Evet ilmin, sâlim düşünce-tecrübe-vicdan üçlüsüyle ele alındığı zaman yararlı olduğunda, cemiyetin hayat seviyesini yükselterek ona, bugünü ve yarını itibariyle huzur, mutluluk vadettiğinde şüphe yoktur. Ne var ki o, tek başına kaldığında, sapma ve saptırmalara vesile olacağı da kat’iyyen gözardı edilmemelidir.

Evet, zihinler sonsuzluk düşüncesinden mahrum bırakıldığı, ruh teknolojinin esiri haline getirildiği, kalbî hayat bütün bütün ihmale uğradığı bir yerde ilimden de ilmin yararlı olacağından da bahsedilemez. Aksine, böyle bir iklimde ilim, vahşetlerin buutlaşıp devam etmesine, boğuşmaların kıran kırana sürüp gitmesine, aldatma ve istismarların “dev” birer afet halini almasına yardımcı olacak ve “hak” karşısında “kuvvet”e omuz verip yan çıkacaktır.

Doğrusu şu ki; ilim, insanın maddî-manevî mutluluğunu hedef alıp, onun bedenî-ruhî problemlerini çözmeye çalıştığı ve insanı gönül-zihin birliğine ulaştırabildiği ölçüde faydalı ise de, bunları yapmadığı veya yapamadığı zamanlarda faydasız, hatta bir ölçüde zararlıdır ve ondan insanlık yararına birşeyler beklemek de abestir.

Bugünün bütün bütün maddîleşen insanı, ilim ve tekniğe sadece şahsî hazları, maddî refah ve rahatı itibariyle alâka duymaktadır. Böyle bir anlayış ise onu, her gün biraz daha ahlâkî çöküntü, ruhî bunalım ve düşüncede sığlaşmaya götürmektedir. İşte bu insan tipidir ki, büyük bir kısmı itibariyle gerçeği araştırmaya ve o yolda tefekküre yanaşmamakta, hatta bunları sevmemektedir. Şüphesiz bunda, topluma avam kültürünün hakim olmasının, ilim adamlarındaki beleşçilik düşüncesinin ve hasbî ruh kıtlığının tesiri çok büyük olmuştur. Ne var ki, ruh insanı, ilhâm insanı, gönül insanı yetiştirememenin tesiri bundan daha büyüktür. Ortalığı, herşeyi maddede arayan aklı gözüne inmiş karakuraların sardığı bir dönemde, gerçeğin ilminden, ilimde derinleşip buutlaşmaktan bahsetmek mümkün değildir. Aksine, böyle bir atmosferde muhakeme ve tefekkür her gün biraz daha kısırlaşacak, insanlar biraz daha aptallaşacak ve dünyanın her yanı makinaların komutlarıyla iş yapan insanlarla dolup taşacaktır.

Onun içindir ki, yarınları yeniden inşa etmeyi plânlayanlar, öncelikle ilmin ne olup ne olmadığını, ondan neler beklenebileceğini, onun hedef ve gayelerini çok iyi belirleme mecburiyetindedirler. Yoksa aksaklıklar sürüp gidecek ve ilim de kendinden beklenenleri kat’iyyen veremeyecektir.

Öyle zannediyorum ki, bugün talim ve terbiye müesseselerimizden en yüksek devlet kademelerine kadar görüp müşahede ettiğimiz kusurların büyük bir bölümü de, işte bu kimliği tespit edilememiş ilim anlayışından kaynaklanmaktadır. Kanâatim o ki, her şeyi vak’aların dış yüzünde araştıran talim ve terbiye müesseseleri, hikmet ruhundan uzak kaldıkları ve bu müesseselere ilim taassubu, dar kafalılık hükmettiği sürece, nesiller sathileşmeye devam edecek, tefekkür hayatımız daha da sığlaşacak; yeni buluş ve tespitler insanlığın kurtuluşu adına bir kısım sihirli reçeteler takdim etseler bile, dünya çapındaki bu umumî yozlaşmanın önü alınamayacaktır.

Bir yerde, eğer ilmî keşif ve tespitler, insanoğlunun maddî-manevî mutluluğunu hedef almıyor ve insanlık ruhunun emrinde şekillenmiyorlarsa, ilim gayesinden saptırılmış, teknoloji insanlık aleyhinde işlemeye başlamış ve insanoğlu rağmına her şey altüst olmuş demektir.

İnsanoğlu, kulakardı edilebilecek kadar ehemmiyetsiz bir varlık değildir. O, varlık adına sözü edilen her şeyin merkez noktasını tutmakta, önünde ve üstünde başkalarına yer vermeyen, Yaratıcı’nın gözdesi müstesna bir yaratıktır. Kâinatları var eden Zât, onu, varlığın özü, hülasası ve gayesi olarak yaratmıştır. Böyle bir mevkide yaratılan insanın gayesi de, Yaratıcısını arayıp bulmak, varlığına gaybî ve uhrevî derinlikler kazandırmaktır.

Bu noktada ilme düşen vazife ise, insanın gözünden perdeyi kaldırıp ona gerçeği göstermek ve onu yeni tefekkür ufuklarına doğru seyahata hazırlamak olacaktır.

Bu sayede, ilmin bütün buluş ve tespitleri, insanoğlunun ruhunda, ötelere doğru uzayıp giden birer merdiven haline gelecek ve her gün ayrı bir iman şuuru, ayrı bir ibadet aşkıyla şahlanan talihli ruhlar, bu merdivenle, cismaniyetin dehlizlerinden kurtulacak, zaman üstü hüviyetlere ulaşarak bütün zaman ve mekânların üstünde Sonsuz’la hemdem olacaklardır.

Artık bundan böyle, bunlar için, ne kendilerini aşağıya çekmek isteyen tabiatın zararlı yanları karşısında yenilmek, ne de bedene ait sis ve dumanlar içinde şaşırıp kalmak bahis mevzuu değildir. Çevrelerini saran bütün is ve pastan arınmış bu üstün kametler, kim bilir günde kaç defa gökler ötesi varlıklarla tanışıklığa giriyor, kaç defa meleklerle at başı sonsuzluk istikametinde yarışlara katılıyor ve kaç defa, hakikatin hararetiyle bir mum gibi eriyip o bilinmez okyanuslarla bütünleşiyorlardır..?

Yazar: Fethullah Gülen, Sızıntı, Ocak 1987, Cilt 8, Sayı 96

Bugün, büyük felâketler ve tehlikelerle karşı karşıya olduğumuz kadar, büyük imkân ve ümitlere de sahip bulunmaktayız. On dokuz ve yirminci asır, hayır adına da şer adına da en zengin ve en verimli asırlardan biri olmuştur. Bu dönemde insanlık, elde ettiği fırsatları değerlendirebilseydi, dünyayı cennetlere çevirmek mümkün olacaktı…

Antik Felsefeden Modern Fiziğe

Korintoslulara Mektup 8\1: Hepimizin bilgisi olduğunu biliriz. Bilgi kibirlendirir. “Fakat sevgi bina eder.” şeklindeki ifade bilimi küçümsüyordu. Batı da; Abel Rey’in ifadesiyle “Bilim insanların faraziyelerinden dini özelliğin atılmasıyla başlar.” inancı içinde bir din-bilim kavgasıyla yola çıkıyordu.

Kilisenin ilim adamlarıyla yaptığı mücadele putperestlerle yaptığından fazlaydı.

1500’lü yıllarda dünya görüşü organikti. Avrupa’da buna bağlı ve Aristo ile kilise otoritesi hakimdi.

Bu yaklaşım 16. ve 17. yüzyılda değişime uğradı. Bu Copernicus, Galileo ve Newton’un devrimci başarıları ile oldu. l7.yy bilimi Descartes’in tasarladığı “Doğanın Matematiksel Tasviri ve Analitik Akıl Yürütme” ve Bacon’un “yeni araştırma yöntemine dayanıyordu”.

İlk devrim Copernic’in Batlamyus ve Kitab-ı Mukaddesin dünya merkezli evren görüşünü devirmesiyle oldu. Galileo deneyle ilmi gözlemleri matematiksel nicelikler olarak ifade eden ilk kişidir. Bu yüzden Modern Bilimin Babası olarak anılır. Galileo’nun maddesel niceliklere yöneltme stratejisi Ruh, Bilinç, Ahlak vb. değerleri ortadan kaldırıyordu.

Descartes, modern felsefenin kurucusu iyi bir matematikçidir. Descartes “Metod Üzerine Konuşma” adlı kitabıyla yeni prensipler getiriyordu.(İndirgemeci yaklaşım, her şeyden şüphe etme kartezyen ayrım gibi..). O, ruh-maddi alem düalizmini getiriyordu. İnsan bilimlerini zihinde, doğa bilimlerini maddede toplayan bu kartezyen ayrım Tanrıyı esas alıyordu fakat bu sonraki yüzyıllarda ters olarak işleyecekti. Descartes’e göre doğa mekanikti.

Newtoncu evren de tam bir mekanik evrendi. Newton aynı zamanda avukat, tarihçi ve kilisede vaizdi. Ona göre, Tanrı başlangıçta maddeyi ve kanunları koymuştu. Böylece evren bir saat gibi çalışmaya başladı ve o gün bugündür devam etmektedir. Daha sonraları Pascal “İlk anda müdahalesi olan, sonra hiçbir şeye karışmayan Tanrı fikrine çok kızıyordu.

Bu mekanikçi yaklaşım l9.yy da Fransız Laplace tarafından uç noktalara götürüldü. O bütün kainatın tek formülle çözülebileceğini, geleceğin böylelikle tahmin edileceğini söyler. Hatta Napolyon “Sinyor Laplace! Büyük kitabınızı evrensel sisteminizi açıklamak için yazdığınızı söylediler ama tek kelime ile dahi Yaratan’dan bahsetmemişsiniz” der. Laplace`in cevabı şu olur “yer vermedim çünkü; böyle bir hipoteze gerek yoktu.”

Esir

Fakat bu ilanihaye böyle sürmedi. Newton mekaniğinde ilk çatlaklar Faraday ve Maxwell’le geldi. Bunlar “güç alanları” ile ortaya atıldı, bunlar için de maddi referanslara gerek yoktu, sonradan Maxwell durumu kurtarmak için Esir kavramını ortaya attı.

Michelson-Morley deneyi Esir diye bir şey olmadığını gösteriyordu. Ama kimse aklından geçirmeye cesaret edemiyordu.

Sarsıntılar

Rölativite-İzafiyet ve Kuantum teorileriyle Newton mekaniği, zaman, mekan, temel sabit parçacıklar, madde, determinist ve pozitivist felsefe derinden sarsıldı. İzafiyet teorisi kütlenin enerjiden başka bir şey olmadığını, parçacık denen şeylerin enerji hüzmesi olduğunu gösterdi, zamanın her mekanda farklı olabileceğini ispatladı.

Kuantum Fiziği de kuvvet varsayımlarımızı değiştirdi. Yeni kuvvet foton alışverişlerinden başka bir şey değildi. Maddenin atom altı bölümleri bize “Atomun proton elektron ve nötron’dan ibaret olmadığını bunlarında ikili görünüme sahip soyut parçacıklardan oluştuğunu gösterdi. Bunlar bazen dalga bazen parçacık görünüyordu, bu görünmede deney aletine ve bilim adamına bağlıydı

İşte Kuantum Fiziği bize bilimin, bilim adamının görüşlerinden farklı olmadığını da gösterdi.

Heisenberg kesin matematik formlarda fiziğin yetersizliğini, sınırlarını “belirsizlik ilkesi” ile çok güzel gösterdi. Kuantum fiziğinde bir olayı kesinlikle önceden tahmin edemeyiz; olma eğilimlerinden, bulunma olasılıklarından bahsedebiliriz. Bu da determinizmin çökmesi demektir.

Kuantum bize çok garip bir dünya vaad ediyor. Örneğin birbiriyle hiç iletişim imkanı bulunmayan iki varlık arasında çarpıcı bağlılaşım-Corelation görülebilir aynı kaynaktan çıkıp karşı yönlerden giden iki fotonun oluşturduğu çifte birbirinden çok uzakken biri üzerinde yapılan ölçümden öbürünün etkilendiği görülmüştür.

Yine elektronların bulunma olasılığının sıfır olduğu yerde magnetik alan etkilerinin duyulduğu deney sonuçları vardır.

Neils Bohr’un da gösterdiği gibi lokalize maddi parçacıkları dış ortamdan soyutlayamayız

-Bizde de bu nurlarla örtülen bir ifadedir -bir şey her şeyle alakadardır.-

Alman matematikçisi Hilbert önce küçük “Hilbert uzayını” ispatladı. Sonra bunun tersi olan “negatif delta Hilbert uzayını” kanıtladı. Burada zaman tersine akıyor önce sonuç sonra neden geliyordu. Böylece determinist nedensellik ilkesi de yıkıldı.

Modern fizik, Kartezyen ayrımı aşmakla kalmadı, şahsi değerlerden bağımsız nesnel bir doğa efsanesini de yıktı.

Einstein, diğer teorileri de rafa kaldırdı. Hareketlerin zamana bağlı olduğunu, zaman ve mekanın birlikte olup uzayıp kısalan, artan azalan, genişleyen. .vs. olabileceğini gösterdi ve de 4. boyut kavramını getirdi (en-boy-yükseklik-zaman).

1994te yayınlanan Tanrı ve Yeni Fizik kitabının yazarı Paul Davies, “ artık kainatın başlangıcını tam bir yokluğa komşu edebiliyoruz, çağımızın en önemli keşfi kainatın bir başlangıcı olduğudur”. Paul Davies devamla, “zamanı yaratan bir Allah kavramı, O’nun kainatı her an elinde tuttuğunu göstermektedir.

Davies’in yukarıda bahsettiği keşif big bang teorisidir.

Bu kısmı ünlü “Şok” yazarı Alvin Toffler yaklaşımıyla bağlarsak: Bilim, 1900’e kadar aldığı toplam yolun 10 mislini 1900’den sonra almıştır. Toffler bu olayı sadece bilimle sınırlı tutmaz.

Teoriden Gerçeğe

İlim: Bir metottan ibarettir. Bilim: Doğru düşünme, sistematik bilgi edinme sürecidir. Metod: Gerçekle bağdaşan bilgi edinme sanatıdır.

Karl Popper tarafından son yıllarda gündeme getirilen, mantıksal pozitivistlerin doğrulanabilirlik ilkesine karşı yanlışlanabilirlik ilkesi, David Hume’den beri gelen tümevarıma karşı çıktı.

Popper’in tezi çok basit bir mantığa dayanır. Bir önermeyi doğrulayamayız. Çünkü bunun için sonsuz sayıda deney yapmamız gerekir. Sonsuz deney yapamayacağımıza göre tüme varım saçmadır. Bütün canlılar tek başlıdır veya tüm kuğular beyazdır önermesi bize, hiç bir zaman bunun tersiyle karşılaşmayacağımız garantisini vermez.

Bu her şeye septik bakmak olarak algılanmamalı, şimdiki doğru kabullenmeler olmalıdır. Asıl olanlar çıktığında vazgeçip aslı kabul edilmelidir.

Bilim acaba objektif olabilir mi?.. Hayır. Zira bilim ile değer (bilim adamının şahsi değer yargıları) arasında ciddi bir ilişki vardır. Paradigmalarımız bir ölçüde deney ve gözlemlerimizi etkiler.

Bilim başlangıçta manevi temellere, kültürel unsurlara bağlı olarak ‘bilim için bilim’ diyebileceğimiz scientism anlayışına yönelmiştir.

Auguste Comte tarafından temelleri atılan pozitivizm akımı günümüze kadar gelmiş bugün ‘Viyana çevresi’ olarak bilinen mantıkçı pozitivizm ile devam etmektedir. Bu ekol deney ve bilim-sebep-sonuç dışında hiç bir şey tanımaz.

Antik dönemden beri varolan özellikle Aristo mantığındaki sebeb-sonuç arasındaki bağın zorunlu olmasına ilk itiraz edenlerden biri de İmam-ı Gazali dir. İ. Gazali neden-sonuç ilişkisini inkar etmemiş, sadece bu bağın zaruriyetini kaldırmıştır. Ona göre hadise sadece alışkanlık, iktiran-peş peşe gelme hadisesidir. Güneşin doğmasıyla ışık arasındaki nedensellik ilişkisi zorunlu değil, alışılmış ilişkiler olduğunu (Güneşten hemen sonra ışığın gelmesi gibi) söylemiş esas müsebbinin Allah olduğuna işaret etmiştir.

Yazar devamla, Marx, Levi-Strauss, Kuhn vb. gibilerin görüşlerini, matematiğin fiziğe uygulanamayışından bahsediyor.

Kur’an-ı Kerim ve Bilimler

Kur’anın gayesi insanlara hidayet ve rahmettir.(Nahl: 64)

O tabiat meselelerine bir vesile değildir. O, ne fizik ne kimya, biyoloji, jeoloji ve ne de astronomi kitabı değildir ama onlardan bahsettiğinde de akla ve gerçek bilime aykırı bir şey bulamazsınız.

Bugünün ilmi realiteleri sürekli değişiklik içindedir. Bu itibarla günümüzün izafi, gelir geçer sonuçları Kur’an tefsirine dayanak kılmak, isabetli, temkinli ve objektif bir davranış değildir. Hatta tehlikeli de olur. Bir takım eski tefsirlerde zelzele, ay ve güneş tutulmaları hakkında pek çok yanlış şeyler yazılmış, Batlamyus’un eski güneş sistemi modeline ve esir kavramına dayanarak bir kısım teviller yapılmıştır. Halbuki Batlamyus’un kozmolojik modelleri sadece bilim tarihi kitaplarında yer almaktadır. Şimdi her hangi biri bu ayetin yanlış tefsirine itiraz ettiğinde alimlere hakaret, modernizm hastalığına yakalanmak… vs suçlar itham edilmektedir.

Günümüzde pozitif ilimlerin bütün sonuçlarıyla Kur’an’ı tefsir etmeye yönelik moda cereyanlar mevcuttur: Şöyle ki:

-Bilimsel bakış, icad ve çoğu doğrular geçici teoriler mesabesindedir dolayısıyla her an yanlış oldukları ortaya çıkabilir. Bu yüzden Kur’an’ı hemen yeni bilimsel buluş ve teorilerle tefsire girişmek zihinlerde tamiri zor şüpheler uyaracağı gibi Kur’an’ın nihayetsiz manasını da daraltacaktır.

-Tefsir biliminden faydalanmak ayrı, Kur’an’ı bilim istikametinde tefsir ayrıdır.

-Bu tarzda üstünlük göstermeye çalışmakta verimsiz ve isabetsiz bir taktiktir. Zira o zamanda kalkıp “şu şu mesele Kur’an’da var mı?” diye bir kısım keşif ve teorilerin Kur’an’da olup olmadığını sorabilirler.(Son söz onların olabilir.)

– * Ayrıca cin, melek, ruh, ters duran Tuğba ağacı vb. Maddesiz ruhi varlıkları anti madde ile katyonlar ile izaha kalkışmak materyalizm etkisinden başka bir şey değildir.

(Hans Von Ainbeg, Ahmet Hulusi gibi)

Bu kısımda yazar cüretkar biçimde şöyle diyor: Faraza bir büyük alim esir’den bahsetti diye esirin varolması gerekmez… .üstelik esir anlayışı Hristiyanlığın teslis inancının uzantısıdır: Yok efendim, bu şeyh, bu müceddid, bu mürşid-i kamil, bunları keşf ile keramet ile bilir.

Bu bölümün kaynak dizininden bazıları:

M Abdülfettah Şahin, Selim Uzunoğlu, Fuat Bozer….İlim ve Bilim, Töv, İz Yay., Yeni Asya Yay., Tübitak.

İKİNCİ BÖLÜM

Kuantum Fiziği Öncesi

Galileo ve Newton’un temellerini attığı ve onları izleyen 2 yüzyıl boyunca bir çok kanıtlarla güçlenen mekanik teori prestijinin zirvesine ulaştı. Bilim; hiç değilse fiziki ilimler, son aşamaya ulaşmış sayılıyor, geriye daha hassas ölçümler ayrıntılar kaldığına inanılıyordu. Galileo’dan beri bilim animistlerin (canlı) dışındaki şeylerin hepsini yüce Allah’a bağlayan telakkileri ortadan kaldırmaya çalışıyordu.

Determinizm adeta ilahlaştırılıyordu. Fizik dogmatik bir hale doğru giderken yavaş yavaş mekanik teoride çatlaklar oluşmaya ve büyüme başlıyordu.

l9.yy son yarısında İngiliz Maxwell dahice bir buluşla ışık olaylarının aslında elektromanyetik olaylardan başka bir şey olmadığını gösterdi. Optik ve elektrik birlikteliği sağlanmıştı. Ama elektromanyetik kimyayı mekanikle bağlaştırmak imkanı bulunamıyordu. Klasik mekanik olayların meydana geldiği yer olarak mutlak salt bir uzay ve zaman var sayıyordu, elektro manyetizma teorisi ise buna uymuyordu.

Mekanik teori ile alan teorisini ancak “Esir” denilen hayali bir madde bir arada tutabiliyordu. Esir denen bu madde ağırlıksız tüm boşlukları dolduran maddeydi.

20.yy başlarında öyle fiziksel hadiselerle karşılaşıldı ki bunları klasik fizikle açıklamak imkansızdı. (Siyah cisim ışıması, compton olayı, foto elektrik olayı. .)

Özetle, ışık, bazen dalga, bazen tanecik, foton görüntüsü veriyordu. Bu ikisini içine alan karmaşık teorilere ihtiyaç vardı. Böylelikle doğanın dalgacık, tanecik özelliklerini birleştiren Kuantum teorisi gelişmeye başladı.

Esirin varlığını ispatlamak için yapılan Michelson-Morley deneyi mekanik teoriyi gerçek bir bunalıma soktu. Einstein’e kadar 30 yıl açıklanamadı. Newton’un teorisi çok ciddi tenkitlere uğruyordu.

Brown Hareketi

İskoç Botanikçisi Robert Brown 1827 yılında suya bırakılan çiçek tozlarının titrediklerini, bunun adi bir mikroskopla gözlenebileceklerini söylüyordu. Brown, belirli bitkilerin çiçek tozlarını suya koyup davranışlarını incelerken bir çoğunun açıkça hareket ettiğini gördü. Sık sık yenilediği gözlemlerden sonra, bu hareketlerin sıvıdaki akımdan ve bu sıvının yavaş yavaş buharlaşmasından ileri gelmediğini bilakis taneciklerin kendi hareketleri olduğuna inandı. Brown’ın gözlemlediği şey suya konulan taneciklerin hiç durmayan kıpırtısıydı. Değişik çiçeklerin tozlarını denemek sonucu değiştirmiyordu. Hatta inorganik cisimlerin çok küçük boyuttaki parçacıkları dahi suyun içine atılınca hareket ediyorlardı. Bütün eski deneylerle çelişir gibi görünen bu hareket nasıl açıklanmalıydı? “Brown Hareketi” adı verilen nedeni üzerinde birçok kuşak hiçbir sonuç elde edemeden düşünmüşlerdi. Suya bırakılan her bir taneciğin konumu, garip bir yörüngedeydi. Şaşırtıcı olan hareketin durmadan devam etmesidir. Sallanan bir sarkaç, suya konulunca çabucak durur. Brown Hareketinde gözlemlediğimiz “asla azalmayan bir hareketin varlığı “bütün deneylere aykırı görünüyordu.

Einstein bilmeceyi çözdü. Maddenin kinetik teorisini göz önünde bulundurarak sıvının atom ve taneciklerinin kendilerine oranla çok büyük olan katı parçacıkları harekete geçirdiklerinin farkına vardı. Yani suyu oluşturan atomlar kendilerinden kat kat büyük olan çiçek tozlarını bombalamaktaydılar. Bombalanan tanecikler yeteri kadar büyükse Brown Hareketi oluşmaktaydı. Bombalanan moleküllerin belli bir enerjisi olmasaydı, başka bir deyişle onların kütleleri ve hızları olmasaydı Brown hareketi oluşmazdı. Dolayısıyla bu hareketin incelenmesinin, bir molekülün kütlesini ölçmeye yaraması hiçte şaşırtıcı değildir … diyor Einstein. Einstein derhal bu fikri formülize etti. Bununla da atoma şiddetle karşı çıkanları bile inandırdı.

Fotoelektrik Olay

Yüzyılımızın başında ortaya atılan iki teori fizik ve felsefe dünyamızı çok derinden etkiledi. Bunlar Kuantum ve Rölativite teorisidir. Rölativite teorisi tek başına kendi yolunda yürüyen bir adamın ürünüyken Kuantum teorisi birçok kişinin katkılarıyla oluşmuştur. Bu kişiler Planck, Einstein, Bohr, De Brogfie, Schroedinger, Heisenberg, Dirac ve Pauli… dir. Bunlann herbirine Nobel Ödülü Kuantum Teorisine katkılarından dolayı verilmiştir. Kuantum Teorisi yüzyılımızın en büyük bilimsel devrimi sayılırken Einstein’in bu alandaki katkıları da gözden uzak tutulamaz.

Isıtılarak kızıl kor haline gelmiş bir metalin çıkardığı ısı ve ışık radyasyonunun niteliği pek çok fizikçinin ilgisini çeken bir problemdi. Evrende her cisim radyasyon neşreder. (ve\veya emer). Bununla birlikte cismin emdiği radyasyon ile neşrettiği radyasyonun eşit olabilmesi için çevresiyle termal dengede olması gerekir. Böyle bir dengedeki mevcut radyasyona “siyah cisim ışıması” denir.

Ateşte kızdırılan maşa önce kızılaltı kesimine düşen uzun dalgalı radyasyon yayar. Sıcaklığın artmasıyla giderek daha kısa sarı, nihayet beyaz görünür. Daha da artmasıyla yelpazenin mor ötesi kesiminde gözle görülemeyecek kısa dalgalara dönüşür. Max Planck çalışmaya başladığında bu enerji dağılımını ölçebilmekte idi. Problem ölçme sonuçlarının beklenene uymamasından kaynaklanıyordu. Radyasyon enerjisi sürekli akış biçiminde kabul edildiğinden sınırsız uzaması gerekirdi. Ne var ki deney hiçbir maddenin nedenli ısıtılırsa ısıtılsın sonsuz enerji vermediğini gösteriyordu. Çözüm çok basitti: Radyasyonun sürekliliği fikrinden vazgeçmek. Ama doğanın sürekliliği o zamanlar su götürmez gerçek sayılıyordu. Planck çözümünün inandığı klasik fiziği sarsacağını bilmiyordu. Planck giderek temel formülüne ulaşıyordu E=h.f (h=6,625. 10(üzeri -34) joule/saniye ). Formül Planck’ın Kuantum ediği enerji parçacığı ile dalga frekansı arasındaki ilişkiyi sergilemekteydi.

Işıkta hem dalga hem de foton-tanecik özelliği göstermekte idi. Kuantum mekaniği ile bu iki durumun bir birine zıt olmadığı anlaşıldı. (bu ikilem dualite ilkesi denir.)

Kuantum Fiziği, Atom -Altı Parçacıklar

Kuantum Fiziği 20.yy biliminde en önemli kilometre taşlarından biridir. Hatta pek çok felsefi ve epistemik dönüşümler başlatan yolun gerçek başlangıcıdır. Kuantum teorisi, mikrokozmozun, atom ve onun daha alt elementer parçacıklarının doğasını tasvir etme girişimiyle ortaya çıkmıştır. Kuantum fiziği birçok bilim adamının ekip çalışması ve birbirlerine önemli katkıları sayesinde bugünkü seviyeye gelebilmiştir. Planck, Rutherford, Thomson, Beguerel, Marie Curie, Einstein, Bohr, de Broglie, Schrödinger, Dirac, Heisenberg, Paul gibi birçok değerli bilim adamının ortak ürünüdür. Kurucuları arasında Einstein’nında bulunmasına rağmen kuantum fiziğinin klasik fiziğe ve yerleşik sağ duyuya aykırı sonuçları, onu evladı sayılan bu teoriye sırt çevirdiğini görmekteyiz özellikle, bu teorinin nesnel gerçeklik kavramlarıyla çelişmesi ve diğer büyük teori rölativitenin ruhuna aykırı “ani, hayaletvari, yerel olmayan” etkileşmeler içermesi onu şaşırtmış olmalıydı ki, sağ duyuya aykırı bu teorinin geçici olduğuna inanıyordu.

Rutherford alfa ve beta ışımasını bulmuş, bir elementi diğer elemente dönüştürmeyi başarmış, atomların merkezinde (+) yüklü bir çekirdek ile bunların etrafında dolaşan (-) yüklü elektronları bulmuştu. Atom olaylarının devinimlerini açıklayan tutarlı bir teori Paul tarafından ortaya atıldı.

Heisenberg’in belirsizlik ilkesi bir parçacığın gelecekteki konumunu ve hızını hesaplayabilmek için şu andaki durumu kesin olarak ölçülebilmelidir. Örneğin elektronu ele alalım çekirdek etrafındaki hızı en az 10(üzeri 10) cm/s içinde tanımlanmalıdır aksi halde elektron atomun çekiminden kurtulup dışarıya fırlayacaktır. Bu elektronun konumunda 10 (üzeri (-8)) cm lik oynama demektir. l0 (üzeri (-8)) zaten atomun çapıdır. Bu da şu demektir; elektron aynı anda atomun her yerinde bulunabilir.

Netice olarak kuantum fiziği tek ve kesin bir sonucu öngörmez.

Yeni fizikte bir çığır da Dırac’le açıldı. Dirac bir tek matris denklemine eşdeğer rölativistik dalga denklemleriyle ortaya atıldı. O elektronların “spin” denen açısal momentuma sahip olduklarını ve anti-parçacıkları öngörüyordu.

Yine Bohr’un da yeni fıziğe katkıları çok olmuştur.

Max Planck, Einstein, Schrödinger gibiler kuantum teorisinden ürkmüşler, bazıları kulak tıkamışlardır. Hatta “Schrödinger’in Kedisi” bu yüzden tasarlanmıştır.*

Kuantum dünyası her ne kadar bize ters gibi gelse de şimdilik deneyler onu haklı çıkarmaktadır.

(Spinlerin bizim seçimimize kadar gecikmesi, varlıkların lokal olmayan bağıntılarla irtibatlı olması, ihtimallerle yol seçilmesi vb de kuantum Haklılığı gösterir mahiyettedir)

(*) Sağlıklı bir kediyi hava alabilen bir kutunun içine koyalım. Kutuda zehirli bir gaz şişesi bulunsun. Ve bu şişe yarı ömrü 1 saat olan radyoaktif mikroskobik bir parçacıkla işleyen mekanizmaya bağlı açılıp kapansın.

Bir saat sonra kedinin ölü-canlı ihtimalleri eşittir. Kedinin durumu=canlı +ölü’ dür yani kedi bir süperpoze durumunda hem ölü hem canlı gibidir. (kitap dışı olarak bkz. Bilim ve teknik Ocak ’97, Bir Berilyum atomunun aynı anda iki yerde birden bulunması sağlandı.)

En Küçükler

Son birkaç on yılda proton, nötron ve elektron gibi parçacıkların Lepton ve Kuark denen iki temel sınıftan oluştukları anlaşılmış ve bunların şaşırtıcı antileri kesinleşmiştir.

MÖ 4.yy da Demokritus maddenin mahiyeti ile ilgili düşünürken onun en küçük bölünemez bir taneciğinin bulunacağına hükmetti ve bölünemez manasına gelen `atom’ adını verdi. Bu takip eden 2000 yıl boyunca değişmedi.

Atomun çapı l0(üzeri-8)cm olup çekirdek etrafında elektronlar dolanmaktadır.

Atomun çekirdeği toplam hacminin milyarda biri olmasına rağmen kütlesi korkunç bir şekilde fazladır (toplamın %99 97 !!!). Ve bir elektron, protonla aynı miktar elektrik yüküne sahipken kütlesi 1836’da biri kadardır.

Nötrinolar

Nötrinoların kütlelerinin yok denecek kadar az olması, manyetik alandan etkilenmemeleri, ışık hızıyla hareket etmeleri yakalanmalarını güçleştirmektedir. İlk olarak -teorik öngörüsünden 24 yıl sonra- 1956 ABD Güney Carolina’da bulunabildi.

Bunlar dünyamıza bir ucundan girip 1/25 saniyede öbür ucundan çıkabilirler. Üç çeşidi vardır; Muon, tau ve elektron nötrinosu. Bunlar hesaplanan tahmini kıyametin zamanını daha da yaklaştırır.

Pozitronlar

Bunlar elektronun kütlesine sahip, pozitif yüklü parçacıklardır. Yaşam süreleri çok kısadır.

Fotonlar; Aksiyonlar, bozon, gluon, grevitation

Bu günkü evrende her çekirdek için 20-100 milyon arası foton vardır. Fotonların antisi yoktur, (1) tam spinlidirler. Elektrik yükü ve kütleleri de yoktur.

Mezonlar

İkili kuarkın birleşmesinden oluşur (biri kuark, diğeri anti kuark). Eşit sayıda yaratılmışlardır. Pion, Kaon, Eta… gibi çeşitleri vardır.

Özel İzafiyet

…Şimdi en can alıcı noktaya geldik: ışık hızına yakın bir hızla giden tren ve üzerindeki yolcu örneğini iyi anlayalım.

Tren A noktasından B noktasına hızla hareket ediyor. Tren farz edelim ki saat tam 12’de M noktasına gelmiş olsun.

Yere göre saat tam 12’de A ve B noktalarına aynı anda yıldırım düşsün. Yerdeki gözlemci (C) şöyle diyecektir: Saat 12.00’da A ve B ye aynı anda yıldırım düştü.

Gelelim tren üstündeki yolcuya. Çok hızlı A dan B ye gittiği için A nın ışığı yerdeki gözlemciye ulaştığından daha geç ulaşacaktır. Mesela 12.10’da. Tren üzerindeki yolcu şöyle diyecektir: (B’nin ışığı, çok hızlı tren üzerindekine yerdeki C’ye göre daha çabuk ulaşacağından) 12’ye 10 kala, A ya 12.10 da yıldırım düştü.

Şimdi trenin ışık hızı ile gittiğini düşünelim. Bu takdirde A’nın ışığı hiç bir zaman yolcuya ulaşamayacaktır. Yolcu şöyle diyecektir: B noktasına yıldırım düştü. Yolcuya sorulduğunda yıldırım sadece B ye düştü A ya düşmedi.

Kitabın Üçüncü Bölümü, evren modelleri, makrokozmos gibi alt başlıklarda incelenmiş, big bang, kıyamet, karadelikler türü konularda taslak bilgiler verilmiş.

Timaş Yayınları

KUR’AN-I KERİMİN MAHİYETİ

Allah İnsanlara Hitab Eder

• Kainatın yaratıcısı olan Allah, sayısız eserleri ile, gayb perdesi arkasında icraatta bulunan Zatının varlığını göstermektedir. Nasıl ki en ufak bir iğne bile ustasız olamıyor, sayısız kudret eserleri ile dolu kainatın da elbette göremediğimiz bir yapıcısı vardır. Bu yaratıcının bütün eserlerini tam bir ilim ve hikmetle yaptığını eserleri ortaya koymaktadır.
• “Rahman’ın yaratmasında hiçbir aksaklık göremezsin. İstersen bak, en ufak bir noksanlık görebilir misin? Sonra bir daha bir daha gözünü çevir bak , gözlerin yorgun (aksaklık bulamamış) olarak geri dönecektir. (Mülk 3-4)”
• Herşeyi mükemmel bir tarzda idare ederken, diğer bütün mahluklar üzerinde tasarruf etme kabiliyetiyle donattığı insan hakkında talimatların bulunmaması, büyük bir saçmalık ve hikmetsizlik olurdu. Nitekim olmamıştır. Kur’an’ın buyurduğu gibi “Sizi (gayesiz) boşuna yarattığımızı ve bize döndürülmeyeceğinizi mi sandınız? (Mü’minun, 115). “İnsanoğlu kendisinin başıboş bırakılacağını mı sanır?”(Kıyame, 36)

Vahyin Mahiyeti

• Vahy, lisanda “seri ve gizli bir şekilde bildirmek” demektir. Dinde ise “Allah Teala’nın bildirmek istediği hidayet ve buyruklarını seçtiği kullarına , insanlar arasında mutat olmayan gizli bir yolla bildirmesidir.”
• İlahi ve uhrevi hakikatleri, insanlar mahdut olan akıllarıyla anlayamazlar. Keza akıl insanı değişik yollara götürebilir. Büyük hakikatlere dair söz söylemek iddiasındaki filozofların, insanlığa ne kadar farklı, hatta tamamen zıt yollar çizmek istedikleri malumdur.
• Bu yüzden Allah, lütfu ile bu hakikatleri insanlığa ulaştıracak elçiler seçmiştir.
• Peygamber kendi dışındaki bir kuvvet tarafından adeta yakalanıp, kendisinin rağmına elçiliğe mecbur edilir.
• Kur’an’da 300’den fazla ayetin, kul:”de ki:” diye başlaması da, peygamberin kendiliğinden söylemediğini, hariçten bir kuvvetin tebliğe mecbur ettiğini gösterir. Böylece muhatabın bu gerçeği aklından çıkarmaması temin edilir.
• Vahy; ilham, sezgi, keşf, şuuraltı gibi mefhumlardan tamamen farklıdır ve çok yüksektir.
• Vahy ekseriya melek vasıtasıyla gönderilir, ilham ise genellikle vasıtasızdır.
• Vahy gölgesizdir, safidir,havassa mahsustur. İlham ise gölgelidir, renkler karışır, umumidir.
• Keşf, ruhi riyazet, uzun tefekkür ve murakabenin semeresi olup, insanda tam bir yakin hasıl etmez.
• Vahy; söyleyen, emreden, veren İlahi Zattan; muhatab, memur ve alıcı beşer resule gelen buyruklardır, aydınlatmadır.

Vahyin Alınışı

Vahy, şu 3 tarzdan biri ile olur:

1. Allah manayı nebinin kalbine bırakır.
2. Bir perde arkasından nebiye hitab eder.( Hz. Musa’ya ağaçtan nida etmesi gibi.)
3. Vahy getirmekle vazifelendirdiği bir meleği elçi olarak gönderir. Vahy lafzından normal olarak anlaşılan da budur. Kur’an hep bu şekilde yani Cibril vasıtasıyla indirilmiştir. Teklim (vasıtasız söyleme), ilham suretiyle ya da uykuda hiçbir vahiy gelmemiştir.

Peygamberimiz “Melek bazen bana çıngırak sesine benzer bir ses halinde gelir. Bu bana en ağır olanıdır. Bazen Melek bana bir adam şeklinde görünür.” Der. Bu ikincisi vahyin en kolay gelen tarzıdır.

Bazı alimler Kur’an ayetlerinin daima birinci şekilde, yani Cibril asıl yaratıldığı mahiyette gelip, Hz. Peygamberin beşeriyetten melekliğe yükselmesiyle olmuştur. İnsan suretinde gelmesi sünnet vahyini getirmesi durumundadır.” derler.

Vahiy, Peygamberimize(sav), gündüz ya da gece, savaşda iken ya da sulhda, yalnızken ya da bir kalabalığın içerisinde herhangi bir zaman gelebilirdi.Vahiyden sonra vücut sıcaklığı yükselir,

yüzü kızarır, bedeni ağırlaşır, şapır şapır terlerdi.

Vahyin Kaydedilmesi

Hz. Peygamber devrinde katipler Kur’an’ı, hurma dalları, ince beyaz taşlar, koyun ve develerin kürek veya kaburga kemikleri, tabaklanmış deri, tahta gibi, muhitlerinde bulunabilen malzeme üzerine yazarlardı.

2. BÖLÜM

KUR’AN-I KERİMİN NÜZULÜ VE METNİNİN İNTİKALİ

Kur’an’ın Manası ve Başlıca İsimleri

En meşhur isimleri; el-Kur’an ve el-Kitab kelimeleridir. Kur’an  “okunan, tilavet edilen”, kitab ise; “yazmak veya yazılı şey” demektir. Bu isimlerden başka, el-Furkan (doğruyu eğriden ayırd eden), el-Tenzir (kısım kısım indirilen vahiy), ez-Zikr (şeref), en-Nur gibi isimleri olup, aslında bunlar isimden ziyade onun özelliklerini belirten vasıflardur.

Kur’an miladi 610-633 yılları arasında 23 senede inmiştir.

Kur’an’ın İniş Tarzları

Allah Teala Kur’an’ı 3 tarzda  indirmiştir:

1. Kur’an’ı Levh-İ Mahfuz’a indirmiştir.
2. Dünya semasındaki (yani yere en yakın gökteki) “Beytu’l izzete veya el-Beytu’l-Ma’mur’a”

indirmesi.

3. Cibriş’in Vahyi Peygamberimize getirmekle dünyayı aydınlatması.

Ayetler

• Ayet kelimesi lisanda, mucize , alamet , ibret , hayrette bırakan görülmemiş iş, delil manalarına gelir. Dini ıstılah olarak, “Kur’an’ın surelerini oluşturan, başı ve sonu bulunan, bir ya da daha çok cümleden oluşan kelam” demektir.
• Ayetlerin hangi surenin neresine konacağını Cibril, Efendimize bildirmiştir.
• Bazı ayetlerin başlayış ve bitiş yerlerinde ihtilaf vardır. Bunun sebebi; Peygamberimiz önce ayetleri başlayış ve bitiş yerleri belli olacak şekilde okumuş, bunun iyice bellendiğini anladıktan sonra, ayetler arasında anlam bütünlüğünün bozulmaması için bazılarını birleştirerek okumuştur.
• Kur’an ayetlerinin tamamının 6200 küsur olduğunda ittifak varsa da, küsuratta kıraat ekolleri arasında ihtilaf vardır.(Kufi kıraat 6236, Mekki 6220, Şami 6216, medeni 6217, Basri 6204).

NÜZUL SEYRİ

Zamanı ölçü olarak alan taksime göre, Hicretten önce nazil olan sure ve ayetlere Mekki, sonrakilere Medeni denir. Mekanı gözönünde bulunduran taksime göre, Hicretten sonra da olsa Mekke’de nazil olana Mekki, Medine’de nazil olana Medeni denilir.Başka taksimler varsa da, en meşhuru birincisidir.

Takribi hesapla Kur’an’ın %65-70’inin Mekki, %30-35’inin Medeni olduğunu söyleyebiliriz.

Kur’an vahyinin tarihi sıralaması başlangıçtan beri İslami bir vazife sayılmamıştır. Peygamberimiz Mekki ayetler şunlar, Medeniler şunlar dememiştir.Bu yüzden bir kısım ayetlerin Mekki mi, Medeni mi olduğu hususunda ihtilaf bulunması ve bu konuda bir nevi rey ve içtihadla hareket edilmesi caiz olmuştur.

Mekki ve Medeni Surelerin Arasındaki Farklar

• Mekki sureler daha kısa ve vurguludur. Arapça’daki üslubu gözeterek kasemlere fazla yer verirler. Eski kavimlerden ve Peygamberlerden sık bahsederler. Allah’a ve ahirete imana davet ederler, cennet ve cehennem tasvirleri sık kullanılmıştır.
• Medeni sureler genelde daha uzun olup, cihad,Şer’i had ve cezalar, medeni kanunlar ve devletler hukukuna ait hükümler, münafıklar v.b. konulardan bahsederler.

SURELER

Kur’an’da 114 sure vardır.En kısası 3 ayetli Kevser Suresi, en uzunun 286 ayetli Bakara Suresidir.

Surelerin İsimleri

Sureler isimlerini kıssasını ihtiva ettikleri şahsiyetlerden (Nuh, Hud, Yusuf, Ali İmran, Muhammed gibi) veya topluluklardan (Cin, Melaike, Münafikun, Mutaffifin ), veya konulardan birinden, veya ilk kelimelerden (kad semi’a, E.L.M Tenzil, Subhan, Lem Yekun) veya başlarındaki huruf-i mukattaadan (Taha, Yasin, Kaf, Sad) almışlardır.

Surelerin Tertibi

Surelerin elimizdeki mushafı şeriftre görüldüğü şekliyle sıralanmasının neye istinad edildiği hakkında başlıca 3 görüş vardır:

1. a) Surelerin tamamının tertibi Peygember Efendimizin talimatına dayanmaktadır, yani tevkifidir.Çünkü Hz.Osman zamanında yazılıp “İmam “ adı verilen mushafı; ellerinde özel nüshaları bulunanlar da dahil, bütün ashab ittifakla kabul etmiştir.İmam mushaftaki sıra da şimdiki malum sıradır. Tevkifi olmasaydı muhalif olan çıkardı.
2. b) Surelerin bir kısmının tertibi Peygamberimizin bildirmesi ile olup, diğer kısmı sahabenin içtihadına racidir.
3. c) Bu tertib sahabenin içtihadına racidir. Zira sahabeden Hz. Ali, Ubeyy Ibn Ka’b, Ibn Mesud gibi zevatın hususi nüshalarında, surelerin sıralanışında bazan değişiklikler bulunmaktadır. Tevkifi olsaydı onlar bu hakkı kendilerinde bulamazlardı.

Surelerin Tasnifi

Kur’an-ı Kerim’in metni pratik kolaylık gayesiyle surelerin teşkil ettiği bazı gruplara ayrılmıştır:

1. Es-Seb’u’t-tuvel: En uzun 7 sure demektir. Fatiha’dan sonra Tevbe suresinin sonuna kadar yani 2-9 sureleri arasını kapsar.
2. El- Muin: Ayet sayıları 100’e yaklaşan veya biraz geçen sureler.
3. El- Mesani: Ayet adedi 100’den az olanlar.
4. El- Mufassal: Mushaf-ı Şerif’in son bölümü olup, tercih edilen görüşe göre, başlangıcı 50. Olan Kaf suresinden itibaren, sonuncu (114.) Nas Suresine kadar olan kısımdır. Bu grup da 3’e ayrılır:
5. a) Tıval-ı Mufassal: (uzun) Kaf-Büruc, yani 50.-85. sureler.
6. b) Evsat-ı Mufassal: (orta) Tarık-Beyyine, yani 86.-98. sureler.
7. c) Kısar-ı Mufassal: (kısa) Zelzele- Nas, yani 99.-114. sureler.

KUR’AN’IN PEYGAMBERİMİZ TARAFINDAN YAZI VE HAFIZA İLE TESBİT ETTİRİLMESİ

el-Hakim (Ö 405-1014) Müstedrek’inde “Kur’an metninin biraraya getirilmesi 3 defa yapılıp, birincisi Resulullah’ın huzurunda olmuştur.” Dedikten sonra, bu hükmüne esas teşkil eden şu hadisi, Zeyd Ibn Sabit’den (Buhari ve Müslim’in rivayet şartlarını taşıyan bir senedle) nakleder. Zeyd diyor ki:”Biz, Hz. Peygamber’in huzurunda Kur ‘an’ı birtakım parçalardan telif  ediyorduk (topluyorduk).”  Beyhaki bu hadis hakkında : “Kanaatimce bundan maksad, birkaç ayrı defada indirilen ayet gruplarını, Hz.Peygamber’in Nezaretinde sureler halinde derlemektir.” Demektedir. Şu halde vahyi tamamlanan sureleri peygamberimiz, mevcut en uygun malzemeye,birtakım sahifeler halinde temize çektirip muhafaza ediyordu.

Peygamberimizin hayatında birçok sahabi Kur’an’ı hem hafızalarında hem de sahifelerinde toplamış bulunuyorlardı. O’nun ahirete irtihali üzerine Hz.Ali derhal evine kapanmış, “Kur’an’ı cemetmedikçe Cuma namazına çıkmak hariç, ridamı giymemeye yemin ettim” diyerek, sözünü yerine getirmiş, Kur’an’ı cemetmedikçe Hz.Ebu Bekir’e biat etmemişti.

Asrı Saadette Kur’an’ın tamamını ezberlemiş kişilerin sayısı ve isimleri hakkında muhtelif rivayetler vardır. Ebu Ubeyd (224-838) gibi eski bir müellif el-Kıraat adlı eserinin başında, 30’a yakın hafız sahabe adı verip, bazılarının hafızlıklarını Peygamberimiz vefat ettikten sonra ikmal ettiklerini yazmaktadır.

Kur’an’ın Cibril’e Arzı

Her Ramazan ayında Peygamberimiz o zamana  kadr vahyedilmiş Kur’an metninin tamamını Cibril’e, Cibril’de kendisine okur, böylece mukabele ederlerdi.

KUR’AN METNİNİN MUSHAF HALİNE GETİRİLMESİ

Peygamber Efendimiz hayatta olduğu sürece vahiy devam ettiğinden, Kur’an metni, iki kap arasında mushaf haline getirilemezdi. Böyle yapılmış olsaydı sık sık değişiklik yapmak, araya girecek birkaç ayeti yerleştirmek için, ikide bir çok sayıda yazılmış metni imha etmek mecburiyeti hasıl olacaktı. Diğer taraftan Kur’an metni birçok hafız tarafından ezberlenip devamlı surette okunuyor ve ashabın bir kısmının nezdinde yazılı nüshalar da bulunuyordu. Üstelik Hz. Peygamber gibi bir teminat mercii vardı. Bu yüzden metnin muhafazası konusunda endişeye sebep yoktu.

Fakat Hz Peygamberin vefatından sonra ilahi rehber Kur’an metninin, ümmetin icmaından geçmek suretiyle, tek kelimesinden şüphe edilmeyecek tarzda; kıyamete kadar hiçkimsenin itiraz edemeyeceği tarzda toplanması gerekmişti. Ayrıca Hz. Ebu Bekir zamanında Yemame Savaşı’nda 70 Hafız (bunların ekserisi tam değil de kısmi hafız olmalıdır.) sahabinin şehid edilmesi tedbir almak lüzumunu iyice göstermiştir.

Zeyd Ibn Sabit diyor ki: “Yemame Savaşında ashabın öldürülmesini müteakib, Hz. Ebu Bekir beni çağırttı. Yanına vardım. Hz Ömer de orada idi. Ebu Bekir bana dedi ki: Ömer bana gelip dedi ki: “Yemame ‘de Kur’an hafızları çok zayiat verdi. Bu gibi vakalarda hafızların ölmeleriyle Kur’an’ın birçoğunun zayi olmasından endişe ederim. Bana kalırsa Kur’an’ın cemedilmesi için bir emir çıkarman gerekir.” Ben de Ömer’e şöyle cevap verdim: “Resulullah’ın yapmadığı bir işi nasıl yapabilirsin?” , Ömer: “Vallahi bu hayırlı bir teşebbüstür, dedi.” Sonra bu iş  üzerinde o kadar durdu ki, bana söyleye söyleye neticede Allah kalbime bu işi yatırdı, ben de onun görüşünü benimsedim.” Zeyd devamla diyor ki: “Ebu Bekir bana dönüp şöyle dedi: “Sen genç, dinç, zeki bir adamsın. Kimse ittiham edemez. Zaten Resulullah’ın da vahiy katibi idin. Kur’an metnini topla.” Vallahi bir dağı yerinden nakletmemi isteselerdi, Kur’an’ı toplama mes’uliyeti kadar bana ağır gelmezdi.” Neticede Kur’an’ı hurma dallarından, yassı taşlardan ve insanların hafızalarından derlemeye başladım.” ( Buhari).

Kaynakların ittifakla bildirdiğine göre, Hz. Ebu Bekir , Zeyd’e asla hafızasına güvenmemesini, her ayet için 2 delil olmak üzere, 2 şahıstan yazılı nüsha aramasını emretti.

Bu iş için Zeyd, Hz Ömer’in yardımını şart koşmuş, O’da ciddi bir şekilde kendisine yardım etmiştir.

Zeyd bizzat kendisi iyi bir hafız olduğu halde, kendisi gibi başka hafızlarla da yetinmeyip, her ayet hakkında mukabele görmüş 2 yazılı şahid aramak gibi son derece titizve ilmi bir usül takib etmiştir. Yalnız tevbe Suresinin sonundaki 2 ayet hakkında, araştırmasına rağmen 2 yazılı şahidi bulamamış, Ebu Huzeyme’deki yazılı nüshaya istinad etmek durumunda kalmıştır.

Bu şekilde Hz Ebu Bekir devrinde biraraya getirilen sahifelere “el- Mushaf” denilmiştir.

MUSHAF’IN HZ. OSMAN’IN HİLAFETİNDE ÇOĞALTILMASI

Hz. Osman ‘ın zamanında, İslam topraklarının genişlemesi, ve çeşitli diyarlara giden sahabilerin Kur’an’ı o diyarlarda çeşitli lehçelerle öğretmeleri, sonradan ümmet arasında ihtilafa sebep oldu.Hz Ebu Bekir devrinde yazılan mushaf, 7 harf (lehçe)  göz önünde bulundurularak, yani bazı kelimeler, lehçelere göre, değişik telaffuzları gösterecek şekilde yazılmıştı. Ekseriya imlası aynı olduğu halde, telaffuzu farklıolabiliyordu.

Yeni müslüman olmuş gayr-ı arab unsurlar, diğer lehçeleri bilmediklerinden, öğrendikleri kıraatin, başkası mümkün olmayan tek kıraat olduğuna inanıyorlardı. Bu yüzden münakaşalar çıkıyor, birbirine kafir diyecek kadar vahim olaylar cereyan ediyordu.

Bunun üzerine Hz Osman cemaatle istişare yaptıktan sonra, Kur’an’ın tek bir lehçede yazılıp çoğaltılmasını kararlaştırdı.Bunun için de Zeyd Ibn Sabit, Said Ibnü’l As, Abdurrahman ibnu’l-Haris, Abdullah Ibnu’z Zubeyr istinsah işi ile görevlendirildi. Hz Osman, bu heyete tereddüt halinde , Kureyş imlasına göre yazmalarını emretti.Bu sayede 4 adet Kur’an yazılmış oldu. Bunlardan biri Medine’de kaldı, diğerleri o zamanın başlıca İslam merkezleri olan Şam, Kufe ve Basra’ya gönderildi.

KUR’AN’IN 7 HARF ÜZERE NAZİL OLMASI

Buhari ve Müslim, Peygamberimizin şöyle buyurduğunu rivayet ederler: “Kur’an 7 harf üzere indi, binaenaleyh onlardan hangisi kolayınıza gelirse o harfi okuyunuz.” Müslim’in başka rivayetinde Cibril Hz. Peygamber’e: “Allah ümmetinin Kur’an’ı bir harf üzere okumasını emrediyor.” der. Resulullah ümmetin buna takat getiremeyaceğini söyleyip, Allah Teala’nın bağışlamasını ister. Müteakiben 2, sonra 3 harfe izin verilir. Resulullah daha da isteyince neticede 7 harfe ruhsat verilir. Tirmizi’nin sahih isnatla rivayetine göre; Resulullah Cibril’e: “Ben ümmi bir ümmete gönderildim. Aralarında koca-karısı, ihtiyarı, oğlan ve kız çocuğu, hiç okumak bilmeyeni var.” deyince Cibril: “Ya Muhammed bu Kur’an 7 harf üzere indi” der.

7 harfin (lehçenin) hikmeti,Tirmizi’nin rivayet ettiği hadisten de anlaşıldığı üzere Kur’an okumayı kolaylaştırmaktır.  Kur’an’ın ilk muhatabları kabileler halinde dağılmış olduklarından, aralarında telaffuz farkları vardı. Bu özür sebebi ile onlara bir ruhsat verildi. Ruhsat:”Asli hükmün sebebi devam etmekle beraber, bir özre binaen, şer’i hükmün daha kolaya doğru değişmesidir. “ 7 farklı vecihle okuma (kıraat) izni verilmişse de, kitabet (hat,yazı) sadece Kureyş lehçesi üzere olmuştur. Bu da ihtilafı asgariye indirmiştir. Zira kolaylaştırmayı gerektiren özrün zail olmasından sonra, asli harfin kitabeti tilavet için de esas olmuştur.

Özrün zail olması ile, 7 harfe verilen muvakkat müsaade sona ermiştir. Zira lehçeler arasındaki ayrılık ve yaygın ümmilik, Kur’an’ın toplayıcılığı ve ümmiliğin azalmasıyla giderilmiştir.

KIRAATLER

• Hz.Osman mushafları yazdırıp, bu hatta muhalif olan diğer şahsi mushafları terketmeye çağırınca, bazı zatlar muhalih olanları bırakıp, imam mushafın hattına aykırı olmayan ve Hz. Peygamberden tevatüren nakledilendiğer kıraatleri okumaya devam ettiler. 7 haften geri kalan ve bazı kelimelerde rastlanan bu farklılıklara kıraat denir.
• Peygamberimizin okuduğu kıraat vecihleri yediye münhasır değildir. 10’ dan fazladır. Sahabe farklı kıraatleri Resulullah’dan dinledikleri halde, sonra kolaylarına gelen tercih ettikleri bir kıraatle okurlardı. Tabiinde aynı şekilde devam etti.
• 7 büyük kıraat imamı vardır. Ebu Amr, Ibn Kesir, Ibn Amir, Asım, Hamza, Nafi ve Kısai( Vefat tarihleri miladi 700 ile 800 arasında değişir. ) Bu kıraat imamları sadece kendi kıraatlerin doğru olduğunu iddia edip, halkı ona çağırmıyorlardı. Aksine diğer kıraatlerin de sabit olduğuna inanıp, yalnız kendi rivayet ettiği kıraatin hizmetine hasr-ı nefs etmişlerdi.

Bu imamların kıraatlerine itimad edilmesinin kıstası şudur:

1. Peygamberimizden sahih senedle rivayet etmek.
2. Hz. Osman’ın İmam mushafına takdiren de olsa uymak
3. Muteber bir tarzda Arap dilinin kaidelerine uymak.

Şaz Kıraatler

Yukarıdaki 3 şartı haiz olmayan kıraatlerin senedine ve kaynağına bakılmaksızın şaz olduğuna hükmedilir. Şaz kıraatler ile ne tilavet ne de ibadet edilir. Fakat hadisteki sıhhat şartlarını haiz ise hadis mertebesinde sayılıp, ondan ahkam çıkarılabilir. Zira şaz kıraatlerin çoğu şundan kaynaklanmaktadır: Sahabilerin bazıları şahsi nüshalarına kapalı olan bazı yerleri izah için notlar koymuşlardı. Sonradan gelen bazıları bu notları sabit kıraat zannetmişlerdir.

Bazı gayrimüslimler 7 harf ve kıraat meselesini bahane ederek, İnciller gibi Kur’an’ında ayrı ayrı metinleri olup, Hz Osman’ın mushafı dışında olanların imha edildiğini söylerler.7 harf meselesi farklı lehçelere sahip olanlara Kur’an okumayı kolaylaştırmak için verilen bir ruhsattır. Bu mevzuda dikkat edilmesi gereken nokta şudur: 7 Harfe göre okuma ezberden okuma halinde sözkonusu olup, yazılı bir sahifeden okuma veya farklı tarzda yazma ile ilgisi yoktur.

KUR’AN METNİNİN NOKTALANMASI VE HAREKELENMESİ

• Yazı Mekke’ye ilk defa Hz Peygamberin yaşça kendisinden biraz büyük muasırları zamanında gelmiştir. O zamanlarda nkta kullanılmıyordu.Hz. Osman zamanında yazdırılan imam mushafta noktalar kullanılmamıştı. Bu da kelimenin Peygamberimizden rivayet edilen kıraat vecihleri ile okunmsına imkan veriyordu. Noktalamanın İslam’danönce bilinip bilinmediği ihtilaflıdır. Bazıları bilindiği halde Hz Osman’ın kıraatlere imkan vermesi düşüncesiyle kasden noktalama kullandırmadığını söyler.
• Mushafın noktalanması ilk önce hicri 65 yıllarında Abdulmelik Ibn Mervan zamanında büyük bir ihtiyaçtan dolayı başlamıştır. Önceleri noktalar harfin yazıldığı mürekkepten farklı bir renkte konuyordu. “Üstün” yerine harfin üstüne bir nokta, “esre” yerine harfin altına bir nokta, “ötre” yerine harfin önüne bir nokta, “sükun” yerine 2 nokta konuluyordu.
• Daha sonra Abdulmelik (V 86/705) devrinde şekilce birbirine benzeyen harfleri ayırd edebilmek için noktalama ihtiyacı duyuldu. Bu iş için de nokta kullanılınca harekeleme gaysiyle konulan noktalama ile karıştı. Önceleri noktalama için ayrı, harekeleme için de ayrı mürekkepler kullanıldı. Bir müddet sonra ise harekeleme işinde şimdi bilip kullandığımız işaretler teşekkül etti.
• Bu şekilde harekeleme ve noktalama yapmak, surelere başlık koymak, ayet başlarını gösteren işaretler bırakmak, cüzlere ayırmak vs. Başlangıçta alimlerce kerih görüldüğü halde, sonradan mübah hatta müstehab görülen hususlardandır.

KUR’AN OKUNUŞUNDA DURAKLAR

Kur’an ilimlerinden biri olan vakf ve ibtida, Kur’an okurken mana esas alınarak nerelerde durulup nerelerde geçileceğini bildirir. Bu yerler bilinmedikçe birçok yerlerde manaya vakıf olunamaz ve hüküm çıkarılamaz. Ebu Cafer en-Nahhas’a göre sahabe, Kur’an metnini öğrendikleri gibi, vakf, yani durak yerlerini de öğreniyorlardı. Birçok alim vakf yerlerini öğrenmenin farz olduğunu söylemişlerdir.

Mushafların ekserisinde Secavendi’ye göre (V 560/1164) işaretler kullanılır. Buna göre vakfın 5 derecesi vardır:

1.Vakf-ı lazım:Durulmadığı takdirde murad olunan mana değişir.İşareti (q  )

2. Vakf-ı mutlak : Mana bakımından kendisinden sonra gelen kısımla başlamak (ibtida) güzel olan ve durak yerlerinde mananın tamamlandığı vakftır. İşareti ( b ) dır.
3. Vakf-ı caiz: Geçilmesi ve durulması mümkün olan duraktır. İşareti ( ) dir.
4. Caiz olmakla beraber geçilmesi tercih edilen vakf. İşareti ( ) dir.
5. Zaruret halinde murahhas olan, yani sonrası ve öncesine muhtaç olmakla beraber nefesin yetmemesi veya devam edilen sözün uzunluğu sebebiyle durulan yerdir. Ancak sonraki kısım anlaşılmasıu mümkün olan bir cümle olduğundan baştan almak gerekmez. İşareti ( )  dir.

Durmak caiz olmayan yerler ise (      )  işaretiyle gösterilir. Çaresiz kalıp durma halinde o kelimeyi tekrar etmek gerekir. Buralarda durmak manayı bozmaya sebep olmktadır.

3. BÖLÜM

KUR’AN İLİMLERİ

VAHYİN GELDİĞİ ORTAM ( ESBABÜ’N – NÜZUL)

Sebeb-i Nüzul: Kur’an’ın ahkama ve ahlaka dair olan ayetlerinin çoğu, sebeb-i nüzul denilen bazı vesilelerle gelmiştir.Buna mukabil eski ümmetlerden bahseden ayetlerin çoğu, muayyen bir sebep olmaksızın indirilmiştir.

Sebeb-i Nüzulu Bilmenin Yolu

Nüzul sebeplerini bilmek akli muhakeme ve içtihadla olmaz, vahyin inişini müşahade eden sahabenin nakli ile bilinir.

Esbab-ı Nüzulu Bilmenin Faydaları

1. Ayetlerin manalarını açıklamak konusunda büyük önemi vardır.
2. Allah Teala’nın hükümlerinin hikmetini anlamak kolaylaşır.
3. Kur’an ayetlerinin kolayca ezberlenmesini sağlamaktadır.
4. Kur’an’ın i’cazını açıklayan “meani” ve “beyan” ilimlerinin medarı olan “muktezay-ı hali bilmek” nüzul sebeplerini bilmekle mümkün olur. Zira aynı söz, söyleyene, muhatablara, şartlara ve sözün söyleniş gayesine göre çeşitli hükümler alabilir, değişik anlamlar ifade edebilir.

AYETLER ARASINDAKİ İNSİCAM

Ayetlerin bir kısmı bazı vesilelerle inmekle beraber, Kur’an’ın insicamını temin etmek gayesi ile, herbir ayet Allah Teala’nın bildirmesi ile, Peygamberimiz tarafından münasip yerine konuyordu. Kur’an-ı Kerim tenzil olarak ayrı ayrı zamanlarda indirildiği halde, İlahi hikmet mevcut tertib üzere olmasını dilemiştir.Mesela “Kendilerine kitaptan nasip verilenleri görmedin mi? Puta ve batıla inanıyorlar ve inkar edenler hakkında “Bunlar iman edenlerden daha doğru yoldadırlar” diyorlar.(Nisa 51) ayeti Yahudi ileri gelenlerinden Ka’b Bin Eşref hakkında inmişti.Bu adam Mekke’ye giderek Bedir’de öldürülenlerin intikamını almaya onları teşvik etmiş ve onların müminlerden daha doğru yolda olduklarını söylemişti. İşbu şahıs ve onun bu sözlerini benimseyenler hakkında üç-beş ayet yer aldıktan sonra, emanetleri ehline vermekten bahseden: “Allah emanetleri ehline vermenizi ve insanlar arasında hükmettiğiniz zaman adaletle hükmetmenizi emreder. “(Nisa 58) ayeti gelir. Bu ayet Mekke’nin fethi sırasında inmişti. Kabe’nin bekçisi Osman Ibn Talha, kapıyı kilitleyip Hz Peygamberin içeriye girmesine engel oldu. Hz Ali anahtarı alıp kapıyı açtı. Peygamberimiz içeri girip çıktıktan sonra, amcası Abbas anahtarın kendisine verilmesini teklif etti. Fakat O, eski bekçisi Osman’a verilmesini isteyince bu ayet nazil oldu. Tarih itibariyle aralarında 6 sene gibi uzun bir tarih dilimi bulunan bu 2  pasaj, acaba neden yan yana getirilmiş olabilirler? Alimler bu iki parça arasında müşterek unsurun, emanete riayet edip hıyanetten sakındırmak olduğunu belirtmişlerdir. Zira o yahudi Hz. Peygamberin ve müminlerin evsafını bildiği halde bu bilgi emanetine, yani Tevrat’a hıyanet etmişti. İşte buna binaen, müteakip ayet, emanetin ehline verilmesini ve adaletten ayrılınmamasını bildiriyor.

Ayet ve sureler arasındaki tenasübü göstermek hususunda, muhakkik müfessirler zorlamalardan kaçınmışlar ve bunu yaptıkları ölçüde başarılı olup, bu bahçenin en güzel meyvelerini devşirmişlerdir.

KUR’AN’IN PARÇA PARÇA İNİŞİ

Kur’an metninin inmesi 23 senede tamamlanmıştır. Bunun hikmetini bizzat Kur’an şu ayetlerde bildirmektedir: “O’nu bir Kur’an olarak ayırdık ki, insanlara ara vererek okuyasın.”(İsra 106),  “İnkar edenler; “Kur’an O’na bir defada indirilmeli değilmiydi?” dediler. Bız Onunla senin kalbini kuvvetlendirmek için, Onu böyle parça parça indirdik ve ağır ağır okuduk.” (Furkan 32-33) Bu son ayet, itirazın vaki’ olduğunu buna rağmen İlahi hikmetin kasden böyle indirdiğini meydana koymaktadır.

Kur’an’ın parça parça inmesinin başlıca hikmetleri şunlar olabilir:

1. Peygamberimiz de bir insan olduğu için, müşriklerin dalalette direnmeleri, hakka karşı körelmeleri, alay etmeleri, işkence etmeleri gibi konularda İlahi teselliye ihtiyacı olmaktaydı ve bu gibi anlarda gelen, sabretmesini hatırlatan, üzülmesini nehyeden, Allah’ın resulunu koruyacağı teminatını veren ayetler onu davasında daha azimli çalışmaya sevk etmiştir.
2. Kur’an’ın hıfzı kolaylaşmıştır.
3. Kur’an birden inseydi içki gibi bazı yasakları uygulatmak mümkün olmayacaktı. Bunun için insanlar belli bir olgunluğa gelince bazı yasaklar ve kurallar indirilmiştir.

NESH MESELESİ

• Nesh lisanda nakl veya izale etmek manalarına gelir. Istılahta ise: “Şairin, şer’i bir hükmü, daha sonraki şer’i bir delil ile kaldırmasıdır.”
• Kur’an-ı Kerim’de neshin vaki olduğu şu ayetten anlaşılmaktadır: “Herhangi bir ayetin (hükmünü) yürürlükten kaldırır veya ertelersek (yahut: unutturursak) onun yerine (sevapça) daha hayırlısını veya onun benzerini getiririz. Allah’ın herşeye kadir olduğunu bilmez misin?” (Bakara 106)
• Neshe bir misal verelim: Bakara, 180. Ayeti, geriye mal bırakacak durumda olan müttakilere, ölmeden önce anasına, babasına ve akrabasına vasiyyetle mal ayırmasını farz kılmıştı.Fakat miras paylarını tafsilatlı bir şekilde bildiren daha sonraki Nisa 11-12 ayetleriyle, – tasrih edilmese de, hükmen- vasiyyet neshedilmiştir. “Mirasçı için vasiyyet yoktur.” Hadisi de bu neshi beyan etmiştir.
• Tahkik ehli alimler hükmü kaldırılan ayet miktarının çok az olduğunu söylerler.Suyuti de
• (V 911/1505) , E. Ibnu’l Arabi (V 543/1148) gibi sadece 20 ayetin mensuh olduğunu söyler. Şah Veliyyullah Dihlevi (V 1176/1762) ise sadece 5 ayetin mensuh olduğunu ifade eder.

KUR’AN KISSALARI

Kıssalar hacim itibariyle, Kur’an’ın takriben yarısını teşkil eder.

Kıssaların Gayeleri

Kıssanın gayesi “Kur’an’ın indiriliş maksadlarını gerçekleştirmektir.” Cümlesinde hülasa edilebilirse de, Bu gayeleri şu şekilde sınıflandırabiliriz:

1.Hz Muhammed’in nübüvvetini isbat etmek.

2.Bütün peygamberlerin İslam’ı tebliğ ettiğini göstermek.

3.Muhatabların ders almalarını sağlamak: Sebe’ 12 ayetinde, “sabah gidişi bir aylık mesafe, akşam dönüşü bir aylık mesafe olan rüzgarı, Süleyman’a musahhar kıldık ve onun için erimiş bakırı da kaynağından sel gibi akıttık” buyrulur.Bu ayetten aero-dinamik kanunlarını kullanmaya gizli bir teşvik sezilebilir.Aynı zamanda Kur’an-ı Kerim demiri işletmeyi ve bakırı eriterek sel gibi akıtmayı, bu ayette büyük bir ilahi lütuf olarak bildirmekle, madenleri bulup işletmenin, sanayiinin ve maddi kuvvetin esası olduğuna işaret ve bu nimetten istifadeye teşvik etmektedir.

4.Kıssalar, Hz Peygamberin ve müminlerin kalblerini takviye ederler.

Kıssaların Özellikleri

Kur’an kıssalarının gerçek kahramanı, olayların kendi etrafında döndüğü şahıs değildir. Kıssanın gerçek kahramanı insanın inanç,ahlak ve davranışlarına sıkı bir şekilde bağlı olan tarihi kanundur. Kıssanın kahramanı mesela Hz Yusuf ile ev sahibesi değil, Yusuf’taki iffet ve emanet ile, Kadındaki şehvet ve hıyanettir.

Kıssaların en çok dikkati çeken özellikleri şunlardır:

1. Tekrar hususiyrti
2. Kur’an Kıssayı hangi maksad için serdediyorsa, hadisenin sadece o miktarını zikreder.
3. Muhatap kıssadaki olaylar içinde dalıp gitmeye bırakılmaz, arada dini irşad ve tevcihler serpiştirilir.

Kıssalarda şu sanat özellikleri bulunduğu görülür:

1. Muhatabı sürükleyen bir girizgahla başlanır.
2. Temsili anlatım tercih edilir, yani önemli sahneler gösterilip birçok teferruat muhayyileye bırakılır.
3. Hadiseler kuru didaktik ifadelerle sıralanmaz, canlılık ve hareket dolu bir tasvirle müşahhas hale getirilir.

SURE BAŞLARINDAKİ MÜNFERİD HARFLER (Huruf-i Mukatta’a)

Kur’an surelerinden 29 tanesi, münferit hece harfleri ile başlar. Bu sureler Bakara ve Ali İmran haricinde, hep mekki surelerdir.Bu harfler okunurken elifbadaki isimleri ile telaffuz edilirler. Mesela Elif Lam Mim, diye okunur, yoksa Elem diye okunmaz.

Bu harflerin manasız olduklarını söylemek hatalıdır. Allah’ın kelamı bundan münezzehtir. Ancak tam şekli ile manasını Allah’ın bilebileceği müteşabihattan saymak gerekir. Netice itibariyle müfessirler, “bunlardan muradın ne  olduğunu kati olarak Allah bilir” demekle beraber muhtemel vecihleri zikretmekten de geri durmamışlardır.

Bu harflerinin varid olmasının izahı şunlar olabilir:

1. Kur’an alışılmamış, mutad olmayan, musiki tesiri de olan bu tabirlerle, etrafın dikkat nazarlarını çekmek, dinlemelerini sağlamak istemiştir.
2. Kur’an bunlarla i’cazına işaret etmektedir.Yani “Kur’an’ın cümleleri, ibareleri hepimizin bildiği şu basit harflerden meydana gelmektedir. Öyleyse uğraşın bakalım, sizlerin de elinizde olan bu imkanı kullanarak benzerini getirmeye çalışın. Siz benzerini yapamadığınıza göre mucizedir” demek istemektedir.
3. Bu harfler surelerin isimleri olmak vazifesi yaparlar.

KUR’AN’IN MÜŞKİLATI

Kur’an hakkında iyice bilgi sahibi olmayan okuyucu, bazan ayetler arasında tenakuz olduğunu sanabilir. Buna işkal, böyle zannedilen meselelere de müşkil denir.

Örnek olarak insanın yaratılışını konu olarak alan ayetlerde; Topraktan (Ali İmran 59) balçıktan (hicr, 26), kupkuru balçıktan (rahman 14), nutfeden (nahl 4) yaratıldığının bildirilmesi bir tenakuz olmayıp, insanın yaratılışının muhtelif safhalarını bildirmek içindir.

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

KUR’AN-I KERİM’İN ÜSLUBU

KUR’AN ÜSLUBUNUN BAŞLICA HUSUSİYETLERİ

1. Mevcut edebi türlerden ayrı olması

Araplarca bilinen edebi neviler, nazım ve nesir idi. Şiirin vezinli ve kafiyeli olması şart idi. Nesir ise seci ve irsal tarzında olurdu. Kur’an bunlardan hiçbirinin çerçevesine girmez. Bununla beraber, Kur’an’dan kısa bir parça okuyan kimse, ayetlerin ard arda gelişinden, ahenkli bir tesirin kendisini sardığını hisseder.

2. Kur’an’ın eşsiz ahengi

Kur’an’ın ifadesinde büyüleyici bir ahenk vardır. Bu ahenk:

1. a) Ses nizamından
2. b) Lügavi güzellikten ileri gelir.
3. Mana ve Lafız Dengesi

Kur’an lafızları hem israftan hem de taktirden (cimrilik) uzak olarak, manayı tam ifa edecek bir surettedir.Asli veya tamamlayıcı unsur noksan olmadığı gibi, garib bir fazlalıkta bulunmaz. Bu iş kolay görünse de Kur’an’dan başka kelamlarda gerçekleştiğine pek rastlanmaz.En beliğ bir edip bile “yeterli lafız” gayeleri arasında, “iki kuma arasındaki koca gibi”dir. Birini hoşnud ettikçe öbürünü kızdırır. Az ve öz söylemek arzusu, mananın aleyhine işler, kelamı bilmece haline getirir. Manayı etraflıca anlatmaya yönelse, sözün uzadığı görülür. Bu da kelamın parlaklığını nisbeten giderirve muhatab asıl mana ile zahid manayı ayırd edemeyecek duruma gelir.Edipler bazen dengeyi kurabilirlerse de ekseriya bunu başaramazlar.

İsterseniz Mushaf-ı Şerif’i açınız. Kur’an’dan herhangi bir cümleyi alıp kelimelerini sayınız. Sonra aynı uzunluktaki başka bir sözü alıp mana yönünden bu sözleri, mana ve lafız ölçüleriyle muvazene ediniz. Neticede şunu göreceksiniz: Kur’an lafzında atılacak hiçbir lafız bulunmadığı halde, diğerinde çıkarıldığı veya değiştirildiği zaman zarar vermeyecek kelimeler bulacaksınız.

4. Edebi Türlerin Hepsinde Mükemmel Oluşu

Teşri, kıssa, cedel ve münazara, mev’iza, tarih, ahiret halleri gibi biribirinden farklı edebi nevilerin hepsinde söz söylediği halde, Kur’an ifadesi, nazmının metanetinde, güzelliğinde, fesahatinde hep aynı yükselliği gösterir. Bu da beşeri takatin üstündedir.

5. Aynı Anda Farklı Seviyelere Hitab Etmesi

Kur’an’ın manalarına, o tarzda lafız kalıbı giydirilmiştir ki, aynı anda değişik zamanlarda ve diyarlarda yaşayan, ilmi seviyeleri çok farklı olan bütün insanlara hitaba elverişli olur. Kur’an’ın birçok ayeti, değişik seviyeden birçok kimsenin bulunduğu bir mecliste okunduğunda, orada bulunanlardan her bir şahıs, ilmi durumuna göre farklı şeyler anlar. Bu demek değildir ki, ayetten mütenakız manalar çıkar, nereye çekersen oraya götürülebilir. Gerçek şudur: manası aynı kalmakla beraber, bir kısım ayetlerin sathı, derinliği ve kökleri bulunabilir. Ayetin üslubu, bu üç unsuru da ihtiva edip onlara şamil bulunmaktadır. Avam (geniş kitle) zahiri görünüşteki ilk sathi manayı, aydınlar derinlikteki muayyen bir manayı, ihtisas ehli ise mananın köklerinin çoğunu anlar ve hatta daha sonra gelen nesillere de  yeni taraflar kalabilir.

6. Edebi Türlerin İçiçe Olması

Kur’an’ın bahisleri ve mevzuları, ekseriya içiçe girmiş durumdadır. Diğer kitaplarda rastlandığı üzere, konulara göre sıralanmamıştır.Ele aldığı konuların hemen hepsi, aralarında bir birlik olmaksızın birbirine eklenir, birbiriyle kenetlenir.

Bir kitaptaki meselelerin aynı başlık altında tasnif edilmesi, takib edilen maksadlara racidir. Şimdi bu prensibi ölçü alarak bakarsak görürüz ki, Kur’an’ın bu hususiyeti, Kur’ani mananın tamamının etrafında döndüğü üstün bir hikmetten ileri gelmiştir.

O hikmet de şudur: Kur ‘an ‘ın ihtiva ettiği bu çok çeşitli mevzuların ve cüzi manaların hepsi, bir tek külli mananın etrafında dönmektedir: Bu mihver de, insanları, kendi fikir ve iradeleriyle Allah’a kulluğa çağırmaktır.

Faraza Kur’an, meselelerini anlatışında beşeri telif usüllerine göre hareket edip de akaid esaslarını bir bölümde, cennet ve cehennem ahvalini bir bölümde, teşrii ahkamı bir bölümde, tarih ve kıssaları bir bölümde ilh. Toplasaydı…. evet Kur’an bu tutumu izleseydi, merkezi gayeyi gerçekleştiremeyecek ve bu ayrı fasıllar ruhsuz kalacak ve hepsinin aksettirmesi matlub olan bu külli mana, ekseriya sönük kalacaktı. Okuyucu onu bir yerde görecek, ama diğer bölümlere geçince çok geçmeden unutacaktı.

7. Tekrarların bulunması

Kur’an bazı mevzuları tekrar eder. Tekrara, Cahiliye devri arap edebiyatında da rastlanmakla beraber, Kur’an’ın tekrardan maksadı, cahiliye araplarından kısmen farklı olmuştur. Zira onlar tekrarı, sadece tehvil, te’kid, tahvif, ve tefeccu’  gibi mühim durumlarda kullanırlardı.

Kur’an, hakikata davet  kitabıdır; davet ve tebliğ halkasında bütün insanlık ve onlerın içinde de çok değişik mizaçlar bulunduğundan, farklı üsluplarla beyan etmek gerekir ki mesele şumüllü olarak anlatılabilsin.

Kur’an aynı zamanda bir dua ve zikir kitabıdır; dua ve zikir ise tekrar ile tenvir eder.

Hem herkes Kur’an’ın tamamını – ya gafletinden veya imkan bulunamadığından- okuyamaz.Fakat bir sureyi çoğu zaman okuyabilir. Onun için Kur’an’ın en mühim maksadları, kısa surelere dercedilerek, her bir sure küçük bir sure hükmüne getirilmiş, zahiri bir tekrar bunun bir neticesi olmuştur. Herbir surenin bir çerçevesi ve bir esas maksadı vardır. Tekerrür eden mesele, her surede münasip muhtevasına yerleşir. Aynı kıssa, aynı surede tekrarlanmaz.

Hem Kur’an müessistir; inkar ve küfran karanlığındaki insanlığın kainat, hayat ve insan anlayışlarını değiştirip düzelten en büyük inkılabı yapmaktadır. Müessis (kurucu) en mühim noktaları zihinlere yerleştirmek için tekrar etmelidir.

8. Beyan Tarzının Çeşitliliği

Kur’an-ı Kerim beyan tarzının çeşitliliği yönünden, hiçbir beliğde görülmemiş bir servet ve bera’ata (üstünlüğe sahiptir. Bunu şu misalle izah edelim:

Yapılmasını istediği işibeyan tarzlarının zenginliği:

1. a) Açık emir tabiri ile: “Allah, size emanetleri ehline teslim etmenizi ve insanlar arasında hükmettiğinizde adletle hükmetmenizi emreder.” (Nisa 58)
2. b) Emir sigasıyla istemek: “Allah’tan sakının ve doğrularla beraber olun.”(Tevbe 119)
3. c) Fiilin mükelleflere hükmedildiğini bildirmekle: “Sizin üzerinize oruç tutmanız yazıldı (hükmedildi)” (Bakara 183)
4. d) İnsanların üzerine düştüğünü belirtmekle: “Yol bulabilen insana, Kabe’yi Allah için haccetmesi gereklidir (üzerine düşer)” (Ali İmran 97)
5. e) Mükellefin o fiili yaptığını bildirmekle: “Boşanmış kadınlar (tekrar evlenebilmeleri için) kendi kendilerine üç aybaşı beklerler.” (Bakara 228) Bu beklesinler demenin daha beliğ şeklidir. Zira verilen emrin, icra safhasında olduğunu belirtmektedir.
6. f) Durumunu bildirmekle: “Kabe’ye giren güvenlik içinde olur.” (Ali İmran 97)

g)Fiilin hayır olduğunu bildirmekle: “Sana yetimleri sorarlar. De ki onların işlerini düzeltmek hayırlıdır.” (Bakara 220)

1. h) O işin farz olduğunu bildirmekle: Allah’ın peygambere farz kıldığı şeylerde onun için bir güçlük yoktur.” (Ahzab 38)

ı) Bahsedilen işten dolayı mükafat vadederek: “ Kim Allah’a güzel bir ödünç takdim ederse, Allah karşılığını kat kat verir.” (Hadid 11)

1. j) Fiili, daha önceki bir şarta bina etmekle: “Başladığınız Hacc ve Umre’yi Allah için tamamlayınengellenirseniz kolayınıza gelen bir kurban (kesmeniz gerekir)” (Bakara 196)
2. k) Olumsuz soru şekliyle : “Yaratan hiç yaratmayan gibi olur mu? İbret almaz mısınız?”(Nahl 17)
3. l) Fiili, (terecci) bildiren bir kelimeden sonra getirmekle: “Şükredesiniz diye Allah size ayetlerini böylece açıklıyor.” (Maide 89) Yani “Allah size ayetlerini açıklıyor. Öyleyse şükrediniz.”

m)Fiili yapmamayı , çirkin bir tarzda tasvir etmekle: “Allah’ın indirdiği ile hükmetmeyenler, kafirlerin ta kendileridir” (Maide 44) Yani Allah’ın indirdiği ile hükmedin”

9. Akla ve duyguya dengeli hitabetmesi

Kur’an üslubu hem akla hem de duyguya aynı anda hitab ve her ikisini de tatmin eder. Mesela Nebe’  suresinde, Kaf suresinde ba’s ve haşri; Kasas, 68-75  veya Rum, 20-30 pasajlarında Allah’ın varlığını ve birliğini Kur’an’ın nasıl isbat ettiğini, sayısız misaller arasında okuyabilirsiniz.

Beşer ifadesi akıl ve duygu arsında dengeyi, mümkün değil kuramaz. Zira insanlarda düşünen kuvve ile duyan kuvve tam denge halinde bulunmaz. Olsa bile aynı anda dengede olmaz, değişik zamanlarda olabilir. Fakat her cümlede bu dengenin bulunması vaki değildir. Kur’an’da ise bu muvazene mevcuttur. Zira Kur’an, Bir işi diğer işlerine mani olmayan Zatın, ruhla bedeni bir arada yaratan Zatın kelamıdır.

KUR’AN ÜSLUBU İLE HADİS ÜSLUBUNUN MUKAYESESİ

• Kur’an üslubu ile hadis üslubu arasında bir karşılaştırma yapmak faydadan hali değildir. Binlerce hadisi okumuş bulunan ve arapça ifade tarzlarına vakıf olan bir zat, ayetlerle hadisler arasında bariz fark bulunduğunu ve Kur’an’ın beyanlarının daha üstün ve azametli olduğunu hemen anlar. Hz Peygamberin kelamı gibi en üstün insana yakışan ve Kur’an ayetlerinin tebliğcisi olan bir zatın kelamı bile Kur’an’ın beyanından böylasine geride kalırsa diğerlerinin ne durumda olacacağı kolayca anlaşılabilir.
• Bu iddiamızı bir misalle müşahhas hale getirelim: Sahabeden Ubey Ibn Ka’b’in hususi mushafında yer alan iki kunut duasının bazılarınca iki sure zannedilmesi karşısında Nöldeke isimli müsteşriğin bile üslup mukayesesi ve tahlili yaparak nasıl bir cevap verdiğine bakalım. Özetle diyor ki:
• Bu metinlerin muhtevaları ve biçimleri Kur’an’ı değil duayı andırmaktadır. Başlarında (de ki) yoktur. Gerçi bunun olmayışı başlı başına bir sebep sayılmaz. Zira Fatihanın başında da yoktur. Kunut dualarında Kur’an’da alışık olmadığımız tabirler vardır. Gramer yönünden de ufak bir fark bulunur.Sena etmek (esna ) fiili Kur’an’da hiç geçmez; bu manada başka kelimeler kullanılır (hamide , sebbeha, kebbere gibi.) Se’a fiili, Kur’an’da Allah’a ulaşma yolunda çabalamak manasında kullanılmaz.Fecara (yafcuruk) Kur’an’da mef’ul olmadığı halde, bu duada akuzatif şahıs zamiriyle karşımıza çıkmaktadır. Hala’a fiili ise Kur’an’da yalnız bir defa, o da yalnız ayakkabıyı çıkatmak hakkında(Taha 12) geçer. Halbuki burada çok daha başka bir manada yani Allah yolunda olmayanları terketmek manasında kullanılmıştır. Keza kefere kafir olmak manasına geldiğinde Kur’an’da ba’(be) harf-i cerri ile müteaddi olur; ancak küfran (nankörlük) manasına geldiği takdirde burada olduğu gibi mef’ulün bih alır. Halbuki burada kafirlik manasına geldiği halde be kullanılmamıştır.  Bu karşılaştırma da gösteriyor ki, Kur’an ile hadis arasında öyle bir fark vardır ki, az çok ihtisas ehli olan herkes bunu kolayca anlayabilir.

BEŞİNCİ BÖLÜM

KUR’AN’IN İ’CAZI

Kur’an niçin mu’cizdir?

• Kur’an nazil olduğu muhitin en fazla ileri olduğu belagat sahasının bir mucizesi kılınmıştır. Bunu isbat etmek için o, ediblere önce benzeri bir kelam ortaya koyma hususunda meydan okudu:
• “Doğru iseler, haydi onun gibi bir söz getirsinler.”(Tur 34) Onlara uzunca mühlat verdi yapamadılar. Sonra, asılsız, uydurma şeyler dahi olsa tesir ve belagat bakımından on surenin benzerini yapmaları ile iktifa edeceğini bildirdi:
• “Yoksa onu uydurdu mu diyorlar? De ki: “Öyle ise siz de onun benzeri uydurulmuş on sure getirin. Eğer doğru iseniz. Allah başka çağırabildiklerinizi de (yardıma) çağırın!” (Hud 13) Bunu da yapamayınca bu defa bir sure getirmelerini istedi:
• “Yoksa onu uydurdu mu diyorlar? De ki: “Eğer doğru iseniz haydi onun benzeri bir sure getirin ve Allah’tan başka çağırabildiklerinizide yardıma çağırın!” (Yunus 38) Bunu daha sonra Bakara 23 ayetinde de tekrar etti. Bundan sonra da ortaya çıkan aczlerini şöyle ilan etti:
• “De ki: İnsanlar ve cinler birbirlerine yardımcı olarak, bu Kur’an’ın benzerini ortaya koymak için biraraya gelseler, andolsun ki yine de benzerini yapamazlar” (İsra 88)
• Ancak şunu hatırlatmak gerekir ki; Kur’an’ın meydan okuması aynı lafızlarla, aynı üslupla, onun nazmında ve takti’lerinde olarak, belagat yönünden benzerini istemek demek değildir. Başka kelamlarda da böyle bir nazire getirmek imkansızdır. Zira -denildiği üzere- ifade tarzı, söyleyenin sıfatıdır aynasıdır. Herkesin kendisine mahsus söyleme tarzı vardır. Kendi ifadesini başkasınınkine benzetebilenler çok az çıkabilir. Onlar da onun üslubuna tam vakıf lanlar nezdinde, taklit yönlerini açığa vururlar. İnsanların Kur’an’ın benzerini söylemekten aciz kalmalarından maksat şudur: Üslubu ve ifade tarzı nasıl olursa olsun, belagat ve beyanca, hakikati etkili bir biçimde ifade etmek bakımından, Kur’an’ın seviyesinde bir kelam getirmeleridir. Zaten edipler ve şairler arasındaki mukayese de, bu manada olarak yapılmış ve yapılmaktadır.

İ’CAZ VECİHLERİ

1. Belagat ve Üslubu:

Kur’an-ı Kerim’in mucize oluşu çeşitli yönlerde olmakla beraber, i’cazının en yüksek vechi, nazmındaki belagattan doğan lisani i’cazındandır.

Kur’an’dan mu’ciz olan miktar kısa da olsa , bir suredir. Kur’an ilk meydan okuduğunda onun gibi bir söz söylemelerini(Tur 33-34), sonra uydurma hikayelerden ibaret olsa da on sure (Hud 13-14), Müteakiben hiç değilse bir sure getirmelerini(Yunus 38, Bakara 23) istediği halde her defasında muhatabların acizleri ortaya çıktı. Bundan da anlaşıldığı üzere, muciz olan asgari miktar bir suredir. Yoksa ne Mu’tezilenin iddiası gibi Kur’an’ın tamamıdır, ne de bazılarının dediği gibi sureden az dahi olsa, Kur’an denilebilecek miktardır.

2. Muhtevasının Zenginliği (Camiiyyeti)

İ’cazın şumüllü olarak tezahür ettiği bir saha da, Kur’an’ın eşine rastlanmaz camiiyyetidir. Bu da lafzında, manasında, ilminde, bahislerinde ve üslubundaki camiiyyetlerdir.

3. İhtiva ettiği esasların insanlığa yetmesi

Kur’an hiçbir şeyi eksik bırakmamıştır, fakat bu demek değildir ki onda, öğrenci defterindeki matematik problemlerinin çözümü, dilbilgisi kitaplarındaki cümle tahlilleri, çeşitli fizik ve kimya  formülleri ve keşifleri vardır. Şöyle diyelim: Kur’an size bir sandık elma vermez; onun yerine size yeryüzünü sunup, elma ağacına sahip olacak yeteneği verir. Fizik kanunlarını sıralamaz, ama fizik kanunlarını öğrenmeye ve kullanmaya sevkeder. Bir Fransız atasözü der ki: “Balık hediye ettiğin bir kimseyi bir günlüğüne doyurursun, ama balık avlamayı öğrettiğin bir kimseyi her gün(ömür boyu) doyurursun.” İşte Kur’an buna yöneltir.

Kur’an’ın, insanlığın ihtiyaçlarına kafi gelmesinden maksat, her asırda ve her yerde, başka hiçbir dinde ve nizamda görülmeyecek şekilde, insanlara doğruyu göstermesidir.

4. Gaybi haberler ihtiva etmesi

Kur’an’-ı Kerim Hz Peygamber gibi bir insanın bilmesi mümkün olmayandurumları bildirdiğinden, Allamu’l-guyubdan (bütün gizli halleri bilenden) geliğini göstermiştir.Gaybdan haber vermesini ikiye ayırmak mümküdür:

1. a) Maziye ait gaybi durumları bildirmesi:

Kur’an ümmi bir kavim içinde yetişmiş, ümmi bir zatın lisaniyle, Hz Adem’den asr-ı saadete kadar birçok peygamberin, ümmetleriyle aralarında cereyan etmiş çeşitli vakaları ihtiva etmektedir.Bunların büyük ekseriyetinin, Hz Peygamberin memleketinde bilinmediği kesindir. Nitekim Kur’an Hz Meryem’in doğum kıssasından (Ali İmran 44), Hz. Yusuf’un kıssasından (Yusuf 102) sonra, oralarda anlatılan olayların gayb olduğunu bildirdiği gibi, Hz Nuh’un kıssasını müteakib şöyle buyurur:

“Bu sana vahyettiğimiz gayb haberlerindendir. Bundan önce, onları ne sen ne de kavmin bilmiyordunuz.” (Hud 49). Kur’an’ın bu hususiyeti müşriklere karşı delil olarak zikretmesi ve onlardan herhangi bir ititrazın gelmemesi de, o meselelerin o muhitte bilinmediğini açıkça göstermektedir.

1. b) İstikbale dair gaybi haberler:

Kur’an’ın indiği zamana göre müstakbelde gerçekleşecek gaybi haberlerden, herkes tarafından anlaşılabilecek olanları bile büyük bir yekün tutar.

Kur’an risaletin ilk yıllarında (miladi 614) bir daha ayağa kalkacağı ümit edilemeyecek tarzda Sasaniler tarafından mağlub edilen Bizanslıların, çok yakında onlara galib geleceklerini bildirmiş ve 7 sene sonra bu galibiyet gerçekleşmişti.(Rum 1-5 Buradaki 4. Ayet bu galibiyetin olacağı sırada, müminlerin de müşriklere karşı zafer kazanacaklarını bildirmekle, sebepler aleminde hiç tahmin edilemeyecek Bedir zaferini de haber vermişti.

Yine Hz Musa’yı takib ederken boğulan Firavunun cesedinin muhafaza edileceğini bildirmiş (Yunus 92), Tevrat’ta bulunmayıp Kur’an’a mahsus olan bu haber, Kur’an’ın inişinden 14 asır sonra gerçekleşmiştir.

5. Kur’an’ın daima yeni kalması

Bun konuda din fikrine toptan karşı olan E Renan (v1892) ‘ın bir sözünü aktaralım:”Bir medeniyetin değeri yaratıcılığında, ilim ve sanat hayatına kattığı zenginliklerde, gerçekleştirdiği refah ve içtimai adalette ise, İslamlığı, bilhassa ilk 5 asrında ve yer yer 18. Asra kadar,dünya tarihinin en parlak devirleri arasında görmek icabeder.

KUR’AN’DA HABER VERİLEN MODERN KEŞİFLERE BAZI MİSALLER

Astronomi

• Kainatın ilk maddesinin nasıl meydana geldiği bugün kesin bir şekilde bilinememektedir.Bu belki de hep böyle devam edecektir. Ancak doğruluk ihtimali olan ve bazı kaynakları bulunan birkaç nazariye geliştirilmiştir. Kur’an-ı Kerim’in bu konu ile alakalı beyanları, bu nazariyelerle daha iyi anlaşılabilmektedir.
• “İnlkarcılar bilmezlermi ki göklerle yer birbirine yapışık idi; onları biz ayırdık ve her canlı şeyi sudan yarattık. (Bilip de) hala iman etmezler mi? (Enbiya 30)
• “Sonra (Allah’ın iradesi) göğe yöneldi; ozaman gök duman halinde idi.”(Fussilet 11)
• Şimdilerde astrofizikçilerde genel olarak hakim olan kanaat da, bu ayetlerin çizdiği çerçevede dönüp dolaşmaktadır.
• Dünyanın yuvarlak olduğuna müteaddit ayetlerde işaretler vardır. Ezcümle:
• “Allah geceyi gündüze, gündüzü de geceye doluyor.”(Zümer 5) ayteinde geçen tekvir (yukevviru), baş gibi kürevi bir cismin etrafında, bir şeyi mesela sarığı döndürerek sarmak, Tam Türkçe tabiriyle dolamak demektir.
• Mahmud es-Savvaf’a göre, dünyanın döndüğüne veya dönmediğine dair Kitab veya sünnette kat’i delil yoktur. Ancak dünyanın döndüğüne işaret eden ayetler vardır. O, “Sen dağları görür, onları hareketsiz sabit sanırsın. Halbuki onlar bulutların geçişi gibi geçerler.”(Neml 88) ayetini birçok ayet meyanında, dünyanın döndüğüne işaret eden ayetlerden sayar.

Fizik

Göğe doğru yükseldikçe havadaki oksijen miktarı azalıp, hava basıncı her 100 metrede 1derece düştüğünden nefes darlığı, konuşma  ve görme bozuklukları, baygınlık hallerti meydana gelir. 20000 metreyi geçince özel cihaz olmadığı takdirde nefes alınamayıp ölüm durumu vaki olur.Kur’an şu ayetinde bu gerçeği bildirir: “Allah kimi doğru yola iletmek isterse onun göğsünü İslama açar; kimi de saptırmak isterse onun göğsünü, o kimse gökte yüseliyormuş gibi dar ve tıkanık yapar.” (En’am 125)

Jeoloji

Jeoloji dağların yer üstündeki kısmı miktarınca yer altında da temelinin bulunduğunu ortaya koymuştur. Kur’an “Yeryüzünü bir yatak (gibi) yapmadık mı? Dağları da kazıklar (gibi) yapmadık mı?”(Nebe’ 6-7) ayetinde, dağları kazıklara benzetir. Zira çadır kazığının yarısına yakın bir kısmı yere  çakılmaktadır. Başka bir ayette: “Dağları da (Allah) sapasağlam çaktı.”(Naziat 32) buyurulmaktadır.

Dağların, atmosfer denizinde yüzen yerküresinin dengesini sağladığı da şu ayette gösterilir:”(…)Sizi sarsmasın diye yeryüzüne de sabit dağlar attı.”(Lukman 10). Jeolojide dağların isostasy denilen yer dengesi kanununun mühim bir unsuru olduğu, asrımızda anlaşılmıştır.Jeo-fizikte, “sıcak noktalar”(hot spots) denilen ve dünyada 110 kadar olarak belirlenenbüyük dağ kitleleri vardır. Bunlar yerkabuğunun hareketine mani olmakta olup yerin çok derinliklerinden (mantodan) yükselen ve yer kabuğunu deldikten sonra yüzeyde katılaşarak adeta bir perçin şeklinde kabuğu tesbit eden (bazalt bileşiminde) büyük magma kitlleleridir. Ayetlerin bildirdiği ile tekvini ayetlerin yorumu durumunda olan bilimin, şimdiki sonuçları arasındaki uygunluk meydandadır.

Botanik  Ağaçların aşılanması öteden beri bilinmekte ise de, yakın bir zamana kadar, rüzgarların aşılama ile herhangi bir ilgisi bilinmemekte idi.”Allah her meyveden yine kendilerinin içinde ikişer çift yaratmıştır.”(Ra’d 3) ayetinin bildirdiği hakikat keşfedilip bütün bitkilerin çiçeklerinde erkek ve dişi çifti bulunduğu ve erkeğin dişiyi aşılamasıyla meyvelerin meydana geldiği anlaşıldıktan sonra, döllenmenin ve aşılamanın rüzgarlar vasıtasıyla olduğu tesbit edilmiştir.

Genetik “Rabbin,  Ademoğularından, onların sulblerinden (bellerinden) zürriyelerini almış ve onları kendilerine şahit tutarak:”Ben sizin rabbiniz değil miyim?”(demişti). “Evet (buna) şahidiz dediler.Kıyamet günü “Biz bundan habersizdik” demeysiniz.”(A2raf 172)

Seyyid Kutub bu ayeti açıklarken şu izaha da yer veriyor: “Gerçekten Kur’an-ı Kerim varlığın en derin noktalarından, insan fıtratının derinliklerinde gizlenmiş olan bu son derece derin müthiş hakikati, bu derecede parlak eşsiz ve hayret verici bir sahne içinde sergiliyor. Hem de bunu, içinde yaşadığımız zamandan 14 asır kadar önce insanların menşei ve gerçek tabiatları hakkında vehimlerden başka birşeyin bilinmediği bir ortamda bildiriyor. Bunca asırlar geçtikten sonra insanlık, bu hakikatler ve insan tabiatı hakkında bazı şeyleri öğrenme imkanı buluyor. Bir de görüyoruz ki ilim, genlerin (insanın bütün hayatını içine alan katalog durumunda olan ırsiyeti nakleden hücrelerin) bir sicil (kayıt) defteri olduğunu ve insanlar, daha sulblerde hücreler halinde iken onların bütü hususiyetlerinin o genlerde saklı olduğunu öğretiyor.Ve 3 milyar insanın kaydını muhafaza eden ve onların bütün hususiyetlerini ihtiva eden genlerin hacim itibariyle 1 cm3’ü geçmediğini, yani bir dikiş yüksüğü kadar bir yere sığdığını ifade ediyor.Bu öyle bir iddiadır ki eskiden bunu söyleyen birinin hemen deli olduğu söylenirdi. “Biz onlara hem dış dünyada hem de kendi nefislerinde, Kudretimizin işaretlerini göstereceğiz, ta ki kendileri de onun gerçek olduğunu iyice bilecekler.”(Fussilet 53) buyuran yüce Allah elbette doğru söyler.

Daktiloskopi       Bu bilim dalı parmak izlerini inceler.Bütün insanların parmak izleri birbirinden farklıdır.Kur’an, öldükten sonra insanın bütün teferruatı ile diriltileceğini bildirirken, insanın bu en ince özelliğine şöylece işaret eder: “İnsan, Bizim kendisinin kemiklerini biraraya toplayamayacağımızı mı sanıyor?Evet, toplarız; onun parmak uçlarını bile düzgünce, yerli yerinde yapmaya gücümüz yeter.”(Kıyame 3-4)

Biyoloji  İnsanın üremesi konusunda Kur’an’da geçen müteaddit ayetlerden özellikle Hacc 5,veMu’minun 12-14 ayetlerini ele alıp, modern biyolojinin bu konudaki tesbitleri ile karşılaştıran bir tıp profesörü, sonunda ikisi arasında tam bir mutabakat bulunduğunu, Kur’an’da bildirilenlerin 19. Asırdan önce dünyanın hiçbir yerinde malum olmadığını ifade edip sözlerini şöyle bitirir:”kur’an insanların keşfetmek için yüzyıllarını harcayacağı, insanın üremesi konusundaki temel gerçekleri, sade bir anlatımla insanlığa açıklıyordu.”

Sözü edile ayetler şunlardır:”Ey insanlar!Eğer siz öldükten sonra dirilme hususunda herhangi bir şüphe içinde iseniz, şu muhakkaktır ki biz sizi(n aslınızı) topraktan, sonra (onun zürriyyetini) insan suyundan, sonra pıhtılaşmış bir kandan, daha sonra da hilkati belli belirsiz bir çiğnem etten (ve bunları) size (kemal-i kudretimizi) apaçık gösterelim diye (yaptık). Sizi dileyeceğimiz muayyen bir vakte kadar rahimlerde durduruyoruz, sonra sizi bir çocuk olarak çıkarıyoruz, daha sonra da kuvvetinize (yiğitlik çağına) ermeniz için (büyütüyoruz). Kiminiz öldürülüyor, kiminiz de (evveki) bilgi(sin)den sonra (artık) hiçbirşey bilmemek üzereömrün en fena (devresine) doğru gerisin geri itiliyor. Sen Yer(yüzünü) kupkuru ve ölü görürsün. Fakat biz onun üstüne suyu (yağmuru) indirdiğimiz zaman o harekete gelir, kabarır, her güzel çiftten nice nebat bitirir.”  (Hacc 5)

“Andolsun biz insanı çamurdan (süzülmüş) bir hülasadan yarattık.Sonra onu sarp ve metin bir karargahta bir nutfe yaptık. Sonra o nutfeyi bir kan pıhtısı haline getirdik, derken o kan pıhtısını bir çiğnem et yaptık, o bir çiğnem eti de kemik(ler)e kalbettik. (Çevirdik) de o kemiklere de et giydirdik. Nihayet onu başka yaratılışla inşa ettik. Suret yapanların en güzeli olan Allah’ın şanı (bak) ne yücedir!” (Müminun  12-13-14)

Hıfzı sıhha (Koruyucu Hekimlik)

Kur’an-ı Kerim her sahada koyduğu hükümlerle, insan nelinin beden ve ruh sağlığının korunmasını sağladığı gibi, inişinden çok sonra anlaşılıp kesinlik kazanmış mükemmel hıfzı sıhha kanunlarını da bildirmiştir.

Kur’an’da hıfzı sıhha açısından da önemli olan örtünmeden, elbise temizliğinden, yeteri derecede istirahat etmekten, iyi bir beslenmeden, kötü ve bozulmuş yiyeceklerin yenilmemesinden, içki kullanılmamasından, leş,kan,domuz eti yenilmemesinden,zührevi hastalıkların başlıca sebeplerinden olan zinanın kötülüğünden bahsedilmektedir.

6. Kur’an’ın Hz Peygamberin Arzusuna Uymaması
7. a) Beklediği durumlarda vahyin gelmemesi:

Mesela ifk hadisesinde ayet olaydan bir ay sonra inmiştir.

b)İkaz ve itab ayetleri:

Kur’an-ı Kerim müteaddit ayetlerde Resulullah’a bazı içtihadlarında hata ettiğini bildirip onu ikaz eder, bazan tatlı, bazan şiddetli itabda bulunur.Mesela birgün Peygamberimiz Kureyş kabilesinin ileri gelenlerinden bazılarına dini telkinlerde bulunuyordu. Bu sırada ama bir zat içeri girerek: “Allah’ın sana öğrettiklerinden bana da öğret ya Resulallah!” diye bağırdı ve bu sözünü birkaç defa tekrar etti. Halbuki Peygamberimiz Velid veya Umeyye Ibn Halef gibi sözlerine çok itibar edilen reislerden birini ikna etmeye çalışıyordu.Bu adamlar kendilerinin yanında fakirlerin bulunup söze karışmalarından hoşlanmazlardı.Hz Peygamber bu nazik durumda onun böyle söyleyip sözünü kesmesinden sıkıldı, yüzünü ekşitip öteye çevirdi.Bunun üzerine Peygamberimizi yaptığı davranıştan dolayı uyaran Abese(1-10) ayetleri indi.(Bundan sonra yanına her gelişinde Peygamberimiz bu zata;”Ey hakkında Rabbimin beni itab ettiği zat, merhaba!” buyurur ve cübbesini onun altına yayardı.

Bu örnekler de gösteriyor ki; Kur’an-ı Kerim sadece vahiydir (peygamberimizin sözleri değildir)  ve peygamberimizin isteği doğrultusunda da inmemiştir, Allah dilediği zaman, dilediği tarzda O’nu indirmiştir.

Prof. Dr. Suat Yıldırım, Ensar Neşriyat

Eğer o, asırlar ve asırlar önce, yerin sakin olmayıp da güneşin etrafında döndüğünü ve güneşin de kendi mihverinde hareket ettiğini eski kozmolojiye rağmen, “Güneş de bir alâmet (ve nişandır) kendi mihveri etrafında bir vakte kadar cereyan eder durur.” (Yâsîn. 36/38) demişse, zaman, bu zaman üstü mesajı kendi orijiniyle ortaya koymuş, insanın akıl, mantık ve muhakemesine ezel kadar eski ve en yenilerden daha yeni bir temâşâ konusu sunmuştur!

Ve şayet o, “Sen dağları görür de onları hareketsiz sanırsın, oysaki onlar bulutlar gibi yüzer geçer” (Nemi, 27/88) ferman etmişse; dağların arzla beraber hareketlerinin hatırlatılması ve bu sabit görünümlü, oldukça da cesametli varlıkların, bulutlar gibi yüzüp gittiklerinin, sonra da eriyip toz-duman olduklarının ifade esprisi içinde, mevsimi gelince nice sabit gibi görünen hülyaların ve köhnemiş düşüncelerin de, zamanın güçlü yorumları karşısında delik-deşik olup gideceklerine işaret etmiş demektir.

Bir de o, sesini biraz daha yükseltip mekân, feza ve hayatla alâkalı en yeni tespitleri aşkın ve bir tomurcuk gibi daha da açılmaya müsait çok önemli bir gerçeği, en düşündürücü bir üslûpla, “O inkarcılar görmezler mi ki, gökler ve yer bitişik bir bütünken Biz onları birbirinden ayırdık ve her canlı nesneyi sudan yarattık; hâlâ inanmayacaklar mı?” (Enbiya, 21/30) zaman üstü mesajı ehl-i dikkatin dikkatine sunmuşsa; zamanın iki büklüm olup tasdik secdesine kapandığı böyle bir hakikati inkâra mecal olmasa gerek!

Varlık ve hâdiseleri topluca duyup değerlendirmeden çok uzak, kâinat ve içindekileri sadece şairane duygularla temâşâ eden, varlığın iç ahenk ve dinamizmlerinden habersiz o günün insanı da şüphesiz bunlardan bir şeyler anlamıştı; o anladığı gibi günümüzün insanı da mutlaka bu aşkın beyanlardan bir şeyler anlayacak ve onların ihtiva ettiği gerçeklere karşı daha fazla lâkayt kalamayacaktır.

Kur’ân, “Göklerin ve yerin yaratılışı ve (Allah’ın) onlarda canlıları üretip yayması (evet bunların hepsi O’nun varlık ve kudretinin mucizelerindendir. (Şura 42/29) buyurup ve sürekli nazarları, “Doğrusu, gökleri ve yerin yaratılışında, gece ve gündüzün birbirini takip edip durmasında sağduyulu basiret erbabı için (O’nun varlık, kudret ve azametini gösterir) kat’î deliller vardır.” (Al-i İmrân. 3/190) gibi beyanlarıyla varlık, kitap ve meşherine çevirmişse, zamanın en parlak yorumlarının muhataptan sayılan bugünkü aydınların bunlara karşı lakayt kalması mümkün mü?..

Yukanda işaret edilip geçilen âyetler gibi, Kuran’ın daha yüzlerce tenbih, ikaz, tevcih ifade eden âyetleri sayesinde, hicri ikinci asırda başlayıp beşinci asra kadar devam eden ve bugünkü batı düşüncesine de önemli katkıda bulunan ilk Müslümanların düşünce ufukları, ilim aşkları, meslek ahlâkları göstermektedir ki; tâ baştan beri İslâm dini ile ilim arasında hiçbir zaman herhangi bir problem söz konusu olmamıştır. Hem nasıl olur ki, akla, düşünceye, tecrübeye gerektiğinden fazla değer veren Kur’ân ve onun mücmelini tafsil, müphemini tefsir eden Sünnet bu konuda, onu yakın takibe almış ve ona sürekli düşünme, yapma, değerlendirme emirlerini vermekte; tembellikten dolayı onu tehdit, gayret ve başarılarından dolayı da takdir ve tebcil etmektedir. Kur’ân-ı Kerimde tefekkür ve aklın diğer fonksiyonlarını nazara veren altmış küsur ve cehaleti yeren de otuzu aşkın âyet vardır. Kur’ân, ya doğrudan doğruya veya dolaylı bir yolla hemen her fırsatta ve hususiyle de tevhid düşüncesini tesis mülâhazasıyla sık sık insanları bakıp değerlendirmeye ve tefekkür edip derinleşmeye davet eder ki, zaman itibarıyla taptaze ve günümüz açısında da derinleşen bir yenilikle değişik konulara her zaman dikkatlerimizi çekerek, ilim ve düşünce hayatımız itibarıyla bizlere, sürekli “ba’sü ba’del mevtler” yaşatmaktadır. İşte birkaç numûne:

“Şimdi insan bir baksın (ve düşünsün) o, neden yaratıldı?” (Târık. 86/5)

“Ne güneşin aya yetişmesi ne de gecenin gündüzü geçmesi mümkün.. hepsi (güneş, ay, yıldızlar) ayrı bir felekte yüzer ve devirlerini tamamlarlar.” (Yâsîn, 36/40)

“Şüphesiz göklerin ve yerin yaratılışında; gece ve gündüzün birbirini takip edişinde; denizde insanlar için yararlı şeyler taşıyıp götüren gemide; kupkuru hâle geldikten sonra Allah’ın gökten yağmur indirerek arzı yeniden diriltmesinde ve arzda her çeşit canlı yaymasında; rüzgârları değişik yönlerden estirmesinde; (nihayet) yerle gök arasında emrine musahhar (muallakta duran) bulutlarda, akıl sahipleri için O’nun birliğine, kudret ve ululuğuna delâlet eden birçok âyet ve mucizeler vardır (Bakara, 2/164)

Arz etmeye çalıştığımız şu birkaç örnekte de görüldüğü gibi Kur’ân-ı Kerim, tabiat olaylarını ve şeriat-ı fıtriye prensiplerini, üzerinde titizlikle durmaya değer birer vak a olarak serdetmek suretiyle, ilim ve hür düşünceye rehberlik yaparak insanlara geniş bir temâşâ zemini sunmaktadır. Gerçi geçmiş kitaplarda olduğu gibi, Kur’ân-ı Kerim’de de âdetlerin harkından ibaret olan bir hayli kevn-i mucizedenbahsedilmektedir. Ancak, onun bahsettiği bütün bu mucizeler bir ölçüde enbiya-ı izâm efendilerimizin hayat-ı seniyye ve misyonlarıyla mukayyettir.İslâm’ın ebedî mucizesi ise Kur’ân-ı Kerim’dir ve O, her yanıyla bütün bir hayatı kucaklayan evrensel bir mu’cizedir.

Evet Kur’ân-ı Kerim bir taraftan peygamberlerin vazife ve sorumluluklarıyla alâkalı mu’cizelerini sıralarken, diğer taraftan da, “Sen Allah’ın sünnetinde (âdet-i Sübhâniye) bir tebdil bulamazsın, (kezâ) sen Allah’ın sünnetinde bir tahvil de bulamazsın.” (Fatır, 35/43) diyerek, tekvinî emirlerde tecrübî ilimlere ve rasyonel bilgilere işarette bulunup, insanlar için ayrı bir rahmet dalga boyu sayılan değişmezlik disiplinine de dikkatleri çekmektedir.

Aslında Kur’ân-ı Kerim, bunlar gibi hem yerde, hem de göklerde, bu ölçüde rahmet tecellisi sayılan daha pek çok disiplin ve sâbiteden bahsetmektedir. “(Sizce, öldükten sonra O’nun) sizi tekrar yaratması mı zor, yoksa semâları yaratmak mı?. Dikkat edin o (semaları) Allah bina etmiştir.” (Naziat, 79/27,28)

İşte, bu mülâhazalar sayesindedir ki, İslâm âleminde – İslâm’ı bilmemeden kaynaklanan bağnazca bir-iki hurûç istisna edilecek olursa- kat’iyen ilim-din çekişmesi söz konusu olmamıştır. Böyle bir çekişmenin söz konusu olması bir yana, Kur’ân her zaman bizi, eşya ve hâdiseleri yorumlamaya, değerlendirmeye, bu konuda içtihat kapısını ardına kadar açık tutarak, zamanın yorumlarını da yanımıza almak suretiyle yeni yeni hükümler vaz’etmeye ve olaylar üzerinde derin derin düşünmeye şevketmiş; aklı, mantığı hislerle beraber kullanmaya teşvikte bulunmuş, melekelerimiz açısından herhangi bir boşluk yaşamamamız için de bize, sürekli İlmî metod yolunu, müşahede üslûbunu ve istikrâ âdâbını talim etmiştir. Hatta denebilir ki, Kur’ân-ı Kerim’in en açık bir şekilde karşı çıktığı şeylerin başında skolastizm, zan, tahmin, taklit ve şablonculuk gelmektedir. O her zaman, bu öldürücü saplantıları ifade ederken, mutedil fakat oldukça mert bir üslûpla, “O müşrikler; Allah’ın indirdiğine iman edin ve ona tâbi olun denildiğinde, onlar, (hayır biz atalarımızı neyin üzerinde hangi yolda bulmuş isek ona uyarız) derler. Ya ataları hiçbir şey anlamaz ve doğruyu seçemez olsalar da mı (onlara uyacaklar)!” (Bakara, 2/170) der ve bu kabil şartlanmışlıkları fevkalâde ayıplar. Şu âyetin muhtevâsı öncekine nispeten daha da düşündürücüdür: “Kâfirlerin çoğu sırf bir zan (ve tahmine) tâbi olurlar. Oysaki zan, kat’iyen hiçbir şey ifade etmez.” (Yûnus, 10/36)

Bütün bu ayrı ayrı konularda, Kur’ân-ı Kerim’in kendi ruhunu ve alemşümûl mesajını takdim etme mevzuunda teemmül, tedebbür, tefekkür, akletme ve vicdanı dinleme yolunu seçtiğinde şüphe yoktur. Evet O, hemen her yerde, zihinleri hakikate uyaran bir yol takip etmiş; her hâdise karşısında düşünceyi harekete geçirmiş; aklın önündeki bütün mâniaları kaldırarak, onun eline tutuşturduğu sâbite ve disiplinlerle ona âdeta sınırsız bir hareket imkânı bahşetmiş ve insana varlığın hakikatini keşfetme gibi daha nice gerçekleri göstererek ona hep himmetini âli tutmasını yeğlemiştir.

Arz edilen Örneklerden de anlaşıldığı üzere Kur’ân ve hatta Sünnetin kâinat ve hâdiselere, akıl ve onun taalluk ettiği noktalara bakışı ve değerlendirişi, mevcut Tevrat ve İncil’in bu konudaki yaklaşımlarından çok farklıdır. Bu itibarla da gelmiş-geçmiş bütün dinlerin tefsir ve yorumlarıyla, ilim arasında herhangi bir tenakuz bahis mevzuu olsa da, böyle bir durum, Kur’ân ve Sünnetle beslenen İslâmiyet için hiçbir zaman söz konusu olamaz. Evet İslâmiyet, daha önceki dinlerde olduğu gibi, aklı, muhakemeyi ne bütün bütün azletmiş ne de münhasıran her şeyi naslarla irtibatlandırarak onları eli-kolu bağlı hâle getirmiştir. Bilakis akla, ibret, tefekkür, tedebbür, içtihat ve inşâ sorumluluklarını da yükleyerek onu, bütün duyu organlarıyla beraber vahyin aydınlatıcı şuâları altında kendi kudretinin dantelasını örmeye memur etmiştir. İşte, daha sonra, değişik dönemlerdeki hür düşünce ve ilmî açılımların temelinde de hep bu anlayışın mevcudiyeti söz konusudur.

* * *

Bu temel dinamiklerle ortaya çıkan İslâmiyet, Râşit Halifeler’den Emevîlere, onlardan Abbasîlere ve bu dönemde başta Türkler olmak üzere bütün mühtedî milletlere, hicrî beşinci asra kadar tam bir tefekkür, ilim ve araştırma kaynağı, sâiki ve müşevviki olmuştur. Vâkıa Emeviler dönemi de, ilk halifeler asrında olduğu gibi büyük ölçüde fütuhatla geçtiğinden, harp-sulh meseleleri, iktisadî- siyasî konular, askerî-idarî oluşumlar; ilmî, fikrî ve kültürel faaliyetlerin önüne geçtiğinden, münhasıran sadece bu devrede bir âhesterevlik göze çarpar; ama bu durum o günkü konjonktürle alâkalıdır. Bu dönemde, umumî ahvâl  elverdikçe hareket hızlandırılmış, şartlar nâmüsait hâle gelince de muvakkaten rölantiye geçilmiştir.

İslâm âleminde, üç asır boyu devam edecek olan ilmî ve fikrî hamleler, büyük ölçüde bu sahadaki eserlerin tercüme, adaptasyon, şerh ve izahlarıyla başlamıştır. Daha hicretin 85. yılında, Halid bin Yezid, İskenderiye’deki bir kısım ilim ve fikir adamlarını huzuruna celbederek bunlara, Yunan ve Kıptî dillerinden bazı eserlerin tercüme edilmesini teklif eder ki, tercüme edilen bu eserler arasında – eski mânâsıyla- kimya ve ilm-i nücûm risaleleri de vardır. Tıp ilmiyle alâkalı bir kitap ise, tâ Mervan bin Hakem döneminde bir Süryani vasıtasıyla Arapçaya kazandırılmıştır. Zaten, daha sonra bu hızlı, bu erken tercüme ve adaptasyon faaliyetlerinin nasıl geliştiği herkesin mâlumudur.. ve zannediyorum izahtan da varestedir. Azıcık bilim tarihiyle meşgul olan hemen herkes bilir ki -bazı kusurlarıyla beraber- bu çağ, insanlığın altın çağıdır. Bu itibarla da ben, böyle önemli bir konuya şimdilik arîz ve amîk olarak girmeyi zâid sayıyor ve geçiyorum.

Zaten, bizim asıl konumuz da, din ve ilim çatışması ve böyle bir çatışmanın bütün Hristiyan âleminde çalkantılara sebebiyet vermesine karşılık, İslâm dünyasının bu ölçüde bir kavganın dışında kalması ve hatta bu karanlık dönemi bir aydınlanma çağı hâline getirmesi hâdisesidir. İslâmiyet bunu yapmıştır; zira o, bir din olarak, hür düşünceye, serbest muhakemeye ve ilmî araştırmalara hep teşvik etmiş; dolayısıyla da, İslâm dünyasındaki fikrî ve İlmî gelişmeler Kur’ân ruhunun filizleri olarak onun tabiatıyla irtibat içinde varlığa ermiş ve varlıklarını sürdürmüşlerdir. Herhangi bir dinin, hür düşünce, akıl mantık ve muhakeme ile çekişip çekişmemesinin arkasında -zannediyorum- işte böyle bir tabiatla irtibatlı olup. olmama meselesi yatmaktadır. Evet bir din, ne kadar yaygın ve uzun ömürlü olursa olsun, akıl ve düşünce ile tev’em (aynı döl yatağında) neşet edip gelişmemişse böyle bir din ömür boyu ilimle sürtüşme gibi bir olumsuzluktan kurtulamaz. Ya din, ya da ilim bütün bütün devre dışı kalacağı, öbürünün de gelip onun tahtına oturacağı âna kadar da bu kavga sürer gider.

Eğer biz bugün, var olduğu dönemden bu yana, İslâmiyet’in hâkim olduğu yerlerde -ilim tarihi bunun önemi bir vesikası sayılır- bir din-ilim mücadelesinin söz konusu olmadığını iddia ediyorsak -ki bu bir gerçektir- bunun açık, net bazı sebeplerinin olması icap eder. Yoksa ortaya atılan iddiaların, vehim ve hayal olduğuna her aman hükmedenler çıkabilir. Bu itibarla, böyle bir noktaya gelmişken, hiç olmazsa konuyla alâkalı bir-iki sebebi sıralamada yarar olacak:

1. Her şeyden evvel İslâmiyet, Kitap ve Sünnet gibi sürekli onu besleyen kaynakları açısından, akıl, mantık, muhakeme ve hür düşünceyi kendi çerçeveleri ölçüsünde serbest bırakmış ve insanoğlunu her fırsatta varlık ve hâdiseleri tahlile teşvik etmiştir. Zaten, Kur’ân’a muhatab olmanın ve İslâmiyet sorumluluğu altına girmenin ilk şartı da akıldır.
2. İslâmiyet, kendi karakterinin gereği, tefekkür, tedebbür ve teemmüle fevkalâde bir genişlik ve esneklikle açık olduğundan, ne getireceği yeni yorumlarla zaman, ne de ihtiyaç ve zaruretler -aslında bunlar onun temel disiplinleri açısından bir kısım hükümlere esas kabul edilmişlerdir- onun, o kuşatıcı çerçevesini hiç zorlamadan tabiî bir rejenerasyondaki oluşma, gelişme ve genişleme gibi, onunla her zaman uyum sağlamış ve dışına akseden bir nakış hâline gelmiştir.
3. İslâm’ın mübelliğ ve mümessili o Yüce Zât, hikmet ve hakikate mü’minin yitik malı nazarıyla bakmış; nerede bulunursa bulunsun alınıp değerlendirilmesini tavsiye etmiştir ki, bu sayede Müslümanlar çok erken bir dönemde, o kadar sür’atle dünyanın dört bir yanına yayılıp hâkim olmalarına rağmen kendi düşünce ve inanç sistemlerinin orijinini korumanın yanında, gittikleri yerlerden de alabileceklerini rahatlıkla alabilmiş, atılması gerekli olan şeyleri de rahatlıkla kaldırıp atabilmiş ve herhangi bir sıkıntıya girmeden dünya ile çok süratli bir motivasyon sağlayabilmişlerdir.
4. Beşer tarihi boyunca, din ve ilim çatışması şeklinde gösterilen hâdise aslında, dini anlamamış din adamlarıyla, ilimden behresiz ilim adamları çatışmasıdır -bugün de bu sevimsiz çatışmanın perde arkasında aynı şeylerin olduğu kanaatindeyim-. İslâmiyet’te hiçbir zaman bir kâhinler ve râhipler sınıfı olmadı ki, ilim adamlarıyla dindarlar arasında bir kısım mülâhaza kaymaları veya çıkar kaygıları, onları böyle bir vuruşmaya şevketmiş olsun. Müslümanlıkta mü’minler, teker teker veya toplu hâlde, hemen her zaman ve her yerde, aracıya muhtaç olmadan Kudret-i Sonsuz’la münasebete geçip, O’na karşı kulluklarını yerine getirebilirler ki, bu da İslâmiyet’te, batı âleminde söz konusu olduğu ölçüde herhangi bir çelişki sâikinin bulunmadığını gösterir.
5. Aynca İslâmiyet’in öyle uzlaşmacı bir yanı vardır ki bu yanıyla o, ilim, düşünce, muhakeme gibi ruhunun temel malzemeleri sayılan çok hayatî unsurlarla hep içlidışlı olmuştur ve onlarla çatışması da kat’iyen söz konusu değildir; değildir zira böyle bir çatışma onun kendi kendiyle çelişkisi demektir. Evet, varlığın esası ilim olduğu gibi, plânı, programı, yapılanışı da hep ilim esasları üzerine cereyan etmektedir. Zaten Kur’ân, varlığın ezelî bir tercümesi, tahlili bir beyanı ve talâkatlı bir lisanı okluğuna göre onun eşya ve hâdiselerle mütenâkız düşmesi de kat’iyen söz konusu olamaz.

İşte ilk Müslümanlar bu iç ve dış sâiklerle, önce ellerindeki kaynaklan evire-çevire son santimine kadar değerlendirmiş; sonra da karşılaştıktarı değişik bilgi ve kültür hazinelerini, yeni tahlil ve terkiplere tâbi tutarak çok farklı ve zengin sentezler ortaya koymuşlardır. Aydınların ortaya koydukları bu yeni terkip, tespit ve keşifler toplumun hemen her kesimi tarafından en aşkın takdir hisleriyle karşılanmış ve bir ilâhî ilham esprisi içinde sahip çıkılmıştır. Öyle ki o gün tıp ilminin esasları, hükümdar Vâsık’ın sarayında tıpkı dinî eserler gibi mütalâa ediliyor., hendesî meseleler ve müsellesât (trigonometri) mahalle mekteplerinde, âdî dersler sırasında geniş kitlelere ulaştırılıyor, hemen birçok ilim mahfilinde, Birûnî’nin, bugünkü tespitlere çok yakın olan, arzın kendi mihveri etrafındaki dönüşü nazariyesi müzakere ediliyor ve feza her gün ayrı bir derinliğiyle ilim ve düşünce ufkuna yeni buudlar kazandırıyordu. Farâbî, İbn-i Sînâ, Nâsıruddin et-Tûsî, İbn-i Heysem, Ebubekir er-Râzî hem birer filozof, hem de birer ilim adamı olarak uğradıkları her yerde olağanüstü ihtimam görüyor ve ma’şerî vicdanın teşvikleriyle keşiften keşfe koşuyorlardı. Batıda ilim adamlarının, önceleri engizisyon mahkemelerinin korkusuyla tir tir titrediği, sonraları da tecritler ve teşriiler yaşadığı bir dönemde, Akşemseddinler, Molla Fenâriler, Hocazâdeler, Ali Kuşçular, İbn-i Kemaller, Kınalızâdeler, her yerde en ciddî teşrifat merasimleriyle istikbal ediliyor ve hükümdarların huzuruna teklifsiz girebiliyorlardı. Hatta bunlardan pek çoğu birer dinî aziz gibi, tazim ediliyor ve ilim adına harcadıkları mesâinin bedelini kat kat alabiliyorlardı.

Bu itibarladır ki, temelde İslâmiyet’i başka dinlerle mukayese etmek mümkün olmadığı gibi İslâm dininin ilimle, düşünce ile ve ulemâ ile mücadelesi de söz konusu değildir. Dün ve bugün bir kısım talihsiz beyanlar ya meselenin ruhunu araştırmadan ortaya atılmış avamca telâkkiler veya Allah, Peygamber ve din düşmanlığı yapabilmek için uydurulmuş bahanelerdir. Tarihe gizli kalmayan bu gerçek, insaf erbabı mütefekkir ve ilim adamlarından da uzun zaman saklı kalamayacaktır. İslâm Peygamberi’nin (s.a.s) evrenselliği, Kur’ân’ın zenginliği ve İslâm’ın yeterliliği er-geç anlaşılacak ve bugüne kadar aklî ve mantıkî gücü, kitleleri aldatma istikametinde kullananlar ettikterine nâdim olup ağlayacaklardır.

Fethullah Gülen,” Yeni Bir Bakış Açısıyla İlim ve Din” adlı kitaba yazılan takdim yazısıdır.

Oysaki, çağımızın ilim telâkkisine göre, atomla beraber atomaltı, atomüstü dünyalar da, hem de sorgulayıcı bir üslûpla ele alınmalı; ihtimâli mülâhazalar öne çıkarılmalı; en azından varlık, kendi iç dinamikleri, parçaları ve parçacıkları ile yorumlanıp tahlil edilmeli; bir kısım haricî güç kaynaklarının mevcudiyeti de hesaba katılarak her şey, fizik ve metafizik, ruh ve maddenin birleşik dünyasına göre değerlendirilmeliydi.!

Ama ne acıdır ki, böyle önemli bir meselede, ne dini dışlayanlar ne de ona sahip çıkanlar, daha doğrusu sahip çıkıyor görünenler, gereken ilmîliği gösteremedi ve hiçbir zaman varlığa bu ruh ve bu mânâ esprisiyle bakamadılar.. ve hele kat’iyen kâinat ve insanı, İlâhî isimlerin değişik tecelli dalga boyunda birer yansıması olarak hiç mi hiç düşünmediler ve düşünemediler. Derken, hakikat aşkının yerini fantastik mülâhazalar, araştırma ahlâkının yerini de şablonculuk aldı ve topyekûn bir düşünce hayatı modern  dogmatizmin işgaline uğradı.. uğradı ve gerçek ilim düşüncesi felç oldu., insanın aklı, fikri ruhuyla çelişir hale getirildi ve insan ruhu, bu üst üste dayatmalar karşında kendi enfüsi gerçeklerine karşı âdeta yabancılaştırıldı. Elbette ki böyle sis ve duman bir dünyada, ilimlerin hakikat; aksettirmesi imkânsız; felsefenin ilim ve düşünceye katkısı şüpheli; ilâhiyatın kendini ifade etmesi muhal ve hemen her sahada bir kargaşanın yaşanması da kaçınılmazdır.

Ve yine, böyle bir dünyada kaçınılmaz olan diğer bir husus da, pozitif bilimlerin -ki bunların ne olup ne olmadığının da her zaman münakaşası yapılabilir- onca olumlu  görülen neticelerine rağmen, temelde dine, diyanete, metafiziğe hep tezyifkâr baktığından, ilahiyat camiası ve onlara bağlı inançlı kesimde sürekli rahatsızlığa sebebiyet vermiş; derken varlığın zarfı ve mazrûfu içinde meydana getirilen bir kısım sun’î uçurumlar, taraflar arasındaki ifrat ve tefritlerle daha da derinleştirilerek, mütekabil bütün dava ve iddialar âdeta, bir inkâr ekseni üzerine oturtulup; din-ilim sürtüşmesi gibi dünyanın en büyük çelişkisine asırlarca yaşayabilme ortamı hazırlanmıştır. Bu talihsiz süreç, batıda böyle tenâkuzların bağrında doğup geliştiği gibi, ona bağlı ikinci ve üçüncü sınıf dünya ülkelerinde de cahillik, bağnazlık ve asabiyetle mebsuten mütenâsib (doğru orantılı) olarak sürüp gitmiştir.

Şüphesiz batıdaki bu olumsuz cereyanlarda, önceleri o günkü Hristiyanlık telâkkisi ve Mesîhiyet yorumunun, daha sonraları da bu dinin, mukavemet edilmez bir oluşuma karşı çıkmasının tesiri büyük olmuştur. Evet, Hristiyanlık, o günün dünyasına hâkim olan Roma İmparatorluğu’nun merkezine yürüdüğünde, o tarihteki şekliyle, natüralist ve rasyonalist düşüncelerin batı toplumuna egemen olmasının yanında, nâsûtîlik lâhûtiliğe, beşerî bilgiler de semâvî olanlara tercih ediliyor ve bir baştan bir başa hayata, ibtidai bir sekülerizmin hükmetme fantezileri yaşanıyordu.

Oysaki bu yeni din; diyanet adına ortaya koyduğu yorum ve seslendirmelerinde, biraz da kendinden evvelki dinin, gidip maddeci bir görüşe incirâr etmesine tepkiler de ihtiva ettiğinden, dinin o günkü mübelliğ ve temsilcileri, olduğundan fazla spiritüalist bir görüntü sergileyerek dünya ve “mâfîhâ”yı âdeta hafife alıyor; natüralizmi ve o günkü tecrübî düşünceyi yerden yere vuruyor; dönemin materyalist ve rasyonalistlerinin tahripkâr ifratlarına karşı, kendini tabiat ve zamanın bağlayıcı yorumlarına rağmen tefrit vadilerine salıyor; dahası bu uğurda, kâinat kitabının İlâhî ve manevî yanlarını görmezlikten gelerek, Allah’ı sadece -hâşâ- eşyanın ruhu gibi düşünüp ve sırf varlığın perde arkası cihetinde derinleştikçe derinleşiyor, hemen her zaman “ruh” diyor, “mânâ” diyor, “öz” diyor ve her şeyin maddî yanını bir çırpıda inkâr ve tezyif ediyordu.

Bütün Hristiyanlık dünyasındaki bu keşmekeş -zannediyorum- onun, Müslümanların geliştirdikleri tabiî ilimler ve İslâmî felsefe ile tanışacağı güne kadar da devam edip durdu. Evet, on birinci yüzyıldan başlayarak, bazı İslâmî eserlerin önce Lâtinceye daha sonra da diğer batı dillerine çevrilmesi sayesinde, garb âleminde ciddî bir entelektüel değişim meydana geldi. Bu değişim, batı düşünce sistemi içinde belli istıhâlelere uğrayarak daha sonra da hep devam etti ve tam bir İslâmî karakter aksettirmese de, gidip Rönesansla noktalandı.

Artık doğuda olduğu gibi batıda da birçok bilim adamı, rahatlıkla, Yüce Yaratıcı’nın, kusursuz bir şekilde plânlayıp yarattığı kâinattan bahsedebiliyordu -ki Galileo’yu bu konunun öncülerinden biri sayabiliriz-. Birçok düşünür de, kâinatın bir gün mutlaka bilinebileceği fikrini ortaya atarak, varlığın çok yüce, mükemmel ve lütufkâr bir Yaratıcı tarafından yaratıldığını ve insana bahşedilen şuur ve iradenin de ondaki sırları çözmeye mâtuf verildiğini vurguluyordu -ki Descartes bu ekolün ilk mimarlarından biri olsa gerek- (gerçi ondan sonra gelen bir kısım ilim adamları, onun düşüncelerinden metafizik mülâhazaları ayıklayıp onu da kendilerine benzetmek istediler ama, onun “yanlışı doğrudan ayırma gücü” diye ortaya attığı mülâhazalar nesilden nesile devam edip durdu). Bu arada birçok araştırmacı da; Allah’ın, yarattığı bu dünya üzerinde biricik Hâkim olduğunu ve istediği zaman -tabiat kanunları dahil- her şeyi değiştirebileceğini, ancak, icraatında herhangi bir değişiklik de söz konusu olmadığını dile getiriyordu -ki bunların başında da Newton’u zikredebiliriz.

İster Rönesans öncesi, ister Rönesans sonrası çok ilim adamı ve düşünürün, problemlerimizin temeli kabul ettikleri şeylerin başında, insan ve tabiat dengesinin , bozulması gelir.. bunu da, düşüncede Allah-kâinat-insan dengesinin bozulması takip eder. Şurası bir gerçek ki; varlık, ihtiva ettiği mânâlar itibarıyla değerler üstü ifade eden öyle İlâhî bir derinliğe sahiptir kİ, o bu derinliğiyle, Sahibi’ne nispet zaviyesinden kritik edildiğinde âdeta takdis ve tebcil edilen bir konuma yükselir.

Evet, hilkatte gözetilen hikmet ve maslahatlar açısından topyekûn kâinat ve zerreden sistemlere kadar bütün varlık, eğer ciddî bir tahlile tâbi tutulsa, görüp temâşâ ettiğimiz her şeyin, varlığın perde arkasından, bizim his, idrak, şuur ve gönüllerimize sunulmuş birer mesaj olduğunu duyacak, çok muhtevâlı bir kitap ve bir meşher karşısında bulunmanın ra’şelerini yaşayacak; umumî mânâda bu kitap ve meşherin gözlerimizin önüne serdiği muhtevâ ve zenginliğin yanında, satır araları ve peyzaj esprisi açısından kim bilir daha neler temâşâ edecek ve ne “sehl-i mümteni” enginliklerde dolaşacağız!. Ne var ki, böyle bir duyuş ve hissedişin ön şartı da yine tevhîdî mülâhazaya bağlı.

Şöyle ki, Allah’ın kelâm sıfatından gelen Kur’ân-ı Kerim’le varlık, aynı kaynaklı fakat farklı tecellîlerin eserleridirler. Kaynağı ilim ve vücûd sıfatları kudret ve iradenin plânlayıp inşâ ettiği kâinat, yine bu Sonsuz İrade’nin kelâm sıfatından gelen beyanıyla beşerin idrak seviyesine göre seslendirilmiş, yorumlanmış, mücerret akıl ve muhakeme ile kavranamayan noktaları da tefsir edilmiştir. Aynı kaynaktan gelen bu her iki kitabın, böyle tevhîdî bir mülâhaza ile, tabiat bilimlerini; insan, insanın hedefini, yaratılış gâyesini ve onun Allah’la münasebetini de beraber götürmesi mümkündür, hatta tabiîdir.

İşte, böyle bir beraberliğe muvaffak olmuş yeryüzünde bir din varsa o da İslâm dinidir. Zira İslâm’ın bilim telâkkisinin en önemli özelliği, ilk referans kaynağı Kur’ân olmak üzere, onun müşahede, tecrübe ve pratiğe fevkalâde ihtimam göstermesinde aranmalıdır. Kur’ân ve Sünnet’in ruhundaki bu espriyi iyi kavrayan Müslüman ilim adamları, tıptan kimyaya, biyolojiden antropolojiye, matematikten astronomiye pek çok ilim dalında değişik teknolojiler geliştirerek daha sonraki modern çağlara ışık tutmuşlardır ki, Haydar Bammat’tan Hüseyin Nasr’a, Weber’den Kuhn’a kadar birçok müellif, düşünür ve bilim adamı bu konuyla alâkalı örnekler ihtiva eden dünya kadar eser vermişlerdir.

Evet İslâmiyet’in zuhurunu müteâkip daha ilk asırlardan itibaren, Müslüman ilim adamları kendi dönemleri itibanyla, öylesine entelektüel seviyede bir ilim anlayışı ortaya koymuşlardır ki, İslâm tarihi boyunca, birkaç avam halk telâkkisinin dışında, Müslüman ilim adamları arasında hiçbir zaman ilim-din ikilemi gibi bir husus yaşanmamıştır. Böyle bir ikilem yaşanması bir yana, ikinci asırdan beşinci asrın başına kadar Müslüman düşünür ve bilim adamları, her gün ayrı bir kariyer platformunda entelektüel seviyelerini yükselterek dünya kadar nazarî bilgi üretmiş ve bir o kadar bilgiyi de pratiğe dönüştürerek arkadan gelen nesillere çok zengin bir miras bırakmışlardır.

Bu hususa ileride bir kere daha dönerek, İslâm’da ilim ve din münasebetlerinin kritik etme vaadiyle, şimdilik bu faslı kapatıp mahrutî olarak, din ve ilimden ne anladığımızı, Dinler Tarihinin bundan ne anladığını ve İslâm’ın diğer dinlerden farklılığını görmeye çalışalım:

İlim; düşünce hayatının haricî bir yanını ve dış bir buudunu teşkil eder. Evet o, bir taraftan oldukça kompleks bir yapıya sahip olan insan zihninin farklı tecessüslerinin özünü, diğer taraftan da insanoğlunun pratik ihtiyaçlarının giderilmesi adına hayatî bir vasıtadır. İlmin konusu; büyük ölçüde eşya ve hâdiselerin tezgâhında hasıl olan münferit bilgileri sistemleştirme, belli kurallarla zabt u rabt altına alma şeklinde hulâsa edilebilir. Konuya biraz da felsefî bir üslûpla yaklaşacak olursak ilim, bir mânâda sübje ile obje arasındaki iç münasebetin ifadesidir. Başka bir deyimle o, duyu organlarının algılama sahasına giren ve tecrübe edilebilen nesneleri konu edinen bilimdir. (Bu konudaki devirler, çelişkiler meselenin nazarî olmasındaki esnekliğe verilmelidir.)

Din ise -ileride farklı tarifleriyle de arz etmeyi düşünüyorum- hür iradeleriyle insanları, bizzat, iyiye, güzele ve hayra sevk eden İlâhî iradenin öyle bir tezahürüdür ki, insanla varlık arasındaki münasebetleri düzenli tutma adına ondan daha güçlü, daha şümullü bir disiplin göstermek mümkün değildir. Din; “Mutlak zikir kemâline masruftur” esprisiyle bir yandan varlığın mânâsını onun ruhuna uygun kavrayıp yorumlarken, diğer yandan da hayatın en ehemmiyetli meseleleri hakkındaki hükümleriyle, bütün dünyevî-uhrevî, ruhî-bedenî, tabiî ve “mâ bâde’t- tabiî” hâdiselere karşı takınılacak tavırları belirleyen fevkalâde muhtevalı, İlâhî ve sırlı iç içe bir kataloglar mecmuasıdır.

Bu itibarladır ki insan, din sayesinde ikinci kez varlığa erer.. kendini daha bir derince duyar.. varlıkla, varlığın perde arkasıyla münasebetlerini tecessüse başlar.. küçük bir parça iken küllileşir bir bütün olur.. en zayıfken güç yetirilmez kuvvet kaynaklarına erer ve aşkın hâle gelir.. derken genişler ve kâinatlara sığmayan bir istiâba ulaşır. Bu hususlar, her zaman kalbî ve ruhî hayata açık olması itibarıyla İslâmiyet ve onun müntesipleri açısından âdiyâttan sayılsa da, ruhu farklı tahriflerle delinmiş din şeklindeki disiplinler için aynı mülâhazaları serdetmek oldukça zordur.

Evrensel bir din olan İslâmiyet, asırlar ve asırlar boyu hem ferdi hem de toplumu çepeçevre kuşatmış; ilmi, içtimâi, iktisâdî, siyasî, kültürel bütün bir hayatı kâinatın ruhuyla dengeleyerek kontrol altına almıştır. Kitap ve Sünnet bu muhtevânın en büyük teminatı ve en güçlü referansı olmalarının yanında, sürekli Allah-kâinat-insan eksenli aktif mü’min düşüncesi, kapalı gibi görülen bir kısım alanlarda dahi tasavvurları aşkın bir vüs’ate sahiptir ve İlmî, fikrî herhangi bir boşluğa meydan vermeyecek kadar da zengin bir kaynak sayılabilir.

Tahrife uğramadığı sürece hemen her dinde olduğu gibi İslâmiyet’te de, muayyen bir kısım mukaddes unsurların ve idrak üstü düşüncelerin mevcûdiyeti her zaman söz konusudur. Din ve hele İslâm dini, mücerred kanaat, bir düşünce tarzı ve sadece bir üslûp değildir.0 bunların yanında aynı zamanda engin bir duygu, bir davranış, sistemli bir aksiyon ve sürekli bir muhasebe disiplinidir. Aslında, dini, mücerred bir bilim ve bir felsefe olarak görmek de fevkalâde yanlıştır.. ve tabiî onu, Bilim ve felsefenin vesâyetine sokarak kadrini, kıymetini onların referansına bağlamak; bilim ve felsefe aralığından  onu doğru saymak, kritik etmek, sorgulamak kat’iyen doğru değildir. Zaten, dine ait hakikatler, mantık prensipleri, tecrübe ve müşahedeye göre vaz’ ve tespit edilecekse, o zaman dinin İlâhî ve semavî olmasının bir anlamı kalmaz ki.! Evet dinin, ilmin sebepleriyle, belli ölçüde münasebeti olsa da, onların ürünü olmadığı muhakkaktır.

Dinin kavranması ve temsilinde akıl, mantık ve muhakemenin önemi tartışılmayacak ölçüde olsa da, onun akıl, mantık ve muhakemeyi aşkın bir kısım yanları vardır ki, dünya kadar yorum ve tefsire açık işte bu saha, dinin en ehemmiyetli derinliklerinden birini teşkil etmektedir. Bu itibarla da, dine inandırma yolları ve ikna usulleri, bilim ve felsefeninkinden çok farklıdır, ilim gibi din de, hemen her konuda aklı, mantığı ve muhakemeyi kullanır; ama istidlaldeki üslûbu semavî, tedellî yoluyla ve inancı esas alma prensibine bina edilmiştir. Bu açıdan da o, her zaman aklı, fikri, müşahedeyi, tecrübeyi takdir eder, fakat bunları dinin kaynağı ve esası saymaz.

Bugüne kadar dinin, lûgavî ve ıstılahi mânâları üzerinde bir hayli durulmuştur. Biz, bir kitaba takdim muhtevasını aşkın böyle bir konuya girmeyecek ve sadece daha evvel sözünü verdiğimiz onun bir-iki küçük tarifiyle yetineceğiz:

Bu umumî ve şümûllü tarifin yanında, batılıların da tabiî onların genel din telâkkilerinin belirlemesine göre ileri sürdükleri bir kısım din tarifleri var:

Max Müller; “Din; ruhun öyle üstün bir güç kaynağıdır ki, insanın duygularına, akıldan farklı olarak, muhtelif isim, işaret ve farklı remizlerle sonsuzu kavrama istidâdını verir” der. Buna metafizik düşüncenin altın anahtarıdır diyebiliriz.

Taylor; “Din, ruhânî olana itikad etmektir” şeklinde konuşur. Bu da fevkalâde dar ve İslâm’daki gayb”e imana sadece küçük bir remiz gibidir.

Kant; “Din, vazifelerin ilâhi emirlere dayandırılması şuurudur” meâliyle ona yaklaşır ki, oldukça sığ bir ihlâs tarifidir.

Michel Mayer; “Din, Allah’a karşı, insanlara karşı ve nefislerimize karşı sorumluluklarımızla alâkalı öğütlerin, nasihatlerin bütünüdür” der ki, bu da diyanetten kat-ı nazar, müeyyidâtın bir parçasının din yerine konulmuş olması gibidir. Ve Durkheim’den Rudolph Otto’ya kadar daha yüzlerce içtimâiyâtçı, müsteşrik, tarihçisi ve bilim adamının tarif, tenkit ve tefsirini sıralamak mümkündür. Ne var ki, geçen örneklerde de işaret edildiği gibi bu tarif, yorum ve tefsirler, semavi ve gayr-i semavî herhangi bir din adına bir şey ifade etse de İslam söz konusu olduğunda hemen hepsinin eksik ve kusurlu birer beyan örneği olduğu ortaya çıkacaktır. Bu da, eğer bu tarif ve tavsifler, İslâm’ın dışındaki bir kısım dinler nazara alınarak yapılmışsa -ki öyle olduğu görülüyor- bu yaklaşımlar gayet normaldir ve hayat, dünya, kâinat gibi önemli konularla alâkalı bıraktıklan boşluklar da yadırganmamalıdır.

En eski dinlerden sayılan Brahmanizm, Budizm, Hinduizm, bilhassa Vedalar ve onların daha sonraki yorumları açısından ele alındığında, bu dinlerin, insanları vehim ve hayalden kurtararak ilim aşkına, ilim düşüncesine yönlendirdikleri kat’iyen söylenemez. Ancak, riyâzî ilimlerde Hindistan’ın katkısının çok büyük olduğunu vurgulamadan geçmek de haksızlık olur. Ne var ki, Sanskrit edebiyat içinde de görüldüğü gibi bu dünyada astronomiden astrolojiye, matematikten kozmogoniye bütün ilimler birer büyü alaşımıyla ele alınmış ve hemen her şey bir sır üslûbuyla sunulmuştur. Bu itibarla da o günkü ilim ufku açısından, böyle bir bilim düşüncesinin din ile çatışmayacağı bedihîdir.

Eski Çin’de de, ilim-din çatışmasından söz edilemez. Zira bu dünyadaki dini, “Konfüçyizm” olarak değerlendirdiğimizde, tamamen ahlâkî kurallara dayalı ve hakikî mânâdaki dine kapalı; daha doğrusu metafizik bir derinliği olmayan, din görünümündeki böyle bir disiplinin de ilimle bir problemi olmayacağı muhakkaktır.

Yunan bilim ve düşüncesinin de önemli kaynaklarından biri sayılan Sümerler’in dini ile, Eski Mısırlılar’ın inanç sistemleri, bazı açılardan birbirlerine çok benzerler.. ve rasyonel ilimlerle de aynı ölçüde münasebetlerinin var olduğu söylenebilir. Mezopotamya’da, astronom kozmogoni ve tabâbet, dinî ilimlerle sımsıkı irtibatlı görünür. Ne var burada da yine mitolojik yorumlar ağır basar. Elbette ki böyle bir zeminde, modern mânâda ilmi düşünceden bahsetmek oldukça zordur. Hatta denebilir ki, Sümerler’de olduğu gibi Eski Mısırlılar’da da, o dönem itibarıyla ilim, henüz tecrübî ve rasyonel sayılabilecek seviyeye ulaşamamış ve sihir-din-ilim iç içe geliştiğinden burada da büyüyü dinden, dini ilimden ayırmak mümkün değildir; dolayısıyla da. ilim-din arasında herhangi bir çatışma olmayacağı açıktır.

Antik çağda din ve ilim münasebeti oldukça farklı bir durum arzeder. Bir kere sosyolojik olarak Eski Yunan; Çin, Hint, Mezopotamya ve Mısır’dan çok farklıdır. Bahse konu milletlerde, değişik dönemlerde değişik devletler kurulmuş olmasına karşılık, Eski Yunan, kelimenin tan mânâsıyla hep ferdiyetçi (individüalist) bir çerçevede kalmıştı. Siyasî ve içtimâi açıdan bir terslik gibi görünen bu hususun bazı farklı neticeleri olacağı da muhakkaktı. Bir kere onların bu ferdiyetçi karakterleri, hâkim bir dinî sınıfın teşekkülüne fırsat vermemişti.

Cahiliye dönemi Araplarında olduğu gibi, kadim Yunan da da, inançları, kutsal düşünceleri şairler, mütefekkirler temsil ediyordu..ve bunların hepsi de hür düşünceye, İlmî araştırmaya açık insanlardı. Büyük çoğunluğu itibarıyla aydını bu evsafta olan toplumlarda ilim-din mücadelesinin olmayacağı gayet olağandır. Zannediyorum, antik çağda din ve ilim çatışmasına engel teşkil eden hususlardan biri de; dinin siyasî otoritenin vesayetinde bulunmasıydı. Antik dönmede, dîne aykırı harekette bulunmak, devlete baş kaldırmak mânâsına geliyordu ki, her dinî suç, aynı zamanda bir siyasî cürüm sayılıyordu. Hatta dine aykırı bir düşünce, bir mütefekkir ve şairden de sâdır olsa, toplumda ciddî bunalımlara sebebiyet verebiliyordu.

Semâvî kitaplar dönemi itibarıyla din-ilim çatışması, ayrı bir önem arz eder ve müstakillen üzerinde durulması gerekir,

Yahudilik; temel kaynağı “Ahd-i Atik” olması itibarıyla, hilkat mevzuunda, günümüzdeki araştırmalar açısından, farklılık arz eden bir kısım tarihî gerçekler ve ilk insandan bugüne kadar geçen zamanla alâkalı beyanlar gibi hususların, mevzû ilimlerle çelişen bir kısım yanları olsa da, ne kitap olarak Tevrat’ta, ne de toplum olarak Yahudilikte açık bir şekilde, bir ilim ve din çatışması müşahede edilmez. Bu konuda bazı sebep ve sâiklerden bahsetmek de mümkündür:

Bir kere Yahudilik dini, hemen her zaman, gündelik hayatı yükseltmeye mâtuf bir çizgi takip ettiğinden, insanların ledünnî yanlarıyla kat’iyen, yaşama ait genişlikleri daraltmamış, dünyaya yönelmeyi kısıtlayan inzibatlar vaz’etmemiş ve elden geldiğince en olmaz gibi görünen yollarda bile yürüme imkânları araştırmıştır. Ayrıca bu millet, var olduğu günden beri mâruz kaldığı durumlar ve onun çalkantılı sergüzeşt-i hayatı da böyle bir mücadeleye imkân vermemiştir. Evet Yahudiler -istisnâî bir-iki dönemin dışında- uzun ömürlü bir devlet kuramamış; dolayısıyla da hiçbir zaman mazlumiyet ve mağduriyetten kurtulamamışlardır. Bu itibarla da mâruz kaldıklan her masumiyet, mağduriyet, mahkûmiyet onları biraz daha bilemiş, kenetlenmeye zorlamış ve toplumu birbirine düşürecek sâiklere karşı sürekli teyakkuza sevketmiştir. Böylece, denebilir ki; bu, derdi çok, dermanı yok, hasımları güçlü, talihleri buğulu millet, oturup kalkmış, hep yükselip dünyaya hâkim olma yollarını araştırmıştır.

Hıristiyanlığın; ilim ve hür düşünce karşısında takındığı tavır -böyle bir tavrı, Seyyidinâ Hazreti Mesih’le irtibatlandırma doğru olmayacağı gibi, ilk azizlere bağlamak da doğru olmasa gerek- diğer geniş tesirli birçok eski dinde olduğu gibi, onun görünürdeki temel öğretileriyle alâkalıdır. Bu öğretilerin tesiri, onun bütün bir âlem hakkındaki yorumlarından, talim ve terbiye sistemlerine kadar her şeyi içine alacak şekilde geniştir veya belli bir dönemden sonra değişik içtihatlarla açıla açıla o genişliğe ulaşmıştır. Ve tabiî zahirî durumu itibarıyla Hristiyanlık, hususiyle de ilk çağlarda hep ilim ve hür düşüncenin karşısında olmuştur.

Bir kere Hristiyanlığa göre insan; iki yanı, iki derinliği olan bir varlıktır. Onun en önemli yanı ve derinliği ise, mânevi yanı ve ruhi cephesidir. Hususiyle, Katolik eğitim’ de ısrarla üzerinde durulduğu gibi, insanın maddi cephesi, cismaniyeti ve bu cepheye bağlı ihtirasları, emelleri,iştihaları kısıtlanarak onun bio-psişik kompleks varlığı sürekli baskı altında bulundurulmalı ve bedenî yanları hep aşağılanmalıdır. Hatta her mü’min, beşerî ihtiraslardan sıyrılabilmek için maddî yanlarını sürekli zabt u rabt altına almaya çalışmalıdır. Evet, Hristiyanlık öğretilerine göre, insanın fizikî yanının ezilmesi, hakir görülmesi ölçüsünde hürriyet ve insanlığının derinleşmesi söz konusudur. İşte bu temel öğretileri ve eğitim tarzı açısından Hıristiyanlığın, dünya ile, ilim ile, hür düşünce ile ne ölçüde münasebettar olduğunu sezmek zor olmasa gerek.

Aslında, Hristiyanlığın zuhuruna kadar gelmiş-geçmiş bütün Eski Dünya dinlerinde de temel espri kurtuluşa ermektir. İncil’in öğretilerinde bu, daha da bariz bir görünüm arzeder. Bütün bu dinlerde, hem fert hem de toplum, bugünüyle, yarınıyla değerlendirilirken sadece ve sadece onların kurtuluşu düşünülür. Bu temel mülâhazadan ötürü de, bilhassa Hristiyanlıkta, insan-kâinat-Allah münasebetleri bu mantığa göre sistemleştirilmiş ve konuyla alâkalı bir kısım disiplinler vaz’edilmiştir ki; zannediyorum, Hristiyanlıktaki kurtuluş mefhumu da, bu temel esasa dayandırılmaktadır. Bu esas açısından, insanın yeryüzünde bulunması kötüdür.. ve her ferdin en önemli vazifesi de, bir yolunu bulup bu kötülükler dünyasından uzaklaşmaktır. Zaten, Hristiyanlığın daha ilk zuhurundan itibaren, yakında kıyametin kopacağı ve Allah melekûtunun yere ineceği hep beklenilegelmiştir. Bu ruh haletiyle birçok Hristiyan azizi; “Yeryüzünün ne olduğu hususunu tartışmak âhirette bizim ne işimize yarayacak?” diyerek bu konudaki açık tavırlarını ortaya koymuşlardır. Hatta, bazı İncil nüshalarındaki ifadeler de, bu mülâhazaları destekler mahiyettedir. Meselâ: “Hiç kimse iki efendiye kulluk edemez; zira o, birinden nefret eder ve diğerini sever.. (ve tabiî) birini tutar, ötekini de hor görür. Siz hem Allah’a hem de zenginliğe kulluk edemezsiniz… Bunun için size diyorum ki: Ne yiyeceğiniz ne içeceğiniz diye hayatınız için; ne giyeceğiniz diye bedeniniz için kaygı çekmeyin. ” (Matta, 6/24-25)

Yine Hristiyanlığa göre ilim, güzel ve kıymet ifade eden bir şey değildir; çünkü sevgi yapıcı, ilim ise gurur vericidir.

“Hepimizin bilgisi olduğu malumdur; ama bilgi kibirlendirir.” (1. Korintoslulara, 8/1}

Ve yine bazı İncil nüshalarına göre Hazreti Mesih’e, hemen her yerde muhalefet edenlerin başında âlimler gelmektedir;

“İsa her gün mabette tâlim etmektedir. Ancak başkâhinler, kâtipler ve toplumun üst kesimi O’nu yok etme yollarını araştırmaktadır. ” (Luka, 19/47)

Ve bir başka yerde yine Hazreti Mesih, ulemâyı hedef alarak;

“Vay başınıza! Zira siz, belirsiz kabirler gibisiniz; onlar üzerlerinde gezen kimseleri bilemez ” (Uta. W; 44) der.

İster bu mülâhazalardan kaynaklansın, ister başka yorum ve tefsirlere dayansın, bütün bir Orta Çağ boyu ilim ve din sürtüşmesi devam eder gider.. devam eder gider zira Orta Çağ kültürü, tamamen mânevî ve uhrevi bir özellik arz etmektedir. Başka türlü de olamaz; çünkü bu dönemde bütün eğitim kurumları Hristiyan dogmalarına dayanmaktadır. Yine bu dönemde değerler nizamının yörüngesini İncil’in öğretileri teşkil etmektedir. Ve bu öğretilere göre de, bu dünya, öbür âleme geçiş temin eden bir köprüden başka bir şey değildir.. ve yine İncil’in öğretilerine göre Allah, kendi kendine Mâlum-u Mutlak’tır. Varlık ve varlıktan elde edilen bilginin hiçbir önemi yoktur. İşte, dinler arasında eğer böyle hiçbir şeye dayanmayan ve kendi mantığıyla var olan bir din varsa o da bu dindir. Bu dindir; zira ona göre istidlal ve müşahedeye dayanan bir din telâkkisi, tabiatperestlik ve antropomorfizm ile karışmadan, kirlenmeden vâreste kalamaz.

Bütün bir Orta Çağ boyu, ilim ve hür düşünce, bu daraltan, sığlaştıran çemberi kıramamış ve âbâ-i kenâise, yani kilise babalarının yorum ve tefsirlerine boyun eğme mecburiyetinde kalmıştır. Bu karanlık dönemde Hristiyanlık, her yönüyle bütün hayata hâkim olduğu gibi, tâlim ve terbiye üzerindeki baskı ve dayatmalarını da sürdürmüştür. Dolayısıyla da asırlar ve asırlar boyu eğitim- öğretim işi hep, manastır ve kiliselerdeki münzeviler tarafından yürütülmüş ve sadece ruhânî nesiller yetiştirmeye mâtuf hizmet verilmiştir., bu suretle dünya kadar da ilme ve hür düşünceye kapalı insan yetişmiştir. Dahası, kilisenin öğretilerine ters kabul edilen eski-yeni bütün ilim ve felsefe kitapları da yasaklanmıştır.

Bu atmosferden sıyrılıp yeni ufuklara açılabilmek için, ne mücadeleler verilmiş; ne tecritler, teşritler yaşanmış; ne çileler çekilmiş; tarih kaç defa kargaşayla açılmış kargaşa ile kapanmış ve ne hercü merçlere maruz kalınmış..! Upuzun bir zaman dilimini işgal eden bütün bunlardan sonradır ki, yer yer belli ölçüde, hem devlet anlayışında, hem eşya ve hadiselerin yorumunda  hem de din-ilim münasebetlerinde bir kısım değişimler meydana gelmeye başlamış; alternatif de konuşulur olmuş ve bütün bunlar, batılı Rönesansa giden ufukları açmış ve dinî hayattada reforma müsait bir zemin oluşturmuştur.

Orta Çağ’daki bu zıtlıklar, bir yandan âba-i kenaisenin hususî içtihatları ve skolastik anlayışın dar ufuklu ve mücerret ruh eksenli tek buudlu dünyası, diğer yandan da oldukça rasyonel, tecrübî ilimlere açık, ilim aşkı, araştırma arzusu ve yenilik hummasıyla yanıp-tutuşaniar yüzünden yıllar ve yıllar boyu devam edip durdu. Daha sonrada bizde de batıyı aynen kopya eden şabloncular bu iki dünyanın birbirinden ne kadar farklı okluğunu sezemeyerek, oradaki din-ilim çatışmasını olduğu gibi iktibas etmek suretiyle, ilim tarihinin en büyük hatâsını; sonra da, İslam dünyasındaki hakikat aşkının, nasıl bîr ilim ve araştırma aşkına inkılâp ettiğini, bu aşk u iştiyakla, daha hicri dördüncü asrın sonlarına doğru gelirken ne ilim abidelerinin yükseltildiğini görmemekle de, en affedilmez bir günahı  işlemişlerdir. Oysaki batıda, ancak bundan dört asır sonra aynı noktaya gelinebildi ve modern düşünceden, ilimlerden söz edilmeye başlandı.

İşte, modern ilimlerden söz edildiği ve modern çağlara doğru yüründüğü bu yıllarda, Hristiyanlık da iyiden iyiye sarsılmış, güç kaybına uğramış ve âdeta ayakta duracak hâli kalmamıştı. Farklı düşünen nüfus, kilisenin nüfuzunu temelden sarsmış; âbâ-i kenâisenin kozmolojik görüşü yerle bir edilmiş, İlim ve düşünce insanlarının ağzındaki fermuar çözülmüş ve her yerde yenilik melodileri duyulmaya başlamıştı. Her yerde Kopernik’in adından söz ediliyor; ilerleyen yıllarda, Kepler, Galileo aynı alkışları paylaşıyor ve derken Newton’la her şey daha büyülü bir renge bürünüyordu.

İlim ve düşünce hayatındaki bu süreç, az bir değişimle ilâhiyat cephesine de sıçrıyor ve orada art arda değişimler birbirini takip etmeye başlıyordu. Bazı noktalarda birbirlerinden farklı düşünseler de, hem Luther, hem de Calvin ısrarla düşünce hürriyeti üzerinde duruyor, herkesin kendi kendine gerçeği araştırması lâzım geldiğini vurguluyor ve herhangi bir vasıtaya ihtiyaç duyulmadan her ferdin, her yerde Allah’la münasebete geçebileceğinden dem vuruyorlardı ki, o güne kadar bunların en küçüğünü bile ağıza almak mümkün değildi. Ama artık alınıyordu, hem de bunların hepsi birden…

Reform hareketlerinin temelinde, ferdin, vasıtasız olarak Allah’la münasebeti söz konusuydu. Reformculara göre, kul, sorumluluklarını yerine getirirken veya Allah’a yaklaşmak isterken ne kiliseye, ne de kilise babalarının aracılığına ihtiyacı yoktu; o istediği yerde, istediği gibi içini Allah’a açabilir ve O’nunla hasbihal edebilirdi. Aslında bu temel esasta yörüngelenen reform hareketleri, bu ana esasın yanında, plâstik sanatlara, aşırı toplumculuğa ve kilise sultasına da baş kaldırarak, kulun Allah’a ulaşması için bir papazın aracılığına ihtiyacı olmamasından, eldeki İncillerin millî dillere tercüme edilmesine kadar çok renkli pankartlarla temsil ediliyordu.

Yenilikçiler ve onlara karşı olanlar, reformistler ve muhafazakârlar kavgayı büyüttükçe büyütüyor ye âdeta bir muharebe hâline getiriyorlardı. Tabiî bu da gidip din- ilim vuruşmasıyla sonuçlanıyordu. Artık herkes hususiyle de aydın sınıf, bu ardı arkası kesilmeyen kavgalardan bıkmış ve bir çıkış yolu arıyordu ki, Descartes’in çıkışı tam bu bekleyiş dönemine rastlar. Problemi biraz da kilisenin dikkatinden uzak tutarak çözmeye çalışan Descartes meşhur düalizmini ortaya atarak, herkesin elinden bir şeyler alıp ve herkese bir şeyler vermek suretiyle bir ölçüde ortalığı yatıştırıyordu. Ona göre, ilmin kendisine göre bir sahası vardır, o da tabiattır. Bir de hedef ve gayesi vardır, o da tabiî kuvvetlerin mahiyet ve keyfiyetlerinin tespitidir. Tabiî onun bir de mevzuu söz konusudur ki, o da tabii kuvvetler üzerinde tasarruftur. Mebde’den müntehâya, bu noktaya ulaşmanın yolu da matematik ve tecrübeden geçer. Din ise, insan ruhunun, dünya ve mâfihâ ötesi alemlerle meşguliyeti ve bu konuda bir kısım esaslara istinadından ibarettir. Her iki fenomenin, sahası, gayesi, münasebeti, semeresi ve metodları ayrı ayrı olduğundan kendi kulvarlarında kaldıkları sürece, birbirleriyle kavga etmeleri de söz konusu değildir.

Hemen bütünüyle tenkide açık bu mülâhazaların da Descartes, temel düşüncesi itibarıyla, din ile ilim arasındaki münasebeti rasyonalist bir görüşe göre tespit etmeye çalışıyordu. Evet ona göre “Düşünüyorum, öyleyse varım” bedâheti, düşünce ile varlık arasındaki nispeti ifaettiği gibi, insanın Allah ile ve Allah’ın bütün varlıkla münasebeti de aynı bedâhet çerçevesi içinde mütalâa edilebilirdi.

Descartes’in açtığı bu çığır, Spinoza’nın vahdet-i vücûd, hatta vahdet-i mevcûd mülâhazalarıyla daha da rengin ve zengin bir hâl alarak, yıllar ve yıllar sürüp gitti., ve zahiren bu sayede, dinî düşünceye de, ilimlere de esas teşkil eden varlık ve hâdiseler, bir küllî cevherin tezâhürleriymişçesine her şey teke ircâ edilerek din ile ilim arasındaki uçurumlar da kapanıverdi. Aslında bu uçurumlar hiçbir zaman hakikaten kapanmadığı için ilim-din arasındaki uzlaşma da uzun sürmeyecek, bazen açık bazen de biraz kapalı bu tarihî kavga sürüp gidecekti; ve öyle de oldu. Protestanlar işkenceden işkenceye sürüklendi, Kartezyenlerin baş kaldırmaları kilisenin yüreğini ağzına getirdi. John Locke’un aklî ve tecrübî sistemi, yeniden her şeyin sorgulanabileceği mülâhazasını da beraber getirdi. Daha sonra kilisece, işin bütün bütün çığırından çıkması şeklinde yorumlanacak Voltaire, Jean d’Alambert, Diderot, Montesquieu, J.J. Rousseau gibi düşünürlerin dine karşı tavırları ve aklî, tabiî bir dinden bahsetmeleri… gibi hususlar, yeniden eski kavga kapılarını araladı ve hükümetlerle beraber batı toplumu da bir kere daha temelden sarsıldı.

Hele A. Comte’ün üç hâl kanunu, Lamarck’ın transformizmi ve Darvwin’in evolüsyonu, manastırla beraber havrayı, havrayla beraber bütün bir batı ilâhiyat câmiasını allak-bullak etmenin yanında, uzun seneler sürecek öyle bir kavga başlatıyordu ki; Hıristiyanlığın buna dayanması çok zordu; o, ya berraklaşıp özündeki safvete erecek veya bütün bütün sönüp gidecekti. Ne var ki, 1900’lü yıllarda sürpriz bir gelişme oldu; devlet, kilise belli ölçüde birbirinden ayrılarak kavga da bir ölçüde sona erdi. Bundan sonra ne olacaktı?. Din ve ilmin bugüne kadar devam edegelen vaziyetleri bütün bütün değişecek miydi?. Üniversiteler oldukları yerde, kilise de bulunduğu konumda ne kadar sessiz kalacaktı?. Bütün bunları geleceğin tahmincilerine bırakarak şimdilere dönelim.

Günümüzde, ilim ve din arasındaki bu kavga bitmiş gibi görünse de bu, hiçbir zaman bir tarihî vakanın yeniden bir kere daha olmayacağı mânâsına gelmez. Aynı zamanda bu sükûnet ve sessizlik, ilmin her yönüyle hakimiyetini pekiştirmesinden ve Hristiyanlığın da diskalifiye edilmesinden değildir; din fenomeni ve metafizik düşünce, bugüne kadar olduğu gibi, bundan sonra da ayakta kalacaktır. Hususiyle de günümüzde daha bir merak mevzuu ve alâka duyulan bir vaka hâline gelmişçesine. Ancak, din deyince bundan Hristiyanlık kastedilecekse, günümüzde artık bu dinin pek çok yönleri akıl ve pozitif ilimler karşısında -bunların her zaman tarif ve sınırlarının münakaşası yapılabilir- belli olmuştur. Bilim için de her zaman, aynı şeyler söz konusu olabilir. Aslında asırlardan beri süregelen bu tarihi kavganın dinmiş gibi görülmesinin gerçek sebebi de, bu iki fenomenin kendi sınırlarına çekilmiş olmalarında aranmalıdır. Yarınlar itibarıyla, zaman beraberinde ne tür yorumlar getirecek, onu bekleyip göreceğiz…

Fethullah Gülen,” Yeni Bir Bakış Açısıyla İlim ve Din” adlı kitaba yazılan takdim yazısıdır.