birliğine, sıfatlarına iman etmek, fakat bununla birlikte peygamberlere, kitaplara, meleklere, ahiret gününe, cennet, cehennem, cin, iblis, mûcize v.s. gibi hakikatlerin varlığına inanmak da icabeder.
Vakıa böyle görülmeyen şeylere kanmak ilim ve fen namına, konuşan bazı kimselere garip geliyor ve bu sebeple imandan, istisna yapmağa kalkışıyorlar, amma meselenin üzerinde bir parçacık durulursa bunların haksızlığı hemen meydana çıkar. Meselâ; tabiat ilmiyle meşgul olanlar bir hacim oksijen ile iki hacim, hidrojenin (H2 O) birleşmesinden su meydana geldiğini bilirler.. Fakat bu iki maddeden oksijen yakıcı, hidrojen de öldürücüdür,. Şu halde nasıl oluyor da bu öldürücü maddelerin birleşmesinden, her canlının menşei olan su meydana geliyor. Bunun hikmeti, illeti nedir? diye sorarsanız, cevap veremezler.
Keza topraktan çeşitli nebatat, bahçeler, ağaçlar, çiçekler, yemişler, meydana geldiğini bilir ve itiraf ederler; fakat aynı topraktan kimisi tatlı, kimisi acı çeşitli sebze ve meyvelerin, rengârenk çiçeklerin, muhtelif ağaçlarla hububatın nasıl: meydana geldiğini, meselâ buğday danesinden neden bazen arpa çıkıvermediğini sorarsanız bilmezler. “Benim müşahede ve tecrübem bana bu kadar malûmat vermiştir. Ötesini bilmem, ihtisasım dahilinde değildir…”şeklinde baştan savma bir cevapla sizi savmak ister veya savarlar. Lâkin bakınız böyleleri hakkında Avrupa’nın insaflı feylesof ve tabiatçıları neler söylüyor:
Paris’in Tıp mecmuasında görülen “bir düşünce, asit fosforiğin birleşmesine benzer bir birleşimden başka bir şey değildir. Zaten düşünce, dimağın terkibinde dahil bulunan fosfordan meydana gelmektedir” cümlelerine sinirlenen meşhur tabiat âlimi Camille Flamarion (Kamil Flamaryon) şu cevabı vermiş: “Bunu size kim haber verdi ey muharrir beyler! Alem de zannedecek ki bu hezeyanları size muallimleriniz öğretiyor. Halbuki hakikat: bunun hilâfınadır. Zira bu iddialar İlmî görüşün karşısında hebaen mensûra olmaktan başka işe yaramaz. Şunu da ilâve edeyim, ki ben iki şeyden hangisine daha fazla şaşacağımızı kestiremez’ oldum:
a) Şu acayip ilim mümessillerinden sadır olan cesarete mi?
b) Yoksa iddialarının zayıflığına mı?
Newton (Nivton) “Bana öyle geliyor ki” derdi. Descartes (Dekart) de “Bu faraziyeler babında hilminizin tenezzülünü istirham ederim diyordu. Bunlar ise «Biz isbat ederiz; biz inkâr ederiz, şu mevcuddur, şu mevcud değildir, ilim hükmetti, ilim kabul etti, ilim kabul etmedi..” diyorlar. Halbuki söyledikleri şeyde ilmî burhandan bir gölge bile yoktur. Flamarion (Filamaryon) sözlerine şunu da ilave etmiştir: “Sizler bu ağır yükü ilme nispet etmek tecasüründe bulunuyorsunuz. Vallahi beyler ilim sizi duysa ki duyması lâzımdır, çünkü onun adamlarındansınız sizin gururunuzla alay ederek gülerdi. Siz “ilim isbat ediyor, ilim nefyediyor, ilim emrediyor, ilim nehyediyor” diyorsunuz. Bununla da şu zavallı ilmin ağzına bu büyük lâfları siz sokuyor, onun kalbine kibir ve gurur sarsıntısını siz koyuyorsunuz.”
Büyük müdakkik Thomas Cariyle (Tomas Karlayl) bu ölü vicdanlı zavallılar hakkında şöyle demiştir:, “Bunlar kâinatı ve onun, çeşitli manzaralarını, sayısız seslerini, hareketlerini, yıldızları, bulutları, çölleri, denizleri (tabiat) namını verdikleri birkaç harfden mürekkep bir isimde toplar ve kâinatın o yüce azametini öyle hakîr bir lâfzın içine dürerler. Halbuki kâinatın kalbte ne muazzam bir güzelliği, bir mevkii vardır. Tek o güzelliği örten perdelerden kurtulabilse. Kâinatın zahirini ele alırsak, bundan, âlim olan bir şey bilir. Bâtınına gelince; bu cihet derin bir sırdır. Bu sırrın, karşısında hiçbir âlimin ilmi, kimyagerin tecrübesi fayda vermez. Bu makamda insana yaraşan, ancak iz’an ve huşu içinde bulunmaktır. Burada cehil, ilimden daha faydalıdır. Bu kâinat ilme ve ilmin iddiasına rağmen acaibler acîbesi ve mu’cizeler mu’cizesi olmakta devam ediyor…”
Büyük İngiliz feylesofu Spencer (Sipenser): “Tabiat ilmini okumaktan maksat, mektep talebelerinin bildiği şu dış görünüşü bilmek değildir. Ondan maksat, tabiat ilminin vasıl olduğu bu hududun arkasındaki üstün, acîp sırra vâkıf olmamızdır” demiştir.
Yine İngiliz feylesoflarından büyük tabiat âlimi Bacon da şöyle diyor: “Tabiat ilmini dudaklarıyla emen mülhid olur; boğaz dolusu içen ise onu Allah’a vardırır.”
Feylesoflardan biri: “Allah’ın varlığına delil olarak erkeğin yanında kadını görmek bana yeter demiştir.”
Muhterem okuyucularımıza melel vereceğini bilmesem bu babda bir nice Avrupa büyüklerinin sözlerini daha nakletmek mümkindi. Usanç verir endişesiyle bu kadarla iktifa ediyorum. Kaldı ki inanılması gereken şeyleri bize haber veren ve kitab-ı kâinatı okumamızı emreden Kur’an-ı Kerim’dir. Kur’an-ı Kerim ise Hz. Peygambere Allah tarafından indirilmiştir. Onda hâşâ yalan yoktur. İndirildiği gün ne ise bugün de odur. Bize tevatür yoluyla nakledilmiştir. Milyonlarca müslümanın son derece müstesna bir itina ile kalbinde, dilinde, mushafında yer etmiş ve nesilden nesile emanet edile edile bize kadar gelmiş, bir harfi, hattâ bir harekesi dahi değişmemiştir. O, Hz. Peygamber devrinde, O’nun huzuru risâletpenahilerînde, O’nun emriyle yazılarak Hz. Ebûbekir devrinde bir yere toplanmış, Hz. Osman (r.a.) devrinde nüshaları teksir edilerek etrafa dağıtılmıştır. Nitekim hâlâ bazıları muhtelif dünya müzelerinde saklanmaktadır. Şu halde Allah’a imanı olan bir kimsenin Kur’an’ın bütün haber verdiklerini kabul etmesi zarûrîdir. Çünkü Allahu zü’l-Celâl, hâşâ yalan söylemez ki, olmayan şeyleri bize var göstersin.
Allah kelâmı olan Kur’an-ı Kerim’de bir tek hurafe dahi yoktur. Hem âhiret, cennet, cehennem, cin ve melek gibi sem’iyyât hangi delile istinaden inkâr edilebilir. Bu ciheti biz de anlamak isteriz Eğer bunlar görülmediği için inkâr ediliyorsa, görmemek, mevcut olmamayı icab etmez kaidesini münkire hatırlatırız. Zira nice görülmeyen şeyler var ki onların mevcudiyetini ilm ve fen de, mü’min ve münkirler de kabul ediyor. Meselâ : Akıl, ruh, elektrik gibi şeyler gözle görülemezler. Fakat bunların mevcudiyeti bugün söz götürmez bir hakikattir. Şu halde görememek bahânesiyle inkâr cihetine gitmek aslâ doğru olamaz. Muarızımızdan başka delil isteriz. Şayet “bunlar garip şeylerdir; ondan dolayı aklım yatmıyor” derse, o zaman da akl-ı selîm sahibi olmadığına hükmederiz. Çünkü muarızımız gözleri ile gördüğü dünyayı, yıldızları, güneşi vesaireyi elbette ki inkâr etmez. Bunlar ise, gözlerimizin bugünkü alışkanlığından sarf-ı nazar, bidâyet-i hilkatlarınde Thomas Cariyle (Tomas Karlayl) ın dediği gibi birer garibe, birer mucizedir. Böyle düşünüldüğü takdirde peygamberlerin zaman zaman gösterdikleri hissî mucizeleri inkâra mahal kalmaz. Çünkü kâinatı yoktan var eden kim ise, peygamberlerin elinde zuhur eden mûcizeleri yaratan da O’dur. Zaten XX. asrın felsefesi “Tabiat kanunları zarûrî değildir” diyerek mucizenin isbatına artık bir kapı açmıştır.
Akl-ı selim, dînen inanılması zarûrî olan şeyleri tasdik ve kabulde kat’iyyen tereddüt etmez. Bilâkis halk ve icad hususunda cereyan etmiş bulunan tekabül düstûr-ı İlâhisine tevfikan bunları arar ve bilfarz bulamazsa “hani nerede? “ diye sorar bile. Şimdi bu ciheti bir parçacık izah edelim :
Hak Teâlâ Hazretleri muhalif veya muvafık her şeyi mukabiliyle yaratmıştır. Meselâ maddeye mukabil mânâyı, harekete mukabil sükûnu, geceye mukabil gündüzü, taata mukabil isyânı, hayata mukabil ölümü… yaratmış, ve her şeyde bu tekabül sünnetine riayet buyurmuştur. Şu halde akl-ı selîm “hani bu fânî cihanın mukabili, hani görünen mükellefin, yani insanın mukabili, hani ma’sum peygamberlerin mukabili . . . nerede?” diye sormaz mı? İşte Hallâk-ı âlem Hazretleri bu sualin cevabını ezelde vermiş ve fâni cihanın mukabilinde bâki cihanı, âhiret âlemini; gözle görünen mükellef olan insanın mukabilinde, görünmeyen mükellefi, yani tıpkı insan gibi yiyip içen, yaşayıp üreyen, nihayet ölüp giden cinn’i yaratmıştır ; gözle görülen ma’sum kulları peygamberlerin mukabilinde görünmeyen ma’sumları, yani melekleri halketmiş ve bunları Kur’an-ı Kerim’de haber vermiştir. Bilhassa cinler hakkında Kur’an-ı Kerim’de “Cin Sûresi” namı altında başlıbaşına bir sûre mevcuttur.
“Dilediğini yapandır”(Buruc,18) buyurarak ins ve cinne kemal-i kudretini ve sorumsuzluğunu ilân eden Kadir-i Mutlak Hazretlerinin İlâhî kudreti karşısında hangi mâni’ tasavvur olunabilir ki (acaba Allah bu garip şeyleri de yaratabilir mi) şeklinde bir tereddüde mahal kalsın? Böyle sebebsiz bir tereddüd, sahibini ancak imandan mahrum etmeğe yarar. Vus’atına hayallerimizin bile eremediği şu koca kâinatı yaratmakla bir karıncayı yoktan var etmek arasında Kâdir’i Mutlak Hazretlerine nisbetle hiçbir fark yoktur. Bunu ve mahlûkatını yaratma usulünü Teâlâ Hazretleri bize şu âyet-i kerimesiyle beyan buyurmaktadır.
“Allah’ın âdeti, bir şeyi yaratmak dilediği zaman, ona, “ol demekdir; o şey hemen oluverir” (Yasin,82)
Bu ciheti şâir de şu beytiyle ne güzel ifade etmiştir :
Hum-i vücud henüz ihtizaz peymâdır
O gunneden ki gelir kâf ü nün hitabından (Amasyalı Cudi)
Bu böyle olduğu gibi, o muazzam varlığa bahşettiği nizâm ve hareketi bir atom zerresinin içine de sıkıştırıvermiş olduğu, fennin son keşfiyatıyla meydana çıkmış, hatta atomu ilk parçalayan âlimlerden biri fart-ı hayretinden “eğer Allah varsa, bu Allah, son derece müthiş bir zekâya malik” demiştir.
Hülasa, bir file yeme, içme, teneffüs vesaire cihazları halk ve ihsan eden Allahu Azîmuşşân, bir mikroba da aynı cihazları yaratmıştır. Maddî, manevî bütün harikaları hiçbir güçlük çekmeden yaratmağa kadir olduğuna göre, bizim görmediğimiz daha nicelerini halk ve icada da kadirdir. Bu hal karşısında bize düşen sadece haddimizi bilmektir.
Marmara Üniv.,Yüksek İslâm Enstitüsü Dergisi, Sayı 2 – 1964
]]>“Hanginizin daha güzel iş ortaya koyacağını denemek için, ölümü ve hayatı yaratan O’dur. O azîzdir, gafurdur (üstün kudret sahibidir, affı ve mağfireti boldur.” (Mülk Sûresi, 67/2)
“Sizden önce geçenlerin başlarına gelenler sizin de başınıza gelmeden Cennet’e gireceğinizi mi sandınız? Onlara öyle sıkıntı ve mihnetler, öyle çetin zaruretler dokundu ve öylesine sarsıldılar ki, başlarında bulunan rasûl ve beraberindeki iman edenler, “Allah’ın yardımı ne zaman?” diyecek hale geldiler. Bilin ki, Allah’ın yardımı yakındır.” (Bakara Sûresi, 2/214)
[Bu âyet, Sırat-ı Müstakîm, yani Allah’ın Dini üzere yürüyüp, başkalarını da aynı Din’e çağıran toplumların tarihini çok özlü biçimde ortaya koymaktadır. Bazı yanlarıyla daha başka âyetlerde de geçtiği üzere, bu yol çetin bir yol olup, gerektiğinde harp gibi, yokluk, kıtlık ve her türden işkence gibi çeşit çeşit sıkıntılarla doludur. Bu sıkıntılı yolda Allah, gerçekten iman edip sabır gösterenlerin ortaya çıkması ve yolun doğruluğuna şahitler edinmek için, imtihan üzerine imtihan gönderir. Bu, “Allah’ın yardımı ne zaman?” denecek hale gelinceye, yani bütün maddî sebeplerin, çarelerin tükenip, neticenin ve muvaffakiyetin yalnızca Allah’tan olduğu gerçeğinin ruhlarda tam manâsıyla duyulacağı, bir başka ifadeyle, “Nûr-u Tevhid içinde Ehadiyet’in tecelli edeceği” noktaya kadar devam eder. İşte bu nokta, çekilen bütün mihnet, meşakkat ve sıkıntıların birden ferah-feza bir iklime yol verdiği noktadır. Ama imtihan bundan sonra da sürer; bu noktada yol, dünya nimetlerine dalmadan zirvede sebat gösterme, şükretme ve seviyeyi koruma merhalesine gelmiştir. (Ali Ünal, Allah Kelâmı Kur’ân-ı Kerîm’in Açıklamalı Meali)]
***
Musibetlerin En Şiddetlileri (Diriliş Çağrısı/Neylerse Güzel Eyler)
…… İnsanlığın İftihar Tablosu (sallallahu aleyhi ve sellem), “el-mü’minü belviyyün – Mü’minin başından bela hiç eksik olmaz” diyerek iman yolunun muhtemel meşakkatlerine dikkat çekmiştir. Rasûl-ü Ekrem Efendimiz, belâların en şiddetli olanlarına başta peygamberlerin sonra da derecelerine göre Allah’a en yakın kulların maruz kaldıklarını belirtmiştir. Bu hususa işaret eden hadis-i şerifin sonunda “Herkes imanının kuvvetine göre belalara uğrar. Şayet insanın imanı sağlam ve güçlü ise ona gelen belalar şiddetli olur; fakat, kulun imanı zayıfsa onun maruz kalacağı belalar da o nispette hafif olur.” buyurulmuştur. İmanı güçlü olan bir insan çok çetin musibetlerle imtihan edilse bile, her türlü meşakkate katlanır; her şeye rağmen, “iman, teslim, tevekkül” der, saadet-i dareyne yürür. İmanı zayıf kimseye gelince, Allah (celle celalühû) onu ağır imtihanlara maruz bırakmaz; çünkü o, elde ettiği küçük bir seviye varsa, ağır bir imtihanda onu da kaybedebilir ki, Rahmeti Sonsuz, kulunu öyle bir sû-i akıbete uğratmaz. Bu açıdan, adeta imanın gücü ve Allah’la irtibatın kuvveti ölçüsünde bela ve musibetler de şiddetli ya da hafif gelir insanın üzerine. Muhammed Lutfî Hazretleri,
“Ezelden âdet-i Mevlâ dostuna
Sevdiği kulunu mübtela eyler
Alınca abdini kerem destine
Anı bin dert ile ibtila eyler.”
diyerek işte bu hakikati dile getirmiştir.
Hâsılı, insan her meselede sebeplerin gereğini yaptıktan sonra Allah’a tevekkül etmeli, hakikî tesiri ve neticeyi Cenâb-ı Hak’tan beklemeli, akabinde de başına ne gelirse gelsin “Elhayru fî mahtârahullah” deyip takdir-i ilahîye teslim olmalıdır. Allah’ın kaza, takdir ve muâmelelerinin zahirî acılık ve sertliklerine katlanıp her şeyi gönül rahatlığıyla karşılamalı, dûçar olduğu musibetleri kaderin tecellilerini düşünerek iç hoşnutluğu ile ahiret hesabına değerlendirmeli ve her zaman “Hayır, Allah Teâlâ’nın ihtiyar buyurduğu husustadır” mülahazasıyla dopdolu olarak hâlis bir kul tavrı ortaya koymalıdır.
* * *
İmtihan (Buhranlar Anaforunda İnsan)
Bir imtihanlar zinciridir hayat baştan başa. Tâ çocukluktan başlar insanoğlu için imtihanlar. Ve rûh bedenden ayrılacağı ana kadar da devam eder durur. Anlayıp sezebilenler için bu küçük küçük imtihanlar, birer eleme ve finale kalan ruhların tesbit edilmesiyle alâkalıdır. İnsanoğlunun vicdanında ve rûhânîlerin gözünde tesbit edilmesiyle…
Çeşit çeşittir imtihanlar ve bütün bir hayat boyu, değişik boy ve derinlikte devam eder dururlar: Mektebe alınma imtihanı, sınıf geçme imtihanı, mektep bitirme imtihanı; evlâdın babadan, babanın evlâttan bulma imtihanı ve daha bir sürü imtihan…
…..
İnsan imtihanlarla saflaşır ve özüne erer. Hayat, imtihanlar sâyesinde yeknesaklıktan kurtulur ve renklilik kazanır. Ruh imtihan gördüğü nispette olgunlaşır ve büyük işleri göğüsleyebilecek hâle gelir. Geçirilen imtihanın ağırlığı ve soruların terleticiliği nispetinde, ferd, insanlık mektebinde sınıf geçmeye ve yükselmeye hak kazanır.
İmtihanın olmadığı bir yerde ferdin saflaşıp özüne ermesinden, toplumun gerilip çelikleşmesinden bahsedilemez. İmtihanla sıkışan ve büzülen ruhlardır ki yay gibi gerilir, ok gibi fırlar ve bir solukta hedefe ulaşırlar. Evet, sabah akşam onların çevrelerinde dolaşıp duran endişeler, yer yer yuvalarını sarsıp geçen açlıklar, susuzluklar, sıkıntılar, hatta mal ve canlarına gelen zarar ve ziyanlar, beklenmedik şekilde hâdiselerin demir paletleri altında kalıp ezilmeler, onları en sert çelikler hâline getirecek ve istikbâle hazırlayacaktır.
İmtihan görmemiş ölü gönüllerin ve ham ruhların, nefisleri adına insanlığa yükselmeleri bahis mevzuu olmayacağı gibi, içinde yaşadıkları topluma da en küçük bir menfaatleri dokunmayacaktır.
Elmas gibi ruhların, kömür tıynetli kimselerden ayrılması imtihana bağlıdır. İmtihanın olmadığı bir yerde, altını taştan, topraktan; elması da kömürden tefrik etmeye imkân yoktur. Ve yine imtihanın olmadığı bir yerde, en uğursuz ruhlar en yüce kametlerle iç içedir. İmtihanla, melekler gibi sâfi ruhlar, habis ruhlardan ayrılır ve kendileri için mukadder zirvelere ulaşırlar.
Bunun böyle olduğunu bilen hakikate âşina bir gönül için, her imtihan, insanı gökler ötesi âlemlere uçuran bir kanat ve imtihanda görülen her sıkıntı da ona güç ve canlılık kazandıran bir iksirdir. Böyle birinin nazarında ateşlere atılmak, Yaratıcı’nın dostluğuna doğru atılmış en güçlü bir adım; çarmıhlara gerilmek de ona yükselmenin yüce birer vesilesi sayılır.
Evet, gönlünü en yüce ideâllerle donatmış birisi için, her yeni imtihan onun azmine indirilmiş bir kamçı, irâdesini şahlandıran bir efsun ve gönül kadranını aydınlatan bir ışıktır. O gördüğü her imtihanla kristâller gibi berraklaşır, yay gibi gerilime geçer ve adım adım, gönlünde kurduğu cennetlere doğru yükselir.
Kahrı-lûtfu bir bilmeyen mürde gönüller (Ölü gönül. Katı yürekli, hissiz, duygusuz insan) varsın bundan birşey anlamasınlar. Geçen hakikatın meâline gönül vermiş ideâlistler, bu uğurda çekilen ızdıraplardan daha zevkli birşey tanımayacaklardır. Ocaklar gibi yansalar dahi, âh u efgan edip ağyâra dert yanmayacaklardır. Ne dostların vefasızlığı ne de düşmanın insafsızlığı onları millet ve vatan yolunda hizmetten alıkoyamayacaktır. Ve işte ahd u peymânları (Söz ve yemin.):
“Felek esbab-ı cefasın toplasın gelsin,
Dönersem kahpeyim millet yolunda bir azîmetden.”
Ruhun şâd olsun N. Kemâl!
* * *
Din bir imtihandır
İkinci Suâle Cevap (Yirminci Söz / İkinci Makam)
Eğer desen: “Şimdi şu tahkikattan sonra şüphem kalmadı ve tasdik ettim ki; Kur’ân’da, sâir hakâikla (hakikatlerle) beraber, medeniyet-i hâzıranın (günümüz medeniyeti) hârikalarına ve belki daha ilerisine işaret ve remiz vardır. Dünyevî ve uhrevî saadet-i beşere lâzım olan her şey, değeri nispetinde içinde bulunur. Fakat niçin Kur’ân onları sarâhatle (açıkça) zikretmiyor; tâ, muannit (inatçı) kâfirler dahi tasdîka mecbur olsunlar, kalbimiz de rahat olsun?”
Elcevap: Din bir imtihandır, teklif-i ilâhî (dinî yükümlülük) bir tecrübedir; tâ, ervâh-ı âliye (yüce ruhlar) ile ervâh-ı sâfile (değerini yitirmiş, bayağı ruhlar), müsabaka meydanında, birbirinden ayrılsın. Nasıl ki bir mâdene ateş veriliyor; tâ elmasla kömür, altınla toprak birbirinden ayrılsın. Öyle de, bu dâr-ı imtihanda olan teklifât-ı ilâhiye bir ibtilâdır (imtihan) ve bir müsabakaya sevktir ki; istidâd-ı beşer mâdeninde olan cevâhir-i âliye (yüksek, değerli cevherler) ile mevâdd-ı süfliye (değersiz maddeler) birbirinden tefrik edilsin. Madem Kur’ân, bu dâr-ı imtihanda, bir tecrübe sûretinde, bir müsabaka meydanında, beşerin tekemmülü için nâzil olmuştur; elbette şu dünyevî ve herkese görünecek umûr-u gaybiye-i istikbâliyeye (geleceğe ait, bilinmeyen işler) yalnız işaret edecek ve hüccetini isbat edecek derecede akla kapı açacak. Eğer sarâhaten zikretse, sırr-ı teklif (imtihan sırrı, deneme)bozulur. Âdeta gökyüzündeki yıldızlarla vâzıhan (âşikar, apaçık) LA İLAHE İLLALAH yazmak misillü bir bedâhete (açıklık, gözle görülür olma) girecek. O zaman herkes ister istemez tasdik edecek. Müsabaka olmaz, imtihan fevt olur. Kömür gibi bir ruh ile elmas gibi bir ruh (Ebû Cehîl-i Laîn ile Ebû Bekir-i Sıddîk, müsavî (eşit) görünecek. Sırr-ı teklif zayi olacak.) beraber kalacaklar.
Elhâsıl: Kur’ân-ı Hakîm, hakîmdir (daima hikmeti gözeten). Her şeye, kıymeti nispetinde bir makam verir. İşte Kur’ân, bin üç yüz sene evvel, istikbâlin zulümâtında müstetir (gizli) ve gaybî olan semerât (meyveler, ürünler, faydalı neticeler) ve terakkiyât-ı insâniyeyi görüyor ve gördüğümüzden ve göreceğimizden daha güzel bir sûrette gösterir. Demek Kur’ân, öyle bir Zât’ın kelâmıdır ki, bütün zamanları ve içindeki bütün eşyayı bir anda görüyor…
* * *
İmtihan Unsurları (Prizma–3)
Soru: İnanıp, inandığı istikamette hizmet eden insanlar olarak karşılaşabileceğimiz en önemli imtihan çeşitleri nelerdir?
Allah Rasulü (s.a.s) döneminden başlamak suretiyle, günümüze gelinceye kadar, İslâm davasına sahip çıkan hemen her ferd, çeşitli imtihanlara muhatap olmuştur. Olabildiğine çeşidi çok olan bu imtihan unsurlarının başında, hiç şüphesiz, ehl-i dalâlet ve ehl-i küfrün baskısı, müminlere düşünce ve niyetlerini anlatma imkan ve fırsatının verilmemesi, ölüme ve öldürülmeye kadar uzanan eziyet ve işkenceler gibi hususlar gelir. Bu hususlarda mutlak fazilet ve kemal, Sahabe-i Kiram’a aittir. Gerçi Ashab-ı Kiram’dan önce de davaları uğrunda, Efendimiz’in Habbab b. Eret’e ifade ettiği: “İnananlar, sırf inançları yüzünden çukurlara yatırılır, testere ile vücutları ikiye ayrılır, demir taraklarla etleri kemiklerinden sıyrılırdı da, onlar yine dinlerinden dönmezlerdi.” şeklinde resmedilen kahramanlar da vardı ama, ihtimal ki yine de mutlak fazilet ve kemal, Sahabe-i Kiram hazerâtına aittir.
Daha sonraki dönemlerde de, Sahabe misal eziyet ve işkencelere maruz kalanlar olmuştur. Mesela, bizim dünyamızda bir Ebu Hanife, bir Ahmet bin Hanbel bir Serahsi, bir Gazali ve bir Bediüzzaman Hazretleri buna önemli misaller teşkîl ederler. Ve bu zatlarla, aynı çizgide eziyetlere maruz kalan kişiler de, dava düşünceleri, hayat felsefeleri, aksiyon ve fedakârlıkları bakımından aynı arenanın kahramanları sayılabilirler.
İmtihan unsurlarından en önemlisi -bana göre- Kur’ân’ın, “Bazınızı, bazınız ile imtihan ediyoruz.” (En’am Suresi, 6/53) ayetinde ifade buyurduğu, hizmet insanlarının kendi aralarında imtihan olmalarıdır. Böyle bir imtihan, imtihanların en korkuncu ve kazanma kuşağında kaybetmeye en yakın olanıdır. Sahabe-i kiram, imtihanın bu türlüsü ile defaatle karşı karşıya gelmiş ve Allah’ın inayetiyle hemen bu imtihanların hepsini de kazanmıştır. Mesela; Mute Savaşında Abdullah b. Revaha, Cafer b. Ebi Talib, Halid b. Velid gibi Arabın soylu evlatları ve askerlik dâhileri varken, Allah Rasulü (s.a.s), azadlı kölesi Zeyd b. Harise’yi kumandan tayin etmiştir. Yine Nebiler Serveri, vefatından az önce, içinde Hz. Ebu Bekir, Hz. Ömer, Hz. Osman ve Hz. Ali gibi insanların da bulunduğu orduya, Zeyd b. Harise’nin oğlu Üsame’yi kumandan olarak nasbetmiştir. Her iki vak’ada da, bir-iki cılız ses hariç, hiç kimseden itiraz çıkmamış ve Nebiler Sultanı’nın bu tasarrufunu bütün Ashab gönülden kabullenmiştir.
Daha sonraki devrelerde bu tür imtihanların ardı arkası kesilmemiştir. Mesela Hz. Ömer, meşhur Cisr Savaşında Müsennâ gibi askerî tecrübesi müsellem, yaşlı-başlı bir zat varken, 20 yaşında bıyıkları henüz terlemeye başlamış Ebu Ubeyd’i komutan intihap etmiştir. Şimdi bunların nedenleri ve hikmetleri bir tarafa, bu hadiselerin bir imtihan olduğunda şüphe yoktur.
Bizler de günümüzde, aynı türden fakat değişik şekilde bu tip imtihanlarla her zaman karşı karşıya kalabiliriz. Mesela çeşitli vazifelerin taksiminde halk tabiriyle “ün görmüş, gün görmüş” nice tecrübeli, yaşlı-başlı insanlar, bir hikmet ve maslahata binaen arka plânda tutulabilirler. Bu, onlar için kaybetmenin de, kazanmanın da bahis mevzuu olduğu bir imtihandır. Hakeza, ön plânda koşan gençler de, yaşlılarla olan münasebetlerinde imtihan olmaktadırlar. Şayet onlar da kalkar, “Bizim her şeye aklımız yetiyor. Zaten bu vazifeye getirilmemiz de onun şahidi. Öyleyse “ne diye işi bitmiş bu kişilere gidip, soracağız?” derlerse imtihanı kaybederler. Bu hizmet içinde herkesin yeri ve o yere göre yapacağı işler vardır. Sedef kakmalı bir kapıda veya kürsüde, ahşaba da, abanoza da ihtiyaç vardır, sedefe de.
İmtihan çeşitlerinden bir diğeri de tenperverlik, hâneperverlik, çocukperestlik, torunperverlik.. vb. şeylerdir. Hizmetin ilerleyen seyri içinde, özellikle bir zamanlar önde bulunan insanlar için her zaman söz konusu olan bu imtihan, şimdilerde çoklarının elenmesine sebep olabilir. “Bizler çok çalıştık. Artık gençler koşsun. Biraz biz, istirahatımıza bakalım. Evimiz, çoluk ve çocuğumuzla ilgilenelim’ düşüncesi, böyle bir imtihanın başlangıcı sayılabilir. Bununla ilgili olarak, Ebu Eyyüb elEnsari(r.a)’nin İstanbul kuşatması esnasında “Allah yolunda infak edin. Kendi ellerinizle kendinizi tehlikeye atmayın” (Bakara Suresi, 2/195) ayeti münasebetiyle beyan buyurduğu hakikat her zaman şayân-ı mütalâa olmalıdır.
Kuşatma esnasında bir kısım askerler, kendilerini göz göre göre ölüme atan arkadaşlarına: “Kendi ellerinizle kendinizi tehlikeye atmayın.” ayetini okuyarak onları uyarırlar. Bunun üzerine Mihmandar-ı Rasul Ebu Eyyüb Hazretleri “Âyeti doğru okuyor, fakat yanlış tevil ediyorsunuz.” der. Ve devamla “Biz Ensar topluluğu, Mekke fethinden sonra “artık İslâm aziz oldu. Biz de mal varlığımızı muhacirin ile paylaşmış, bahçelerimizi bağlarımızı ihmal etmiştik. Şimdi biraz da kendi başımızın çaresine bakalım.” dedik. O esnada bu ayet nazil oldu. Yani “Mallarınızı Allah yolunda infak edin. İnfak etmemek suretiyle kendinizi, kendi ellerinizle tehlikeye atmayın.” Görüldüğü gibi Kur’ân’ın beyanıyla, böylesi düşünceler de bir imtihan sayılabiliyor.
Şahsen ben ölümü arzu etmenin de bir imtihan olduğu kanaatindeyim. Kavuşabiliriz, kavuşamayız bu ayrı bir mesele ama, Allah Rasulü (s.a.s), Ashabı, Tabiin, Tebe-i Tabiîn ve günümüze gelinceye kadar nice büyüklerle kavuşmayı arzu etme çok güzel bir şey. Ancak, bunun, hizmetler dolayısıyla çekilen sıkıntılar yüzünden olmadığını nereden bileceğiz! Mesela, benim başımdan geçen son olay. Susurluk hadisesi münasebetiyle açıklanan listede ismimin zikredilmesi… Daha önce de bir vesile ile arzettiğim gibi ben bu olayı İfk Hadisesine benzer bir iftira olarak kabul ettim. Hem üzüldüm hem de öteleri özledim. Hayatım boyunca iffetli yaşamaya çalışmış, bu konuda hassasiyetin zirvesine erme gayreti içinde bulunmuş, bunun için de, öz kardeşlerim “kût-u lâ yemût; ölmeyecek kadar yiyecek”le yaşasın diye Rabbine dua dua yalvarmış bir insan olarak, tutarsız bile olsa bu isnat çok ağır gelmişti. Zira benim için hizmetimin itibarı önemliydi. Şimdi benim, böyle bir ortamda, ölüm arzusunda bulunmam, beni üzüntüden üzüntüye sevkeden bu meş’um hadise münasebetiyle olmadığını nereden bileceğiz! Eğer öyleyse -hafizenallah- kazanma kuşağında kaybediyoruz demektir.
Hasılı; hizmet erlerinin başına musallat olmuş dünya kadar imtihan çeşitleri vardır. Mühim olan, hakikat erlerinin bunun farkında ve şuurunda olarak, kulluğun gerektirdiği tavrı takınabilmeleridir.
Unutmayın! “Vazife cümleden âlâ, nefis cümleden edna.”
* * *
Arzu ve İstekler Birer İmtihandır (Fasıldan Fasıla–1/ Kur’an’dan Damlalar)
İnsan, dünyada kendisine verilen her şeyle imtihan olur, meselâ, aile de, imkân da, çocuk da böyle birer imtihan unsurudur.
Kur’ân-ı Kerim’in beyânına göre, Hz. İbrahim ve Hz. Zekeriya’da çocuk sahibi olma arzusu vardı. Hz. İbrahim (as)’ın ve zevcesinin böyle bir arzu taşıdığını, meleğin gelip de kendilerine çocuk müjdesi verdiği zaman gösterdikleri sevinçten anlıyoruz. Hz. Zekeriya (as) ise, bu arzusunu açıktan izhar buyurmuştu. Neticede, hem Hz. İbrahim (as), hem de Hz. Zekeriya (as) çocuklarıyla imtihana tâbî tutuldular.
Hz. İbrahim (as), isteğini içinde tuttuğu için, çocuğunu kesme emriyle imtihan olundu. Hz. Zekeriya (as) açıktan istekte bulunduğu içindir ki, hem kendisi, hem de oğlu Hz. Yahya (as) Yahudiler tarafından kesilmekle imtihana tâbi tutuldu.
Herkesin imtihanı, kendi seviyesine göredir, mukarrebinin tâbi tutulduğu imtihan, herkesinkinden daha çetindir.
* * *
Kadın erkek için, erkek de kadın için imtihandır (Ölümsüzlük İksiri/ Alan Mahkumu ve Hak Mahrumu Kadınlar)
…..İnsan, mal-mülk, makam-mansıp, evlad ü iyal ile sürekli denenip sınandığı gibi, erkek kadınla kadın da erkekle imtihan olabilir. Bu sebeple, erkek için bir imtihan unsuru olması açısından kadına “fitne” de denilmiştir. Bir kısım mü’minlerin sabah akşam dualarında “Allahümme ecirnâ min şerri’n-nisâ, Allahümme ecirnâ min belai’n-nisâ, Allahümme ecirnâ min fitneti’n-nisâ” demeleri; yani, “Allahım, erkekliğin altında kalıp kadınla imtihanı kaybederek bir kötülük işlemekten bizi koru; Allahım, şehvetin arkasında sürüklenip bir felakete uğramaktan bizi muhafaza et; Allahım bir kadının cazibesine kapılıp doğru yoldan sapmaktan bizi halâs eyle!” diyerek Allah Teâlâ’ya iltica etmeleri kadının potansiyel bir ibtila vesile olmasındandır. Güzeller Güzeli Yaratıcı, kadına cemalinden bir parıltı vermiş ve onu tenasübü, güzelliği, edâsı ve endâmıyla erkeğin gönlüne çok câzip gelebilecek bir hilkatte yaratmıştır. Bazıları, o câzibe karşısında iradelerinin hakkını vermekte zorlanabilirler; kadını bir imtihan vesilesi görür ve onun karşısında iradesiz davranmamak için de sabah akşam ellerini açıp -arz ettiğim gibi- Allah’ın hıfz u himayesine sığınırlar. Yoksa, mü’minler, kadının şer, bela ve fitne olarak yaratıldığını asla düşünmez ve kadın fitnesinden korunma dualarını o bâtıl inanca bağlamazlar. Bu açıdan, aslında erkek de kadın için bir imtihan aracıdır ve kadın da erkek sebebiyle başına gelebilecek şerden, beladan ve fitneden sürekli Hazret-i Hafîz’e sığınmalıdır. Hatta, o da –dilerse– dualarında “Allahümme ecirnâ min şerri’r-ricâl, Allahümme ecirnâ min belâi’r-ricâl, Allahümme ecirnâ min fitneti’r-ricâl” diyebilir. Evet, erkek-kadın münasebetleri çerçevesinde her ikisi de birbiriyle imtihan olmaktadır ve herbiri diğeri için bir imtihan unsuru, bir bela sebebi ve bir fitne vasıtasıdır.
Aldatan Havva imajı ve ilk günahın vebalinin kadına yüklenmesi, Batılı toplumlarda, asırlar boyu kadın hakkında çok olumsuz yorumlara sebebiyet vermiştir. Bu çarpık anlayıştan dolayı, kadın, güvenilmez, doğrudan muhatap kabul edilmez, ikinci sınıf bir varlık konumuna itilmiş; âdet hali, hamilelik ve çocuk doğurma, onun ebedî suçuna bir ceza olarak telâkki edilmiştir. Oysa, İslam’ın kadına bakışı, erkeğe bakışından hiç farklı değildir. Kur’an’ın ifade ettiği yaratılış keyfiyeti, önce Hazreti Adem’in daha sonra da ondan, onun mayasından eşinin yaratılması şeklindedir. Kur’an’ın tasviri, kadın-erkek ayrımı yapılmadan her ikisinin de insan olduğunu hatırlatmaya ve bu iki varlığın birbirini tamamlayıcı önemli birer fenomen olduklarını nazara vermeye matuftur. İslam’a göre, kadın ve erkek arasında bir kısım farklılıklar bulunsa da, bunlar pek çok maslahat için planlanmış özel bir dizaynın neticesidir; fakat, aralarında ontolojik bir farklılık kat’iyen söz konusu değildir.
* * *
Sabır ve Sadakat Mihengi (Fasıldan Fasıla–2/Perspektif)
Sabır ve sadakat ancak imtihanlarla belli olur. Her türlü imtihan karşısında, Hakk (cc) kapısından ayrılmayanlar ve orada kalmaya kararlı olanlar ve kapının her açılıp kapanışında, başı kapının eşiğinde bekleyenler bu imtihanı kazanmış olacaklardır. Az bir sıkıntı ile yol-yön değiştirip, kapının önünden ayrılanlar da kaybetmiş olacaklardır.
* * *
Konunun Özeti:
- Hizmet erlerinin başına musallat olmuş dünya kadar imtihan çeşitleri vardır. Mühim olan, hakikat erlerinin bunun farkında ve şuurunda olarak, kulluğun gerektirdiği tavrı takınabilmeleridir.
- İnanan bir insan, kabzı da bastı da Allah’tan gelen bir imtihan bilmeli; bast halinde gaflete ve gevşekliğe düşmemeli, kabza müptela olunca da işi mutlak ümitsizliğe vardırmamaya dikkat etmelidir.
- İnsan, mal-mülk, makam-mansıp, evlad ü iyal ile sürekli denenip sınandığı gibi, erkek kadınla kadın da erkekle imtihan olabilir.
- Sabır ve sadakat ancak imtihanlarla belli olur. İmtihan edilinceye kadar Şeytan da meleklerin arasında bulunuyor ve Allah’a kulluk ediyordu.
- Elmas gibi ruhların, kömür tıynetli kimselerden ayrılması imtihana bağlıdır. İmtihanın olmadığı bir yerde, altını taştan, topraktan; elması da kömürden tefrik etmeye imkân yoktur.
İstanbul, asırların değiştirdiği bir şehir. Evladım taşra mülkünün varını ona harcamışlar. Onun şimdiki binalarının ihtişamı yanında Topkapı Sarayı’mız eski bir medrese halinde kalmış. Bizden sonrakiler nefislerine hizmet etmişler. Biz cami, medrese, çeşme, imaret yaptırdık. Onlar köşkler, apartmanlar, devlet sarayları, oyun yerleri yaptırmışlar. Bizim vaktiyle kıyamete kadar Muhammed ümmetine hayır kastıyla kurduğumuz vakıfların yerinde, halkın yağmasına vesile olan menfaatler dolaşıyor. Bizim düşmandan aldığımız ganimetleri onlar milletten almışlar. İslam halkının tehlîl ve dua ile doldurduğumuz ağızlarından şimdi hep menfaat ve birbirlerine şekavet yadı dökülüyor. Yollarını ne kadar şaşırmışlar!
Bu etrafımda gördüğüm kâbuslar nedir? Üç tepede üç haçlı zaferi görüyorum. Bu şehrin fethine anahtar olsun diye inşa ettirdiğim büyük Peygamber’in ismini taşla yazan Rumelihisarı’nın üstünde Protestanlar nâkus (çan sesi) inletiyorlar. Ben keşke orada şehid olsaydım. Belki türbem ahfâdımı bu zilletten korurdu.
Ya Ayasofya’nın minarelerindeki ezan sesini kim susturdu? O minarelerde okunan ezan, Allah’ın adı yanında Peygamber’in adını göklere dağıtırken ecdadına bağlı ruhlarda beni de düşündürüyordu da ondan mı? Bin haçlı ordusu bunları yapamazdı! Siz nasıl yaptınız? Bunu asıl yapanlar, şimdi hürriyet kahramanları diye başka bir tepede abide altında defnolunmuşlar, taziz olunuyorlar.
Heyhat bana, heyhat asil evladıma! Bu şehri görmek istemem artık. Ufuklara çevriliyorum. Bakışlarım daha uzaklara dalarak, düşman emelleriyle minarelerinde ezan sesleri susturulan Ayasofya’nın kubbesinden Irak ve Acem’in hudutlarına kadar bütün Anadolu’yu kucakladı. Nice yüz bin şehit kanıyla üzerinde birlik kurduğumuz bu vatan ne kadar perişan olmuş! Kurduğumuz birlikse ayaklar altında. Bir olan Allah’ın adına bağlılık öyle gönüllerden düşmüş ki, hangi emelde birlik kalmış? Ecdadımın ve benim bir asır döktüğümüz kanların mayası birlik yoğuracakken, şehir şehre, köy köye düşman kesilmiş. Allah’a sığınır gibi hasis menfaatlarına sığınan genç ruhlar ise iki zevk ve devlet şehrinin kapılarından taşraya çıkıp halka hizmet emelini kendinde bulamamış; çıksa da yine menfaate secde edip halka belâ kesilmiş. Maarifte mi birlik kalmış? Bizim İstanbul’dan başka, her birini ayrı kültür ve irfan seviyesiyle ihya ettiğimiz Bursa, Konya, Kırşehir, Urfa, Kayseri, Sivas, Amasya medreselerimizden halka dağıttığı nur ve iman yerine bugün buralarda taassup ve cehalet hüküm sürüyor. Türk yurdunda kaç türlü mektep var? Semâlarına kılıcımla “âmentü” yazdığım şehirde Türk olan laiklerle Müslümanların mektebi, onların da yanında Yahudilerin, Protestanların, Katolik misyonerlerin ve bütün haçlıların mektepleri var.
Şaşırmış ahfâdım, bedbaht evladım! Ruhlarınız bambaşka makinelerden çıkarken onlarla aynı millet yapısını yapmak mı istiyorsunuz? Elbette bu imkânsız olur, birlik yerde sürünür. Sizin muazzam birliğinizi yaratan dünya tarihinden daha azametli tarihiniz dururken, her devriliş devrinde, her inkılabınızda başka bir millete benzemek istediniz. Kölelerimiz olan zümrelerin her biri bir millet olup da sizden ayrıldıktan sonra sizin içinize sokulup da bünyenizin içinde yabancı bir millet yarattılar ve yine size, bizleri, sizi bir millet yapan ecdadınızı inkâr ettirerek, size düşman olan bu yabancı varlığa Türk milleti dedirtmek istediler. Sizi de bu varlığa hizmetkâr yapmak hırsıyla çalışanlar, sizden nice kahraman başlar kopardılar. Sizin içinizden namus ve azametinizi temsil edenleri zalim mahkemelerde mahkûm ettiler; zillette hizmetkâr olanlarınıza ise devletinizi peşkeş çektiler.
Asırlık servileri ecdâdımın ve evlâdımın ruhâniyetini terennüm eden şu kabristana bakın; meyhane kokuyor. Gazâ meydanlarından eserek mescitlerinizi dolduran hayâ sizi zehirler olmuş. Mâbet sizce yüz karası, ezan sesi düşman sesi demekmiş. Fedakârlık hamakat, duygu, iffetsizlik sayılmış, mertlik size haram olmuş. Merhamet yerini nefsaniyete bırakmış. Âl-i Osman’ı evlad-ı Yahud eliyle tahtından indirmişsiniz. Bize boyun eğmiş olan pespâye barbarların çocukları, zamanınızın sömürge diyarlarının prenslerine bunu revâ görmediler. Kimden intikam aldınız? Ecdâdınızdan mı? Şüphe götürmez gerçek atalarınızdan mı? Mezar taşım sizden daha vefakâr; hiç olmazsa adıma lânet karıştırmadı. Her hakkı, her idraki çiğneyen varlığınızın bir tek gayesi varmış: saltanatı ortadan kaldırmak. Saltanat… Saltanat nedir size anlatayım. Çünkü iz’anınızı çalmışlar.
Biz bir ilahi saltanat kurmak için yaşadık; bu uğurda cihad ettik. Bu uğurda şiddet kullandık, kendi ailemiz hakkında bile. Biz saltanat-ı ilâhiyye ile ilâ-yı kelimetullâh uğrunda şiddet kullandık. Sizin bin, yüz bin saltanatınız var: her biri bir dünya, bir menfaat, bir fitne saltanatı: hukukî saltanatlar, iktisadî saltanatlar, zümrevî saltanatlar ve bu saltanatların milleti parça parça bölen yüz binlerle esirleri. Biz ilâhi iradenin yalnız bir saltanatını kurmuştuk ve bir olan Allah’a teslim olmuştuk. Siz, her saltanatı tesis için binlerce zulme uşak, binlerce zâlime esir oldunuz. Siz nefsinizin, siz arzın, siz halkın ve siz her şeyin kölesisiniz! Biz, devletteki birliği yıkıcı eşkıyâ başlarını keserdik. Siz eşkıyânın eliyle milletin en ulvî başlarını düşürdünüz. Bir ulvî başı koparıp binbir belâ olan binbir ejderhâ başı yarattınız. Şimdi kim kime esir oldu?
Ruhlarınızda saltanat kuran kâbusun pençesinde iken kendi hürriyetinize beyhude inanmak için çırpınıyorsunuz. Lakin idrakinden artık uzaklaştığınız bir şeyi ve bu bir şeyle birlikte her şeyi kaybettiğinizi de hissediyorsunuz. Mâbetler anbar yapılıp âyetlerin üzerinde bitler dolaşırken nice sultanlarınız beton saraylarda, devirmekliğime feleğin vefa etmediği Batı Roma çocuklarının terennümlerini mırıldanıyor! Koca Sinan’ın Allah’a el ve kanat açan âbidesi olan mâbedin kapısında, üç kıtada kalkan kullanmış ataların bedbaht evladı, mihraba doğru tükürüp geçen İslam çocuğunun lakayt nazarları önünde gök gözlü haçlı çocuklarının ayaklarına kadar eğilmiş, terlik çeviriyor!
Heyhat! Heyhat! Kapansın bu perdeler. Örtülsün bu manzara.
Yerde duran haysiyeti kaldırmak istiyorsanız size bir cihâd yaraşır. Öyle bir cihâd açmalısınız ki, onda disiplin şuursuzluğa, huzur ihtirasa feda edilmesin. Ahlâk kaidesizlikle, Allah ümitsizlikle çiğnenmesin. Vicdanlar kin ve gayza hasret çekmesin.
Bu cihâdın ilk şartı: Birleşin ve bir kılıcın üzerine yemin ediniz. Bu kılıç imanla irfandan yapılmış olsun! Bu kılıç elinizde olduğu halde Hakka saldıranlara yürüyün! Mesuliyetsiz vicdanlara, hayâsız alkışlara doğru yürüyün! Hesapçı korkulara, yalancı maskelere doğru yürüyün! Yürüyün, bunlar yıkılsın artık! Yürüyün, putlar kırılsın artık!
Ancak o zaman benim ve şerefli evladımın çocukları denmeye hak kazanacaksınız! Kılıcım size emanet olsun!”
“Serdengeçti” dergisi, (Mayıs-Haziran 1952) [M.Armağan’ın 31 Mayıs 2015 tarihli Zaman Gazetesindeki köşesinden]
]]>