Ramazan Ayında Doğanlar

Bazı kaynaklarda Hz. Peygamber’in bizzat kendisinin de ramazan ayında doğduğu ile ilgili bilgiler mevcuttur. Mesela İbn Kesir’de geçen bir rivayete göre, Hz. Peygamber’in, Ramazanın on ikinci günü doğduğu belirtilir. Çoğu rivayette annesinin Hz. Peygamber’e Muharrem’in onuncu günü hamile kaldığı; fil olayından üç yıl sonra o yılın Ramazan ayının on ikisinde doğduğu nakledilmektedir.

Hz. Peygamber döneminde ramazan ayında meydana gelen doğumların en önemlisi, Hz.Peygamber’in torunu, Ali b. Ebû Talib’in oğlu Hasan’ın, hicretin 3.yılının Ramazan ayında doğmuş olmasıdır.

Hicretin ikinci yılında Bedir muharebesi dönüşü Hz. Fatıma ile Hz. Ali evlenmişlerdi. Evliliğin ilk senesinde Hz. Hasan dünyaya gelmiştir. Peygamber (a.s) Onun doğumuna çok sevinmiş ve mutlu olmuştur. Hz. Hasan’ın doğumundan sonra iki koçu akika kurbanı olarak kesmiş;   traş ederek saçlarının ağırlığınca gümüşün fakirlere dağıtılmasını emretmiştir.  Çocuğa ne isim koymayı düşündüğü sorusuna Hz. Ali, Harb veya Hamza koymayı düşündüğünü söylemişse de Hz. Peygamber Cahiliye devrinde bilinmeyen Hasan adını vererek kulağına ezan okumuş ve Araplarda adet olduğu üzere ona Ebû Muhammed künyesini vermiştir.

Ramazan Ayında Vefat Edenler

Hz. Peygamber döneminde Ramazan ayında bazı üzücü hadiseler de yaşanmış; kimi kıymetli şahsiyetler bu ayda hayata veda etmişlerdir. Mesela, bunlardan Hz.Muhammed (a.s)’ın her zaman koruyup kollayıcısı olan amcası Ebû Talib’in, nübüvvetin 10. yılı Ramazan ayında, (Peygamber’in) kendi eşinden 3 gün önce vefat etmesi bunlardan biridir. Aynı şekilde Hz. Hatice, nübüvvetin 10. yılında Kureyş’in boykotunun sona ermesinden kısa bir süre sonra, hicretten 3 yıl önce Ramazan ayında 65 yaşında iken vefat etmiştir.

Hz. Peygamber’in kızı Rukiye de ramazan ayında vefat etmiştir. Hz. Osman’la evli olan Hz. Rukiyye, Bedir Seferine hazırlık yapıldığı sırada hastalanmıştı. Eşi Hz. Osman, Hz. Peygamber’in emriyle ona bakmak üzere Medine’de bırakılmıştı. Zeyd b.Harise, Bedir zaferinin haberini Medine’ye getirdiği sırada Hz. Rukiyye vefat etmişti.

Ramazan ayında vefat eden bir diğer kişi de, Hz. Peygamber’in Mariye’den olan oğlu İbrahim’dir. İbrahim, Hz. Peygamber’in Tebük dönüşünde vefat etmiştir. İbrahim vefat ettiği gün güneş tutulmuş ve bir kısım insan, güneşin İbrahim’in ölümünden dolayı tutulduğunu sanmışlardı. Hz. Peygamber de onları uyararak, onlara ayın ve güneşin Allah’ın ayetlerinden olduğunu, bir insanın doğumu veya ölümünden dolayı tutulmayacaklarını söylemiştir.  Böyle durumlarda Allah’ı zikredip, namaz kılmalarını tavsiye etmiştir.

Hz. Peygamber’in en küçük kızı Hz. Fatıma da babasının vefatından kısa bir müddet sonra hicretin 11. (632) yılının Ramazan ayının 3. günü 29 yaşında iken hayata veda etmişti.

Benzer şekilde Hz. Peygamber’in Hayber savaşından sonra safiy hakkı olarak alıp azat ederek evlendiği Hz. Safiyye bint Huyey b. Ahtab da 50 veya 52 yaşlarında (50/671) Ramazan ayında vefat etmiş ve Bakî mezarlığına defnedilmiştir.

Rasulullah’ın eşi Hz. Aişe de hicretin 58. (678) yılı Salı gecesi Ramazan’dan 17 gece geçince vefat etti. Cenaze namazını Ebû Hureyre kıldı ve Bakî mezarlığına defnedildi.

Ramazan ayında vefat edenlerden biri Peygamberimizin damadı Hz. Ali’dir. Hz. Ali, hicretin 35. (656) yılında, Müslümanların dördüncü halifesi olmuş;  hicretin 40. (661) yılında ramazan ayında sabah namazına giderken, Abdurrahman b. Mülcem tarafından, başına vurulan ve alnından beynine kadar işleyen kılıç darbesi ile ağır şekilde yaralanarak iki gece sonra şehit olarak vefat etmiştir.

Ramazan Ayında Yapılan Evlilikler

Ramazan ayında gerçekleşen önemli sosyo-kültürel olaylardan biri de bu aya denk gelen evliliklerdir. Hz. Peygamber’in bizzat kendisinin bazı evlilikleri ramazan ayında gerçekleşmiştir. Hz. Peygamber nübüvvetin 10. yılı (620) Ramazan ayında Osman b. Maz’un’un zevcesi Havle bint Hâkim es-Sülemiyye’nin teklifi ile Hz. Ebûbekir’in kızı Aişe ve Zem’a’nın kızı Sevde’ye talip olmuştur. Rivayetlere göre bu süreç şöyle işlemiştir: Havle bir gün Hz. Peygamber’in evine gelerek ona Hatice’nin yokluğunun hissedildiğini, bu yüzden de Peygamber’in evlenip evlenmek istemediğini sormuştur. Hz. Peygamber de böyle bir eksikliğin kiminle giderileceğini sorunca Havle ona, Hz. Ebûbekir’in kızı Aişe ile Zem’a’nın kızı Sevde’yi tavsiye etmiştir. Bunun üzerine Hz. Peygamber ondan durumu kendileri ile konuşmasını istemiştir. Havle, ilk olarak Ebûbekir’in evine giderek durumu onlarla paylaşmıştır. Hz. Ebûbekir,  Aişe’nin Hz. Peygamber’in din kardeşinin kızı olduğu gerekçesiyle böyle bir evliliğin Hz. Peygamber için helalliği konusundaki şüphelerini dile getirmiştir. Havle Hz. Peygamber’in yanına dönerek Ebûbekir’in çekincesini iletmiştir. Bunun üzerine Hz. Peygamber, onunla arasındaki kardeşliğin kan ve sütkardeşliği değil, din kardeşliği olduğunu; bu yüzden böyle bir durumun evliliğe engel olmadığını belirtmiştir. Havle dönüp durumu Hz. Ebûbekir’e bildirince, o, Mut’im b. Adiy’in oğlu Cübeyr’e nişanladığı Aişe hakkında konuşmak üzere Mut’im’in yanına gitmiştir. Onun, İslam aleyhine ileri-geri konuşmaya başlaması üzerine gerçekleşecek bir evliliğin uygun olmayacağına kanaat getiren Hz. Ebûbekir, nişanı atmış; ardından da Hz. Peygamber’i evine davet ederek Hz. Aişe’yi kendisine nişanlamıştır.

Nübüvvetin 10. yılı (620) Ramazan ayında  gerçekleşen nişandan sonra Hz. Peygamber Aişe ile dört sene sonra Medine’ye hicretin 1. (622) yılı Şevval ayında Medine’de evlenmişlerdir. Bazı kaynaklarda Hz. Peygamber’in Aişe ile evliliğinin 623 yılının ramazan ayında gerçekleştiğine dair rivayetler vardır. Bu evlilik, Hz. Peygamber’in 3. evliliği idi. Hz. Aişe düğünü ile ilgili olarak evde bulunduğu sırada Peygamber Efendimizin yanında Ensardan bazı kimselerle geldiğini, annesinin kendisini alıp odaya götürerek saçlarını taradığını, elini-yüzünü yıkadığını, ondan sonra da Hz. Peygamber’in bulunduğu odaya götürerek ona “işte eşiniz budur; mübarek olsun” dediğini anlatır. Hz. Aişe, Sa’d b. Ubade’nin gönderdiği bir kâse sütün düğün yemeği olduğunu, yokluk sebebiyle bir koyun dahi kestirilmediğini esefle ifade etmiştir. Hz. Peygamber o sütten içtikten sonra, içmesi için Hz. Aişe’ye ikram etmiş; ancak Aişe utandığı için önce içmemiş; ancak Hz. Peygamber’in ısrarı üzerine sütü alıp içmiştir.

Yukarıda da ifade edildiği üzere, Havle, Aişe’ye dünürlükten sonra, Sevde bint Zem’a’nın yanına giderek aynı şekilde Peygamber’in evlenme talebini kendisine bildirdi. Sevde ise Havle’ye durumu babası ile görüşmesinin daha iyi olacağını ifade etmiştir. Çok yaşlı olan baba Zem’a, Hz. Peygamber’in çok şerefli biri olduğunu söylemiş ve kızının konuyla ilgili görüşünü sormuştur. Sevde ise onunla nikâhlanmak istediğini ancak vefat eden kocasından kalan 5-6 çocuğu olduğunu belirterek Hz. Peygamber’e külfet olabileceği endişesini dile getirmiştir. Hz. Peygamber’in bu durumun kendisi için problem olmadığını belirtmesi üzerine evlilik gerçekleşmiştir. Hatice’den sonra Hz. Peygamber’in yaptığı bu ilk evlilik nübüvvetin 10. (620) yılı Ramazan ayında gerçekleşmiştir.

Hz. Peygamber’in başka bazı evlilikleri de yine Ramazan ayında gerçekleşmiştir. Hicretin 3. (625) yılı Ramazan ayında Zeynep bint Huzeyme ile yaptığı evlilik bunlardan biridir. Peygamberimizin eşleri içerisinde “Ummü’l-Mesakin” (Miskinkerin annesi) olarak şöhret bulan Zeynep bint Huzeyme’nin Hz. Peygamber ile evliliği ancak 2 veya 3 ay sürmüştür.

Ramazan ayında yapılan evliliklerden biri de Allah Rasulü’nün kızı Fatıma ile Ali’nin evliliğidir. Hz. Ali ile Fatıma’nın nikâhları hicretin 2. (624) yılı ramazan ayında kıyılmıştır. Düğünleri ise aynı senenin Zilhicce ayında gerçekleşmiştir.

Hz. Peygamber’in Ramazan Ayındaki Tutum ve Davranışları

Hz. Peygamber (a.s) ramazan ayında topluma örnek olacak bazı davranışlar sergiler; toplumda yerleşmesi açısından bu şekilde davranmasının sebeplerini de insanlara izah ederdi. Mesela bir gün Hz. Safiye itikâfta olan Hz. Peygamber’i görmeye gelmiş, dönüşte de eşi onu uğurlamak üzere ona biraz eşlik etmişti. Onları gece vakti gören 2 kişi hızlıca yürümeye başlayınca, Hz. Peygamber onları durdurarak kendilerine yanındaki kişinin eşi Safiye olduğunu bildirmiş, açıklama yapma sebebini de, şeytanın insanın damarlarındaki kan gibi insan vücudunda dolaşarak insana vesvese vermesi şeklinde izah etmiştir. Hz. Peygamber’in başından geçen bu olay, yanlış anlaşılmaya mahal olabilecek bazı davranışların, insanların aklında şüphe bırakmaması için açıklanması gerektiğini göstermektedir.

Hz. Peygamber’in Ramazan aylarında, senenin diğer aylarında olduğundan daha fazla cömert olduğu belirtilir. O, Ramazan ayı gelince esirleri serbest bırakır; insanların meşru taleplerini de asla geri çevirmezdi.  Bu davranışlarıyla ashabına da örnek olurdu.

Ramazan Ayında Yaşanan Bazı Toplumsal Olaylar

Hz. Peygamber döneminde ramazan ayında bazı önemli toplumsal olaylar da meydana gelmiştir. Mesela,  İsra ve Miraç, Muhacir-Ensar kardeşliği (muâhât) gibi toplumsal açıdan fevkalade önemli bazı olaylar, Ramazan ayına denk gelmiştir.

Ramazan ayında meydana gelen kuraklık ile bunun sonucu olarak yağmur duasına çıkılması da, bu ayda yaşanan toplumsal olaylar arasında sayılabilir.

İsra ve Miraç Hadisesi

Hz. Peygamber’in 3 yıl süren boykotun ardından (616-619) eşi ile amcasını kaybetmesinden sonra uzak akrabalarının bulunduğu Taife gitmesi ve orada da büyük bir tepkiyle karşılaşması, kendisini son derece üzmüştü. Bu olaylardan sonra Allah’ın bir mükâfatı olmak üzere onu kendi huzuruna çağırması ve ona Mescid-i Aksâ, semanın katları, Cennet ve Cehennem gibi kutsal yerleri göstermesi olayı olan İsra ve Miraç  hadisesinin de bazı kaynaklarda nübüvvetin 12. yılı (621) Ramazan ayının 17. veya 29. günü  gerçekleştiği ifade edilmiştir.

İsra ve Miraç olayının, Hz. Peygamber’i teselli etmesi yanında toplumsal açıdan da pek çok etkileri olduğu göz önünde bulundurulmalıdır. Konumuz Hz. Peygamber döneminde Ramazan olduğu için, bu ayda gerçekleştiği kabul edilen söz konusu olayın sosyo-kültürel açıdan etkisi de önem taşımaktadır. Konuyla ilgili bütün tartışmalar Ramazan ayında gerçekleşmiştir.

Bilindiği gibi semavî yolculuğun dönüşünde Hz. Peygamber, bu gece yolculuğu sırasında ruhi-manevi alanda başından geçen durum ve olayları etrafındakilere anlattığında, kendisini dinleyenlerin gösterdiği tepkilerin değişik şekillerde tezâhür ettiği görülmektedir. Bunlardan bazıları kendisini alaya almışlar ve ondan Kudüs şehrinin görünüş ve durumunu anlatmasını istemişlerdi. Diğer bir kısmı, günlerdir gelmesini bekledikleri ticaret kervanlarının şimdi nerede bulunduğunu söylemesini talep etmişlerdi. Yine bu olayın büyüklüğüne tahammül edememiş, İslam’a yeni girmiş bazı kişilerin dinden çıkmaları da , bu olayın toplumda yaratmış olduğu etkileri görmemize yardımcı olabilir. Hz. Peygamber’e bağlı olan insanların ise, Hz. Ebûbekir gibi, olay kendilerine anlatılınca bizzat Peygamber’den duymadıkları halde “o söylediyse mutlaka doğrudur” diyerek, Peygamber’e olan güven ve sadâkatlerini ifade etmeleri de toplumun dini açıdan farklı bir kesiminin durumunu göstermesi açısından dikkat çekmekte ve olayın yankılarını göstermektedir. Zaten Allah da, bu olay üzerine indirmiş olduğu ayetlerde, Peygamberine göstermiş olduğu rüyanın insanlar arasında muhakkak bir fitne ve karışıklık hali olacağını ifade etmiştir.

Muhacir- Ensar Kardeşliği

Hz. Peygamber döneminde Ramazan ayında gerçekleşen, dini ve sosyo¬kültürel fevkalade önemli bir diğer olay da Mekke’den hicret edip gelen muhacir ile Medineli ensarın kardeş ilan edilmeleridir. Hz. Peygamber, toplum içindeki birlik ve beraberliği sağlamak amacıyla Müslümanları kardeşleştirme yoluna gitmiştir. Bu sebeple Ramazan ayında mescide giren Hz. Peygamber, insanları isim isim sayarak yanına toplamış; daha sonra da onlara, Allah’ın melekleri kardeşleştirdiği gibi kendisinin de onları kardeşleştireceğini ilan ederek başta Ebûbekir ve Ömer olmak üzere tüm sahabileri kardeş ilan etmiştir.

Kardeşleştirilen kimselerin sayısının 45’er kişiden 90 veya 50’şer kişiden 100 kişi olduğu söylendiği gibi, ensardan biriyle kardeşleştirilmeyen hiçbir muhacirin kalmadığı da rivayet edilmektedir. Kardeşleştirilen kişilerle ilgili kaynaklarda geniş olarak bilgiler verilmekle birlikte biz burada birkaç örnek vermekle yetineceğiz. Bunlardan Ebû Bekir ile Hârice b. Zeyd, Abdullah b. Mes’ud ile Muâz b. Cebel, Mus’ab b. Umeyr ile Ka’b b. Mâlik, Zeyd b. Harise ile Hz. Hamza, Ebû Hûzeyfe’nin azatlısı Sâlim ile Ebû Ubeyde b. Cerrah, Bilal-i Hâbeşi ile Ubeyde b. Hâris kardeşleştirilen kişiler arasında yer alırlar.

Görüldüğü gibi Ramazan ayında gerçekleştirilen bu faaliyet, rastgele seçilen 2 kişinin bir araya getirilmesiyle oluşturulmamış, bilakis hicretten itibaren 6 ayı aşkın bir süre zarfında Peygamber’in Müslümanları iyice tanıyarak, durumlarını inceleyerek ve her çift arasında ortak vasıflar bularak gerçekleşmiştir.

Okuma-Yazma Hususuna Önem Verilmesi

Hz. Peygamber döneminde, Ramazan ayında gerçekleşen Bedir Savaşı sonucu ele geçirilen Mekkeli müşriklerden yoksul olanların karşılıksız, okuma-yazma bilenlerin ise on Müslüman’a okuma-yazma öğretmeleri şartıyla serbest bırakılmaları, İslam kültür tarihi açısından çok önemli bir olaydır. Bu olay, aynı zamanda Müslüman toplumun ilme verdiği öneme ve Peygamber döneminde Ramazan ayında gerçekleşen kültürel olaylara da örnek teşkil etmiştir.

Asayiş Problemlerinin Azalması

Hz. Peygamber döneminde Ramazan ayında asayiş problemlerine pek rastlanmazdı. Çünkü Peygamber (a.s), Müslümanlara, orucun bir kalkan olduğunu ve oruçlunun kötü söz söylememesi gerektiğini söylerdi. Oruçlu kimseyle itişmek ve dalaşmak isteyen olursa, oruçlu olunduğunun ifade edilmesini ve kavga edilmemesini tenbih ederdi. Bu ve benzeri nasihatler, Ramazan ayında Müslümanlara farklı bir davranış duyarlılığı kazandırmıştır. Ramazan ayı, sadece Hz. Peygamber döneminde değil, günümüzde bile pek çok olumsuz davranışların daha az sergilendiği bir ay olarak dikkat çekmektedir.

Kıtlık ve Yağmur Duası

Ramazan ayında yaşanan başka bir sosyo-kültürel olay da hicretin 6. (628) yılında Medine’de baş gösteren şiddetli bir kuraklıktır. Hz. Peygamber, bu durum üzerine insanlarla birlikte yağmur duasına çıkmıştır. Sesli olarak 2 rekât namaz kılmış, kıbleye yönelmiş ve elbisesini ters çevirmiştir.

Yardımlaşma

Hz. Peygamber döneminde sosyo-kültürel olaylar arasında yardımlaşma konusu da muhakkak zikredilmelidir. Toplumsal bir olay olan yardımlaşma insanlar arasında kaynaşmaya ve dayanışmaya yol açan bir eylemdir. Sosyal boyutunun yanında dini bir boyutu da olan fıtır sadakası ile onun dışında verilen sadakalar, Ramazan ayının en dikkat çeken yardımlaşma faaliyetleridir.

Sadaka-i Fıtır

Hz. Peygamber, Ramazan orucunun farz kılınmasıyla birlikte fıtır sadakası vererek diğer Müslümanlara da vermeleri konusunda emirler vermiştir.

Fıtır, sözlükte “orucu açmak”, dilimize “fitre’’ olarak geçen fıtra da “yaratılış” anlamına gelir. Fıkıh kitaplarında “Fıtır sadakası” dini bir terim olarak “Ramazan bayramına kavuşan ve temel ihtiyaçlarının dışında belli bir miktar mala sahip olan Müslümanların kendileri ve velayetleri altındaki kişiler için yerine getirmekle yükümlü oldukları mâli bir ibadettir.” şeklinde tarif edilmiştir.

Fıtır sadakası, Ramazan orucunun farz kılındığı hicri ikinci yılda zorunlu kılınmıştır. Hz. Peygamber fıtır sadakasını 1 sa’ hurma veya 1 sa’ arpa olmak üzere kadın, erkek, hür ve köle her Müslüman’a farz olduğunu belirtmiştir.

Peygamber Efendimiz bu sadakayı bayram namazından önce verir, fıtır sadakasının insanlar henüz bayram namazından çıkmadan önce verilmesini emrederdi.  Hz. Peygamber zamanında sadaka-i fıtır, oruçluyu boş ve anlamsız söz ve davranışların kir ve pasından arındırmak, hayâ dışı şeylerin is ve izinden temizlemek ve miskinlere ekonomik anlamda destek olmak amacıyla farz kılınmıştır. Fakirin bayrama hazırlık yapabilmesi için de fitrenin bayramdan önce verilmesi makbul kabul edilmiştir. Bayram namazından sonra verenler için de sadakalardan bir sadaka olduğu ifade edilmiştir.

Hz. Peygamberin emri ve de toplumsal dayanışma açısından önemine binaen sahabiler de küçük-büyük, hür-köle herkes için fıtır sadakası verirlerdi. Çeşitli vesilelerle sahabilere tavsiyede bulunan Hz. Peygamber bir gün, verecek bir şeyi olmayan Zeyd b. Sabit’e, önemsiz bir şey dahi olsa, halkla birlikte fıtır sadakası vermesini tavsiye etmiştir.

Sadaka

Hz. Peygamber, her daim insanlara yardım eder, sadaka verir ve verilmesini de emrederdi. O, kendisinden bir şey isteyen olursa, hiç kimseyi geri çevirmezdi. Peygamber (a.s), sadaka verme hususunda ashabını da teşvik eder; Allah yolunda çift sadaka veren kimsenin, cennetin muhtelif kapılarından “Ey Allah’ın sevgili kulu! Burada hayır ve bereket vardır.” diye çağrılacağını müjdelerdi.

Peygamber (a.s)’a, hangi sadakanın daha efdâl olduğu sorulduğunda Ramazanda verilen sadaka olduğunu haber vermiştir.  Bir defasında Hz. Peygamber, Ramazan bayramı sabahında, bayram namazını kıldırdıktan sonra erkeklerin saflarını yararak kadınların yanına gitmiş, onlara verdikleri biatı hatırlattıktan sonra sadaka vermelerini emretmiştir. Kadınlar da elbisesini yayan Bilal’in kucağına halkalarını, yüzüklerini atarak onun sadaka ile ilgili emrine riayet etmiş, bu konuda ne kadar hassas olduklarını göstermişlerdir.

Bayram

Hz. Peygamber döneminde sosyo-kültürel faaliyetler arasında bayram, bayram sevinci ve bayramda yapılan kutlamalar da önemli bir yer tutmaktadır.

Peygamber (a.s), Ramazan ayında oruç tutan mü’minler için bir nevi mükâfat olan bayram  gecelerini de ibadetle geçirir; bu şekilde geçirmelerini ashabına da tavsiye ederdi. Bayram, nefsin kötülükleri değil, iyilikleri devam ettirme kararlılığının sevinci olduğu için Hz. Peygamber bu gecelerde inanarak ve sevabını Allah’tan umarak ibadet edenlerin, kalplerin öldüğü günde kalplerinin ölmeyeceğini müjdelemiştir.

Ramazan bayramı, bağışlanmış olmanın bir sevinç işaretidir. Bu bağışlanma müjdesini insanlara melekler vermiştir. Rasulullah (a.s), Ramazan bayramı sabahı meleklerin yollara döküldüğünü ve Müslümanlara, keremi bol olan Rablerinin rahmetine koşmalarını, çünkü onun bol iyilik ve ihsan sahibi olduğunu söylediklerini haber verirdi. Meleklerin Müslümanlara, gece ibadeti ile meşgul olmaları, oruç tutmaları ve Rablerine itaat etmeleri dolayısıyla mükâfat alacaklarını müjdelediklerini de bildirirdi. Bayram namazının kılınmasından sonra da meleklerden bir münadinin Müslümanları müjdeleyerek Rablerinin onları bağışladığını, bu günün mükâfat günü olduğunu haykırdığını bildirirdi.

Peygamber, Müslümanlar için bir nevi mükâfat olan bu bayram günlerinde oruç tutmaz ve oruç tutmaktan men ederdi.  Ayrıca O, Ramazan bayramı günü sabahleyin tek sayıda bir şey, birkaç taze hurma yemeden namaza çıkmazdı.

Hz. Peygamber çoğu zaman Hz. Ali, Hasan, Hüseyin, Fadl, kardeşi Abdullah b. Abbas, Usame, kardeşi Eymen ve babası Zeyd ile birlikte bayram yerine giderdi.

Efendimiz ve yanındakiler namaz kılınacak yere gidinceye kadar yol boyunca “Allah-u ekber, Allah-u ekber” diyerek yüksek sesle tekbir getirirdi.

Hz. Peygamber Ramazan bayramının ilk gününde musallaya çıkar; evvela namazı kıldırırdı. Namazı kıldırıp selam verince, cemaat namaz kıldıkları yerde otururken ayağa kalkar ve insanlara dönerdi. Sonra Bilal’e dayanarak ayaküstü durup Allah’a karşı takva üzere bulunulmasını emrederek Allah’a itaate teşvik babında halka vaaz ve nasihatte bulunurdu. Şayet bir askeri birlik gönderilmesi gündemde ise, bunu insanlara hatırlatır ya da gündemde başka bir konu varsa bunu insanlara açar ve onlarla istişarede bulunurdu.  Hz. Peygamber, daha sonra kadınların bulunduğu tarafa giderek onlara da benzer şekilde vaaz ve nasihatlerde bulunurdu.  Bir defasında hutbeden sonra yanında Bilal olduğu halde kadınların saflarına kadar giderek, “Ey Peygamber! Mü’min kadınlar sana bey ’atlaşmaya geldikleri zaman bey ’atlarını kabul et, onlar için mağfiret isteyiver. Çünkü Allah çok mağfiret edici, çok merhamet eyleyicidir.” ayetini okuyarak onlara, bu bey’atlerini tutup tutumadıklarını sormuş; içlerinden bir kadın (ki kadınlar içinde ondan başkası Peygamber’e cevap vermemiştir), “evet”, deyince Peygamber (as) onlara sadaka vermelerini emretmiş, onlar da hemen üzerlerindeki ziynetleri Peygamber Efendimizin yanında bulunan Bilal’in eteğine atmaya başlamışlardı.

Hz. Peygamber döneminde kadınlarla birlikte, çocuklar da bayram namazına katılmışlardır. Allah’ın elçisi çocuklara ilgi gösterir, selam verir, başlarını okşar, şakalaşır ve sevindirmek amacıyla kendilerine hediyeler verirdi. Ayrıca o, Müslümanların kabirlerini de ziyaret eder, duada bulunur ve buralardan ibret alınmasını isterdi.

Hz. Peygamber döneminde bayramlarda tebrikleşme de vardı. Herkes birbirinin bayramını tebrik eder, sevinç gösterilerinde bulunurdu.  Bayram, genç sahabilerden Semure b. Cündüb’ü çok heyecanlandırırdı. Bunun için bayramın gelmesini özlemle bekler, büyük bir sevinçle bayram namazına koşardı. Semure, Hz. Peygamber ile kıldığı bayram namazlarında Efendimiz’in “ Sebbih ismi Rabbikel A’la” ve “Hel etake hadisü’l-ğaşiye” surelerini okuduğunu söylerdi.

Hz. Aişe de Hz. Peygamber hayatta iken bayramda eğlenmek için düzenledikleri oyun ve gösterileri anlatarak bizzat başından geçen bazı olayları paylaşmıştır. Mesela Hz. Aişe, bir bayram günü siyahilerin kalkan ve mızrakları ile gösteri yaptıklarını, Peygamber’in izin vermesiyle kendisinin de yoruluncaya kadar Hz. Peygamber’in arkasında durup bu gösteriyi izleyip eğlendiğini anlatmıştır. Hatta siyahîler gösteri yaparken Peygamber’in onları teşvik edici sözler söylediğini de ilave etmiştir.

Hz. Aişe’nin bayramla ilgili başka bir anısı daha kaynaklara yansımıştır. Bayramda eğlenmek için evine 2 cariye geldiğini belirten Aişe, bunların def çalıp Medinelilerin yaptıkları Buas Savaşı’nı anlatan şiirler okuduklarını anlatır. Hatta cariyeler evde iken Hz. Peygamber’in eve geldiğini, onları gördüğü halde bir şey demeden örtüye bürünüp yattığını, bir müddet sonra ise babası Ebûbekir’in gelip onlara kızdığını anlatır. Bunun üzerine Peygamber (a.s), Ebûbekir’e bu şekilde davranmamasını, diğer milletlerin bayramı gibi, bugünün de Müslümanların bayramı olduğunu belirterek bu tür eğlencelerin bir sakıncası olmadığını vurgulamıştır.

Nazan Atalay, Marmara Üniv. Hz. “Peygamber Dönemi Ramazan Günlüğü” adlı Yüksek Lisans Tezinden alınmıştır.

Severdi Sıddîk’ı Allah ü Peygamber

Adalet güneşi Hazret-i Ömer

Nûr-ı Kur’ân ile Osman münevver

Şecâatde Ali güneşden azher

Biz severiz Çâr-i yâr-i veliyi

Ebû Bekir Ömer Osman Ali’yi

Sevenler Sıddîk’ı Hakkâ velidir

Cehennem nârından ol zât emindir

Ömer bu İslâm’a nûr-ı mübîndir

Bu din-i İslâm’a Osmân mu‘îndir

Ali velâyetde arş-ı berîndir

Biz severiz Çâr-i yâr-i veliyi

Ebû Bekir Ömer Osman Ali’yi

Sıddîk’ı medh etdi Hazret-i Kur’ân

Hazret-i Sıddîk’dır fâtih-i imân

Ömer’dir dergâh-ı Mevlâ’ya der-bân

Osman’dır hakkıyla kâtib-i Kur’ân

Livâdârdır Ali bâ-emr ü fermân

Biz severiz Çâr-i yâr-i veliyi

Ebû Bekir Ömer Osman Ali’yi

Çâr-i yâre kurban ola cânımız

Anları sevmekdir din imânımız

Bu ümmet içinde âlî-şânımız

Mecmâ-i mahşerde nûr-feşânımız

Evliya içinde nûr-efşânımız

Biz severiz Çâr-i yâr-i veliyi

Ebû Bekir Ömer Osman Ali’yi

Sahabe-i güzîn necm-i saâdet

Her biri ferden-ferd nûr-i hidâyet

Lutfî sahabeye eden muhabbet

Dâreyinde elbet etmez nedâmet

Îtikâd-ı ehl-i imân temâmet

Biz severiz Çâr-i yâr-i veliyi

Ebû Bekir Ömer Osman Ali’yi

Hulâsatü’l-Hakâyık

Lütfunu esirgeme ey Rab bu kuluna ki, azığı pek kalîl,

İflas etmiş olsa da sadakatleyim kapına geldi ey Celîl!

Günahı pek büyük; Sen o günahları yarlığa ne olur,

Hâli de pek acip, hem günahkâr bir abd-i zelîl.

Onunki isyan üstüne isyan, hata üstüne hata,

Senden ihsan üstüne ihsan, hem de atâ-yı cezîl.

Kum taneleri sayısınca günahlarından Sana sığınıyor,

N’olur müsamahanı göster de sil onları ey Cemîl!

Nice olur hâlim, yok defterde işe yarar bir fiil,

Günahlarım çok, kulluğa gelince pek kalîl.

Ruhumun yaralarını sar da, hâcâtıma kıl bir çare,

Sen Şâfi-i Hakikî, ben de kalbi sakîm bir alîl.

Beni yakan ateşe de “berd ü selâm ol de ey Allah’ım,

Bir zaman dediğin gibi fi hakk-ı Halîl.

Sensin Şafi, Şensin Kâfi, evvel-âhir her işte,

Ente Rabbî, Ente hasbi Ente lî ni’me l-Vekîl.

Cömertliğine yoktur sınır, fazlınla bu kulunu sevindir,

Gönlümü şâd eyle, göster de en güzel bir delil.

Saç rahmetini üzerimize, hem emin kıl korktuğumuzdan

Ya İlahî! Şensin yegâne hüküm sahibi, münadin de Cebraîl.

Nerde Musa, nerde İsa, nerde Yahya, nerde Nuh,

Sen ey Sıddîk-ı Sâdık, dön de ara bul bir Mevlâ-yı Celîl!

Yakaran Gönüller, Mustafa Yılmaz tercümesi ile.

لَوْلاَ إِذْ سَمِعْتُمُوهُ ظَنَّ الْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بِأَنْفُسِهِمْ خَيْرًا وَقَالُوا هَذَا إِفْكٌ مُبِينٌ

“Keşke bunu duyduklarında mü’min erkekler ve mü’min kadınlar kendi aralarında hüsnü zanda bulunarak, sübhanallah! Bu apaçık bir iftiradır deselerdi ya/..”(Nur:12)

Allah’ın müminlerden yapmalarını istediği şey, bu idi. Yani hüsnü zanla yaklaşıp olayı kabullenmemekti. Çünkü böylesi bir olay, ispat edilmediği için en doğrusu, onun iftira olduğunu, yalan olduğunu söylemekti. Bu, ister Peygamber’in eşi olsun, isterse sıradan herhangi bir sahabinin eşi olsun fark etmez. Çünkü her iki halde de, iftira bir insana yapılmaktaydı. Ebu Eyyûb Halid b. Zeyd el-Ensâri ve hanımı, İfk olayı karşısında vahyin istediği tutumu sergilemişlerdir:

Ebu Eyyûb’a eşi Ümmü Eyyûb, Hz. Aişe için söylenilenler hakkında ne düşündüğünü sordu. Ebu Eyyûb, bunun bir yalandan ibaret olduğunu söyledi. Ardından Ebu Eyyûb “sen olsaydın böyle bir hareket yapar mıydın ey Ümmü Eyyûb? diye sordu. Ümmü Eyyûb ise, kesinlikle böyle bir şey yapmayacağını belirtti. Bunun üzerine Ebu Eyyûb, “Vallahi, Hz. Aişe senden çok daha hayırlıdır” dedi .

İşte bu rivayetten bazı Müslümanların kendi vicdanlarına dönüp nefis muhasebesi yaptıklarını ve buradan da Allah’ın istediği sonuca ulaştıklarını görmekteyiz. Çeşitli olaylara karşı takip edilecek metotta, Kur’an’ın istediği ilk adım budur. Yani içten vicdânî bir delil bulma adımıdır. İkinci adım ise, Kur’an’ın da ifadesiyle açık bir delil ile olayı ispat etmedir . En yüksek makamlara kadar uzanan bu büyük iftira olayı, böyle basit bir şekilde geçiştirilmemeli, dayanaksız ve delilsiz olmasına rağmen rahatça yayılmamalıydı. İşte Kur’an’ın insan şahsiyetine verdiği değer budur. Velev ki yapılmış da olsa, ilk etapta, isbatı mümkün olmadıkça kesinlikle bühtanda bulunulmamalıdır. Çünkü olayın isbatı istenmemiş olsaydı, buna benzer olayların ardı arkası kesilmez ve önüne gelen bir başkasına iftira atabilirdi. Hâlbuki Kur’an’a göre ileri sürdükleri bir iddiayı ispat edemeyenler, bizatihi yalancılar olarak nitelendirilmektedirler. Bununla da kalınmayıp yalancılıkla itham edilen bir insanın artık söyleyeceği sözlere itibar edilmeyecek, şahitlikleri kabul görmeyecektir. Bu da, doğal olarak onların, toplumdan soyutlanmalarını gerektirmektedir.

Müslümanlar, İfk olayında bu iki adımdan da, meseleyi kalbe arz edip vicdana danışmak ile şahit getirerek ispatlama adımlarından uzak kaldılar. İftiracıları, Peygamber’in namusu hakkında diledikleri gibi ileri geri konuşmakta serbest bıraktılar. Burada aklımıza şöyle bir soru gelmektedir: Neden Peygamber ve Ebu Bekir, bunu daha ilk günde reddetmedi ve neden olaya bu kadar önem verdiler? Cevap olarak şunu söyleyebiliriz: Koca ve babanın durumu, diğer insanlarınkinden farklıdır. Her ne kadar hiç kimse bir kadını kocasından daha iyi tanıyamazsa da, karısı suçlandığı zaman ne olursa olsun, koca zor duruma düşer. Bunu iftira olarak hemen reddetse bile, suçlayanlar dinlemezler. Üstelik, kadının zeki olduğunu ve öyle olmadığı halde faziletli ve takvalı görünerek kocasını kandırdığını söylerler. Zaten koca reddetse bile, insan olması hasebiyle yine de içinde bir şüphe hep var olacaktır. Anne-babanın karşı karşıya kaldığı durum da bundan farksızdır. Yoksa ne Peygamber, ne de Hz. Aişe’nin ailesi, kızları hakkında kesinlikle hayırdan başka düşünmüyorlardı. Hatta Peygamber, halka yaptığı şikayet konuşmasında, eşi ve iftiraya bulaştırılan Safvân hakkındaki düşüncesini, açık bir biçimde belirtmişti.

Eğer Allah’ın lütfu olmasaydı, Müslüman toplumun tamamına büyük bir bela dokunacak dereceye gelmişti . Bu olay, sonuçta büyük bir azabı gerektirmekteydi. Rasulullah’a, eşine ve hakkında hayırdan başka bir şeyin bilinmediği sahâbiye çektirilen acıdan dolayı, eğer Allah’ın acıması olmasaydı büyük bir ceza gerekliydi.

Sonuç

Başta Peygamber olmak üzere pek çok kimseyi sıkıntıya sokan İfk olayından çıkarabileceğimiz sonuçları şu şekilde özetleyebiliriz:

1. İfk hadisesi, önceden planlanmış bir olay değildi. Tam aksine olayın akışında gerçekleşmiş bir olaydır.
2. Bu olaydan masum insanların kişiliğini zedeleyecek, aslı astarı olmayan haberler yaymamak, yayıldığında da -velev ki gerçek olsa bile- ispat edilmediği taktirde ona katılmamak; ihtiyaten yaklaşmak ve iyi niyet beslemek gerektiği sonucunu çıkarmaktayız. Aksi halde toplumda fitne ve fesat çıkacaktır.
3. İfk olayı, vahyin ilahi oluşunu, bunda Peygamberin hiçbir katkısının bulunmadığını; bunun yanında Peygamber’in gaybı bilmediğini de açıkça ortaya koymuştur. Eğer Peygamber gaybı bilmiş olsaydı bir ay boyunca o sıkıntıları yaşamaz başkalarına da yaşatmazdı. Bir başka deyimle söz konusu olay, Peygamber’in insani yönünü bir kez daha hatırlatmaktadır.
4. Söz konusu olay, Münafıkların ne derece tehlikeli olduklarını göstermektedir. Mekke’de yaklaşık 13 yıl yaşayan Hz. Muhammed (s.a.s), düşmanı olan Mekkeliler tarafından böyle bir olayla karşılaşmamıştır. Dahası Mekkeliler böylesi bir olayı düşünmemişlerdir bile. Yapacakları düşmanlıkları açıkça yapmışlardır. Ancak Münafıkların ne zaman, nerede ve nasıl bir olayla düşmanlık yapacaklarını kestirmek mümkün değildir. Fırsatını buldukları an her olayı kendi çıkarlarına değerlendirecekleri sonucunu çıkarmaktayız.
5. İfk olayı, böylesi çirkin bir olay karşısında iftiraya uğrayanın yakınlarının iftira atılana nasıl davranması gerektiğini göstermektedir. Tıpkı Hz. Peygamber (s.a.s) ve Hz. Aişe’nin (r.anha)  ebeveyninin davranışlarında olduğu gibi. Öncelikle yakınlarının olaya objektif yaklaşmaları, düşmanca davranmamaları gerektiğini öğrenmekteyiz.
6. İnancın değişik şekilde denenmesi söz konusudur bu olayda. İmanı güçlü olan insanların İfk olayına Kur’an’ın istediği gibi yaklaştıklarını, diğerlerinin ise, bir takım nedenlerden dolayı böylesi bir olayı yayarak Münafıklara destek olduklarını ortaya koymaktadır. Bu da, sahabiler de olsalar insan olmaları sonucunda onların da yanlış yapabileceklerini, masum olmadıklarını göstermektedir. Hassân b. Sâbit ve diğerlerinde olduğu gibi.
7. Bu olay genelde olumlu veya olumsuz olaya katılanlar, özelde ise, öncelikle Hz. Aişe ve Safvân b. Muattal için bir imtihandır. Bunların başında Hz. Peygamber, Hz. Aişe’nin anne ve babası, Hassan b. Sabit, Hamne bnt. Cahş, Mıstah b. Üsâse ve istişarede görüş belirtenler gelmektedir. Olaya hiç katılmayanlar için de bir imtihandır. Onlar da bu imtihanda başarısızlık göstermişlerdir. Sebebi ise, olaya duyarsız kalmaları, Münafıkları cesaretlendirmeleridir. Katılıp Kur’an’ın isteği üzere tavır sergileyenler, imtihanı başarmış, Münafıkların yaydığı iftiraya katılanlar ise, başarısız olmuşlardır. Aişe, bu olayda öncelikle yalnız kalma tehlikesiyle baş başa kalarak imtihandan geçmiştir. Bağırıp, çağırmamış, durumunu tam bir teslimiyet içerisinde rabbine havale etmiştir. Allah’a olan güçlü imanı sayesinde olayın temize çıkmasını sadece Allah’tan beklemiştir. Bu durum, Hz. Aişe’den sonra gelecek olan her kadın ve erkek için böylesi bir olay karşısında nasıl davranılacağı konusunda güzel bir örnek olmuştur. Hz. Peygamber için de bir imtihandı. O, alelacele hanımına gidip ithamda bulunmuyor ve ona eziyet etmiyordu. İnsanın öfke, ya da şüphe anında yapacağı kötülükleri yapmıyordu. Aksine o, bu öfkesi anında bile eşinin suçsuz olacağı görüşüne meylederek öfkesini tutup sabrediyor, hanımını suçlama yoluna gitmiyordu. Bu açıdan da evli erkekler için güzel bir örnektir (usve-i hasene).
8. Söz konusu olay, sonunda bundan böyle masum insanlara iftira atan şahıslara uygulanacak cezanın ve toplumda konumlarının ne olduğunu ortaya koymuştur. Bütün bunlara rağmen Hz. Aişe validemize atılan bu çirkin iftira, yine de pek çok yönden Kur’an’ın ifadesiyle Müslümanların hayrına olmuştur. Ancak bu, iyi ki böylesi bir olay olmuştur anlamına gelmemektedir. Zaten böyle bir olay tasvip edilmiş olsaydı Kur’an, yapanları hoş görürdü. Hâlbuki tam tersine onları her açıdan cezalandırmaktadır.

Ali Aksu, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi Haziran-2004

2. Mazlumun bedduasından korkunuz

3. Ölümü arzula ki, hayat bulasın.

4. Dostuna dost ol, bütün arkadaşlarını hukukta eşit tut.

5. Mal cimrilerde, silah korkaklarda, düşünce de zayıflarda olursa işler bozulur.

6. Kaçırdığın hayrın arkasından koş, üzerine gelen şerden de kaç.

7. İstişarede doğru söyle ki, görüş doğru olsun.

8. Düşmanın bir sırrına vâkıf olursan, ondan istifade edinceye kadar o sırrı gizli tut.

9. Tevbe edenin tevbesinden dolayı sevinen, günahkârın bağışlanmasını dileyen, kötü kimseleri hayra yönelten ve iyilere yardım eden, Cenab-ı Hakk’ın seçkin kuludur.

10. Haktan ayrılmayan kimsenin üzengi tutanı ol.

11. Maiyyetinle konuş ki, yararlı bilgiler alasın.

12. Güven ve rahat üzere daim olmaya çalış.

13. Nefsini ıslah et ki, halk da sana karşı barış içinde olsun.

14. Sabrediniz, zira her işin başı sabırdır.

15. Düşmana karşı metânet göster, zira korkak olursan, maiyyetin de korkak olur.

16. Bir iş yaparken gözetleniyormuşsun gibi yap ve kendini ölmüş say.

17. Gerçek marifetin anlaşılmasında aczini göstermek, idrak ve marifetten ileri gelir.

18. Ölüm kendinden önce gelenlerden daha şiddetli, ondan sonra geleceklerden de daha basittir.

19. Doğruluk emanet, yalan da hıyanettir.

20. İmam halka örnektir, o ne yaparsa halk da aynı şeyi yapar.

21. Ne dediğini ve ne zaman dediğini düşün.

22. Doğru yaparsam bana yardımcı olun, yanlış yaparsam karşı koyun

23. Farzlar eda edilmedikçe, Allah nafileyi kabul etmez.

24. Ümitleriniz kesilmeden, size tanınan süreden (ömrünüzden) istifade ediniz.

25. Hakkını verinceye kadar, en zayıfınızı güçlülerden ve hakkı ondan alıncaya kadar en kuvvetlinizi zayıflardan sayarım.

26. Akıllılığın en âlâsı haramlardan sakınmak, acizliğin en adîsi de facirliktir.

27. Allah’a en yakın olanlar, O’na en çok sevgi besleyenlerdir.

28. Her nefsin bir şehveti vardır, nefsin dizginini şehvetin eline verirsen alabildiğine gider.

29. Cenâb-ı Hak, senin dışını gördüğü gibi içini de görür.

30. Unutma ki, Allah’ın seni gören gözetleyicileri vardır.

31. İnsanların korku ve ümit içinde kalmaları için, Cenâb-ı Hak, müjde ve uyarısını bir arada vermiştir.

32. Küfür duvarını kendi taşıyla yık.

33. Hevâ ve hevesle aç gözlülük ve öfkeden sakının ki, bunlardan korunanlar kurtuluşa ererler.

34. Câhiliye ayıplarından sakın. Zira Cenab-ı Hak hem onlara, hem ehline buğz eder.

35. Zulüm, ahde vefasızlık ve dolandırıcılık denilen üç haslet kimde bulunursa zararları yine kendine dokunur.

36. Kardeşlerine bizzat yardım ve onları duasına ortak edenler, Cenâb-ı Hakk’ın rahmetine mazhar olsunlar.

37. Hakla doldurulan mizanın ağır basması ve batılla dolu mizanın hafif olması haktır.

38. Cenab-ı Hakk’ın rahmetinden vaad buyurduğu şeylerde acele ediniz.

39. Halka iyilik etmek, âfet ve belâdan korunmaya vesile olur.

40. Harama düşme korkusu ile yetmiş tür helâli terk ederdik.

41. Çok sözün biri diğerini unutturur, ne kadar söylesen, sözlerin hafızada kalanlardan ibarettir.

42. Suçtan daha ağır cezayı emretmeyin, zira icra ederseniz günahkâr, terk ederseniz yalancı olursunuz.

43. Af ve ceza ile ilgili sözlerin boş olmasın, zira ne verdiğin güvenceye kimse güvenir ne de tehditlerinden korkan olur.

44. Cezanın en hafifi bile acı verdiğinden ceza işlerine girişme, ancak emredilmiş isen ağırını değil, kifayet derecede hafifini seç.

45. Tehdidini her şeye yayma.

46. Sırrını açığa vurma yoksa işin bozulur.

47. İstişare ettiğin kimseden bir şey saklama, zira başına bir şey gelirse kendi kendine etmiş olursun.

48. Komşunla münazaa etme, zira misafirler gider o kalır.

49. Ezan işitilen bir yerin ne olduğunu öğrenmedikçe, sakın baskın düzenlemeyin.

50. Akibeti cehennem olan bir hayır, hayır sayılmaz, sonucu cennet olan bir şer de, şer sayılmaz.

51. Sabırda musibet, hüzün ve telaşla menfaat yoktur.

52. Hiç bir felâket yoktur ki ondan daha şiddetlisi olmasın.

(Bunu Türkçemizde “Beterin beteri var” şeklinde ifade ederiz.)

53. Cenab-ı Hakka ve Peygamber Efendimiz’e (s.a.s) itaat eden saadete nail olur, isyan eden dalalet çukuruna düşer.

54. Nefsim kudret elinde olan Cenab-ı Hakka yemin ederim ki, haksız yere öldürülmek dünya malı girdabına düşmekden hayırlıdır.

55 – Ey kuş, ağaca konar, meyvesini yersin ama başına geleceklerden habersizsin

“Cevâhiru Çihâr Yâr’ -Dört Seçkin Dost’tan Cevherler” adlı kitaptan