Bende sabırla dinleyecek sizlere bu meseleyi, daha sonra vesilelerle vasıtalarla dinleyeceklere de ulaştıracak şekilde arz edeyim. Müsaadenizle.

Dini hayatımızda senelerimizi, aylarımızı, haftalarımızı, günlerimizi takdir etme meselesi; gökteki kamerledir, ay’ladır. Ay’ın bir zaman göstericisi olarak, bir zamanın müşiri olarak ifadesi bize aynı zamanda bir İzafî zaman değerini veriyor. Bir zaman vardır ki, o zamanda takvimci, ay’dır. Ay’a göre günler, haftalar, aylar takdir edilir. Bir zaman vardır ki, o da Güneşe göre takdir edilir. Ay ve güneş seneleri-biliyorsunuz- birbirinden değişiyor. Zaman İzafî bir şey. Bir zaman vardır ki, Kur’an-ı Kerim – de geçiyor “sizin günlerinizle bin senedir.” Bir zaman vardır ki yine “sizin günlerinizle elli bin senedir.”

Bu en küçük minyatür zaman (Vel kamera kaddernâhu menâzile hattâ âdekel urcûnil kadîm) Menazili kameriyede ayın, Samanyolu içinde zikzaklar çizerek yürüyen güneş ve onun etrafında helezonik hareketiyle yürüyüp giden dünya ve dünyanın etrafında aynı keyfiyette hareket eden ay ve ay’ın bu duruma göre aldığı keyfiyet ve vaziyetler, kamerin bize değişik şekilde görünmesi, ibadet aylarımızın takdiri için takvimcidir.

Bizim için ay, takvimcidir. Hesap değil, güneş değil, Gregori takvimi değil, Justinyen takvimi değil. Kamer bizim için takvimdir. Kamere göre Kurban Bayramı yaparız, yine kamere göre teşrik günlerini yaparız, yine kamere göre Ramazan tutarız, yine kamere göre Ramazan Bayramı yaparız. Onun için Efendimiz (s.a.s) buyurur ki, “Biz ümmî bir cemaatiz. Hesap mesap değil. Ay budur işte “buyurur.

Bundan bir şey anlıyoruz, dikkat buyurun. Ay’ın, bizim aylarımızın, ibadet aylarımızın ay’a göre gökteki ay’a göre vaziyet alması hususunu görüyoruz. Bu işin bir yönüdür, bunu kafanızın bir tarafına yerleştirmenizi istirham edeceğim.

İşin diğer yönü. Ramazan hilalinin, bayram hilâlinin esasen hilâli görmek suretiyle ele alınması hususu;

Acaba astronomik hesaplarla, mesele riyazi olarak mı ele alınmalı, yoksa gökteki ay’a bakarak mı ele alınmalı?

Kur’an “Kim şehri – Ay’ı- görürse -tefsirci – oruç tutsun” diyor. Müneccim hesabıyla hesap edipte Ramazanı tesbit eden değil. “Kim gökte hilâli görürse -hilal faslına da geleceğim, yalnız sabırla dinlenirse- Hilal-i gören oruç tutsun” diyor.

Edille-i Şer’iyye dört ; Kitap,Sünnet, İcma-i Ümmet, Kıyas-ı Fukaha. Kitap, hilali gören oruç tutsun diyor.

Resul-i Ekrem (sas), Buhari, Müslim, Ebu Davud’un Süneni ve Tirmizi’de yığın yığın hadislerde, hususiyle sair kitaplarda bulunanları da Zad’ul Mead’ ın da İbni Cevziyye toplamış. Hemen hemen 100 tane olmasa bile 100 tarik ile rivayet edilen Hadis-i Şeriflerin hepsinde birbirine yakın lafızlar şu istikamettedir;

“Hilali gördüğünüz zaman oruç tutun, hilâli gördüğünüz zaman iftar edin. Eğer bulut vs. gibi görmeğe mâni bir hail olursa Şabanı 30 güne tamamlayın (30 gün yapın)” buyuruyor. Bu kitapta ve Sünnette meselenin anlatılış keyfiyetidir.

Fukaha ve İcma  mevzusuna gelelim: Kütüb-u Fıkhıyye de bil icma şu husus ele alınıyor; Deniyor ki: Ramazan ve bayramların tesbitinde esasen rü’yet-i kamer esastır, müneccim hesabına itibar edilmez. Astronomik hesaplara itibar edilmez. Ne kadar edilmez? İsabet etse de edilmez. Niçin? -dikkat buyurun- Çünkü, şeriat objektiftir. O da ne demek? Avamın havasın anlayabileceği kıstaslarla esasen şer’î ahkâm vaz edilmiştir. 13 asır önce müneccim hesapları ortada yoktu. Greenwich’ten gelen hesaplar yoktu, rasathaneler yoktu, kandilli yoktu, millet rü’yet-i hilalle oruç tutuyordu. Ve bugünde daha nice çöllerde, efendim ormanlar içinde çoban ibni çoban vardır. -Tabir letafetsiz oldu. Çünkü böyle bir Arapça terkip olmaz-. Bu sopasını saplar hemen kuma. Döner hilâle bakar görürse oruç tutar, görürse bayram yapar. Müneccim hesabından haberi yoktur.

Avamında havasın da kullanabileceği bir saat vermiş Allah insanın eline. Bu saat herkesin elinde olabilir her zaman. Ama müneccim hesabı, ancak rasathane kuranlar için olur. İşte onun için fukaha diyor ki bil icma; -kim yani bil icma’- Şafii, Maliki, Hanbeli, -efendim- Hanefi, Sevri, Evzaı, Zührî, daha yüzlercesi diyor ki “Müneccim hesabına itibar edilmez rü’yet esastır’ Biz neye uyuyoruz? Kitap, sünnet, icma-ı ümmet, kıyas-ı fukaha. E kitap böyle derse, hadis böyle derse, fukaha da kitabın da böyle derse; aksini iddia etmeğe mesağ yoktur artık. İddia etmek mümkün değildir.

Sabrınızı tüketmeyeyim, arz edeceğim inşallah. Tereddüdünüz kalmayacak.

Yalnız Şafii mezhebinden Hafız Sübki var. Zehebi’nin tilmizi. Şafii usulüne göre de eser yazan bir zat. Şafiiler için büyük bir imam. Sadece şaz olarak bu zattan rivayet edilen bir husus var. Diyor ki; ”Müneccim hesabiyle -astronomik hesaplarla bizim takvimler gibi- Bir insan kendisi bunu tesbit ederse oruç tutabilir, bayram yapabilir. Umum olmaz bu. Birde sadece o şahsa itimad eden bir ikinci şahıs yapabilir, üçüncüsü yapamaz” diyor. Bu kadar şaz bir fetvası var. Ama bakın;

Yine Şafiilerin bir imamı olan İbn-i Hacer-ül Heytemi, -Fetavayi Kübra sahibi, mekkî  fetevanın sahibi-, Hafız Sübki’ yi çok ağır bir dille ele alıyor. Diyor ki; ” Devri Risalet Penahtan bu güne kadar, Hafız Sübki’nin ifade ettiği gibi, rü’yeti esas olarak ele almayıp ta astronomik hesaplarla, Ramazan ve bayramları tesbit etme meselesini iddia eden ikinci bir şahıs çıkmamıştır. Bu bidatkâr imam, neye dayanarak böyle iddia ediyor bilemiyorum. Buna binaen Hafız Sübki’nin sözü -bu mevzudaki sözü- fu- kahanın bil icma olan fetvaları karşısında merduttur.” Diyor. İsterseniz rü’yet-i hilâl bahsinde Fetavayi Kübra’ya bakın var. 4 ciltlik Fetavayi kübra herkeste bulunuyor.

Hanefi mezhebinde ise, bu mevzuda aksini ifade eder bir tek kelime yoktur. Müneccim hesabıyla olur diye.

Bu işin bir yönü. Bunu da inşaallah anladıksa fukahaya göre astronomik hesaplarla yüzde 100 isabetli dahi olsa Ramazan tutulmaz. Şeriat; şeriatı usule göre ümmiyedir. Ahkâm objektif olarak vaz edilmiştir. Avam ve havas herkes istifade edecektir. Öyle ise rü’yet-i hilale göre olacaktır ki, Efendimiz (sas) de öyle buyurmuşlardır.

Burada yalnız devrimizin fukahasını, müftilerini aldatan bir husus var: IHTÎLAF-I METALİ meselesi.

İhtilaf-i metali ne demek?

–Metali’, medle’den geliyor. Medle ; ay’ın doğduğu, doğuşu doğduğu yer demektir. Tulu’ ettiği yer demektir. İhtilafı metali’ şöyle olur malum;

Küre-i arz diyoruz. Yani küre. Bu küre eskilerin ifadesiyle ARZ VE TUL daireleri ile bölünmüştür. Yenilerin ifadesiyle de MERİDYEN ve PARALEL. Belli dairelere ayrılmıştır. Bu dairelerin her birinde,-dikkat buyurun- ay’ın görünüş zamanı başka olur. Mesela; Berlin’de bu saatte ay görülüyorsa şayet, Berlin’den sonra ki bir memlekette daha büyük görünecektir. Ve Berlin’den evvelki bir memlekette şayet yeni teşekkül etmeğe başlamışsa görülmeyecektir. İşte bu değişik yer dilimlerinde, değişik zamanlarda, değişik keyfiyette görülmesi durumu, ihtilaf-ı metali mevzusuna giriyor.

Diyorlar ki; “Herkes kendi memleketinde ay’ı görür ona göre oruç tutar .” Bu hadisi İbn-i Abbas ve Hz. Aişe rivayet ediyorlar. Fakat senedinde zaaf var, bu hadisin. Hanefi fukahası müteahhirin İbn-i Abidin dahil, “ihtilaf-ı metali’le evla olan, alem-i İslâmın bir yerinde Ramazan ilan edilince diğer yerlerinde de tutmalı, fakat ihtilafı metalide itibar edilir” der İbn-i Abidin.

Yani ay’ın belli yer dilimlerinde belli zamanlarda görünmesi itibar edilerek, Türkiye’de görülen ay’a göre Türkiye’de oruç tutulması, Avrupa’da görülen ay’a göre Avrupa’da oruç tutulması derler. İhtilaf-ı metali.

Esasen evvela şunu arz edeyim; Bu cumhuru fukahaya ters bir şeydir.

Saniyen; dayandığı hadis zayıftır, hadis kriterleri bakımından.

Salisen; İhtilaf-ı Metalii anlamak, eski devirlerde yeri satıh halinde görenlerin anladığı gibi olmaması gerektir.

Eski devirde ihtilaf-ı metalii anlıyorlardı. Şam’da hilal görülürse Türkiye’de görülmez. Mısır’da görülürse Türkiye’de görülmez. Niçin? Küreyi arz bir satıhtı. Düz bir satıhta öyle anlayabilirler.

Vakıa 8 asırdan beri 9 asırdan beri küre-i arzın küreviyeti anlatılmaktadır. Meselâ; Fahrüddin-i Razi 8 asır evvel yazdığı tefsirin (Ellezî ceale lekumul arda mehden ) ayetinde;” küre-i arz küredir ve dönüyor” diyor. Ondan daha evvel olan Zemahşeri 8-9 asır evvel yazdığı tefsirde (Ellezî ceale lekumul arda firâşen) Sure-i Bakara’ daki, bakın tefsire “küre-i arz küredir ve dönüyor’. Kopernik’ten çok evvel Galileo’ dan çok evvel söylemişler.

6-7 tane tefsir bu mevzuda kemal-i ciddiyet ve hassasiyetle anlatıyorlar bu mevzuu. Döndüğünü ve hareket ettiğini. 9 asır evvel yazılmış tefsir.

Küre-i arz küredir. Küre-i arzın küreviyetine göre satıh değil yani. İhtilaf-ı metaliî öyle anlıyalım. Küreviyetine göre şayet Kahire ile İzmir aynı dilimde bulunuyorsa, aynı anda hem Kahire’de hem de İzmir’de hilal görülür. Bu mesele başka türlü anlaşılmaz. Erzurum ile Suriye aynı yer diliminde bulunuyorsa aynı an da görülür.

Ama bakın bizim ihtilaf-ı metali’ anlayışımız çok komiktir. Komiktir diyorum şer’i meseleyi anlatırken. -Niye komiktir? -Şöyle komiktir.

Mardin’in bir köyünün yarısı Irak’ta kalmış, yarısı bizde kalmış. Suriye’nin bir köyünün yarısı Suriye’de kalmış, yarısı bizde kalmış. İhtilaf-ı metali’ diye köyün yarısı iki gün evvel tutuyor, yarısı da iki gün sonra tutuyor.

Güler misiniz ağlar mısınız bu ihtilaf-ı metali’ anlayışına? İhtilaf-ı metali’ bahis mevzuu ise, Türkiye’nin hepsinde aynı gün oruç tutulması hatalıdır. Niçin? Kars’la Edirne arasında yer dilimleri var. Esas burada bölmek lazım. Sen radyodan ilan edip oruç tutun diyemezsin. Eğer ihtilaf-ı metaliye göre ise o dilimde tutan ayrı gün, o dilimde tutan da ayrı gün tutması lâzım. Anladınız mı meseleyi. Çok basit bir şey. Bu da işin bir şıkkıdır.

Bir yerde ilan edildi mi tutulur, itibar edelim ihtilaf-i metalii. Fakat coğrafi durumuna göre yerini itibar edelim. Mutike olmayalım, güldürücü olmayalım.

Rabian; Astronomik hesaplar yanlış. Yanlış. İngiltere’de yapsa yanlış, Türkiye’de yapsa yanlış. Neye göre yanlış? Yani ben burada dururken rasathanenin başında değilim, önümde büyük bir teleskop yok. Gözetmiyorum çok rahat yanlış diyorum. Neden? Ezbere konuşmaz ki insan. Şundan dolayı yanlış;

Bize göre kameri günün tesbiti ile astronomi adamlarına göre kameri günün tesbiti arasında fark vardır. -Bak şimdi-Bağışlayın-Hilâl arz ettim. Kamer, menazili kameriyede hareket ederken, bittiği noktada çok ince bir ip olarak teşekkül etmeğe başlar. İnce bir ip olarak.

Düşünelim ki, meselâ. Saat sabah 7.00, Kars’ta hilâl teşekkül etmeğe başladı. Kars’tan Edirne ufkuna gelinceye kadar 4 saat geçti. Bu 24 saatte 4 saat bir gelişme kaydetmiş olacaktır. Yani biz bu hilâle ne diyoruz? 0,1 veya 0,2 bir hilâl diyoruz değil mi? Fakat yine hilâl. Bir insan keskin gözüyle bu 0,1 yani 24 saat üzerinden geçmemiş hilâli görse, buna yine hilâl diyecektir. Ama 0,1; 0,2; 0,3; 0,4… ;10 tam hilâl. Yani 24 saatlik ömrü olan bir hilal tam günlük bir hilâldir.

Astronomide -isterseniz sorun- hilal üzerinden 24 saat geçmeden hilâl saymazlar. Fark oradan çıkıyor. Meselâ; Bugün saat 12 de teşekkül etmeğe başladı öğlende hilâl. Akşam biz, 6 saatlik bir hilâli görürüz. Hilâli gördük diye oruç tutarız.

Astronomi adamları bakarlar, derler ki; bunun üzerinden 24 saat geçmediği için buna hilal denmez. Ne denir buna? hilalin parçası… 24 saat geçmesini beklerler, hâlbuki 24 saat değil, 6 saatlik hilâl vardı. Ertesi gün saat 24:00’de hilâle bir diyecekler onlar. 30 saatlik hilâle 24 saatlik hilâl diyorlar onlar. Anladınız mı farkı?

Türkiye’de sittin sene oruç tutulsa hep bu hilâlin 0,1; 0,2 ; 0,3 olduğundan ötürü, bizde hep bir gün yenecek, onlarda ise tam tutulacaktır. İşin sırrı burada.

Şeriat bize hilâli görmenize göre oruç tutun derken, demiyor ki siz hilalin 0,1; 0,2; 0,3; 0,4 ünü demiyor. İstersen birini görürsün, istersen ikisini, istersen yarısını, istersen bütününü görürsün, neresini görürsen gör oruç tutacaksın. Çünkü rü’yete bağlamıştır.

İşte böyle astronomik bir yanlışlıktan ötürü Alem-i İslam’da fahiş bir hata oluyor. Takvimle hareket eden maarif memleket ve birde Türkiye bu hatayı irtikab ediyor, maalesef.

Birde, hem nasıl bir.

Hamisen: Türkiye’de iddia ediyorlar. Diyorlar ki; Türkiye’nin hesapları doğrudur. “Sonra hacca gidiyorlar. Bu senede gitmişlerdi. Bir sürü hocalarımızla beraber, muhterem zevatla beraber, iki gün evvel Arafat’a çıkıldı. Efendimiz buyuruyor ki;

“Hac Arafat demektir.” Yani Arefe günü Arafat’ta bulunmazsa bir insan haccı bedava. Ertesi sene bir daha gidecek.

Şayet, Türkiye’de hilâlin takvime göre oluşu-doğuşu doğru ise, oradaki yanlıştır. Niçin burada ısrar edipte orada Arafat’a beraber çıkıyorlar?  Anlayalım bunu. Oradaki doğru ise buradaki inhiraflarının manası nedir? Niçin (dual) görünüyorlar? Niçin riyakârlık. Neden iki milleti idare etmek birden? İşin doğrusu bir olur.

Bir şey, bir doğru şey bir tane olur. İki tane olmaz. İki yönü olmaz onun. Bu sene ise Arefeden iki gün evvel Arafat’a çıkıldı. Ve burada “ille de bizimki doğrudur “diyenlerde çıktılar, beklemediler. Yani “iki gün sonra çıkarız, bizimki doğrudur.” diye çıktılar.

Bundan anlaşılıyor ki; Türkiye’ de bu mesele bir inadın kurbanıdır.

Muhterem Fethullah Gülen Hocaefendi’nin eski yıllardaki soru-cevap bant deşifresidir.

• Dermanı derdin içinde aramak lazım. Kalbi tetikleyen ve gözü açan dert, dermandır. Bu manayı dile getiren çok güzel sözler vardır: Bunlardan biri şu mısralardır: “Derd-i derunuma derman arardım / Dediler ki: Derttir dermanın senin / Dergâh-ı dildare kurban arardım / Dediler ki: Canın kurbandır senin.”
• Hakka hizmet yolunda bulunan insanların öncelikle şu realiteyi kabul etmesi gerekir. Dün olduğu gibi bugün de kin, nefret, haset ve çekememezlik gibi kötü hasletlere sahip insanlar, paranoyak ruh hâliyle, kendileri gibi düşünmeyen kesimleri düşman ilân edecek, sürekli sağa sola saldıracak, çıkarlarını koruma adına da çeşit çeşit şenaat ve denaatleri işleyecektir.
• Fakat adanmış ruhlar, tam bir tevekkül ve teslimiyet içinde sürekli Cenâb-ı Hakk’a sığınmalı, bütün faaliyetlerini O’na (celle celâluhu) bağlı götürmeli, daima Güller Gülü’ne (sallallâhu aleyhi ve sellem) müteveccih bulunmalı, her türlü kötülük ve engellemeye rağmen bütün insanlığı kucaklayacak şekilde engin bir vicdanla sarsılmadan hak bildikleri yolda yürümeye devam etmelidirler.

Allah’ın emirlerini tutup yasaklarından kaçınmak suretiyle O’nun azabından korunma cehdine “takva” denir.

Soru: Kur’an-ı Kerim’de, orucun farz oluşu anlatılırken, “Ey iman edenler! Oruç, sizden öncekilere farz kılındığı gibi size de farz kılındı ki, (nefsinizin gayrı meşrû ve aşırı arzularına karşı) Allah’ın koruması altına girip takvaya ulaşabilesiniz.” (Bakara, 2/183) buyuruluyor. Fezlekede “takva”nın nazara verilmesinden hareketle Ramazan, oruç ve takva münasebetini lütfeder misiniz?

• Takva, vikaye kökünden gelir; vikaye de gayet iyi korunma ve sakınma demektir. Şer’î ıstılahta takva, “Allah’ın emirlerini tutup, yasaklarından kaçınmak suretiyle O’nun azabından korunma cehdi.” şeklinde tarif edilmiştir.
• Bir de takvanın oldukça şümûllü ve umumî mânâsı vardır ki, şeriat prensiplerini kemal-i hassasiyetle görüp gözetmeden, şeriat-ı fıtriye kanunlarına riayete; Cehennem ve Cehennem’i netice veren davranışlardan kaçınmaktan, Cennet’i semere verecek hareketlere; sırrını, hafîsini, ahfâsını şirkten, şirki işmam eden şeylerden koruyup kollamaktan, düşünce ve hayat tarzında başkalarına teşebbühten sakınmaya kadar geniş bir yer işgal eder.

İster iman, İslam, ihsan mevzuunda isterse de hizmet konusunda iki günü eşit olan aldanmıştır.

• Kur’ân-ı Kerim, يَۤا أَيُّهَا الَّذِينَ اٰمَنُوا اٰمِنُوا buyuruyor. (Nisâ, 4/136) Bu ayet-i kerimede “Ey iman edenler!” buyurulurken mazi kipi kullanılıyor. Fiillerde, teceddüt esastır. Bu açıdan burada mü’minlere yönelik olan hitap şu şekilde anlaşılır: “Ey imanını yenileyerek iman eden insanlar!” Fakat böyle olmakla birlikte, Cenâb-ı Hak bunun arkasından yine اٰمِنُوا “Yeniden bir kere daha iman edin” buyuruyor. Demek ki, insanın sürekli imanını kontrol etmesi, mârifet ve muhabbet açısından sürekli kendisiyle yüzleşmesi gerekiyor.
• Aslında herkes hem de her sabah gözlerini açarken yeni bir günün idrakiyle, dinini yeniden bir kere daha duymalıdır. Bugün ruhta, kalbde, histe duyulan din dünkü olmamalı. Yarın da bugünkü olmamalı. Öbür gün de yarınki olmamalı. Her gün ama her gün daha derin olmalı. Zât-ı Ulûhiyet ve eserleri vicdanda daha engince duyulmalı. Efendimiz’in (sallallâhu aleyhi ve sellem) “İki günü müsavi olan aldanmıştır.” beyanı bu açıdan da çok önemlidir. Buna göre ister iman, İslam, ihsan mevzuunda isterse de hizmet konusunda iki günü eşit olan aldanmıştır.

Oruç, sizden öncekiler için bir vazife olarak yazıldığı gibi size de farz kılındı.

• Levh; yassı, düz, üzerine yazı yazılabilecek bir cisim demektir. “Levh-i Mahfuz”; Allah tarafından üzerine maddî-mânevî, canlı-cansız her şeyin kayıt ve tesbit edildiği mânevî bir levha veya bütün bu hususlara bakan ilm-i ilâhînin bir unvanı kabul edilegelmiştir. Onun için herhangi bir tebeddül, tagayyür söz konusu olmadığından ötürü ona “Levh-i Mahfuz” denmiştir.
• Ulema, Levh-i Mahfuz’un yanında, يَمْحُوا اللهُ مَايَشَاءُ وَيُثْبِتُ وَعِنْدَهُ أُمُّ الْكِتَابِ “Allah dilediğini mahv u isbat eder ve ana kitap (Ümmü’l-Kitap) O’nun nezdindedir.” (Ra’d, 13/39) âyetinin delâletiyle, bir de “Levh-i Mahv u İsbat”tan bahsederler.
• Oruçtan maksad, Allah rızası, nefsin terbiyesi, irâde eğitimi ve takvadır. Oruç tutan insan Allah’ın bir emrini yerine getirdiği gibi, kötülüklerden kaçınma ve yasaklardan uzaklaşma konusunda kendine hâkim olmayı öğrenir. Bundan dolayı, geçmiş milletlerin üzerine de oruç farz olmuştu ve o, her dinin temel rükünlerinden birisiydi. Belki sadece orucu tutma keyfiyetinde bir kısım farklılıklar vardı.
• Allah Teâlâ’nın orucu bize farz kıldığı gibi bizden öncekilere de farz kıldığını beyan buyurması, ilahi emirlerin temel ve gaye bakımından birliğini iş’âr etmek; ayrıca bu farzın önemini belirtmek; onun bir ceza değil insanların menfaatine bir emir olduğunu bildirmek ve yerine getirilmesi için teşvik etmek sadedindedir.

Oruç, takvaya yürüme yolunda bir köprüdür.

• Her şeyin başı ve esası olan “hidayet”in kaynağı, başta Kur’ân-ı Kerim, sonra da Rasûl-i Ekrem Efendimiz’in (sallallâhu aleyhi ve sellem) söz, fiil ve davranışlarını ihtiva eden Sünnet-i Sahiha’dır. Nitekim Bakara Sûresi’nin ikinci âyetinde, ذٰلِكَ الْكِتَابُ لَا رَيْبَ فِيهِ هُدًى لِلْمُتَّقِينَ “İşte Kitap! Şüphe yoktur onda.” beyanıyla Kur’ân’ın potansiyel olarak müttakiler için bir hidayet kaynağı olduğuna dikkat çekilmiştir. Üçüncü ve dördüncü âyetlerde müttakilerin özellikleri sayıldıktan sonra beşinci âyette أُولٰئِكَ عَلَى هُدًى مِنْ رَبِّهِمْ “İşte bunlardır Rabbileri tarafından doğru yola ulaştırılıp hidayet üzere olanlar.” buyrulmak suretiyle tekrar hidayete vurgu yapılmıştır. Ayrıca burada Kur’ân-ı Mu’cizü’l-Beyan’dan hakkıyla istifade etmenin temel şartı olarak takva sahibi olma zikredilmiştir ki, hidayet ve takva arasındaki ilişkiyi göstermesi açısından dikkat çekicidir.
• Oruç, takvaya yürüme yolunda bir köprüdür; namaz ayrı bir köprüdür, zekat ayrı bir köprüdür, hac ayrı bir köprüdür, iffetli yaşamak başka bir köprüdür.
• Oruç insana sabrı öğretir. Sabredilen konular itibarıyla sabır çeşit çeşittir; ibadetlere devam hususunda sabır, günahlara girmeme mevzuunda sabır ve musibetlere karşı sabır en çok bilinen sabır çeşitleridir. İnsanları, kalb ve ruh ufkuna yönlendiren geçmiş asırlardaki büyük zatlar gibi Hazreti Pir de, eserlerinde özellikle bu üç sabır çeşidi üzerinde durmuştur. Evet, bütün çeşitleriyle sabır da bir takva yoludur ki orucun talim ettiği hususlardan biri de sabırdır.

“Hazer et, dikkatle bas, batmaktan kork. Bir lokma, bir kelime, bir dâne, bir lem’a, bir işaret ve bir öpmekle batma!”

• Rasûl-ü Ekrem (sallallâhu aleyhi ve sellem) Efendimiz şöyle buyurmaktadır: حُفَّتِ الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ “Cennet çepeçevre nefsin hoşuna gitmeyen şeylerle sarılmış, Cehennem de (bedenî arzu ve iştihâları kabartan) şehevâtla…” Evet, Cennet mekârihle, insana ters, ağır ve zor gelen bir kısım hadiselerle kuşatılmıştır. Onlara takılmadan ve o dikenli tarlalardan geçilmeden oraya ulaşılamaz. Cehenneme gelince, o da cismânî, bedenî, beşerî ve garizî hislerle, şehvetlerle, arzularla, bohemlikle, yemekle, içmekle, yan gelip yatmakla ve dünyada ebedî kalacakmış gibi davranmakla kuşatılmıştır.
• Bamteli: fgulen.com

Bir âyette “Şehirlerin anası (bulunan Mekke) ile bütün çevresindeki (insanlardan) azab ile korkutmak” maksadıyla indirildiği belirtildiğine göre (En’âm 92) Hz.Muhammed’in peygamberliği Araplara mahsus değildi. Ve Resulullâh, bi’setinin bidayetinden itibâren bütün insanlığın hidâyetiyle vazifeli olduğunu biliyordu. Ancak insanlığın geri kısmı demek olan komşu, diyarları İslam’a çağırma işini sistemli olarak ele almayı, Hudeybiye Sulhü’ne kadar te’hir edecekti. Yani. Hicret’in altıncı yılında Mekkelilerle sulh antlaşması yapıp siyâsî varlığını fiilen ve resmen kabul ettirdikten sonra Hudeybiye’den döner dönmez civar hükümdarlara elçiler göndererek onları İslam’a dâvet etti. Bir günde altı elçi yola çıkarmıştı. Biri Mısır’a, biri Gassân Şefine, biri Bizans Kayseri ne, biri İran Kisrası’na, biri Yemâme’ye, biri de Bahreyn’e idi . Elçilere verdiği mektuplarda İslam’a ve Sulh’e dâ’vet vardı.

TABYESİ (=TAKTİĞİ): Resulullâh, sulh ve hürriyetten ibaret olan hedefe gitmede, görünüşte birbirine zıt olan ve fakat aslında, “yaşanan zaman ve şartlara göre” eşit değerde olan üçlü bir taktik tâkibetti:

1-            SABIR:Bu, sayıca ve maddî güç itibariyle zayıf olunan dönemin taktiği idi.

2-            HİCRET: Bu, düşman tehdidinin, sabırla mukâvemet edilemeyecek kadar ezici bir hal aldığı, hiçbir insani ölçü tanımayan zulme dönüştüğü zamanın taktiği idi. Ya dönmek, ya da ölmek noktasında hicret makuldü.

3-            SAVAŞ: Bu, düşman tehdidine mukavemet edilebilecek maddî güce sahip olunduğu zamanın taktiği idi.

HEDEF ise “Sulh”dü, Sulh, İslam’ın kalb ve gönülleri fethettiği ortamdı. Sabr’ın, hicretin ve savaş’ın hedefi de buna ulaşmaktı.

Nitekim, Resulullâh aleyhissalatu vesselam vefat ettiği zaman, geride 1,5 milyon kilometre kareden fazla araziye sâhip bir devlet bırakmıştı. Bu büyük arazinin fethi on yıllık Medine hayatı içerisinde cereyan etmişti. Günde ortalama 274 milkarelik bu yayılma için öldürülen toplam düşman sayısı sâdece 150 kişi idi. Müslüman taraftan ölenlerin nisbeti de vasatı ayda bir kişi olmuştu.

MUHTEVADA TEDRİÇ    .

İslamın tebliğinde, muhteva tedrici de mühim bir yer tutar. Hz. Aişe, İslam’ın teşri ettiği meselelerin sırayla neler olduğunu belirten bir açıklamasının sonunda, bu tertibin ehemmiyetine de dikkat çeker: “İlk nâzil olan sure, mufassal surelerden biri idi ve içerisinde cennet ve cehennemin zikri geçiyordu. İnsanlar İslama dönünce haram ve helal hükümleri indi. Eğer ilk defa: “İçki içmeyin.” emri inseydi “Biz içkiyi asla bırakmayız” derlerdi Eğer “zina etmeyin” emri inseydi “Asla zinayı bırakmayız” derlerdi. Ben Mekke’de, oynayan bir çocuk iken Muhammed aleyhissalatu vesselama: “(Muhtevasında hiç bir ahkâm bulunmayan Kamer suresi İnmişti. Surede) ”Daha doğrusu onlara vadolunan asıl (azabın) vakti, kıyamet saatidir. O saat(in azabı) daha belalı daha acıdır” (116.âyet) buyrulmaktaydı .

Hülasa ilk nâzil olan âyetler, tevhîd’e dâvet, mü’minleri ve mutileri cennetle müjdeleme, kâfirlere ve âsilere cehennemi haber verme üzerine dayanıyordu, insanlar bu hususta ikna olunca, ahkâm inmeye başladı. Çünkü “İnsanlar alışkanlıklarına bağlılık üzerine yaratılmıştı, alışkanlığın terki birden olamazdı, bunu talep nefrete sebep olurdu.

İMANİ MUHTEVADA TEDRÎC:

Bazı rivâyetlerde, imanın tebliğ edildiği bu ilk safhada da bir tedrice yer verildiğini, mesela önce münhasıran İslam itikadı üzerinde durulup, müşrik inançların tenkidine girilmediğini görmekteyiz. Müşrikler de bu safhada müslümanlara karşı muhalefette şiddet göstermemişler, daha anlayışlı davranıp, en azından söylenenleri dinlemişlerdir. Kabul etmeyenler, muhalefette şiddete yer vermemiş, sâdece istihza ile yetinmiştir. İbnu Sa’d’da şöyle denir: ‘Taptıkları putlan ele alıp, onların bâtıl olduğunu ve küfür üzerine olan atalarının cehenneme gittiklerini söyleyinceye kadar, Kureyşliler istihzada kaldılar ve Hz. Peygamber aleyhissalatu vesselam’ı dinlediler. Gençlerden ve halkın zayıf takımlarından bir kısmı, bu suretle ikna olup müslüman oldu, gittikçe sayılan çoğaldı. Buna rağmen Kureyş kâfirleri Resulullâh’ın sözlerini inkâr etmediler. Sadece istihzâî bir tavır takındılar. Aleyhissalatu vesselam, yanlarına uğrayınca birbirlerine işâret edip: “İşte Abdulmuttalib oğullarının gökten haber getiren oğlu.” diyerek alay ediyorlardı  .

Ama bu hal böyle devam etmedi. Putların bâtıl olduğunu, put inancı üzere ölenlerin ebedî bir helake maruz kalacaklarını dile getiren vahiyler gelmekte gecikmedi. Ondan sonra tavır değiştiren müşrikler, maddî ve manevî her çeşit işkencelere baş vurdular. Bir kısmını öldürdüler, bir kısmım hicrete mecbur ettiler.

İtikadı meselelerdeki tedriçle ilgili olarak şunu da belirtmek isteriz, İtikadın merkezini teşkil eden Allah telakkisi ve bilhassa İlahî sıfatların teşriî, belli bir sıra ve tedriç takip etmiştir. Az ilerde besmele’nin gelişi ile ilgili vetirede bunu kısmen göreceğiz.

AHKAMDA TEDRİÇ :

Tedriç meselesinde dikkati çeken diğer bir husus, Medine’de, mü’min muhatablara inen ahkâmda dahi tedrice yer verilmiş olmasıdır. Bilhassa eski alışkanlıkların ta’dili veya tahrimi veya yeni tatbikat ve alışkanlıkların teşriine giren hemen hemen her hususta bir tedrice yer verilmiştir. Bu tedriç de çoğu durumda azdan çoğa, hafiften ağıra, çok vazıh ve anlaşılır olandan biraz daha kapalı, anlaşılması zor olana doğru cereyan etmiştir. Çoğu meselede bu böyle olmuştur.

Bu meselenin şumûlünü, bâzı rivayetlerde Resulullâh aleyhissalatu vesselam’a vahiy olarak İnen ilk şey olduğu söylenen besmele’den vereceğimiz örnekle göstermek isteriz. İbnu Sa’d’ın bir rivâyeti şöyle:”Resul ullâh, bidayette, tıpkı Kureyşliler gibi, besmele makamında “Bismikallâhûmme” formülünü yazıyordu. Bu tatbikat

وَقَالَ ارْكَبُوا فِيهَا بِسْمِ اللهِ مَجْرَاهَا وَمُرْسَاهَا إِنَّ رَبِّي لَغَفُورٌ رَحِيمٌ

Âyeti” Nuh, (gemiye alınacaklara) “Gemiye binin!” dedi. “Onun akıp gitmesi de, durması da Allah’ın adıyladır (O’nun gücü, kuvveti ve izniyledir; onu Bismillâh der çalıştırır, Bismillâh der durdururuz.) Hiç şüphesiz Rabbim, (kullarının günahlarını ve hatalarını) çok bağışlayandır; (bilhassa mü’min kullarına karşı) hususî merhameti pek bol olandır.”(Hûd 41) gelinceye kadar devam etti.

Şu âyetten sonra “Bismillâh” diye yazmaya başladı. Bu tatbikat

قُلِ ادْعُوا اللهَ أَوِ ادْعُوا الرَّحْمَنَ أَيًّا مَا تَدْعُوا فَلَهُ الأَسْمَاءُ الْحُسْنَى وَلاَ تَجْهَرْ بِصَلاَتِكَ وَلاَ تُخَافِتْ بِهَا وَابْتَغِ بَيْنَ ذَلِكَ سَبِيلاً

“De ki : (Rasûlüm,) de ki: “O’na ister Allah diyerek dua edin, ister Rahmân diyerek dua edin. Hangi ismiyle dua ederseniz edin, en güzel isimler O’nundur ve O, her ismin nihayetsiz güzel mertebelerinde tecelli eder. Namazında ise sesini çok yükseltme ve bütün bütün de kısma; bu ikisi ortasında bir yol takip et. (İsra 11O) âyeti nâzil oluncaya kadar devam etti. Bundan sonra “bismillâhirrahman” diye yazmaya başladı. Bu tatbikât

إِنَّهُ مِنْ سُلَيْمَانَ وَإِنَّهُ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

“Süleyman’dan geliyor ve Rahman, Rahîm Allah’ın Adı’yla diye başlıyor.”âyeti (Neml 30) nazil oluncaya kadar devam etti. Bu âyetten sonra “Bismillâhirrahmanirrahim” diye yazmaya başladı .

Bu tedrîc, muhatablarının Allâh’la ilgili olarak İslam’ın getirdiği sıfatları bilmemelerinden ileri geliyordu. Nitekim, Hudeybiye sulhü yazılırken, müşrikler. Besmele’yi, “Biz, Allah’ı tanıyoruz, ama er- Rahmân er-Rahim’i tanımıyoruz!‘ diyerek reddetmişler, Hz. Peygamber de “Bismikallâhûmme” yazılmasını kabul etmişti .

NAMAZ ÖRNEĞİ: İslâmda dinin direği kabul edilen en önemli farz olan namazın teşriinde de tedrîc görülmektedir. Zira, Resulullâh’a fetretü’l-vahy’den sonra müddessir suresinin nüzûlüyle sabah ve akşamda ikişer rek’at olmak üzere günde iki vakit namaz farz kılınmış, bilâhare Müzzemmil suresiyle gece namazı emredilmiş, bi’setin 11. yılı içerisinde Mi’râc’Ia birlikte, öncekiler neshedilerek beş vakit namaz farz kılınmıştır. Daha sonra da Cum’a ve Bayram namazları teşri edilecektir .

Burada, zikri gereken bir hâdiseyi, Nasr Ibnu Âsim anlatmaktadır. Buna göre, Aleyhissalatu vesselamca günde iki sefer namaz kılmak şart ıyla müslüman olmayı teklif eden bir kimsenin müslümanlığını kabul etmiştir. Rivâyetin bir başka tarîkinde adam bir vakit kılmayı teklif etmiş, yine de Resulullâh kabûl etmiştir.

Sakîflilerin müslüman olmak için koştukları şartlardan bir kısmını Resulullâh kabul etmiştir. Bunlar arasında “cihâda katılmamak”, “zekat vermemek” de vardı. Bunların kabul edilmesi karşısında hayrete düşenlere Aleyhissalatu vesselam : “(Hakîki mânada) müslüman oldukları vakit zekât da verecekler, cihâda da gidecekler” der ve dediği gibi olur.

İÇKİ YASAĞI ÖRNEĞİ: Tedriç meselesinde uzun ve hesaplı bir vetirenin içki yasağında takip edildiği görülür. Zira bu mesele, Mekke döneminde ele alınmış, Resulullâh’ın hayatının sonlarına doğru sonuçlandırılmıştır. Meseleyle ilgili olarak gelen ilk vahiyde, asma ve hurmadan elde edilen sarhoş edici rızık üzerinde düşünmeye sevk edilmiş (Nahl 67), daha sonra bunun fayda ve zararlarına dikkat çekilmiş, zararının faydasından çok olduğu belirtilmiş (Bakara 219), üçüncü kademede sarhoşken namaza yaklaşılmaması emredilmiş (Nisa 43), dördüncü ve son kademede ise kesin olarak ve şiddetle haram ilan edilmiştir (Mâide 90-91). Bu vahiy Hz. Peygamber’in hayatının sonlarına rastlar. Bu vetirenin sonunda, hiç bir mukavemete rastlanmadan, içki istihlaki önlenmiştir.

ORUÇ ÖRNEĞİ : Cessâs, oruçla ilgili gelen ihtilaflı hadîs   ve âyetleri değerlendirerek orucun üç mertebede farz kılındığını belirtir Önce ﴿

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ               (Bakara 183)

âyetiyle, her ayda üç gün oruç farz kılınmıştır.

وَعَلَى الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعَامُ مِسْكِينٍ           (Bakara 184)

âyetiyle dileyenin fidye verip fakir doyuracağı teşri edilmiştir. Son olarak

شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ (Bakara 185)

âyeti İle de Ramazan orucu herkese farz kılınmıştır. Orucun gün içerisindeki başlama ve bitim anlarıyla ilgili gelişmeler de aynı hadislerde geçmektedir.

ZİNANIN YASAKLANMA ÖRNEĞİ: Zina suçuna verilecek ceza da kademeli gelmiştir. İlk önce zâniye eziyet yapmak takdir edilmiş (Nisa 16), sonra hapis cezası emredilmiş (Nisa 15), en son safhada da dayak (ve recrn) teşri edilmiştir. (Nur 2-10).

Hadîs âlimleri, emirlerde pek çok meselede muttarıd şekilde hafiften ağıra olan bu gelişmeyi tesbit ettikleri için, ihtilafla hadîslerin çözümünde şu kaideyi koymuşlardır; “Daha ,ağır bir hüküm, daha hafif olandan evladır. Zira, zann-ı gâlibe göre, ağır olan, hafif olana nisbetle müteahhirdir. Çünkü şeriat hafifle işe başlamış, sonra ahkâm, tedricî bir surette gelmiş ve ağırlaşmıştır” .

TAKVİM ÖRNEĞİ : Son bir enteresan örneğimiz takvimle ilgili tadilattır. Aleyhissalatu vesselam, veda hutbesine kadar, o zamanın Arap cemiyetinde câri bir takvime uyuyordu. “Nesi” denen ve hac mevsimini her yıl yaz aylarına rastlatmayı sağlayan bir oyun’u ihtiva eden bu sistemi Kur’ân-ı Kerîm yasakladığı zaman küfürden bir artış ilan etmiştir “Nesi (haram ayları geciktirmek) ancak küfürde bir artış (sebebidir. Onunla kâfirler şaşırtırlar. Onlar bunu bir yıl helal bir yıl haram sayarlar ki Allah’ın haram kıldığına sayıca uysunlar da (varsın) Allah’ın haram ettiğini helal kılmış olsunlar. Bu suretle de onların amellerinin kötülüğü kendilerine süslenip güzel gösterildi. Allah o kâfirler güruhunu hidayete erdirmez”(Tevbe 37).

SONUÇ

Resulullâh aleyhissalatu vesselam’ın her bir sünneti, insanlık için, “her yerde ve her devirde” uyulması gereken en güzel davranış örneğini teşkil eder. Onlar rıza-yı ilâhinin nerede olduğunu gösteren işaretler ve saadet-i dâreynin şaşmaz rehberleridir.

Resulullâh’ın sünneti, sadece ibâdet hayatımıza, komşuluk veya âile içi münâsebetlerimize, yahut da ticârî ve örfî muâmelelerimize müteallik değildir. Dinin neşri, insanlara İslam inancının götürülmesi müslümanların siyâsî mahkumiyetten kurtarılıp, hürriyetlerine kavuşturulması ve hatta hâkim duruma getirilmesi gibi başka meselelere de şâmildir.

Dünyanın her tarafında müslümanların esaretten kurtulma mücâdelesi verdiği içinde yaşadığımız şu asırda, daha temkinli, daha müessir adımlar atabilmek için Resulullâh’ın bu paralelde sunduğu örneklerin bilinmesi ve onlara uyulması her zamankinden daha çok ehemmiyet kazanmıştır.

Zamanımızda, İslam’a hizmet heyecanına kapılan genç nesiller, Aleyhissalatu vesselam’m vazettiği İslami hizmet metodlarını bilmedikleri için, Batı menşeli ve insan fıtratının bir kısım zaaflarını istismara dayanan “Hitler tipi’ veya “Komünist tipi” propagandanın cazibesine kapılmaktadırlar. Halbuki İslama hizmet İslamî metodla mümkündür. İslam dışı metodlar, ne kadar mutantan, ne kadar cafcaflı, ne kadar göz kamaştırıcı olursa olsun, saman alevi misali, neticesi akimdir. İşte faşistlerin âklbeti ve nihâyet komünistlerin âkibeti. İslam âleminde de islamî olmayan prensiplerle atılan adımlar akim kalmış, heyecanlar çabuk boğulmuştur. Mısır’da, Suriye’de ve en son Tunus ve Cezayir’de islamî hareketlerin yedikleri darbeler, büyük ölçüde, hizmet vetiresinde yer verilen gayr-i islamî unsurlardan ileri gelmiştir. Resulullah hiç bir zaman akşamdan sabaha hâkimiyet peşinde koşmamış, sokağa dökülmemiş, zemin teşekkül etmeden tepeden inmeciliğe yer vermemiştir. O’nun metodunda gelişmeye tâbi olmak, muhatabın ve çevrenin ahvâline göre adım atmak esastır. İcabında üç yıl boyu gizli kalmak, beş yıl boyu gece gündüz çalışmaya karşı kazanılan kırk kişiyi az görmemek, onüç yıl boyu her çeşit istihza, işkence, eziyet, hakaret ve hayatî tehditlere karşı sabretmek esastır.

Muhammedi tebliğde sunulan muhteva, muhataba göre esnektir. Zamana zemine göre farklıdır. Aynı meseleye temas eden aynı sorulara cevap olarak gelen teferruat, pek çok durumda, en azından zahirde değişiktir. Tıpkı aksiyonda görülen sabır, hicret, cihad farklılıkları gibi.

Zımnında asırlara ve nesillere çare olma kapasite ve zenginliği meknuz, bu rahmani vetireyi bilmeyenler veya anlamayanlar hadîslerde tenakuz iddia edebilir ve hatta, vürûd şartlarına bakmadan işine gelen birini rastgele seçme dalaletine düşebilir. Bu davranışlar samimi de olsa, İslamî zaferi geciktirmeden başka bir fonksiyon icra edemez.

Öyle ki bizler, hem ferdî kurtuluşumuz, hem de çevremizin ve insanlığın kurtuluşu için Resulullâh aleyhissalatu vesselam’ın sünnetini anlamaya her zamankinden daha muhtacız. Zira Ezelî Kelâm bize “Allah’ın Resulünde sizier için (her hususta) en güzel örnek vardır.” diye seslenmektedir.

17.08.1991 M.Ü. İlahiyat Dergisi

Ramazan Ayında Doğanlar

Bazı kaynaklarda Hz. Peygamber’in bizzat kendisinin de ramazan ayında doğduğu ile ilgili bilgiler mevcuttur. Mesela İbn Kesir’de geçen bir rivayete göre, Hz. Peygamber’in, Ramazanın on ikinci günü doğduğu belirtilir. Çoğu rivayette annesinin Hz. Peygamber’e Muharrem’in onuncu günü hamile kaldığı; fil olayından üç yıl sonra o yılın Ramazan ayının on ikisinde doğduğu nakledilmektedir.

Hz. Peygamber döneminde ramazan ayında meydana gelen doğumların en önemlisi, Hz.Peygamber’in torunu, Ali b. Ebû Talib’in oğlu Hasan’ın, hicretin 3.yılının Ramazan ayında doğmuş olmasıdır.

Hicretin ikinci yılında Bedir muharebesi dönüşü Hz. Fatıma ile Hz. Ali evlenmişlerdi. Evliliğin ilk senesinde Hz. Hasan dünyaya gelmiştir. Peygamber (a.s) Onun doğumuna çok sevinmiş ve mutlu olmuştur. Hz. Hasan’ın doğumundan sonra iki koçu akika kurbanı olarak kesmiş;   traş ederek saçlarının ağırlığınca gümüşün fakirlere dağıtılmasını emretmiştir.  Çocuğa ne isim koymayı düşündüğü sorusuna Hz. Ali, Harb veya Hamza koymayı düşündüğünü söylemişse de Hz. Peygamber Cahiliye devrinde bilinmeyen Hasan adını vererek kulağına ezan okumuş ve Araplarda adet olduğu üzere ona Ebû Muhammed künyesini vermiştir.

Ramazan Ayında Vefat Edenler

Hz. Peygamber döneminde Ramazan ayında bazı üzücü hadiseler de yaşanmış; kimi kıymetli şahsiyetler bu ayda hayata veda etmişlerdir. Mesela, bunlardan Hz.Muhammed (a.s)’ın her zaman koruyup kollayıcısı olan amcası Ebû Talib’in, nübüvvetin 10. yılı Ramazan ayında, (Peygamber’in) kendi eşinden 3 gün önce vefat etmesi bunlardan biridir. Aynı şekilde Hz. Hatice, nübüvvetin 10. yılında Kureyş’in boykotunun sona ermesinden kısa bir süre sonra, hicretten 3 yıl önce Ramazan ayında 65 yaşında iken vefat etmiştir.

Hz. Peygamber’in kızı Rukiye de ramazan ayında vefat etmiştir. Hz. Osman’la evli olan Hz. Rukiyye, Bedir Seferine hazırlık yapıldığı sırada hastalanmıştı. Eşi Hz. Osman, Hz. Peygamber’in emriyle ona bakmak üzere Medine’de bırakılmıştı. Zeyd b.Harise, Bedir zaferinin haberini Medine’ye getirdiği sırada Hz. Rukiyye vefat etmişti.

Ramazan ayında vefat eden bir diğer kişi de, Hz. Peygamber’in Mariye’den olan oğlu İbrahim’dir. İbrahim, Hz. Peygamber’in Tebük dönüşünde vefat etmiştir. İbrahim vefat ettiği gün güneş tutulmuş ve bir kısım insan, güneşin İbrahim’in ölümünden dolayı tutulduğunu sanmışlardı. Hz. Peygamber de onları uyararak, onlara ayın ve güneşin Allah’ın ayetlerinden olduğunu, bir insanın doğumu veya ölümünden dolayı tutulmayacaklarını söylemiştir.  Böyle durumlarda Allah’ı zikredip, namaz kılmalarını tavsiye etmiştir.

Hz. Peygamber’in en küçük kızı Hz. Fatıma da babasının vefatından kısa bir müddet sonra hicretin 11. (632) yılının Ramazan ayının 3. günü 29 yaşında iken hayata veda etmişti.

Benzer şekilde Hz. Peygamber’in Hayber savaşından sonra safiy hakkı olarak alıp azat ederek evlendiği Hz. Safiyye bint Huyey b. Ahtab da 50 veya 52 yaşlarında (50/671) Ramazan ayında vefat etmiş ve Bakî mezarlığına defnedilmiştir.

Rasulullah’ın eşi Hz. Aişe de hicretin 58. (678) yılı Salı gecesi Ramazan’dan 17 gece geçince vefat etti. Cenaze namazını Ebû Hureyre kıldı ve Bakî mezarlığına defnedildi.

Ramazan ayında vefat edenlerden biri Peygamberimizin damadı Hz. Ali’dir. Hz. Ali, hicretin 35. (656) yılında, Müslümanların dördüncü halifesi olmuş;  hicretin 40. (661) yılında ramazan ayında sabah namazına giderken, Abdurrahman b. Mülcem tarafından, başına vurulan ve alnından beynine kadar işleyen kılıç darbesi ile ağır şekilde yaralanarak iki gece sonra şehit olarak vefat etmiştir.

Ramazan Ayında Yapılan Evlilikler

Ramazan ayında gerçekleşen önemli sosyo-kültürel olaylardan biri de bu aya denk gelen evliliklerdir. Hz. Peygamber’in bizzat kendisinin bazı evlilikleri ramazan ayında gerçekleşmiştir. Hz. Peygamber nübüvvetin 10. yılı (620) Ramazan ayında Osman b. Maz’un’un zevcesi Havle bint Hâkim es-Sülemiyye’nin teklifi ile Hz. Ebûbekir’in kızı Aişe ve Zem’a’nın kızı Sevde’ye talip olmuştur. Rivayetlere göre bu süreç şöyle işlemiştir: Havle bir gün Hz. Peygamber’in evine gelerek ona Hatice’nin yokluğunun hissedildiğini, bu yüzden de Peygamber’in evlenip evlenmek istemediğini sormuştur. Hz. Peygamber de böyle bir eksikliğin kiminle giderileceğini sorunca Havle ona, Hz. Ebûbekir’in kızı Aişe ile Zem’a’nın kızı Sevde’yi tavsiye etmiştir. Bunun üzerine Hz. Peygamber ondan durumu kendileri ile konuşmasını istemiştir. Havle, ilk olarak Ebûbekir’in evine giderek durumu onlarla paylaşmıştır. Hz. Ebûbekir,  Aişe’nin Hz. Peygamber’in din kardeşinin kızı olduğu gerekçesiyle böyle bir evliliğin Hz. Peygamber için helalliği konusundaki şüphelerini dile getirmiştir. Havle Hz. Peygamber’in yanına dönerek Ebûbekir’in çekincesini iletmiştir. Bunun üzerine Hz. Peygamber, onunla arasındaki kardeşliğin kan ve sütkardeşliği değil, din kardeşliği olduğunu; bu yüzden böyle bir durumun evliliğe engel olmadığını belirtmiştir. Havle dönüp durumu Hz. Ebûbekir’e bildirince, o, Mut’im b. Adiy’in oğlu Cübeyr’e nişanladığı Aişe hakkında konuşmak üzere Mut’im’in yanına gitmiştir. Onun, İslam aleyhine ileri-geri konuşmaya başlaması üzerine gerçekleşecek bir evliliğin uygun olmayacağına kanaat getiren Hz. Ebûbekir, nişanı atmış; ardından da Hz. Peygamber’i evine davet ederek Hz. Aişe’yi kendisine nişanlamıştır.

Nübüvvetin 10. yılı (620) Ramazan ayında  gerçekleşen nişandan sonra Hz. Peygamber Aişe ile dört sene sonra Medine’ye hicretin 1. (622) yılı Şevval ayında Medine’de evlenmişlerdir. Bazı kaynaklarda Hz. Peygamber’in Aişe ile evliliğinin 623 yılının ramazan ayında gerçekleştiğine dair rivayetler vardır. Bu evlilik, Hz. Peygamber’in 3. evliliği idi. Hz. Aişe düğünü ile ilgili olarak evde bulunduğu sırada Peygamber Efendimizin yanında Ensardan bazı kimselerle geldiğini, annesinin kendisini alıp odaya götürerek saçlarını taradığını, elini-yüzünü yıkadığını, ondan sonra da Hz. Peygamber’in bulunduğu odaya götürerek ona “işte eşiniz budur; mübarek olsun” dediğini anlatır. Hz. Aişe, Sa’d b. Ubade’nin gönderdiği bir kâse sütün düğün yemeği olduğunu, yokluk sebebiyle bir koyun dahi kestirilmediğini esefle ifade etmiştir. Hz. Peygamber o sütten içtikten sonra, içmesi için Hz. Aişe’ye ikram etmiş; ancak Aişe utandığı için önce içmemiş; ancak Hz. Peygamber’in ısrarı üzerine sütü alıp içmiştir.

Yukarıda da ifade edildiği üzere, Havle, Aişe’ye dünürlükten sonra, Sevde bint Zem’a’nın yanına giderek aynı şekilde Peygamber’in evlenme talebini kendisine bildirdi. Sevde ise Havle’ye durumu babası ile görüşmesinin daha iyi olacağını ifade etmiştir. Çok yaşlı olan baba Zem’a, Hz. Peygamber’in çok şerefli biri olduğunu söylemiş ve kızının konuyla ilgili görüşünü sormuştur. Sevde ise onunla nikâhlanmak istediğini ancak vefat eden kocasından kalan 5-6 çocuğu olduğunu belirterek Hz. Peygamber’e külfet olabileceği endişesini dile getirmiştir. Hz. Peygamber’in bu durumun kendisi için problem olmadığını belirtmesi üzerine evlilik gerçekleşmiştir. Hatice’den sonra Hz. Peygamber’in yaptığı bu ilk evlilik nübüvvetin 10. (620) yılı Ramazan ayında gerçekleşmiştir.

Hz. Peygamber’in başka bazı evlilikleri de yine Ramazan ayında gerçekleşmiştir. Hicretin 3. (625) yılı Ramazan ayında Zeynep bint Huzeyme ile yaptığı evlilik bunlardan biridir. Peygamberimizin eşleri içerisinde “Ummü’l-Mesakin” (Miskinkerin annesi) olarak şöhret bulan Zeynep bint Huzeyme’nin Hz. Peygamber ile evliliği ancak 2 veya 3 ay sürmüştür.

Ramazan ayında yapılan evliliklerden biri de Allah Rasulü’nün kızı Fatıma ile Ali’nin evliliğidir. Hz. Ali ile Fatıma’nın nikâhları hicretin 2. (624) yılı ramazan ayında kıyılmıştır. Düğünleri ise aynı senenin Zilhicce ayında gerçekleşmiştir.

Hz. Peygamber’in Ramazan Ayındaki Tutum ve Davranışları

Hz. Peygamber (a.s) ramazan ayında topluma örnek olacak bazı davranışlar sergiler; toplumda yerleşmesi açısından bu şekilde davranmasının sebeplerini de insanlara izah ederdi. Mesela bir gün Hz. Safiye itikâfta olan Hz. Peygamber’i görmeye gelmiş, dönüşte de eşi onu uğurlamak üzere ona biraz eşlik etmişti. Onları gece vakti gören 2 kişi hızlıca yürümeye başlayınca, Hz. Peygamber onları durdurarak kendilerine yanındaki kişinin eşi Safiye olduğunu bildirmiş, açıklama yapma sebebini de, şeytanın insanın damarlarındaki kan gibi insan vücudunda dolaşarak insana vesvese vermesi şeklinde izah etmiştir. Hz. Peygamber’in başından geçen bu olay, yanlış anlaşılmaya mahal olabilecek bazı davranışların, insanların aklında şüphe bırakmaması için açıklanması gerektiğini göstermektedir.

Hz. Peygamber’in Ramazan aylarında, senenin diğer aylarında olduğundan daha fazla cömert olduğu belirtilir. O, Ramazan ayı gelince esirleri serbest bırakır; insanların meşru taleplerini de asla geri çevirmezdi.  Bu davranışlarıyla ashabına da örnek olurdu.

Ramazan Ayında Yaşanan Bazı Toplumsal Olaylar

Hz. Peygamber döneminde ramazan ayında bazı önemli toplumsal olaylar da meydana gelmiştir. Mesela,  İsra ve Miraç, Muhacir-Ensar kardeşliği (muâhât) gibi toplumsal açıdan fevkalade önemli bazı olaylar, Ramazan ayına denk gelmiştir.

Ramazan ayında meydana gelen kuraklık ile bunun sonucu olarak yağmur duasına çıkılması da, bu ayda yaşanan toplumsal olaylar arasında sayılabilir.

İsra ve Miraç Hadisesi

Hz. Peygamber’in 3 yıl süren boykotun ardından (616-619) eşi ile amcasını kaybetmesinden sonra uzak akrabalarının bulunduğu Taife gitmesi ve orada da büyük bir tepkiyle karşılaşması, kendisini son derece üzmüştü. Bu olaylardan sonra Allah’ın bir mükâfatı olmak üzere onu kendi huzuruna çağırması ve ona Mescid-i Aksâ, semanın katları, Cennet ve Cehennem gibi kutsal yerleri göstermesi olayı olan İsra ve Miraç  hadisesinin de bazı kaynaklarda nübüvvetin 12. yılı (621) Ramazan ayının 17. veya 29. günü  gerçekleştiği ifade edilmiştir.

İsra ve Miraç olayının, Hz. Peygamber’i teselli etmesi yanında toplumsal açıdan da pek çok etkileri olduğu göz önünde bulundurulmalıdır. Konumuz Hz. Peygamber döneminde Ramazan olduğu için, bu ayda gerçekleştiği kabul edilen söz konusu olayın sosyo-kültürel açıdan etkisi de önem taşımaktadır. Konuyla ilgili bütün tartışmalar Ramazan ayında gerçekleşmiştir.

Bilindiği gibi semavî yolculuğun dönüşünde Hz. Peygamber, bu gece yolculuğu sırasında ruhi-manevi alanda başından geçen durum ve olayları etrafındakilere anlattığında, kendisini dinleyenlerin gösterdiği tepkilerin değişik şekillerde tezâhür ettiği görülmektedir. Bunlardan bazıları kendisini alaya almışlar ve ondan Kudüs şehrinin görünüş ve durumunu anlatmasını istemişlerdi. Diğer bir kısmı, günlerdir gelmesini bekledikleri ticaret kervanlarının şimdi nerede bulunduğunu söylemesini talep etmişlerdi. Yine bu olayın büyüklüğüne tahammül edememiş, İslam’a yeni girmiş bazı kişilerin dinden çıkmaları da , bu olayın toplumda yaratmış olduğu etkileri görmemize yardımcı olabilir. Hz. Peygamber’e bağlı olan insanların ise, Hz. Ebûbekir gibi, olay kendilerine anlatılınca bizzat Peygamber’den duymadıkları halde “o söylediyse mutlaka doğrudur” diyerek, Peygamber’e olan güven ve sadâkatlerini ifade etmeleri de toplumun dini açıdan farklı bir kesiminin durumunu göstermesi açısından dikkat çekmekte ve olayın yankılarını göstermektedir. Zaten Allah da, bu olay üzerine indirmiş olduğu ayetlerde, Peygamberine göstermiş olduğu rüyanın insanlar arasında muhakkak bir fitne ve karışıklık hali olacağını ifade etmiştir.

Muhacir- Ensar Kardeşliği

Hz. Peygamber döneminde Ramazan ayında gerçekleşen, dini ve sosyo¬kültürel fevkalade önemli bir diğer olay da Mekke’den hicret edip gelen muhacir ile Medineli ensarın kardeş ilan edilmeleridir. Hz. Peygamber, toplum içindeki birlik ve beraberliği sağlamak amacıyla Müslümanları kardeşleştirme yoluna gitmiştir. Bu sebeple Ramazan ayında mescide giren Hz. Peygamber, insanları isim isim sayarak yanına toplamış; daha sonra da onlara, Allah’ın melekleri kardeşleştirdiği gibi kendisinin de onları kardeşleştireceğini ilan ederek başta Ebûbekir ve Ömer olmak üzere tüm sahabileri kardeş ilan etmiştir.

Kardeşleştirilen kimselerin sayısının 45’er kişiden 90 veya 50’şer kişiden 100 kişi olduğu söylendiği gibi, ensardan biriyle kardeşleştirilmeyen hiçbir muhacirin kalmadığı da rivayet edilmektedir. Kardeşleştirilen kişilerle ilgili kaynaklarda geniş olarak bilgiler verilmekle birlikte biz burada birkaç örnek vermekle yetineceğiz. Bunlardan Ebû Bekir ile Hârice b. Zeyd, Abdullah b. Mes’ud ile Muâz b. Cebel, Mus’ab b. Umeyr ile Ka’b b. Mâlik, Zeyd b. Harise ile Hz. Hamza, Ebû Hûzeyfe’nin azatlısı Sâlim ile Ebû Ubeyde b. Cerrah, Bilal-i Hâbeşi ile Ubeyde b. Hâris kardeşleştirilen kişiler arasında yer alırlar.

Görüldüğü gibi Ramazan ayında gerçekleştirilen bu faaliyet, rastgele seçilen 2 kişinin bir araya getirilmesiyle oluşturulmamış, bilakis hicretten itibaren 6 ayı aşkın bir süre zarfında Peygamber’in Müslümanları iyice tanıyarak, durumlarını inceleyerek ve her çift arasında ortak vasıflar bularak gerçekleşmiştir.

Okuma-Yazma Hususuna Önem Verilmesi

Hz. Peygamber döneminde, Ramazan ayında gerçekleşen Bedir Savaşı sonucu ele geçirilen Mekkeli müşriklerden yoksul olanların karşılıksız, okuma-yazma bilenlerin ise on Müslüman’a okuma-yazma öğretmeleri şartıyla serbest bırakılmaları, İslam kültür tarihi açısından çok önemli bir olaydır. Bu olay, aynı zamanda Müslüman toplumun ilme verdiği öneme ve Peygamber döneminde Ramazan ayında gerçekleşen kültürel olaylara da örnek teşkil etmiştir.

Asayiş Problemlerinin Azalması

Hz. Peygamber döneminde Ramazan ayında asayiş problemlerine pek rastlanmazdı. Çünkü Peygamber (a.s), Müslümanlara, orucun bir kalkan olduğunu ve oruçlunun kötü söz söylememesi gerektiğini söylerdi. Oruçlu kimseyle itişmek ve dalaşmak isteyen olursa, oruçlu olunduğunun ifade edilmesini ve kavga edilmemesini tenbih ederdi. Bu ve benzeri nasihatler, Ramazan ayında Müslümanlara farklı bir davranış duyarlılığı kazandırmıştır. Ramazan ayı, sadece Hz. Peygamber döneminde değil, günümüzde bile pek çok olumsuz davranışların daha az sergilendiği bir ay olarak dikkat çekmektedir.

Kıtlık ve Yağmur Duası

Ramazan ayında yaşanan başka bir sosyo-kültürel olay da hicretin 6. (628) yılında Medine’de baş gösteren şiddetli bir kuraklıktır. Hz. Peygamber, bu durum üzerine insanlarla birlikte yağmur duasına çıkmıştır. Sesli olarak 2 rekât namaz kılmış, kıbleye yönelmiş ve elbisesini ters çevirmiştir.

Yardımlaşma

Hz. Peygamber döneminde sosyo-kültürel olaylar arasında yardımlaşma konusu da muhakkak zikredilmelidir. Toplumsal bir olay olan yardımlaşma insanlar arasında kaynaşmaya ve dayanışmaya yol açan bir eylemdir. Sosyal boyutunun yanında dini bir boyutu da olan fıtır sadakası ile onun dışında verilen sadakalar, Ramazan ayının en dikkat çeken yardımlaşma faaliyetleridir.

Sadaka-i Fıtır

Hz. Peygamber, Ramazan orucunun farz kılınmasıyla birlikte fıtır sadakası vererek diğer Müslümanlara da vermeleri konusunda emirler vermiştir.

Fıtır, sözlükte “orucu açmak”, dilimize “fitre’’ olarak geçen fıtra da “yaratılış” anlamına gelir. Fıkıh kitaplarında “Fıtır sadakası” dini bir terim olarak “Ramazan bayramına kavuşan ve temel ihtiyaçlarının dışında belli bir miktar mala sahip olan Müslümanların kendileri ve velayetleri altındaki kişiler için yerine getirmekle yükümlü oldukları mâli bir ibadettir.” şeklinde tarif edilmiştir.

Fıtır sadakası, Ramazan orucunun farz kılındığı hicri ikinci yılda zorunlu kılınmıştır. Hz. Peygamber fıtır sadakasını 1 sa’ hurma veya 1 sa’ arpa olmak üzere kadın, erkek, hür ve köle her Müslüman’a farz olduğunu belirtmiştir.

Peygamber Efendimiz bu sadakayı bayram namazından önce verir, fıtır sadakasının insanlar henüz bayram namazından çıkmadan önce verilmesini emrederdi.  Hz. Peygamber zamanında sadaka-i fıtır, oruçluyu boş ve anlamsız söz ve davranışların kir ve pasından arındırmak, hayâ dışı şeylerin is ve izinden temizlemek ve miskinlere ekonomik anlamda destek olmak amacıyla farz kılınmıştır. Fakirin bayrama hazırlık yapabilmesi için de fitrenin bayramdan önce verilmesi makbul kabul edilmiştir. Bayram namazından sonra verenler için de sadakalardan bir sadaka olduğu ifade edilmiştir.

Hz. Peygamberin emri ve de toplumsal dayanışma açısından önemine binaen sahabiler de küçük-büyük, hür-köle herkes için fıtır sadakası verirlerdi. Çeşitli vesilelerle sahabilere tavsiyede bulunan Hz. Peygamber bir gün, verecek bir şeyi olmayan Zeyd b. Sabit’e, önemsiz bir şey dahi olsa, halkla birlikte fıtır sadakası vermesini tavsiye etmiştir.

Sadaka

Hz. Peygamber, her daim insanlara yardım eder, sadaka verir ve verilmesini de emrederdi. O, kendisinden bir şey isteyen olursa, hiç kimseyi geri çevirmezdi. Peygamber (a.s), sadaka verme hususunda ashabını da teşvik eder; Allah yolunda çift sadaka veren kimsenin, cennetin muhtelif kapılarından “Ey Allah’ın sevgili kulu! Burada hayır ve bereket vardır.” diye çağrılacağını müjdelerdi.

Peygamber (a.s)’a, hangi sadakanın daha efdâl olduğu sorulduğunda Ramazanda verilen sadaka olduğunu haber vermiştir.  Bir defasında Hz. Peygamber, Ramazan bayramı sabahında, bayram namazını kıldırdıktan sonra erkeklerin saflarını yararak kadınların yanına gitmiş, onlara verdikleri biatı hatırlattıktan sonra sadaka vermelerini emretmiştir. Kadınlar da elbisesini yayan Bilal’in kucağına halkalarını, yüzüklerini atarak onun sadaka ile ilgili emrine riayet etmiş, bu konuda ne kadar hassas olduklarını göstermişlerdir.

Bayram

Hz. Peygamber döneminde sosyo-kültürel faaliyetler arasında bayram, bayram sevinci ve bayramda yapılan kutlamalar da önemli bir yer tutmaktadır.

Peygamber (a.s), Ramazan ayında oruç tutan mü’minler için bir nevi mükâfat olan bayram  gecelerini de ibadetle geçirir; bu şekilde geçirmelerini ashabına da tavsiye ederdi. Bayram, nefsin kötülükleri değil, iyilikleri devam ettirme kararlılığının sevinci olduğu için Hz. Peygamber bu gecelerde inanarak ve sevabını Allah’tan umarak ibadet edenlerin, kalplerin öldüğü günde kalplerinin ölmeyeceğini müjdelemiştir.

Ramazan bayramı, bağışlanmış olmanın bir sevinç işaretidir. Bu bağışlanma müjdesini insanlara melekler vermiştir. Rasulullah (a.s), Ramazan bayramı sabahı meleklerin yollara döküldüğünü ve Müslümanlara, keremi bol olan Rablerinin rahmetine koşmalarını, çünkü onun bol iyilik ve ihsan sahibi olduğunu söylediklerini haber verirdi. Meleklerin Müslümanlara, gece ibadeti ile meşgul olmaları, oruç tutmaları ve Rablerine itaat etmeleri dolayısıyla mükâfat alacaklarını müjdelediklerini de bildirirdi. Bayram namazının kılınmasından sonra da meleklerden bir münadinin Müslümanları müjdeleyerek Rablerinin onları bağışladığını, bu günün mükâfat günü olduğunu haykırdığını bildirirdi.

Peygamber, Müslümanlar için bir nevi mükâfat olan bu bayram günlerinde oruç tutmaz ve oruç tutmaktan men ederdi.  Ayrıca O, Ramazan bayramı günü sabahleyin tek sayıda bir şey, birkaç taze hurma yemeden namaza çıkmazdı.

Hz. Peygamber çoğu zaman Hz. Ali, Hasan, Hüseyin, Fadl, kardeşi Abdullah b. Abbas, Usame, kardeşi Eymen ve babası Zeyd ile birlikte bayram yerine giderdi.

Efendimiz ve yanındakiler namaz kılınacak yere gidinceye kadar yol boyunca “Allah-u ekber, Allah-u ekber” diyerek yüksek sesle tekbir getirirdi.

Hz. Peygamber Ramazan bayramının ilk gününde musallaya çıkar; evvela namazı kıldırırdı. Namazı kıldırıp selam verince, cemaat namaz kıldıkları yerde otururken ayağa kalkar ve insanlara dönerdi. Sonra Bilal’e dayanarak ayaküstü durup Allah’a karşı takva üzere bulunulmasını emrederek Allah’a itaate teşvik babında halka vaaz ve nasihatte bulunurdu. Şayet bir askeri birlik gönderilmesi gündemde ise, bunu insanlara hatırlatır ya da gündemde başka bir konu varsa bunu insanlara açar ve onlarla istişarede bulunurdu.  Hz. Peygamber, daha sonra kadınların bulunduğu tarafa giderek onlara da benzer şekilde vaaz ve nasihatlerde bulunurdu.  Bir defasında hutbeden sonra yanında Bilal olduğu halde kadınların saflarına kadar giderek, “Ey Peygamber! Mü’min kadınlar sana bey ’atlaşmaya geldikleri zaman bey ’atlarını kabul et, onlar için mağfiret isteyiver. Çünkü Allah çok mağfiret edici, çok merhamet eyleyicidir.” ayetini okuyarak onlara, bu bey’atlerini tutup tutumadıklarını sormuş; içlerinden bir kadın (ki kadınlar içinde ondan başkası Peygamber’e cevap vermemiştir), “evet”, deyince Peygamber (as) onlara sadaka vermelerini emretmiş, onlar da hemen üzerlerindeki ziynetleri Peygamber Efendimizin yanında bulunan Bilal’in eteğine atmaya başlamışlardı.

Hz. Peygamber döneminde kadınlarla birlikte, çocuklar da bayram namazına katılmışlardır. Allah’ın elçisi çocuklara ilgi gösterir, selam verir, başlarını okşar, şakalaşır ve sevindirmek amacıyla kendilerine hediyeler verirdi. Ayrıca o, Müslümanların kabirlerini de ziyaret eder, duada bulunur ve buralardan ibret alınmasını isterdi.

Hz. Peygamber döneminde bayramlarda tebrikleşme de vardı. Herkes birbirinin bayramını tebrik eder, sevinç gösterilerinde bulunurdu.  Bayram, genç sahabilerden Semure b. Cündüb’ü çok heyecanlandırırdı. Bunun için bayramın gelmesini özlemle bekler, büyük bir sevinçle bayram namazına koşardı. Semure, Hz. Peygamber ile kıldığı bayram namazlarında Efendimiz’in “ Sebbih ismi Rabbikel A’la” ve “Hel etake hadisü’l-ğaşiye” surelerini okuduğunu söylerdi.

Hz. Aişe de Hz. Peygamber hayatta iken bayramda eğlenmek için düzenledikleri oyun ve gösterileri anlatarak bizzat başından geçen bazı olayları paylaşmıştır. Mesela Hz. Aişe, bir bayram günü siyahilerin kalkan ve mızrakları ile gösteri yaptıklarını, Peygamber’in izin vermesiyle kendisinin de yoruluncaya kadar Hz. Peygamber’in arkasında durup bu gösteriyi izleyip eğlendiğini anlatmıştır. Hatta siyahîler gösteri yaparken Peygamber’in onları teşvik edici sözler söylediğini de ilave etmiştir.

Hz. Aişe’nin bayramla ilgili başka bir anısı daha kaynaklara yansımıştır. Bayramda eğlenmek için evine 2 cariye geldiğini belirten Aişe, bunların def çalıp Medinelilerin yaptıkları Buas Savaşı’nı anlatan şiirler okuduklarını anlatır. Hatta cariyeler evde iken Hz. Peygamber’in eve geldiğini, onları gördüğü halde bir şey demeden örtüye bürünüp yattığını, bir müddet sonra ise babası Ebûbekir’in gelip onlara kızdığını anlatır. Bunun üzerine Peygamber (a.s), Ebûbekir’e bu şekilde davranmamasını, diğer milletlerin bayramı gibi, bugünün de Müslümanların bayramı olduğunu belirterek bu tür eğlencelerin bir sakıncası olmadığını vurgulamıştır.

Nazan Atalay, Marmara Üniv. Hz. “Peygamber Dönemi Ramazan Günlüğü” adlı Yüksek Lisans Tezinden alınmıştır.

Bunları hayata geçirme adına ne yapabiliriz? Her yıl en azından bir husus üzerine nasıl odaklanabilir ve o hususu ikinci bir fıtrat haline getirebiliriz? Savm kelimesi Arapçada sevdiğimiz bir şeyi terk etme, ondan uzak durma manasına geliyor. Biz bunu daha çok yeme, içme ve cinsel münasebetten uzak durma olarak ele alıyoruz. Lakin Hadisin ifadesiyle bunları yaptığı halde sü-i ahlaktan uzak durmayan bir kişinin açlık ve susuzluğuna Allah’ın ihtiyacı yoktur. Demek ki orucu oruç yapan hakikatte onun iç derinliği ve ahlakımıza, davranışlarımıza kattığı değişiklik ve gelişim yönüdür. Bu minvalde, oruç tutmanın yanında günlük alışkanlıklarımızda, bağımlılık haline getirdiğimiz hususlarda ne tür bir değişiklik yapabiliriz onu da düşünmemiz gerekmektedir.

Ramazan’ın başında kendimize sorabileceğimiz sorular:

• Ramazanın sonunda nasıl bir insan olmak istiyorum?
• Beni manen yaralayan, zayıflatan hangi husus, alışkanlık yada davranıştan uzaklaşmak istiyorum?
• Hayatımda dargın olduğum, helallik almam gereken kimler var ve bu Ramazanda nasıl onlarla aramı düzeltir ve manevi ağırlığından kurtulurum?
• Bu Ramazanda hayatıma, aile huzuruma, manevi dünyama, güzel alışkanlıklarıma ne katabilirim?

Ramazan’a mana ve derinlik katabilecek bazı pratikler

• Hayatınızda önemli bir yere sahip insanların listesini çıkarıp her gün onlara ismen dua edebilir ve her gün birine hayatınıza katkılarından dolayı teşekkür içeren bir mektup yazabilirsiniz.
• Her gün bir miktar sadaka verebilirsiniz. Her bir sadakayı verirken de Allahın size verdiği bir nimeti düşünerek şükrünüzü ifade edebilirsiniz Bu sadaka bana verdiğin göz nimetinin, evlat, eş… nimetinin şükrüdür diyerek Allaha hamd-ü sena edebilirsiniz
• Zor durumda olan, fakirlik, kargaşa yaşayan ülkelerin, toplumların listesini çıkarıp her iftarda biri için dua ederek orucunuzu bozabilirsiniz
• Otuz gün boyunca sabah namazını camide cemaatle kılmaya söz verebilirsiniz
• Her gün eşyalarınızı, dolabınızı, bilgisayarınızı, kitaplarınızı, evraklarınızı gözden geçirip ihtiyaç duymadığınız şeyleri ihtiyacı olanlara hediye ederek yada atarak maddi kalabalıktan kurtulabilirsiniz
• Her gün bir miktar Kuran meali okuyabilirsiniz
• Çok alıştığımız ve onsuz yapamayacağımızı düşündüğümüz şeylerin listesini çıkarıp her gün birinden uzak durmayı deneyebilirsiniz. Mesela bir gün telefonunuzu evde bırakabilirsiniz, işinize yürüyerek gidebilirsiniz, hiç elektrik kullanmayabilirsiniz, yerde yatabilirsiniz, tüm gün konuşmayı terk edebilirsiniz, hiç e-mailinize bakmayabilirsiniz, televizyonu tüm gün kapatabilirsiniz, bir gün tek çeşit yemekle orucunuzu açabilirsiniz…
• Her gün bir ayet ezberleyebilirsiniz
• Daha önce kavga ettiğiniz, aranız bozuk olan, kızgın olduğunuz bir kişiye sahurda dua edebilir ve onu affetmeyi deneyebilirsiniz
• Her gün yatmadan o gün yaşadığınız üç güzel şeyi yada şükredilecek hususu bulup Allaha bunlar için tek tek şükredebilirsiniz
• Bir hafta sonunuzu camide itikaf için geçirebilirsiniz
• Twitter, facebook gibi sosyal medyayı tüm Ramazan boyunca terkedebilirsiniz
• Tabiatınız haline gelmesini istediğiniz bir alışkanlığı her gün otuz gün boyunca yaparak kendinize mal edebilirsiniz.

Hiç kuşkusuz Hz. Peygamber her hususta olduğu gibi ibadet hayatı hususunda da inananlar için en güzel örnektir.

Yüce Allah Kur’ân-ı Kerîm’de Hz. Peygamber’e hamd, tesbih, secde, ibadet, kulluk, ibadette sabır gibi hususlarda bazı emir ve yükümlülükler vermiş (bk. en-Nahl 16/98-99; Meryem 19/65; Hûd 11/123; Tâhâ 20/14), ayrıca bazı ibadetlere işaretle Resûl-i Ekrem’den onları yerine getirmesini istemiştir. Meselâ namazla ilgili tâlimat içeren âyet meâlleri şöyledir:

“Ey Muhammed Kitaptan sana vahyolunanı oku. Namaz kıl; muhakkak ki namaz hayasızlıktan ve fenalıktan alıkor” (el-Ankebut 29/45).

“Ey Muhammedi Onların dediklerine sabret; güneşin doğmasından ve batmasından önce Rabbini hamd ile tesbih et. Gece saatlerinde ve gündüzleri de tesbih et ki, Rabbinin rızâsına eresin” (Tâhâ 20/130).

“Ehline namaz kılmasını emret, kendin de onda devamlı ol” (Tâhâ 20/132).

Kevser sûresinde ise “Öyleyse Rabbin için namaz kıl, kurban kes” (108/2) buyurularak namazla kurban bir arada zikredilmiştir.

Şüphesiz ki bu ve benzeri âyetlerde Hz. Peygamber’in şahsında bütün müslümanlara yönelik bir kısım emir ve tavsiyeler bulunmaktadır. Nitekim diğer pek çok âyet-i kerîmede de namaz, bütün müminleri kapsayacak tarz¬da bazan tek olarak, çoğu yerde de zekâtla birlikte emredilmiştir (bk. el- Bakara 2/110, 183-184; en-Nisâ 4/77; et-Tevbe 9/71; en-Nûr 24/56).

“Ey bürünüp sarınan (resulüm), kalk ve (insanları) uyar. Sadece Rabbini büyük tanı, kalbini tertemiz tut. Kötü şeyleri terke devam et” (el- Müddessir 74/1-5) meâlindeki âyetlerin nüzûlünden sonra Hz. Peygamber, Cebrâil’in tarifiyle abdest alıp namaz kılmış, daha sonra Hz. Hatice’ye de abdest aldırıp namaz kıldırmıştır. Bu dönemde namaz, sabahın erken ve akşamın geç vaktinde olmak üzere günde iki vakitte ikişer rek‘at olarak kılınırdı.

İlk namazda Cebrâil, sabahleyin Kâbe civarında Hz. Peygamber’e imamlık yapmış, daha sonra namazlar Hz. Peygamber’in imâmetiyle devam etmiş, hemen ilk gün akşam vaktine cemaat olarak Hz. Hatice, ertesi gün Hz. Ali katılmıştır. Hz. Ali, akşamleyin amcaoğlu Hz. Peygamber ile yengesi Hz. Hatice’yi namaz kılarken görmüş, davete uyarak ertesi gün o da büyük bir çocuk iken cemaate katılmıştı. Daha sonra Zeyd b. Hârise ve Hz. Ebû Bekir bunlara eklenmiştir.

Risâletin ilk döneminde alenî namaz kılınamıyordu; Hz. Peygamber, Hz. Ali’yi de yanına alarak Mekke dışında dağ aralarında namaz kılıp dönüyordu. Diğer Müslümanlar da öyle yapıyorlardı. Bir defasında Sa‘d b. Ebû Vakkas dağ arasında müşriklerin takibine, alay ve tazyikine mâruz kalınca eline geçirdiği bir deve çene kemiği ile birinin başını yarmış ve “Allah yolunda ilk kan akıtan kişi” diye anılmıştı. “Ey Muhammed Artık, sana buyurulanı açıkça ortaya koy, müşriklerden yüz çevir” (el-Hicr 15/94) meâlideki âyet nâzil olduktan sonra açık davet başlamış, böylece Kâbe ve civarındaki yerlerde namaz da kılınır olmuştu. Ancak bu durum kıyasıya bir mücadeleyi gerektiriyordu. Meselâ, bir defasında Hz. Ebû Bekir’in de ısrarıyla Müslümanların Kâbe önünde topluca namaz kılma gayreti müşriklerin hücumuyla önlenmek istendi. Bu olayda Hz. Ebû Bekir dâhil bazı Müslümanlar ölümden döndüler. Kezâ Hz. Ebû Bekir’in evinin avlusunda namaz kılıp, Kur’an okumasının engellenmesi de bu zamanlara rastlar. Peygamberliğin altıncı yılında önce Hz. Hamza, daha sonra Hz. Ömer’in Müslüman olmasıyla Kâbe’de iki saf olarak ilk defa açıkça ve topluca namaz kılındı.

“Ey örtünüp bürünen (resulüm)! Birazı hariç geceleri kalk namaz kıl…” (el-Müzzemmil 73/1-4) âyetleri ile gece namazı farz kılındı. Bir süre sonra indirilen âyetle (el-Müzzemmil 73/20) sorumluluk hafifletilerek gece namazı ümmet-i Muhammed için nâfileye dönüştürüldü. Zaten gelişmeyi takip eden yıl yani peygamberliğin on birinci yılında Mi‘rac gecesinde beş vakit namaz farz kılındı. Mi‘racı takip eden günlerde Cebrâil gelip Hz. Peygamber’le birlikte beş vakit namazı bir gün ilk vakitlerinde, ikinci gün ise son vakitlerinde kılmış ve namaz vakitlerinin başlangıç ve sonunu açıklamıştır (Müslim, “Mesâcid”, 176, 179).

Ayrıca “Gecenin bir kısmında uyanarak, sana mahsus bir nâfile olmak üzere namaz kıl…” (el-İsrâ 17/79) âyeti ile Hz. Peygamber’den gece namazı kılması istenmiştir.

Yakınları, Hz. Peygamber’in hayatı boyunca gece namazına devam ettiğini rivayet ederler. Hatta gece namazına olan bu itinası dolayısıyla bazı sahâbîlerin “Allah senin geçmiş ve gelecekteki günahlarını bağışladığı halde bu kadar zahmete niye katlanıyorsun?” diye sorduğu, Hz. Peygamber’in de “Şükreden bir kul olmayayım mı?” cevabını verdiği rivayet edilir (Tirmizî, “Şemâil”, 44; Müsned, IV, 251).

Peygamberimiz gecenin başlangıcında yatsı namazını kılar yatardı. Üçte birlik süre içinde uyanır ve teheccüdü kılar, müteakiben vitir namazını kılar, sonra tekrar yatar ve sabah ezanında çabucak kalkar, abdest alır, sünnetini evinde kılar, farzı için camiye giderdi.

Hz. Peygamber teheccüde ilk başlayanlara, bıkkınlık göstermemeleri için iki rek‘atla başlamalarını tavsiye ederdi. Kendisi 8 veya 12 rek‘at kılardı.

Bir defasında Hz. Âişe: “Şayet geceleyin uyanamayıp da vitri geçirirseniz durum ne olur?” deyince Hz. Peygamber ona: “Benim gözlerim uyursa da kalbim uyumaz, zamanı gelince uyanır, önce teheccüdü sonra vitri kılarım” cevabını vermişti (Tirmizî, “Şemâil”, 45).

Hz. Peygamber teheccüdden sonra sabah yakın ise dinlenmek üzere, uzak ise uyumak üzere tekrar yatardı. Bunlardan da anlaşılıyor ki Hz. Peygamber’in teheccüd ve vitir için kalktığı saat bazen gecenin ilk üçte biri geçtikten sonraki zamandı, bazen gecenin ortası, bazen da sonuna doğru idi.

Hz. Peygamber tarafından ilk cuma namazı Kubâ’dan Medine’ye giderken Sâlim b. Avf oğulları yurdunda Rânûnâ vadisinde hicretin 1. yılında kılındı, ilk cuma hutbesi de orada irad edildi.

Hz. Peygamber ramazan ayında iki gece evinden camiye çıkıp cemaate imam olarak teravih kıldırmış, ama üçüncü gün halk beklese de, teravihi cemaatle kılmak farz kılınır endişesiyle camiye çıkmamıştır. Ramazan gecelerinde 4+4+3 tarzında yatsıdan ayrı olarak on bir rek‘at namaz kıldığı rivayet edilir. Bunun son üç rek‘atı vitirdir.

Hz. Peygamber ilk bayram namazını hicretin 2. yılı Şevvalin birinci gününde kılmış ve cemaate kıldırmıştır.

Hz. Peygamber namaza çok düşkündü, onu dinin direği olarak nitelendiriyordu (Tirmizî, “Îmân”, 8; Müsned, V, 231, 233). Namaz onun gözünün nuru idi (Nesâî, “İşretü’n-nisâ”, 1; Müsned, III, 128, 199, 285). O, namaz kılarken sanki dünyaya veda eder, âhiret âlemine dalardı (İbn Mâce, “Zühd”, 15; Müsned, V, 412).

Hz. Âişe, Hz. Peygamber’in ahlâkının Kur’an olduğunu ve Mü’minûn sûresinin ilk on âyetinde bu ahlâkın sıralandığını belirtiyordu. O sûreye bakıldığı zaman hemen ilk iki âyette kurtuluşa eren müminlerin, namazlarında huşû içinde oldukları (bk. el-Mü’minûn 23/1-2) belirtiliyor. Hz. Peygamber Kur’an emrine uyarak namazlarını huşû üzere kılıyor, Müslümanların da bu şekilde kılmalarını istiyordu. Esasen Hz. Peygamber kullukta ve ibadette ihsan esasından bahsediyordu. İhsan, Allah’ı görüyormuşçasına ibadet etmekti (Buhârî, “Îmân”, 37; Müslim, “Îmân”, 17; Tirmizî, “Îmân”, 4).

Hz. Peygamber’in farz namazlara ilâve olarak değişik zamanlarda nâfile namazlar da kıldığı, bu namazların İslâm âlimlerince daha sonra, Hz. Peygamber’in devamlı kılıp kılmadığına veya tavsiye ederken kullandığı üslûba göre sünnet (müekked ve gayr-i müekked), müstehap ve âdâb gibi isimlerle anıldığı bilinmektedir. Bu nâfileler gece içinde rek‘at sayısı pek belirgin olmayan teheccüd namazı, sabah namazında 2 rek‘at, güneş doğduktan bir süre sonra 2 rek‘at, kuşluk vakti 4 rek‘at, öğleden önce 4, sonra 2 rek‘at, ikindiden önce 4, akşamdan sonra 2, yatsıdan önce 4, sonra 2 rek‘at namaz idi. Akşamdan sonra 6 rek‘at evvâbîn namazını da genelde kılardı. Seferden döndüğünde ise mescidde 2 rek‘atlık bir namaz kılardı.

Hz. Peygamberin kıldığı nâfile namazların bu sayılanlardan ibaret olmadığı, onun değişik vesilelerle çeşitli nâfile namazlar kıldığı bilinmektedir. Oğlu İbrahim’in toprağa verildiği gün güneş tutulmuştu. Bunun İbrahim’in ölümüyle bir ilgisi olmadığını, Allah’ın kanunu olarak cereyan ettiğini belirttikten sonra mescidde cemaatle birlikte 2 veya 4 rek‘at küsuf namazı kıldı. 4 rek‘at olarak tesbih namazı kılardı. Sevinçli gelişmeler olduğunda şükür secdesine kapanırdı. Zira Cenâb-ı Allah “Öyle ise siz beni ibadetle anın ki ben de sizi anayım. Bana şükredin; sakın bana nankörlük etmeyin! Ey iman edenler! Sabır ve namazla Allah’tan yardım isteyin. Çünkü Allah muhakkak sabredenlerle beraberdir” (el-Bakara 2/152-153) buyuruyordu. Nâfile namazları evlerde kılmayı tavsiye ederdi. Yüce Allah’ın namaz kılınan eve hayır, rahmet ve bereket ihsan edeceğini müjdelerdi.

O kulluk şuuru en yüksek seviyede bir insandı, ihsan üzere (Allah’ı görüyormuşçasına) ibadet edilmesi gerektiğini biliyor ve ümmetine bunu tavsiye ediyordu. İman, ibadet, ahlâk (davranışlar) bütünlüğüne devamlı işaret ederdi. Çünkü imanın anlam ve lezzetini, onu ibadet ve güzel davranışlarla desteklediğinde yakalayabilirdi. Sosyal hayattaki bilinçli duyarlılık, Allah korkusu ve takvâ da böyle oluşurdu. Müminler günlük hayatlarında iman ve ibadet ölçüleriyle yaşamalıydılar. Hz. Peygamber öyle iman etti, öyle ibadet etti, öyle yaşadı. Onun tasviriyle namaz, bir kimsenin evinin önünden akan bir ırmakta günde beş defa yıkanmasının bütün kirleri arıttığı gibi, mümini hata ve günahtan, gizli ve açık çirkinliklerden temizlerdi (Buhârî, “Mevâkit”, 6; Tirmizî, “Edeb”, 80). Zaten Kur’an’da da namazın kötülük ve çirkinliğe engel olduğu bildirilir (el-Ankebût 29/45).

Hz. Peygamber geceleri ihyaya çok önem verirdi. Çünkü Cenâb-ı Allah şöyle buyuruyordu: “Şüphesiz ki gece kalkışı, (kalp ve uzuvlar arasında) tam bir uyuma ve sağlam bir kıraate daha elverişlidir. Zira gündüz vakti, sana uzun bir meşguliyet var. Rabbinin adını an. Bütün varlığınla O’na yö¬nel” (el-Müzzemmil 73/6-8).

Gece namazında kıyamda uzun sûreleri okuduğu olurdu. Bunlar Bakara, Nisâ, Âl-i İmrân gibi sûreler olup, rükû ve secdeleri de uzun tutardı. Ayetlerin derin anlamları üzerinde düşünürdü. Namazların peşinden sık sık veciz dualar yapar, Allah Teâlâ’yı zikreder, bol bol tövbe ve istiğfar ederdi.

Peygamber Efendimiz cenaze namazı da kıldı ve kıldırdı. Kendisi hayatta iken ölmüş pek çok kadın ve erkek Müslümanın cenaze namazına katılmıştır. Uhud Savaşı’nda Hz. Hamza’nın cesedi civarına diğer şehidler de sıralanmış ve Peygamberimiz yetmiş kere cenaze namazı kılmıştı. Mescid-i Nebî’yi Allah rızâsı için her gün süpürüp temizleyen siyahî bir Müslüman ölmüş ve bir gece toprağa verilmişti. Rahatsız edilmemesi gayesiyle geceleyin Peygamberimize haber verilmemişti. Daha sonra bunu öğrenen Resûl-i Ekrem, o kişinin mezarına gidip onun için mağfiret dileğinde bulundu. Oğlu İbrahim’in cenazesinde de bulundu ve mezarın düzgün örtülmesi hususunda Müslümanları uyardı. Çünkü mezardaki bir oyuk ölüye değil, ama dirinin gözüne zarar verirdi. Diri olan, uygun bir görüntüyü severdi ve Allah yapılan bir işin en iyi yapılmasından hoşnut olurdu.

Hz. Peygamber namazlarını en üstün bir kulluk şuuruyla eda etmiş, ashabına da öğretmiş, ashabın Hz. Peygamber’den kılınışını öğrenip aktardığı namazlar günümüze kadar gelmiştir. İnananlara düşen de aynı kulluk şuuruna ererek namazları eda etmeye çalışmak olmalıdır.

Hz. Peygamber bir defasında attan düştü. Hurma kütüğüne çarptığı için ayağı yarıldı, sağ yanı sıyrılıp ezildi. Bu hadise üzerine yaklaşık bir ay kadar namazlarını oturarak kıldı. Diğer sağlıklı zamanlarında hep ayakta kılardı. Yine vefatına yakın zamanlarda, kamu işlerinden yorgun düştüğü günlerin gecelerinde teheccüdü oturarak kıldığı bilinmektedir. Son hastalığında Hz. Ebû Bekir’in kıldırdığı namaza oturarak uymuştu. Bu, onun cemaatle namaza ne kadar önem verdiğini göstermektedir. Hz. Peygamber’in sağlığında, cemaate Müslüman erkekler geldiği gibi isteyen Müslüman hanımlar da gelerek Mescid-i Nebî’de arka saflarda cemaate iştirak edebiliyorlar ve namazdan sonra Hz. Peygamber’in nasihatlerini dinleyebiliyorlardı. Hatta bu nasihatleri daha yararlı düzeyde götürebilmek için hanımların başvurusu üzerine haftanın belirli bir gününde ve belirli bir saatte sırf hanımlar, mescidi dolduruyorlar ve Hz. Peygamber’i dinleme imkânını buluyorlardı.

Ramazan orucu hicrî 2. yılda farz kılındı ve sahâbe Hz. Peygamber’le birlikte dokuz yıl ramazan orucu tutma bahtiyarlığını yaşadı. Hicretten sonra Medine’de Yahudilerin aşure orucu tuttuğunu gören Resûl-i Ekrem; “Biz bunu tutmaya daha lâyıkız” diyerek adı geçen orucu vâcip kılmıştı. Sonra ramazan orucunun farziyetini bildiren âyetler (bk. el-Bakara 2/183-185) gelince Müslümanlardan aşure orucu mecburiyeti kaldırıldı ve aşure orucu bundan sonra isteyenin tutabileceği bir nâfileye dönüştü.

Hz. Peygamber farz olan ramazan orucuna önem verirdi. İftarda acele edilmesini, sahurda ise imsake uzanan geç vakte kadar yemeyi tavsiye ederdi (Müslim, “Sıyâm”, 48-50). Sahur yemeğinde bereket olduğunu söyler, Ehl-i kitap’la müslümanlar arasındaki farkın sahur yemeği olduğunu ifade ederdi (Müslim, “Sıyâm”, 46). Ümmetine, ibadet, tövbe ve istiğfar için ramazan gecelerinin önemli bir fırsat olduğunu söyler ve Müslümanları ramazan gecelerini ihyaya teşvik ederdi. Oruç kötülüklere karşı bir kalkandı; zararlı söz, düşünce ve davranışlardan korurdu. Oruçlu olmak bilinci kişiyi hep hayır ve iyiliklere yöneltirdi.

Ashabın bildirdiğine göre Hz. Peygamber, insanların en cömerdi idi. Bilhassa Ramazanda Cebrâil ile karşılaştığı zaman mutluluğuna ve cömertliğine sınır olmuyordu. Ramazan gecelerinde Cebrâil Hz. Peygamberle buluşup nöbetleşe Kur’an (mukabele) okurlardı. Resûlullah Cebrâil ile buluştuğunda insanlara rahmet getiren rüzgârdan daha cömert, daha faydalı olurdu.

Hz. Peygamber, Ramazanın genellikle son on gününde itikâfa girerdi. Hz. Âişe’nin bildirdiğine göre Resûlullah ramazanda son on gün girince geceleri ihya eder, ailesini ibadet için uyandırır, ibadete daha çok önem verir, diğer vakitlere nisbetle daha çok ibadet eder ve Müslümanlara da bunu tavsiye ederdi (Müslim, “İtikâf”, 7).

Hz. Peygamber, bin aydan daha hayırlı (bk. el-Kadr 97/3) olan Kadir gecesinin ramazanın son on gününde ve tekli gecelerde aranmasını tavsiye etmiştir (Müslim, “Sıyâm”, 208, 212).

Hz. Peygamber ramazan ayı dışında nâfile oruç da tutardı. Üsâme b. Zeyd’in nakline göre Peygamberimiz en çok nâfile orucu şâban ayında tutardı. Bunun hikmeti sorulunca Hz. Peygamber şöyle cevap verdi: “Ey Üsâme, Şâban ayı, recep ile ramazan arasında değerli bir aydır. Halk bunun faziletinden habersizdir. Şâban ayında işlenen ameller âlemlerin Rabbi olan Cenâb-ı Allah’ın huzuruna yükseltilir. Ben de sâlih amellerimin bu ay içinde Cenâb-ı Hakk’ın huzuruna yükseltilmesinden haz duyarım.” (Tirmizî, “Şe- mâil”, 50-51).

Sahâbeden yapılan nakillere göre Hz. Peygamber her ayın başında üç gün oruç tutardı. Bu üç günü bazan ayın ortasına, bazan da sonuna getirdiği olurdu. Haftanın pazartesi ve perşembe günleri çoğunlukla oruçlu olurdu. Bazen bir ayın bir haftasının cumartesi, pazar ve pazartesi, diğer ayın o haftasının çarşamba, perşembe günlerini oruçlu geçirirdi (Tirmizî, “Şemâil”, 51).

Hz. Peygamber’in bazen iki oruç arasında iftar etmeden visâl orucu tuttuğu da olurdu. Ama herkesin gücünün bir olmadığını söyleyerek ashabını bundan menederdi.

Hz. Peygamber aşure orucunu da tavsiye etmiş, kezâ Recep, Zilkade, Zilhicce ve muharrem aylarında üç gün oruç tutulmasını öğütlemiştir. Bu üç günün muharrem ayındaki uygulaması aşuredan önceki gün, aşure günü ve aşureden sonraki gün şeklindeydi. Bilindiği gibi aşure günü muharremin 10. günüdür. Bu konuda Hz. Peygamber’den nakledilen şu hadis çok ilginçtir: “Ramazan orucundan başka en faziletli oruç Allah’a izâfeten şereflendirilen (yani şehrullah olan) muharrem ayında tutulan oruçtur… ” (Müslim, “Sıyâm”, 202). Ayrıca Hz. Peygamber Ramazan çıktıktan sonra şevval ayında altı gün oruç tutar ve müslümanlara tavsiye ederdi. O, bu konuda şöyle buyurur: “Her kim ramazan orucunu tutar ve buna şevvalden altı gün daha oruç tutup onun ardından gönderirse o kişi bütün seneyi oruçlu geçirmiş gibi olur” (Müslim, “Sıyâm”, 204).

İslâm’da kurban, Hz. İbrâhim’in geçirdiği imtihanlardan sonra yüce Allah’ın ihsan ettiği koçun kurban edilmesini hatırlatan bir ibadettir. Hz. Peygamber kurban keserek bu ibadeti ifa etmiş, “babanız İbrâhim’in sünneti” dediği kurban ibadetini hem kendisi yerine getirmiş, hem de ümmeti kanalıyla günümüze kadar yaşatılmasına vesile olmuştur. Kesilen kurbanın etinden kendisi ve ailesi yer, dost ve arkadaşlarına ikram eder, ihtiyaç sahiplerine gönderirdi. Kurban etinden yenilenin değil başkalarına ikram edilenin kalıcı olduğunu da sık sık tekrarlardı.

Zekât hicretten sonraki yıllarda farz kılınmıştır. Hz. Peygamber şahsen zengin değildi, ancak toplanan zekât mallarını mümkün mertebe hiç bekletmeden ve geceletmeden gerekli yerlere ve ihtiyaç sahiplerine dağıtırdı. Ehl-i beyt, zekât mallarından yararlanamazdı. Dolayısıyla Hz. Peygamber ömrü boyunca zekât gelirlerinden yararlanmamış, hâne halkını da yararlandırmamıştır. Ancak o, hediye kabul eder, kendisine getirilen hediyeye hediye ile mukabelede bulunurdu. Hz. Peygamber inananları zekâtlarını vermeye ve zekât dışında da infak ve tasadduka davet ederdi. Zira bu, diğerkâmlık duygularını geliştiriyordu. Veren gönül hazzı, alan da eksiklerini karşılayacağı için gönül huzuru hissediyordu. Hz. Peygamber hiçbir malın ihtiyaç fazlası kısmını elinde ve evinde tutmaz, infak ederdi; komşularına ve muhtaçlara gönderirdi.

Hac, hicretin 9. yılında farz kılındı (bk. el-Hac 22/26-29). O yıl Hz. Ebû Bekir hac emîri tayin edilerek haccın esaslarını uygulamalı olarak insanlara gösterdi. Hz. Peygamber ise farz olan ilk ve son haccını hicretin 10. yılında gerçekleştirdi. Hac günlerinde Arafat’ta Zilhiccenin 9. günü irad edilen hutbenin başlangıcında, ashabı ile bir daha görüşememe ihtimalinden bahisle ebediyete intikalinden önce vedalaştığı için bu hacca “Vedâ haccı” denilmiştir. Yine dinin kemale ve tamama erdiğini bildiren âyet (bk. el-Mâide 5/3) o günlerde nâzil olduğu için bu hacca “haccetü’l-kemâl ve’t-temâm” haccın hükümlerini sözle tebliğ edip amelî olarak gösterdiği için “haccetü’l-belâğ”, farz olan haccın ifası olduğu için “haccetü’l-İslâm” gibi isimler de verilmiştir.

Farklı rivayetler olmakla birlikte Hz. Peygamber’in hicretin 7. yılında Hudeybiye umresi, 8. yılında Mekke fethi günü ifa edilen umre, aynı yıl Huneyn ve Tâif seferini müteakip gerçekleştirilen umre ve 10. yılda Vedâ haccı sırasında ifa edilen umre olmak üzere dört umre yaptığı bilinmektedir.

Ashabtan görgü şahitlerinin verdiği bilgiye göre Hz. Peygamber Kur’an okumayı ve Kur’ân-ı Kerîm’i başkası okurken dinlemeyi çok severdi. O, Kur’an okurken kelimeler gayet açık bir şekilde anlaşılıyordu, medlere riayet ediyordu, bazen yüksek sesle, bazen da içinden sessizce okuyordu; sesi sadası gayet güzeldi. Sesli okurken sesini sadece etrafında ve odada bulunanların duyabileceği şekilde yükseltirdi. Tatlı ve yumuşak bir sesi olan Hz. Peygamber etkileyici bir okuyuşa sahipti. O, Kur’an okurken dinleyenleri bir vecd kaplar ve kendilerini sanki başka bir âlemde hissederlerdi. Tegannide aşırı gitmezdi; sunilikten uzak, tabii bir okuyuşu vardı.

Hz. Peygamber ibadetlerinde devamlı idi. Terketmez, ara vermez, sürekli yapardı. Ömrü boyunca hiçbir zaman ibadetlerini bırakmadı. Ashabına da en hayırlı ibadetin devamlı yapılanı olduğunu söylerdi (Buhârî, “Savm”, 52, “Teheccüd”, 7, 18, “Îmân”, 32; Müslim, “Müsâfirîn”, 31).

Hz. Peygamber ibadetin veya dinî bir hükmün aslını koruma kaydıyla her konuda Müslümanlar için hep kolay olanı tercih etmiştir. Dolayısıyla zorlaştırmamak, müjdelemek, soğutmamak onun uyguladığı ve önerdiği bir prensip idi. Her konuda olduğu gibi ibadette de itidali esas alır, aşırılıktan uzak olmayı tavsiye ederdi. Zira aşırılık helâk sebebiydi (Buhârî, “Rikak”, 18; Müslim, “İlim”, 4; İbn Mâce, “Zühd”, 20). Ümit ile korku arasında olmak kulluk âdâbının gereğiydi. Bu nedenle, Müslümanların ümitsizliğe düşmesini de, yaptıkları ibadetlere aşırı güvenmelerini de uygun görmemiştir.

İbadetlerde kulluk bilincinin diri tutulmasına önem verir, kişilerin ibadet etme gayretiyle ağır yükler altına girmesine razı olmazdı. Bir defasında sahâbeden birinin oruç adadığı ve oruç gününde cuma hutbesinde ayakta durmayı, dışarıda gölgelenmemeyi ve konuşmamayı da kastettiği söylenince Hz. Peygamber bunu doğru bulmadı; o kişinin hutbede oturmasının, gölgelenmesinin ve konuşmasının daha uygun olacağını, orucunu bu şekilde tamamlarsa makbul sayılacağını hatırlattı (Buhârî, “Eymân”, 31; Ebû Dâvûd, “Eymân”, 19). Nitekim Allah Teâlâ da “Allah sizin için kolaylık istiyor, zorluk istemiyor” (el-Bakara 2/185) buyuruyordu.

Hz. Peygamber’in cemaatle ibadet esnasındaki bazı uygulamaları da ibadetin özünü zedelememek kaydıyla cemaate karşı tam bir müsamaha içinde olduğunu gösteriyor. Meselâ cemaatle namaz esnasında saflarda annesiyle birlikte bulunan bir çocuğun ağlamasını duyunca kısa bir sûre okuyarak rükû ve secdeye giderdi. Çünkü namaz uzadıkça annenin zihni çocuğun ağlayışına takılıp kalacaktı.

Hz. Peygamber’in bilhassa nâfileleri kılarken, torunlarının omuzuna tırmanıp oyun oynamalarına engel olmaması da onun hem çocuk sevgisini hem de ibadetlerde müsamahakâr davranmasını gösterir.

Ashaptan Abdullah b. Amr son derece zâhid bir zat idi. Her gün oruç tutuyordu, her gece hatmediyordu; bu yüzden de yeni evli olduğu halde hanımından uzak duruyordu. Durum Hz. Peygamber’e intikal edince onu çağırarak meseleyi araştırdı. Bu sahâbenin daha fazla sevap kazanma gayretiyle böyle davrandığını anlayınca da ona, böyle yapmasının yanlış olduğunu, vücudunun ve ailesinin de üzerinde haklarının bulunduğunu söyleyip her ayda üç gün oruç tutmasını ve ayda bir de Kur’an’ı hatmetmesini tavsiye etti. Bundan fazlasına gücünün yeteceğini söyleyip daha fazla ibadet etmek için izin istediğinde de ona gün aşırı oruç (savm-ı Dâvûd) tutmasını, haftada bir de Kur’an hatmetmesini önerdi (Müslim, “Sıyâm”, 185-193). Yüce Allah kulun ibadetinden usanmaz, ama kul hastalanır, yoğun işe mâruz kalır, ihtiyarlayıp güçten düşer ve yüklendiği yoğun ibadetlerin ifasında zorlanabilirdi. Nitekim de öyle oldu. Yaşlılık yıllarında Abdullah b. Amr’ın, Hz. Peygamber’in gösterdiği kolaylıklardan yararlanmamanın sıkıntısını çektiği söylenir (Buhârî, “Fezâilü’l-Kur’ân”, 34; Müslim, “Sıyâm”, 35).

Sonuç olarak Hz. Peygamber en üstün kulluk şuuruyla ibadetlerini ifa etmiş, Allah’ın rızâsını her zaman ön planda tutmuş; iman, ibadet ve davranış bütünlüğü ile ümmetine örnek olmuş, sosyal hayatta dinî duyarlılığa dikkat etmiş, uygun ibadet telakkisini yaygınlaştırmış, ifrat ve tefritten, aşırılıktan uzaklaştırmış; çevresinde, yüce Allah’a ibadeti en derin haz bilen duyarlı bir sahâbe kitlesi oluşturmuştur.

Bize düşen, bu mânevî mirasın ilk uygulayıcılarını iyi öğrenmek, anlamak, anladıklarımızı uygulamak ve en uygun yorumlarla günümüze taşımaktır.

Biz bu cildi, Resûl-i Ekrem’in hicretin 10. yılında yaptığı hac esnasında irad ettiği Vedâ hutbesiyle, Hz. Peygamber’e, onun ailesinin güzide fertlerine

ve ashabına salâtü selâmla bitirmek istiyoruz. Bu hutbe özelde Müslümanlara, genelde ise bütün insanlığa İslâm’ın evrensel mesajını duyuran, insanların kardeşliğini ve eşitliğini, temel hak ve hürriyetlere sahip olduğunu vurgulayan önemli bir belgedir.

İki cihan peygamberi Resûl-i Ekrem, hicretin 10. yılında hac ibadeti esnasında Arafat’ta, 100.000’den fazla Müslümana hitaben şöyle buyurdular:

Ey İnsanlar!

Sözümü iyi dinleyiniz! Bilmiyorum, bu seneden sonra sizinle burada belki de bir daha hiç buluşamayacağım.

İnsanlar! Bugünleriniz nasıl mukaddes bir gün ise, bu aylarınız nasıl mukaddes bir ay ise, bu şehriniz (Mekke) nasıl mukaddes bir şehir ise, canlarınız, mallarınız, namuslarınız da öyle mukaddestir, her türlü tecavüzden korunmuştur.

Ashabım! Yarın Rabbinize kavuşacaksınız ve bugünkü her hal ve hareketinizden muhakkak sorulacaksınız. Sakın benden sonra eski sapıklıklara dönüp de birbirinizin boynunu vurmayasınız.

Bu vasiyetimi burada bulunanlar, bulunmayanlara bildirsin! Olabilir ki bildirilen kimse, burada bulunup doğrudan işitenden daha iyi anlayarak muhafaza etmiş olur.

Ashabım!

Kimin yanında bir emanet varsa onu sahibine versin! Faizin her çeşidi kaldırılmıştır, ayağımın altındadır. Lâkin borcunuzun aslını vermeniz gerekir. Ne zulmediniz, ne de zulme uğrayınız. Allah’ın emriyle faizcilik artık yasaktır. Câhiliye’den kalma bu çirkin âdetin her türlüsü ayağımın altındadır. İlk kaldırdığım faiz de Abdülmuttalib’in oğlu (amcam) Abbas’ın faizidir.

Ashabım!

Câhiliye devrinde güdülen kan davaları da tamamen kaldırılmıştır. Kaldırdığım ilk kan davası Abdülmuttalib’in torunu (amcazadem) Rebîa’nın kan davasıdır.

İnsanlar!

Bugün şeytan, sizin şu topraklarınızda yeniden tesir ve hâkimiyetini kurmak gücünü ebedî surette kaybetmiştir. Fakat siz, bu kaldırdığım şeyler dışında, küçük gördüğünüz işlerde ona uyarsanız bu da onu memnun edecektir. Dininizi korumak için bunlardan da sakınınız.

İnsanlar!

Kadınların haklarını gözetmenizi ve bu hususta Allah’tan korkmanızı tavsiye ederim Siz kadınları, Tanrı emaneti olarak aldınız; onların namuslarını ve iffetlerini Allah adına söz vererek helâl edindiniz. Sizin kadınlar üzerinde hakkınız, onların da sizin üzerinizde hakları vardır. Sizin kadınlar üzerindeki hakkınız, onların aile yuvasını sizin hoşlanmadığınız hiçbir kimseye çiğnetmemeleridir. Eğer razı olmadığınız herhangi bir kimseyi aile yuvanıza alırlarsa, onları te’dib edebilirsiniz. Kadınların da sizin üzerinizdeki hakları, meşrû bir şekilde, her türlü yiyim ve giyimlerini temin etmenizdir.

Müminleri

Size bir emanet bırakıyorum ki ona sıkı sarıldıkça yolunuzu hiç şaşırmazsınız. O emanet Allah’ın kitabı Kur’an’dır.

Müminleri

Sözümü iyi dinleyiniz ve iyi belleyiniz! Müslüman Müslümanın kardeşidir, böylece bütün Müslümanlar kardeştir. Din kardeşinize ait olan herhangi bir hakka tecavüz helâl değildir. Meğer ki gönül hoşluğu ile kendisi vermiş olsun.

Ashabım.!

Kendinize de zulmetmeyiniz. Kendinizin de üzerinizde hakkı vardır.

İnsanlar!

Cenâb-ı Hak her hak sahibine hakkını (Kur’an’da) vermiştir. Vârise vasiyet etmeye lüzum yoktur. Çocuk kimin döşeğinde doğmuşsa ona aittir. Zina eden için mahrumiyet vardır. Babasından başkasına ait soy iddia eden soysuz, yahut efendisinden başkasına intisaba kalkan nankör, Allah’ın gazabına, meleklerin lânetine ve bütün Müslümanların ilencine uğrasın! Cenâb-ı Hak, bu gibi insanların ne tövbelerini ne de adalet ve şahadetlerini kabul eder.

İnsanlar!

Yarın beni sizden soracaklar, ne diyeceksiniz?

“-Allah’ın elçiliğini ifa ettin, vazifeni yerine getirdin, bize vasiyet ve öğütte bulundun, diye şahadet ederiz” cevabını verdiler.

Bunun üzerine Hz. Muhammed:

Şahit ol yâ Rab! Şahit ol yâ Rab! Şahit ol yâ Rab! dedi (İbn Hişâm, II, 350; Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, I, 542-544).

İlmihal I, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları

Yedinci Nükte: Ramazanın sıyamı, dünyada âhiret için ziraat ve ticaret etmeğe gelen nev’-i insanın kazancına baktığı cihetteki çok hikmetlerinden bir hikmeti şudur ki: Ramazan-ı Şerifte sevab-ı a’mal, bire bindir. Kur’an-ı Hakîm’in nass-ı hadîs ile herbir harfinin on sevabı var; on hasene sayılır, on meyve-i Cennet getirir. Ramazan-ı Şerifte herbir harfin, on değil bin ve Âyet-ül Kürsî gibi âyetlerin herbir harfi binler ve Ramazan-ı Şerifin Cum’alarında daha ziyadedir. Ve Leyle-i Kadir’de otuzbin hasene sayılır. Evet herbir harfi otuzbin bâki meyveler veren Kur’an-ı Hakîm, öyle bir nuranî şecere-i tuba hükmüne geçiyor ki; milyonlarla o bâki meyveleri, Ramazan-ı Şerif’te mü’minlere kazandırır. İşte gel, bu kudsî, ebedî, kârlı ticarete bak, seyret ve düşün ki: Bu hurufatın kıymetini takdir etmeyenler ne derece hadsiz bir hasarette olduğunu anla!

İşte Ramazan-ı Şerif âdeta bir âhiret ticareti için gayet kârlı bir meşher, bir pazardır. Ve uhrevî hasılât için, gayet münbit bir zemindir. Ve neşvünema-i a’mal için, bahardaki mâh-i Nisandır. Saltanat-ı Rububiyet-i İlâhiyeye karşı ubudiyet-i beşeriyenin resm-i geçit yapmasına en parlak, kudsî bir bayram hükmündedir. Ve öyle olduğundan, yemek-içmek gibi nefsin gafletle hayvanî hacâtına ve malayani ve hevaperestane müştehiyata girmemek için oruçla mükellef olmuş. Güya muvakkaten hayvaniyetten çıkıp melekiyet vaziyetine veyahut âhiret ticaretine girdiği için, dünyevî hacâtını muvakkaten bırakmakla, uhrevî bir adam ve tecessüden tezahür etmiş bir ruh vaziyetine girerek; savmı ile, Samediyete bir nevi âyinedarlık etmektir. Evet Ramazan-ı Şerif; bu fâni dünyada, fâni ömür içinde ve kısa bir hayatta bâki bir ömür ve uzun bir hayat-ı bâkiyeyi tazammun eder, kazandırır.

Evet birtek Ramazan, seksen sene bir ömür semeratını kazandırabilir. Leyle-i Kadir ise, nass-ı Kur’an ile bin aydan daha hayırlı olduğu bu sırra bir hüccet-i katıadır. Evet nasılki bir padişah, müddet-i saltanatında belki her senede, ya cülûs-u hümayûn namıyla veyahut başka bir şaşaalı cilve-i saltanatına mazhar bazı günleri bayram yapar. Raiyetini, o günde umumî kanunlar dairesinde değil; belki hususî ihsanatına ve perdesiz huzuruna ve has iltifatına ve fevkalâde icraatına ve doğrudan doğruya lâyık ve sâdık milletini, has teveccühüne mazhar eder. Öyle de: Ezel ve Ebed Sultanı olan on sekiz bin âlemin Padişah-ı Zülcelal’i; o onsekiz bin âleme bakan, teveccüh eden ferman-ı âlîşanı olan Kur’an-ı Hakîm’i Ramazan-ı Şerifte inzal eylemiş. Elbette o Ramazan, mahsus bir bayram-ı İlâhî ve bir meşher-i Rabbanî ve bir meclis-i ruhanî hükmüne geçmek, mukteza-yı hikmettir. Mâdem Ramazan o bayramdır; elbette bir derece, süflî ve hayvanî meşâgilden insanları çekmek için oruca emredilecek. Ve o orucun ekmeli ise: Mide gibi bütün duyguları; gözü, kulağı, kalbi, hayali, fikri gibi cihazat-ı insaniyeye dahi bir nevi oruç tutturmaktır. Yani: Muharremattan, malayaniyattan çekmek ve her birisine mahsus ubudiyete sevketmektir. Meselâ: Dilini yalandan, gıybetten ve galiz tabirlerden ayırmakla ona oruç tutturmak. Ve o lisanı, tilavet-i Kur’an ve zikir ve tesbih ve salavat ve istiğfar gibi şeylerle meşgul etmek… Meselâ: Gözünü nâmahreme bakmaktan ve kulağını fena şeyleri işitmekten men’edip, gözünü ibrete ve kulağını hak söz ve Kur’an dinlemeğe sarf etmek gibi sair cihazata da bir nevi oruç tutturmaktır. Zâten mide en büyük bir fabrika olduğu için, oruç ile ona ta’til-i eşgal ettirilse, başka küçük tezgâhlar kolayca ona ittiba ettirilebilir.

Said-i Nursi

Oruç, boş bir çerçeve olarak veya bir mevsim gibi sadece tabiatın bir parçası olarak gelmedi. Tarihin bir parçası olarak geldi.

Dolu geldi. Kendindekini boşaltacak. Giderken de dolu gidecek. Dolu gitmeli.

Her yılın orucu, büyük “oruç kitabı”na, sabırla ve meleklerin üslubuyla işlenmiş bir sayfa, bir yaprak gibi eklenir.

Taşların, ağaç kovuklarının, toz zerrelerinin bile, en keskin bir hafızayla şahitlik yapacağı büyük Hesap Gününde, şüphesiz, “oruç kitabı”, en büyük şahitler arasında, dosyasında en çok belge bulunduran suç ve sevap araştırıcıları arasında görünecektir.

Demek ki, oruç, çağımıza, göklere mahsus nişanlarla donanmış büyük ve yetkili bir şahit olarak geliyor ve geldi.

Siz sanmayın ki, oruçta yalnız siz susar, siz acıkırsınız. Oruç da susar, oruç da acıkır. Çünkü: Oruç da canlıdır. Sizin gibi. Hatta sizden fazla. Çünkü: Onda, ölümün eriteceği et ve kemik de yok. İnsan, sağken bile ölüme karışıktır. Biz, hayatla ölümün karıştığı bir terkibiz. Sağken, hayat ölüme baskındır ve ölümü kullanır. Sonra yaşlandıkça, ölüm güçleri yavaş yavaş artar ve ölüm yüzdesi, hayat yüzdesinin üstüne çıkar bir gün. İşte o gün ölmüşüzdür, ölüm hayatı kullanmaya başlamıştır. Toplum yaşayışında da böyle. Ecel olarak gelen ölüm, bu hayat-ölüm çatışmasını kesin bir sonuca bağlar. Ama oruç yüzde yüz diri, saf olarak diridir. Net diridir, insan gibi brüt değildir.

Bizden daha canlı, bizden daha cıvıl cıvıl olan bu gök varlığı orucun susadığı su, acıktığı yemek nedir öyleyse? Şairin, şair için dediği:

Cins şaire mahsus yiyecekler.

Deniz yosunları mavilik medüzaları tarzında,

Oruca, gök şahidi oruca mahsus besinler,

Yükseltilen dualar, derinleşen secdeler,

Kur’an sesiyle aydınlanan ikindiler,

Allah adıyla diriltilen geceler. diyebiliriz belki.

Ve orucun da iftarı vardır. Oruç müminin kalbinde iftar eder. Onun sofrasında, işte saydığımız, göğe mahsus yiyecekler bulunur.

Yalnız, insan orucu özlemez, oruç ise insanı özler. Ramazan ayı gelince sıla-ı rahim edenler gibi, meleklerin bile önünde eğildiği insana koşar. Oruç, insana acıkır ve koşar gelir.

Oruç geldi, öyleyse oruca yemek taşımalı, su sunmalı, orucun lambasını yakmalı, örtüler atmalı üzerine ki geldiğinden daha zengin gitsin. Verdiğinden daha çok alsın. Yanına gideceği eski oruçlara katacağı, söyleyeceği çok şeyler bulunsun. Çağımız Müslümanlarının portresini eski çağ müminlerinin portrelerinin yanına çizecek ya, bizim öyle bir portremizi çizsin ki, ilerde gün olur ki, o portreyi bize gösterirler, utanmayalım o zaman ondan.

Oruç geldi, ondan bize ölümsüz bir şeyler katılacak demektir. Giderken, bizden de ona ölümsüzleşecek birkaç şey katılmalı.

Sezai Karakoç, Sütun
tweet ]]>