Dağlar ve içlerindeki varlıklar Senin mülkünde, Senin kuvvetin ve kudretinle, ilmin ve hikmetinle kullarının emrine verilmiş ve onların ihtiyaçlarıyla doldurulmuştur. Kendilerini bu şekilde vazifelendiren ve emrine itaat ettiren Hâlık’ı takdis ve teşbih ederler.

Resûl-u Ekrem’in (aleyhissalâtü vesselam) talimiyle ve Kur’an-ı Hakîm’inin dersiyle şunu anladım:

Nasıl ki gökler, uzay, yeryüzü, denizler ve dağlar her şeyiyle, içlerindeki bütün varlıklarla Seni tanıyor ve tanıtıyor. Aynen öyle de, bütün ağaçlar ve bitkiler, yaprakları, çiçekleri ve meyveleriyle Seni apaçık bir şekilde tanır ve tanıtır. O ağaçların ve bitkilerin cezbeye kapılmış gibi zikir faaliyetinde bulunan yapraklarından, süsleriyle Sâni’inin isimlerini bildiren ve tarif eden çiçeklerinden, tatlılık ve merhamet cilvesiyle tebessüm eden meyvelerinden her biri; tesadüfe verilmesi hiçbir şekilde mümkün olmayan harika bir sanat içindeki düzenle, o düzen içindeki dengeyle, o denge içindeki süslerle, o süslerin içindeki nakışlarla, o nakışların içindeki güzel ve farklı kokularla ve o kokular içindeki meyvelerin ayrı ayrı tatlarıyla nihayetsiz Rahîm ve Kerîm bir Yaratıcının varlığının vücûbiyetine gözle görülür derecede şehadet eder.

Aynı şekilde, hepsi bir arada, bütün yeryüzünde birlik ve beraberlikle, benzerlikleriyle ve yaratılış mühürlerinin birbirinin emsali olmasıyla, idare edilişlerindeki münasebetle, onlarla alâkalı yaratma fiilleriyle, Cenâb-ı Hakk’ın isimlerinin tecellilerine uygunluklarıyla ve o yüz binlerce varlık türünün sayısız fertlerinin birbiri içinde, şaşırılmadan, aynı anda idare edilmesiyle, Vâcibü’l-Vücûd Yaratıcının apaçık birliğini ve ehadiyetini gösterirler.

Hem nasıl ki, onlar Senin varlığının vücûbiyetine ve birliğine şehadet ediyor. Aynen öyle de, yeryüzünde dört yüz bin milletten meydana gelen canlılar ordusundaki sayısız varlığın yüz binlerce farklı tarzda beslenmesi ve idaresi; şaşırılmadan, birbirine karıştırılmadan, mükemmel bir şekilde yaratılması Senin rubûbiyetinin bir ve benzersiz oluşundaki yüceliğe, baharı bir çiçek kadar kolay yaratan kudretinin büyüklüğüne ve her şeyle irtibatlı olduğuna delildir. Aynı şekilde, koca zeminin her tarafında, sayısız hayvana ve insana, hadsiz yiyecekleri çeşit çeşit, kısım kısım hazırlayan rahmetinin sınırsız genişliğine işarettir. O nihayetsiz faaliyetin, nimetlerin, idarenin, beslemenin ve icraatların kusursuz bir düzen içinde gerçekleşmesi ve her şeyin, hatta zerrelerin o emirlere ve icraata itaat edip boyun eğmesi hâkimiyetinin sonsuz genişliğine kesin bir delildir. Bununla beraber, o ağaçların, bitkilerin, yaprak, çiçek, meyve, kök, dal ve budak gibi her bir varlığın her şeyinin, her vazifesinin bilerek, görerek, faydalara, gayelere ve hikmetlere göre yaratılması, Senin ilminin ve hikmetinin her şeyi kuşattığını açıkça gösterir ve sayısız parmaklarıyla buna işaret eder. Ve onlar, sanatının kusursuz güzelliğini, sonsuz güzellikteki nimetlerinin mükemmelliğini sayısız dille övüp methederler.

Hem bu geçici handa, fâni misafirhanede, kısa bir zamanda ve sınırlı ömürde, ağaç ve bitkilerin elleriyle insana verilen bu kadar kıymetli ihsanlar, nimetler, yapılan fevkalâde masraf ve sunulan ikramlar, şuna işaret, belki şehadet eder: Misafirlerine burada böyle merhamet gösteren kudretli, kerem sahibi Rahîm Yaratıcı, yaptığı bütün masrafı, sunduğu ihsanları, kendini sevdirmesinden ve tanıtmasından gaye olan neticeyi aksine çevirmemek, yani mahlûklarına, “Bize bu nimetleri tattırdı, fakat asıllarını yedirmeden bizi idam etti.” dedirtmemek, ulûhiyet saltanatının kıymetini hiçe indirmemek, sonsuz rahmetini inkâr etmemek ve ettirmemek ve kendisine arzu duyan bütün dostlarını mahrumiyet  yüzünden düşmana çevirmemek için elbette ve her halükârda ebedî bir âlemde, bâki bir memlekette, daimî cennetlerinde sonsuza kadar yaşatacağı kulları için rahmet hâzinelerinden bâki ve cennete lâyık meyveli ağaçlar ve çiçekli bitkiler hazırlamıştır. Bu dünyadakiler ise sadece misafirlere göstermek için numunelerdir.

Ağaçlar ve bitkiler, yapraklarının, çiçeklerinin ve meyvelerinin bütün kelimeleriyle Seni takdis, teşbih ve Sana hamd ettikleri gibi, o kelimelerden her biri de Senin her türlü kusur ve noksandan uzak olduğunu ayrıca ilan eder. Bilhassa meyvelerin benzersiz bir şekilde, etleri çok çeşitli, sanatları çok hayret verici, çekirdekleri harika bir tarzda yapılması, o yemek tablalarının ağaçların eline verilmesi ve bitkilerin başına koyularak canlı misafirlerine gönderilmesi, hal diliyle olan tesbihatlarını, açıkça, sözle ifade derecesine çıkarır. Onların hepsi Senin mülkünde, Senin kuvvetin ve kudretinle, Senin iraden ve ihsanlarınla, rahmetin ve hikmetinle her bir emrine itaat ederler.

Ağaçların ve bitkilerin bütün yapraklarının, çiçeklerinin ve meyvelerinin dilleriyle, o varlıklar sayısınca Senin kusurdan, aczden, ortaklardan münezzeh ve yüce olduğunu bildirir, Sana hamd ve Seni sena ederim.

Resûl-u Ekrem’in (aleyhissalâtü vesselam) talimiyle ve Kur’an-ı Hakîm’in dersiyle anladım ve iman ettim ki:

Nasıl bitki ve ağaçlar Seni tanıyor, mukaddes sıfatlarını ve güzel isimlerini bildiriyorlarsa, aynen öyle de, canlıların ruha sahip kısmı olan insanlardan ve hayvanlardan hiçbiri yoktur ki, bedeninde bulunan gayet muntazam, saat gibi işleyen ve işletilen iç ve dış uzuvlarıyla, gayet ince bir nizam, hassas bir ölçü ve mühim faydalarla mahiyetine yerleştirilmiş kabiliyet ve duygularıyla ve eşsiz bir sanat, hikmetli bir donatma ve dikkatli bir denge içinde bedenine yerleştirilen azalarıyla Senin varlığının vücûbiyetine ve sıfatlarının birer hakikat olarak ortaya çıkmasına şahitlik etmesin.

Çünkü böyle her şeyi görerek meydana getirilen hassas bir sanata, şuurluca, ince hikmete ve her şeyin idaresi gözetilerek sağlanan mükemmel dengeye elbette kör kuvvet, şuursuz tabiat ve serseri tesadüf karışamaz; bu, onların işi olamaz, böyle bir şey mümkün değildir. Bütün bunların kendi kendine meydana gelmesi ise yüz derece muhal içinde muhaldir, akıl dışıdır. Çünkü o durumda her zerrenin; her bir vazifesini, bedenin nasıl meydana geldiğini, belki onun dünyada alâkalı olduğu her şeyi bilecek, görecek, yapabilecek -âdeta ilah gibi kuşatıcı bir ilmi ve kudreti bulunması gerekir, ancak ondan sonra bedenin meydana gelişi tabiata havale edilebilir ve “kendi kendine oluyor” denilebilir.

Bütününün tek elden idare edilmesi, tür ve cinslerinin bir olması ve hepsinin yüzlerinde göz, kulak, ağız gibi temel uzuvlardaki aynılık sayesinde görülen, yaradılış mühründe ortaklık, her bir türün mensuplarının simalarında görülen hikmet damgasında birlik, beslenmede ve yaratılmada beraberlik ve iç içe bulunma gibi keyfiyetlerden hiçbiri yoktur ki, Senin birliğine kesin bir şekilde şahit olmasın. Ve o türün her bir mensubunda kâinata bakan bütün isimlerinin cilvelerinin bulunması, Senin bir ve benzersiz oluşunun içinde ehadiyetine işaret etmesin.

Hem nasıl ki, insanla beraber hayvanların bütün yeryüzüne yayılan yüz binlerce türünün düzenli bir ordu gibi donatılması, talimleri, Senin emirlerine itaatleri, boyun eğmeleri, en küçükten en büyüğe kadar rubûbiyetin emirlerinin intizamla gerçekleşmesi Senin rubûbiyetinin haşmetinin derecesine delildir. Ve gayet çok bulunmakla beraber kıymetli olmaları, mükemmellikleriyle beraber gayet çabuk yaratılmaları, gayet sanatlı olmakla beraber çok kolay yapılışları Senin kudretinin büyüklüğünün derecesini gösterir. Aynı şekilde, doğudan batıya, kuzeyden güneye kadar yayılan, mikroptan gergedana, en küçük sinekten en büyük kuşa kadar bütün canlılara rızıklarını ulaştıran rahmetinin hadsiz genişliğine işaret eder. Her biri, itaatkâr askerler gibi yaradılışlarının gerektirdiği vazifeleri yapması ve yeryüzü her bahar ve güz mevsiminde terhis edilenlerin yerine yeniden silah altına alınmış bir orduya kışla olması yönüyle, hâkimiyetinin sınırsız genişliğine kesin birer delildir.

Hem nasıl ki her bir hayvan kâinatın küçük bir nüshası ve örneği hükmündedir. O canlılar, gayet derin bir ilim ve ince bir hikmetle, iç içe olan kısımları birbirine karıştırılmadan ve ayrı ayrı suretleri şaşırılmadan, hatasız, noksansız yaratılmalarıyla Senin ilminin ve hikmetinin her şeyi kuşattığına tek tek işaret ederler. Aynen öyle de, her biri, birer sanat mucizesi ve hikmet harikası olacak kadar benzersiz ve güzel yaratılışıyla, çok sevdiğin ve sergilenmesini istediğin Rabbanî sanatının son derece kusursuz güzelliğine, bilhassa yavrular, gayet nazlı, nazenin bir şekilde beslenmeleriyle ve heveslerinin, arzularının tatminiyle Senin inayetinin çok şirin cemâline sayısız işarette bulunurlar.

Resül-u Ekrem’inin (aleyhissalâtü vesselam) dersiyle ve Kur’an-ı Hakîm’inin rehberliğiyle anladım ki:

Madem kâinatın seçilmiş en mühim neticesi hayattır, ve hayatın en kıymetli, seçilmiş özü ruhtur, ve ruh sahiplerinin en yüksek, seçilmiş kısmı şuur sahipleridir, şuur sahiplerinin ise en kuşatıcı mahiyette olanı insandır, ve bütün kâinat, hayatın emrine verilmiştir, onun için çalışır, canlılar ruh sahiplerine itaat eder, onlar için dünyaya gönderilir.. ruh sahipleri, insana itaat ve yardım eder, ve insan, yaradılışı gereği Hâlık’ını çok ciddi bir şekilde sever, Hâlık’ı da onu hem sever hem kendini ona her vesile ile sevdirir, hem insanın kabiliyetleri ve manevî donanımı, başka, bâki bir âleme ve ebedî hayata bakıyor, kalbi ve şuuru bütün kuvvetiyle sonsuzluk istiyor, ve dili, sayısız duayla ölümsüzlük için Hâlık’ına yalvarıyor.

Elbette ve her halükârda, Cenâb-ı Hakk’ın o çok seven, sevilen, sevgili ve dost varlığı dirilmemek üzere öldürerek, onu ebedî bir muhabbet için yaratmış iken ebedî bir düşmanlıkla gücendirmesi düşünülemez, bu mümkün değildir! Belki insan, başka, ebedî bir âlemde mutlu bir şekilde yaşayacak olmasının hikmetiyle bu dünyaya çalışmak ve o sonsuz hayatı kazanmak için gönderilmiştir. Ve insanda tecelli eden İlahî isimler, şu fâni ve kısa hayattaki cilveleriyle, bekâ âleminde kendilerine ayna olacak insanın, onların ebedî cilvelerine erişeceğine işaret eder.

Evet, ebedî bir Zât’ın sadık dostu ebedî olmalıdır. Bakinin şuur sahibi aynasının bâki olması gerekir.

Hayvanların ruhlarının bâki kalacağı, Hazreti Süleyman’ın (aleyhisselam) hüthüt kuşu ve karıncası, Salih (aleyhisselam)’ın devesi ve Ashab-ı Kehf’in Kıtmir’i  gibi bazı hususi canlıların hem ruhlarıyla hem vücutlarıyla ebedî âleme gideceği ve her bir türün ara sıra kullanmak için bir tek bedene sahip bulunacağı sahih rivayetlerden  anlaşılmakla beraber; hikmet, hakikat, rahmet ve rubûbiyet de bunu gerektirir.

Bütün canlılar, ruh ve şuur sahipleri Senin mülkünde, yalnız Senin kuvvetin ve kudretinle, ancak Senin iraden ve idarenle, rahmetin ve hikmetinle, rubûbiyetinin emirlerine uyarlar ve fıtrî işlerle vazifelendirilmişlerdir. O varlıkların bir kısmı, insanın kuvvetinden ve üstünlüğünden dolayı değil, yaradılışı gereği zayıf ve aciz olması sebebiyle rahmet tarafından onun emrine verilmiştir. Hal diliyle ve sözle Sâni’lerinin ve Mâbud’larının kusurdan, ortaklardan münezzeh ve yüce olduğunu ilan ederler, O’nun nimetlerine şükür ve hamd ile her biri kendine has ibadetini yapar.

Bütün canlı varlıkların tesbihatıyla Senin her türlü noksandan uzak ve münezzeh olduğunu ilan etmeye niyetlenerek “SUBHANEKE YA MEN CE’ALE MİNEL MAAİ KULLE ŞEYİN HAY”(Ey Canlı olan herşeyi sudan yaratan Zat! Sen ne yücesin) diyorum.

Resûl-u Ekrem’in (aleyhissalâtü vesselam) talimiyle ve Kur’an-ı Hakîm’in dersiyle anladım ve inandım ki:

Nasıl gökler, uzay, yeryüzü, karalar, denizler, ağaçlar, bitkiler ve hayvanlar; tek tek, bütün kısımlarıyla, zerreleriyle Seni biliyor, tanıyor, varlığına ve birliğine şehadet, delâlet ve işaret ediyorlarsa; aynen öyle de, kâinatın özü olan canlılar, canlıların özü olan insan ve insanlığın özü olan peygamberler, evliya, asfiya, onların da özleri olan kalbleri ve akılları müşahede, keşif, ilham ve aklî çıkarımlarıyla, yüzlerce icmâ ve yanlışlığına ihtimal bulunmayacak ittifak kuvvetinde bir kesinlikle Senin varlığının vücûbiyetine, birliğine ve ehadiyetine şehadet ediyor, bunu haber veriyorlar. Mucizeleriyle, kerametleriyle ve doğruluğuna şüphe bulunmayan delillerle bu haberi ispat ediyorlar.

Evet kalblerde, gayb perdesi ardındaki ihtar edici bir Zât’a bakan gayba ait hiçbir his, ilham edici bir Zât’a baktıran hiçbir yanıltmaz ilham.. hakkalyakîn suretinde mukaddes sıfatlarını ve esmâ-yı hüsnânı keşfeden hiçbir kesin inanç, bir Vâcibü’l-Vücûd’un nurlarını aynelyakîn olarak gören, peygamberlerdeki ve evliyadaki hiçbir nuranî kalb.. her şeyin Hâlık’ının varlığının vücûbiyetinin ve birliğinin delillerini ilmelyakîn tasdik ve ispat eden, asfiya ve sıddıklardaki hiçbir nurlanmış akıl yoktur ki; Senin varlığının vücûbiyetine, mukaddes sıfatlarına, birliğine, ehadiyetine ve güzel isimlerine şehadet etmesin, delil ve işaret olmasın…

Bilhassa bütün peygamberlerin, evliyanın, asfiyanın ve sıddık zâtların imamı, reisi ve özü olan Resûl-u Ekrem’in (aleyhissalâtü vesselam), haberlerini tasdik eden hiçbir apaçık mucizesi, doğruluğunu ve hakka riayet ettiğini gösteren hiçbir yüce hakikat, bütün mukaddes ve hakikatli kitapların özünün özü olan Kur’an-ı Mucizü’l-Beyan’ın mutlak tevhide dair hiçbir ayeti ve imana ait mukaddes meselelerden hiçbiri yoktur ki, Senin varlığının vücûbiyetine, kutsî vasıflarına, birliğine, ehadiyetine, isim ve sıfatlarına şahitlik etmesin, delil olmasın ve işarette bulunmasın.

Hem nasıl ki sayısı yüz binlere varan bütün o doğru sözlü haberciler, mucizelerine, kerametlerine ve delillere dayanarak Senin varlığına ve birliğine şehadet eder. Aynen öyle de, her şeyi kuşatan Arş-ı Azam’ın bütün işlerini idare etmekten kalbdeki çok gizli ve küçük hisleri, arzuları ve duaları bilmeye, işitmeye ve cevaplamaya kadar cereyan eden muhteşem rubûbiyetinin derecesini, ve gözümüzün önünde sayısız, türlü eşyayı birden yaratan; hiçbir fiil diğerine, bir iş bir başka işe mâni olmadan en büyük şeyi en küçük bir sinek gibi kolayca yapan kudretinin büyüklüğünün mertebesini icmâ ve ittifak ile ilan ve ispat edip haber verirler.

Hem nasıl ki o zâtlar, bu kâinatı, ruh sahibi varlıklar, bilhassa insan için mükemmel bir saray hükmüne getiren, cinler ve insanlar için cenneti ve ebedî saadeti hazırlayan, en küçük bir canlıyı bile unutmayan, en aciz kalbleri tatmin edip lütuflarıyla sevindiren rahmetinin sonsuz genişliğini ve zerrelerden gezegenlere kadar her türlü varlığı emrine itaat ettiren, hükmü altında tutan, vazifelendiren hâkimiyetinin sınırsız enginliğini haber vererek mucizeleri ve delilleriyle ispat ederler. Aynen öyle de, kâinatı, içinde unsurları adedince risaleler bulunan büyük bir kitap hükmüne geçiren, Levh-i Mahfuz’un defterleri olan İmam-ı Mübîn ve Kitab-ı Mübîn’de her varlığın kaderini kaydeden ve çekirdeklerde her ağacın fihristini, programını ve şuur sahiplerinin başlarındaki hafızalarında hayat hikâyelerini yanlışsız, muntazam bir şekilde yazan ilminin her şeyi kuşattığını gösterirler. Her bir varlığa pek çok hikmet takan, hatta her bir ağaca meyveleri sayısınca neticeler verdiren, her canlıda uzuvları, belki zerreleri ve hücreleri adedince faydaları takip eden, hatta insanın dilini -pek çok vazifeyle beraber- yiyeceklerin tatları sayısınca zevk alabilen ölçücüklerle donatan mukaddes bir hikmetin her şeyi içine aldığını bildirirler. Hem celâlî ve cemâlî isimlerinin bu dünyada misalleri görülen tecellilerinin sonsuzlar sonsuzu olan ahiret âleminde daha parlak bir şekilde devam edeceğini haber verirler. Bu fâni âlemde örnekleri görülen ihsanlarının daha şaşaalı bir surette o saadet yurdunda süreceğine, bekâsına ve bu dünyada onları görüp arzuyla isteyen kullarının ebediyette de onlara eşlik edeceğine, sahip olacağına icmâ ve ittifak ile şehadet, delâlet ve işaret ederler.

Hem başta yüzlerce apaçık mucizesine dayanarak Resül-u Ekrem (aleyhissalâtü vesselam) ve şüphe götürmez ayetlerine dayanarak Kur’an-ı Hakîm, nur saçan ruh sahipleri olan bütün peygamberler, nuranî kalb sahiplerinin kutubları olan evliya ve aydınlanmış akıl erbabı olan asfiya, indirilen bütün suhuf ve mukaddes kitaplarda, çok tekrar ettiğin vaatlerine ve tehditlerine dayanarak.. Senin kudret, rahmet, inayet, hikmet, celâl ve cemâlin gibi kutsî sıfatlarına, icraatına, celâlinin izzetine ve rubûbiyetinin saltanatına güvenerek, keşifleriyle, müşahedeleriyle, ilmelyakîn imanlarıyla ebedî saadeti cinlere ve insanlara müjdeliyorlar. Dalâlet yolundakiler için cehennemin bulunduğunu haber veriyor, buna inanıyor ve şehadet ediyorlar.

Bunca vaadini ve sadık dostlarını, bu kadar sıfat ve icraatını yalanlayıp rubûbiyet saltanatının katî gereklerini, sevdiğin ve onlar da tasdikle ve itaatle kendilerini Sana sevdiren sayısız makbul kulunun hadsiz dualarını ve davalarını reddederek, küfürle, isyanla ve Seni vaadinde yalanla itham etmekle her şeyi kuşatan tarif edilemez büyüklüğüne dokunan, celâlinin izzetine dokunduran, ulûhiyetinin haysiyetine ilişen ve rubûbiyetinin şefkatini müteessir eden dalâlet yolundakileri ve kâfirleri, haşri inkârlarında tasdik etmekten yüz bin derece mukaddes ve sonsuz derece münezzehsin, yücesin! Senin nihayetsiz adaletinin, güzelliğinin ve rahmetinin böyle sonsuz bir zulümden, çirkinlikten uzak olduğunu ilan ediyorum. سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى عَمَّا يَقُولُونَ عُلُوًّا كَبِيرًا  (Allah onların iddialarından münezzehtir, son derece yücedir, uludur. -İsra suresi,17/43) ayetini, vücudumun zerreleri adedince söylemek istiyorum.

O doğru sözlü elçilerin ve saltanatının Hancıları, hakkalyakîn, aynelyakîn, ilmelyakîn suretinde Senin ahiretteki rahmet hâzinelerine, bekâ âlemindeki ihsanlarının definelerine ve saadet yurdunda tamamen ortaya çıkacak güzel isimlerinin harika, benzersiz cilvelerine şehadet ve işaret eder, onları müjdelerler. Ve bütün hakikatlerin kaynağı, güneşi ve koruyucusu olan Hak isminin en büyük parıltısının, büyük haşir hakikati olduğunu -iman ederek- Senin kullarına ders verirler.

Onların hepsi Senin mülkünde, Senin emrin ve kudretinle, iraden ve idarenle, ilmin ve hikmetinle emrine itaat eder ve vazifelidirler. Takdis, tekbir ve hamd ile, kelime-i tevhidi söylemekle yeryüzünü muazzam bir zikir meclisi, bu kâinatı büyük bir mescit hükmünde gösterirler.

Gökleri yıldızlarıyla, yeryüzünü içindekilerle ve mahlûkatı bütün halleriyle hükmü altında tutan kudretinin, iradenin, hikmetinin, hâkimiyetinin ve rahmetinin hakkı için nefsimi bana boyun eğdir ve taleplerimi gerçekleştir!.. Kur’an’a ve imana hizmet için insanların kalblerini Risale-i Nur karşısında yumuşat!.. Bana ve kardeşlerime kâmil iman ve bu dünya hayatında güzel bir son nasip et!.. Hazreti Musa’ya (aleyhisselam) denizi, Hazreti İbrahim’e (aleyhisselam) ateşi, Hazreti Davud’a (aleyhisselam) dağı ve demiri, Hazreti Süleyman’a (aleyhisselam) cinleri ve insanları ve Hazreti Muhammed’e (aleyhissalâtü vesselam) güneşi ve ayı itaat ettirdiğin gibi, kalblere ve akıllara Risale-i Nur’u kabul ettir!.. Beni ve Risale-i Nur talebelerini nefsin ve şeytanın şerrinden, kabir azabından ve cehennem ateşinden muhafaza eyle ve Cennetü’l-Firdevs’te mesut kıl! Amin, âmin, âmin…