Ashabı Güzin; zübdei ümmet, vesîlei hidayettir, onlardan herhangisine ittiba eden kimse sahai hidayete vâsıl olur. Binaenaleyh bizim vazifemiz cümlesinin hakkında hürmet ve muhabbette bulunmaktadır. Ashabı kirâmdan bâzı zevatı âliye hakkında fevkalâde bir muhabbet ve hürmetle mütehassis olmamız diğerleri hakkında adavet ve husumet şaibesini asla mutazammın olmamalıdır. Böyle bir hal bizim için hiçbir fâide temin etmez, belki indellah mesûl ve huzur-ı nebevide mahcup olmamıza sebebiyet verir.
Bu böyle iken ne kadar şeyanı teessüftür ki, bundan on dört asır evvel ashabı kiramdan bazıları arasında vukua gelen bir ihtilâf dolayısiyle hâlâ âlemi İslâmda muhtelif cereyanlar mevcut bulunuyor, bu yüzden ehl-i islam beyninde bir adavet ve husumet hüküm ferma oluyor, bu keyfiyet İslam ciheti camiasını haleldar ederek İslam kuvvetini za’fa uğratıyor; bu gibi tarihi vakalar tarih noktai nazarından edeb dairesinde muhakeme olunabilir. Fakat bu muhakeme hiçbir veçhile bizim ashabı kirama karşı ifasına dinen mecbur olduğumuz vazifei tazimi ihlal ve beynimize münaferet ilka etmemelidir. İşte Cemel ve Sıffin vakaları da bu misüllü vukuatı tarihiyedendir. Şöyle ki;
Camiül Kur’an ünvanı mefharetini haiz bulunan Hazreti Osman’ın şehadeti hazinanesi üzerine Müslümanlar arasında büyük bir galayan vücuda gelmiş, bu yüzden İmam Ali ile Talha ve Zübeyr hazaretı beyninde, kezalik Hazreti Ali ile Cenabı Muaviye arasında bir ihtilaf zuhur etmiştir.
Müşarünileyhin hunı mazlumanesini akıtmış olan canilerin hakkında hükm-ü şer’inin derhal icra olunması, gerek Talha ile Zübeyr ve gerek Muaviye hazretleri tarafından talep olunuyor. “Cenab-ı Zinnureynin katilleri hakkında kısas icra edilmezse kitabullahın hükmü terkedilmiş olur.” deniliyordu.
Aliyyül Murteza Hazretleri ise bu hususta müteenniyane hareket edilmesini muvafık görüyordu. Vakıa şehidi mazlumun katilleri öyle muayyen iki üç kimseden ibaret değildi. Mısır’dan Basra ile Kufe’den gelmiş birçok asilerden müteşekkil idi, bunların arkasında da birçok aşiret vardı; Binaenaleyh bunların içinden katilleri tefrik ederek haklarında hemen hükmü kısası icra etmek cemiyeti İslamiye arasında daha büyük faciaların zuhuruna sebebiyet verebilirdi; maahaza Hazreti Ali henüz makamı hilafete geçmiş erbabı fesadı tenkil edebilecek kuvvet bulamamıştı. Bunun için katillerin atiyen elde edilerek cezadide edilmelerini tensip buyuruyordu. Hikmet ve maslahat muktezası da bu idi. Fakat diğer taraf bu hareketi ahkâmı şer’iyyenin icrası hususunda bir müsamaha telakki etmişti. Bunun üzerine îmam-ı Ali ile Talha ve Zübeyr hazeratı beyninde Basra kurbünde bir muharebe vukua geldi. Bu muharebede Ümmül’müminîn Hazreti Aişe dahi bulunmuştur. Müsarünileyha evvelemirde ademi muvafakat göstermişse de muahharen hemşirezadesi (Abdullah İbni Zübeyr) nin niyaz ve ısrarı üzerine Basra Canibine azimet etmiş ve kendine tahsis edilen bir deveye râkib olarak meydanı harpte bulunmuştu. Bunun için bu vakaya (Cemel Muharebesi) denilmiştir. Talha ile Zübeyir Hazretleri imamı Ali’nin vuku bulan nasihati üzerine meydanı harbi terk ederek birer tarafa çekilmişler ise de kendi ordularına mensup iki hain tarafından şehid edilmişlerdir.
Bu vaka bertaraf olur olmaz Hazreti Ali ile Cenâbı Muaviye arasında Fırat civarında daha şedid muharebeler zuhur etmiş, bu defa daha ziyade Müslüman kanı akmıştır. Bunlar (Sıffin Muharebeleri) diye meşhurdur.
Şüphe yok ki bu dilsûz vakalar mücerret tarafeynin içtihatlarındaki ihtilâftan neş’et etmiştir. Bütün ehli sünnet uleması ve münevverihleri buna kanidir. Yine şüphe yoktur ki, Aliyyülmurteza Hazretleri içtihadında musib, diğerleri muhti idi; fakat haizi salâhiyet olan zevatın içtihatlarındaki ademi isabetlerinden dolayı muaheze edilmeyecekleri de malûmdur. Hattâ aralarında ehli İslâmı ilelebed eşkibar eden o hazin vakalar zuhur etmekle beraber yine o muhterem zevat yekdiğerinin ulüvvi kadrini tebcil etmiş; birbirine karşı muhabbet ve hürmetle mütehassis bulunmuşlardır.
Mâlum olduğu üzere Hazreti Ali, Talha ile Zübeyir Hazretlerinin vuku bulan şehadetlerinden pek müteessir olmuş, gözlerinden yaşlar akmıştır.
Müşarünileyh Sıffîn muharebelerinde her iki taraftan katlonulanların cennetlik olduklarını cümlei cemilesiyle beyan etmiş ve bir kerre: “Muaviyenin imaretini o kadar kerih görmeyiniz, çünkü onu gâibederseniz başların arkadan zuhur ettiğini görürsünüz” demişti. Filhakika öyle de olmuştur.
Hazreti Muaviye’den dahi mervîdir ki, bir şahıs kendisinden bir mesele sormuş, o da İmamı Ali’den sual et demiş; bunun üzerine ol şahıs; “Ya Emîrelmüminîn! Bu mesele hakkında senin vereceğin cevap bence Ali’nin cevabından daha merguptur” demekle Hazreti Muaviye; “Ne fena söyledin, sen bir zatı kerih görüyorsun ki, Resuli Ekrem anı ilm ile izâz etmiş buyurmuştur.
Cenâbı Muaviye’nin Aliyülmurtaza kerremullahû veçheh Hazretleri hakkında minberlerde sebbü şetm ettiğine dair olan rivayetler biesastır, huffazı hadis tarafından naklolunmamıştır. Beynelmüslimin dehâsile, hüsni diyanet ve siyaset ile şöhretşiâr olan Hazreti Muaviye’nin bu gibi küçüklüklerde bulunarak ehli islamı kendisinden tenfir edeceğine ukul-i selime ashabı imkân veremez.
Muaviye hazretlerinin oğlu Yezid’i veliaht tayin etmesi de bir siyaseti zamane, bir muhabbeti pederâne neticesidir. Zaten müşârenileyh âhir-i ömründe “Yezid’e olan kemali muhabbetim hilâfeti ana tevcihe sebep oldu” demiştir.
Maamafih (mugayretü bi nüşa’be) gibi bazı zatlar Hazreti Muaviye’yi bu cihete teşvik etmiş “Yâ Emîrelmüminîn! Gördük ki Osman’dan sonra nasıl ihtilâf vuku buldu, ne kadar kanlar döküldü, Yezid’i veliaht edersen âtiyen böyle bir fitne vukua gelmez” demişlerdi.
Filvâki o zaman Kureyş arasından beni Ümmiyye’den daha kuvvetli bir cemaat yoktu. Hazreti Muaviye hükümeti Beni Haşim’den bir zata veya diğer bir aileye terk etmek isteseydi bile Beni Ümmiyye ricali buna muvaffak etmezlerdi. Cemiyeti İslamiye arasında yeniden ihtilaller yüz gösterirdi. Nitekim Ömer Übnül Aziz hilafeti Hazreti Sıddık’ın hafidi Kasım’a tefvik etmek istediği halde Emevilerin eşraf ve âyanından hayfederek bu arzusunu mevkii fi’le vazedememişti.
İbni Hâceril Haytemî, İbni Haldun gibi meşhur alim ve müverrihlerin beyanına göre Hazreti Muaviye oğlu Yezid’in fıskına muttali değildi. Yezid pederine karşı hüsniamal ibraz ederdi, hatta bir aralık bazı fena hallerinden vazgeçmiştir. Bazı zevatın Yezid’i istememeleri hasede hamdolunuyordu.
Hazreti Muaviye marazı mevtinde Yezid’i huzuruna celbederek kendisine birtakım vasiyetlerde bulunmuş ve demiştir ki “ İmam Hüseyin zayıf bir zattır, ehli Kûfe onu senin üzerine huruç ittirebilirler, ona zaferyâb olduğun vakit aff-ü safh ile muamele et, onun bize karabeti ve büyük hakkı var¬dır. Bâhusus sıbtı nebidir.”
Hâsılı sadrı islamda en muhterem zatlar arasında mücerret içtihat ve ilcayı maslahattan dolayı vukua gelen bu gibi ihti’lafat ve muharebat hakkında:VE KÂNE EMRULLAHİ KADEREN MAKDURA demekten başka çaremiz yoktur. Hele Aşerei Mübeşşereden olan, dini islâm uğrunda iptidayı zuhurundan itibaren her fedakârlıkta bulunarak Seyyidi Kâinât Efendimiz’in iltifatı seniyyelerini ihraz eden Talha ve Zübeyir Hazretleri hakkında hürmet ve muhabbete münafi mütallatta bulunmak asla caiz olamaz.
Hazreti Muaviye’ye gelince, bu zat ashabı kiram arasında büyük bir yeri olup kendisine talim olunarak Ebâbekr, Ömer, Osman radıyallahu tea’la anmüm hazeratı tarafından emir, vali tayin olunmuştur. Resuli Ekrem Efendimiz Hareti Muaviye’nin mülk ve saltanata nail olacağını bir mucize olmak üzere hadîsi şerifiyle evvelce haber vermiştir. Bu cihetle Hazreti Muaviye kendisinin hilâfete nail olacağına kani bulunmuştu. Nebiyi Zîşan efendimiz onun hakkında dua buyurmuştur. Şüphe yok ki bu duayı nebevi icabete karin olmuştur.
Artık böyle bir zat hakkında zebandirazlık etmek nasıl şîmei edebe muvafık olur? Biz zamanımızda tahaddüs eden birçok vukuatın esbab ve avamiline bile bihakkın muttali olamıyoruz. Şu halde bundan asırlarca mukaddem iki fırkai islâmiye arasında vukua gelmiş olan bir ihtilâftan dolayı bir taraf hakkında husumet ve adavet izhâr, sû-i tefevvühata cür’et etmek nasıl câiz olabilir?
Bu iki taraftan biri hakkında şîmei edep ve diyanete muvafık olmayacak bir tarzda Iisan kullanan müverrihler yok değildir. Fakat bu müverrihlerin malûmatı, bu babdaki muhakematı güzelce tedkîk edilirse bunların nihayet bir iki menbadan tereşşüh etmiş ve galeyanı hisse müstenid bulunmuş olduğu pek güzel keşfolunur. Bu husustaki rivayetlerin kâffesini birer sabit hakikat olmak üzere telâkki etmek muvafık değildir.
Bir hadîsi nebevide: “Cenabı Allah ümmetimden bir kimse hakkında hayır murad ederse ashabımın muhabbetini anın kalbine ilka buyurur” denilmiştir.
Binaberin biz Peygamberi Âlişan Efendimizin sahabet ve iltifatiyle şerefyab olan bütün ashabı güzîne karşı an samimülkalb muhabbet ve hürmette bulunmayı bir dinî vazife telakki eder, ihtiramı muhıl olan efkâr ve mütalâatı İslâm âdâbına münafi addeyleriz. Radiyallahü Teâlâ anhüm ecmain.
Ömer Nasuhi Bilmen – Muvazzah İlmi Kelam adlı eserinden alınmıştır.
]]>Ramazan Ayında Doğanlar
Bazı kaynaklarda Hz. Peygamber’in bizzat kendisinin de ramazan ayında doğduğu ile ilgili bilgiler mevcuttur. Mesela İbn Kesir’de geçen bir rivayete göre, Hz. Peygamber’in, Ramazanın on ikinci günü doğduğu belirtilir. Çoğu rivayette annesinin Hz. Peygamber’e Muharrem’in onuncu günü hamile kaldığı; fil olayından üç yıl sonra o yılın Ramazan ayının on ikisinde doğduğu nakledilmektedir.
Hz. Peygamber döneminde ramazan ayında meydana gelen doğumların en önemlisi, Hz.Peygamber’in torunu, Ali b. Ebû Talib’in oğlu Hasan’ın, hicretin 3.yılının Ramazan ayında doğmuş olmasıdır.
Hicretin ikinci yılında Bedir muharebesi dönüşü Hz. Fatıma ile Hz. Ali evlenmişlerdi. Evliliğin ilk senesinde Hz. Hasan dünyaya gelmiştir. Peygamber (a.s) Onun doğumuna çok sevinmiş ve mutlu olmuştur. Hz. Hasan’ın doğumundan sonra iki koçu akika kurbanı olarak kesmiş; traş ederek saçlarının ağırlığınca gümüşün fakirlere dağıtılmasını emretmiştir. Çocuğa ne isim koymayı düşündüğü sorusuna Hz. Ali, Harb veya Hamza koymayı düşündüğünü söylemişse de Hz. Peygamber Cahiliye devrinde bilinmeyen Hasan adını vererek kulağına ezan okumuş ve Araplarda adet olduğu üzere ona Ebû Muhammed künyesini vermiştir.
Ramazan Ayında Vefat Edenler
Hz. Peygamber döneminde Ramazan ayında bazı üzücü hadiseler de yaşanmış; kimi kıymetli şahsiyetler bu ayda hayata veda etmişlerdir. Mesela, bunlardan Hz.Muhammed (a.s)’ın her zaman koruyup kollayıcısı olan amcası Ebû Talib’in, nübüvvetin 10. yılı Ramazan ayında, (Peygamber’in) kendi eşinden 3 gün önce vefat etmesi bunlardan biridir. Aynı şekilde Hz. Hatice, nübüvvetin 10. yılında Kureyş’in boykotunun sona ermesinden kısa bir süre sonra, hicretten 3 yıl önce Ramazan ayında 65 yaşında iken vefat etmiştir.
Hz. Peygamber’in kızı Rukiye de ramazan ayında vefat etmiştir. Hz. Osman’la evli olan Hz. Rukiyye, Bedir Seferine hazırlık yapıldığı sırada hastalanmıştı. Eşi Hz. Osman, Hz. Peygamber’in emriyle ona bakmak üzere Medine’de bırakılmıştı. Zeyd b.Harise, Bedir zaferinin haberini Medine’ye getirdiği sırada Hz. Rukiyye vefat etmişti.
Ramazan ayında vefat eden bir diğer kişi de, Hz. Peygamber’in Mariye’den olan oğlu İbrahim’dir. İbrahim, Hz. Peygamber’in Tebük dönüşünde vefat etmiştir. İbrahim vefat ettiği gün güneş tutulmuş ve bir kısım insan, güneşin İbrahim’in ölümünden dolayı tutulduğunu sanmışlardı. Hz. Peygamber de onları uyararak, onlara ayın ve güneşin Allah’ın ayetlerinden olduğunu, bir insanın doğumu veya ölümünden dolayı tutulmayacaklarını söylemiştir. Böyle durumlarda Allah’ı zikredip, namaz kılmalarını tavsiye etmiştir.
Hz. Peygamber’in en küçük kızı Hz. Fatıma da babasının vefatından kısa bir müddet sonra hicretin 11. (632) yılının Ramazan ayının 3. günü 29 yaşında iken hayata veda etmişti.
Benzer şekilde Hz. Peygamber’in Hayber savaşından sonra safiy hakkı olarak alıp azat ederek evlendiği Hz. Safiyye bint Huyey b. Ahtab da 50 veya 52 yaşlarında (50/671) Ramazan ayında vefat etmiş ve Bakî mezarlığına defnedilmiştir.
Rasulullah’ın eşi Hz. Aişe de hicretin 58. (678) yılı Salı gecesi Ramazan’dan 17 gece geçince vefat etti. Cenaze namazını Ebû Hureyre kıldı ve Bakî mezarlığına defnedildi.
Ramazan ayında vefat edenlerden biri Peygamberimizin damadı Hz. Ali’dir. Hz. Ali, hicretin 35. (656) yılında, Müslümanların dördüncü halifesi olmuş; hicretin 40. (661) yılında ramazan ayında sabah namazına giderken, Abdurrahman b. Mülcem tarafından, başına vurulan ve alnından beynine kadar işleyen kılıç darbesi ile ağır şekilde yaralanarak iki gece sonra şehit olarak vefat etmiştir.
Ramazan Ayında Yapılan Evlilikler
Ramazan ayında gerçekleşen önemli sosyo-kültürel olaylardan biri de bu aya denk gelen evliliklerdir. Hz. Peygamber’in bizzat kendisinin bazı evlilikleri ramazan ayında gerçekleşmiştir. Hz. Peygamber nübüvvetin 10. yılı (620) Ramazan ayında Osman b. Maz’un’un zevcesi Havle bint Hâkim es-Sülemiyye’nin teklifi ile Hz. Ebûbekir’in kızı Aişe ve Zem’a’nın kızı Sevde’ye talip olmuştur. Rivayetlere göre bu süreç şöyle işlemiştir: Havle bir gün Hz. Peygamber’in evine gelerek ona Hatice’nin yokluğunun hissedildiğini, bu yüzden de Peygamber’in evlenip evlenmek istemediğini sormuştur. Hz. Peygamber de böyle bir eksikliğin kiminle giderileceğini sorunca Havle ona, Hz. Ebûbekir’in kızı Aişe ile Zem’a’nın kızı Sevde’yi tavsiye etmiştir. Bunun üzerine Hz. Peygamber ondan durumu kendileri ile konuşmasını istemiştir. Havle, ilk olarak Ebûbekir’in evine giderek durumu onlarla paylaşmıştır. Hz. Ebûbekir, Aişe’nin Hz. Peygamber’in din kardeşinin kızı olduğu gerekçesiyle böyle bir evliliğin Hz. Peygamber için helalliği konusundaki şüphelerini dile getirmiştir. Havle Hz. Peygamber’in yanına dönerek Ebûbekir’in çekincesini iletmiştir. Bunun üzerine Hz. Peygamber, onunla arasındaki kardeşliğin kan ve sütkardeşliği değil, din kardeşliği olduğunu; bu yüzden böyle bir durumun evliliğe engel olmadığını belirtmiştir. Havle dönüp durumu Hz. Ebûbekir’e bildirince, o, Mut’im b. Adiy’in oğlu Cübeyr’e nişanladığı Aişe hakkında konuşmak üzere Mut’im’in yanına gitmiştir. Onun, İslam aleyhine ileri-geri konuşmaya başlaması üzerine gerçekleşecek bir evliliğin uygun olmayacağına kanaat getiren Hz. Ebûbekir, nişanı atmış; ardından da Hz. Peygamber’i evine davet ederek Hz. Aişe’yi kendisine nişanlamıştır.
Nübüvvetin 10. yılı (620) Ramazan ayında gerçekleşen nişandan sonra Hz. Peygamber Aişe ile dört sene sonra Medine’ye hicretin 1. (622) yılı Şevval ayında Medine’de evlenmişlerdir. Bazı kaynaklarda Hz. Peygamber’in Aişe ile evliliğinin 623 yılının ramazan ayında gerçekleştiğine dair rivayetler vardır. Bu evlilik, Hz. Peygamber’in 3. evliliği idi. Hz. Aişe düğünü ile ilgili olarak evde bulunduğu sırada Peygamber Efendimizin yanında Ensardan bazı kimselerle geldiğini, annesinin kendisini alıp odaya götürerek saçlarını taradığını, elini-yüzünü yıkadığını, ondan sonra da Hz. Peygamber’in bulunduğu odaya götürerek ona “işte eşiniz budur; mübarek olsun” dediğini anlatır. Hz. Aişe, Sa’d b. Ubade’nin gönderdiği bir kâse sütün düğün yemeği olduğunu, yokluk sebebiyle bir koyun dahi kestirilmediğini esefle ifade etmiştir. Hz. Peygamber o sütten içtikten sonra, içmesi için Hz. Aişe’ye ikram etmiş; ancak Aişe utandığı için önce içmemiş; ancak Hz. Peygamber’in ısrarı üzerine sütü alıp içmiştir.
Yukarıda da ifade edildiği üzere, Havle, Aişe’ye dünürlükten sonra, Sevde bint Zem’a’nın yanına giderek aynı şekilde Peygamber’in evlenme talebini kendisine bildirdi. Sevde ise Havle’ye durumu babası ile görüşmesinin daha iyi olacağını ifade etmiştir. Çok yaşlı olan baba Zem’a, Hz. Peygamber’in çok şerefli biri olduğunu söylemiş ve kızının konuyla ilgili görüşünü sormuştur. Sevde ise onunla nikâhlanmak istediğini ancak vefat eden kocasından kalan 5-6 çocuğu olduğunu belirterek Hz. Peygamber’e külfet olabileceği endişesini dile getirmiştir. Hz. Peygamber’in bu durumun kendisi için problem olmadığını belirtmesi üzerine evlilik gerçekleşmiştir. Hatice’den sonra Hz. Peygamber’in yaptığı bu ilk evlilik nübüvvetin 10. (620) yılı Ramazan ayında gerçekleşmiştir.
Hz. Peygamber’in başka bazı evlilikleri de yine Ramazan ayında gerçekleşmiştir. Hicretin 3. (625) yılı Ramazan ayında Zeynep bint Huzeyme ile yaptığı evlilik bunlardan biridir. Peygamberimizin eşleri içerisinde “Ummü’l-Mesakin” (Miskinkerin annesi) olarak şöhret bulan Zeynep bint Huzeyme’nin Hz. Peygamber ile evliliği ancak 2 veya 3 ay sürmüştür.
Ramazan ayında yapılan evliliklerden biri de Allah Rasulü’nün kızı Fatıma ile Ali’nin evliliğidir. Hz. Ali ile Fatıma’nın nikâhları hicretin 2. (624) yılı ramazan ayında kıyılmıştır. Düğünleri ise aynı senenin Zilhicce ayında gerçekleşmiştir.
Hz. Peygamber’in Ramazan Ayındaki Tutum ve Davranışları
Hz. Peygamber (a.s) ramazan ayında topluma örnek olacak bazı davranışlar sergiler; toplumda yerleşmesi açısından bu şekilde davranmasının sebeplerini de insanlara izah ederdi. Mesela bir gün Hz. Safiye itikâfta olan Hz. Peygamber’i görmeye gelmiş, dönüşte de eşi onu uğurlamak üzere ona biraz eşlik etmişti. Onları gece vakti gören 2 kişi hızlıca yürümeye başlayınca, Hz. Peygamber onları durdurarak kendilerine yanındaki kişinin eşi Safiye olduğunu bildirmiş, açıklama yapma sebebini de, şeytanın insanın damarlarındaki kan gibi insan vücudunda dolaşarak insana vesvese vermesi şeklinde izah etmiştir. Hz. Peygamber’in başından geçen bu olay, yanlış anlaşılmaya mahal olabilecek bazı davranışların, insanların aklında şüphe bırakmaması için açıklanması gerektiğini göstermektedir.
Hz. Peygamber’in Ramazan aylarında, senenin diğer aylarında olduğundan daha fazla cömert olduğu belirtilir. O, Ramazan ayı gelince esirleri serbest bırakır; insanların meşru taleplerini de asla geri çevirmezdi. Bu davranışlarıyla ashabına da örnek olurdu.
Ramazan Ayında Yaşanan Bazı Toplumsal Olaylar
Hz. Peygamber döneminde ramazan ayında bazı önemli toplumsal olaylar da meydana gelmiştir. Mesela, İsra ve Miraç, Muhacir-Ensar kardeşliği (muâhât) gibi toplumsal açıdan fevkalade önemli bazı olaylar, Ramazan ayına denk gelmiştir.
Ramazan ayında meydana gelen kuraklık ile bunun sonucu olarak yağmur duasına çıkılması da, bu ayda yaşanan toplumsal olaylar arasında sayılabilir.
İsra ve Miraç Hadisesi
Hz. Peygamber’in 3 yıl süren boykotun ardından (616-619) eşi ile amcasını kaybetmesinden sonra uzak akrabalarının bulunduğu Taife gitmesi ve orada da büyük bir tepkiyle karşılaşması, kendisini son derece üzmüştü. Bu olaylardan sonra Allah’ın bir mükâfatı olmak üzere onu kendi huzuruna çağırması ve ona Mescid-i Aksâ, semanın katları, Cennet ve Cehennem gibi kutsal yerleri göstermesi olayı olan İsra ve Miraç hadisesinin de bazı kaynaklarda nübüvvetin 12. yılı (621) Ramazan ayının 17. veya 29. günü gerçekleştiği ifade edilmiştir.
İsra ve Miraç olayının, Hz. Peygamber’i teselli etmesi yanında toplumsal açıdan da pek çok etkileri olduğu göz önünde bulundurulmalıdır. Konumuz Hz. Peygamber döneminde Ramazan olduğu için, bu ayda gerçekleştiği kabul edilen söz konusu olayın sosyo-kültürel açıdan etkisi de önem taşımaktadır. Konuyla ilgili bütün tartışmalar Ramazan ayında gerçekleşmiştir.
Bilindiği gibi semavî yolculuğun dönüşünde Hz. Peygamber, bu gece yolculuğu sırasında ruhi-manevi alanda başından geçen durum ve olayları etrafındakilere anlattığında, kendisini dinleyenlerin gösterdiği tepkilerin değişik şekillerde tezâhür ettiği görülmektedir. Bunlardan bazıları kendisini alaya almışlar ve ondan Kudüs şehrinin görünüş ve durumunu anlatmasını istemişlerdi. Diğer bir kısmı, günlerdir gelmesini bekledikleri ticaret kervanlarının şimdi nerede bulunduğunu söylemesini talep etmişlerdi. Yine bu olayın büyüklüğüne tahammül edememiş, İslam’a yeni girmiş bazı kişilerin dinden çıkmaları da , bu olayın toplumda yaratmış olduğu etkileri görmemize yardımcı olabilir. Hz. Peygamber’e bağlı olan insanların ise, Hz. Ebûbekir gibi, olay kendilerine anlatılınca bizzat Peygamber’den duymadıkları halde “o söylediyse mutlaka doğrudur” diyerek, Peygamber’e olan güven ve sadâkatlerini ifade etmeleri de toplumun dini açıdan farklı bir kesiminin durumunu göstermesi açısından dikkat çekmekte ve olayın yankılarını göstermektedir. Zaten Allah da, bu olay üzerine indirmiş olduğu ayetlerde, Peygamberine göstermiş olduğu rüyanın insanlar arasında muhakkak bir fitne ve karışıklık hali olacağını ifade etmiştir.
Muhacir- Ensar Kardeşliği
Hz. Peygamber döneminde Ramazan ayında gerçekleşen, dini ve sosyo¬kültürel fevkalade önemli bir diğer olay da Mekke’den hicret edip gelen muhacir ile Medineli ensarın kardeş ilan edilmeleridir. Hz. Peygamber, toplum içindeki birlik ve beraberliği sağlamak amacıyla Müslümanları kardeşleştirme yoluna gitmiştir. Bu sebeple Ramazan ayında mescide giren Hz. Peygamber, insanları isim isim sayarak yanına toplamış; daha sonra da onlara, Allah’ın melekleri kardeşleştirdiği gibi kendisinin de onları kardeşleştireceğini ilan ederek başta Ebûbekir ve Ömer olmak üzere tüm sahabileri kardeş ilan etmiştir.
Kardeşleştirilen kimselerin sayısının 45’er kişiden 90 veya 50’şer kişiden 100 kişi olduğu söylendiği gibi, ensardan biriyle kardeşleştirilmeyen hiçbir muhacirin kalmadığı da rivayet edilmektedir. Kardeşleştirilen kişilerle ilgili kaynaklarda geniş olarak bilgiler verilmekle birlikte biz burada birkaç örnek vermekle yetineceğiz. Bunlardan Ebû Bekir ile Hârice b. Zeyd, Abdullah b. Mes’ud ile Muâz b. Cebel, Mus’ab b. Umeyr ile Ka’b b. Mâlik, Zeyd b. Harise ile Hz. Hamza, Ebû Hûzeyfe’nin azatlısı Sâlim ile Ebû Ubeyde b. Cerrah, Bilal-i Hâbeşi ile Ubeyde b. Hâris kardeşleştirilen kişiler arasında yer alırlar.
Görüldüğü gibi Ramazan ayında gerçekleştirilen bu faaliyet, rastgele seçilen 2 kişinin bir araya getirilmesiyle oluşturulmamış, bilakis hicretten itibaren 6 ayı aşkın bir süre zarfında Peygamber’in Müslümanları iyice tanıyarak, durumlarını inceleyerek ve her çift arasında ortak vasıflar bularak gerçekleşmiştir.
Okuma-Yazma Hususuna Önem Verilmesi
Hz. Peygamber döneminde, Ramazan ayında gerçekleşen Bedir Savaşı sonucu ele geçirilen Mekkeli müşriklerden yoksul olanların karşılıksız, okuma-yazma bilenlerin ise on Müslüman’a okuma-yazma öğretmeleri şartıyla serbest bırakılmaları, İslam kültür tarihi açısından çok önemli bir olaydır. Bu olay, aynı zamanda Müslüman toplumun ilme verdiği öneme ve Peygamber döneminde Ramazan ayında gerçekleşen kültürel olaylara da örnek teşkil etmiştir.
Asayiş Problemlerinin Azalması
Hz. Peygamber döneminde Ramazan ayında asayiş problemlerine pek rastlanmazdı. Çünkü Peygamber (a.s), Müslümanlara, orucun bir kalkan olduğunu ve oruçlunun kötü söz söylememesi gerektiğini söylerdi. Oruçlu kimseyle itişmek ve dalaşmak isteyen olursa, oruçlu olunduğunun ifade edilmesini ve kavga edilmemesini tenbih ederdi. Bu ve benzeri nasihatler, Ramazan ayında Müslümanlara farklı bir davranış duyarlılığı kazandırmıştır. Ramazan ayı, sadece Hz. Peygamber döneminde değil, günümüzde bile pek çok olumsuz davranışların daha az sergilendiği bir ay olarak dikkat çekmektedir.
Kıtlık ve Yağmur Duası
Ramazan ayında yaşanan başka bir sosyo-kültürel olay da hicretin 6. (628) yılında Medine’de baş gösteren şiddetli bir kuraklıktır. Hz. Peygamber, bu durum üzerine insanlarla birlikte yağmur duasına çıkmıştır. Sesli olarak 2 rekât namaz kılmış, kıbleye yönelmiş ve elbisesini ters çevirmiştir.
Yardımlaşma
Hz. Peygamber döneminde sosyo-kültürel olaylar arasında yardımlaşma konusu da muhakkak zikredilmelidir. Toplumsal bir olay olan yardımlaşma insanlar arasında kaynaşmaya ve dayanışmaya yol açan bir eylemdir. Sosyal boyutunun yanında dini bir boyutu da olan fıtır sadakası ile onun dışında verilen sadakalar, Ramazan ayının en dikkat çeken yardımlaşma faaliyetleridir.
Sadaka-i Fıtır
Hz. Peygamber, Ramazan orucunun farz kılınmasıyla birlikte fıtır sadakası vererek diğer Müslümanlara da vermeleri konusunda emirler vermiştir.
Fıtır, sözlükte “orucu açmak”, dilimize “fitre’’ olarak geçen fıtra da “yaratılış” anlamına gelir. Fıkıh kitaplarında “Fıtır sadakası” dini bir terim olarak “Ramazan bayramına kavuşan ve temel ihtiyaçlarının dışında belli bir miktar mala sahip olan Müslümanların kendileri ve velayetleri altındaki kişiler için yerine getirmekle yükümlü oldukları mâli bir ibadettir.” şeklinde tarif edilmiştir.
Fıtır sadakası, Ramazan orucunun farz kılındığı hicri ikinci yılda zorunlu kılınmıştır. Hz. Peygamber fıtır sadakasını 1 sa’ hurma veya 1 sa’ arpa olmak üzere kadın, erkek, hür ve köle her Müslüman’a farz olduğunu belirtmiştir.
Peygamber Efendimiz bu sadakayı bayram namazından önce verir, fıtır sadakasının insanlar henüz bayram namazından çıkmadan önce verilmesini emrederdi. Hz. Peygamber zamanında sadaka-i fıtır, oruçluyu boş ve anlamsız söz ve davranışların kir ve pasından arındırmak, hayâ dışı şeylerin is ve izinden temizlemek ve miskinlere ekonomik anlamda destek olmak amacıyla farz kılınmıştır. Fakirin bayrama hazırlık yapabilmesi için de fitrenin bayramdan önce verilmesi makbul kabul edilmiştir. Bayram namazından sonra verenler için de sadakalardan bir sadaka olduğu ifade edilmiştir.
Hz. Peygamberin emri ve de toplumsal dayanışma açısından önemine binaen sahabiler de küçük-büyük, hür-köle herkes için fıtır sadakası verirlerdi. Çeşitli vesilelerle sahabilere tavsiyede bulunan Hz. Peygamber bir gün, verecek bir şeyi olmayan Zeyd b. Sabit’e, önemsiz bir şey dahi olsa, halkla birlikte fıtır sadakası vermesini tavsiye etmiştir.
Sadaka
Hz. Peygamber, her daim insanlara yardım eder, sadaka verir ve verilmesini de emrederdi. O, kendisinden bir şey isteyen olursa, hiç kimseyi geri çevirmezdi. Peygamber (a.s), sadaka verme hususunda ashabını da teşvik eder; Allah yolunda çift sadaka veren kimsenin, cennetin muhtelif kapılarından “Ey Allah’ın sevgili kulu! Burada hayır ve bereket vardır.” diye çağrılacağını müjdelerdi.
Peygamber (a.s)’a, hangi sadakanın daha efdâl olduğu sorulduğunda Ramazanda verilen sadaka olduğunu haber vermiştir. Bir defasında Hz. Peygamber, Ramazan bayramı sabahında, bayram namazını kıldırdıktan sonra erkeklerin saflarını yararak kadınların yanına gitmiş, onlara verdikleri biatı hatırlattıktan sonra sadaka vermelerini emretmiştir. Kadınlar da elbisesini yayan Bilal’in kucağına halkalarını, yüzüklerini atarak onun sadaka ile ilgili emrine riayet etmiş, bu konuda ne kadar hassas olduklarını göstermişlerdir.
Bayram
Hz. Peygamber döneminde sosyo-kültürel faaliyetler arasında bayram, bayram sevinci ve bayramda yapılan kutlamalar da önemli bir yer tutmaktadır.
Peygamber (a.s), Ramazan ayında oruç tutan mü’minler için bir nevi mükâfat olan bayram gecelerini de ibadetle geçirir; bu şekilde geçirmelerini ashabına da tavsiye ederdi. Bayram, nefsin kötülükleri değil, iyilikleri devam ettirme kararlılığının sevinci olduğu için Hz. Peygamber bu gecelerde inanarak ve sevabını Allah’tan umarak ibadet edenlerin, kalplerin öldüğü günde kalplerinin ölmeyeceğini müjdelemiştir.
Ramazan bayramı, bağışlanmış olmanın bir sevinç işaretidir. Bu bağışlanma müjdesini insanlara melekler vermiştir. Rasulullah (a.s), Ramazan bayramı sabahı meleklerin yollara döküldüğünü ve Müslümanlara, keremi bol olan Rablerinin rahmetine koşmalarını, çünkü onun bol iyilik ve ihsan sahibi olduğunu söylediklerini haber verirdi. Meleklerin Müslümanlara, gece ibadeti ile meşgul olmaları, oruç tutmaları ve Rablerine itaat etmeleri dolayısıyla mükâfat alacaklarını müjdelediklerini de bildirirdi. Bayram namazının kılınmasından sonra da meleklerden bir münadinin Müslümanları müjdeleyerek Rablerinin onları bağışladığını, bu günün mükâfat günü olduğunu haykırdığını bildirirdi.
Peygamber, Müslümanlar için bir nevi mükâfat olan bu bayram günlerinde oruç tutmaz ve oruç tutmaktan men ederdi. Ayrıca O, Ramazan bayramı günü sabahleyin tek sayıda bir şey, birkaç taze hurma yemeden namaza çıkmazdı.
Hz. Peygamber çoğu zaman Hz. Ali, Hasan, Hüseyin, Fadl, kardeşi Abdullah b. Abbas, Usame, kardeşi Eymen ve babası Zeyd ile birlikte bayram yerine giderdi.
Efendimiz ve yanındakiler namaz kılınacak yere gidinceye kadar yol boyunca “Allah-u ekber, Allah-u ekber” diyerek yüksek sesle tekbir getirirdi.
Hz. Peygamber Ramazan bayramının ilk gününde musallaya çıkar; evvela namazı kıldırırdı. Namazı kıldırıp selam verince, cemaat namaz kıldıkları yerde otururken ayağa kalkar ve insanlara dönerdi. Sonra Bilal’e dayanarak ayaküstü durup Allah’a karşı takva üzere bulunulmasını emrederek Allah’a itaate teşvik babında halka vaaz ve nasihatte bulunurdu. Şayet bir askeri birlik gönderilmesi gündemde ise, bunu insanlara hatırlatır ya da gündemde başka bir konu varsa bunu insanlara açar ve onlarla istişarede bulunurdu. Hz. Peygamber, daha sonra kadınların bulunduğu tarafa giderek onlara da benzer şekilde vaaz ve nasihatlerde bulunurdu. Bir defasında hutbeden sonra yanında Bilal olduğu halde kadınların saflarına kadar giderek, “Ey Peygamber! Mü’min kadınlar sana bey ’atlaşmaya geldikleri zaman bey ’atlarını kabul et, onlar için mağfiret isteyiver. Çünkü Allah çok mağfiret edici, çok merhamet eyleyicidir.” ayetini okuyarak onlara, bu bey’atlerini tutup tutumadıklarını sormuş; içlerinden bir kadın (ki kadınlar içinde ondan başkası Peygamber’e cevap vermemiştir), “evet”, deyince Peygamber (as) onlara sadaka vermelerini emretmiş, onlar da hemen üzerlerindeki ziynetleri Peygamber Efendimizin yanında bulunan Bilal’in eteğine atmaya başlamışlardı.
Hz. Peygamber döneminde kadınlarla birlikte, çocuklar da bayram namazına katılmışlardır. Allah’ın elçisi çocuklara ilgi gösterir, selam verir, başlarını okşar, şakalaşır ve sevindirmek amacıyla kendilerine hediyeler verirdi. Ayrıca o, Müslümanların kabirlerini de ziyaret eder, duada bulunur ve buralardan ibret alınmasını isterdi.
Hz. Peygamber döneminde bayramlarda tebrikleşme de vardı. Herkes birbirinin bayramını tebrik eder, sevinç gösterilerinde bulunurdu. Bayram, genç sahabilerden Semure b. Cündüb’ü çok heyecanlandırırdı. Bunun için bayramın gelmesini özlemle bekler, büyük bir sevinçle bayram namazına koşardı. Semure, Hz. Peygamber ile kıldığı bayram namazlarında Efendimiz’in “ Sebbih ismi Rabbikel A’la” ve “Hel etake hadisü’l-ğaşiye” surelerini okuduğunu söylerdi.
Hz. Aişe de Hz. Peygamber hayatta iken bayramda eğlenmek için düzenledikleri oyun ve gösterileri anlatarak bizzat başından geçen bazı olayları paylaşmıştır. Mesela Hz. Aişe, bir bayram günü siyahilerin kalkan ve mızrakları ile gösteri yaptıklarını, Peygamber’in izin vermesiyle kendisinin de yoruluncaya kadar Hz. Peygamber’in arkasında durup bu gösteriyi izleyip eğlendiğini anlatmıştır. Hatta siyahîler gösteri yaparken Peygamber’in onları teşvik edici sözler söylediğini de ilave etmiştir.
Hz. Aişe’nin bayramla ilgili başka bir anısı daha kaynaklara yansımıştır. Bayramda eğlenmek için evine 2 cariye geldiğini belirten Aişe, bunların def çalıp Medinelilerin yaptıkları Buas Savaşı’nı anlatan şiirler okuduklarını anlatır. Hatta cariyeler evde iken Hz. Peygamber’in eve geldiğini, onları gördüğü halde bir şey demeden örtüye bürünüp yattığını, bir müddet sonra ise babası Ebûbekir’in gelip onlara kızdığını anlatır. Bunun üzerine Peygamber (a.s), Ebûbekir’e bu şekilde davranmamasını, diğer milletlerin bayramı gibi, bugünün de Müslümanların bayramı olduğunu belirterek bu tür eğlencelerin bir sakıncası olmadığını vurgulamıştır.
Nazan Atalay, Marmara Üniv. Hz. “Peygamber Dönemi Ramazan Günlüğü” adlı Yüksek Lisans Tezinden alınmıştır.
]]>İfk, kaynaklarda Hz. Aişe’ye iftira edilmesi olayına verilen isimdir. Asıl ve esasından çevrilmiş, gerçeği değiştirilmiş söz demektir. Kişiye ansızın ulaşıncaya kadar, kendisinin bile hiç hissetmediği bir bühtan olduğu da söylenmiştir.
Kaynakların ittifakla bildirdiğine göre İfk olayı Benî Mustalik gazvesinin dönüşünde meydana gelmiştir. Bunun tek istisnası ‘Abdulvâhid b. Hamza’dan gelen bir rivayettir. Bu rivayette İfk olayının Kaza umresi sırasında olduğu bildirilmektedir.
Hz. Peygamber sefere çıkmak istediği zaman hanımları arasında kura çekerdi. Kurada hangi hanımı çıkarsa sefere onu da götürürdü. Hz. Peygamber Benî Mustalik gazvesinde de aynı şekilde kura çekti. Kura bu sefer Hz. Aişe’ye çıkmıştı. Rasûlullah bu sefere Hz. Aişe ile birlikte çıktı. Bazı kaynaklarda Benî Mustalik gazvesinde Hz. Peygamber’in yanında Hz. Aişe ile birlikte Hz. Ummü Seleme’nin de olduğu ifade edilir. Bu gazve Hicâb ayetinin inmesinden sonra meydana gelmişti.
Bu gazve esnasında Hz. Peygamber, hanımlarının yolculuğu ile iki kişiyi görevlendirmişti. Bunlardan biri Rasûlullah’ın kölesi Ebû Mevhibe’ydi.
Hz. Aişe veya Hz. Ummü Seleme hevdece oturduğu zaman hevdeci kaldırıp devenin üzerine koyuyorlardı. Daha sonra iplerle hevdeci sıkıca bağlayıp, devenin yularını alarak götürüyorlardı.
Hz. Peygamber’in hanımları karargâhın kenarında ikamet ediyorlardı ve oraya hiç kimse yaklaştırılmıyordu. Rasûlullah bazen Hz. Aişe’nin, bazen Hz. Ummü Seleme’nin yanına geliyordu.
Ordu Medine’ye yaklaştığında Rasûlullah bir yerde mola verdi ve gece olunca insanlara hareket etmeleri için emir verdi. Hz. Aişe bir ihtiyacı için hevdecinden çıkmış ve karargâhtan uzaklaşmıştı.
Hz. Aişe’nin boynunda Rasûlullah ile evlendiği zaman annesinin taktığı bir gerdanlık vardı. Hz. Aişe’nin bu kolyeyi kız kardeşinden ödünç aldığı da rivayet edilmektedir.
Hz. Aişe ihtiyacını giderip karargâha geri döndüğünde boynundaki kolyenin düştüğünü fark etti. Daha önceden gitmiş olduğu yerlerden dönerek gerdanlığı aramaya başladı. Bu sırada ordu hareket etmiş, çevrede sadece birkaç deve kalmıştı. Hz. Aişe orada bir ay kalsa dahi yardımcılarının onu almadan gitmeyeceğini düşünüyordu. Hz. Aişe uzun bir aramadan sonra gerdanlığı bulmayı başarmıştı. Fakat yardımcıları Hz. Aişe’nin hevdecin içinde olduğunu zannederek, hevdeci deveye yüklemişler ve yolculuğa başlamışlardı. Hz. Aişe karargâha geri döndüğünde orada hiç kimsenin kalmadığını gördü. Kendisinin yokluğunu fark edince nasıl olsa dönerler deyip elbisesine bürünüp oraya uzandı.
Ordunun artçılığını yapan, yani askeri geriden takip ederek unutulan eşyaları vs. alan Safvân b. Mu‘attal es-Sülemi sabaha yakın Hz. Aişe’yi fark etti. Hicâb ayetinin nazil olmasından önce Hz. Aişe’yi görmüş olduğu için onu tanıdı. Safvân b. Mu‘attal es- Sülemi orada olduğunu duyurmak için istircâ‘ çekti. Hz. Aişe onu fark edince hemen yüzünü örtmüştü. Hz. Aişe, Safvân b. Mu‘attal’dan istirca‘dan başka hiçbir söz işitmedi. Hemen Safvân devesini çöktürüp Hz. Aişe’ye sırtını döndü. Hz. Aişe deveye bindikten sonra hızlı bir şekilde askerlere yetişmek için yolculuğa başladılar. Karargâha vardıklarında öğleye yakındı. İşte tam bu sırada karargâhta bir uğultu koptu. Başlarını Abdullah b. ‘Ubey’in çektiği bir grup Hz. Aişe hakkında iftira tohumlarını ekmeye başladılar. Fakat Hz. Aişe bu olup bitenlerden haberdar değildi.
Abdullah b. Ubey iftiranın ilk tohumlarını burada atmıştı. Abdullah b. Ubey, Hz. Aişe’nin Safvân b. Mu‘attal’ın devesi üzerinde geldiğini görünce yanındakilere gelenlerin kimler olduğunu sordu. Bunların Hz. Aişe ve Safvân b. Mu‘attal olduğunu öğrenince: “Vallahi! Ne o ondan, ne de o diğerinden kurtulur. Demek Peygamberinizin ailesi, bir adamla gecelemiş, sonra da devesinin yularından tutup yanınıza gelmiş.” dedi.
Abdullah b. Ubey’in şöyle dediği de rivayet edilmiştir: “Safvân güzel ve genç olduğuna göre, Aişe elbette onu Peygamber’e tercih eder.” Fakat şunu rahatlıkla söyleyebiliriz. Bazı yazarlar kendi söylemek istedikleri şeyleri tarihi şahsiyetlere söylettirerek hiç ahlaki olmayan bir yolla okuyucunun kafasında soru işaretleri bırakmak istiyorlar. Baktığımız onlarca kaynak arasında buna uzaktan yakından benzeyen bir rivayet görmedik. Aynı zihniyette olan bazı yazarlar da (bu rivayeti esas aldıklarını düşünüyoruz) Safvân b. Mu‘attal’ın yakışıklı olduğunu eserlerinde kaydetmiş bulunmaktalar. Hatta ne acıdır ki, aynı hataya Müslüman yazarlar da düşmüştür. Bu yolla tarihi gerçeklerle uzaktan yakından alakası olmayan bir bilgi kaynaklara sokulmuş olmaktadır.
İfk Olayının Gelişimi ve Medine’deki Yankıları
İslâm ordusu Medine’ye döndüğü sıralarda Hz. Aişe ağır bir hastalığa yakalandı. Hz. Aişe olup bitenlerden haberdar değildi. Hz. Peygamber’in ve Hz. Aişe’nin anne ve babasının kulağına bu dedikodular ulaşmıştı. Hiç kimse Hz. Aişe’ye bu konuyla ilgili bir şey söylemiyordu. Fakat eskiden hastalandığında Hz. Peygamber kendisine gösterdiği şefkati artık göstermiyordu. Rasûlullah, Hz. Aişe’nin yanına girip selam veriyor ve sadece: “Nasılsınız?” diyordu. Hz. Aişe bunun kendi hatası olduğunu düşünmüş ve Rasûlullah’ın kendisine küstüğünü sanmıştı.
İbn Hişâm rivayetinde Hz. Aişe’nin yanında hasta olan kızına bakması için Hz. Aişe’nin annesi Ümmü Rumân’ın olduğu ve Rasûlullah’ın bu sırada Hz. Aişe’nin yanına gelerek: “Nasılsınız?” şeklinde gayet resmi olarak Hz. Aişe’nin hatırını sorduğu belirtilir.
O dönem Arap toplumunda evlerde tuvalet yoktu. Özellikle kadınlar, tuvalet ihtiyaçlarını, gece şehirdeki boş arazilere giderek görüyorlardı. Bir gece Hz. Aişe tuvalet ihtiyacı için Ümmü Mistah ile beraber giderken, Ümmü Mistah muhtemelen fazla uzun olan elbisesine takılarak tökezledi ve gayri ihtiyari bir şekilde Allah Mistah’ı kahretsin dedi. Hz. Aişe: “Bedir gazvesine katılan bir adam için ne kötü şey söyledin.” dedi. Bunun üzerine Ümmü Mistah Hz. Aişe’ye kendisi hakkında söylenen sözleri haber verdi. Hz. Aişe’ye hakkındaki dedikoduları haber verenin Ensârdan bir kadın olduğu da rivayet edilir.
Bu duydukları Hz. Aişe’ye çok ağır gelmişti, öyle ki tuvalet ihtiyacı için çıkmasına rağmen oraya gidecek gücü kendinde bulamadı ve geri döndüler. Hz. Aişe’nin hastalığının üzerinden yirmi küsur gün geçmişti. Hastalığı azalmaya başlamıştı. Fakat bu haberden sonra Hz. Aişe’nin hastalığı iyice arttı. Gece gündüz sürekli ağlıyordu. Öyle ki ciğerlerinin parçalanacağını zannetmeye başlamıştı. Hz. Aişe bu olaydan sonra Hz. Peygamber’den izin alarak ailesinin yanına gitti. Olayın ayrıntılarını onlardan öğrenmek istiyordu. Hz. Aişe evine gelir gelmez, annesine veryansın ederek, niçin insanların söylediklerini kendisine haber vermediğini sordu. Bunun üzerine annesi, Hz. Aişe’ye bu duruma sabır göstermesini, yanında kumaları olan, kocası kendisini seven güzel ve genç bir kadın hakkında bu tür söylentilerin olmasının doğal olduğunu dile getirdi. Hz. Aişe bu duruma fazlasıyla üzülmüştü, bütün geceyi uyumadan ve ağlayarak geçirdi.
Dedikoduların bir hayli çoğalması üzerine Hz. Peygamber kararsızlığa düşerek Hz. Ali ve Usâme b. Zeyd’i çağırarak onlarla istişare etti. Usâme b. Zeyd söylenenlerin yalan olduğunu ve Hz. Aişe’de iyilikten başka bir şeyi bilmediğini söyledi. Hz. Ali ise: “Ya Rasûlallah! Allah sana bu hususta bir sınırlama koymamıştır. Onu boşa ve başka bir kadınla nikâhlan. Fakat Aişe’nin cariyesine sor, o sana doğruyu söyler.” dedi.
Uzun bir süre vahyin inmemiş olması gerçekten büyük bir sıkıntıyı beraberinde getirmişti. Şimdi bir an için vahyin gelmediğini düşünelim. Hz. Aişe’nin suçsuz olduğu kesin bir şekilde ispatlanabilir miydi? Cevabımız: “Hayır.” olacaktır. Çünkü iki kişi arasında cereyan eden bir olay ve bu iki kişi sanık mevkiinde o halde başka şahit de olmadığına göre vahiyle hakikat bildirilmese Hz. Aişe ve Safvân b. Mu‘attal’ın suçsuzluğuna birçok insan inanmayacaktı. Bu durumda Hz. Peygamber sürekli bir sıkıntının, kuşkunun içinde kalacaktı. İşte bu sebeple Hz. Ali, Hz. Aişe’yi sevmediğinden değil Hz. Peygamber’in üzülmesine dayanamadığı için ona Hz. Aişe’yi boşamasını tavsiye etti. Aşağıda ayrıntılı bir şekilde göreceğimiz gibi Hz. Peygamber’e vahiy inmeye başladığı sırada Hz. Aişe’nin ifadesiyle anne ve babası söylenenleri doğrulayacak bir vahyin gelmesinden oldukça korkmuşlardı. Öyle ki neredeyse korkudan öleceklerdi. Söylenilen bu sözler anne ve babasının psikolojisini dahi bu denli etkilemişken kocasının damadının bu söylenilenlerden etkilenerek böyle bir tavsiyede bulunması düşmanca bir tavır olarak değerlendirilemez.
Bazı yazarlar Hz. Ali’nin, Hz. Peygamber’e Hz. Aişe’yi boşamasını tavsiye etmesinin ileride meydana gelecek olan Cemel savaşının sebeplerinden biri olduğunu ileri sürerler.
Bazı yazarlar ise bunun doğru olmadığını savunurlar. Bize göre Hz. Ali ile Hz. Aişe’nin arasında böyle bir kırgınlık yoktu. Nitekim Hz. Ali’nin sözlerinin derlendiği Nehcu’l-Belâga adlı eserin mütercimi Adnan Demircan bu hususta şunları söyler: “Hz. Ali’nin imamet hakkına bağlı olarak ashâbın ileri gelenlerine yönelik bazı tenkitleri olduğu görülmektedir. Hilafet hakkından söz ederken Hz. Ebû Bekir ve Hz. Ömer ile ilgili nezih bir dil kullandığı halde, kendisiyle savaşan Talha ve Zübeyr hakkında daha ağır ifadeler sarf etmekten çekinmez. Ona göre Hz. Aişe ise bu iki zat tarafından kandırılmıştır.” Bu ifadelerden de anladığımız kadarıyla Cemel savaşında Hz. Aişe’nin Hz. Ali’ye karşı hareketinde İfk olayında takındığı tavrın doğrudan bir etkisi yoktur. Fakat bize göre dolaylı da olsa İfk olayındaki bu tavrın Hz. Aişe’nin girişiminde etkisi vardır.
Bu iki istişareden sonra Hz. Peygamber, Berîre’yi çağırarak Hz. Aişe hakkında ne düşündüğünü sordu. Berîre, Hz. Aişe’nin altından daha değerli olduğunu, onun hakkında hayırdan başka bir şey bilmediğini, eğer bu söylenenler gerçek ise Allah’ın bunu kendisine haber vereceğini söyledi. Ardından genç bir kız olan Hz. Aişe’nin tek kusurunun hamur yoğurduktan sonra yattığını ve evin keçisinin gelerek hamuru yediğini, bu sebeple kendisini birçok kez kınadığını söyledi.
Bazı rivayetlerde Berîre geldiği zaman Hz. Ali’nin kalkarak ona sert bir tokat vurduğu ve Rasûlullah’a doğru söyle dediği rivayet edilir.
Daha sonra Hz. Peygamber Zeyneb bt. Cahş’ı çağırarak onun da görüşünü dinledi. Hz. Zeyneb, Rasûlullah’ın hanımları içinde Hz. Aişe’ye denk sayılabilecek tek hanımı idi. Bu yüzden Hz. Aişe, Hz. Zeyneb’in rekabet sebebiyle kendisini kötülemesinden korkmuştu.
Hz. Zeyneb: “Görmediğimi gördüm demekten gözlerimi, duymadığımı duydum demekten kulaklarımı koruyorum. Onun hakkında hayırdan başka bir şey bilmiyorum.” dedi.
Sonra Hz. Peygamber, Ummü Eymen ile istişare etti. Ummü Eymen de Hz. Zeyneb’in söylediği gibi: “Görmediğimi gördüm demekten gözlerimi, duymadığımı duydum demekten kulaklarımı koruyorum. Onun hakkında hayırdan başka bir şey bilmiyorum.” dedi.
Bazı kaynaklarda: “Rasûlullah gerçeği haber verecek olan vahyin de gecikmesi ile oldukça sıkılmıştı. Zamanının çoğunu evinde geçiriyordu. Bu durumu ashâbına danıştı. Hz. Ömer yanına gelerek: ‘Ya Rasûlallah! Allah senin bedenine pis sinekleri kondurmazken, bedenini böyle pisliklerden koruyorken, nasıl olur da aileni böyle kötü bir işten korumaz.’ dedi. Hz. Osman ise: ‘Gölgeni insanlar basmasın veya pisliklerin üzerine düşmesin diye yere düşürmeyen Allah, nasıl olur da ailenin ırzını insanların kirletmesine izin verir.’ dedi. Sonra Hz. Ali gelerek: ‘Ya Rasûlallah! Hatırlıyor musun? Sen bize namaz kıldırırken Cebrail sana gelerek terliklerinin pis olduğunu onları çıkartman gerektiğini bildirmişti. Terliğindeki pislik sana bildirildiği, onları çıkartman gerektiği sana emredildiği halde nasıl olur da ailene bir pislik bulaşıp ta onu çıkartman sana emredilmesin.’ dedi. Daha sonra Hz. Ali oldukça üzgün olan Hz. Peygamber’e ailesini boşamasını önerdi.” şeklinde bir rivayet bulunmaktadır. Fakat ilk dönem kaynaklarında geçmeyen bu rivayetin uydurma olduğunu düşünüyoruz.
Hz. Peygamber bütün bu istişarelerden sonra minbere çıkarak: “Bana ve aileme eziyet eden bu kimselerden beni kim kurtarır? Vallahi! Öyle bir adama iftira ediyorlar ki, bu güne kadar onda hayırdan başka bir şey görmedim. Benimle birlikte olması müstesna hiç evime girmedi.” dedi. Bazı kaynaklarda Hz. Peygamber’in bu konuşmayı istişareleri yapmadan önce yaptığı kaydedilir.
Bunun üzerine Useyd b. Hudayr ayağa kalkarak: “Ya Rasûlallah! Eğer bu kişi Evs kabilesinden ise biz ona kâfi geliriz. Eğer kardeşlerimiz Hazrec kabilesinden ise emret gereğini yerine getirelim. Vallahi! Bu insanların boyunlarının vurulması haktır.” dedi. Bunun üzerine Sa‘d b. ‘Ubade kabile asabiyetinin verdiği öfkeyle ayağa kalkarak: “Vallahi! Yalan söylüyorsun, senin onu öldürmeye gücün yetmez. Eğer bu iftiracıların kendi kabilenden olduğunu bilsen bunu söylemezdin, ancak biliyorsun ki onlar Hazrec’tendir. Useyd b. Hudayr ayağa kalkarak: “Vallahi! Sen yalan söylüyorsun. Sen münafıksın ki onlar adına hareket ediyorsun.” dedi. Bu konuşmalardan sonra iki kabile üyeleri arasında sesler yükselmeye başladı. Rasûlullah minberden aşağı inip onları sakinleştirdi. Bu sırada Hâris b. Hazme kılıcını kuşanmış olarak atının üzerinde geldi ve: “O münafığın başını koparayım.” dedi. Fakat Useyd b. Hudayr, kılıcını bırakmasını Rasûlullah’ın izni olmadan bunun yapılamayacağını, şayet Rasûlullah’ın böyle bir şeyi istediğini bilseler kendilerinin ondan önce bunu yapacağını ifade etti.
Hz. Aişe’nin Masumiyetinin Ortaya Çıkması ve Sonuçları
Dedikoduların ortaya çıkmasının üzerinden bir ay geçmişti, fakat durumu aydınlatan bir vahiy hala inmemişti. Hz. Peygamber, Hz. Aişe’nin yanında anne, babası ve Ensârdan bir kadın da varken gelerek oturdu ve: “Ya Aişe, bana senin hakkında bazı şeyler ulaştı. Eğer bu söylenenlerden uzaksan, Allah senin masumiyetini ortaya koyacaktır. Fakat insanların söylediği böyle bir günaha bulaşmış isen Allah’a tövbe et, çünkü kul günahını itiraf eder ve tövbe ederse, Allah onun tövbesini kabul eder.” dedi. Hz. Peygamber sözünü bitirdiğinde Hz. Aişe’nin hüznü o derece arttı ki, göz pınarları kurumuştu. Hz. Aişe babasına dönerek Rasûlullah’a karşılık vermesini istedi, fakat Hz. Ebû Bekir: “Rasûlullah’a ne cevap vereceğimi bilemiyorum.” dedi. Bunun üzerine Hz. Aişe, annesine dönerek Rasûlullah’a karşılık vermesini istedi. Annesi de, Hz. Ebû Bekir’in verdiği cevabı verdi. Bunun üzerine Hz. Aişe: “Muhakkak siz söylenen sözlerin etkisi altında kalmış durumdasınız, eğer ben bu söylenenlerle hiçbir alakam yok desem bana inanmazsınız, fakat Allah biliyor ben bu söylenenlerden uzak olduğum halde, söylenen şeyi yaptım desem, beni tasdik edersiniz. Vallahi! Size bu hususta verebileceğim tek örnek, Hz. Yusuf’un babasının söyledikleridir: ‘Hayır! Nefisleriniz sizi aldatıp böyle bir işe sürükledi. Artık bana düşen, güzel bir sabırdır. Anlattıklarınıza karşı yardımı istenilecek de ancak Allah’tır.,355 dedi. Hz. Aişe, bu duruma çak fazla öfkelenmişti, yatağın üzerine biraz uzandı. Fakat Allah’ın, onun masumiyetini ortaya çıkaracağına olan inancı tamdı.
Bu olay Hz. Ebû Bekir’i de çok fazla üzmüştü: “Vallahi! Araplar içinde Ebû Bekir ailesi kadar sıkıntı çeken başka bir aile bilmiyorum. Böyle bir söylenti, bize Allah’a ibadet etmediğimiz câhiliye döneminde bile söylenmemişti.” dedi. Hz. Ebû Bekir kızarak, Hz. Aişe’ye yöneldi. Hz. Aişe ise: “Vallahi! Söylediğiniz bu şey yüzünden Allah’a tövbe etmeyeceğim.” dedi.
Hz. Aişe Allah’ın kendisini bu sıkıntılardan kurtaracağını biliyordu, fakat Rasûlullah’ın bir rüya görmesini veya kendisine Allah’ın bir şekilde masumiyetini haber vereceğini umuyordu. Fakat namazlarda okunacak olan bir Kur’ân ayeti ile bu sıkıntıdan kurtarılacağını tahmin etmiyordu.
Bu konuşmaların hemen sonrasında Hz. Peygamber’i vahiy hali kapladı. Hz. Peygamber elbisesiyle yüzünü kapattı. Hemen Rasûlullah’ın başının altına deriden bir yastık kondu. Hz. Aişe masumiyetini ortaya çıkaracak bir vahiy ineceğini düşünerek seviniyordu. Fakat anne ve babası insanların söylediği şeyleri doğrulayan bir vahyin gelmesinden oldukça korkuyorlardı. Hz. Aişe’nin ifadesiyle, neredeyse korkudan öleceklerdi. Hz. Peygamber vahiy halinden açılınca alnındaki ter damlalarını sildi ve gülerek: “Müjde! Ey Aişe! Allah masumiyetini ortaya çıkardı.” dedi. Hz. Ebû Bekir kalkarak kızının başını öptü. Annesi Hz. Aişe’ye, kalkıp Rasûlullah’a teşekkür etmesini söyledi. Fakat Hz. Aişe teşekkür etmeyeceğini, yalnızca Allah’a teşekkür edeceğini söyledi. Hz. Ebû Bekir Rasûlullah’a böyle söylediği için kızını kınamıştı.
Bu sırada Nûr sûresinin ilgili ayetleri nazil olmuştu. Hz. Peygamber derhal sevinçle insanların arasına çıktı. Minbere çıkıp Allah’a layık olduğu şekilde şükretti ve Hz. Aişe’nin masumluğunu müjdeleyen ayetleri okudu.
Hz. Aişe ve Safvân b. Mu‘attal’ın masumiyetini ortaya koyan ayetlerin nazil olmasından sonra bu iftirayı yayanlara kazf cezası uygulandı. Bazı kaynaklarda kazf cezasının Abdullah b. ‘Ubey, Mistah b. Usâse ve Hassân b. Sâbit’e uygulandığı belirtilmektedir. Bazılarında Mistah b. Usâse, Hassân b. Sâbit ve Hamne bt. Cahş’ın isimleri verilir. Bazılarında ise Abdullah b. ‘Ubey, Mistah b. Usâse, Hassân b. Sâbit ve Hamne bt. Cahş’a kazf cezasının uygulandığı kaydedilir. Hz. Aişe’ye atfedilen başka bir rivayette Abdullah b. Ubey’e iki kere kazf cezası vurulduğu bildirilmektedir. İbnu’l-Esîr, Hassân b. Sâbit’e kazf cezasının tatbik edilmediğini iddia etmektedir.
Bize göre kendilerine kazf cezası uygulananlar Mistah b. Usâse, Hassân b. Sâbit ve Hamne bt. Cahş’tır. Vâkidî Abdullah b. ‘Ubey’e kazf cezasının vurulmadığını belirten bir rivayetten sonra: “Bizce doğru olan da budur.” der. Vâkidî’nin tespiti bize göre de doğru olmalıdır. Çünkü iki sebepten Abdullah b. Ubey’e kazf cezası vurulmaması gerekiyordu. İlki kazf, ancak itirafla veya bir delille sabit olur. O ise iftira ettiğini itiraf etmedi. Ayrıca hiç kimse onun iftirada bulunduğuna dair şahitlik etmedi. Abdullah b. Ubey bunları açıkça konuşmayacak kadar zeki bir insandı. O kendi gibi münafıklar arasında bu tür konuşmaları yapmıştı. İkincisi kavmi içinde güçlü bir konuma sahip olan Abdullah b. Ubey’e kazf cezası vurulması durumunda bu karışıklıklara sebep olabilirdi.
İbn İshâk’tan aktarılan bir rivayete göre Müslümanlardan biri Hassân ve arkadaşlarına uygulanan kazf cezasıyla ilgili bir şiir söylemiştir. Bu şiirde Hassân, Hamne ve Mistah’ın yaptıkları bu çirkin iftiradan ve Rasûlullah’a verdikleri sıkıntılardan ötürü Allah’ın gazabını üzerlerine çektikleri ve böyle bir cezayı hak ettikleri vurgulanmıştır.
Ayetlerin inmesinden sonra Hz. Peygamber bir müddet beklemiş daha sonra Sa‘d b. Mu‘âz ve kabilesinden bir grubu yanına alarak, Sa‘d b. ‘Ubâde’nin yanına götürmüştü. Orada bir müddet misafir oldular ve Sa‘d b. ‘Ubâde’nin ikram ettiği yemeği yediler. Hz. Peygamber yine bir müddet bekledikten sonra Sa‘d b. ‘Ubâde ve kabilesinden bazı kimseleri alarak Sa‘d b. Mu‘az’ın evine götürdü. Orada da bir müddet misafir oldular ve Sa‘d b. Mu‘az’ın ikram ettiği yemeği yediler. Vâkidî Hz. Peygamber’in bunu aralarında meydana gelen husumete bir son vermek için yaptığını ifade eder. Geçen bölümlerde ayrıntılı bir şekilde izah ettiğimiz gibi Sa‘d b. Mu‘az Benî Mustalik gazvesinde bulunmamıştı. Çünkü kendisi 5/627 yılında yapılan Hendek gazvesinde aldığı bir ok yarasıyla şehit olmuştu.
Kur’ân’da İfk Olayı
Hz. Aişe’nin masumiyetini ortaya çıkaran ayetler Nûr sûresinin 11-20. ayetleridir. Kur’ân’da İfk olayının özellikle psikolojik ve sosyolojik sebepleri üzerinde durulur. Tarihi rivayetlerde gözden kaçan birçok noktayı Kur’ân ortaya koymuştur.
İfk olayı denilince akla sadece dört isim gelmektedir. Bu kişiler Abdullah b. Ubey, Mistah b. Usâse, Hassân b. Sâbit ve Hamne bt. Cahş’tır. Fakat Kur’ân’da İfk olayını ortaya atan grup hakkında ‘Usbe tabiri kullanılmakta olup bu tabirin on ile kırk kişi arasındaki bir topluluk hakkında kullanılması yaygındır. Bazı kaynaklarda bu olaya karışanların çoğunluğu Hazrec’den on sekizi aşkın kişi olduğu rivayet edilir. Ayrıca ayetlerde bunun bir kötülük değil aksine bir hayır olduğu belirtilmektedir. Gerçekten çok büyük sıkıntılar çekmelerine rağmen gelen bu vahiyle birlikte bütün Müslümanlar ve özellikle Hz. Aişe çok rahatlamıştı. Hz. Aişe kendisi hakkında inen bu ayetlerle her zaman kıvanç duymuştur.
8/629 yılında ‘Amr b. ‘Âs kumandasında gönderilen Zâtu’s-Selâsil seriyyesinin dönüşünde ‘Amr b. ‘Âs ilk Müslümanlardan bir çoğunun başına komutan olarak getirilmiş olmanın gururuyla Hz. Peygamber’in nazarında çok kıymetli biri olduğunu düşünmüştü. Bu sebeple insanlar içinde en sevdiği kişinin kim olduğunu sormuş, Hz. Peygamber de Aişe diye cevap vermişti. Bunun üzerine erkeklerden en sevdiği kişinin kim olduğunu sormuş Hz. Peygamber, Hz. Ebu Bekir ve Hz. Ömer’in de aralarında bulunduğu birçok isim saymıştı. ‘Amr b. ‘Âs sıranın kendisine gelmeyeceğinden korkarak sormaya devam etmekten vazgeçmişti. Bu rivayet Hz. Peygamber’in nazarında Hz. Aişe’nin ne kadar değerli olduğunu İfk olayının onun kıymetinden hiçbir şey eksiltmediğini göstermek için yeterlidir. Nitekim Caetani bu olaydan sonra Hz. Peygamber’in yanında Hz. Aişe’nin kıymetinin daha da arttığını söyler.
İfk’le ilgili ayetlerde elebaşılık yapan kimseye büyük bir azabın dokunacağı bildirilmektedir. Kaynaklarda bu elebaşının kim olduğu hususunda ihtilaf vardır. Ayette geçen elebaşının Hassân b. Sâbit olduğunu söyleyenler olmuştur. Ayette belirtilen büyük azabın ise Hassân b. Sâbit’in kör olması olduğu bildirilmiştir. İbn Kesîr bu görüşün yanlış olduğunu çünkü Hassân’ın faziletleri ve menkıbeleri çok olan bir sahabe olduğunu bildirir. Bize göre de Hz. Peygamber’in, hakkında: “Hassân, mü’minler ve münafıklar arasında bir perdedir. O münafıkları sevmez, mü’minlere de buğzetmez.” dediği bir kişinin böyle büyük bir azap tehdidinin muhatabı olması mümkün değildir. Ya‘kûbî ise günahın büyüğünü üstlenenin Hamne bt. Cahş olduğunu bildirir. Taberî ise bu kişilerin Abdullah b. Ubey, Mistah ve Hamne bt. Cahş olduğunu kaydeder. Fakat Abdullah b. Ubey haricindeki kişiler samimi birer Müslüman’dı. Bu kişilerin bu olayda yer almalarının sebebini ayrı bir başlık altında ileride inceleyeceğiz. Genel olarak kabul edilen görüşe göre bu kişi Abdullah b. Ubey’di. Geçen bölümlerde Abdullah b. Ubey’in su yüzünden çıkan kavgayı büyütmeye çalıştığını görmüştük. Kendisi hakkında inen ayetlerle Abdullah büyük bir itibar kaybı yaşamıştı. Bu sebeple dikkatlerin başka bir yöne çekilmesi onun için büyük bir rahatlama vesilesi olacaktı. Bu sebeple olayın elebaşılığını o üstlenmişti. Nitekim İbn Hişâm bu kişinin Abdullah b. Ubey olduğunu İbn İshâk’ın kesin bir şekilde zikrettiğini beyan eder.
Nûr sûresinin on ikinci ayetinin ise Ebu Eyyûb Hâlid b. Zeyd hakkında nazil olduğu bildirilir. Buna göre, ayetlerin inmesinden evvel Ebû Eyyûb el-Ensârî’nin hanımı Ebû Eyyûb’e: “Aişe hakkında söylenen sözleri işitmiyor musun?” demiş. Bunun üzerine Ebû Eyyûb el-Ensârî: “Duyuyorum. Fakat bunlar yalandır. Ya Ümmü Eyyûb! Sen böyle bir şey yapar mısın?” diye sormuş. Ümmü Eyyûb’un: “Vallahi! Yapmam.” demesi üzerine o: “Aişe senden daha hayırlıdır.” şeklinde mukabelede bulunmuştur.
Bu ayetin muhatabının Ubey b. Ka‘b olduğunu söyleyenler de olmuştur. Konuyla ilgili rivayette, Ubey b. Ka‘b’ın karısı Ümmü Tufeyl, Ubey b. Ka‘b’a Hz. Aişe için söylenenler hakkında ne düşündüğünü sormuş, Ubey b. Ka‘b Ümmü Tufeyl’e: “Sen olsan böyle bir şeyi yapar mısın?” diye sormuş, Ümmü Tufeyl: “Bundan Allah’a sığınırım.” şeklinde cevap verince Ubey b. Ka‘b: “Vallahi! Aişe senden daha hayırlıdır.” şeklinde mukabelede bulunmuştur.
Ayetlerde İslâm’ın çok güzel bir prensibine de atıfta bulunulmuştur. Kişi suçu ispatlanıncaya kadar suçsuz hükmündedir. Kur’ân her hususta olduğu gibi burada da güzel bir prensip ortaya koymuş, böyle bir iddiayı savunanların dört şahit getirmeleri gerektiğini bildirmiştir. Zaten meydana gelen olay, şüphe celp edecek bir olay değildir. Zira mü’minlerin annesi Hz. Aişe, Safvân b. Mu‘attal’ın biniti üzerinde öğle vakti, bütün ordunun gözleri önünde, Hz. Peygamber aralarında iken gelmiştir. Şayet itham edildikleri kötülüğü yapmış olsalardı herkesin gözü önünde gelmezler gizlice gelirlerdi.
Nûr sûresi on dördüncü ayette Allah’ın merhameti olmasaydı, bu iftiradan dolayı iftiracılara büyük bir azabın dokunacağı bildirilmektedir. Taberî: “Ayette işaret edilen ve tövbeleri kabul edilerek Allah’ın merhametine nail olanlar arasına Hassân b. Sâbit, Mistah b. Usâse, Hamne bt. Cahş gibi Müslümanlar ve Abdullah b. ‘Ubey gibi münafıklar girmemişlerdir.” demektedir. İbn Kesîr ise ayette kastedilen ve tövbeleri kabul edilenlerin Hassân b. Sâbit, Mistah b. Usâse ve Hamne bt. Cahş gibi Müslümanlar olduğunu belirtir. Abdullah b. Ubey ve onun gibilerin ise bu gruba dâhil olmadığını bildirir.
Nûr sûresi on beşinci ayette ise iftiracıların bu olayı önemsiz görerek boş lafa daldıkları bildirilmektedir. Bize göre olaya Müslümanlar arasından ismi karışanların en büyük yanılgılarını bu ayet ortaya koymaktadır. Bazı Müslümanlar Hz. Aişe hakkındaki dedikoduları önemsiz bir gıybet konusu gibi görerek, çeşitli meclislerde dile getiriyorlardı. Kaynaklarda bir atıf bulunmamakla beraber bize göre bu olayın yayılmasında Hz. Aişe’nin hastalığı da etkili olmuştu. Yukarıda geçtiği gibi Hz. Aişe Medine’ye iner inmez ağır bir hastalığa yakalanmıştı. Bunun üzerine büyük ihtimalle iftiracılardan bazıları: “Gördünüz mü? Rasûlullah’a ihanet etti. Bu sebeple ağır bir hastalığa yakalandı.” gibi cümleler kullanmaktaydı. Münafıklar olayı bilinçli bir şekilde organize ediyordu. Bu olay sayesinde Hz. Peygamber’in ve Müslümanların ne kadar büyük bir sıkıntıya maruz kalacaklarını biliyorlardı. Saf mizaçlı bazı Müslümanlar ise bu olaydan Hz. Peygamber’in ve İslâm toplumunun ne derece büyük bir yara alacağını hesaba katmıyorlardı. Nitekim bu bir aylık süre Hz. Peygamber’in elini kolunu bağlamış ve hiçbir icraat yapılamamıştır.
Hz. Aişe’nin masumiyetini ortaya koyan ayetler indikten sonra Hz. Ebû Bekir, ihtiyaç sahibi olan akrabası Mistah’a, Hz. Aişe’ye iftira edenler arasında olduğu için yardım etmemek için yemin etti. Fakat bu hususla ilgili: “İçinizden faziletli ve servet sahibi kimseler akrabaya, yoksullara, Allah yolunda göç edenlere (mallarından) vermeyeceklerine yemin etmesinler, bağışlasınlar; feragat göstersinler. Allah’ın sizi bağışlamasını arzulamaz mısınız?
Allah çok bağışlayandır, çok merhametlidir.” ayeti inince bu yemininden vazgeçmiştir. Bununla birlikte Hz. Ebû Bekir’in, Mistah’ı hicveden bir şiir söylediği rivayet edilmiştir.
Abdullah b. Abbas’ın, Hz. Aişe ile ilgili ayetleri tefsir ederken şöyle söylediği rivayet edilir: “Allah Hz. Yusuf’u Züleyha’nın ehlinden bir şahitle, Hz. Musa’yı Yahudilerin sözlerinden bir taşla, Hz. Meryem’i oğlunun beşikte konuşmasıyla, Hz. Aişe’yi ise Kur’ân ile haklarında söylenilenlerden beri etmiştir. Allah bunu muhakkak Rasûlullah’ın mertebesinin yüceliğini ortaya çıkarmak için yapmıştır.”
Zemahşerî de (ö. 538/1144) Hz. Aişe hakkında inen ayetlerle ilgili şöyle demiştir: “Eğer Kur’ân’ı incelesen ve orada asilere vaat edilen cezaları araştırsan, Yüce Allah’ın Hz. Aişe’ye yapılan iftiraya öfkelendiği kadar hiçbir şeye öfkelenmediğini görürsün.”
İfk Olayına İsmi Karışanlar
Yukarıda da belirttiğimiz gibi İfk olayına ismi karışanlar çoğunluğunu münafıkların oluşturduğu bir topluluktur. Fakat dört kişinin ismi bu olayda öne çıkmaktadır. Bunlar Abdullah b. ‘Ubey, Mistah b. Usâse, Hassân b. Sâbit ve Hamne bt. Cahş’tır.
Bu olayın elebaşılığını yürüten Abdullah b. Ubey’in niçin böyle bir faaliyete giriştiği bellidir. Geçen bölümlerde yer yer belirttiğimiz gibi Abdullah b. Ubey, Hz. Peygamber Medine’ye gelmeden önce Medine’nin kralı olmak üzereydi. Hz. Peygamber’in Medine’ye gelmesiyle birlikte onun bu hayalleri suya düşmüştü. Bunun tek sorumlusunun Hz. Peygamber olduğunu düşünen Abdullah b. Ubey, Müslüman olmuş görünmesine rağmen içten içe her zaman Hz. Peygamber’e kin besliyordu ve bu kinini her fırsatta ortaya döküyordu. İşte İfk olayı ona böyle bir fırsatı vermişti.
Hassân b. Sâbit’in ise niçin bu olayda Hz. Aişe’nin aleyhine konuştuğu kaynaklarda zikredilmemektedir. Çağdaş siyer yazarlarından bazıları Hassân ile Safvân’ın aralarının açık olduğunu Hassân’ın iftiracılarla birlikte hareket etmesinin sebebinin bu dargınlık olduğunu belirtirler. Fakat ilk dönem kaynaklarında böyle bir bilgi yer almadığı için kesin bir şey söylemek güçtür. Durum ne olursa olsun Hassân b. Sâbit daha sonra yaptıklarına pişman olmuş ve Hz. Aişe’yi öven şiirler söylemiştir. Ayrıca bu şiirlerinde kendisinin böyle bir şeyi söylemediğini sadece bazı kovucuların bunu kendisine atfettiklerini iddia eder. Hz. Aişe, Hassân b. Sâbit’ten hep iyilikle bahsederdi. Bir gün ‘Urve b. Zubeyr’in, Hassân’a küfrettiğini işitince: “Ey oğulcuğum! Ona küfretme. Çünkü o: ‘Benim, babamın ve babamın babasının namusu, Muhammed ve ailesi için bir kalkandır.’ diyordu.”
Bazı rivayetlerde ise Hz. Aişe’nin az da olsa Hassân’a kırgın olduğu belirtilir. Bir rivayette Müslüman bir kadının Hz. Aişe’nin yanında Hassân b. Sâbit’in kızını övdüğünü, Hz. Aişe’nin ise: “Fakat babası…” şeklinde üstü kapalı bir şekilde Hassân’a kızdığını belirtir. Benzer bir rivayette ise Hassân b. Sâbit’in Hz. Aişe’yi bir şiirle övdüğü, fakat Hz. Aişe’nin: “Sen böyle değilsin.” dediği rivayet edilmektedir. Hadisi rivayet eden Mesrûk, Hz. Aişe’ye: “Niçin bu adamı evine sokuyorsun?” dediğinde Hz. Aişe: “O, Rasûlullah’ı savunurdu.” şeklinde karşılık vermiştir.
Mistah’ın bu iftira olayına karışmasının sebebi de ilk dönem kaynaklarında belirtilmemektedir. Çağdaş siyer yazarlarından bazıları Hz. Ebû Bekir’in yardımlarıyla hayatını devam ettiren Mistah’ın bir kişilik zafiyeti olabileceğini, Hz. Ebû Bekir’e duyduğu haset sebebiyle böyle bir şey yapmış olabileceğini ifade ederler.
Mistah ilerleyen yaşlarında gözlerini kaybetmiştir. Bazıları bunu attığı iftiradan dolayı dünyadayken uğradığı bir musibet olarak değerlendirmişlerdir.
Hamne bt. Cahş ise, Hz. Zeyneb’in kız kardeşidir. Rasûlullah’ın yanında kız kardeşi Hz. Zeyneb’in konumunu yüceltmek için bu dedikoduların yayılmasında aracı olmuştur. Fakat Hamne kendisi için uğraştığı kız kardeşinden destek görememiş, Hz. Zeyneb Hz. Aişe hakkında olumsuz hiçbir şey söylememiştir.
Hz. Peygamber’in bu iftira olayına karışanlar hakkında şöyle dediği rivayet edilir: “Kıyamet gününde Allah Aişe’ye iftira edenlere, tüm mahşer halkının gözü önünde seksener kamçı vurarak cezalandıracaktır. İçlerinden Muhâcirlerin bağışlanmasını Rabbimizden isteyeceğiz. Bunun için de ey Aişe senden izin isteyeceğiz.” Bunu duyunca Aişe şöyle dedi: “Ya Rasûlallah! Seni hak ile gönderene yemin ederim ki, senin sevincin, bana benim sevincimden daha sevimli ve değerlidir.”
Safvân b. Mu‘attal’ın İfk Olayındaki Tavrı
İfk olayı tamamıyla Hz. Aişe’nin üstüne kurulduğu için Hz. Aişe’yi özel bir bölümle anlatmanın gereği yoktur. Fakat Safvân b. Mu‘attal’ın bu olaydaki tavrı önemlidir.
Safvân b. Mu‘attal kendisi hakkında böyle bir iftiranın olduğunu duyunca: “Sübhanallah! Vallahi ben, daha hiçbir dişinin eteğini kaldırmış değilim.” demiştir.
Kaynaklarda Safvân b. Mu‘attal’ın bu olayda özel olarak Hassân b. Sâbit ile ilgilendiği belirtilir. Hassân hem iftirayı atanlar arasında yer alıyordu; hem de bir şiirinde Safvân b. Mu‘attal’a ve kabilesine hakaret etmişti. Hassân b. Sâbit söylediği şiirlerle müşrik oldukları için Kureyş kabilesini, Safvân’ı ve Mudar kabilesini aşağılıyordu.
Safvân, beraber Medine’ye geldiği Cu‘ayl b. Surâka’ya, Hassân’ı attığı iftiradan dolayı öldürmeyi teklif etti. Cu‘ayl bunu reddederek: “Rasûlullah’ın yapmamızı emretmediği bir şeyi yapamam. Sakın sen de böyle bir şey yapma.” dedi. Fakat Hassân’a çok kızan, Safvân b. Mu‘attal, kabilesinden bazı kimselerle birlikte otururken ona kılıcıyla saldırdı ve Hassân’ı başından yaraladı.
Safvân b. Mu‘attal, Hassân’a vurduğu anda Ensârdan Sâbit b. Kays b. Şemmâs onu yakaladı ve elini arkasından bağladı. Safvân’ı ite kaka Benî Hârise b. Hazrec bölgesine götürürlerken yolda Abdullah b. Revâha onlara rastladı. Yaptıkları bu işten Rasûlullah’ın haberdar olup olmadığını sorduğunda, olmadığını söylediler. Abdullah b. Revâha yapılmaması gereken bir işe cüret ettiklerini, Safvân’ı bırakmalarını söyledi. Akabinde Abdullah b. Revaha onları durumu izah etmeleri için Rasûlullah’a götürdü. Hz. Peygamber’in huzuruna vardıklarında olup bitenleri Rasûlullah’a haber verdiler. Bunun üzerine Hz. Peygamber, Safvân b. Mu‘attal’a kızarak bunu niye yaptığını sordu. Safvân, Hassân’ın kendisini sefihlikle hicvettiğini ve kendisine Müslüman olduğu için haset ettiğini söyledi. Bunun üzerine Rasûlullah, Hassân’a dönerek: “İslâm üzere olan bir kavmi sefihlikle mi itham ediyorsun?” diyerek onu azarladı. Hz. Peygamber, Hassân’dan iyilikle karşılık vermesini istedi. Hassân da: “Ya Rasûlallah! Hakkım senin olsun.” diyerek mukabelede bulundu. Hz. Peygamber buna karşılık Hassân’a, Sîrîn isimli bir Kıpti köle ve Ebî Talha tarafından tasadduk edilen bir bahçeyi verdi. Hassân’ın Abdurrahman isimli oğlu, Sîrîn’den dünyaya gelmiştir. Ayrıca Sa‘d b. ‘Ubâde’nin de, Hassân’a hakkından vazgeçtiği için bir bahçe ve biraz da eşya verdiği rivayet edilmektedir.
Bazı kaynaklarda Safvân’ın vurduğu darbe sebebiyle Hassân’ın gözlerinin kör olduğu kaydedilir. Hassân’ın bu darbe neticesinde bir gözünden ve iki elinden sakatlandığı da rivayet edilir. Fakat Hassân’ın kör olmasının veya ellerinin çolak kalmasının bu darbe sebebiyle olmadığını düşünüyoruz. Nitekim Hassân’ın bir elinin, işlevini önemli ölçüde yitirmesi bu olaydan önce meydana gelmişti. Hassân’ın Hz. Peygamber ile birlikte savaşlara katılamayışının sebebi de buydu. Gözlerinin kör olması ise Hz. Ömer zamanında olmuştur.
Daha sonradan Safvân’ın, hasûr olduğu anlaşılmıştır. Safvân şehit olarak vefat etmiştir. Safvân’ın 19/640 yılında Ermenilerle yapılan savaşlarda veya Mu‘âviye devrinde 58/677 veya 59/678 yılında şehit olduğuna dair rivayetler bulunmaktadır.
Recep Erkocaaslan, “Hz. Peygamber Dönemi Savaşlarından Benî Mustalik Gazvesi Ve İfk Olayı” Yüksek Lisans Tezi
]]>لَوْلاَ إِذْ سَمِعْتُمُوهُ ظَنَّ الْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بِأَنْفُسِهِمْ خَيْرًا وَقَالُوا هَذَا إِفْكٌ مُبِينٌ
“Keşke bunu duyduklarında mü’min erkekler ve mü’min kadınlar kendi aralarında hüsnü zanda bulunarak, sübhanallah! Bu apaçık bir iftiradır deselerdi ya/..”(Nur:12)
Allah’ın müminlerden yapmalarını istediği şey, bu idi. Yani hüsnü zanla yaklaşıp olayı kabullenmemekti. Çünkü böylesi bir olay, ispat edilmediği için en doğrusu, onun iftira olduğunu, yalan olduğunu söylemekti. Bu, ister Peygamber’in eşi olsun, isterse sıradan herhangi bir sahabinin eşi olsun fark etmez. Çünkü her iki halde de, iftira bir insana yapılmaktaydı. Ebu Eyyûb Halid b. Zeyd el-Ensâri ve hanımı, İfk olayı karşısında vahyin istediği tutumu sergilemişlerdir:
Ebu Eyyûb’a eşi Ümmü Eyyûb, Hz. Aişe için söylenilenler hakkında ne düşündüğünü sordu. Ebu Eyyûb, bunun bir yalandan ibaret olduğunu söyledi. Ardından Ebu Eyyûb “sen olsaydın böyle bir hareket yapar mıydın ey Ümmü Eyyûb? diye sordu. Ümmü Eyyûb ise, kesinlikle böyle bir şey yapmayacağını belirtti. Bunun üzerine Ebu Eyyûb, “Vallahi, Hz. Aişe senden çok daha hayırlıdır” dedi .
İşte bu rivayetten bazı Müslümanların kendi vicdanlarına dönüp nefis muhasebesi yaptıklarını ve buradan da Allah’ın istediği sonuca ulaştıklarını görmekteyiz. Çeşitli olaylara karşı takip edilecek metotta, Kur’an’ın istediği ilk adım budur. Yani içten vicdânî bir delil bulma adımıdır. İkinci adım ise, Kur’an’ın da ifadesiyle açık bir delil ile olayı ispat etmedir . En yüksek makamlara kadar uzanan bu büyük iftira olayı, böyle basit bir şekilde geçiştirilmemeli, dayanaksız ve delilsiz olmasına rağmen rahatça yayılmamalıydı. İşte Kur’an’ın insan şahsiyetine verdiği değer budur. Velev ki yapılmış da olsa, ilk etapta, isbatı mümkün olmadıkça kesinlikle bühtanda bulunulmamalıdır. Çünkü olayın isbatı istenmemiş olsaydı, buna benzer olayların ardı arkası kesilmez ve önüne gelen bir başkasına iftira atabilirdi. Hâlbuki Kur’an’a göre ileri sürdükleri bir iddiayı ispat edemeyenler, bizatihi yalancılar olarak nitelendirilmektedirler. Bununla da kalınmayıp yalancılıkla itham edilen bir insanın artık söyleyeceği sözlere itibar edilmeyecek, şahitlikleri kabul görmeyecektir. Bu da, doğal olarak onların, toplumdan soyutlanmalarını gerektirmektedir.
Müslümanlar, İfk olayında bu iki adımdan da, meseleyi kalbe arz edip vicdana danışmak ile şahit getirerek ispatlama adımlarından uzak kaldılar. İftiracıları, Peygamber’in namusu hakkında diledikleri gibi ileri geri konuşmakta serbest bıraktılar. Burada aklımıza şöyle bir soru gelmektedir: Neden Peygamber ve Ebu Bekir, bunu daha ilk günde reddetmedi ve neden olaya bu kadar önem verdiler? Cevap olarak şunu söyleyebiliriz: Koca ve babanın durumu, diğer insanlarınkinden farklıdır. Her ne kadar hiç kimse bir kadını kocasından daha iyi tanıyamazsa da, karısı suçlandığı zaman ne olursa olsun, koca zor duruma düşer. Bunu iftira olarak hemen reddetse bile, suçlayanlar dinlemezler. Üstelik, kadının zeki olduğunu ve öyle olmadığı halde faziletli ve takvalı görünerek kocasını kandırdığını söylerler. Zaten koca reddetse bile, insan olması hasebiyle yine de içinde bir şüphe hep var olacaktır. Anne-babanın karşı karşıya kaldığı durum da bundan farksızdır. Yoksa ne Peygamber, ne de Hz. Aişe’nin ailesi, kızları hakkında kesinlikle hayırdan başka düşünmüyorlardı. Hatta Peygamber, halka yaptığı şikayet konuşmasında, eşi ve iftiraya bulaştırılan Safvân hakkındaki düşüncesini, açık bir biçimde belirtmişti.
Eğer Allah’ın lütfu olmasaydı, Müslüman toplumun tamamına büyük bir bela dokunacak dereceye gelmişti . Bu olay, sonuçta büyük bir azabı gerektirmekteydi. Rasulullah’a, eşine ve hakkında hayırdan başka bir şeyin bilinmediği sahâbiye çektirilen acıdan dolayı, eğer Allah’ın acıması olmasaydı büyük bir ceza gerekliydi.
Halbuki onların bu olay karşısında yapmaları gereken şey, onu konuşmamak ve bunun bir yalandan ibaret olduğunu söylemekti . Allah, Müslümanları bir daha bu tür işlere kalkışmamaları konusunda uyararak, çağlar boyu geçerli olacak olan kanununu yürürlüğe koymaktadır . Bunun anlamı şudur: Eğer böyle bir işe kalkışır ya da katılırsanız, imanınız artık tehlikededir. Bu yüzden böyle bir olayı meydana getirmek, ya da Münafıklar tarafından oluşturulan böylesi bir iftira olayında kesinlikle yer almamanız gerekmektedir.
Sonuç
Başta Peygamber olmak üzere pek çok kimseyi sıkıntıya sokan İfk olayından çıkarabileceğimiz sonuçları şu şekilde özetleyebiliriz:
- İfk hadisesi, önceden planlanmış bir olay değildi. Tam aksine olayın akışında gerçekleşmiş bir olaydır.
- Bu olaydan masum insanların kişiliğini zedeleyecek, aslı astarı olmayan haberler yaymamak, yayıldığında da -velev ki gerçek olsa bile- ispat edilmediği taktirde ona katılmamak; ihtiyaten yaklaşmak ve iyi niyet beslemek gerektiği sonucunu çıkarmaktayız. Aksi halde toplumda fitne ve fesat çıkacaktır.
- İfk olayı, vahyin ilahi oluşunu, bunda Peygamberin hiçbir katkısının bulunmadığını; bunun yanında Peygamber’in gaybı bilmediğini de açıkça ortaya koymuştur. Eğer Peygamber gaybı bilmiş olsaydı bir ay boyunca o sıkıntıları yaşamaz başkalarına da yaşatmazdı. Bir başka deyimle söz konusu olay, Peygamber’in insani yönünü bir kez daha hatırlatmaktadır.
- Söz konusu olay, Münafıkların ne derece tehlikeli olduklarını göstermektedir. Mekke’de yaklaşık 13 yıl yaşayan Hz. Muhammed (s.a.s), düşmanı olan Mekkeliler tarafından böyle bir olayla karşılaşmamıştır. Dahası Mekkeliler böylesi bir olayı düşünmemişlerdir bile. Yapacakları düşmanlıkları açıkça yapmışlardır. Ancak Münafıkların ne zaman, nerede ve nasıl bir olayla düşmanlık yapacaklarını kestirmek mümkün değildir. Fırsatını buldukları an her olayı kendi çıkarlarına değerlendirecekleri sonucunu çıkarmaktayız.
- İfk olayı, böylesi çirkin bir olay karşısında iftiraya uğrayanın yakınlarının iftira atılana nasıl davranması gerektiğini göstermektedir. Tıpkı Hz. Peygamber (s.a.s) ve Hz. Aişe’nin (r.anha) ebeveyninin davranışlarında olduğu gibi. Öncelikle yakınlarının olaya objektif yaklaşmaları, düşmanca davranmamaları gerektiğini öğrenmekteyiz.
- İnancın değişik şekilde denenmesi söz konusudur bu olayda. İmanı güçlü olan insanların İfk olayına Kur’an’ın istediği gibi yaklaştıklarını, diğerlerinin ise, bir takım nedenlerden dolayı böylesi bir olayı yayarak Münafıklara destek olduklarını ortaya koymaktadır. Bu da, sahabiler de olsalar insan olmaları sonucunda onların da yanlış yapabileceklerini, masum olmadıklarını göstermektedir. Hassân b. Sâbit ve diğerlerinde olduğu gibi.
- Bu olay genelde olumlu veya olumsuz olaya katılanlar, özelde ise, öncelikle Hz. Aişe ve Safvân b. Muattal için bir imtihandır. Bunların başında Hz. Peygamber, Hz. Aişe’nin anne ve babası, Hassan b. Sabit, Hamne bnt. Cahş, Mıstah b. Üsâse ve istişarede görüş belirtenler gelmektedir. Olaya hiç katılmayanlar için de bir imtihandır. Onlar da bu imtihanda başarısızlık göstermişlerdir. Sebebi ise, olaya duyarsız kalmaları, Münafıkları cesaretlendirmeleridir. Katılıp Kur’an’ın isteği üzere tavır sergileyenler, imtihanı başarmış, Münafıkların yaydığı iftiraya katılanlar ise, başarısız olmuşlardır. Aişe, bu olayda öncelikle yalnız kalma tehlikesiyle baş başa kalarak imtihandan geçmiştir. Bağırıp, çağırmamış, durumunu tam bir teslimiyet içerisinde rabbine havale etmiştir. Allah’a olan güçlü imanı sayesinde olayın temize çıkmasını sadece Allah’tan beklemiştir. Bu durum, Hz. Aişe’den sonra gelecek olan her kadın ve erkek için böylesi bir olay karşısında nasıl davranılacağı konusunda güzel bir örnek olmuştur. Hz. Peygamber için de bir imtihandı. O, alelacele hanımına gidip ithamda bulunmuyor ve ona eziyet etmiyordu. İnsanın öfke, ya da şüphe anında yapacağı kötülükleri yapmıyordu. Aksine o, bu öfkesi anında bile eşinin suçsuz olacağı görüşüne meylederek öfkesini tutup sabrediyor, hanımını suçlama yoluna gitmiyordu. Bu açıdan da evli erkekler için güzel bir örnektir (usve-i hasene).
- Söz konusu olay, sonunda bundan böyle masum insanlara iftira atan şahıslara uygulanacak cezanın ve toplumda konumlarının ne olduğunu ortaya koymuştur. Bütün bunlara rağmen Hz. Aişe validemize atılan bu çirkin iftira, yine de pek çok yönden Kur’an’ın ifadesiyle Müslümanların hayrına olmuştur. Ancak bu, iyi ki böylesi bir olay olmuştur anlamına gelmemektedir. Zaten böyle bir olay tasvip edilmiş olsaydı Kur’an, yapanları hoş görürdü. Hâlbuki tam tersine onları her açıdan cezalandırmaktadır.
Ali Aksu, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi Haziran-2004
]]>
Allah Resulü’nün (s.a.s.) ahir ömürlerinde irat ettikleri “Veda Hutbesi” de bütün ümmetine hitap eden genel bir vasiyettir. Efendimiz (sallallahu aleyhi vesellem) “Veda Hutbesi”nde yirmi üç yıllık risalet hayatında vaz’ edilen esasları öz bir şekilde ve son defa telkin ettiler.
Sahabe ve Tabiun devri âlimleri de vasiyet geleneğine uydular. Dar-ı Beka’ya hicret ederlerken talebelerine “Mustakim” kalmalarını öğütlediler. Selef-i salihinden günümüze ulaşan vasiyetler içerisinde en dikkat çekenleri ise Ebu Hanife’ye (r.a.) ait olanlarıdır. İmam-ı Azam’ın (r.a.) birçok vasiyeti vardır. Bunların bir kısmı şahsa özeldir, bir kısmı da bütün talebelerine hitap etmektedir. Özel vasiyetlerinin en meşhurları Oğlu Hammad’a[2], Ebu Yusuf’a[3] ve Yusuf b. Halid es-Semti’ye[4] hitaben kaleme alınmıştır. Söz konusu metinler her ne kadar şahsa özel olsalar da, bir evladın/öğrencinin hayata bakışını ve eşyayı algılama biçimini müşahhas bir çerçevede ortaya koymakta ve müslümanca yaşamanın esaslarını anlatmaktadır. Bu itibarla özel formatta olmalarına rağmen genele hitap etmektedirler. Ebu Hanife’nin (r.a.) bütün talebelerine hitaben kaleme aldığı “vasiyet”i ise bir akide manifestosudur. “Vasiyet”, Ehl-i Sünnet’in dolayısıyla da İslam’ın amentüsünü açık ifadelerle insanların zihnine taşımaktadır.
Zındıkların, bidatçilerin etkin olduğu hicri ikinci asrın Irak’ında yaşayan Ebu Hanife (r.a.) herkese hitap eden vasiyetini Ehl-i Sünnet akidesine hasrederek mühim bir vazife ifa etti. Sonraki yıllarda gelen Ehl-i Sünnet âlimleri, bu vasiyetteki esasları farklı formatlarda yeniden telif ettiler. Öz itibariyle “Şerhu’l-Mevakif”, “Şerhu’l-Makasıd” gibi hacimli kelam yapıtları “Sem’iyyat” bahislerini bu vasiyetteki ilkeler üzerine kurdular.
Modern zaman Müslümanları ile hacimli kelam kitapları arasında ciddi engeller olduğu bir vakıadır; Zira günümüz İslami İlimler öğrencilerinin mevcut birikimleriyle o eserlerin dillerini çözmeleri, içeriklerine vakıf olmaları hayli zor görünmektedir. Ümmetle, irfan arasında köprü olacak insanlar ciddi bir bilgi zafiyeti içerisindedirler. Fakat bu durum hakikatin bilinmemesinin mazereti olamaz. Selefin irfanını ilim meclislerine taşıma adına bir şeyler yapılmalıdır. Ebu Hanife’nin (r.a.) vasiyetini dilimize aktarmak yapılması gereken bu bir şeyler cümlesinin mütevazı bir halkası olabilir. Çünkü vasiyet, bugünün insanı için de hayati bir önemi haizdir.
Zira günümüz İslam Dünyası, Ebu Hanife’nin yaşadığı dönemdeki Irak’ın ideolojik yapısına çok benzemektedir. Tek bir farkla ki Mutezile, Cebriye, Kaderiye, Mürcie[5] gibi mezhepler gitmiş, onların yerlerini tarihselcilik, mezhep münkirliği, yeni selefilik gibi akımlar almıştır. Mezkür anlayışların tezviratı öylesine etkin bir konuma ulaşmıştır ki, bütün bir ümmetin akidesi ciddi tehlike ile karşı karşıyadır. Artık insanlar klasik akide risalelerini değil, “İslam ve Çağdaşlık” başlıklı metinleri yani çağdaş Vasıl b. Ata’ları okuyorlar. Böyle bir zamanda “Ehl-i Sünnet Akidesi”ni bilmek, aynı zamanda hangi eserlerin de Ehl-i Sünnet Akidesine aykırı olduğunu idrak etmek anlamına gelecektir. Bu yüzden Ebu Hanife’nin büyük bir şöhret içerisinde meçhulü yaşayan “Vasiyeti”ni notlarla tercüme etmeyi vazife kabul ettik. Tercümede esas aldığımız nüsha Takıyyuddin et-Temimi’nin “et-Tabakatu’s-Seniyye fi Teracimi’l-Hanefiyye”[6] adlı eserindeki metindir.
Vasiyyet’in Medine Arif Hikmet Kütüphanesindeki el yazması nüshasında ise Ebu Hanife’ye ulaşan kesintisiz bir isnat zinciri yer almaktadır. İsnatta yer alan raviler şunlardır: Husamedddin es-Sığnaki (ö. 710), Hafızuddin Muhammed el-Buhari (ö. 693), Muhammed b. Abdissettar el-Kerderi (ö. 642), Burhaneddin el-Merğinani (ö. 593), Ziyauddin Muhammed b. Huseyn[7], Alauddin Muhammed es-Semerkandi, Ebu’l-Muin en-Nesefi (ö. 508), Ebu Tahir Muhammed el-Mehdi, İshak b. Mansur es-Siyari, Ahmed b. Ali es-Süleymeni, Hatim b. Akil el-Cevheri, Muhammed b. Semaa et-Temimi (ö. 236), Ebu Yusuf ( ö. 183), Ebu Hanife (ö. 150).[8]
Arkadaşlarım, kardeşlerim iyi biliniz ki Ehl-i Sünnet ve Cemaat mezhebi 12 hususiyet üzerine kurulmuştur. Kim bu hususiyetler doğrultusunda yaşarsa ne bidatçi ne de heva sahibi olur. Efendimiz Hz. Muhammed’in (sallallahu aleyhi vesellem) şefaatine nail olabilmeniz için Ehl-i Sünnet’in bu temel esaslarına sıkı sıkıya bağlanın. Birinci Hususiyet İman, dil ile ikrar ve kalp ile tasdiktir. Tek başına ikrar iman kabul edilmez. Çünkü tek başında ikrar iman addedilse idi münafıkların tamamı mümin olurdu. Aynı şekilde sadece kalbin idrak etmesi (tasdik) de iman olmaz. Eğer bu durum tek başına yeterli olsa idi, Ehl-i Kitab’ın tamamı mümin olurdu. Hâlbuki Allah Tela dilleriyle ikrar eden münafıklar hakkında şöyle buyurmaktadır; “Allah o münafıkların hiç şüphesiz yalancılar olduklarına şahadet eder.”[9] Ehl-i Kitap hakkında ise varit olan ayet şöyledir; “Kendilerine kitap verdiklerimiz Peygamberi oğullarını tanıdıkları gibi tanırlar.”[10] Ne var ki bunu kabullenip dilleriyle ikrar etmezler. İman ne artar ne de eksilir. Çünkü imanın azalması ancak küfrün artması ile; artması da ancak küfrün azalması ile tasavvur edilebilir. Bu durumda, bir kişinin aynı anda mü’min ve kafir olması nasıl mümkün olur?! Mümin, gerçek anlamda inanan, kâfir de hakiki manada inkâr edendir. İmanda şüphe olmaz. Tıpkı küfürde olmadığı gibi. Bu bağlamda Cenab-ı Hakk şöyle buyurmaktadır: “İşte onlar gerçekten mümindirler.”[11] ve “İşte onlar gerçekten kafirdirler.”[12]
Efendimiz Hz. Muhammed’in (sallallahu aleyhi vesellem) ümmet kadrosuna dahil olan günahkarların tamamı gerçekten mümindir, kafir değillerdir. Amel imandan ayrı, iman da amelden farklıdır. Şöyle ki: Amel mükellefiyetinin mü’minden kalktığı birçok zaman vardır. Fakat bu durumda imanın ondan gittiği söylenemez. Allah Teala, hayızlı kadını namaz kılmaktan muaf kılmıştır. Böyle bir kadın için Allah onun kalbinden imanı çıkarmıştır ve ona imanı terk etmeyi emretmiştir denemez. Şeriat o kadına; “Orucu bırak, sonra tutmadığın günleri kaza et” der. Kadına; “İmanı terk et, sonra kaza edersin” denmesi caiz değildir.[13] İmanın amelden farklı olduğunu daha müşahhas bir şekilde anlamak için şöyle bir örnek verebiliriz: “Fakirlerin zekat vermesi gerekli değildir.” denebilir. Fakat “Fakirlerin iman etmesi zorunlu değildir.” denemez. Hayır ve şerrin takdiri Allah’tandır. Eğer birisi hayır ve şerrin takdirinin Allah’tan başkasına ait olduğunu iddia ederse O’nu (c.c.) inkâr etmiş olur. Onun tevhit inancı da batıl olur. Her şeyin en iyisini Allah Teâla bilir. İkinci Hususiyet Ameller, farz ibadet, fazilet ve masiyet olmak üzere üç çeşittirler. Farz ibadete gelince o, Allah’ın dilemesi, rızası, takdiri, yaratması ve “Levh-i Mahfuz”da yazması ile olur. Fazilet de Allah Teâlâ’nın emrinden dolayı yapılmaz. Fakat O’nun dilemesi, muhabbeti, rızası, takdiri, pürüzsüz yaratması ve “Levh-i Mahfuz”da yazması ile olur. Masiyet de Allah’ın emri gereği olmaz. Fakat muhabbeti, rızası, muvaffak kılması olmaksızın dilemesi, kazası, takdiri, hoşnutsuzluğu, ilmi ve “Levh-i Mahfuz”da yazması ile gerçekleşir. Üçüncü Hususiyet Allah Teala sınırsız kudret makamı olan arşı bir mekana istikrarı olmaksızın hükmüne aldı yani hakimiyeti altında tuttu. Hiç bir şeye muhtaç olmaksızın arşı ve ondan başka şeyleri korur. Eğer kendinden başka yaratıklara muhtaç olsa idi, kâinatı yaratmaya ve idare etmeye kadir olamazdı. Ona cisim isnat edenlerin iddia ettiği gibi bir yere oturmaya ve yerleşmeye zorunlu olsa idi, arşı yaratmadan önce de böyle olurdu. Allah Teâla bundan pek yüce ve münezzehtir. Dördüncü Hususiyet Kur’an-ı Kerim Allah Teâla’nın yaratılmayan (gayr-ı mahluk) ezeli kelamı, vahyi ve tedricen indirdiği Kitabıdır. O, ne zatının aynıdır, ne de değildir. Bilakis o, gerçek sıfatıdır. Kur’an Mushaflarda yazılan, dillerde okunan kalplerde mekân edinmeksizin korunan kelamdır. Mürekkep, kağıt ve yazı mahluktur. Çünkü bunlar kulların filleri ile alakalıdır. Yazılar, harfler, kelimeler ve ayetler insanların anlamak için onlara ihtiyaç duyduğu Kur’an’a delalet eden şeylerdir. Allah Teâla’nın kelamı zatı ile kaimdir. Manası ise, söz konusu şeylerle anlaşılır. Kim Allah’ın kelamı mahlûktur derse kâfir olur. Allah Teâla kesintisiz bütün zamanlarda ibadet edilendir. Kelamı ise ondan ayrılmaksızın okunan, yazılan ve kalplerde korunandır. Beşinci Hususiyet Allah Resulü’nden (sallallahu aleyhi vesellem) sonra bu ümmetin en üstünü Ebu Bekr-i Sıdık, sonra Ömer, sonra Osman, sonra Ali’dir (r. anhum). Zira efdaliyetin sıralamasına işaret eden ayette Allah Teâlâ şöyle buyurmaktadır: “(İman ve amelde) öne geçenler (Ahirette de) öne geçenlerdir. İşte onlar (Allah’a) yaklaştırılmış kimselerdir. Onlar naim cennetlerindedir.”[14]
Hayırda önde olanlar Allah katında da en üstün olanlardır. Onları, müttaki her mümin sever; asi münafıklarsa onlara buğz eder. Altıncı Hususiyet Kul, ameli, ikrarı ve tasdiki (marifeti) ile mahlûktur. Bütün bu ameliyelerin faili mahlûk olunca onun fillerinin de evleviyetle mahlûk olması gerekir. Yedinci Hususiyet Allah Teala, mahlukatı güçleri olmadığı halde yaratmıştır. Çünkü onlar zayıf ve acizdirler. Cenab-ı Hakk onları yaratan ve rızıklarını verendir. Nitekim O şöyle buyurmaktadır: “Allah sizi yaratan, sonra size rızık veren, sonra sizi öldürecek ve daha sonra da diriltecek olandır.”[15]
İlim ve malı helal yoldan kazanmak helal, haram yoldan temin ise haramdır. İnsanlar üç kısımdır: İmanında samimi olan mümin, küfründe ısrarcı olan kafir ve nifakında iki yüzlü davranan münafık. Cenab-ı Hakk mümine ameli, kâfire imanı, münafığa ise ihlası farz kılmıştır. Nitekim “Ey insanlar! Rabbinize karşı gelmekten sakının.”[16] ayet-i kerimesinin her üç grubu içine alacak şekilde açılımı şöyledir: “Ey iman edenler! Ameli Salih işleyerek rabbinize itaat edin.”, “Ey Kâfirler! İman edin.” ve “Ey Münafıklar! Samimi olun.” Sekizinci Hususiyet İsteğe bağlı olan fiillerde kulun aksiyon sahibi olması için gerekli olan güç yani “İstitaa”, yapılacak olan “fiil” ile beraberdir. Ne ondan önce ne de sonradır. Eğer “İstitaa” fiilden önce olsa idi o takdirde kul ona muhtaç olduğu anda Allah’tan müstağni olurdu. Bu ise şu ayete aykırıdır: “Allah müstağnidir. Sizler ise muhtaçsınız.”[17] Eğer “İstitaa”, fiilden sonra olsaydı fiil, güç-kuvvet yokken gerçekleşmiş olacağından muhal olurdu. Dokuzuncu Hususiyet Mukimin bir gün bir gece, yolcunun da üç gün üç gece mestler üzerine mesh edebileceğini kabul etmek, bu şekilde rivayet edilen hadisten dolayı vaciptir. Bu hükmü inkâr edenin küfründen korkulur. Zira ilgili hükmü bildirilen hadisler tevatüre yakın derecededir.[18]
Seferde namazları kısaltmak (azimet)[19] ve oruç tutmamak (ise) ruhsattır. Konu ile ilgili ayeti kerimeler şöyledir: “Yeryüzünde sefere çıktığınız vakit namazı kısaltmanızdan dolayı size bir günah yoktur.”[20], “Sizden kim hasta, ya da yolculukta olursa, tutamadığı günler sayısınca başka günlerde oruç tutar.”[21]
Onuncu Hususiyet Allah Teâla kaleme yazmasını emretmiş, kalem: “Ne yazayım ya Rabbi!” demiştir. Cenab-ı Hakk: “Kıyamete kadar olacak şeyleri yaz.” buyurmuştur.[22] Şu ayet-i kerime de bu manayı teyit etmektedir: “İşledikleri her şey kitaplarda kayıtlıdır. Küçük, büyük her şey satır satır yazılmıştır.”[23]
Onbirinci Hususiyet Günahkârlar için kabir azabı olacağında en ufak bir şüphe yoktur. Münker ve Nekir’in suali haktır. Bu noktada hadisler vardır.[24] Cennet ve cehennem de haktır ve ahalisi için önceden yaratılmışlardır. Nitekim Cenab-ı Hakk müminler hakkında o cennet; “Müttakiler için hazırlanmıştır.”[25], cehennem de; “Kafirler için hazırlanmıştır.”[26] buyurmaktadır. Allah Teâla cennet ve cehennemi sevap ve ceza için yaratmıştır. Mizan da haktır. Zira Cenab-ı Hakk şöyle buyurmaktadır: “Kıyamet günü için adalet terazileri kuracağız.”[27] İnsanın dünyada yaptığı amelleri içeren kitabı okuması da haktır: “Oku kitabını! Bu gün hesap sorucu olarak sana nefsin yeter.”[28]
Onikinci Hususiyet Allah Teâla bu canları ölümden sonra müddeti elli bin yıl olan bir günde ceza, sevap ve hakların edası için diriltecektir. Nitekim O şöyle buyurmaktadır: “Şüphesiz Allah kabirlerde olanları diriltecektir.”[29] Müminlerin keyfiyet, benzetme ve yön olmaksızın Cenab-ı Hakk’a mülaki olmaları haktır. Büyük günah işlemiş olsa dahi cennet ehlinden olan her mümin için Efendimiz (sallallahu aleyhi vesellem) şefaat edecektir. Hz. Aişe (r.a.), Hatice-i Kübra’dan sonra insanlık aleminin en üstün kadını ve müminlerin annesidır. O, zina iftirasından arındırılmıştır ve Rafızilerin hezeyanlarından uzaktır. Kim Ona zina isnadında bulunursa o zina eseridir. Cennet ahalisi Cennet’te, Cehennem ehli de Cehennem’de ebedi kalacaktır. Çünkü Cenab-ı Hakk müminler için “İman edip amel-i salih işleyenler cennetliklerdir. Onlar orada ebedi kalacaklardır.”[30], kafirler için de “İnkar edenler ve ayetlerimizi yalanlayanlara gelince, işte onlar cehennemliktir. Onlar orada ebedi kalacaklardır.”[31] buyurmaktadır.
Ebu Hanife’nin (r.a.) vasiyetini günümüz Müslümanları açısından vazgeçilmez kılan en önemli husus da onun ifadelerinin hem bir beyan hem de kadim sapık fırkalar ve modernist akımlar için bir reddiye niteliğinde olmasıdır. Nitekim modernist düşünceye sahip ilahiyatçılar kadınların özel hallerinde namaz kılıp oruç tutabileceklerini iddia etmektedirler. Hâlbuki bunun aksini söyleyen çok sayıda hadis-i şerif vardır. Ayrıca sahabeden de farklı yönde bir uygulama rivayet edilmemiştir. Efendimiz (sallallahu aleyhi vesellem) “Kadın hayız olduğunda namaz kılmayacak, oruç tutmayacak değil mi ya” buyurmuştur. (İmam Müslim’in uzun bir hadis içerisinde rivayet ettiği ifade “muttefekun aleyh”dir. Bkz. İbn Hacer, Buluğu’l-Meram, s. 45, H.no: 158; Zafer Ahmed et-Tahanevi, İ’lau’s-Sünen, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 1997, I, 346.) Bu hadis, açık bir şekilde kadının namaz ve oruç ibadetlerini hayız müddetinde eda etmediğini bildirmektedir. Nitekim Hz. Muaz, Hz. Aişe’ye hayızlı iken terk ettikleri namaz ve oruçtan sadece orucu kaza etmelerinin hikmetini sorunca Aişe validemiz “Hz. Resulullah zamanında hayız olduklarını fakat kendilerine namazı bırakıp sadece orucu kaza etmelerinin emredildiğini (Künna nu’meru)” söylemiştir. (Ahmed, Müsned, VI, 232; Darimi, I, 233; Buhari, I, 421; Müslim, I, 265.) Sahabe kadınlarının özel hallerinden sonra namazı bırakıp sadece orucu kaza etmeleri, söz konusu durumda bu ibadetleri eda etmediklerini göstermektedir.
Fatıma binti Ebi Hubeyş, Efendimiz’e; “Ben istihaze kanı gören ve temizlenemeyen bir kadınım, namazı bırakayım mı?” diye sorduğunda Allah Resulü; “Bu ancak bir damar(dan hastalık sebebiyle gelen kan)dır. Hayız değildir. Hayzın geldiğinde namazı bırak” buyurdu. (Muhammed b. Ali b. Muhammed Şevkani, Neylü’l-Evtar, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1999, I, 288.) Allah Resulü Abdurrahman b. Avf’ın nikahı altında bulunan Ummu Habibe’ye, ve kendisinden fetva isteyen Ümm-ü Seleme’ye hayız müddetleri içerisinde namaz kılmamalarını emretmiştir. (Şevkani, a.g.e., I, 290.)
[14] Kur’an, Vakıa(56): 10-12. [15] Kur’an, Rum(30): 40. [16] Kur’an, Nisa(4): 1. [17] Kur’an, Muhammed(47): 38. [18] Ebu Hanife’nin talebelerinden Abdullah b. Mübarek; “Mestler üzerine mesh etmenin cevazında ihtilaf olmadığını” bildirmektedir. Tabiun ulemasından Hasan Basri ise 70 sahabinin “Allah Resulü’nün (sallallahu aleyhi vesellem) mestleri üzerine mesh ettiğini” rivayet ettiğini söylemektedir. (Muhammed b. Abdillah b. Kudame, el-Muğni, Beyrut, 1994, I, 211.) Sana’ni de mestler üzerine mesh etmeyle alakalı hadislerin mütevatir olduklarını belirtmektedir. (Abdulkerim Zeydan. el-Mufassal fi Ahkami’l-Mereti ve Beyti’l-Müslim, Beyrut, 2000, I, 142.)Malum olduğu üzere tevatür için belirlenen ravi sayısı ictihadidir. Bu durumda şu kadar olmalıdır, aşağısı ya da fazlası tevatürü ihlal eder demek doğru değildir. Asıl olan, ilk üç tabakada (sahabi, tabii, tebe-i tabii) ravilerin yalan üzere ittifak etmelerinin imkânsız oluşudur. Tevatürde ravi sayısının ne kadar olacağı içtihadi bir mesele olduğundan farklı rakamlar ortaya çıkmıştır. (Vehbe Zuhayli, Usulu’l-Fıkhi’l-İslami, Beyrut, 1998, I, 452) Bu da, dörtten başlar ve sırasıyla, beş, yedi, on, on iki,… olmak üzere yukarıya doğru devam eder. Fakat burada asıl olan ravilerin yalan üzere birleşmelerinin muhal olmasıdır. Öyle ki, tahdit edilemeyecek derecede büyük bir topluluk, her hangi bir gaye ile yalan üzere birleşilmesi mümkün bir hususta rivayette bulunsa, bu topluluğun haberi mütevatir olmaz. (Ali el-Kari, Şerh-u Şerh-i Nuhbeti’l-Fiker, Beyrut, ty, s. 163.) Bir haberin mütevatir olması için ravi sayısının 5 dahi olabileceği söylenirken mestler üzerine mesh hadisini 70 sahabi rivayet etmektedir. Bu da göstermektedir ki meselenin sübutunda şüphe yoktur. Manaya delaleti de açıktır. Bu durumda ortada “yakini bilgi” vardır. Ve onu kabul etmek “Zarurat-ı diniye”den addedilmelidir. İşte Ebu Hanife bunun için konuyu akaitle alakalı bir metnin içerisine dahil etmiştir.
[19] Hanefilere göre seferde 4 rekatlı namazları 2 kılmak “azimet”tir. Bütün Hanefi kitapları meseleyi bu şekilde zikretmektedir. [20] Kur’an, Nisa(4): 101. [21] Kur’an, Bakara(2): 184. [22] Benzer lafızlarla rivayeti için bkz. Ebu Davud, es-Sünne 16; Tirmizi, Kader 16. [23] Kur’an, Kamer54): 52-3. [24] Ebu Davud, es-Sünne 24. [25] Kur’an, Ali İmran(3): 133. [26] Kur’an, Bakara(2): 24. [27] Kur’an, Enbiya(): 47. [28] Kur’an, İsra(17): 14. [29] Kur’am, Hac(22): 7. [30] Kur’an, Bakara(2): 39. [31] Kur’an, Bakara(2): 39.Ahmet AÇIKGÖZ İnkişaf Dergisi, Haziran 2006
]]>Resûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem) merkezli bir hayatı vardı ve zamanının sadece belli başlı bir dilimini değil, bütününü bu işe vakfetmişti. İçinde bulunduğu şartlar da zaten bunu destekliyordu; dini talim adına Allah’ın vazifeli kıldığı Allah Resûlü (sallallahu aleyhi ve sellem) ile aynı hücreyi paylaşıyordu. Gece ve gündüz demeden bu tatlı su kaynağına müracaat edip taşıncaya kadar kovasını dolduruyor, diğer insanların çekinip de soramadıkları her türlü meseleyi O’na arz edip birinci elden cevabını alabiliyordu.
Hayatının önemli bir bölümünü içinde geçirdiği hücresinin, Mescid-i Nebevî’nin hemen bitişiğinde bulunma avantajını da kullanıyor ve böylelikle Allah Resûlü’nün îrad ettiği hutbelerini de takip edebiliyordu. Hatta bu türlü durumlarda aklına takılan bir meseleyi, Allah Resûlü (sallallahu aleyhi ve sellem) hâne-i saâdetlerine geldiğinde kendisine sorarak müşkilini hallediyor ve meseleyi kavrayıncaya kadar da işin peşini bırakmıyordu.
Sorgulayıcı bir fıtratı vardı; görüp duyduğu her şeye olduğu gibi inanmaz ve duyup gördüklerinin gerçek yönünü öğrenmeden de rahat edemezdi. Muğlak gelen her meseleyi mutlaka sorar, zihnine takılıp da çözemediği bir meseleyi açıklığa kavuşturmadan duramazdı.
Onun bu yönünü tarif eden İbn-i Ebî Müleyke, veciz bir şekilde şu hükmü vermektedir:
– Bilmediği bir şeyle karşılaşınca onun ne olduğunu öğrenmeden duramazdı.
Aslında bu, o güne kadar görülmemiş bir açılımdı; zira o toplumda kadının adı bile yokken, İslâm’ın gelişiyle birlikte bir anda insanlar içine çıkmış ve ilk defa kendi kâmetlerine paralel muamele görmeye başlamışlardı. Onlar için Resûl-ü Ekrem Efendimiz de kapıları aralık bırakıyor, bilmedikleri meseleleri gelip öğrenebilmeleri için zemini onlar adına hazır hâle getiriyordu.
İşte bu değişimin temelindeki en önemli isim, kuşkusuz Âişe Validemiz’di. Resûlullah nezdinde kadınların temsilcisi gibi duruyor ve yürüdüğü yoldan onların da gelmesi için herkese örnek oluyordu. Bir müddet geçtikten sonra bu gayretlerinin neticesini görecek ve Allah Resûlü (sallallahu aleyhi ve sellem), bilhassa Ensâr kadınları için şu cümleleri kullanacaktı:
– Ensâr kadınları ne güzel insanlardır! Onların edep ve hayâları, dinleri konusunda daha fazla ve derin ma’lûmât sahibi olmalarının önüne geçmez!
Demek ki Annemiz, bu yolda tek başına yürümeyi hedeflememiş, etrafındaki diğer kadınları da beraberine alarak ilim deryasında müşterek bir yol almak istemişti. Bunun için de zeminin hazır hâle getirilmesi, insanların ön kabullerini kırarak engellerin kaldırılması gerekiyordu. Tâbiîn’in büyük imamlarından Mücâhid’in de dediği gibi ilmi, kibirli ve utangaç insanlar elde edemezdi.
İşte bu husûsiyetler onu, ashâb-ı kirâm arasında ilim yönüyle temeyyüz etmiş en önemli kişi hâline getirmişti. Bilhassa Allah Resûlü’nün (sallallahu aleyhi ve sellem) irtihalinden sonraki yıllarda Annemiz’i, hemen her konuda etrafını bilgilendiren bir ilim merkezi olarak görmekteyiz; fıkıh, hadîs, tefsîr, dil, şiir, tıp, neseb ve tarih gibi konularda etrafını bilgilendirir, söz konusu alanlarda kendisine ulaşan yanlış veya eksik bilgileri de, ya tashih veya tasdik eder, doğrusunu ortaya koyardı.
Onun içindir ki Müstedrek sahibi Hâkim gibi büyük âlimler haklı olarak, dine ait ilimlerin dörtte birinin Âişe Validemiz yoluyla bize intikal ettiğini söyleyeceklerdir.
İnsanlar herhangi bir konuda tereddüde düşüp sonuca gidemediklerinde, onun yanına gelir ve müşkillerini onun rehberliğiyle hallederlerdi. Artık o, ulaşılan her bilginin doğruluğu veya müşkil kalan bir konunun aydınlığa kavuşturulması gibi hususlarda kapısı çalınıp fikrine müracaat edilen bir kaynaktı ve Âişe Validemiz’in ebedî âleme gideceği güne kadar da hep böyle devam etti!
Bu fâikiyeti ifade eden Ebû Mûsa el-Eş’arî Hazretleri, şu hükmü tescil etmektedir:
– Resûlullah’ın ashâbı olarak bize hangi konu müşkil gelse, onu alır Âişe’ye arz ederdik ve görürdük ki o konuyla ilgili onun yanında, bu müşkili de çözecek bir bilgi mutlaka var! Bu durum o kadar bedihidir ki Atâ İbn Ebî Rabâh gibi kimseler:
– Âişe, insanların en fakîhi, en bilgini ve görüş ve düşünceleri itibarıyla de en güzel olanı idi,diyecek; Hişâm İbn Urve gibi büyükler de:
– Ben, gerek tıp gerek fıkıh ve gerekse şiir gibi konularda Âişe’den daha bilgesini görmedim, ikrarında bulunacaklardır.
Dr. Reşit Haylamaz’ın “Mü’minlerin en mümtaz annesi Hazreti Âişe” adlı kitaptan
tweet