“Ben yitirdim yolumu / Yolların günahı ne?” şarkısı münafıklar için bestelenmiş gibidir.  Hep önde görünseler, camiye gittiklerinde ön safları doldursalar, Kâbe’yi tavaf ederken poz verseler de “yitirilmiş bir yolun yolcuları”dır onlar.

Sonra ise 66. âyet-i kerîmede, Allah’ın en büyük lütfu olan hayata, insanın ölüm ile birlikte, en temel korkusu olan yokluğa mahkûm etmeyip, kendisini yeniden kavuşturacağı ikinci ve ebedî hayata işaret etmektedir. Dolayısıyla bütün bu nimetlere karşı insanın nimetin kadir ve kıymetini bilir bir tavır alması, şükür hisleri ile dolması ve nimetlere karşı kadirşinas olması istenmektedir. Ancak Allah’ın insanoğlunun şükrüne ihtiyacı yoktur. Şükreden kendi nefsi lehine şükretmekte, nankörlük yapan da kendi nefsi aleyhine nankörlük yapmaktadır. Zulüm yapmaktan korunabilmesi, zâlim sıfatını üzerinden atabilmesi için insanların yapmaları gerekeni ise Kur’ân şöyle açıklar: “ Allah’ın mükâfatı şu kimseler içindir ki; İnanıp Rab’lerine dayanırlar, Büyük günahlardan ve çirkin işlerden kaçınırlar, Kızdıkları zaman affederler, Rablerinin çağrısına gelirler, namazı kılarlar, İşleri aralarından danışma iledir, Kendilerine verdiğimiz rızıktan infak ederler, Ancak bir zulüm ve saldırıya uğradıkları zaman kendilerini savunurlar. ” (Şura, 42/36-40) Açıkça görüldüğü üzere Kur’ân, yukarıda maddeleştirdiğimiz sıfatları taşıyanlar için mükâfat vaat etmektedir. Ancak zulüm ve saldırganlık sıfatını taşıyanlara da ceza öngörmekte ve onların sakınmalarını amaçlamaktadır. Yani Kur’ân zulme ve zalime asla razı ve taraftar değildir. “ Ancak şunlar aleyhine yol vardır ki, insanlara zulmederler ve yeryüzünde haksız yere saldırırlar. İşte bunlar kınanırlar ve böylelerine acı bir azap vardır. ” (Şura, 42/42.) Görüldüğü gibi zulüm ve zalim kınanmaktadır, ama zulmün karşısına Kur’ân bazı müspet hareketleri alternatif olarak getirmektedir. Kur’ân-ı Kerîm’in genelde zulüm olarak nitelendirdiği davranışlar şunlardır: • Mescidlerde Allah’ın anılmasının yasaklanması,121 • Şahitliğin gizlenmesi,122 • Allah adına yalan uydurulması veya O’nun âyetlerinin yalanlanması,123
(121 Bkz. Bakara, 2/114. 122 Bkz. Bakara, 2/140. 123 Bkz. En’âm, 6/21.)

• Allah’ın âyet-i kerîmeleri okunduğunda yüz çevrilmesi.124 Kur’ân-ı Kerîm’in zâlim karakter karşısında koyduğu müspet karakter ise “muhsin” olmalıdır. Bu husus şöyle belirtilir: “ Onların neslinde muhsin de var, açıkça kendisine zulmeden de. ” (Saffât, 37/113) Ayrıca Kur’ân-ı Kerîm’deki şu âyet-i kerîme de konumuz açısından oldukça ilgi çekicidir: “ Sonra Kitab’ı kullarımız arasından seçtiklerimize miras verdik. Onlardan kimi nefsine zulmedendir, kimi orta gidendir, kimi de Allah’ın izniyle hayırlarda öne geçendir. İşte büyük lütuf budur. ” (Fatır, 35/32) Görüldüğü gibi âyet-i kerîme, insanları “nefsine zulmeden’, “orta giden” ve “hayırlarda öne geçen” diye üç bölüme ayırmaktadır. Demek ki “zulüm” karşılığında insan için iki alternatif görünmektedir. Vasat olma ve hayırlarda yarışma. Diğer yarışmaların ise şahsiyet bozucu bir yanı var. Mağlup olunduğunda hissedilen stres ve bunalım gibi duygular şahsiyeti menfî manada etkiler. Bunun da sebebi bu tür yarışların sunî olmasıdır. Ama hayırda yarış duygusu böyle değildir. Çünkü Kur’ân, insanları fıtrî bir yarışa yönlendiriyor ve karakteri düzeltici bir fonksiyon meydana getiriyor. Bu durumu basit bir misalle biraz daha açmak istiyoruz. Meselâ, muhtaç kişi ya da kuruluşlara yardımda bulunma bir “hayır” ifade eder. Yardım konusu bir cami yapımı içinse, sadece bir tuğla satın alacak kadar maddî destekte bulunanla, en büyük yardımı yapan kişi arasında “yardımda bulunmuş olma” duygusu ya da manevî yönden rahatlama hisleri açısından pek büyük bir fark görülmez. İşte hayırda yarışmanın bu özelliği diğer yarışma çeşitlerinde görülmez. Bunun nedenini hemen herkes fark edebilir.(124 Bkz. Kehf, 18/57.)

Bir spor yarışmasında birincilerin sevinçten, kazanamayanların da üzüntüden ağladıkları çoğu kez müşahede edilen vakalardandır. Söz konusu âyet-i kerîme ile ilgili Kurtubi’den şu nakilleri yapmakta fayda mülahaza ediyoruz: “Nehhas’a göre “nefsine zulmeden”den maksat inançsız kişidir. İbni Abbas da bu âyet-i kerîmeye göre kurtulan iki kısım insandır diyor. O zaman cümlenin Arapça takdiri şöyle olmaktadır: “Kullarımızdan bir kısmı yani kâfir olanlar nefislerine zulmedenlerdir.” Hasan’a göre ise, bir sonraki âyette “cennete girerler” cümlesinde bulunan zamir, muktesit ve sabık bi’l-hayrât için geçerli olup, zâlim kişi bu zamire dâhil olmamaktadır. İkrime, Katade, Dahhak ve Ferrâ’dan gelen bir görüşte ise muktesid, asi mümin; sabık ise mutlak manada müttaki kişidir.

Bu âyet-i kerîme Vâkıa sûresindeki şu âyet-i kerîmelere benzemektedir. “ Ve sizler üç sınıf olduğunuz zaman; sağın adamları, ne uğurlulardır onlar! Solun adamları, ne uğursuzlardır onlar! Ve o sabıklar, (inançta ve amelde duraksamadan) ileri geçenler! ” (Vakıa, 56/7-10) Ayrıca Âyet-i kerîmede “seçtiklerimiz” ibaresi var ki zalim kişinin bu zümreye dâhil olması düşünülemez. Mücahid, nefsine zulmedeni solun adamı, muktesidi sağın adamı, sâbıkı da bütün insanları hayır konusunda geçen kişiler olarak yorumlamaktadır. Bazıları da “cennete girerler” kelimesindeki zamirin, âyet-i kerîmede belirtilen zâlimin kâfir ya da fâsık olmaması şartıyla bütün üç sınıfa şamil olduğunu belirtmektedirler. Bu takdirde mana şöyle olmaktadır: Nefsine karşı zâlim olanlar küçük ve değeri az amelde bulunanlardır. Muktesid ise dünya ve ahirete hakkını verendir. Üsâme b. Zeyd, Hz. Peygamberin bu âyet-i kerîmeleri okuduktan sonra “hepsi de cennettedir” dediğini nakleder.

Ömer b. Hattâb da bu âyet-i kerîmeleri okumuş ve bu âyet-i kerîmeler konusunda Hz. Peygamberin şöyle dediğini nakletmiştir: “Geçenlerimiz geçmiştir. Muktesidimiz kurtulmuştur. Nefsine zulmedenimiz de affolunmuştur.”125 Bu âyet-i kerîme ile ilgili olarak İslâm bilginlerinin görüşleri gökkuşağı renkleri gibi çeşitlidir. Biz bütün bu görüşleri eserinde sıralamış olması açısından yine Kurtubî’den nakletmeyi uygun görüyoruz: “İslâm bilginlerinin zâlim, muktesid ve sâbık hakkındaki görüşleri farklılık arz etmektedir. Âyet-i kerîme her şeyden önce Muhammed (sallallahu aleyhi ve sellem) ümmeti hakkındadır. Sehl b. Abdillah’a göre sâbık âlim; muktesid, müteallim; zâlim ise câhildir. Zünnûn-i Mısrî’ye göre zâlim, Allah’ı sadece dili ile zikreden, muktesid kalbi ile, sâbık da O’nu hiç unutmayandır. Antâkî’ye göre zâlim, sâhib-i ahvâldir. İbn Atâ’ya göre zâlim, Allah’ı dünya için seven, muktesid ukbâ için seven, sâbık da sadece Hakk’ı dileyendir. Ayrıca şöyle de denilmiştir: Zâlim cehennem korkusuyla, muktesid cennet umuduyla, sâbık da sırf rızâsı için Allah’a ibadette bulunandır. Bir başka görüşte ise zâlim, dünyada zühd içerisinde yaşamaya çalışandır.

Çünkü zâhid kişi zühd gayretiyle nefsine zulmetmekte dolayısıyla zâlim olmaktadır. Yine, zâlim belâ anında sızlanan, muktesid belâlara sabreden, sabık da belalardan lezzet alan olarak tarif edilmiştir. Yine, zâlim, Allah’a gaflet içerisinde ve gelenek şeklinde ibadet eden, muktesid ise O’na korku ve ümit içerisinde ibâdet eden, sâbık da O’na mehâbetinden dolayı ibadet edendir. Yine, zâlim, eline mal geçtiğinde infak etmeyip cimrilik eden, muktesid ise kendisine verildiğinde saçan, sabık ise verilmediği halde şükür ve îsarda bulunandır. (125 Kurtubi, a.g.e. , 14/346.)

Yine zâlim, malı ile kendini müstağnî gören, muktesid kendini dinî ile müstağnî gören, sâbık da kendini Rabb’i ile müstağni görendir. Yine zâlim, Kur’ân’ı okuyan ama onunla amel etmeyen; muktesid, Kur’an’ı hem okuyup hem de onunla amel eden; sabık da Kur’an’ı okuyan, onunla amel eden ve bilgilenen kişidir. Sâbık mescide müezzinin ezanından önce giren, muktesid mescide girdiğinde ezan okunan, zâlim ise mescide girdiğinde ezan okunmuş olan kişidir. Bazı ehl-i ilim ise şöyle demişlerdir. Sabık, vakti ve cemaati kaçırmayarak iki fazileti birden elde eden; zalim, namazdan gafil olup da hem cemaatı hem de vakti kaçıran kişidir.

Yine, zalim nefsini seven, muktesid dinini seven, sabık da Rabb’ini sevendir. Aişe radıyallâhu anhâ da diyor ki: Sâbık, hicretten önce Müslüman olan, muktesid hicretten sonra, zalim de ancak kılıç zoruyla Müslüman olandır.”126 İnsanın cehalet vasfı da Kur’ân-ı Kerîm’de birçok yollarla eğitilir. Bunlardan birisi ilmin ve âlimin yüce tutulması, insanların ilme teşvik edilmesidir. Mesela: “ De ki: Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu? ” (Zümer, 39/9) “ Rabbim benim ilmimi artır de. ” (Tâhâ, 20/114) ve “ Yaratan Rabbinin adıyla oku. O, insanı bir kan pıhtısından yarattı. Oku ve öğren! İnsana bilmediklerini öğreten ve kalemle yazdıran Rabb’in Ekrem’dir (en cömerttir). ” (Alak, 96/1-5) gibi âyet-i kerimeler ilim ve ona teşvik konusunda Kur’ân-ı Kerîm’de çok açık bir şekilde beyan edilen âyet-i kerîmelerdir. Üstelik Kur’ân-ı Kerîm’de insanı tefekkür, teakkul, tedebbür ve bunlara müteradif manalardaki hasletlere yani ilme ve bilgiye çağıran diğer Kur’ân-ı Kerîm âyetleri -ki bunların sayısı yedi yüzü geçmektedir- konumuza başka bir misal teşkil eder.(126 Kurtubi, a.g.e. , 14/348-349.)

Kur’ân-ı Kerîm’de dikkati çekecek çoğunlukta gelen ve mukayese belirten “se-ve-ye” kökünden kelimelerin bulunduğu âyet-i kerîmeler ilmi azîz, cehli de zelîl göstermekte, insanın cehalet karakterini ilim ve bilgi noktasına kanalize etmeye çalışmaktadır.127 Meselâ “ Bil ki, Allah’tan başka ilah yoktur. ” (Muhammed, 47/19) âyet-i kerîmesi bize ilmin söz ve fiilden daha önce geldiğini ima etmektedir. Çünkü “bilme” fonksiyonu öne alınmıştır. Şükür ise çok yönlü bir ibadettir. İnsanın nankör değil de “şekûr” yani çokca şükreden ve mümin olması bile Allah’ın azabına büyük bir perdedir. Kur’ân-ı Kerîm’de bu husus; “ Şayet inanır ve şükrederseniz Allah size neden azap etsin? ” (Nisâ, 4/147) şeklinde belirtilmektedir.

Şükür ise nimetlerin artmasına sebeptir.128 Şükreden kendi nefsi için şükretmiş olmakta, nankör olan da sadece kendi aleyhine nankörlük etmiş olmaktadır. Çünkü Allah (celle celâluhû), şükredenin şükrüyle, nankörün de küfrüyle ziyadeleşmemekte ya da noksanlaşmamaktadır. O, Kur’ân ifadesiyle “Ğaniy” ve “Hamid”dir.129 İbrahim peygamber nimetlere karşı çokça şükreden bir kul olduğundan dolayıdır ki Allah tarafından elçilik vazifesi verilmiş, doğru yola iletilmiştir.130 Kur’ân, insanın içine düşmüş olduğu zor durum ve sıkıntılardan dolayı ümitsizliğe düşmesini hoş görmemiş, insandaki bu menfî karakter öğesini “ümitli olma” yönüne kanalize ederek eğitmeyi hedeflemiştir. Mesela Yakup peygamber, oğullarına şöyle bir öğretide bulunuyordu: “ Ey oğullarım! Allah’ın rahmetinden ümit kesmeyin; zira inançsız toplumdan başkası Allah’ın rahmetinden ümit kesmez. ” (Yusuf, 12/87)(127 Bu konudaki âyet-i kerîmeler için bkz.: Secde, 32/18; Maide, 5/100; En’âm, 6/50; Rad, 13/16; Nahl, 16/76; Fatır, 35/19; Zümer, 39/9; Ğâfir, 40/58. 128 Bkz. İbrahim, 14/7. 129 Bkz. Lokman, 31/12. 130 Bkz. Nahl, 16/121.)

Melekler İbrahim peygambere bir çocuğu olacağını müjdeledikleri zaman o buna şaşırmış ve “bana ihtiyarlık dokunmuşken mi beni müjdelediniz” demiş, melekler de; “Sana gerçeği müjdeledik ümit kesenlerden olma!” demişlerdi. İbrahim peygamber de karşılık olarak; “ Sapıklardan başka kim Rabb’inin rahmetinden ümit keser. ” (Hicr, 15/53-55) demişti. Demek ki bırakınız en zor anları, vukuu bize imkânsız gibi görünen anlarda dahi ümitli olma ve ye’se düşmeme zorundayız. Buna karşılık verilen nimetler karşısında böbürlenmeme de önemli bir özelliktir. Kur’ân, böbürlenip şımaranların sonunun genelde helâket olduğunu bildirmekte, üstelik Allah’ın, kurumlu ve böbürlenen insanları sevmediği bazı âyet-i kerîmelerde belirtilmektedir.131

Karun’a büyük bir zenginlik verilmişti. O, bu zenginliğine bakıp böbürlenince kavmi ona: “ Şımarma, Allah şımaranları sevmez. ” (Kasas, 28/76) demişti. Ancak o, süsüne ve debdebesine bakıp mağrur oldu. Bazıları da onun ihtişamına bakıp yerinde olmayı arzu etmişlerdir. Allah, onu da evini de yere batırınca dün onun yerinde olmayı isteyenler “ demek inançsızlar gerçekten iflah olmazlar. ” (Kasas, 28/82) demeğe başladılar. Kur’ân, ahiret yurdunun, yeryüzünde böbürlenmeyenlere verileceğini belirtiyor.132 Öyleyse Allah’ın rahmetinden ümit kesmemek ne derece önemliyse, verilen nimetler karşısında da aşırı bir şekilde ve asıl vereni unutacak bir tarzda böbürlenip şımarmamak da o derece önem arz etmektedir. Kişi, her hadisede vasatı tercih etmeli, ifrat ve tefritten uzak yaşamalıdır. İnsandaki acelecilik vasfı da sabırla eğitilir.(131 Bu âyet-i kerîmeler için bkz.: Nisa, 4/36; Lokman, 31/18; Hadid, 57/23. 132 Bkz. Kasas, 28/83)

Kur’ân Hz. Peygambere ve Müslümanlara sabrı tavsiye etmiştir. “ O halde sen de, peygamberlerden azim ve irade sahiplerinin sabrettikleri gibi sabret, onlar için acele etme. ” (Rad, 13/24; Müminun, 23/111) âyet-i kerîmesi, aceleciliğin velev dinî duygu ve düşünceyle meydana gelmiş olmasını dahi hoş görmüyor. İnsanlara hakikatleri anlatma, duyurma gibi çok temiz, masum hareketlerde acele edilmesi güzel karşılanmıyorsa dünyevî herhangi bir konuda da aceleden kararlar vermek hiç hoş olmasa gerektir. Öyleyse sabır önemli bir vasıftır. Kur’ân-ı Kerîm’de sabredenler övülmüş, Allah sabredenlerle beraber olduğunu birçok âyette dile getirmiştir. Zaten insanlar ahiret mükâfatına da ancak sabır sayesinde ulaşabileceklerdir.133 Bu nedenle Kur’ân dünyayı “el-âcile” olarak adlandırır134 ve bu dünyayı isteyenlere, Kendisinin dilediği kişilerle sınırlı olmak üzere vereceğini beyan eder. Sabır, Kur’ân-ı Kerîm’de genelde salih amel, Allah’ın rızasını umma, namaz ve tevekkül gibi kavramlarla beraber kullanılmaktadır. Bu da bize sabrın aslında bizatihi zor ve güç olduğunu, dolayısıyla salih amel, tevekkül, namaz vb. manevî dinamiklere muhtaç olduğunu hissettirmektedir. Çünkü başa gelen herhangi bir darlık, sıkıntı, musibet vb. şeylerden ötürü insan acele ile reaksiyonlarda bulunur. İşte sabır, insana bir başka bir felaketi getirmesi muhtemel bulunan aceleciliğe karşı alınmış bir önlemdir ve yine Kur’ân-ı Kerîm’in ifadesiyle başa gelen musibetlerden dolayı sabretmek büyük irade isteyen bir fonksiyondur.135 Dolayısıyla daha önce de belirttiğimiz gibi sabır manevî dinamiklere ihtiyaç duyar. Aslında insandaki duygular aşırılığa meyillidir.(133 Bkz. İsra, 17/18. 134 Bkz. Rum, 30/54. 135 Bkz. Lokman, 31/17.)

Bu duygular ister manevî isterse maddî alanda bulunsunlar, vasatı edinmedikçe daima aşırılığa yönelirler. İşte insan, bu negatif uçlardan pozitife yani vasata doğru çekilmediği müddetçe, mesela namaz kılan kendisini çokça namaza verebilme ya maksadıyla gerekirse direğe bağlayacaktır. Oruç tutan kişi de her gün oruç tutmak isteyebilecektir. Bir de aşırılıkların dünyevî olanlarına bakalım. Zengin olmak isteyen daha büyük bir hırsla başkalarının elindekine göz dikecek, başarı hırsı ile dolu olan etrafındaki kişilerin daima zevalini arzu edecek, başkalarına zerre iyilik dokunmasından bile rahatsız olacaktır. Bir örnekle konuyu müşahhas hale getirmek istersek “ümitsizlik” kavramını ele alabiliriz.

Fert, hayattan ya da inançlarından ümidini tam anlamıyla kesme noktasına geldiği anda yaşama mücadelesini de kaybetme noktasına gelmiştir. Yani, ümitsizlik, insanı helâke götüren bir hastalıktır. Kur’ân ise hangi safhada olursa olsun ümitsizliği yermekte ve insanları ümitli olmaya davet etmektedir. İşte bu çağrı, aşırı noktada bulunan ümitsizliği vasata doğru çekmekte, korku-ümit arası bir tutumu tavsiye etmekte, dolayısıyla insanı hayata döndürmektedir. Bu vasata çağrı, insan karakterleri itibarı ile böyle olduğu gibi, kişilerin manevî psikolojik dünyasında da kendisini hayat veren nefesi ile hissettirmektedir. Kur’ân, bütün bu duyguları ve burada yer almamış olan diğerlerini hep bir seviyede tutmaya çalışır. Böyle bir dengeleme hedeflenmeseydi Müslüman şahsiyetler dahi inançsız fertler gibi düşünce ve aksiyonda icabında büyük kitleleri dahi peşinden sürükleyebileceği yanlış ideoloji ve saplantılara maruz kalabileceklerdi.
Bu yazı, Kur’an’da Karakter Eğitimi adlı  (Işık Akademi Yayınları, 2009)kitaptan alınmıştır.

Yıllar var ki milletimiz, bütün müesseseleriyle bir varoluş mücâdelesi içinde çırpınıp durmaktadır. Değişik çizgi ve değişik buudlarda cereyan eden bu mücâdelede, insanımıza gerçek diriliş vâ’deden çaplı hamleler olduğu gibi, onu özünden uzaklaştıran, miyoplaştıran ve başını döndürerek yoldan saptıran gayretler de eksik olmamıştır.

Hemen her zaman bir yanda, ızdıraplı sînelerde, sonsuzdan gelen aydınlık ve esintilerle ortaya çıkan ve milleti ‘ba’sü ba’del-mevt’ e götüren hakîki mücâdele; diğer yandan da his, heves ve ihtirasların bağrında gelişen reaksiyoner, sunî ve yapmacık mücâdele devam edip durmuştur. Yıllar yılı kültürsüz ve görgüsüz bırakılan yığınlar, bu mücâdelenin hakîkisinin yanında yerini aldığı gibi, çok defa, sahtesine aldandığı da olmuş ve yıldız böceğini yıldız; sineği kartal, saksağanı da tavus zannederek, tereddüt ve yanılmalara düşmüştür. Ama; bu yanılmalar kat’iyyen uzun sürmemiştir. O, yeniden toparlanarak kendine gelmiş ve yoluna devam etmiştir.

Evet, Sâmirî’den Müseyleme’ye, ondan da nifak şebekesinin reislerine kadar, peygamberâne tavırlarla ortaya çıkan bilumum yalan ve bâtılın temsilcileri; muvakkaten, cehâlet ve muhakemesizliğe vize ettirdikleri beraatlarla, bugüne kadar cemiyetin çeşitli kesimlerinde varlık gösterip yığınları iğfâl etmişler ise de ışığın tufan-tufan yayıldığı ve karanlığın hırıltıya düştüğü günümüzde, mihrabını bulmuş aydın gönüller için, öyle inanıyoruz ki artık bunlardan hiçbiri bahis mevzuu olmayacaktır. Zîra bugünün insanı, artık kat’iyyen dünün insanı değildir. O, yıldızların kolları arasında sergilenen, Yaratıcı Kudret’in donanma gecesiyle, çocukların havaya saldıkları fişeklerden meydana gelen sunî ışık oyunlarını, birbirinden tefrîk edecek kadar kendinde ve idrâkiyle iç içedir.

Şimdiye kadar insanlık tarihindeki her gerçek diriliş, ölümsüzlüğe ermişlerin ak ikliminde bir tomurcuk gibi belirmiş, sonra da gelişip gitmişti. Nefis
ve benlikleri îtibâriyle başları yokluğa ulaşmış bu dev-âsâ kâmetlerdir ki ne kabirden korkarak geriye durmuş ne de hayat endişesiyle sarsılmışlardır. Korku ve endişe şöyle dursun, dostlara visâl kapısı saydıkları kabri ve ölümü gülerek karşılamış, hatta o yoldaki vesîleleri âdeta alkışlamışlardır.

Onların düşünce dünyalarında, ne varlığa bağlanıp onunla övünme ne de kaybettikleri şeyler karşısında mahzûn olma vardır. Gönülleri ebed melodilerine göre akort olmuş bu olgun ve doygun ruhlar, bütün gökler yıkılsa ve onlar altında kalsalar, ihtimâl ki başkalarına müthiş görünen bu manzara, onlarda sadece hayret ve hayranlık uyaracaktır!

Onlar iç yapıları itibâriyle insanlığın başı üstünde semâ gibidirler; bulutlanınca yağmurla imdâda koşar, açılınca da güneşten huzmelerle… Meyvedâr ağaç gibidirler; kâh çiçekleriyle yüzümüze gamze çakar gönüllerimizi hoplatırlar, kâh meyveleriyle çevrelerine tebessüm yağdırırlar… Bunlardır ki.

Ötelerden gelen sırlarla coşar,
Ellerde meş’ale ha bire koşar,
Derin vâdiler, sarp yokuşlar aşar,
Işık olur meltem olur eserler…

Kendini aşamamış, ruhunda ölümsüzlüğe erememiş derbeder gönüller ise yer yer ölüm ve zevâle takılıp kalırlar; vakit vakit bedenî hazlarında boğulurlar ve zaman zaman da nefsânîlikleriyle târumâr olup giderler. Perspektiflerinde ikbâl hırsı, sînelerinde şöhret arzusu, ruhlarında şehvet hissi ve bencilliğin kurutucu fırtınalarıyla her an hazâna maruz bu tâlihsizler, hep inançsız, hep ümitsiz ve hep karamsar oldukları için, ne peşi peşine sökün edip gelen baharlar ne de yukarılardan akıp gelen nurlar, onların gönüllerinde en ufak bir ümit kıvılcımı meydana getiremez. Ego’nun öldürücü atmosferinde felce uğramış bu bahtsızlar, feleğin çarkları onların hevâ ve heveslerine göre hareket etsin isterler: Güneş arzularına göre doğsun; rüzgâr onların isteklerine göre essin; yağmurlar gönüllerine göre yağsın… Tek kelimeyle, Hakk’ın binlerce hikmeti sussun, onların hevesleri konuşsun dilerler..! Olmayacak şeylere gönül kaptırmış bu serseri ve çocuk ruhlar, hiçbir zaman umduklarını bulamaz, dolayısıyla da bedbînlikten kurtulamazlar. Onlar için;

‘Emeller âdeta kuyu içinde
Hiç erilmezlerin köyü içinde

Varılmaz sâhilin ‘koy’u içinde,
Hicran ve yeis, yürekler pek hissiz,
Düşler kâbuslu, çevre merhametsiz…’

 

Yer-gök farklılığı içinde birbirine zıd bu iki düşüncenin de insanımızın hayatına maya olduğu ve onu kendi rengine göre şekillendirdiği zamanlar olmuştur. Ancak, azim ve inançla gerilmiş ışık süvarilerinin rehberliğinde, toplum, gönlü îtibâriyle, yüksek ideâllere dil beste; rûhu îtibâriyle, mızrabını yemiş tel gibi inim inim; gözleri her zaman güneşin doğduğu iklimde ve dudaklarında ‘seniyye-i vedâ’ türküsü kanatlanıp gitmiştir. Berikilerin arkasında ise fertler ümitsiz, kitle derbeder ve millet de bu titrek ellerde yıkılıp gitmekle yüz yüze, talihsizler yığını olup kalmıştır.

Şimdiye kadar, milletçe yaşadığımız bu iniş ve çıkışları göz önünde bulundurarak, son bir kere daha, omuzumuza alıp bayraklaştırmayı düşündüğümüz diriltici hakikatı belirleyemez ve ona yürekten hizmet edeceklerin imdâdına koşmazsak, yeniden bir düzine fâsit daireler içinde boğulup gitmemiz kaçınılmaz olacaktır.

Yazar: Fethullah Gülen, Sızıntı, Haziran 1984, Cilt 6, Sayı 65

Bu hadis, Resûlullah’ın (aleyhissalâtu vesselam) Müslümanlar arasında Kur’an bilgisinin yayılması için yaptığı teşviklerden biridir.

Allah’ın evi tâbiri öncelikle mescidleri ifâde ederse de ulema, bu fazileti elde etmek arzusuyla, han, kışla, medrese gibi başka yerlerde de toplanılabileceği görüşünü beyan etmişlerdir. Esas olan Kur’an’ın müzâkeresi olduğuna göre bu maksadla evlerde akdedilen meclislerin de aynı şekilde sevablı olacağı söylenebilir.

Sekinet, esas itibariyle vakar, itminan ve mehâbet mânasına gelir. Ancak Kadı Iyaz, burada rahmet mânasında kullanıldığını söyler. Ancak rahmet kelimesi hemen arkadan buna atfedildiğine göre, Nevevî’nin dediği gibi vakar ve tuma’nine şekline anlamak daha uygun düşüyor.

Zikredenlerin anıldığı yüce cemaat büyük meleklerin teşkil ettiği cemaattir, buna Mele-i Â’la da denir. Allah’ın onların yanında anması, Kur ân okudukları için teşrif etmek maksadıyla medh u senâda bulunmasıdır.

Müslim ve Tirmizî nin rivâyetlerinde hadisin sonunda şu cümleye de yer verilir: “Bir kimseyi ameli yavaşlatırsa nesebi hızlandırmaz.”

Bu şu demektir: “Her kim soy ve sopunun şerefine aldanarak hayır ameller işlemede kusurda bulunursa nesebi, onu, amel edenler seviyesine ulaştırmaz.”

Bu hadisin şerhi mahiyetinde olan şu satırlara kulak verelim:

IŞIK EVLER

Işık evler, ışık süvarilerinin kışlaları, hak erlerinin halvethâne ve zaviyeleri, gözlerini ilim ve marifetle açıp-kapayan kudsîlerin varidat iklimleridir. Tadını, havasını, rengini, rayihasını ötelerden alan ışık evler, dünyada, ukbâ yamaçlarına kurulmuş ve fizik-ötesi âlemlerin rasathaneleri gibidirler. Onların aydınlık ikliminde en mübtedî insanlar bile, mikro âlemin en sırlı koridorlarında rahatlıkla dolaşabilir.. ve makro âlemin en girift, en ürpertici derinliklerini bir solukda geçer; geçer de, hareket noktasının aydınlığı sayesinde kara deliklerin merkezine ışıktan tahtlar kurarak inanca açık sinelere tefekkür, ma’rifet ve zevk-i ruhani tayfları salarlar.

Işık evler, hangi şehir, hangi mahalle ve hangi sokakta bulunursa bulunsun, ötelere açık içyapılarının remzi olan kapıları, pencereleri ve binaların ön cephesinden caddeye sarkan cumbaları gibi balkonlarıyla, her zaman emsali evlerden bir kaç adım ötede bulundukları hissini uyarır ve sonsuza açılmaya namzet ruhlar için âdeta birer terminal, birer liman vazifesi gördüklerini hatırlatırlar. Gönül gözleriyle bu terminal ve bu limanlarda dolaşmasını bilenler, gün gelir, ulaşacakları sahillerin rüyalarıyla o kadar mâverâileşirler ki, kâh gözlerini yumar burayı dinler oranın diliyle cevap verirler, kâh oraya ait soluklarla coşar buradan nefeslerle neler neler fısıldarlar…

Işık evler, çevrelerindeki bina yığınları itibariyle, tıpkı hâle içinde yıldızlar topluluğuna nur âyetini tefsir eden bir mehtab veya ebedî nur, ebedî huzur arayanları firdevslere ulaştırma yolunda kurulmuş birer han gibidirler.. dikkatle bakanlar için her zaman, bu ışık yalılarının iç yapıları ve derinliklerinde “Allah onların, (diğer binalardan daha ziyâde) yükseltilmelerine ve (her şeyden yüksek, yüce) isminin oralarda anılmasına, (dört bir yanda gürleyen yasak velvelerine rağmen) izin verdi.. içlerinde sabah-akşam O’nu tesbihlerle yâd eden öyle yiğitler var ki, ne ticâret (ve ticaretteki kazanç cazibesi) ne de alım-satım, Allah’ı zikirden, namazlarını dosdoğru yerine getirmekten ve zekatlarını bihakkın eda etmekten onları alıkoymaz; (zira) onlar kalblerin (mehafetle) gözlerinde (hayret ve dehşetle) döneceği günden korkar (ve tir tir titrerler) ” hakikatinin nümâyan olduğu hissedilir.

Bu evlerde herkes hemen her zaman, tabii, düşüncesinin berraklığı ölçüsünde, hem kendi benliğinin derinliklerinden hem de bütün varlığın ruhundan kopup gelen bir şiiri dinler gibi olur.. ve yine bu evlerde, uyanık her gönül, ışık çağından günümüze kadar uzayıp gelen renk renk ve asırlara sinmiş, pek çok hatıraların, hatıraların bağrında tüllenen hülyaların inşirah veren veya inleten birer nağme haline geldiğini duyar, hisseder.. yer yer hüzünle buruklaşır, zaman zaman da sevinçle kanatlanır; ama mutlaka o sihirli dönemlerin büyüsünün te’sirinde kalır ve mahmurlaşır…

Bu evlerde idrak edilen aydınlık gün ve gecelerin içinde insan adeta, bir saadet rüyası yaşar.. bu büyülü dünyada herşeyi neş’eye, sevince çeviren öyle sihirli anlar ve dakikalar olur ki, insan, buğu buğu dört bir yandan gelip ruhunu saran bayıltıcı mutluluklar karşısında, muvakkaten dahi olsa, dünyada olduğunu unutur ve bu tatlı rüyadan kat’iyyen uyandırılmak istemez.

Bu evlerde, imanı, ibâdeti, duayı, zikri, fikri, uhuvveti, vefayı ötelere ait derinlikleri ile duyup-yaşama bahtiyarlığına erenler, âdeta her an yeniden doğar, baharlar gibi duygularıyla yeşerir, derken çeşit çeşit varidatla dolgunlaşan o kendilerine has hava, bütün gönüllerini bir saadet va’diyle kaplar ve çok defa onların, hayra açık sinelerinde Cennet yaylalarının ferahlatıcı esintileri duyulur.

Bu evlerde, her fecir, bir fetih ve zafer rengiyle tüllenir.. onların her köşesinde, evrad-u ezkâr gülbanklar gibi gürler.. gönüllerde başlayıp, verâlara uzanan yolların tâ öbür ucu görünür.. ve bu evlerin kutlu sakinleri her yeni güne, itmi’nan dolu, lezzet dolu masmavi duygularla uyanırlar.. uyanırlar da, ne faniliğin kırıp-döken, saçıp-savuran fırtınalarını duyar ne de zevalin burkuntulu mırıltılarından müteessir olurlar. Zira, onların dörtbir yanıyla nurlara açık dünyalarında, yokun, yokluğun yeri yoktur. Onların nazarında, yeryüzündeki bütün toplanıp-dağılmalar, gelip-gitmeler, askerin kışlada, talebenin mektepte toplanıp dağılmasından, gelip gitmesinden farksızdır. Toplanırken talim ve terbiye için toplanırlar; dağılırken de bu kışla ve bu mektepte elde ettikleri temiz duygu, nezih düşünce, güzel ahlak, imanlı fazilet ve Yaradan’la irtibatlarının mükâfatını almak için dağılırlar.

Onlar için burada geçirilen günler tıpkı bir temaşa zevki içinde geçirilir; ötelere seyahat da bir sıla iştiyakı ve asıl vatana kavuşma neş’esiyle. Burada kaldıkları sürece, hep iman bağ ve bahçelerinin zümrüt tepelerinde dolaşır; bol bol irfan ve iz’anlarının meyvelerinden yerler.. ötelere davet ve terhis vakti gelince de, bir yeni hayata uyanıyor gibi sevinçle göç eder giderler.

Işık evlerde hava kararıp, gece o sihirli atmosferiyle her yanı sarınca, birdenbire herşeyin dili ve edası değişir; her ses, kalb atışlarının ritmine uyar, her söz bir büyü halini alır.. açık beyan yerini remizlere, işaretlere bırakır.. ve evin içi, sabah saatlerinde güneşe uyanan bir kovana döner.. derken sırlı ve sihirli gelip gitmeler başlar.

Çiçek-kovan arası gelip-giden arılar gibi, ışık almak, ışık vermek ve nurdan düşüncelerle petekler örmek için bu büyülü konup kalkmalar tâ gece yarılarına kadar sürer. Hemen herkesin ruhunda ayrı bir derinlik oyan geceler, ışık evlerin ışık süvarilerine dâhiyane ilhamların kapılarını aralar, onları dâhiyane düşündürür, dâhiyane konuşturur ve onlara, gönüllerine benzeyen yüksek mefkureler, hülyalarına benzeyen renkli arzular aşılar ve sırlarının altındaki en gizli fikirleri ortaya çıkarır. Onları geçmişin hâtıraları ile mest eder ve geleceğin hülyalarına doğru şahlandırır.

Herşeye ledünnî bir lezzetin sindiği ve gönüllerin, güzelliğe, ümide, neş’eye, aşk-u şevke kaydığı teheccüd saatlerinde, gözden gönüle, gönülden tâ fezanın derinliklerine kadar, her yerde karanlıkların bozguna uğradığı ve her yanı ışıktan bir atmosferin sardığı hissedilir. Bu hülyalı mavilikler içinde, evlerde, sokaklarda, yol boylarında göz kırpan ışıklar, yıldızlarla bitevî bir tablo teşkil ediyor gibi uç uca, yan yana gelir ve bu iki dünya arasında gel-gitler başlar.. ve her şey, herkes, âdeta semâvileşir… Herşeyin iç içe girdiği bu masmavi dakikalarda ışık evler, sihirli bir ülkenin büyülü şatoları gibi, semtinden geçenleri içine çağırır, bağrına alır.. onların gözlerine ziya çalar, gönüllerini aydınlatır.. onları, karşı koyamayacakları ma’nâ anaforlarında dolaştırır. . ruhlarına varlığın ve varolmanın güzelliklerini fısıldar.. ve onların vicdanlarına hiç bir zaman te’sirînden kurtulamayacakları ilham esintileri, semâvîlik yüklü sesler ve sözler yüklerler.

Işık evler, gelmiş-geçmiş mukaddes binaların en velûdu, en doğurganı’dırlar; oralarda ışığa uyanan herkes, hemen karanlıkla hesaplaşmaya geçer.. ona karşı kıyam eder ve bu duygusunu da her yerde bir mum yakmak suretiyle hayata aktarmaya çalışır. Bu itibarladır ki, ışık evlerin çoğalıp gelişmesi, tasavvurlar üstü ve hendesîdir. Hatta çok defa, kudsîlerin kudsîlik sınırlarını zorlamaları ölçüsünde hendesî katlanmaların da aşıldığı görülür. Hem öyle bir aşılır ve öyle bir görülür ki, ne asırlık karanlık düşünceler, ne her yerde onlar için bir tuzak kurup bekleyen karanlık ruhlar, ne de onları yakın takibe alan dış kaynaklı sapık zihniyetler, birer tecellî sırrıyla zuhur eden bu aydınlık evlerin çoğalma hızını engelleyemez ve onların önünü kesemez.. nasıl kesebilir ki, onlar Kudret-i Sonsuz tarafından gündüzleri ve ortalık ağardığında nimete şükür duygusu meşcereliğinde, geceleri de nikmetleri aşma seralarında sürekli gelişip çoğalmaya göre proğramlanmışlardır. .. Ortaya çıktıkları günden bu yana, gecelerin en karanlık anları bile, onların sesini kesememiş ve susturamamıştır. Sesini kesmek, susturmak şöyle dursun ışık evler ve ışık evlerin derinliklerinde kendilerini huzura, sükûnete ve itmi’nana salmış bu gönül erleri, o aydınlık dünyalarda hep Hızır’a ait nağmeler dinlemiş ve Cibril soluklarıyla yay gibi gerilmişlerdir. Geceler, sırlı vâridatıyla her zaman onlara bir mûsikî gibi tefsir etmiş ve duygu duygu onların gönüllerine damlamış, sabahlar, birer “ba’s-u ba’de’l-mevt” yeniliğiyle onları kucaklamıştır. Onlar hiçbir zaman mutlak boşluk, mütemâdi karanlık yaşamamış ve hiçbir zaman bitevî sükût ve sürüp giden tevakkufa takılmamışlardır.

Onlar, zamanın sükûtlarla dolu, bunaltıcı ve hummalı günleri altında bile, ruhî rabıtaları sımsıkı, arzu ve emelleri dipdiri, irâdeleri de çelik gibi öyle yiğitlerdir ki, gönüllerinin mağriblerinde de meşriklerinde de her zaman tulû’a açık yaşamış ve varlığın sise-dumana büründüğü, her yanda hazan çağladığı, renklerin, renklerde güzelliklerin ağlayışa kapandığı en buhranlı günlerde dahi en içli, en ledünnî, en zevkli dakikalar yaşamışlardır.

Evet, hazan en gamlı mûsikîlerle coştuğu, coşup gönüllere dolmaya başladığı, insanî duygular itibariyle saadetin talihsizliğe, neş’enin hüzne yenik düştüğü demlerde dahi, onlar iliklerine kadar bir aşk u vuslat ihtiyacıyla tütmüş ve köpürmüşlerdir. Her zaman en tatlı neticelerle noktalanan en güzel saatler onların gönüllerine boşalttıkları parça parça mutlulukların yanında, daha büyük bir saadet ümidini fısıldamayı da ihmal etmemişlerdir. Dolayısıyla da onlar, her an daha derin bir aşk u iştiyak iklimine kaymış ve daha duru, daha canlı bir vuslat ihtiyacıyla coşmuşlardır.(1992 Ocak Sızıntı Dergisi)

Prof. Dr. İbrahim Canan; “Hadis Ansiklopedisi”