Tebliğin ilk beş yılında Erkam b. Erkam’ın evi önemli bir misyon yüklenmişti. Gelecekte İslâm davâsını omuzlayacak mü’minler burada Efendimizden iman dersini bizzat tahsil ediyorlardı. Ancak her geçen zaman bir yönüyle aleyhlerine işliyordu; Erkam b. Erkam’ın evinde, Efendimizin dizinin dibinde adeta ötelere yelken açan bu çilekeş mü’minleri dışarıda tam tersi bir durum bekliyordu. Evden ayrılanlar hemen takibe alınıyor, özellikle zayıf ve korumasızlar amansız bir şiddete maruz kalıyorlardı. Kureyş müşrikleri, kendi kabilelerinden iman eden kimseleri dinlerinden döndürmek için hapsediyor, ateşle dağlıyor, kırbaçla dövüyor, aç-susuz bırakıyor, türlü işkencelere tabi tutuyor ve zaman içerisinde bu işkencelerini sürekli artırıyorlardı. Her geçen gün daha bir acımasızlaşan Mekkeliler Müslümanlara yaşama hakkı tanımıyorlardı. Bütün bunlar Efendimizin gözleri önünde cereyan ediyordu. Resûlullâh (sav), kavminden bir grubun ve amcası Ebû Tâlib’in himayesinde olduğu için ashabının başına gelen eziyetlere maruz kalmıyordu. Bu duruma kalıcı bir çözüm bulmak zorunluluğu belirmişti. Vahyin gelmesinden beş yıl sonra idi ki, Allah (cc) Peygamberine Cebrâîl vasıtasıyla bir yol gösterdi:

“(Ben’den naklen onlara) de ki: “Ey iman etmiş bulunan kullarım! Kalbiniz O’na karşı saygıyla dopdolu olarak, Rabbinize karşı gelmekten, dolayısıyla O’nun azabından sakının. Bu dünyada Allah’ın kendilerini gördüğünün şuuru içinde hep iyilik düşünen ve iyilik yapanların karşılığı mutlak iyiliktir. (Yalnızca O’na ibadet etme imkânına kavuşmak için) Allah’ın arzı geniştir. (Allah’a ibadet edebilme yolunda) her türlü sıkıntıya katlananlara mükâfatları hiç şüphesiz hesapsız bir tarzda ödenecektir.”[1]

Âyet, hicretin mana ve önemine işarette bulunmakta, dolayısıyla müminlerin kalplerini de hicrete hazırlamakta idi. Herkese açıktan hicret emri vermemekle birlikte bu yolu tercih edecekler için dinlerini daha rahat yaşayabilecekleri yerlerin de var olduğundan bahsediyordu. Yeryüzünün genişliğinden bahseden âyet, aynı zamanda bir çıkış yolu da göstermiş bulunuyordu. O vakit, bir yere sıkışmanın, ibadetleri sıkıntıyla yapmak zorunda kalmanın manâsı yoktu. Bütün bunları göz önünde bulunduran Efendimiz, o güne kadar iman etmiş bulunanlara;

“Siz şimdi yeryüzüne dağılın. Yüce Allah sizi yine bir araya toplar!” buyurdu. Müslümanlar:

“Yâ Rasûlallâh! Nereye gidelim?” diye sordular.

Peygamberimiz (a.s.), Habeş ülkesinin bulunduğu yana eliyle işaret ederek:

“İşte, oraya! Habeş toprağına giderseniz iyi olur! Çünkü orada yanındakilerin hiçbirine zulmetmeyen bir kral vardır. Hem, orası bir doğruluk ülkesidir. Yüce Allah içinde bulunduğunuz sıkıntılardan bir çıkış ve kurtuluş yolu açıncaya kadar, siz orada bulunun!” buyurdu[2].

Ümmü Seleme vâlidemize göre Efendimizin bu husustaki beyanı şöyle idi: “Habeş ülkesinde, hiç kimsenin zulme maruz kalmadığı bir kral var. O ülkeye gidin. Allah size bir ferahlık verecek ve bulunduğunuz durumdan sizi kurtaracaktır.”[3]

İbn Hişam, Efendimizin ifadelerini şu şekilde veriyor: “Habeş toprağına çıksanız, orada öyle bir Kral vardır ki onun yanında kimseye haksızlık edilmez. Orası iyi bir topraktır, Allah size içinde bulunduğunuz halden bir çıkış gösterinceye kadar kalırdınız.”[4]

Habeşistan’a iki defa hicret yapıldı. İlk hicret, nübüvvetin beşinci yılında ve Recep ayında gerçekleşti. Habeş ülkesi Kureyşliler tarafından bilinen bir yerdi. Efendimiz tarafından da bilinen ve aynı zaman da sevilen Habeşistan’la, Kureyşliler öteden beri ticaret yapar, geçimlerini sağlamak için buraya sürekli gidip gelirlerdi. Burası aynı zamanda emniyetli bir yerdi. Bu sebeplerden ötürü Efendimiz (sav), Müslümanların hicret için ilk olarak Habeş ülkesine gitmelerini tavsiye ediyordu.

Müslümanlar, dinlerini daha rahat yaşayabilmek, Kureyş müşriklerinin tazyiklerinden kurtulmak için kimi yalnız başına, kimi ailesiyle birlikte, kimisi yayan, kimisi de binitli olarak Habeş ülkesine hicret etmek üzere Mekke’den gizlice yola çıktılar. Bu ilk kutlu kafilede sahabeden şu isimler yer alıyordu:

1- Hz. Osman b. Affan,

2- Hz. Osman’ın zevcesi Hz. Rukayye,

3- Ebû Huzeyfe b. Utbe,

4- Ebû Huzeyfe’nin zevcesi Sehle Hatun,

5- Zübeyr b. Avvâm,

6- Mus‘ab b. Umeyr,

7- Abdurrahman b. Avf,

8- Ebû Seleme b. Abdulesed,

9- Ebû Seleme’nin zevcesi Hz. Ümmü Seleme,

10- Osman b. Maz‘un,

11- Âmir b. Rebia,

12- Âmir b. Rebia’nın zevcesi Leyla Hatun,

13- Ebû Sebre b. Ebî Rühm,

14- Ebû Sebre’nin zevcesi Ümmü Külsûm Hatun,

15- Hâtıb b. Amr,

16- Süheyl b. Beyzâ,

17- Abdullah b. Mes‘ûd

On iki erkek ile beş kadından oluşan bu ilk hicret grubu[5], İslâm’da Habeş ülkesine hicret yapan ilk grup idi. Mekke’den gizlice ayrılmış bulunan bu ilk hicret kafilesi Şuaybe’ye vardıklarında, Allah’ın bir lütuf ve inayet eseri olarak orada bulunan iki tüccar gemisi ile karşılaştılar. Muhacirleri adam başı yarım dinar karşılığında Habeş ülkesine götürmek üzere gemilerine aldılar. Kureyş müşrikleri hicret eden bu on yedi kişilik grubu yakalamak için arkalarına düşmüşler ise de deniz sahiline vardıklarında Muhâcirler vapura binip denize açıldıkları için onlardan hiçbirini yakalayamamışlardı.

Nübüvvetin beşinci yılında Recep ayında Habeş ülkesine hicret eden Müslümanlar Şaban ve Ramazan ayını orda geçirdiler. Rahat ve huzur içinde ibadetlerini yapabiliyor ve Kur‘ân’larını okuyabiliyorlardı. Bir ara Mekkelilerin Efendimizle birlikte secde ettiklerini [Müslüman olduklarını, (Garanik hadisesi)], Mekke’de kalmış bulunan Müslümanların güvenliğe kavuştuklarını ve Velid b. Muğîre ve Ebû Uhayha gibi müşriklerin Efendimizin arkasından secde ettikleri söylentileri yayılınca “Bunlar Müslüman olduktan sonra, Mekke’de Müslüman olmayan kim kalır? Bize, kendi kavim ve kabilemiz daha sevgilidir! Onlar iman etmiş olunca, dönelim yanlarına!” dediler. Bu düşünceden hareketle otuz üçü erkek, altısı kadın, otuz dokuz kişilik bir kafile[6] nübüvvetin beşinci yılının Şevvâl ayında yurtlarına döndüler. Ancak Mekke’ye yaklaştıklarında bu haberin asılsız olduğunu duydular. Bununla birlikte tekrar Habeş ülkesine dönüp gitmek de kendilerine çok ağır geldi. Bir kısmı himaye ile bir kısmı da gizlice Mekke’ye girdi.

————–

[1] Zümer Sûresi, (39)/10. Ayrıca konuyla ilgili bkz. Nisâ Sûresi, (4)/97; Ankebût Sûresi, (29)/56.

[2] M. Âsım Köksal, İslâm Tarihi 1-2, Peygamberler Peygamberi Hazreti Muhammed Aleyhisselâm ve İslâmiyet, İstanbul 2010, Işık Yayınları (3. Baskı), s. 363.

[3] İbn İshak, Siyer, (Yay. Haz. Muhammed Hamidullah) (Müt. Sezai Özel), İstanbul 1988, s. 273.

[4] Ebû Muhammed Abdülmelik bin Hişâm bin Eyyûb el-Himyerî, İslâm Tarihi Siret-i İbn Hişam es-Sîretü’n-Nebeviyye, (Müt. Abdülvehhab Öztürk), c. 1, İstanbul 2014, s. 411.

[5] Köksal, a.g.e., s. 364-365.

[6] Kafilede yer alan ashabın isimleri: 1- Hz. Osman, 2- Hz. Osman’ın zevcesi Hz. Rukayye, 3- Ebû Huzeyfe, 4- Ebû Huzeyfe’nin zevcesi Sehle Hatun, 5- Abdullah b. Cahş, 6- Utbe b. Gazvan, 7- Zübeyr b. Avvâm, 8- Mus‘ab b. Umeyr, 9- Suveybıt b. Sa‘d, 10- Tuleyb b. Umeyr, 11- Abdurrahman b. Avf, 12- Mikdad b. Amr, 13- Abdullah b. Mes‘ud, 14- Ebû Seleme b. Abdulesed, 15- Ebu Seleme’nin zevcesi Hz. Ümmü Seleme, 16- Şemmas b. Osman, 17- Ayyaş b. Ebî Rebîa, 18- Seleme b. Hişam, 19- Ammar b. Yâsir, 20- Muattib b. Avf, 21- Osman b. Maz‘un,  22- Sâib b. Osman, 23- Kudame b. Maz‘un, 24- Abdullah b. Maz‘un, 25- Huneys b. Huzafe, 26- Hişam b. Âs, 27- Âmir b. Rebîa, 28- Âmir b. Rebîa’nın zevcesi Leylâ Hatun, 29- Abdullah b. Mahreme, 30- Abdullah b. Süheyl, 31- Ebû Sebre b. Ebî Rühm, 32- Ebu Sebre’nin zevcesi Ümmü Külsûm Hatun, 33- Sekran b. Amr, 34- Sekran b. Amr’ın zevcesi Hz. Sevde, 35- Sa‘d b. Havle, 36- Ebû Ubeyde b. Cerrâh, 37- Amr b. Hâris, 38- Süheyl b. Beyzâ, 39- Amr b. Ebî Serh. Bkz. Köksal, a.g.e., s. 371-372.

1- Tarif

Hicret; anlam olarak, uzaklaştırmak, terketmek demektir. Terim olarak, Hicrette yakınların, akrabanın, dostların, özyurdundan  din ve inanç yüzünden, terki anlamı vardır, veya bunun aksi bir durum; akrabanın, dostların, yakınların din ve inanç sebebiyle kişiden uzaklaşmaları, onu terkleri hicrette anlam olarak yer alır. Binaenaleyh hicrette, terim olarak, karşılıklı iki yönlü bir uzaklaşma, terketme anlamı kendini gösterir. Muhaceret aynı kökten olup göçetme anlamındadır. Hicret edene muhacir denir.

Buna göre hicret :

1)Küfür yurdundan iman yurduna intikalle,

2)Kafirlerin amellerinden müslümanların amellerine geçmekle,

3)Allah’ın emrettiklerini yapmak, yasakladıklarını terke etmekle olur.

Kısaca hicret : Hem küfürden hem de küfrün alametlerinden kaçmaktır, uzaklaşmaktır. Bu bakımdan muhacir : Allah’ın yasaklarından uzaklaşan kişidir.                .

Hicret; ister küfür diyarından iman yurduna, ister küfür alamet ve amellerinden iman alamet ve amellerine intikal şeklinde anlaşılsın; o, ancak Allah’ın emrini yerine getirmek için yapılır.

Husûsi Hicret; Hz. Peygamber’in (s.a.s.) Mekke’den Medine’ ye yaptığı hicrettir. Şartlar gerektirdiğinde hicret her zaman yapılır. Mekke’nin fethiyle son bulan hicret Hz. Peygamber’in (s.a.s.) hicretidir, genel anlamda hicret sona ermemiştir.

2-Gaye

Hicretten gaye; küfürden, zulümden uzaklaşıp İslâm’ı bütünüyle yaşamaktır. Bu; ya dine tamamen, her yönden sahip çıkmak veya Hz. Muhammed’in (s.a.s.)yanında düşmanlarına karşı savaşta yer almak veyahut ta küfür diyarında sükûna razı olmayarak cihadı yol olarak benimsemekle olur.

Biz zayıf kimselerdik demek suretiyle müslüman kendini kurtaramaz. O zaman onlara;

“Allah’ın arzı geniş değil miydi?» denir. Zira Mekke’de İslâmî her bakımdan; iman, ibadet, amel, toplum düzeni olarak yaşamaları problem haline gelmiş olan müslümanlara; dinlerini rahatça yaşıyabilecekleri, dinlerine hiçbir engel konmayan bölgelere gitmeleri gerekmiştir. Ayrılmalarına acizlik olmadığı halde kâfirlerin, müşriklerin arasında kalanlar için Cehennem varılacak yer olarak gösterilmektedir. Ama çaresiz, zavallı, güçsüz, hastalıklı veya bir üstün kuvvetin engel koyması halinde kadın ve erkeklerden bu nitelikleri taşıyanlarla çocuklar hicret etmiyebilir. Çünkü Hicret, zorluklarla, meşakkatlerle doludur. O insanın önüne görünüşte birtakım güçlükler kor. Bunlar; vatanındaki rahat, refah içindeki yaşayışı; zorluk, güçlük, geçim sıkıntısı v.b. hallerle değişmektir. Oysa Allah kitabında kendisi için hicret edenin hicret sonrasında gideceği yeri çok bereketli bulacağını, hayır ve nimetlerle o yerin dolu olacağını beyan ediyor. Hicret gerçekten korku, mihnet, sıkıntı, zorluk değil; ama tam aksine bolluk, bereket, refah, saadet ve zaferin kaynağıdır. Bütün bunlara ilaveten insanın hicrete başlayıp tamamlayamadan ölmesi halinde karşılığını, sevabını, mükâfatını Allah’ın üzerine alması, Onun kefil olması hicretin değerini, faziletini daha da arttırmaktadır

Bu hususları Allah Kur’an’da Nisa sûresinde şu ilahi beyanıyla açıklamaktadır :

‘Kendilerine yazık edenlerin canlarını aldıkları zaman on-lara : «Ne yaptınız bakalım?» deyince, «Biz yeryüzünde zavallı kimselerdik» diyecekler, melekler de; «Allah’ın arzı geniş de- ğilmiydi? Hicret etseydiniz» cevabını verecekler. Onların vara-cakları yer Cehennemdir, Orası ne kötü dönülecek yerdir.

Çaresiz kalan, yol bulamayan zavallı erkek, kadın ve çocuklar müstesnadır.

İşte Allah’ın bunları affetmesi umulur. Allah affedendir, Bağışlayandır. ‘

Allah yolunda hicret eden kişi, yeryüzünde çok bereketli yer ve genişlik bulur. Evinden Allah’a ve Peygamberine hicret ederek çıkan kimseye ölüm gelirse, onun ecrini vermek Allah’a düşer, Allah bağışlar, merhamet eder. (Kur’an, 4 (Nisa) /97 -100).

Hicretin gayelerinden biri de müslümanlar arasındaki dostluğu, yakınlığı, kardeşliği pekiştirmek, kâfir ve münafıklara asla inanmamak ve onların iç yüzlerini ortaya koymaktır. Kâfirin amacı yeryüzünde herkesin kendisi gibi olmasıdır. O hiç kimsenin iman etmesini istemez, kendisi iman edemediği gibi herkes te iman edemesin ister. Eğer müslüman, şu veya bu sebepten, kâfirin, münafığın aldatıcı, saptırıcı sözlerine kanarsa yer yüzünde iman yaygınlaşamaz, müslümanlar arasında birlik, dayanışma, dostluk kurulamaz, onlar arasında görüş ayrılıkları ortaya çıkar, onları bir gevşeklik sarar. Bu olumsuz davranışları yok etmek, müslümanları bir zorlukla ve güçlükle imtihan etmek için hicret gerekir. Bu konuda Kur’an’da Nisa suresinin 88. ve 89. ayetleri gayet açıktır, müslümanı uyarmaktadır.:

’Ey Müslümanlar! Münafıklar hakkında iki fırka olmanız da niye? Allah’ın saptırdığı kimseye sen hiç yol bulamıyacaksın.

Onlar kendileri inkâr ettikleri gibi, keşki siz de inkâr etse- nizde eşit olsanız isterler. Allah yolunda hicret etmedikçe onlardan dost edinmeyin. Eğer tevhid ve hicretten yüz çevirirlerse, onları bulduğunuz yerde yakalayıp öldürün.’

3-Şartlar ve Yapılış

Kur’an’da, Enfal suresinin son ayetlerinde hicretin şartları, ilkeleri ve yapılışı veciz bir şekilde insana takdim edilir.O ayetler mealen şöyledir :

‘İman edip hicret edenler, Allah yolunda mallarıyla canlarıyla cihad edenler ve muhacirleri barındırıp onlara yardım edenler, işte bunlar birbirinin dostudurlar. İman edip hicret etmeyenlerle, hicret edinceye kadar sizin dostluğunuz yoktur. Fakat din uğrunda yardım isterlerse yardım etmek üstünüze borçtur. Şu kadar var ki sizinle aralarında anlaşma bulunan bir kavim aleyhinde değil… Allah işlediklerinizi hakkıyla görücüdür.

Kâfir olanlar birbirinin dostudurlar. Eğer siz bunu yapmazsanız yeryüzünde bir fitne ve büyük bir fesad olur.

İman edip de Allah yolunda hicret ve cihad edenler, muhacirleri barındıranlar, yardım edenler; işte gerçek mümin olanlar bunlardır. Mağfiret ve uçsuz bucaksız rızık da onlarındır.

Henüz iman edip de hicret eden ve sizinle birlikte savaşanlara gelince onlar da sîzdendir. Hısımlar Allah’ın Kitabında birbirine daha yakındırlar. Allah her şeyi hakkıyle bilendir.’ (Kur’an, 8 /Enfal)/72-75.).

İnsanlar arasındaki birlik ve beraberliğin, irtibat ve alâkanın, aksiyon ve amel birliğinin tek şartının ancak iman ve akide olduğunu meali arzedilen ayetler kesin bir şekilde teyid ve tasdik etmektedir. Kâfirler birbirinin dostudur. Müminler de birbirinin dostudur. Zira her iki grup akidede veya inkârda birlik halindedir. Ayetlerde işaret edilen ve dostluğun şartı olarak kabul edilen hicret, daha önce belirtildiği gibi, «gücü yetenlerin şirk diyarından İslâm yurduna göçmeleridir, Hicret etme imkânına sahip oldukları halde, menfaatini veya müşriklerle olan akrabalığını düşünerek hicret etmeyenler… Onlarla İslâm cemiyeti arasında dostluk olamaz.

Bu kesin ve açık hükümlerin mahiyeti, İslâm cemiyetinin yapısı göz önüne getirildiğinde daha iyi anlaşılır. Özellikle Mekke’de doğmakta ve gelişmekte olan, bir iman ve akide temeli üzerine kurulmakta olan İslâm cemiyetinin yapısı -dikkâte alındığında dostluk kavramı daha iyi değerlendirilir. Zira yukarıdaki ayetlerde dostluk hicret yapmakla eş değer tutulmakta, hicret yapmayan müminle dostluk olamıyacağı açıkça beyan edilmektedir. Bunun sebebi İslâm davetinin tabiatında yatmaktadır.

İslâm, Allah’ın katında kutlu ve seçkin peygamberler zinciri tarafından insanlığa tebliğ edilen ilâhi davetin Hz. Muhammed (s.a.s.) vasıtasıyla talim ve tatbik edilen son ve mükemmel şeklidir. Allah tarih boyunca insanlığa elçileri aracılığıyla şu gerçeği sürekli duyurmuştur: Ancak Allah’a ibadet etmek, Allah’tan başkasına asla kulluk etmemek…

Fakat insanlar arasında mahdut fertler halinde zaman zaman Allah’ı inkâr edenler hariç, diğer çoğunluk O’nun varlığını kabul ediyor, ama hakkıyla bilmekte hataya düşüyor ve Allah’a başka ilahları ortak koşuyor. Bu şirk; ister itikad ve ibadet şeklinde olsun, ister hakimiyyet ve tabiiyyet şeklinde olsun, her ikisi de şirktir. İnsanı tarih boyunca bu şirkten ve. inkârdan kurtarmak için zaman zaman ve mekân mekân yine insanlardan elçiler aracılığıyla İlâhi davetler vuku bulup durmuştur. Sözkonusu davetin hedefi daima insanı Allah’a teslim etmek olmuştur ki bu da İslâmdır. İlâhi davetlerin gayesi insanı Allah’a bağlı kılıp O’nun hakimiyyetine vermektir. Fakat bu bağlılığın, Allah’ın hakimiyyetini tanıyışın fiili işareti olmalıdır. İnsan bu bağlılığını nazariyelerle, sözlerle değil de fiilen aksiyon olarak göstermek durumundadır. Gerek ferd gerekse toplum olarak insan Allah’a bağlılığını hareket halinde göstermelidir. Fakat hareketliliğin, canlılığın, dinamizmin dayandığı bir asıl kâide olmalıdır. Bütün faaliyetler bu asıl, değişmez kuraldan fışkırmalıdır. Bu nazari, değişmez kâide «Allah’tan başka ilah yoktur» kâidesidir. Yani uluhiyeti, yaratıcılığı, Rablığı, her türlü saltanat ve hakimiyyeti Allah’a tahsis etme kâidesi… Bu kâide; kalbde iman, duygu ve hareketlerde ibadet, hayat sahasında ve amellerde açıkça nizam olarak tezahür etmelidir.

Bu temel kuralın nasıl işlemesi gerektiğini insanlığa bildiren, onlara bunun aslını, özünü öğreten Allah’ın Resulü Hz. Muhammed’dir. (s.a.s.) O’nun rehberliğinde temeli tevhid olan yeni, faal ve canlı bir toplum Mekke’de oluşmaktadır. Bu toplumun bütün yönlerden cahiliye toplumundan ayrı bir hüviyette olması zarureti vardır. Çünkü bu toplum Allah’tan başka ilah olmadığını, Hz. Muhammed’in (s.a.s.)O’nun elçisi olduğunu temel kural olarak benimsemiştir.

Mekke’de şehadet kelimesi getiren her şahıs, gönlünü ailesinden, aşiretinden, kabilesinden ve Kureyş’in şahsında görülen cahiliyet kumandasından çekip kurtarmış, Allah’ın Resulü Hz. Muhammed’e (s.a.s.)bağlanmış ve iradesini Resulullah’ın önderliğinde meydana gelen o küçük cemiyete teslim etmiş olur.

O zaman şartlar o derece zordu ki cahiliye toplumu bu yeni doğan cemiyeti bünyesinden atmak daha vücut bulmadan yıkmak, mahvetmek için çalışıyordu.

İşte o zaman Resullullah (s.a.s.)bu yeni cemiyeti meydana getiren fertleri kardeş yaptı. O, kan ve nesep bağı yerine iman, akide bağı ile yeni toplumun fertlerini birbirine bağladı, İşte bu yeni toplum ve onu oluşturan şartlar, prensipler göz önüne getirildiğinde imanla birlikte hicret yapmanın anlamı daha iyi anlaşılır.

Gerçekte müminler hicret sırasında dört kısma ayrılmışlardı :

Birinci kısımda ilk muhacirler yer alır. Onlar; a) iman etmişler, b) hicret etmişler, c) mallarıyla ve canlarıyla Allah yolunda cihad etmişlerdir. Bu ilk muhacirlerin dört ana vasfı vardır :

1. Onlar Allah’a, meleklerine, kitaplarına, peygamberlerine, ahirete, kadere iman edip bütün teklifleri kabul etmişler, Hz. Muhammed’e (s.a.s.)hiç bir konuda karşı gelmemişlerdir, kâmil iman sahibidirler.
2. Onlar hicret etmişlerdir, doğup büyüdükleri topraktan ayrılıp akrabayı ve komşuları terketmişler, bunu Allah’ın rızasını kazanmak için yapmışlardır. Böyle bir işi yapmak kolay değildir, hayatta en zor iş bu olsa gerektir. Doğup büyünen ve geçimin sağlandığı toprağı, evi, aileyi terkedebilmek ölüme eştir. Oysa bu ilk muhacir müslümanlar önce Allah’ın rızasını talebederek eski dinlerini terkettiler, manevi dünyalarını değiştirdiler, imanı küfre tercih ettiler. Sonra da yine Allah rızası için topraklarını, evlerini, akrabalarını ve komşularını terkettiler, Böylece maddi dünyalarını da değiştirdiler.
3. Onlar Allah yolunda mallarıyla ve canlarıyla cihad etmişlerdir. Mal ile cihadları şöyle olmuştur : Özyurtlarından ayrılınca evlerini, eşyalarını, tarlalarını ve geçim vasıtalarını kaybedip bütün dünyalıkları düşmanın eline geçmiştir. Bu şekilde onlar malsız, mülksüz kalmışlardır. Fakat öte yandan İslâm’ın gelişip yayılması için daha fazla mala ve maddi güce ihtiyaç hasıl olmuş, daha fazla infak ve harcama gerekmiştir. Bu gayenin gerçekleşmesi için onlar daha çok çalışıp kazanıp İslâm’ın yayılması ve Allah rızası için kazançlarıyla ve mallarıyla cihad etmişlerdir.
4. Onlar canlarıyla da cihad etmişlerdir: Bütün savaşlarda canlarını ortaya kondukları gibi özellikle ilk savaş Bedir’de, güçlü, kuvvetli, çok iyi donanmış düşmana karşı canlarını ortaya koymaktan çekinmeyerek şehadete talip olmuşlardır.
5. Onlar bu üç sıfatlarıyla, imanları, hicretleri ve cihadlarıyla insanların ilkleridirler. İlk muhacirler sözü edilen sıfatlarıyla dinin kuvvetlenip yayılmasında çok büyük görev ifa etmişler, bu itibarla müslümanların gerçekten imamları ve önderleri olmuşlardır. Onlar fazilette, feragatta, imanda, hicrette, cihadda, fedakârlıkta ve sabırda, özetle bütün İslâmî güzel hasletlerde örnektirler.

İkinci kısım müslümanlar Medineli Ensar’dır. Hz. Peygamber (s.a.s.)ashabıyla birlikte Medine’ye hicret edince, eğer Medineli Ensar onları banndırmasa, yardım etmese, mali ve nefsi fedakârlıkta bulanmasaydı maksat hasıl olmayacaktı. Medineli Ensar eşsiz ve benzersiz bir fedakârlıkla Hz. Peygamber’ in (s.a.s.)ve ilk muhacirlerin hizmetine koşmamış olsaydı, hicretten gaye tahakkuk etmeyecekti. Ama öyle olmadı. İnsanlık tarihinin bir benzerini gösteremeyeceği tarzda Medineli Ensar misafirperverlik ve ev sahipliği yaparak gerçekten dost, yardımcı ensar olduklarını gösterdiler.

Bununla birlikte Hicrete talip olanların, hicret yapanların bazı üstünlükleri vardır. Bunların şu nitelikler olduğu ekseriyetle kabul edilir.        ■

1. Muhacirler imanda ilklerdir. Bu yönleriyle sayılamayacak faziletlerin sahipleridirler.
2. Mekke’de Kureyşli müşriklerden her türlü güçlüğü, zorluğu, sıkıntı ve işkenceyi gören ve bunlara sabır ve tahammül gösteren onlar’ olmuştur.
3. Topraklarından, evlerinden, ailelerinden ayrılan muhacirlerdir, yurtlarından olan onlardır.
4. Dinin giriş, kabul kapısı muhacirler üzerine açılmıştır : İslâm’ı ilk kabul edenler onlar olmuştur. Medineli Ensar Mekkeli Muhacire bu hususta, İslâm’ı kabulde ancak iktida etmiş, uymuştur. Uyan yani muktedi kendisine uyulandan daha iyi ve üstün değildir. Ama bununla birlikte «İyi bir sünnet ihdas edip ortaya koyan o sünnetin ecrini, sevabını aldığı gibi kıyamete kadar o sünneti işleyenin amelinin sevabını – işleyenin sevabı eksilmeksizin alır.» hadisi gereğince Medineli Ensar Mekkeli Muhacirlere uymuş, birlikte İslâm toplumunun akide esasına dayalı kardeşlik, birlik toplumu olduğunu fiilen göstermişlerdir. Bundan dolayı Allah onlar hakkında ‘İşte bunlar birbirinin dostudurlar’ buyurmuştur.

Üçüncü kısım müslümanlar Hz. Peygamber’le (s.a.s.) birlikte hicret etmeyip Mekke’de kalanlardır. Onlar inanmışlardır, ama hicret etmemişlerdir. Bu bakımdan hicret edene kadar onlarla dostluk yoktur. Onlar Hz. Peygamberle (s.a.s.) hicret etmediklerinden mutlak olarak dostlukları düşmüştür. Zira fiilî bir gösteride bulunamamışlardır, imanlarının tezahürü hicret şeklinde kendini gösterememiştir. Ama bununla beraber eğer hicret ederlerse daha önce var olan dostlukları iade edilecektir. Bundan maksad, müslümanları hicrete sevketmek ve hicreti sevdirmektir. Çünkü hicretin amacı müslümanların çoğalması, bir araya gelip birleşmeleri, birbirlerine yardımcı olmaları, aralarında sevginin artması, kuvvetlenmeleri, kişilik kazanmaları, kendilerine güvenlerinin ziyadeleşmesi ve tefrikanın yok olmasıdır.

Müslümanlar kendi aralarında, dost olamazlarsa kendi aralarında dost olanların bulunduğunu bilmeleri gerekir. Müslümanların dost olmayışları yüzünden yeryüzünde kargaşa, fitne ve büyük bozgun ve fesad olur. Çünkü kâfirler kendi aralarında dostturlar. Bu dün olduğu gibi bu gün de böyledir. Mekke müşrikleri Yahudilere son derece düşman idiler. Ama ne zaman Hz. Muhammed (s.a.s.)İslâm’a davete başladı, ona karşı dost olup yardımlaşmaya, başladılar. Müşrik, Hıristiyan, Yahudi ırkları ne olursa olsun kâfirler birbirlerinin dostu ve yardımcılarıdır. Allah bu gerçeği kitabı Kur’an’da açıkça beyan ediyor. Kelamın en güzeli Allah kelamından başka hangi kelam doğrudur? Bütün şer ve küfür kuvvetler Hz. Muhammed’in (s.a.s.)mesajı karşısında dost olup birleşmişlerdir.

Kâfirlerin dostlukları, yardımlaşmaları ve kuvvetleri karşısında, zayıf ve sayıca az olan müslümanlar iman edip hicret ederler, Allah yolunda cihadda bulunup muhacirleri barındırırlar ve onlara her türlü yardımı yaparlar. Böylece gerçekten mümin olduklarını isbat ederler. Halleri böyle olan müminler için mağfiret ve bol rızk vardır. Onlara dünyada verilen ve ahirette vaad edilen bu nimetler ve saadetler; vatanı, aileyi terk etmekten, mal ve nefsi Allah yolunda harcamaktan dolayıdır.

Dördüncü kısım müminler, başlangıçta hicrete muvafakat etmeyen ama daha sonra hicret edenlerdir. Bunlar ilk muhacirlerin derecesinde olmamakla birlikte yine onlardan sayılmışlardır Çünkü neticede onlar da iman etmişler, hicrette bulunmuşlardır ve savaş yapmışlardır.

4. İman – Hicret – Cihad

İman, hicret ve cihad formülü Tevbe sûresinin 20. ayetinde de tekrarlanır. Orada meâlen şöyle buyurulur : ,

‘İman eden, hicret eden ve Allah yolunda mallarıyla, canlarıyla cihad eden kimselere Allah katında en büyük dereceler vardır. İşte kurtulanlar onlardır.’

İman nazarî planda, kalbi bir iş olurken, hicret ve cihad, özellikle mali ve nefsi fedakârlık amelî planda iki önemli iş olarak kendini göstermektedir.

İman, hicret ve cihadı hayatlarının özü yapan Mekkeli Muhacir ile Medineli Ensar ashab hakkında Allah Tealâ değişmez düstûr kitabı Kur’an’da şu beyanda bulunnyor :

‘Allah’ın verdiği bu ganimet malları, yurtlarından ve mallarından edilmiş olan, Allahtan bir lütuf ve rıza dileyen, Allah’ın dinine ve peygamberine yardım eden muhacir fakirlerindir. İşte doğru olanlar bunlardır.

Daha önceden Medine’yi yurt edinmiş ve kalblerine imanı yerleştirmiş olan kimseler, kendilerine hicret edip gelenleri se- vrler; onlara verilenler karşısında içlerinde bir çekememezlik hissetmezler; kendileri zaruret içinde bulunsalar bile onları kendilerinden önde tutarlar. Nefsinin tamahkârlığından korunabil- miş kimseler, işte onlar saadete erenlerdir.( Kur’an, 59 (Haşr) /8 – 9.)

Haşr sûresinin 8. ve 9. ayetlerinde dikkati çeken hususlar, hicretin şartları ve yapılışı söz konusu olduğunda, şunlardır:

A – Muhacirler;

1             — Fakirdirler,

2             — Hicret etmişlerdir,

3             — Yurtlarından çıkarılmış, mallarından edilmişlerdir,

4             — Allah’ın lûtfunu ve rızasını dilerler,

5             — Allah’ın dinine ve Peygamberine yardım ederler,

6             — Onlar sadık kimselerdir, doğrudurlar, sözlerinin erleridirler, dinlerine sımsıkı bağlıdırlar.

B – Ensar

1             — Medine’de Hicret yurdunda otururlar,

2             — Kalblerinde iman yer etmiştir,

3             — İman onların yurdunda kuvvet bulur,

4             — Muhacirleri severler,

5             — Onlara verilenler karşısında kıskançlık, hased ve çekememezliğe asla kapılmazlar.

6             — Muhacirleri kendi nefislerine tercih edip üstün tutarlar.

Hz. Peygamber (s.a.s.)onlara şu mübarek sözleriyle hitabetmiştir ;

‘İsterseniz evlerinizi, mallarınızı muhacirlere taksim edersiniz, ben muhacirlere taksim ettiğim gibi size de ganimetten taksim ederim.

İsterseniz ganimet muhacirlerin olsun, evleriniz ve mallarınız sizin olsun.’

Allah Resûlünün bu teklifine verilen cevap âlemi sarsıcı niteliktedir :

‘Hayır, biz evlerimizi ve mallarımızı muhacirler için taksim eder, böler; ganimete de onlar için iştirak etmeyiz, ganimetten bir şey almayız.’

İman, hicret, cihad formülünü uygulayanlar Müslümanların önderleri olan Mekkeli muhacir ashab ile Medineli Ensar ashabtır. Onlar bu üçlü formülün ilk fiili uygulayıcılarıdır. Kur’an’da bu üçlü formülle birlikte başka şartlara da dikkat çekilir. Ve her hal ve şartta hicret edenin mükâfatının Allah katında olduğu vurgulanır.

‘Haksızlığa uğratıldıktan sonra (zulüm gördükten) Allah yolunda hicret eden kimseleri, and olsun ki, dünyada güzel bir yerde yerleştiririz. Ahiret ecri ise daha büyüktür.’ keşki bilseler.

Onlar sabreden ve yalnız Rablerine güvenen kimselerdir. (Kur’an, 16 (Nahl)/41 – 42.)

Hicret eden kimseye dünya ve ahiretin maddi ve manevi nimetleri verilir, o kimse aynı zamanda sabreden ve Allah’a güvenen kimsedir.

‘Rabbin, türlü eziyete uğratıldıktan sonra hicret eden, sonra Allah uğrunda savaşan ve sabreden kimselerledir. Rabbin şüphesiz bundan sonra da bağışlar ve merhamet eder.’(Kur’an, 16 (Nahl)/110)

Bu ayette hicretle birlikte eziyet, cihat, ve sabr zikredilmektedir. Hicretin tamamlayıcı unsurları veya şartları cihat ve sabırdır. Bunun neticesi hem dünya hem de ahiret zaferidir, Allah’ın mağfiret ve merhametidir.

Hicret esnasında öldürülme ve ölüm de vardır. Hicrete niyetlenen öldürülmeyi ve ölümü göze alan kimsedir. Hicret eden kimse Allah’ın dininin ve Paygamberinin zaferi için yola çıkan kimsedir. Muhacirin hedefi Allah’a yaklaşma ve O’nun rızasıdır, Bu şekilde anlaşılan hicret bütün zamanlarda ve mekânlarda geçerliliği olan bir davranıştır. Bununla birlikte hicret Allah için yapılmazsa hiç bir değer ifade etmez. Allah için yapılmıyan hicret bir ülkeden diğerine ancak bir intikalden başka bir şey değildir. Hicret; sabır isteyen, cihadı gerektiren eziyeti, çileyi davet eden, dünyalık bütün nimetleri Allah için elin tersiyle itmeyi şart olarak gören çok büyük bir olaydır. Bu olay ebedi ölçülerin kitabı, insanlığın kurtuluş reçetesi, maddi ve manevi lezzet ve zevklerin kaynağı, gerçeğin ta kendisi Kur’an’da insana gerekli ölçüler içinde Allah tarafından açıklanmıştır. Alemler’in Rabbi Allah Tealâ Bakara 218. ve Ali İmran 165. ayetlerinde iman, hicret ve cihat formülünü tekrar insanın idrakine sunarak şöyle buyurmaktadır :

‘İnananlar, hicret edenler ve Allah yolunda cihad edenler Allah’ın rahmetini umarlar. Allah bağışlar ve merhamet eder”( Kur’an, 2 (Bakara)/218)

“Rableri dualarını kabul etti.- «Birbirinizden meydana gelen sîzlerden, erkek olsun kadın olsun, amel sahibinin amelini boşa çıkarmam, Hicret edenlerin memleketlerinden çıkarılanların, yolunda ezaya uğratılanların, savaşan ve öldürülenlerin günahlarını elbette örteceğim. And olsun ki, Allah katından bir nimet olarak, onları içlerinden ırmaklar akan Cennetlere koyacağım. Nimetin güzeli Allah katındadır.” (Kur’an, 3 (Ali Imran)/195).

Allah Tealâ bu sonuncu ayette altı sınıf mümini söz konusu ediyor ve onların dualarının kabul edildiğini beyanla günahlarını bağışlayacağını, açıklıyor. Bunlar ;

l- Amel sahipleri, 2- Hicret edenler, 3- Allah yolunda ezaya uğratılanlar, 4- Yurtlarından çıkarılanlar, 5- Savaşanlar, 6- Allah yolunda öldürülenlerdir.

Hicret eden kimse ayni zamanda amelde de bulunacaktır, diğer ibadet ve amelleri elbette yapacaktır. İslâm’ın bütün gereklerini harfiyyen yerine getirecektir. Böyle kimseler için vaîdde bulunan Allah’tır. Allah va’dinden hulfetmez, dönmez, caymaz. O halde imanla birlikte hicret ve cihad eden kimseler için Allah yolunda her türlü fedakârlığı yapan müminler için Allah’ın vadi, dünyada bolluk, bereket; Ahirette nihayetsiz nimetler ve cennettir.

Müslümanlar olarak Hicretin bir yıl dönümünü daha idrâk ederek 1412 senesine başladık. İslâm âlemine mübarek olsun.

Hicret, Allah’ın dinini yayma gayretinin mühim bir merhalesidir. İman, akidenin kalbde ve akılda iyice yerleşmesi ise, hicret de bu doğru inancın gereğini yaşama, başkalarına da duyurma iradesinin gerçekleşmesidir. Cihad ise, bu tebliğ ve yayma gayretini -gerektiğinde kuvvete de başvurarak- daha ileriye götürmektir. “Onlar ki iman ettiler, Allah yolunda hicret ve cihad ettiler, onlar ki (muhacirleri) barındırıp onlara yardım ettiler… İşte onlardır gerçek mü’minler” (Enfal, 74) gibi birkaç âyet-i kerimedeki iman-hicret-cihad sıralaması, her müminin hayatını dolduran bu üç merhaleye dikkat çeker. Biz bu makalemizde, hicret hâdisesinin ihtiva ettiği birtakım örnek davranışları hatırlamaya çalışacağız. Bunlar, aslında sayacaklarımızdan çok daha fazla olmakla birlikte, biz sadece bazılarına temas edeceğiz:

1- İnsan, yaratılışı gereği doğup büyüdüğü ortama bağlıdır, orayı kolay kolay terk edemez. Daha sonra sosyal ve ekonomik şartlar da, onun bu tabiî meylini iyice kuvvetlendirir. Artık onun vatanından ayrılması âdeta imkânsızlaşır. Fakat insanın iman ettiği bir değer sistemine bağlılığı yüksek bir dereceye ulaşırsa o zor şartları aşar : “Ben Rabbime muhacirim, yani Onun emrettiği yere muhacirim” (Ankebut, 26). Her şeyin dizgini elinde olan, yerin göğün Sahibi, tükenmez hazinelerin Mâliki Allah da, onun bu feragatine ve dünyaya değer vermeyişine karşı: “Her kim Allah yolunda hicret ederse yeryüzünde bereketli yer ve genişlik bulur (…)” (Nisa, 100) buyurarak onu lütfuna mazhar eder. Müslümanların hicret sayesinde devlete ve servete kavuştukları, Medine minberinden, Allah’ın kurtarıcı davetini her tarafa işittiren en büyük Muhacir (aleyhi’s-salat ü ve’s-selâm) kumandasında Medine’yi üs edinerek, İslâm’ı, tarihte başka hiçbir yayılmaya nasib olmayan bir süratle neşrettikleri tarihî bir gerçektir.

2. Müslümanların lideri olan Hz. Peygamber (asm)’in, hicret edecek bütün tâbilerinin hicretlerini temin ederek onların salimen gitmelerini sağlamadan kendisi Mekke’den ayrılmadı. Bunda liderlerin alacağı ders vardır. İmam, icabında koca bir ordu içinde küçük bir hüdhüd kuşunun bile eksikliğinin farkında olacak, bütün efradın durumunu öğrenip gerekli hususları iyileştirecektir. Lider, aleyhteki şiddetleri göğüsleyecek, bağlılarının emniyetini sağlayacaktır.
3. Medine-i Münevvere’ye hicretten sonra Hz. Peygamber (asm)’in teşebbüs ettiği ilk iş, oranın yerli müslümanları ile muhacirleri “kardeşleştirme” olmuştur. Bu “muâhât”, kelimenin tam anlamıyla bir kardeşlik olmuştu. O kadar ki, “kardeşlik” kelimesi bile -bazan çağrıştırdığı aykırı durumlar sebebiyle- bu vakıayı ifade etmekten âciz kalmaktadır. Zira bu muâhât, ensarın sahib olduğu her şeye muhacirleri ortak kılmış, kardeşler vefatlarından sonra birbirlerine vâris olmuşlar, hatta bazıları nikâhı altındaki birden fazla karısından boşanarak, başka bir surette evlenme imkânı bulamayan bir muhacir kardeşinin aile yuvasına kavuşmasını sağlamışlardır. Bu muâhât, İslâm’ın içtimaî hayata bakışını anlamak bakımından çok örnekler ihtiva etmektedir.
4. Muâhâtın hemen peşinden gelen iş, müslümanları Allah’a ibadet edecekleri bir mekâna kavuşturmak teşebbüsü olmuştur. Bir arsa satın alınarak kısa zamanda sade bir mescid bina edilmiştir. Bu mescid, tam ma’nâsıyla bir cami (yani toplayıcı) olmuş, toplu ibadetin yanısıra, müslüman toplumun eğitim ve öğretim kurumu olarak kullanılmış, ayrıca ihtiyaç duyulan daha birçok fonksiyonun ifa edildiği bir merkez olmuştur (adlî işler, yabancı ülke heyetlerinin kabul yeri, duruma göre misafirhane vb.). Demekki ihtiyaçlar için, her an kullanılmaya hazır, kamuya ait bir mekân öncelikle gereklidir.
5. Hz. Peygamber (asm) hicret yolculuğunun sonunda Medine içine doğru ilerlerken, devesi Kasvâ, şimdi Mescid-i Nebevînin bulunduğu yere çökünce, “înşaallah menzilimiz burasıdır” buyurmuştu. Burası hurma kurutmak için kullanılan boş bir arsa idi. Oranın sahibini sorunca, Muaz b. Afra (ra) “Sehl ve Süheyl isimli iki yetime ait olup onlar da benim himayem altındadırlar” dedi. Muaz ile Es’ad b. Zürare (ra) bedelini verip arsayı müslümanlara hediye etmek istediler ise de Efendimiz kabul etmedi. Kendilerinden satın almak üzere o yetimleri çağırttı.

O gençler: “Vallahi satmayız, bedelini Allah’dan umarak teberru ederiz” dediler. Fakat Hz. Peygamber (asm) kabul etmeyip fiat takdir edilmesinde ısrar etti ve değer biçilen on dinara (altına) satın aldı. Halbuki içtimaî ihtiyaçlar için, zaman zaman, Peygamber Efendimizin müminleri teberruya teşvik ettiğini Siret-i seniyyesinden öğrenmekteyiz. Kanaatimce, ya o sırada arsayı alacak imkân bulunduğundan, yahut daha başlangıçta insanları malî bir imtihana sokup bazı zanlar uyandırmak istemediğinden böyle davranmayı münasip görmüştür.

5. Hz. Ebû Bekir (ra), Efendimiz (asm)’ın en sâdık sahabisi idi. Ebû Bekir (ra)’ın, O’nun uğrunda yapamayacağı şey yoktu. Bundan ötürüdür ki hem en ağır görev, hem de en yüksek makam olan Hicret refakatini, ona saklamıştı. Hal böyle iken, Hz. Peygamber, hicret edeceği sırada, biri kendisi, diğeri kılavuzu tarafından kullanılacak iki deveyi, Hz. Ebû Bekir (ra)’dan parasıyla satın almıştı. Böylece, din hizmeti karşılığında halktan bir şey beklememe hususunda örnek olmuş, amelini sırf Allah için hâlis kılmış, şahsî menfaat konusunda hiçbir ittiham veya vesveseye mahal bırakmamıştır.
6. Yaygın bir uygulamaya göre lider işleri plânlar ve emirler verir, fiilen çalışmaz, işleri alt seviyede olanlar yaparlar. Fakat Hz. Peygamber (asm) Mescidin inşasına fiilen katılmış, ağır taşları ve kerpiçleri elbisesine doldurarak taşımış, çalışanları şevklendirmek için nakarat tarzında recez söylemiştir. Şöyle buyurduğu nakledilmektedir:

Taşıdığımız şu yük ey Rabbimiz!

Hayber’in yükünden daha hayırlı, daha temiz!

Ya Rabb! hayır ancak ahiret hayrı,

Muhacirlerle Ensara Sen acı! (M.A. Koksal, Medine Devri, I, 123. Tercüme muhterem Koksal’a ait olup, kaynaklan için oraya bakılabilir).

Demek Hz. Peygamber (asm) fiilî çalışmayı tenezzül mes’elesi saymamış, aksine bir işi emredene imkân ölçüsünde onun yapılmasına katkıda bulunmasını tavsiye etmiş, bunun mevki ve mehabeti gidereceğini düşünmemiş, fakat ashabı (ra) da, O böyle davranıyor diye nazarlarında O’nü küçük görmeye gitmemişlerdir.

7. Hz. Peygamber (asm)’in Medine’ye girişini Abdullah b. Selâm şöyle anlatır: “Resulullah (asm) Medine’ye gelince, halk ona üşüştü. O’nu görmek için ben de halkın arasına karıştım. Resulullah’in yüzünü görünce anladım ki O’nun yüzü, bir yalancının yüzü değildir. O’ndan ilk işittiğim söz şu oldu:

“Ey insanlar! Selâmı, selamlaşmayı yayınız. Yemek yediriniz. Akrabalık haklarım gözetiniz. Halk uyurken siz namaz kılınız. Böylece selâmetle Cennet’e girersiniz!”

Demek ki esas hedef, ferdi ve ayrılmaz bir sonucu olarak toplumu yüceltmektir. Hasbîlik, selîm bir kalb ve onun aynası olan temiz bir sîma, bir iki sözle izhar edilen hayırhahtık (iyi niyet), o zamana kadar bir yahudi bilgini olan Abdullah b. Selâm’ı İslâm’a celbetmeye yetmişti (Radiyallahu anh).

8. Hicret esnasında Efendimiz (asm)’in kılavuzu Abdullah İbn Üreykıt, isimli bir müşrik, Medine’ye girmek üzere olduğunu haber ve müjde veren de bir yahudi olmuştu. Demek ki ihlâs, bazan gayri müslimleri bile musahhar eder, ihlâs sayesinde Allah onları islâm’a hizmet ettirebilir.

ç. Hicreti takib eden ilk dönemde, siyasî ve idarî sahada Peygamberimiz (asm) şu uygulamayı yapmıştı: Sayıca fazla olan müşrikler ve ticarî hayata hâkim olan yahudilerle diyalog neticesinde Medine şehir devletini herhangi bir saldırı karşısında müdafaa için ortak bir savunma paktı tesis etmişti. Böylece hem onların hiyanetlerini önlemiş, hem de başta Kureyş olarak diğer düşmanlarına karşı kuvvetine kuvvet katmıştı. Demek ki müslümanlar, bütün küfür dünyasına birden cephe almak yerine, mevcut şartları mümkün mertebe değerlendirerek Allah’ın hidayetini tebliğ ve kendi varlıklarını emniyet altına almaya çalışmalıdırlar.

10. Ensar ve muhacirden kardeşleşen iki kişiden biri tarlada, bahçede, iş yerinde çalışırken, dünya işlerine verdikleri önem kadar dinî bilgilerini öğrenmeye ve ilerletmeye de önem veriyorlardı. Hz. Peygamber (asm)’in sohbetinde olma işini de, aralarında nöbete bindirmişlerdi. Biri işte iken, öbürü Hz. Peygamber’in civarında bulunuyor, tebliğ edilen yeni ahkâmı, ondan öğrendiği herhangi bir hususu, müslümanları ilgilendiren haberi akşamleyin dönüp arkadaşına naklediyordu. Bunda, başta din olmak üzere faydalı her şeyi öğrenme için zaman ayırmak, emek sarfetmek gerektiğine dair alacağımız ders vardır.
11. Hz. Ömer (ra)’ın hilafeti döneminde sahabe-i kiram (ra) İslâm takvimi için bir başlangıç tesbit etme işini müzakere ettiler. Çeşitli ihtimaller sözkonusu idi. Hz. Peygamber (asm)’ın Mevlidi, yahut bi’seti yani Peygamber yapıldığı zaman veya hicreti yahut şirkin belini kıran Bedir zaferi veya Mekke’nin fethi esas alınabilirdi. Fakat onlar diğerlerini değil de, Hicret-i seniyyeyi esas aldılar. Zira Mevlid-i Nebeviyi esas almada, hıristiyanların Hz. İsa (as)’ı aşırı tazim iddiasıyla düştükleri şirk ihtimali vardı. Diğer vak’alar ise, Hicretin bereketi sayesinde elde edilen semereler idi. Şu halde onlara göre Hicret, İslâm tarihindeki bütün fütuhatların temelinde bulunan başlıca âmil sayılıyordu.
12. Müminler Resulullah (asm)’a gösterdikleri bu itaat ve bağlılık, birbirlerine izhar ettikleri bu tesanüd ve muhabbet sırrıyla, Hicretten sonra bir mekânda toplanma imkânı bulunca, daha önce sahib olamadıkları bir kuvvete kavuştular. Daha yüksek bir sada ile dünyaya İslâm’ı ilan ettiler. İslâm adaleti üzere kâim olan bir toplum kurdular. Gayr-i müslimleri bile hayran bırakan bu ideal gerçeğin, İslâm’ın yayılmasında çok büyük rolü oldu.

Demek ki hicret, bazılarının zannettiği gibi, sadece bir sığınak arama mes’elesi değil, dini yaymak ve İslâm’ın geleceğini plânlamak için müsait ortam aramak gayretidir. Bu fütuhatın vesilesi ve hak ile batılın yeryüzünde, dış dünyada birbirinden ayrılmasının alameti de hicret olduğu içindir ki Hz. Ömer ve ashabı (ra) Hicreti takvim başlangıcı yapmışlardır.

13. Hicreti mahdut anlayanlar, bid’at ve dalalet irtikâb edildiğinde, yahut düşman istila ettiğinde, yaşadıkları İslâm diyarını terk edip müslüman ülkelerden birine hicret ederler. İşi daha tehlikeli hale getiren husus, bazı âlimlerin, gayr-i müslimlerin ekseriyette olduğu veya şer’î hükümlerin uygulanmadığı yerlerde ikamet etmenin haram olduğunu söylemeleridir. Bunlar, anlaşılan, müslümanların Habeşistan’a hicretlerini unutmaktadırlar. Oysa Habeşistan İslâm ülkesi değildi. Şu halde mühim olan Allah’ın dinini yerine getirmek ve tebliğ etmektir. Müslüman, dinini muhafaza ettiği, irtidad tehlikesi olmadığı müddetçe diyarını terketmemelidir. Bu, İslâm düşmanlarının işine gelir. Onun içindir ki Muhacir-i Ekber (asm) buyurmuştur: “Mekke’nin fethinden sonra artık hicret yoktur, ancak cihad ve niyyeti bütün tutmak vardır.”
14. Hz. Peygamber (asm) Hz. Ebu Bekr (ra)’ın evine gitmiş, geceleyin azamî ihtiyatla hicrete başlamışlar, kuzeyde bulunan Medine istikametinin aksine, güneybatı cihetindeki Sevr dağına doğru gitmişlerdi. Demek ki nazik durumlarda müslümanlar azamî tedbir uygulayıp iz belli etmemeye çalışmalı, düşmanlarına fırsat vermemelidirler. Nitekim Peygamberimiz, Tebük seferi hariç hiçbir seferin nereye yapılacağını askerine bildirmemiş, hatta hedefinden başka tarafa gideceği intibaını uyandırmıştır. Dünya safdillerin yeri olmadığı gibi, İslâm da ahmakların dini değildir, aptallara basan vaad etmez.
15. Sevr mağarasına doğru giderlerken, Hz. Ebu Bekr, gâh Peygamberimizin önüne geçiyor, gâh arkasında kalıyordu. Hz. Peygamber (asm) sebebini sorunca tehlikenin önden geleceğini düşündüğünde öne, arkadan gelebileceğini hatırladığında arkaya geçtiğini söylemişti. Sevr mağarasına vardıklarında gece idi. Mağara yılan, akrep gibi vahşi hayvanların yuvası idi. Hz. Ebu Bekir (ra) Peygamberimiz ‘in girmesine mâni oldu, ısrarla önce kendisinin girip kontrol edeceğini söyledi ve öyle yaptı. “Zarar bana gelsin, gelecekse. Ben ölürsem, nihayet ben ölürüm, amma Sana bir şey olursa, semadan gönderilen hidayet Sen’in nezdinde, bu insanlığın hali n’olur?” diyordu. Yoruma ne hacet?

İşte hicret, bu kabîl gerçekleri bize hatırlatıyor. Sayıları ve dünyevî imkânları pek az olan bir topluluğun, ilâhî düsturları uygulayarak nasıl iki cihan mutluluğuna nail olduklarını, nasıl örnek bir insanlık sergilediklerini gösteriyor. O zaman gerçekleşmiş bu durumların benzerlerinin her zaman olabileceğini bize telkin ediyor, bize güç veriyor. Demek biz hicreti mazide kalmış bir kıssa olarak değil, kalbimizi kuvvetlendiren, azmimizi bileyen, ümidimizi kanatlandıran bir güç kaynağı kabul etmeliyiz, o kaynağa yönelerek hayatımızı beslemeye çalışmalıyız.

Hicret ihtifali düzenlemek iyidir. Fakat bu iş sırf anma toplantısı, sadece merasim çerçevesinde kalacak olursa, elbette zikre değer fayda sağlamaz. Aksine, bu anma bize aksiyon kazandırmalı, Resululllah’ın mümine çizdiği çalışma programına göre ilerleme azmi vermelidir. O zaman çok az sayıdaki mümin dünyanın gidişini değiştirdiler, şimdi milyonlarca müslüman neden Allah’ın hayat veren hidayetini yaşayamıyor, yaşatamıyor, insanlığa örnek olacak “ümmet-i vasat” olamıyor, varlık gösteremiyor? Hicreti anma, bize bunları düşündürmeli, çarelerini fiil sahasına koydurmalıdır. Hicret, ıstılah ma’nâsıyla, bitmiştir. Fakat bunu bildiren hadîs-i şerifin devamının gösterdiği üzere, cihad devamlı bir hicrettir. Etrafımızı saran inkarcılıktan, şerlerden, haramlardan yani gayretsizlik, tembellik, yalan, riya, ahitte durmama, haksızlık, faiz, içki, zulüm, rüşvet, kumar, emanete riayet etmeme ilh. gibi bütün haramlardan fert ve toplum olarak hicrete gayret etmektir.

Yeni Ümit Dergisi, Sayı: 13, Yıl: 1991

GİRİŞ

İlahi takdir, denizlerde kıpır kıpır dalgalanan suyu güneşle buharlaştırır, hicretle kanatlandırır ve göklere yükseltir. Böylece dağ gibi dalgalara mukabil, gökyüzünde öbek öbek bulutlar yaratır. Sonra bu bulutlan da yeni hicretlere tâbi tutar; dağlar gibi bulutlar gökyüzünde gök gürültüleri ve şimşekler saçarak sonsuz bir karmaşa gibi gözüken, son derece muntazam hicretlerini yaparlar. Böylece ilâhî takdir, bulutlardaki zerrecikleri çok değişik iklimlerde dolaştırarak yoğunlaştırır. Rahmet damlalarına dönüştürür. Sonrada bu rahmet damlaları kendi hicretlerine çıkarlar. Gökten çisil çisil , sağnak sağnak, lapa lapa yeryüzüne hicret ederler. Allah, rahmet yüklü bu hicretlerle, ölmüş, kurumuş yeryüzüne yeniden hayat verir. Rahmetinin bu hicretiyle dağlan, ovalan, vadileri canlandırır. Bitkilere, hayvanlara ve insanlara inayetiyle tecelli eder. İlâhî dinlerdeki hicret bu anlatıma tıpatıp benzerlikler taşıyan çok tabiî, çok fıtrî, ilâhî inayet yüklü saflarla dolu çok mübarek bir harekettir.

İlâhî dinlerde yaşanan hicretler yaşanmasaydı, ilâhi dinler hiçbir zaman sosyal yapılaşmayı başaramayacak, belki de kısa bir süre belirip kaybolan, farklı bir inanç akimi gibi kalacaklardı.

Hz. Musa’dan önceki toplumlar, genelde klan toplumlardır. Ferdî düşünce ve kararların önü, bilhassa yöneticiler tarafından tıkanmış durumdadır. Bu yüzden peygamber gönderilen ilkel toplumların bir çoğu peygamberlerini kollektif olarak reddetmiş ve aralarından atma yoluna gitmiştir.

Hz. Musa’nın hicreti bir dönüm noktasıdır. Hz. Musa, tevhit inancı ışığında ordu kuran ve sosyal yapılaşmayı başaran ilk peygamberdir. ‘İlâhi dinlerin temel kaynaklarında, Hz. Musa’dan sonra kavmi helak edilen bir peygambere de rastlanmamaktadır.

KUR’AN’A GÖRE HZ.MUSA’DAN ÖNCEKİ HİCRETLER

Hz. İbrahim’in Hicreti

Hz. İbrahim’in kavmi putlara tapan bir kavim; babası ise put yapıp satan bir insandı. Hz. İbrahim, küçüklüğünden beri : putlara karşı çıkmış ve yapılan hareketleri tasvip etmemiştir. Zaman ilerledikçe bu tavrı belirgin bir hal almaya başladı. Bir gün halk şehirde yokken Hz. İbrahim putların hepsini parçaladı. Baltasını da en büyük putun omzuna astı. Halk şehre dönüp manzarayı gördükten sonra Hz. İbrahim’i çağırdılar ve bunları: “Sen mi yaptın” diye sordular. Hz. İbrahìm de “şu büyük puta sorun o yapmıştır. Kendinden başkasına ibadet edilmesini istememiş olmalı ki böyle davranmış olmalı.” “Hele sen onların pekala konuşmadıklarını biliyorsun.” “Öyle ise Allah’ı bırakıp hiçbir şekilde size ne fayda ne zarar verebilen bir şeye halâ tapacak mısınız?”

Daha sonra Nemrut’un karşısına çıkarılmış ve bir ispat oyunu oynamış.

– Hz.İbrahim (as): `Benim Rabbim, yaşatan ve öldürendir.”

– Nemrut: “Ben de yaşatır ve öldürürüm” deyip. Zindandan iki kişi getirtip birini idam ettirmiş diğerini serbest bıraktırmış. Sonra `Ben de yaşattım ve öldürdüm” demiş.

-Hz. İbrahim(as): “Benim Rabbim, güneşi doğudan getirir. Sen de onu batıdan getir bakalım. Bunun üzerine inkarcı o anda apışıp kaldı. (Dili tutuldu, söz bulamadı.) Allah zalimleri hidayete erdirmez.”

Ayrıca, bazı ayetlerden anlaşıldığı üzere Hz. İbrahim, Lut Peygamberle beraber Nemrut’un zulmünden kurtarılmış ve” İçinde cümle aleme bereketler verilen ülkeye ” yani Kudüs çevresine hicret etmesi kendisine vahye dilmiştir.

Hz. İbrahim, karısı Sara ve kardeşi oğlu Lut’u da alarak, yanında çalışanlarla birlikte Nemrut’un baskılarıyla yurt ve yuvasını terk ederek güneye doğru göç etmiştir. Olumsuz şartlar karşısında hicret ètmesi vacip olmuş ve bu durum kendisine Allah tarafından bildirilmiştir. Hz. Musa’nın ve Hz. Muhammed (sav)’in hicreti ile çok önemli benzerlikler taşımaktadır. Ancak şurası var ki; Hz. Musa da, Hz. Muhammed(sav) de hicretlerinden sonra yepyeni bir toplum kurabilecek yepyeni bir kültür ve medeniyet sistemine temel olabilecek kadar bir mü’minler topluluğu ile birlikte hicret etmişlerdir. Hz. İbrahim hicret ederken peşinde böyle bir topluluk bulunmuyordu. Kur’an’da Nahl Suresi 120. ayetle “O tek başma bir ümmetti” diye yazmakta ve Bediüzzaman Hazretleri Hutbe-i Şamiyelerinde “Kimin himmeti milleti ise o tek başına bir millettir” şeklinde yazmıştır.

Hz Lut’un Hicreti

Hz.Lut , bilindiği gibi Hz. İbrahim’in kardeşinin oğlu idi. Daha sonra Ib a Sodom ve Gomorra halklarına peygamber olarak görevlendirildi. Sodom halkı kendilerinden önce hiçbir halkın yapmadığı fuhşu yapıyor, kadınları bırakıp erkeklere gidiyorlardı. Artık onlara Allah katından azabın gelmesi hak olmuştu.

Allah bu iş için iki melek gönderdi. Elçiler önce yine o civarda yaşayan Hz. İbrahim’e uğradılar. O’na kendilerinin Lut Kavmi’ni helak etmek üzere gönderilen birer melek olduklarını söylediler. Ayrıca Hz. İbrahim’i ertesi yıl doğacak olan İshak’la ve O’nun oğlu Yakub’la müjdelediler. Hz.İbrahim, bu işe engel olmak için çok yalvardı. Fakat Lut Kavmi’nin affa kabiliyeti kalmamıştı. Melekler, Lut Kavmi’nin yaşadığı yere varıp, meydan yerinden geçerek Hz.Lut’un evine doğru yöneldiler. O’na misafir olacaklardı. şehrin bütün ayak takımı peşlerine düşmüşlerdi. Zira melekler:genç, yakışıklı delikanlılar idi. Hz.Lut, kavminin onlara tecavüzünden korkuyordu. Gerçekten kavmin azgınları kısa sürede evin etrafını doldurmuş ve misafirlerin kendilerine verilmelerini istemeye başlamışlardı.

Melekler, “Ey Lut, biz Rabbin elçileriyiz. Onlar Sana asla dokunamazlar. Sen gecenin bir kısmında ailenle beraber yola çıkıp yürü. Karından başka hiç biriniz geri kalmasın. Çünkü onlara gelecek olan azap şüphesiz ona da isabet edecektir. Onlara vaad olunan azap zamanı sabahtır. Emrimiz gelince onların altını üstüne getirdik. Çamurdan pişirilip istif edilmiş bir çeşit taş yağdırdık.”

Ümmetsiz hicrete mecbur olan nebiler sadece Hz.İbrahim ve Hz.Lut’tan ibaret değildir.

Hz. Hud’un Hicreti

Hz. Hud, Ad Kavmi’ne gönderilen bir peygamberdir. Onlara yalnız Allah’ a tapmalarını, putlardan geçmelerini, Allah’tan başka ilah olmadığını söylüyordu. Kavmi: “Demek sen, Allah’a kulluk edelim ve atalarımızın taptıklarını bırakalım diye mi geldin. Eğer doğrulardan isen bizi tehdit ettiğin; azabı bize getir.” dediler. Hud(as) onlara, “Artık size rabbbinizden azap ve hışım inmiştir” Ayette, “Emrimiz gelince Hud’u ve onunla beraber iman edenleri bizden bir rahmetle kurtardık, onları çok ağır bir azaptan kurtuluşa erdirdik.”

Hz. Salih’in Hicreti

Hz. Salih peygamber, Semud Kavmi’ne gönderilmiştir. O da, Semud Kavmi’ne “Allah’a kulluk etmelerini, Allah’ın bir olduğunu, Allah’ın kendilerini topraktan yaratıp nimetler içinde yaşattığını, O’na yönel-melerini, mağfiret dileyip tövbe etmelerini” söyledi. Hz. Salih’in davetini reddettiler. Hz.Salih onlara deve mucizesini gösterdi. Deveyi kestiler. Üç gün sonra korkunç bir sesle yok edildiler. Hz. Salih ve iman edenler bu musibetten kurtuldular. Başka bölgeye hicret ettiler.

Hz. Şuayb’ın Hicreti

Kur’an’da Hz. Suayb, Hz. Musa’nın kayın babasıdır. Medyen halkına peygamber olarak gönderilmiştir. Toplumlarda hile ve sahtekarlık aldatmacılık çok yayılmıştı. Onlara nasihatçi bir elçi olarak gönderilmişti. Kur’an’da: “Medyenlilere de kardeşleri Şuayb’ı gönderdik. Size Rabbinizden apaçık delildir.” A’raf suresinde de “Bakın bozguncuların sonu nasıl olmuştur.” Halk söylenen sözlere ve ikazlara itimat etmedi, derken şiddetli bir deprem oldu ve helak oldular.

YAHUDİLİK’TE HİCRET

Hz. Musa Ve İsrailoğullarının Mısırdan Çıkışları

(Peygamber Kontrolünde Ümmet hicreti )

Kuran’a Göre Hz.Musa, bir gün şehirde dolaşıyordu. Bir Mısırlı ile ibrani’nin kavga ettiğini gördü. İbrani, Hz.Musa’dan feryat ederek yardim istedi. O da, İbrani’ye yardim maksadıyla Mısırlıya bir yumruk vurunca adam öldü. Ama sonra da pişman oldu. Sabahleyin İbrani’nin başka biriyle de kavga ettiğini gördü . Haksiz olanın o olduğunu anladı. Ona azgın kimse olduğunu söyledi. “Ey Musa dün bir cana kıydığın gibi bana da mi kıymak istiyorsun.”dedi. Hadiseyi artık herkes duymuştu. Yakalanmasına karar verilmişti. şehirde duramazdı. Medine’ye gitmeye karar vermişti. Su hadisesi vasıtasıyla Hz. Şuayb’la tanıştı. Sekiz yıl yanında kalarak kızıyla evlendi. Tekrar yolculuğa çıktı. Tur Dağına yakın bir yerde iken bir ateş gördü. Ateşin yanına gittiğinde ise “Ey Musa, ben alemlerin rabbi olan Allah’ım”diye seslenildi. Asayı yere atması istendi. Yere atınca yılan haline girdi, korkarak bağırmaya başladı. Kaçmaması emredildi. Daha sonra elini koynuna sokulması istendi. Sokup çıkardığında ise bembeyaz olacağı bildirildi ve çıkardığında bembeyazdı.

Firavun ve adamlarına giderek bu iki mucize ile Allah tarafından görevlendirilmiş olduğunu onlara bildirmesi istendi.

Hz.Musa’nın Mısır’a Tekrar Dönüşü ve Yeni Durumu :

Kur’an’a Göre: Hz.Musa’nın Mısır’a dönmek üzere görevlendirilmesi Kur’an’da bir kaç surede anlatılmaktadır. Daha sonra Hz.Musa’nın kardeşi Hz.Harun da peygamberlikle görevlendirildi.

Firavun’la Yapılan Görüşme ve Firavun’un Cevabı

Tevrat’taki ifadelerden Hz.Musa ve Hz.Harun’un ilk görüşmede Firavun tarafından ciddiye alınmadığı, İsrailoğulları tarafından da pek hoş karşılanmadığı anlaşılmaktaydı. Kur’an’da “Musa onlara apaçık ayetlerimizi getirince bu olsa olsa uydurulmuş bir sihirdir. Biz önceki atalarımızdan böylesini işitmemiştik” dediler. Firavun’dan istenen, sadece Alemlerin Rabbi’ni kabul etmek veya İsrailoğullarını salıvermek. Tevrat’taki ifadeyle “Yahova kimdir ki. İsrail’i salıvermek için O’nun sözünü dinleyeceğim. Yahova’yı tanımam İsrail’i salıvermem.” şeklinde cevap vermiştir.

Hicrete Hazırlık çalışmaları: Her gün biraz daha esarete dönüşen İsrailoğullarının Mısır’daki hayatları, O’nun doğduğu tarihlerde daha da kötüleşmişti. Firavun’un tutumu tam anlamıyla düşmanlığa dönüşmüş, işkenceler had safhaya çıkmıştı. Hicrete fiili hazırlık Tevrat’a göre onbeş gün önceden başladı. Bütün İsrailoğullarına hazırlanmaları için emirler verildi. Her adam başma en az bir koyun tedarik edilmesi ve gizlice beslenmesi istendi. Çıkışa bir hafta kala evlerden ekmek mayalarının atılması ve mayasız ekmek yenilmesi istendi. Böylece mayasız ekmek yemeye halk hazırlanmış oluyordu

Hicret Öncesi Toplantı Biat ve Ahitleşme : Hz.Musa’nın toplantısına Tevrat’ta “Mukaddes Toplantı” ismi verilir. Kuvvetli ihtimalle bu toplantılarda kavminden Allah’ın emirlerine ve Hz.Musa’ya itaat edeceklerine dair yemin etmeleri istenmiş, buna karşilık onlara Mısır ‘dan salimen çıkış ve Arz-i Mev’ud’a ulaşma veya Rıza-i İlahi’ye mazhar olup ahirette kendilerine cennetin verileceği vaat olmuş olmalıdır. Mısır’dan çıkmadan önce, İsrailoğulları Hz.Musa’ya bağlı kalacaklarına ve Allah’tan tapmayacaklarına dair söz vermişlerdir. Buna karşılık ta Cenab-i Hakk kendilerine vaadde bulunmuştur. Bu söz Musa’ya Tevrat’ta bahsedilen Mukaddes Toplantı’ da verilmiş olabilir.

Mısır’dan Gizlice Çıkış ve Takip: Sihirbazların yapılmış olan yarışmadan yenik ve Hz.Musa’ya iman eder şekilde çıkmaları çok önemli bir dönüm noktasıdır. Firavun bu olay karşısında itibar kayıbına uğramış ve bu olay tutumunun sertleşmesine neden olmuştur. Çıkış için en uygun zaman gelince, Allah, Hz Musa’ya çıkış emri verdi. Allah, “Musa’ya kullarımı geceleyin yola çıkar, şüphesiz takip edileceksiniz.” diye vahyetti. Hz.Musa, çıkıştan sonra hangi yolu takip edeceğini bilmekte idi. Hicret edildi fakat Firavun da takibe başladı. Takip, Kızıldeniz’in kıyısına kadar devam etti. Allah’ın emriyle Hz.Musa asasını denize vurunca deniz yarıldı. Hz.Musa ve ümmeti açılan yoldan yürümeye başladı. Firavun ve askerleri de bu yolu kullanmaya kalktı. Hz.Musa ve ümmeti karşì tarafa çıkınca deniz tekrar birleşti, Firavun ve askerleri sular arasında kaldı. Firavun ölüm korkusundan iman ettiğini söyledi fakat kabul olunmadı ve ibret olsun diye cesedi Allah tarafından korundu.

Hicret Sonrası Sapma Hareketleri : Yahudilikte yaşanan hicret sonrası sapma hareketi aslında İsrailoğullarının kalplerinde taşıdıkları hastalıkların dışa vurulmasıdır. Hz.Musa Tur’a çıkarken kavminin idaresini Hz.Harun’a bıraktı ve döndüğünde kavmini altından yaptıkları buzağıya tapar buldu. Kavmi vaatlerinde durmadı. İsrailoğullarının hicret sonrası sapma hareketi, Hz.Musa’nın dönüşünden sonra ve bizzat O’nun müdahalesiyle sert ve kesin önlenmiştir.

Bu iki Dinde Yaşanan Sapmaların Ortak Yanları: Gerek Yahudilikte Samiri olayı, Gerekse İslamiyet teki Mescidi-i Dirar olayında dine karşı yapılmış olan hareket çok iyi kamufle edilmiş, her iki olayda da hakikat peygamberlere vahyen bildirilmiştir. Her iki sapmada da ancak peygamberler ümmetinin başma döndükten sonra ve onların kararlı ciddi,sert müdahelesi ile önlenebilmiştir.

HIRİSTİYANLIK’TA HİCRET

Hz.İsa’nın Peygamberligi ve Daveti

Nisa Suresi’nde “Ey ehl-i kitab! Dininizde aşırıya gitmeyin ve Allah hakkında gerçekten başkasını söylemeyin. Mesih, ancak Meryem’in oğlu İsa’dır. O, Allah’ın rasulüdür, Allah’ın Meryem’e ulaştırdığı kelimesi ve bir ruhtur. Buna göre Allah’a ve peygamberlerine iman edin. “Üçtür” demeyin. Vekil olarak Allah yeter” buyrulmuştur.

Pavlus’un Dine Giriş Hikayesi: Kudüs’ten kovduğu kimseler, şimdi çok geniş bir çoğrafya dağılmıştı. Artık Hz.İsa takipçileri birden çok merkezde Kudüs’ten daha iyi şartlar altında göstermekte idiler. Hz.İsa takipçilerini yakalamak, bu cereyanı kontrol altına almak artık imkansızlaşmıştı. Bunun çaresi bütün her yerde Hz.İsa takipçilerini kovalamak olamazdı. Bu işin çaresi ya havarilerin bir kaçın elde edip değişmeyi kontrol altına almak veya havari kadar etkili bir pozisyona sahip olmaktı. İkinci yolu daha cazip görmüş olmalıdır ki uygun bir hikaye ile yeni dine girdiğini, yolda Hz.İsa’nın kendisiyle görüştüğünü, kendini şakirtliğe kabul ederek İncil’i verdiğini söyledi. Hz.İsa takipçilerinin ulaşamadığı şam’a yeni dinin yayıcısı olarak gitti.

Havarilerin Tutumu ve Pavlus’un Havariliği: Hz.İsa ölüp dirildikten sonra şam yolunda kendisine görünerek kendisini havariliğe kabul etmiş ve de özel olarak kendisine İncil’i vermişti. Havariler O’nun yeni dine girdiğine ses çıkarmasalar bile havariliğini kabule yanaşmıyorlardı.

Pavlus’un Havarilerden Ayrılması ve Aykırı Yorumları : Pavlus, çok sinsi ve büyük hedef peşindedir. En büyük tuzak, Hz.Îsa’nın dirilip kendisi ile görüştüğü ve kendisine bizzat Hz.İsa’nın İncil verdiği şeklinde baştan beri söylediği bir iddiadir. Incil’ine bütün havarilerine verilenden farklı bir İncil olduğu şeklinde başlamıştır. “Ey kardeşler, benim tarafına vaaz olan İncil, insana göre değildir. Çünkü ben onu insandan almadım ve öğrenmedim, fakat İsa Mesih’in vahyiyle aldım. Pavlus, Hz İsa’nın çok özel olarak ve öbür dünyadan gelerek kendisine verdiğini iddia ettiği İncili’ni putperest halkın inançlarına göre düzelmekte bir beis görmedi. İlk problem sünnette çıktı. Yeni İnciller yazdı. Hz. İsa döneminde kullanılmayan kiliseler yapıldı. Vaftiz töreni uygulamaya konuldu. Ruhbanlık neşet etti. Değişik müessese ve fikirlerde farklılıklar yaşandı

İSLAMDA HİCRET

İslam’da hicret çok tabi, çok fitri, ilahi inayet yüklü safalarla dolu çok mübarek bir harekettir. İslam’da üç çeşit hicret şekli vardır:

1- Peygambersiz ümmet hicretleri (Habeşistan’a hicretler)

2- Ümmetsiz Peygamber hicreti (Efendimizin Taife hicret girişimi)

3- Peygamber kontrolünde hicret. (Medine’ye hicret )

Taif e Hicret Girişimi : Peygamber Efendimiz (sav ) Hüzün Yilında kendisini himaye eden Ebu Talib’in vefat etmesinden sonda sahipsiz ve himayesiz kalmış Mekkeli müşriklerin baskısı artmıştı. Bunlardan çıkış ve çözüm yolu aradı. Azatlı kölesi Zeyd b.Harise’yi yanına alarak Taif e gitti. Taifliler’den kendisini himaye etmelerini istedi. Fakat teklifi kabul edilmedi ve Taifliler bununla da kalmayarak çocuklara Efendimiz’i (sav) taşlatarak uzaklaştırdılar. Bunlara rağmen Efendimiz(sav) onlar için Allah’tan mağfiret diledi.

Medine’ye Hicretin Safhaları :

Medine’ye Hicretin Temel Sebepleri: Hiç şüphesiz hicretin temel sebebi, Mekke müşriklerin akla gelebilecek her türlü işkence ve eziyete baş vurarak yeni dinin yayılmasına engel olmaya çalışmaları idi. Peygamberliğin yedinci yılında alman kararlar tam üç yıl boyunca çok siki ve acımasız şekilde sürdürüldü.

Hicrete Hazırlık: Hicret, bir çıkış yolu ve kurtuluş ümidi olarak daha Peygamberliğin beşinci yılında gündeme gelmiş ve Efendimiz (sav)’in işaret ve tavsiyeleri ile bazı müminler tarafından Habeşistan’a hicretle yaşanmıştı Yüz küsur mümin iki merhalede Habeşistan’a hicret ederken kuvvetli ihtimalle geride kalanlar sık sık durum değerlendirmesi yapmış ve belki de hicreti ciddi bir şekilde düşünmüş olmalıdırlar Böylece müslümanlar, zihnen, kalben, fikren ve bir kısmıda fiilen ileride yaşayacakları “Büyük Medine Hicreti’ne” ilahi takdir tarafından hazırlanmışlardır. Hicrete hazırlığın bir başka yönü de Peygamberlerin büyük hicrete hazırlanmasıdır. Hz. Hatice vahiy mevzusunu akrabası Varaka b. Nevfel’e anlatınca Hıristiyan olan Nevfel O’na, bu olayın yıllar önce İncil’de geçtiğini ve dine davet eden son Peygamberin geleceğini, sonra kavmi tarafından yurdundan çıkarılacağını bildirmişti.

Böylece ileride yaşayacağı büyük bir hicret O’nun yeni misyonuyla, nübüvvetle birlikte tanıştığı bir kavram olmuştu. Hicret Öncesi Toplantılar: Tevrat’ta anlatıldığı gibi Hz. Musa da Mısır’dan çıkmadan önce toplantılar yapmış ve ondan sonra hicret etmiştir.

Hicret öncesi ilk toplantı Akabe’de gece geç vakit gizli bir şekilde yapıldı. Bu toplantıdaki görüşmeler sonunda aşağıdaki şekilde söz vererek ahitleştiler; “-Allah’a şirk koşmamak.-Hırsızlık etmemek.- Zina yapmamak -Çoçuklarımızı öldürmemek.- Kimseye iftira etmemek.- Hayırlı işe muhalefet etmemek”- Sözünde duranın ecrini Allah üzerine almıştır ve onlara cenneti vermiştir. II.Akebe : “Geceleyin tanyeri ağardığı zaman Akabe’nin dibinde buluşalım” dendi. Belirtilen şekilde Akabe’de buluştular. Es’ad b. Zurare konuştu: “Kendimizi, evlatlarımızı, kadınlarımızı esirgeyip, koruduğumuz şéylerden Seni de koruyacağız. Eğer bu ahdimizi bozarsak, Allah’ın ahdini bozan bedbaht insanlar olalım. Ya Rasulullah! Kendin için arzu ettiğin ahdini bizden al. Rabbin için de istediğin şartı bize koş” dedi.

“Yüce Allah için koşacağım şartım şudur: Ona şirk koşmamanız, namazı kılmanız, zekatınızı vermenizdir. Kendim için isteyeceğim şudur: Allah’ın Peygamberi olduğuma şahadet etmeniz, kendinizi, çocuklarınızı ve kadınlarınızı koruduğunuz şeylerden beni de korumanızdır.” Hicretin Başlaması Biatle birlikte İslam davasına taraflar da ikiden üçe çıkmış oluyordu. şimdi Mekkeli müşrikler ve müminler şeklinde iki tarafa birde Medineli mü’minlerin katılması bütün şartlan müminlerin lehine olacak şekilde alt üst etmişti Medineli Müslümanlar Allah’ın Rasülünü ve müminleri Medine’ye davet etmişler, bu davetleri de kabul edilmişti. Önce Habeşistan hicretinde olduğu gibi başlarında peygamberleri olmadan müminler Medine’ye hicret ettiler. Daha sonra ise Taife gittiği gibi yanında bir kişi ile -Hz. Ebu Bekir- Peygamberimiz Medine’ye hicret etti.

Müslümanlar gizli ve küçük gruplar halinde Medine’ye hicret etmeye başladılar. Bütün Müslümanlar gizlice Mekke’yi terk edip hicret ediyorlardı. Sadece Hz. Ömer, alenen müşriklere meydan okuyarak ve hicretini ilan ederek hicret etti.

Bir gün Hz Ebu Bekir yeni bir durum olduğunu fark ederek Rasulullah’tan yeni bir haber olup olmadığını sordu. O’da ” Yüce Allah Bana Mekke’den Medine’ye hicrete izin verdi.”buyurdu. Hz.Ali’yi çağırdı. O’na kendi yatağına yatmasını, korkmamasını, ayrıca Mekkelilerin kimseye güvenmeyip kendisine teslim ettiği emanetleri O’na tek tek vererek sabah kalktığında bu emanetleri sahiplerine vermesini istedi. Daha sonra Medine’ye dönmesïni söyledi.

Gizlice Çıkış ve Takip: Peygamberimizin evi, çeşitli kabilelerden seçilen kiralık katiller tarafından kuşatılmıştı O, evde Hz.Ali ile konuştuktan sonra çıktı. Kaynaklar,0′ nun gece evinin kapısından çıkarak katiller arasından geçip gittiğiııi bildirmektedir. Evden çıktı. Yerden bir avuç toprak a1arak evi kuşatanların üzerine saçtı. Rasulullah evden ayrıldıkdan sonra Hz Ebu Bekir’in evine gitti ve beraber yola çıktılar. Fakat müşrikler peşlerine takılarak onları takip etmeye başladılar. Efendimiz mağarada konakladılar. Onlar içeride saklanırken mağaranın ağzına örümcek ağ germ1şti. Böylesine zaif bir engel bu kadar azgın bir düşmanı durdurmaya yetmişti.

Rasulullah’ın hicreti sekiz gün sürdü Rasulullah bir müddet Kuba`da kalmaya karar verdi. Kuran’da “Takva Mescidi” olarak geçen mescidi inşa ettiler Rasulullah onüç gün kadar Kuba’da ka1dıktan sonra Medine’ye hareket etti. Medine’ye vardığında herkes O’nu bekliyordu. Bütün halk kendi evlerinde misafir olmasını arzu ediyorlardı. Lakin devesi Kusva’nın çöktüğü yerde evinin yapılmasına karar verildi. Rasulullah Medine’ye ilk geldiği gün1erde O’nu evinde misafir eden Ebu Eyyub(ra) da şunları söylemekte idi. “Evim iki katlı idi. Üst katını Rasulullah’a vermek istedim fakat O “Ya Eyyub! Evin alt katında bulunmanız bize daha uygun olur” dedi. Alt katta oturdu. Biz üst katta bulunuyorduk. 0 sırada içinden su bulunan testimiz kırıldı. Rasulullah’ın üzerine damlayıp O’nu rahatsız etmesinden korkarak eşimle tek örtüneceğimiz yorganımızı suyun üzerine bastırdık.

MEDİNE’DE YAPILANLAR

Muhacir ve Ensar Arasında Kardeşlik Tesisi: Muhacirler, her şeylerini bırakıp geldikleri Medine’nin havasına da, adetlerine de, çalışma şartlarına da alışkın değillerdi.

Rasulullah, kırk beş muhacirle, kırk beş ensarı Malik b. Enes’in evinde topladı. Bunları birbirleriyle kardeş ilan etti. Bu kardeşlikle muhacirler, Medineli kardeşlerinin varlıklarına ortak oldukları gibi birbirlerine mirasçı da oluyorlardı. Miras hukuku Bedir Savaşı sonrasına kadar bu özelliğini korudu. Daha sonra bu hüküm Kur’an ayetleriyle değiştirildi.

Peygamber Mescidi’nin İnşası: Medine’de önceleri mü’minlerin topluca ibadet edecekleri bir mescidleri yoktu. Temeller kazıldı, kerpiçler hazırlandı ve yedi ay içinde taş temel üzerine kerpiç duvarlar örülerek üzeri hurma ağaçlarıyla örtüldü. Tabanı çakıl taşlarıyla doldurulduktan sonra kumla düzeltildi. Efendimiz bu mescidin inşaasında bizzat kerpiç taşıyarak işçi gibi çalışmıştı.

Müslümalar için bir oda yapıldı. Burada kalan müslümanlara “Ashab-ı Suffa” adı verildi, Medine Mescidi, Kuba’da yapılan mescidden sonra yapılan ikinci mesciddir.

Medine Sözleşmesi: Hicretin nihayetiyle birlikte de sosyal şartlar, onu hızla devletleşmeye yöneltiyordu. Müslamanlar tam anlamıyla birbiriyle kaynaşmış, sosyal hayat tam istikrara kavuşmamıştı. Evs ve Hazreç kabileleri topluca müslüman olmuşlardı, ancak bu topluca Müslümanlık yeni sorunları da beraberinde getirmişti.

Bütün bu şartlar, Medine’nin bağımsız bir yapı olduğunu ortaya koymaya zorluyordu. Yani devlet olmak kaçınılmaz hale gelmişti. Medine halkının temsilcilerini Enes b.Malik’in evinde topladı. Medine’nin müstakil bir devlet halinde hareket edebilmesi için temsilcilerin hepsinin de kabul edecekleri bazı temel prensipler tesbit edilerek yazıldı. İlk savunma birlikleri kuruldu ve diğer kurumlar teşekkül ettirildi.

PEYGAMBERLERİN ÇOCUKLUK HÎCRETLERİ

Hz. İbrahim’in çocukluk Hicreti: Hz.İbrahim Nemrut b.Kenan zamanında doğdu. Nemrutun bir çok kâhinleri, müneccimleri vardı. Onlar Nemrud’a bir çocuk doğacak ve senin dinini değiştirecek. Mülkün son bulacak. O sene doğan çocukların öldürülmesi emredildi. Anası Hz.İbrahim’i doğurdu ve babası O’nu bir mağaraya gizledi.

Hz.İsmail’in Cocukluk Hicreti: Hz.İbrahim Hacer’le evlenip Hz.İsmail doğduktan sonra, emzirmekte olduğu bu oğlu ile beraber Sara’nm taarruzundan korunınak için Şam’dan çıkıp Mekke’ye geldi. Hacer’le Hz.İsmail’i Mescid-I Haram’ın bulunduğu yerin ve mescidin yüksek bir mahallindeki Zemzem kuyusunun yukarısında büyük bir ağacın yanına bıraktı.

Hz. Yusuf’un Çocukluk Hicreti: Hz.Yusuf’un çocukluk hicreti Kur’an-ı Kerim’de anlatılır. Kardeşleri Hz.Yusuf’u ve Bünyamin’i kıskanmaktadırlar. Yusuf’u uzak bir yere götürüp öldürmeye karar verirler. Babalarından zorla izin aldıktan sonra uzak bir yere gittiler. Hz.Yusuf’u bir kuyuya attılar. Bir kervan Yusuf’u kuyudan çıkarıp satmak üzere Mısır’a götürdüler.0rada Mısır Emirine satıldı.

Hz.Musa’nın Çocukluk Hicreti : Hz.Musa’nın doğumu Hz.İbrahim’e benzer. Doğacağı kainler tarafından Firavun’a bildirilir. Hz.Musa ölümden kurtulur. Annesi O’nu bir sepete koyarak Nil’e bırakır ve Hz.Musa Firavunun sarayına gider. Firavun tarafından büyütülür.

Hz.Muhammed (sas) ‘in çocukluk Hicreti: Mekke’de bir adet vardı. Doğan çocuklar başka bir anneye emzirilmek üzere veriliyordu. Peygamber Efendimiz’i emziren Halime anamız ise o yıl kıtlık olduğu için emzirecek çocuk arıyordu. Bir kervanla Mekke’ye geldi. Yeni doğan oğlu Abdullah, zayıf merkebi ve süt vermeyen devesiyle diğerlerinden geride kalmıştı. Mekke’ye geç girmişlerdi. Herkes iyi, varlıklı ailelerin çocuklarını almış; Efendimiz’i, yetimdir bize birey veremezler diye kimse almaya yanaşmamıştı.

Halime almayı kabul etti. Efendimiz’i yanlarına aldıktan sonra evleri bereketlenmişti. Hz. Muhammed (sas)’i alarak Mekke’den ayrıldı. Böylelikle Efendimiz hicret etmiş oluyordu.

Çağlayan Yayınevi

Sadece, Velid İbn-i Velid, Ayyaş İbn-i Rebia, Seleme İbn-i Hişam gibi, Kur’an’ın ifadesiyle, “müstaz’af” diyebileceğimiz zulme maruz kalmış, müşrikler tarafından tutuklanıp işkence edilmiş müslümanlar hicret konusunda mâzur görülmüşlerdi. Zira bunlar, “Lâilâhe illallâh Muhammedurrasûlüllâh” dedikleri günden itibaren zincire vurulmuş, Mekke fethedilinceye kadar da ayaklarında zincir, boyunlarında bukağı, bin bir türlü işkenceye maruz olarak yaşamışlardı. O zulümden kaçmak, hicret edip Allah Rasûlü’ne ulaşmak için çok uğraşmış, fakat zalimlerden kurtulamamış ve hicret edememişlerdi. Peygamber Efendimiz sabah namazında rukûdan kalktıktan sonra, ellerini kaldırıyor, bunlara dua ediyor ve “Allah’ım Velid İbn-i Velid’e, Allah’ım Seleme İbn-i Hişam’a, Allah’ım Ayyaş İbn-i Rebia’ya necat ver!” deyip inliyordu. Diğer müslümanlara mukaddes göç emri verirken onlara da hicret kapısı açılması için dua ediyordu..

Hicret, sıradan bir göç ve geçici bir yolculuk değildi. O sevdiklerini arkada bırakma ve sürekli bir gurbete adım atma demekti. Muhacirler, yurtlarını yuvalarını, evlâd ü ıyâllerini terkediyor, bilmedikleri diyarlara, tanımadıkları insanlar arasına gidiyorlardı. Onların kimisi anne-babasından, kimisi eşi ve çocuklarından ayrı düşmüş, sevdiklerini müşrikler arasında bırakarak “hicret” deyip yürümüştü. Mesela, Hazreti Ebu Bekir (ra) giderken, göznuru Aişe annemiz yoktu yanında; kızı Esma yoktu, oğlu Abdullah yoktu. O merhamet âbidesi ve şefkat timsali Ebu Bekir Efendimiz, babasını, eşini ve çocuklarını Allah’a emanet ederek ve vazife sorumluluğunu babalık şefkatinin önüne geçirerek yola koyulmuştu. Ashab efendilerimiz emre itaat ederek doğup büyüdükleri topraklardan ayrılıyorlardı ama aileleriyle beraber gönüllerini de arkada bırakıyorlardı. Çünkü, bir insanın ailesini, evlad ü ıyâlini, doğduğu yeri çok sevmesi ve o insanlardan, o mekanlardan ayrılmak istememesi tabiî ve fıtrîdir. Dâussıla (sıla hasreti) her kalb sahibini inletecek bir acıdır ve hemen herkeste var olan bu hissi gönülden söküp atmak mümkün değildir. Nitekim, Efendimiz (sav) bile Sevr mağarasından ayrılıp yola revân olacağı an yaşlı gözlerle son bir kere daha doğup büyüdüğü topraklara bakmış ve “Mekke! Seni o kadar çok seviyorum ki, eğer beni çıkarmasalardı -vallahi- senden ayrılmazdım.” buyurmuşlardı. Hazreti Ebu Bekir ve Seyyidina Bilal gibi sahabe efendilerimizden bazıları Peygamber köyünde Peygamberle beraber olmalarına rağmen dâussıla duygusuyla hıçkıra hıçkıra ağlamış ve Mekke için şiirler söylemişlerdi.

İşte, böyle bir ayrılığın hasıl ettiği daussıla duygusuyla geri dönme telaşına düşmeme, hicret beldesini terketmeme ve vazifeyi yarıda bırakıp oradan ayrılmama gibi maslahatlar adına sahabe efendilerimiz “hicret beldesinde ölme, orayı asla terketmeme” mevzuuna çok ehemmiyet veriyorlardı. Dolayısıyla, o dönemde, talihsiz bir şairden başka hiç kimse Medine’yi bırakmamış, Mekke’ye dönmemişti. Dönmek bir yana, onlar hicret mahalleri dışında bir yerde vefat etmekten bile korkmuş, başka yerde ölmeyi hicreti eksik bırakmak olarak anlamışlardı.

Buharî ve Müslim gibi güvenilir kaynaklarda geçen bir hadis-i şerifte anlatıldığına göre, Sa`d İbni Ebî Vakkâs (ra) Vedâ Haccı senesinde Mekke’de şiddetli bir hastalığa yakalanmıştı. Orada vefat etmekten çok korkmuş ve kendisini ziyarete gelen Peygamber Efendimize şöyle demişti: “Yâ Rasûlallah! Arkadaşlarım gidecek de ben kalacak mıyım; yoksa ben burada mı öleceğim?” Allah Rasûlü (sav) de ona, “Hayır, sen burada kalmayacaksın. Allah’tan öyle umuyorum ki, daha nice yıllar yaşayarak Allah rızası için güzel işler yapacak ve yükseleceksin; kimi insanlar (mü’minler) senden fayda, kimileri de (kâfirler) zarar görecekler.” demiş, “Allahım! Ashâbımın hicretini tamamla! Onları geri döndürüp hicretlerini yarım bırakma!” diye dua etmiş ve Sa`d İbn-i Havle’nin Mekke’de ölmesine üzüldüğünü de ifade buyuran Efendimiz sözlerini şöyle bitirmişti, “Acınacak durumda olan Sa`d İbn-i Havle’dir, yazık onun haline!”

O’nun Sesini Duyurmak İçin Gidin!..

Özellikle 90’lı yıllarda yurtdışında kaldığım yerlerde Allah Rasûlü’nü çok garip hissetmiştim. “Buralarda çok az anılıyorsun ya Rasûlallah, herhalde çok gurbet yaşıyorsun!” demiştim. O’nun ruhâniyetinden özür dileyerek, “Davud’un sesi Seninkinden yüksek çıkıyor. Süleyman’ın sesi Senin sesinden daha çok duyuluyor. Her yandan Musa’nın sesi, İsa’nın sadâsı geliyor. O ses ve sadâlara da ruhlarımız kurban. Ama Ya Rasûlallah, en gür ve yüksek sadâ Senin sesin olmalı değil miydi? Sporda başarılı olamamış bir takımın bayrağının birkaç adım aşağıya çekilmesi gibi nam-ı celilinin aşağıya çekildiğini görüyorum ve adeta içim parçalanıyor.” demiştim. Ümmetinden birisi olarak Efendimize karşı derin bir mahcubiyet duymuş, çok utanmıştım. Utanmıştım zira, O’nu biz duyuramamış, yüksekte olması gerekeni biz omuzumuza alıp yükseltememiştik.

Sahabe Efendilerimiz için “Kur’an’ın mucizesi bir cemaat” diyoruz. Çünkü onlar, çok kısa bir sürede emanete ehil hâle geldiler; cihanın dörtbir yanına Allah’ın dinini ve Rasûlü’nün sünnetini götürdüler. Her tarafta Efendimizin sesinin duyulmasını sağladılar. O Kur’an bugün de var. O bugün de sahabe nesli gibi bir nesil yetiştirme gücüne sahip; fakat Allah’ın dini de, Rasûlü’nün sünneti de, Kur’an da bizden vefa bekliyor.

Öyle inanıyorum ki, bir yolunu bulan herkes sebepler dairesinde kendine düşeni yapıp sonra da Allah’a mütevekkil olarak mutlaka hicret etmeli; gittiği yerde bir diplomat gibi vatanımız ve milletimizin temsilciliğini yapmalı, oradan Türkiye’yi gözetip Türkiye’yi kollamalı.. yüreği daima Türkiye için çarpmalı.. vatan ve millet adına yükselen menfi ya da müsbet sesleri bir de oradan dinlemeli, bazı kapıları Türkiye hesabına zorlamalı ve milletimizin istikbali için ne yapılması gerekiyorsa onu yapmalı.

Neylersiniz ki, bunları arzulasam ve dilimin döndüğünce hicrete teşvik etsem de bu konuda bir müeyyidem –şimdilerde yaptırım gücü diyorlar– yok benim. Bu sözleri, bir müessese ya da bir teşkilat adına söylemediğim için ben ne kadar “hicret edin” desem de bu konuda bir müeyyide uygulamam söz konusu değil. Öyle olunca da gitmeyen gitmiyor; tabiî sevaptan da mahrum kalıyor ve gitmeyenlerin pek çoğu bencilliğe gömülüyor. Bu sebepledir ki, Cenab-ı Hakk bazılarını te’dib de ediyor; samimi mü’minleri birbirine düşürüyor, onlara birbirlerinin kusurlarını gösteriyor; neticede herkes diğerinin savcısı gibi davranıyor, başkasında günah aramaya başlıyor. Oysa ki, “Allah yolunda hicret eden kimse yeryüzünde gidecek çok güzel yerler ve bolluk (imkân) bulur.” (Nisa, 4/100) mealindeki ilahî beyana itimad ederek gitseler, hem Allah rızasını tahsil edebilecekleri bir yola girmiş olacak hem de başkasının günahlarının peşinde olma yerine sevap arkasından koşacaklar. Belki onlar da birer Mus’ab bin Umeyr olacaklar.

Aslında, Mus’ab’a da aklım ermiyor benim. Gençliğinin baharında, makam mansıp, mal-menâl her şeyi arkaya atıyor; nefsini, dünyevî isteklerini ayakları altına alıyor ve Yesrib’e gidiyor; onun gittiği dönemde orası henüz Medine olamamış, kupkuru bir çöl. Düşünceleri ters, gözleri kanlı, elleri silahlı adamların arasında kalıyor; onlara iman hakikatlerini anlatabilmek için çırpınırken başında kavis çizen kılıçların gölgesinde maruz kaldığı hakaret ve tehditlere aldırmıyor. Ertesi sene kadın-erkek yetmiş insanı arkasına takıp Mekke’nin yolunu tutuyor; Efendimizin huzuruna varınca “Sana bunları armağan olarak takdim ediyorum yâ Rasûlallah” der gibi Medine’de İslâm’ın girmediği hiçbir ev kalmadığını müjdeliyor.

Söz buraya gelmişken, son dönemde Anadolu’nun bağrından çıkıp herbiri bir eğitim gönüllüsü olarak dünyanın her tarafına seyr u seferler düzenleyen ve açtıkları okullarla ülkemizin, milletimizin yüz akı olan muhacirleri yâd etmemek vefasızlık olur. Aydın Ağabey, dilini, kültürünü bilmedikleri yabancı ülkelerde, çok ağır şartlar altında, yazın kavuran sıcağa kışın da donduran soğuğa rağmen vazife yapan gencecik öğretmenleri gözleri dolarak ve heyecan içinde anlatırdı. Evet, bu devrin karasevdalıları da hicret kervanına katıldılar. Giderken geri dönmeyi düşünmediklerinden ve rahat yaşama gibi bir dertleri de olmadığından, yazın başlarına bir şey sarmadan sivrisineklerden korunamayacakları, kışın da kalın bir örtüye sarınmadan donmaktan kurtulamayacakları yabancı memleketlerde yaşamaya razı oldular. Zaten o şekilde bir beklentisizlikle gitmeselerdi onların hicreti de yarım kalırdı. Çünkü, muhacir, hicret ettiği yere orada ölme niyetiyle gitmelidir; yoksa, şartlar biraz ağırlaştığı zaman dönmeyi düşünebilir. Annenin bir isteğiyle, babanın bir talebiyle, vatan toprağının bir an gözde tütmesiyle orayı terk edip dönebilir. Böylece hem hicretini yarım hem de vazifelerini muattal bırakmış olur.

Şu kadar var ki, hicret beldesi ancak başka bir hicret diyarı niyetiyle terkedilebilir. Eğer, tercih ve takdirlerini kendi tercih ve takdirlerimizden daha kıymetli saydığımız, değerlendirmelerine itimad ettiğimiz öğretmenlerimiz, dostlarımız, arkadaşlarımız varsa ve onlar bulunduğumuz yerde değil de bir başka mekanda olmamızın yaptığımız vazife adına daha verimli olacağını düşünüyorlarsa, biz de onların bu husustaki tavsiyelerine uyup işaret ettikleri yere gidebiliriz. Fakat, yeni yerimize giderken de yine “ölüm anına kadar hicret beldesinden ayrılmama” esasına uygun şekilde niyet tashihi yaparak gideriz.

Kırık Testi