Bende sabırla dinleyecek sizlere bu meseleyi, daha sonra vesilelerle vasıtalarla dinleyeceklere de ulaştıracak şekilde arz edeyim. Müsaadenizle.

Dini hayatımızda senelerimizi, aylarımızı, haftalarımızı, günlerimizi takdir etme meselesi; gökteki kamerledir, ay’ladır. Ay’ın bir zaman göstericisi olarak, bir zamanın müşiri olarak ifadesi bize aynı zamanda bir İzafî zaman değerini veriyor. Bir zaman vardır ki, o zamanda takvimci, ay’dır. Ay’a göre günler, haftalar, aylar takdir edilir. Bir zaman vardır ki, o da Güneşe göre takdir edilir. Ay ve güneş seneleri-biliyorsunuz- birbirinden değişiyor. Zaman İzafî bir şey. Bir zaman vardır ki, Kur’an-ı Kerim – de geçiyor “sizin günlerinizle bin senedir.” Bir zaman vardır ki yine “sizin günlerinizle elli bin senedir.”

Bu en küçük minyatür zaman (Vel kamera kaddernâhu menâzile hattâ âdekel urcûnil kadîm) Menazili kameriyede ayın, Samanyolu içinde zikzaklar çizerek yürüyen güneş ve onun etrafında helezonik hareketiyle yürüyüp giden dünya ve dünyanın etrafında aynı keyfiyette hareket eden ay ve ay’ın bu duruma göre aldığı keyfiyet ve vaziyetler, kamerin bize değişik şekilde görünmesi, ibadet aylarımızın takdiri için takvimcidir.

Bizim için ay, takvimcidir. Hesap değil, güneş değil, Gregori takvimi değil, Justinyen takvimi değil. Kamer bizim için takvimdir. Kamere göre Kurban Bayramı yaparız, yine kamere göre teşrik günlerini yaparız, yine kamere göre Ramazan tutarız, yine kamere göre Ramazan Bayramı yaparız. Onun için Efendimiz (s.a.s) buyurur ki, “Biz ümmî bir cemaatiz. Hesap mesap değil. Ay budur işte “buyurur.

Bundan bir şey anlıyoruz, dikkat buyurun. Ay’ın, bizim aylarımızın, ibadet aylarımızın ay’a göre gökteki ay’a göre vaziyet alması hususunu görüyoruz. Bu işin bir yönüdür, bunu kafanızın bir tarafına yerleştirmenizi istirham edeceğim.

İşin diğer yönü. Ramazan hilalinin, bayram hilâlinin esasen hilâli görmek suretiyle ele alınması hususu;

Acaba astronomik hesaplarla, mesele riyazi olarak mı ele alınmalı, yoksa gökteki ay’a bakarak mı ele alınmalı?

Kur’an “Kim şehri – Ay’ı- görürse -tefsirci – oruç tutsun” diyor. Müneccim hesabıyla hesap edipte Ramazanı tesbit eden değil. “Kim gökte hilâli görürse -hilal faslına da geleceğim, yalnız sabırla dinlenirse- Hilal-i gören oruç tutsun” diyor.

Edille-i Şer’iyye dört ; Kitap,Sünnet, İcma-i Ümmet, Kıyas-ı Fukaha. Kitap, hilali gören oruç tutsun diyor.

Resul-i Ekrem (sas), Buhari, Müslim, Ebu Davud’un Süneni ve Tirmizi’de yığın yığın hadislerde, hususiyle sair kitaplarda bulunanları da Zad’ul Mead’ ın da İbni Cevziyye toplamış. Hemen hemen 100 tane olmasa bile 100 tarik ile rivayet edilen Hadis-i Şeriflerin hepsinde birbirine yakın lafızlar şu istikamettedir;

“Hilali gördüğünüz zaman oruç tutun, hilâli gördüğünüz zaman iftar edin. Eğer bulut vs. gibi görmeğe mâni bir hail olursa Şabanı 30 güne tamamlayın (30 gün yapın)” buyuruyor. Bu kitapta ve Sünnette meselenin anlatılış keyfiyetidir.

Fukaha ve İcma  mevzusuna gelelim: Kütüb-u Fıkhıyye de bil icma şu husus ele alınıyor; Deniyor ki: Ramazan ve bayramların tesbitinde esasen rü’yet-i kamer esastır, müneccim hesabına itibar edilmez. Astronomik hesaplara itibar edilmez. Ne kadar edilmez? İsabet etse de edilmez. Niçin? -dikkat buyurun- Çünkü, şeriat objektiftir. O da ne demek? Avamın havasın anlayabileceği kıstaslarla esasen şer’î ahkâm vaz edilmiştir. 13 asır önce müneccim hesapları ortada yoktu. Greenwich’ten gelen hesaplar yoktu, rasathaneler yoktu, kandilli yoktu, millet rü’yet-i hilalle oruç tutuyordu. Ve bugünde daha nice çöllerde, efendim ormanlar içinde çoban ibni çoban vardır. -Tabir letafetsiz oldu. Çünkü böyle bir Arapça terkip olmaz-. Bu sopasını saplar hemen kuma. Döner hilâle bakar görürse oruç tutar, görürse bayram yapar. Müneccim hesabından haberi yoktur.

Avamında havasın da kullanabileceği bir saat vermiş Allah insanın eline. Bu saat herkesin elinde olabilir her zaman. Ama müneccim hesabı, ancak rasathane kuranlar için olur. İşte onun için fukaha diyor ki bil icma; -kim yani bil icma’- Şafii, Maliki, Hanbeli, -efendim- Hanefi, Sevri, Evzaı, Zührî, daha yüzlercesi diyor ki “Müneccim hesabına itibar edilmez rü’yet esastır’ Biz neye uyuyoruz? Kitap, sünnet, icma-ı ümmet, kıyas-ı fukaha. E kitap böyle derse, hadis böyle derse, fukaha da kitabın da böyle derse; aksini iddia etmeğe mesağ yoktur artık. İddia etmek mümkün değildir.

Sabrınızı tüketmeyeyim, arz edeceğim inşallah. Tereddüdünüz kalmayacak.

Yalnız Şafii mezhebinden Hafız Sübki var. Zehebi’nin tilmizi. Şafii usulüne göre de eser yazan bir zat. Şafiiler için büyük bir imam. Sadece şaz olarak bu zattan rivayet edilen bir husus var. Diyor ki; ”Müneccim hesabiyle -astronomik hesaplarla bizim takvimler gibi- Bir insan kendisi bunu tesbit ederse oruç tutabilir, bayram yapabilir. Umum olmaz bu. Birde sadece o şahsa itimad eden bir ikinci şahıs yapabilir, üçüncüsü yapamaz” diyor. Bu kadar şaz bir fetvası var. Ama bakın;

Yine Şafiilerin bir imamı olan İbn-i Hacer-ül Heytemi, -Fetavayi Kübra sahibi, mekkî  fetevanın sahibi-, Hafız Sübki’ yi çok ağır bir dille ele alıyor. Diyor ki; ” Devri Risalet Penahtan bu güne kadar, Hafız Sübki’nin ifade ettiği gibi, rü’yeti esas olarak ele almayıp ta astronomik hesaplarla, Ramazan ve bayramları tesbit etme meselesini iddia eden ikinci bir şahıs çıkmamıştır. Bu bidatkâr imam, neye dayanarak böyle iddia ediyor bilemiyorum. Buna binaen Hafız Sübki’nin sözü -bu mevzudaki sözü- fu- kahanın bil icma olan fetvaları karşısında merduttur.” Diyor. İsterseniz rü’yet-i hilâl bahsinde Fetavayi Kübra’ya bakın var. 4 ciltlik Fetavayi kübra herkeste bulunuyor.

Hanefi mezhebinde ise, bu mevzuda aksini ifade eder bir tek kelime yoktur. Müneccim hesabıyla olur diye.

Bu işin bir yönü. Bunu da inşaallah anladıksa fukahaya göre astronomik hesaplarla yüzde 100 isabetli dahi olsa Ramazan tutulmaz. Şeriat; şeriatı usule göre ümmiyedir. Ahkâm objektif olarak vaz edilmiştir. Avam ve havas herkes istifade edecektir. Öyle ise rü’yet-i hilale göre olacaktır ki, Efendimiz (sas) de öyle buyurmuşlardır.

Burada yalnız devrimizin fukahasını, müftilerini aldatan bir husus var: IHTÎLAF-I METALİ meselesi.

İhtilaf-i metali ne demek?

–Metali’, medle’den geliyor. Medle ; ay’ın doğduğu, doğuşu doğduğu yer demektir. Tulu’ ettiği yer demektir. İhtilafı metali’ şöyle olur malum;

Küre-i arz diyoruz. Yani küre. Bu küre eskilerin ifadesiyle ARZ VE TUL daireleri ile bölünmüştür. Yenilerin ifadesiyle de MERİDYEN ve PARALEL. Belli dairelere ayrılmıştır. Bu dairelerin her birinde,-dikkat buyurun- ay’ın görünüş zamanı başka olur. Mesela; Berlin’de bu saatte ay görülüyorsa şayet, Berlin’den sonra ki bir memlekette daha büyük görünecektir. Ve Berlin’den evvelki bir memlekette şayet yeni teşekkül etmeğe başlamışsa görülmeyecektir. İşte bu değişik yer dilimlerinde, değişik zamanlarda, değişik keyfiyette görülmesi durumu, ihtilaf-ı metali mevzusuna giriyor.

Diyorlar ki; “Herkes kendi memleketinde ay’ı görür ona göre oruç tutar .” Bu hadisi İbn-i Abbas ve Hz. Aişe rivayet ediyorlar. Fakat senedinde zaaf var, bu hadisin. Hanefi fukahası müteahhirin İbn-i Abidin dahil, “ihtilaf-ı metali’le evla olan, alem-i İslâmın bir yerinde Ramazan ilan edilince diğer yerlerinde de tutmalı, fakat ihtilafı metalide itibar edilir” der İbn-i Abidin.

Yani ay’ın belli yer dilimlerinde belli zamanlarda görünmesi itibar edilerek, Türkiye’de görülen ay’a göre Türkiye’de oruç tutulması, Avrupa’da görülen ay’a göre Avrupa’da oruç tutulması derler. İhtilaf-ı metali.

Esasen evvela şunu arz edeyim; Bu cumhuru fukahaya ters bir şeydir.

Saniyen; dayandığı hadis zayıftır, hadis kriterleri bakımından.

Salisen; İhtilaf-ı Metalii anlamak, eski devirlerde yeri satıh halinde görenlerin anladığı gibi olmaması gerektir.

Eski devirde ihtilaf-ı metalii anlıyorlardı. Şam’da hilal görülürse Türkiye’de görülmez. Mısır’da görülürse Türkiye’de görülmez. Niçin? Küreyi arz bir satıhtı. Düz bir satıhta öyle anlayabilirler.

Vakıa 8 asırdan beri 9 asırdan beri küre-i arzın küreviyeti anlatılmaktadır. Meselâ; Fahrüddin-i Razi 8 asır evvel yazdığı tefsirin (Ellezî ceale lekumul arda mehden ) ayetinde;” küre-i arz küredir ve dönüyor” diyor. Ondan daha evvel olan Zemahşeri 8-9 asır evvel yazdığı tefsirde (Ellezî ceale lekumul arda firâşen) Sure-i Bakara’ daki, bakın tefsire “küre-i arz küredir ve dönüyor’. Kopernik’ten çok evvel Galileo’ dan çok evvel söylemişler.

6-7 tane tefsir bu mevzuda kemal-i ciddiyet ve hassasiyetle anlatıyorlar bu mevzuu. Döndüğünü ve hareket ettiğini. 9 asır evvel yazılmış tefsir.

Küre-i arz küredir. Küre-i arzın küreviyetine göre satıh değil yani. İhtilaf-ı metaliî öyle anlıyalım. Küreviyetine göre şayet Kahire ile İzmir aynı dilimde bulunuyorsa, aynı anda hem Kahire’de hem de İzmir’de hilal görülür. Bu mesele başka türlü anlaşılmaz. Erzurum ile Suriye aynı yer diliminde bulunuyorsa aynı an da görülür.

Ama bakın bizim ihtilaf-ı metali’ anlayışımız çok komiktir. Komiktir diyorum şer’i meseleyi anlatırken. -Niye komiktir? -Şöyle komiktir.

Mardin’in bir köyünün yarısı Irak’ta kalmış, yarısı bizde kalmış. Suriye’nin bir köyünün yarısı Suriye’de kalmış, yarısı bizde kalmış. İhtilaf-ı metali’ diye köyün yarısı iki gün evvel tutuyor, yarısı da iki gün sonra tutuyor.

Güler misiniz ağlar mısınız bu ihtilaf-ı metali’ anlayışına? İhtilaf-ı metali’ bahis mevzuu ise, Türkiye’nin hepsinde aynı gün oruç tutulması hatalıdır. Niçin? Kars’la Edirne arasında yer dilimleri var. Esas burada bölmek lazım. Sen radyodan ilan edip oruç tutun diyemezsin. Eğer ihtilaf-ı metaliye göre ise o dilimde tutan ayrı gün, o dilimde tutan da ayrı gün tutması lâzım. Anladınız mı meseleyi. Çok basit bir şey. Bu da işin bir şıkkıdır.

Bir yerde ilan edildi mi tutulur, itibar edelim ihtilaf-i metalii. Fakat coğrafi durumuna göre yerini itibar edelim. Mutike olmayalım, güldürücü olmayalım.

Rabian; Astronomik hesaplar yanlış. Yanlış. İngiltere’de yapsa yanlış, Türkiye’de yapsa yanlış. Neye göre yanlış? Yani ben burada dururken rasathanenin başında değilim, önümde büyük bir teleskop yok. Gözetmiyorum çok rahat yanlış diyorum. Neden? Ezbere konuşmaz ki insan. Şundan dolayı yanlış;

Bize göre kameri günün tesbiti ile astronomi adamlarına göre kameri günün tesbiti arasında fark vardır. -Bak şimdi-Bağışlayın-Hilâl arz ettim. Kamer, menazili kameriyede hareket ederken, bittiği noktada çok ince bir ip olarak teşekkül etmeğe başlar. İnce bir ip olarak.

Düşünelim ki, meselâ. Saat sabah 7.00, Kars’ta hilâl teşekkül etmeğe başladı. Kars’tan Edirne ufkuna gelinceye kadar 4 saat geçti. Bu 24 saatte 4 saat bir gelişme kaydetmiş olacaktır. Yani biz bu hilâle ne diyoruz? 0,1 veya 0,2 bir hilâl diyoruz değil mi? Fakat yine hilâl. Bir insan keskin gözüyle bu 0,1 yani 24 saat üzerinden geçmemiş hilâli görse, buna yine hilâl diyecektir. Ama 0,1; 0,2; 0,3; 0,4… ;10 tam hilâl. Yani 24 saatlik ömrü olan bir hilal tam günlük bir hilâldir.

Astronomide -isterseniz sorun- hilal üzerinden 24 saat geçmeden hilâl saymazlar. Fark oradan çıkıyor. Meselâ; Bugün saat 12 de teşekkül etmeğe başladı öğlende hilâl. Akşam biz, 6 saatlik bir hilâli görürüz. Hilâli gördük diye oruç tutarız.

Astronomi adamları bakarlar, derler ki; bunun üzerinden 24 saat geçmediği için buna hilal denmez. Ne denir buna? hilalin parçası… 24 saat geçmesini beklerler, hâlbuki 24 saat değil, 6 saatlik hilâl vardı. Ertesi gün saat 24:00’de hilâle bir diyecekler onlar. 30 saatlik hilâle 24 saatlik hilâl diyorlar onlar. Anladınız mı farkı?

Türkiye’de sittin sene oruç tutulsa hep bu hilâlin 0,1; 0,2 ; 0,3 olduğundan ötürü, bizde hep bir gün yenecek, onlarda ise tam tutulacaktır. İşin sırrı burada.

Şeriat bize hilâli görmenize göre oruç tutun derken, demiyor ki siz hilalin 0,1; 0,2; 0,3; 0,4 ünü demiyor. İstersen birini görürsün, istersen ikisini, istersen yarısını, istersen bütününü görürsün, neresini görürsen gör oruç tutacaksın. Çünkü rü’yete bağlamıştır.

İşte böyle astronomik bir yanlışlıktan ötürü Alem-i İslam’da fahiş bir hata oluyor. Takvimle hareket eden maarif memleket ve birde Türkiye bu hatayı irtikab ediyor, maalesef.

Birde, hem nasıl bir.

Hamisen: Türkiye’de iddia ediyorlar. Diyorlar ki; Türkiye’nin hesapları doğrudur. “Sonra hacca gidiyorlar. Bu senede gitmişlerdi. Bir sürü hocalarımızla beraber, muhterem zevatla beraber, iki gün evvel Arafat’a çıkıldı. Efendimiz buyuruyor ki;

“Hac Arafat demektir.” Yani Arefe günü Arafat’ta bulunmazsa bir insan haccı bedava. Ertesi sene bir daha gidecek.

Şayet, Türkiye’de hilâlin takvime göre oluşu-doğuşu doğru ise, oradaki yanlıştır. Niçin burada ısrar edipte orada Arafat’a beraber çıkıyorlar?  Anlayalım bunu. Oradaki doğru ise buradaki inhiraflarının manası nedir? Niçin (dual) görünüyorlar? Niçin riyakârlık. Neden iki milleti idare etmek birden? İşin doğrusu bir olur.

Bir şey, bir doğru şey bir tane olur. İki tane olmaz. İki yönü olmaz onun. Bu sene ise Arefeden iki gün evvel Arafat’a çıkıldı. Ve burada “ille de bizimki doğrudur “diyenlerde çıktılar, beklemediler. Yani “iki gün sonra çıkarız, bizimki doğrudur.” diye çıktılar.

Bundan anlaşılıyor ki; Türkiye’ de bu mesele bir inadın kurbanıdır.

Muhterem Fethullah Gülen Hocaefendi’nin eski yıllardaki soru-cevap bant deşifresidir.