Hz. Peygamberin Medine’deki Yahudi ve müşrik (putperest) kabilelerle imzaladığı Medine Vesikası ile imzacı bütün taraflara kendi hukukuna göre yaşama hakkı verilmiştir. Öyleyse, çağımızda da etnik, dini, ideolojik gruplara da kendi hukuklarını seçme özgürlüğünü tanıyarak “bir arada yaşamanın formülü” gerçekleştirilebilir mi?

Bu gerçek Medine Sözleşmesi’nde şu şekilde ifade edilmiştir; “Yahudi’lerin dinleri kendilerine, Müslümanların dinleri kendilerine” denmektedir. Bu, Mekke’de inmiş olan “sizin dininiz size, bizim dinimiz bize” ayetine de paraleldir.

Meselenin Fıkhi ve Dini Boyutu ve İslam’da İçtihad:

Şeriatin emretmediği, yasaklamadığı, sadece izin verdiği bir konuda devlet çağın ihtiyaçlarına göre rasyonel düzenlemeler yapabilir mi? Hatta Şeriatin emrettiği yahut yasakladığı bir dünyevi konuda devlet çağın ihtiyaçlarına göre farklı bir düzenleme yapabilir mi? Bu konuda Hukuk-u Aile Kararnamesinin (HAK)’ın mazbatasında “caizde devletin tasarrufu” savunulurken verilen bir örnek, küçüklerin velileri tarafından evlendirilmesi konusudur. Şeriat buna izin veriyordu. HAK ise küçüklerin evlendirilmesini yasaklamış ve Ulemadan da bir itiraz gelmemiştir. Öyleyse, şeriatin izin verdiği çok eşli evlenmeyi de devletin yasaklaması neden mümkün olmasın?!

Bir diğer örnek ise; eski çağların şartlarında Şeriat köleliği “caiz” saymış, ama çok eşli evlenmede olduğu gibi, “ köleliğin kaynaklarını tahdit edip köle sahibi olmayı zorlaştırarak”, kölelere yeni haklar tanıyarak ve köle azadını büyük sevap sayarak aslında kölelikten arınmayı tavsiye etmiştir. Osmanlıda da kölelik yasaklandığı zaman hiçbir Şer’i itirazla karşılaşılmamıştır. “Caizde devletin tasarruf yetkisi” bakımından Hz. Ömer’in bir düzenlemesi de çok ilginçtir: Kur’anı Kerim, Maide suresinin 6.ayetinde Müslaman erkeklerin Hıristiyan ve Yahudi kadınlarla evlenmelerinin “helal” olduğunu belirtmiştir. Bu ayete rağmen Hz. Ömer, gayrimüslim kadınlarla evlenmeyi yasaklamıştır ve bunu yaparken de başka bir dini kurala değil, sırf değişen sosyal şartlara dayanmıştır.

Hatta Hz. Ömer, ganimet konusundaki Kur’an ayetini, değişen şartları dikkate alarak uygulamamıştır. Bu ayet, “caiz” bile değil, emir niteliğindeydi. Ama Hz. Ömer, yeni dünyevi ihtiyaçları gerekçe göstermiş ve ganimet olarak elde edilen Irak arazisini ayete göre gazilere dağıtmamış, “maslahat”ı, yani kamu yararını gözeterek, ‘ikta’ etmiştir, yani olduğu gibi eski sahiplerine bırakmış ve vergiye bağlamıştır.

Osmanlı Deneyi:

Fatih’in sistemleştirip devlet için bir ‘esas teşkilat hukuku’ kaidesi haline getirdiği “millet” (dini cemaat) “çok hukuklu sistem” idi; her dini cemaat dini yönetim teşkilatına sahipti, kendi dini liderleri tarafından dini kurallara göre idare ediliyordu. Yargı meselesi ve hukuk da dinlere göre farklılaşıyordu. ‘Millet’ denilen dini cemaatlerin ruhani reisleri devlet tarafından atanıyor, cemaatin devletle olan ilişkileri bu kanalla yürütülüyordu.

Fakat tarihin belli laboratuvar şartlarından Osmanlı için bir güç ve sosyal dayanak faktörü olan “millet” sistemi yani çok hukuklu sistem zamanla ciddi sorunların kaynağı olmuştur.

Gerçekten bir dönem itibariyle Osmanlı devletinin geliştirip kurumlaştırdığı dini cemaat özgürlüğü Devlet-I Aliyenin 500 yıllık ömrünün en temel sebeplerinden biridir. Ancak bu durum Fransız ihtilali kebirinin bütün dünyaya yaydığı ulus fikrinin zamanla Osmanlıyı da etkilemesi sonucu “millet” sistemi yani “çok hukuklu sistem” Hıristiyan tebaanın ve diğer azınlıkların ayrı birer ulus olma yolunda hazır bir temel zemin hazırlamış ve Osmanlının parçalanmasında en belirgin faktör olmuştur.

Kapitülasyonlar ve Çok Hukuk:

Osmanlı devletinin tasfiyesi, topraklarının paylaştırılması, Müslüman Türklerin Avrupa’dan atılması… Bu sorunlara Batı siyasi literatüründe “Şark Meselesi” (Doğu Sorunu) denilmiştir.”Şark Meselesi” tabirini ilk defa Çar Aleksandır, 1815’teki Viyana Kongresi’nde kullandı. Napolyon sonrası Avrupa’ya verilecek yeni düzenin konuşulduğu kongrede Çar, “Osmanlı devletinin idaresinde yaşayan Hıristiyan halkın durumuyla ilgilenilmesini” ve böylece “Şark Meselesi”nin bir çözüme bağlanmasını istedi. O günden beri, Osmanlının paylaşılması bu yolda azınlıkların durumu “Şark Meselesi” olarak adlandırıldı.

21 Temmuz 1774’te imzalanan Küçük Kaynarca antlaşması ile Kırım, Osmanlıdan ayrılacak, sözde bağımsız olacak ama Kırım Müslümanları “diyani” bakımdan Osmanlı Halifesine bağlı kalacaklar. Buna karşılık, Osmanlı Ortodoks tebaası ve Ortodoks kiliseleride Rus Çarı’nın “diyani” himayesi altında bulunacaktı. Rusya bu önemli maddeyi kabul ettirerek iç işlerimize tam anlamıyla müdahele zeminini hazırlamış bulunuyordu.

İşte en müşkül bir problem haline gelen bu durumu Cevdet Paşa şu şekilde anlatır; Cevdet Paşa, yabancıların kendi hukuklarına ve mahkemelerine tâbi olması demek olan kapitülasyonların “Devleti Aliyyece” en müşkül bir iş ve alel husus, yargılama bakımından ecnebilerin imtiyazının kabul edilmez bir keyfiyet aldığını belirtir ve örnek verir; “Şahid istenilir ve Şer’iye mahkemeleride Hıristiyanların şahidliği dinlenmediğinden, Bâbıâlinin gayet sakındığı bir şahitlik meselesi meydana çıkar ve bu türlü davalar için ecnebiler Şer’iye mahkemelerine gitmezler.”

Devletin genel zaafının yanında, kapitülasyonların (adli) konsoloslara ve Avrupa’lı büyükelçilere tanıdığı yetkiler ve çok hukuklu sistemden kaynaklanan sorunları, Osmanlı devletinin egemenlik haklarını yok mertebesine düşürmüştür.

Mecelle ve Yargı Birliğine Doğru:

İşte bu müşküllerden sonra Osmanlı devlet adamları kendileri bir hukuk ve yargı birliğine gitme yollarını araştırmaya başlamışlar ve bu meselinin halli için çeşitli tedbirler almışlardır.

Bunlardan ilki klasik İslam hukukundaki “fetva” (doktrin) ve “kaza” (yargılama) sisteminin artık yetersiz kalması, çoğu ihtiyaçlarına cevap vermemesi…Nitekim Mecelle, İslam dünyasında, belli fasıllar ve maddeler halinde düzenlenmiş ilk kanun derlemesi, yani kodifikasyondur; müdevvanat’tır.

İkinci olarak; Kanunların şahsiliği ilkesine, yani şahısların inançlarına dayanan “çok hukuklu sistem” yerine, mülkilik (ülke) prensibine dayanan ve din farkı gözetmeden ‘ülke’deki herkes için geçerli olacak kanun derlemesine (kodifikasyon) ihtiyaç duyulmuştur. Nitekim Mecelle, din ayrımı gözetmeden bütün Osmanlı “vatandaş”ları için geçerli bir kanundur.

Mecelle’de hukuk ve yargı birliğine doğru önemli reformist maddeler getirilmiştir. Bu konuda günümüz İslam hukukçusu Hayrettin Karaman HAK’ın bu özelliğine dikkat çekerek şunları söylemektedir;

“Kararname, kanunlaştırma sahasında olduğu gibi, asrın içtimâi ve iktisadi ihtiyaçlarını karşılamak üzere getirdiği yeni hükümler bakımından da ileri bir merhaleyi temsil etmektedir.”

Nitekim 18 yaşını doldurmamış erkeğin ve 17 yaşını doldurmamış kızın evlenmesi, mahkeme iznine bağlanmıştır. Eskiden küçükleri koruyucu böyle bir hüküm yoktu. HAK’ta çok eşliliğe bir sınırlama olmak üzere, nikah sırasında kadın tarafından kocasına tek eşlilik şartının koşulabileceği hükmünün getirilmiş olması çok önemli bir adımdır. İslam hukukunda yer almayan nişanlılık hükümleri ve nikahtan önce ifa mecburiyeti de hukukumuza ilk defa HAK ile girmiştir.

Bu yenilikleri sayan Karaman diyor ki; “Zamanın değişmesi ile hükümlerinde değişebileceği, devlet başkanın tercih ettiği mezhep hükmünün tatbik edilebileceği gibi kaidelerden istifade edilerek tanzim edilmiş, İslam’ın ruhuna uygun maddelerdir. Çok-eşli evlenmeye sınırlama getirirken HAK’ın dayandığı fıkhi gerekçe, dinin müsaade ettiği (caiz saydığı) bir konuda da devletin yasak getirebileceği düşüncesidir. Buna, “caizde devletin tasarruf yetkisi” denilmiştir.

Patrikhane ve Yargı:

Patrikhane aile hukuku alanındaki yargı yetkisiyle yetinmemiş, Meşrutiyetten hemen sonra, sanki devlet içinde devlet gibi geniş bir yargı hakkına sahip olması gerektiğini savunmaya başlamıştır. Ve İşgal Kuvvetleri: HAK, sadece kanun birliği sağlamakla kalmamış, aile hukuku sahasında patrikhanenin yetkisini de kaldırarak yargı birliğinin sağlanmasında çok önemli bir adımı teşkil etmiştir.

Rum ve Ermeni patrikhanelerinin bu alandaki yargı yetkisi Şer’iye mahkemelerine verilmiş fakat mahkemeler Şeyhülislamlıktan alınıp Adalet Bakanlığına, genel yargı sistemine bağlanmıştır.

Bu durum azınlıkların büyük tepkisini çekmiş ve HAK’ın sonunu hazırlamıştır. Osmanlı savaşta mağlup olmuş İttihat ve Terakki iktidardan düşmüş ve yerine Hürriyet ve İttifak gelmiştir. Bu ortamda işgal kuvvetleri HAK’ı İstanbul’da tümden yürürlükten kaldırırken Suriye’de sadece ruhani reislerin yargı yetkisini iptal eden maddeleri yürürlükten kaldırması önemlidir ve yargı yetkisinin ne kadar stratejik olduğunu göstermektedir.

Sevr Yolunda Çok Hukuk:

1.Dünya Savaşı itilaf devletlerinin zaferiyle sonuçlanınca galipler barış için dayatacakları şartları hazırlamak için Paris’te, Londra’da ve San Remo’da bir dizi konferans düzenlediler. Sonunda ortaklaşa bir karara vararak Sevr antlaşmasına şu maddenin konulması önerilir;

Padişahların gayrimüslim topluluklara “azınlıklara” özel ferman ve beratlarla verdikleri ve 1839 Tanzimat Fermanı, 1856 Islahat Fermanı gibi padişah iradesiyle teyid edilen kilise, okul ve yargı işlemlerine ilişkin ayrıcalık ve bağışıklıkların tekrar verilmesi.”

Lozan’da Adli Kapitülasyonlar:

Kapitülasyonlar Lozan’da çok tartışılmış hatta müzakerelerin kesilmesinde kapitülasyonlar konusundaki anlaşmazlığın çok büyük rolü olmuştur. Çünkü kapitülasyonlar konusu hem ülkelerin büyük iktisadi çıkarları ile ilgiliydi hem Türkiye için yaklaşık bir asırdır mücadele ettiği bir egemenlik sorunuydu.

Lozan’da İngiltere ve Müttefikleri kapitülasyonların artık savunulamayacağını kabul etmişler ama onun yerine İsmet Paşa’nın deyimiyle “adı kapitülasyon olmayan ama kapitülasyonlarda bile görülmemiş hükümler taşıyan” bir rejimi savunurken iki gerekçe ileri sürmüşlerdir:

1.Türkiye’de adalet sistemi kötü, hakimlerin bilgisi yetersiz,

2.Türkiye’de yaşayanlar şeriata dayanıyor eksik ve yetersiz,

Müslüman yasalarına hıristiyanlar tâbi tutulamaz.

Bu iki gerekçeyle İngiltere ve Müttefikleri kapitülasyonlardaki “Konsolos Mahkemeleri” ve adliyedeki “tercümanlar” sultasının kaldırılmasına, bunların yerine “Avrupalı Yargıçların” konulmasını istemektedirler.

Ve Sona Doğru:

Yeni Türkiye’nin liderleri Avrupa’dan bir medeni kanun almayı düşünürken içinde bulundukları ortam şudur: Azınlık temsilcilerinin katıldığı karma komisyonlarda azınlıklar için ayrı kanunlar hazırlanıyor; bu konuda son sözü Avrupalı “üst hakem” söyleyecektir…Avrupalı danışmanlar Türkiye’nin hukuk düzenini incelemek için ülkemize gelmiş, çalışmalara başlamıştır. Bu ortamda Milli Mücadele’nin içinden çıkmış yeni liderler bunlara süratle bir son vermek için din ve mezhepleri ne olursa olsun bütün vatandaşlar hakkında geçerli olacak, batının siyasi müdahelelerine meydan vermeyecek bir medeni kanun düşünüyorlar. Tercihleri İsviçre Medeni Kanunu’dur.

Osmanlı geleneğinde Fransa’dan Ticaret ve Ceza Kanunları alınmıştı. Cumhuriyet döneminde mesela; ceza kanunu İtalya’dan, ticaret kanunu Almanya’dan alındı. Medeni kanun içinde İsviçre medeni kanunu tercümesine başlanmıştır. Bu kanunun tercüme ve kabul edilişi sürecinde azınlıklar dilekçe vererek Lozan’ın 42. maddesindeki özel hukuktan vazgeçtiklerini bildirmişlerdir.

Sonuç:

Tarih laboratuvarının verdiği ders şudur: Bir toplum içinde dini veya etnik azınlıkların “kendi hukuklarına” tâbi olmaları, Roma’nın parçalamasının ardından Avrupa’da daha da yaygınlaşmış, “Romalı Romalı’nın, Gotlu Gotlu’nun yargıcı” olmuştur. Haçlı seferleri sırasında Müslüman ve Hıristiyanlar mütekabiliyet ilkesiyle, kendi ülkelerindeki öteki din mensuplarına “kendi hukuklarına uyma” hakkı tanıdıkları gibi, böyle bir mukaveleye dayanmadan, mesela, Fetihten 60 sene önce Bizans İstanbul’da İslam hukukuna göre yargı yapan bir kadı idaresinde Müslüman cemaat oluşturulmasına ve cami inşasına müsaade etmişti.

İşin özü, o zamanlarda bütün dünyada “kanunların şahsiliği” ilkesinin geçerli olmasıdır. Sosyal ve ekonomik gelişme sürecinde, zamanla “hukukun mülkiliği” yani “ülke”ye göre belirlenmesi ilkesi geçerli olmaya başladıkça, din, ırk farkı gözetmeden ülkenin tümünde geçerli olacak kanunlar gerekmiştir.

Yatay sosyal ilişkilerin fazla yoğun olmadığı eski toplumlarda görülen bu ‘her cemaatin kendi hayatını yaşamasına dayalı hoşgörünün İslam imparatorluklarında son derece geliştiği ve tarihen emsalsiz olduğu muhakkaktır; Farklı dinlere hoşgörü ve cemaat idarelerine dokunmama İslam’da bir dini kural olarak da ifade edildiği için, daha güçlü bir tatbikat bulmuş; Müslümanlar gayrimüslimlere bu hakları tanırken kendi imanlarının gereğini yerine getirmenin bilinciyle davranmışlardır.

Din olarak İslam, bu hoşgörüyü teşvik etmiştir. Fatih, ‘Bosna Rahipleri’ için çıkardığı fermanda, onları rahatsız edecek herkes için Allah’ın lanetini dilemektedir. Müslüman, bir gayrimüslimin ibadet hürriyetine ve cemaat hayatına müdahale ettiği zaman, kendi inandığı dini kurallarını ihlal etmiş olmaktadır. İslam devletlerinde dini hoşgörünün, devrin şartlarına göre, en ileri boyutlarda olmasının temelinde bu iman vardır.

Evet, “Medine Vesikası” gerçekten bir toplumsal sözleşmedir. Ama hem dini olarak hem tarihi olarak İslam’ın yürüyüşünde, gayrimüslimlerin konumu “sözleşme”den çıkarak bir “itaat” statüsü olan “zimmet” (zımnilik) konumuna dönüştürülmüştür.

Tarihin büyük pratiğine baktığımızda, İslamiyet “sözleşme”den bir itaat statüsü olan “zımmi”ye geçmeseydi, büyük İslam imparatorlukları kurulmaz, imparatorluk içindeki güvenliğin sağladığı iktisadi, sosyal ve kültürel ilişkiler, bilimsel faaliyetler gelişmez, yani İslam medeniyeti doğmazdı: Nitekim, gerekli tarihi- kültürel malzeme hazır olduğu halde, İslam imparatorluklarından önce aynı coğrafyada böyle bir müşterek medeniyet hamlesi yaşanmamıştır.

Zaten “sözleşme” statüsü o çağlarda bile yürümediği için, güçlenen İslam devleti “zimmi” statüsü karşılığında artık “itaat” istemiştir.

Ancak tarihi seyir içinde dinler-arası ticari ve sosyal ilişkiler yoğunlaştıkça, “zimmi” statüsünü de ila nihaye sürdürmek mümkün olmamıştır. Teknoloji, ticaret, kültürel ihtiyaçlar nasıl insanoğlunun “klan”ı, “site”yi, “kabile” ve “feodalite”yi aşmasını gerektirmişse, aynı dinamikler belli bir yoğunluğa ulaştığında, dünyevi işlerde “cemaat”I de aşmayı ve hukuk birliğine yönelmeyi “zaruret” haline getirmiştir.

Taha Akyol, Doğan Yayınları

(1) Bu kitap (yazı), Peygamber Muhammed tarafından Kureyşli ve Yesribli mü’minler ve Müslümanlar ve bunlara tabi olanlarla yine onlara sonradan iltihak etmiş olanlar ve onlarla beraber cihad edenler için (olmak üzere tanzim edilmiştir).

(2) İşte bunlar, diğer insanlardan ayrı bir ümmet (câmi’a) teşkil ederler.

(3) Kureyş’den olan Muhâcirler, kendi aralarında âdet olduğu veçhile kan diyetlerini ödemeye iştirak ederler ve onlar harp esirlerinin fidyei necâtını mü’minler arasındaki iyi ve mâkul bilinen esaslara ve adâlet umdelerine göre ödemeye iştirak edeceklerdir.

(4) Benû ‘Avf’lar kendi aralarında âdet olduğu vechile, evvelki şekiller altında kan diyetlerini ödemeye iştirak edeceklerdir ve (müslümanların teşkil ettiği) her zümre (tâife), harp esirlerinin fidye-i necâtını mü’minler arasındaki iyi ve mâkul bilinen esaslara ve adâlet umdelerine göre tediyeye iştirak edeceklerdir.

(5) Benû Hârisler, kendi aralarında âdet olduğu veçhile evvelki, şekiller altında kan diyetlerini ödemeye ve her bir zümre, harp esirlerinin fidyei necâtını, mü’minler arasında iyi ve mâkul bilinen esaslara ve adâlet umdelerine göre tediyeye iştirak edeceklerdir.

(6) Benû Sâide’ler, kendi aralarında âdet olduğu veçhile, evvelki şekiller altında kan diyetlerini ödemeye ve her zümre, harp esirlerinin fidyei necâtını, mü’minler arasındaki iyi ve mâkul bilinen esaslara ve adâlet umdelerine göre tediyeye iştirak edeceklerdir.

(7) Benû Cuşem’ler, kendi aralarında âdet olduğu veçhile, evvelki şekiller altında kan diyetlerini ödemeye ve her zümre, harp esirlerinin fidyei necâtını, mü’minler arasındaki iyi ve mâkul bilinen esaslara ve adâlet umdelerine göre tediyeye iştirak edeceklerdir.

(8) Benû’n-Neccâr’lar kendi aralarında âdet olduğu veçhile, evvelki şekiller altında kan diyetlerini ödemeye ve her bir zümre, harp esirlerinin fidyei necâtını, mü’minler arasındaki iyi ve mâkul bilinen esaslara ve adâlet umdelerine göre tediyeye iştirak edeceklerdir.

(9) Benû ‘Amr İbn ‘Avf’lar, kendi aralarında âdet olduğu veçhile, evvelki şekiller altında kan diyetlerini ödemeye ve her bir zümre, harp esirlerinin fidyei necâtını, mü’minler arasındaki iyi ve mâkul bilinen esaslara ve adâlet umdelerine göre tediyeye iştirak edeceklerdir.

(10) Benû’n-Nebît’ler, kendi aralarında âdet olduğu veçhile, evvelki şekiller altında kan diyetlerini ödemeye ve her bir zümre, harp esirlerinin fidyei necâtını, mü’minler arasındaki iyi ve mâkul bilinen esaslara ve adâlet umdelerine göre tediyeye iştirak edeceklerdir.

(11) Benû’l-Evs’ler, kendi aralarında âdet olduğu veçhile, evvelki şekiller altında kan diyetlerini ödemeye ve her bir zümre, harp esirlerinin fidyei necâtını, mü’minler arasındaki iyi ve mâkul bilinen esaslara ve adâlet umdelerine göre tediyeye iştirak edeceklerdir…

(12) Mü’minler kendi aralarında ağır malî mes’uliyetler altında bulunan hiç kimseyi (bu halde) bırakmayacaklar, fidyei necât veya kan diyeti gibi borçlarını iyi ve mâkul bilinen esaslara göre vereceklerdir.

(12/B) Hiçbir mü’min diğer bir mü’minin mevlâsına (kendisi ile akdî kardeşlik râbıtası kurulmuş kimse) mümâna’at edemez (Diğer bir okunuşa göre: Hiçbir mü’min diğer bir mü’minin mevlâsı ile, onun aleyhine olmak üzere bir anlaşma yapamayacaktır).

(13) Takvâ sahibi mü’minler, kendi aralarında mütecâvize ve haksız bir fiil îkaını tasarlayan yahut bir cürüm yahut bir hakka tecavüz veyahut da mü’minler arasında bir karışıklık çıkarma kasdını taşıyan kimseye karşı olacaklar ve bu kimse onlardan birinin evlâdı bile olsa, hepsinin elleri onun aleyhine kalkacaktır.

(14) Hiçbir mü’min bir kâfir için, bir mü’mini öldüremez ve bir mü’min aleyhine hiçbir kâfire yardım edemez.

(15) Allah’ın zimmeti (himâye ve temînatı) bir tekdir; (mü’minlerin en ehemmiyetsizlerinden birinin tanıdığı himâye) onların hepsi için hüküm ifade eder. Zîra mü’minler, diğer insanlardan ayrı olarak birbirlerinin mevlâsı (kardeşi) durumundadırlar.

(16) Yahudilerden bize tâbi olanlar, zulme uğramaksızın ve onlara muârız olanlarla yardımlaşılmaksızın, yardım ve müzâheretimize hak kazanacaklardır.

(17) Sulh, mü’minler arasında bir tekdir. Hiçbir mü’min Allah yolunda girişilen bir harpde, diğer mü’minleri hâriç tutarak, bir sulh anlaşması akdedemez; bu sulh, ancak onlar (mü’minler) arasında umumiyyet ve adâlet esasları üzere yapılacaktır.

(18) Bizimle beraber harbe iştirak eden bütün (askerî) birlikler, birbirleriyle münâvebe edeceklerdir. (19) Mü’minler, birbirlerinin Allah yolunda (uğrunda) akan kanlarının intikamını alacaklardır.

(20) Takvâ sahibi mü’minler, en iyi ve en doğru yol üzerinde bulunurlar.

(20/B) Hiçbir müşrik, bir Kureyşlinin mal ve canını himâyesi altına alamaz ve hiçbir mü’mine bu hususta engel olamaz (yani Kureyşliye hücûm etmesine mani olamaz).

(21) Herhangi bir kimsenin, bir mü’minin ölümüne sebep olduğu katî delillerle sâbit olur da maktûlün velîsi (hakkını müdafaa eden) rızâ göstermezse, kısas hükümlerine tabî olur; bu halde bütün mü’minler ona karşı olurlar. Ancak bunlara, sadece (bu kaidenin) tatbiki için hareket etmek helâl (doğru) olur.

(22) Bu sahîfe (yazı)nın muhteviyatını kabul eden, Allah’a ve Ahiret Günü’ne inanan bir mü’minin bir kaatile yardım etmesi ve ona sığınacak bir yer temin etmesi helâl (doğru) değildir; ona yardım eden veya sığınacak bir yer gösteren Kıyâmet Günü Allah’ın lânet ve gazabına uğrayacaktır ki o zaman artık kendisinden ne bir para tediyesi ve ne de bir tavîz alınacaktır.

(23) Üzerinde ihtilâfa düştüğünüz herhangi bir şey, Allah’a ve Muhammed’e götürülecektir.

(24) Yahudiler, mü’minler gibi, muharebe devam ettiği müddetçe (kendi harp) masraflarını karşılamak mecburiyetindedirler.

(25) Benû ‘Avf Yahudileri, mü’minlerle birlikte [İbn Hişâm’da bu, ‘ma’a’ (= ile) olarak, Ebû Ubeyd’de ise ‘min’ (= den) olarak zikredilir] bir ümmet (: câmi’a) teşkil ederler. Yahudilerin dinleri kendilerine, mü’minlerin dinleri kendilerinedir. Buna gerek mevlâları ve gerekse bizzat kendileri dahildirler.

(25/B) Yalnız kim ki haksız bir fiil irtikâb eder veya bir cürüm îkâ eder, o sadece kendine ve âile efradına zarar (vermiş) olacaktır.

(26) Benû’n-Neccâr Yahudileri de Benû ‘Avf Yahudileri gibi aynı (haklara) sahib olacaklardır.

(27) Benû’l-Hâris Yahudileri de Benû ‘Avf Yahudileri gibi aynı (haklara) sahib olacaklardır.

(28) Benû Sâ’ide Yahudileri de Benû ‘avf Yahudileri gibi aynı (haklara) sahib olacaklardır.

(29) Benû Cuşem Yahudileri de Benû ‘Avf Yahudileri gibi aynı (haklara) sahip olacaklardır.

(30) Benû’l-Evs Yahudileri de Benû ‘Avf Yahudileri gibi aynı (haklara) sahip olacaklardır.

(31) Benû Sa’lebe Yahudileri de Benû ‘Avf Yahudileri gibi aynı (haklara) sahib olacaklardır. Yalnız kim ki haksız bir fiil irtikâb eder veya bir cürüm îka eder, o sadece kendini ve aile efradını zarardîde etmiş olacaktır.

(32) Cefne (âilesi) Sa’lebenin bir kolu (batn) dur; bu bakımdan Sa’lebe’ler gibi mülâhaza olunacaklardır.

(33) Benû’ş-Şuteybe de Benû ‘Avf Yahudileri gibi aynı (haklara) sahib olacaklardır. (Kaidelere) muhakkak riayet edilecek, bunlara aykırı hareket olmayacaktır.

(34) Sa’lebe’nin mevlâları, bizzat Sa’lebeler gibi mülâhaza olunacaklardır.

(35) Yahudilere sığınmış olan kimseler (Bitâne), bizzat Yahudiler gibi mülâhaza olunacaklardır.

(36) Bunlar (Yahudiler)’dan hiçbir kimse (müslümanlarla birlikte bir askerî sefere), Muhammed’in müsaadesi olmadan çıkamayacaktır.

(36/B) Bir yaralamanın intikamını almak yasak edilemeyecektir. Muhakkak ki bir kimse bir adam öldürecek olursa neticede kendini ve âile efradını mes’ûliyet altına sokar; aksi halde haksızlık olacaktır (yani bu kaideye riâyet etmeyen bir kimse haksız vaziyette olacaktır). Allah bu yazıya en iyi riâyet edenlerle beraberdir.

(37) (Bir harp vukuunda) Yahudilerin masrafları kendi üzerine ve müslümanların masrafları kendi üzerinedir. Muhakkak ki bu sahîfede (yazıda) gösterilen kimselere harp açanlara karşı, onlar kendi aralarında yardımlaşacaklardır. Onlar arasında hayırhahlık ve iyi davranış bulunacaktır. (Kaidelere) muhakkak riayet edilecek, bunlara aykırı hareketler olmayacaktır.

(37/B) Hiçbir kimse müttefikine karşı bir cürüm îka edemez: Muhakkak ki zulmedilene yardım edilecektir.

(38) Yahudiler müslümanlarla birlikte, beraberce harp ettikleri müddetçe masrafda bulunacaklardır. (39) Bu sahîfenin (yazının) gösterdiği kimse lehine Yesrib vâdisi dahili (cevf), harâm (mukaddes) bir yerdir.

(40) Himâye altındaki kimse (cârr), bizzat himaye eden kimse gibidir; ne zulmedilir ve ne de (kendisi) cürüm îka edecektir.

(41) Himâye verme hakkına sahip kimselerin izni müstesnâ, bir himâye hakkı verilemez.

(42) Bu sahîfede (yazıda) gösterilen kimseler arasında zuhurundan korkulan bütün öldürme yahut münâzaa vak’alarının Allah’a ve Resûlullah Muhammed’e götürülmeleri gerekir. Allah bu sahîfeye (yazıya) en kuvvetli ve en iyi riâyet edenlerle beraberdir.

(43) Ne Kureyşliler ve ne de onlara yardım edecek olanlar, himâye altına alınmayacaklardır.

(44) Onlar (= Müslümanlar ve Yahudiler) arasında, Yesrib’e hücum edecek kimselere karşı yardımlaşma yapılacaktır.

(45) Şayet onlar (Yahudiler), (Müslümanlar tarafından) bir sulh akdetmeye veya bir sulh akdine iştirake davet olunurlarsa, bunu doğrudan doğruya akdedecekler veya ona iştirak edeceklerdir. Şayet onlar (Yahudiler), (Müslümanlara) aynı şeyleri teklif edecek olurlarsa, mü’minlere karşı aynı haklara sahip olacaklardır; din mevzuunda girişilen harp vak’aları müstesnâdır.

(45/B) Her bir zümre, kendilerine ait mıntıkadan (gerek müdafaa ve gerekse sâir ihtiyaçlar hususunda) mes’uldür.

(46) Bu sahîfede (yazıda) gösterilen kimseler için ihdas edilen şartlar, aynı şekilde Evs Yahudilerine, yani onların mevlâlarına ve bizzat kendi şahıslarına, bu sahîfede (yazıda) gösterilen kimseler tarafından sıkı ve tam bir muhafazakârlık ile tatbik olunur. (Kaidelere) muhakkak riâyet edilecek, bunlara aykırı hareket olmayacaktır. Ve haksız şekilde kazanç temin edenler, sadece kendi nefsine zarar vermiş olurlar. Allah bu sahîfede (yazıda) gösterilen maddelere en doğru ve en mükemmel riâyet edenlerle beraberdir.

(47) Bu kitap (yazı), bir haksız fiil îka eden veya cürüm işleyen (ile cezâ) arasına engel olarak giremez. Kim ki bir harbe çıkar, emniyette olur veya kim ki Medine’de kalırsa yine emniyet içindedir; haksız bir fiil ve cürüm îkaı halleri müstesnâdır. Allah ve Resûlullah Muhammed himayelerini, (bu sahîfeyi) tam bir sadakat ve dikkat içinde muhafaza eden kimseler üzerinde tutacaklardır.*

(*) Metin Prof. Dr. Salih Tuğ tarafından çevrilmiştir. Bkz. Hamîdullah, İslâm Peygamberi, (5. bsk. İstanbul, 1991), 1: 206-210.