Kârûn, Musa Aleyhisselamın kavmindendi. İsrailoğullarına mensup olup Firavun’un yönetimi sırasında görevlisi ve hazinedarı idi. Bundan evvelki dönemde fakir ve güzel huylu idi. Firavun’un yakın adamlarından biri olmasının sağladığı imkanlarla giderek zenginleşti. Mal ve serveti arttıkça hırsı ve cimriliği de o oranda arttı. Zamanla sahip olduğu zenginliği, kendi ilmi ve dehasının ürünü olarak görüp müthiş bir gurur ve enaniyet sergilemeye başladı.

Kârûn, ilk önceleri Hazreti Musa’ya iman etmişti. Yakın akrabası olup amcazadesi olduğu da rivayet edilmektedir. Yakın çevresinde bulunmuş, Yüce Peygamberden kimya ilmini öğrenerek hayır duasını almıştı. Hatta, bazı rivayetlere göre; kendini ilim ve ibadete vererek Hazreti Musa ve Hazreti Harun’dan sonra İsrailoğullarının en bilgili şahsı seviyesine yükseldi. Tevrat’ı ezberleyip çok güzel bir şekilde okurdu. Ancak, sahip olduğu maddi servet başını döndürmeğe başladı. Hırsı ve kıskançlığının etkisiyle münafıklığa yeltendi. İnsanlar arasında gezerken yere göğe sığmaz oldu. Bir taraftan serveti diğer taraftan da ilmiyle övünmeye ve şımarmaya başladı.Hazreti Musa’nın kavminden olmasına rağmen, Peygamber (as) aleyhinde Firavun’la işbirliği yapmaya başladı.

Cenab-ı Hakk’ın ihsan ettiği servet çok büyük bir seviyeye ulaşmıştı. Kur’an-ı Kerim’in tabiriyle,

“… öyle hazineler vermiştik ki, anahtarlarını güçlü kuvvetli bir topluluk zor taşırdı” (Kasas 76).

Kavmi kendisine şımarma! Çünkü Allah şımarıkları sevmez uyarısında bulundu; “Ey Kârun, malına mağrur olup sevinme. Çünkü, Allah, malına mağrur olup gururlananları sevmez. Allah’ın sana ihsan etmiş olduğu şeylerle, zekat ve sadaka vererek ahiret yurdunu ara ve dünyadan giderken sadece bir kefen olan nasibini unutma. Zira sen burada baki olmadığın gibi, mallarını da beraber götüremezsin. Öyle ise Allah sana bunca nimetlerle ihsanda bulunduğu gibi, sen de Allah’ın kullarına ihsanda bulun. Yeryüzünde fesat çıkarma. Zira Allah bozgunculuk yapanları sevmez” (Bünyamin Ateş; Peygamberler Tarihi, Yeni Asya Gazetesi Neşriyatı, 3. Baskı, İstanbul 1993, s. 439).

Kârun, yapılan ikazlara kulak asmadı. Kendisine verilen mal ve servetin bir imtihana binaen verildiğini düşünmek bile istemedi. Sahip olduğu zenginliğin tamamen kendi ilminin ve dehasının, aklının çalışması olduğuna inanıyor ve iddia ediyordu. Gururlu bir şekilde; “bu kadar mal ve hazineler bende olan ilim sayesinde verilmiştir. Ve tamamiyle bana aittir. Başkasının ne hakkı var ki, onlara ihsanda bulunayım.” Acaba o aklı neyle kazanmıştı ve kim ona vermişti?

Kârûn, sahip olduğu ve servetle göz kamaştırıyordu. Dünya hayatını arzulayanlar, keşke ona verilenlerin benzerleri bizim de olsaydı, diye söyleniyor ve onu çok şanslı zannediyorlardı. Ancak, ilim sahipleri öyle düşünmüyorlardı. Kârûn’a imrenenleri ikaz ederek, iman edip iyi şeyler yapanları çok daha büyük mükafatların beklediğini hatırlattılar. Bu mükafata ulaşmaları için yapmaları gereken sadece sabretmekti. Halbuki, başta Ad ve Semud kavmi olmak üzere nice zengin, kuvvetli kişi ve kavimler gelmişler ve isyanları sebebiyle helak olup gitmişlerdi. Kötü sonlarını ne servetleri ne de sahip oldukları bilgileri engelleyebilmişti.

Musa Aleyhisselam, zekat ayetinin gereği olarak, Kârun’dan zekat vermesini istedi. Kendisi zekat vermediği gibi, İsrailoğullarının zenginlerini de zekat vermemeye teşvik etti. Sadece bu hareketi ile kalmadı. Firavun’la işbirliği yapıp Peygamberin aleyhinde faaliyetlerine hız verdi. Bir kadınla, para karşılığı Musa Aleyhisselam’a iftira etmesi konusunda anlaştı. Musa Aleyhisselam’ın kavmine nasihat ettiği bir günde yanına gitti. O sırada, zinanın suç olduğu, büyük günah olması sebebiyle cezasının ağırlığından söz etmekteydi. Aradığı fırsatı bulan Kârûn, Musa Aleyhisselam’a, söylediklerinin kendisi için de geçerli olup olmadığını sordu. Hazreti Musa, böyle bir günahı işlediği takdirde cezanın kendisi için de geçerli olduğunu söyledi. Bu cevap üzerin Kârûn, parayla tuttuğu kadını şahit göstererek Peygamberin bu kadınla zina yaptığı iftirasında bulundu. Cezanın uygulanmasını istedi.

Musa Aleyhisselam, kadına, Allah için doğruyu söyleyeceğine dair yemin ettirdi. Allah’tan korkan kadın, tövbe edip doğruyu söyleyince, Kârûn’un planı suya düştü ve kazdığı kuyuya kendisi düşmüş oldu. Ne yapacağını şaşırdı. Hazreti Musa (as) hemen şükür secdesi yaptı. Cenabı Hakk’a yalvararak; “Ya Rabbi! Senin düşmanın bana eziyet etti, beni rezil ve rüsva etmek isteyip, çirkin bir fiille suçladı. Ey Allahım, onun cezasını ver” dedi. Daha sonra kavmine yönelerek; Cenabı Hakk beni Firavun’a gönderdiği gibi Kârûn’a da gönderdi. Ona tabi olan onunla kalsın, bana tabi olan ondan ayrılsın, şeklinde uyarı ve ikazda bulundu. İki kişi haricinde kimse yanında kalmadı. Herkes tarafından terk edildi.

Kârûn; mal, mülk, servet ve bilgisine güvenerek Allah’ın emirlerine karşı çıkmış oldu. İmtihanı kaybedip Allah’ın gazabına uğradı. Büyük bir deprem sonrasında bütün mal ve mülkü ile birlikte yerin dibine battı. Kendisi ve servetinden hiçbir eser kalmadığı gibi arkasında akrabası da kalmadı. Kendi sebep olduğu akıbetiyle aleme ibret oldu.

“Daha dün onun yerinde olmayı isteyenler: demek ki, Allah rızkı, kullarından dilediğine bol veriyor, dilediğine de az. Şayet Allah bize lütufta bulunmuş olmasaydı, bizi de yerin dibine geçirirdi. Vay! Demek ki inkarcılar iflah olmazmış! demeye başladılar” (Kasas, 82).

Risâle-i Nur’da Kârûn’un ismi iki yerde geçmektedir. Cenabı Hakkın rahmetini inkar eden, hikmetini itham edecek tarzda nankörlük edip; “Ben kendi ilmimle, kendi iktidarımla kazandım” diyerek azap sillesini yemeyi hak ettiğinden söz edilmektedir. Ayrıca insanlara rahmet olarak verilen nimetlerin hikmetleri izah edilmektedir; “saltanat-ı insaniyet ve terakkiyât-ı beşeriye ve kemâlât-ı medeniyet, celb ile değil, galebe ile değil, cidâl ile değil; belki ona, onun zaafı için teshîr edilmiş, onun aczi için ona muâvenet edilmiş, onun fakrı için ona ihsan edilmiş, onun cehli için ona ilham edilmiş, onun ihtiyacı için ona ikram edilmiş. Ve o saltanatın sebebi, kuvvet ve iktidar-ı ilmî değil, belki şefkat ve re’fet-i Rabbâniye ve rahmet ve hikmet-i İlâhiyedir ki, eşyayı ona teshîr etmiştir” (Sözler, s. 296).

Risâle-i Nur, Avrupa’nın menfi kısmının, Kârûn’un mala mülke baktığı gibi, herşeyi kendinden bilerek bir zulüm ve çatışma medeniyeti meydana getirdiğini belirtir. Bu bağlamda da 20. yüzyılda çıkan iki dünya savaşını örnek gösterir. Bu savaşlarla, yüzyılların birikimin nasıl yok edildiğini ve dünyanın nasıl yangın yerine çevrildiği hatırlatmaktadır;

“Menfi esasata bina edilen ve Karun gibi, “bu servet bilgim sayesinde bana verilmiştir” deyip, ihsan-ı Rabbânî olduğunu bilmeyip şükretmeyen ve maddiyyun fikriyle şirke düşen ve seyyiatı hasenatına galip gelen şu medeniyet-i Avrupaiye öyle bir semavi tokat yedi ki, yüzer senelik terakkisinin mahsulünü yaktı, tahrip edip yangına verdi. Avrupa zalim hükümetleri zulümleriyle, Sevr Muahedesiyle âlem-i İslama ve merkez-i Hilafete ettikleri ihanete mukabil öyle bir mağlubiyet tokadını yediler ki; dünyada dahi bir cehenneme girip çıkamıyorlar, azapta çırpınıyorlar. Evet, bu mağlubiyet, aynen zelzele gibi, ihanetin cezasıdır (Kastamonu Lahikası, s. 17). Ancak, Kârûn’un servet ve iktidarına rağmen nasıl yok edildiğinden ibret almayan ve ellerinde bulunan maddi güçle her şeyi yapabileceklerini sananlar, dünyayı yangın yerine çevirmekten hala vazgeçmiş değillerdir.

Kaynak:Risale-i Nur Enstitüsü

Bu has, bu emsalsiz bir şeydi. İslâm olmadan olacak şey değildi. Çünkü bu nefsini feda etmekti, çünkü bu bir ömür bir ekşi ayranı ummak kadar olsun murat taşımamaktı. Bu lezzeti, hazzı, ayağını basacak, başını koyacak yeri unutmaktı.

Evet, başkalarının da davaları oldu. Fakat hiçbirinin, dünya kendilerine gülüyorken, lezzeti, hazzı, rahatı, zevki, eğlencesi, mansıbı, serveti, yetkisi eksilmedi. Zaten haz için yaşayan ve kavgası dünya için olan insanlardan o türlü şeyler de beklenemezdi.

Üstadımız, tam fedailiği tarif ederken “Nur’un erkânları” dediği ağabeylerimizi misal veriyor, “her hissini maksadına feda etmeyi” anlatıyordu. Onun fedakârlık ufku buydu. Her hissini feda etmek. Lezzetini, menfaatini, benliğini, gururunu, lâzım olsa haklılığını. Her hissini.

Bu, kaderini davasına bağlamaktı; bu, hayatını davası için yaşamak ve vakfetmekti. Bir ömür aynı dikkat ve teyakkuzla kalmaktı. Bu şekilde yaşamak ve olmak ise çok zordu.

Makam hissini feda etti

Çoklarının makam için yaşadığı dünyada, o makamı da makam sevgisini de bir kenara itti, gönlünde öyle bir arzuya zerre kadar yer vermedi.

Ona Şeyh Sünûsî’nin yerine Şark vilâyetleri umum vaizliği teklif edildi. Dilerse aynı zamanda milletvekili de olabilirdi.

Reddetti. İtibarlı, yetkili olmayı düşünmedi. Bu teklif başkasına yapılsa belki de şeytan sağdan yaklaşabilir, “Sen insanları irşat için fırsat arıyordun. İşte ruhsatlı, izinli irşat… Bu vazifeyi kabul eder, dilediğin gibi anlatabilirsin.” diyebilir, tuzağa düşürebilirdi. Çünkü ona bu teklif, dilediği gibi anlatsın diye değil, tesiri kırılsın diye yapılıyordu. Ondaki beklentisizliğe bir parça da olsa gölge bulaştırılacaktı. Konuşturanlar, bir gün dilediklerini de konuşturmaya çalışacak, verdiklerinin karşılığını isteyecek, ondan dinin ruhunu incitecek fetvalar ve tavırlar talep edeceklerdi.

Üstadımız, o teklifi reddederken başına açılacak gaileleri biliyordu. O günden sonra, karşısında yetkililerin hürmetle, tazimle durduğu Nur adam’a karşı onlara dalkavukluk yapmayı vazife ve paye sananlar bile tahakküm edecek, baskıda bulunacaktı. O günden sonra en ufak memur, “şöyle yapma, böyle yap, oturma, ayağa kalk!” diyecekti. Nitekim öyle de oldu, hem defalarca.

Meselâ bir memur, hastalığına ve yetmiş beş yaşına aldırmadan, Afyon Mahkemesi’nin kapısında beklerken bu nuranî adamın oturmasına müsaade etmeyecek, “Ayakta beklesin!” diyecekti. En yetkililerin, en ufak tavrına tahammül edemeyen, dinlemeyen ve cevap veren adam, tahriklere kapılmayacak, kapılmamayı öğretecek, ayağa kalkacak, katlanacaktı. Bunları ve o günden sonra başına gelebilecek şeyleri bilerek, makamı, yetkiyi reddetti.

Zübeyir Ağabey ile Sungur Ağabey de o namüsait şartlarda iş başa düştü deyip, memuriyeti terk etmiş, Üstadlarının yanına, hizmete koşmuşlardı. Halbuki o dönemde, yani Milli Şef döneminde devlet memuru olmak, doğu bloku ülkelerindeki gibi, devlet olmak demekti. Ekonomik olarak da dünyevî itibar olarak da “elit” olmaktı. Fakat o kahraman fedailerin, Kur’ân sahipsizken şahıslarını düşünecek, maddî mânevî makam arayacak hâlleri yoktu.

Tabiidir ki bir memlekette herkes makamı terk edemezdi. Üstadımız maksatlı verilen makamı reddetmiş, diğer iki ağabe-yimiz de ona yardımcılık yapmayı makamlara tercih etmişlerdi. Elbette makam sahibiyken de insan dinini yaşamalı, hizmet etmeliydi.

Makamlarını kaybetmek endişesiyle dinden ellerini gevşeten, dinî hizmetlerden uzak durmaya çalışanlara model olarak Cenab-ı Hak yine bir Nur talebesini seçmiş, bu mevzuda güzel örnek olma bahtiyarlığını Hulusi Ağabeyimize bahşetmişti. O da devlet memuruydu, askerdi, albaydı. Bunların hiç birisi, insanın dinini yaşamasına, dinine hizmet etmesine mâni değildi. Ağabeyimiz, bunu yaşantısıyla gösterdi. Bulunduğu her yerde sohbet halkaları kurdu. Üstadını tanıttı, iman hakikatlerini anlattı. Öyle olduğu için, “saff-ı evvel”deydi. Öyle olduğu için, Hazreti Ali Efendimiz’in ve Abdülkadir-i Geylânî Hazretleri’nin ihbarına, işaretine mazhardı. Öyle olduğu için, “Kur’ân hizmeti¬nin 800 ve 1300 sene evvelinden görünen” şâhikalarındandı.

Sadece maddî değil, mânevî makamlara talip olmak arzusunu da aşmışlardı. Zübeyir Ağabeyimiz, “Dershanede ders yapmakla, tuvalet temizlemek arasında, hizmet noktasında bir fark yoktur.” diyor, diyebiliyordu.

Makam sevdası, Üstadımızın da talebelerinin de ayağına bağ, yoluna engel olamadı.

Menfaatini düşünmedi

Menfaatperestlerin dünyasında, menfaati reddetmek inanılmaz bir hâldi. Fakat o, önüne konulan yığın yığın altınlara dönüp bakmadığı gibi, bir hediye olsun kabul etmedi.

Erek Dağı’ndayken Kör Hüseyin Paşa, önüne bir yığın altın koymuş, sürgüne gönderilirken zenginler yolunu kesip ihtiyacı olur diye keseler dolusu altın teklif etmişlerdi. “İhtiyacım yok!” dedi, almadı. Zira, o fedakârlık zirvesinin hatır için dahi olsa en ufak bir şey almasına mânen izin çıkmamıştı. Başkasının bir şeyini yese ya hasta oluyor, ya ağzına atınca boğazından geçmiyor, yutamıyordu. Kardeşinin getirdiği çorbayı bile ancak parasını verip içebiliyordu. Bunu nasihatindeki tesir kırılmasın diye yapıyordu. Samimiyetin tesiri hiçbir şeye feda edilemezdi. Menfaatini düşünseydi, dünyevî bir şey hatırına, insanların ebedî kazancına zarar vermiş, camı elmasa tercih etmiş olacaktı. Halkın bakışı bulanacak, itimatları darbe alacaktı. Bu kötülüktü ve bu kötülüğü ne kendisine ve ne de başkalarına yapabilirdi. Halk için, mürşidin hâli hakikate hüccet, kalplerine takviyeydi.

Üstadımızın vazifesi farklı olduğu gibi, ölçüleri de farklıydı. Hususiyle, menfaatin putlaştığı bir çağda ona ayrı bir ufuk gösterilmiş, dünyayı değil, âhireti bile maksat yapmaktan men edilmişti. Bu garip durumu kendisi bile hayretle anlatıyor:

“Bu derûnî hisler ve ilhamlar beni hayretler içinde bırakı-yordu. Salih amellerle herkesin hoşlandığı mânevî makamları ve âhiret saadetini kazanmak, bu yola yönelmek, meşru bir hak olduğu hâlde ben ruhen ve kalben men ediliyordum.” diyordu. Halbuki insanlar işlerini mânevî kazanç için yapmaya teşvik edilmekteydi.

Sanki ondan, öz evlâdın sadakati gibi bir sadakat istenmiş, “Siz de sevap için yapıyorsunuz, o da menfaat” diyeceklere daha o günden verilecek cevap hazırlanmıştı.

Yakın bir tarihte bir iş adamı, dünyanın dört bir tarafında imana ve Kur’ân’a hizmet eden kardeşlerimizi kastederek:

“Sizin de menfaatiniz var?” demişti.

Kastettiği o insanlar beceriksiz insanlar değildi. Hemen hepsi üniversite mezunuydu. Maişet için onca fedakârlığı göze almalarına gerek yoktu, belki de hemen her yerde o kadarını kazanabilirlerdi.

Muhatabı, anlamasına rağmen, kastettiği menfaatin ne olduğunu sordu.

“Sevap kazanıyorsunuz.”

“Siz komşunun çocuğunu tarif ediyorsunuz. Öz evlât öyle düşünmez!”

“Nasıl yani?”

“Komşunun çocuğu, mahalledeki Hatice teyzeyi, pasta, börek veriyor diye sever. Ama Hatice teyzenin oğlu, “O benim annem!” der, öyle sever. “Pasta verse de, vermese de annem!”

“Kardeşlerimiz de ‘O bizim Allah’ımız!’ diyor, sadece O’nun bilinmesini ve O’na saygısızlık yapılmamasını istiyorlar. Başka bir gayeleri yok!”

Elbette Sonsuz Kerem Sahibi, fazlından onları mahrum bırakacak, onlar da O’nun ihsanına müstağni kalacak değildi. Fakat asıl gaye hep O’nun hoşnutluğu ve yüce adı olmuştu, bunun için yaşıyorlardı.

İş adamı anladı. Gözlerinin içi gülüyordu.

Üstad’ın anlaşılması güç o meselden kastı belki de böyle bir şeydi. Fakat kat’i olan bir şey varsa, o da milyonlarca insanın, hayatlarının gayesini bu ölçüde aşkın ve duru tutmayı Üstad’dan öğrendiğiydi.

Servetleri elinin tersiyle itti

İnsanlar parayı put hâline getirmişlerdi. Onun için her şey yapılır, her şeye katlanılır sanıyorlardı. Oyuna daldıklarının, taşa cevher adını taktıklarının farkında bile değillerdi. Büyük fedai, servetleri elinin tersiyle itiyor, yapılan her türlü teklifi reddediyordu.

Şark Umum Vaizliği’ni kabul etseydi, aylık üç yüz lira maaş alacaktı. Bu meblağ, iyi dereceli bir devlet memurunun aldığının on katından fazla idi. Soğuk kış günlerinde, bir küçük kürekle ateşe kömür atmak kadar küçük bir masrafı hesap etmeyi ve iktisatla yaşamayı tercih ediyor, onca maaşa dönüp bakmaya bile tenezzül etmiyordu.

O gün reddettiği gibi, Emirdağ’ına sürgün gönderildiğinde de reddetti. İlk teklifin üzerinden yirmi yıldan fazla zaman geçmişti. Bu süre içerisinde yokluklarla yaşamıştı. Yıpranmış olmalıydı. Yeni bir teklif yapıldı, bir kez daha denendi. Hayır, umdukları olmadı. Dört yüz liralık harcırah teklifini reddederken bir lahza düşünmedi. Parayla, pulla yolundan dönmeyecekti.

Bunu reddetmek de o kadar kolay bir şey değildi. Çünkü para getirecek bir işi de, herkesinki gibi aşı da yoktu. Darü’l- Hikmet’ten aldığı maaşı muhafaza ediyor, onunla hayatını devam ettirmeye çalışıyor, maddî fedakârlık gerektiğinde de hemen gerekeni yapıyordu. Günlük masrafını kuruşlarla ifade edilecek kadar az tutmasına rağmen, Mu’cizatlı Kur’ân-ı Kerîm’in basılması için o altınlardan ayırdığı bir miktarı ağabeylere vermiş, bu vesileyle Kur’ân’ın âhirette kendisine şefaatçi olmasını ummuştu.

Üstadımızın bu samimiyet ve fedakârlığı kalplere aksettiği için Nur’un el yazması nüshaları altı yüz bin adede ulaşıyordu. Altınbaşak soyadını, İsparta’daki tarlalarından ötürü alan Hüsrev Ağabeyimiz, onunla tanıştığı günün hemen akabinde servetinin büyük bir kısmını satıyor, iman hizmetinde kullanıyordu. Gönlündeki dava ve fedakârlık ateşinin taşmasına bir defa görüşmek yetmişti. Öyle olmasa idi, o imkânsızlıklar içerisinde, kâğıt, kalem, mürekkep, aş, mekân, malzeme, yol parası nereden bulunacaktı.

Tahiri Ağabey de Nurlar’ın matbaada basımı için gerekli parayı, köyündeki tarlalarını satarak tedarik etmiş, vazifesini yapmanın ve Üstadının gönlünü şad etmenin sevincini yaşamıştı.

Zübeyir Ağabey, Afyon Hâdisesi’nden ötürü memuriyetten uzaklaştırılmış, mahkûmiyet temyiz mahkemesince bozulunca biriken iki buçuk yıllık maaşının tamamını, kuruşuna dahi dokunmadan, hizmet için Üstadına göndermişti. Çünkü ondan almayı değil, vermeyi öğreniyorlardı.

Kahraman ağabeyimiz, Üstadını tanıdıktan sonra zaten maaşının tamamını hizmetlerde kullanır olmuştu.

Lezzetleri terk etti

Üstadımız, o kadar az yiyordu ki, Ceylan Ağabey, bir gün “Sizin yediğinizle Zübeyir Ağabey’in yediği benim dişimin kovuğuna bile gitmez.” demişti. Hem çok sade yiyor, hem çok az yiyordu.

Bir ekmeği on beş günde bitiriyordu. Afyon hapsindeyken, gün boyu yediği sadece bir tas şehriye çorbasıydı. Genellikle şehriye veya pirinç çorbası, fındık kadar tereyağı, yoğurt ve yumurta yerdi. Ağabeylerimiz yanında kalmaya başladıktan sonra, iki haftada bir koyun eti de aldırdığı olmuştu.

Abdullah Yeğin Ağabey’i dinleyelim: “Her gün veya gün aşırı yoğurt aldırırdı. Topraktan bir çanak yirmi beş kuruşaydı. Ağzı örtülü gelmezse ondan yemiyordu. Hem ekmekten bir avucu ile ne kadar koparabilirse o kadar yerdi. Bazen onu da yiyemiyordu. Ekmek fırından ve kapalı yerden alınırdı. Açıktaki ekmekten aldırmaz ve ondan yemezdi. Bir bez torba içinde çarşıdan gelir ve daima kapalı kalırdı. Yemeği yalnız başına yerdi. Yemek yerken görsek, yemeğinin belki yarısını bize veriyordu.”

O da, talebeleri de yemek için yaşamıyor, lezzet hislerini ayakları altına alıyorlardı. Zübeyir Ağabey’in ifadesiyle, bedenlerini hizmet için besliyorlardı.

Çocukluk arkadaşı Mehdi Halıcı, Akşehir’de çalışıyorken, Zübeyir Ağabeyimizi ziyarete gitmişti. Öğle yemeğini birlikte yediler. Sofrada sadece kuru ekmek parçaları vardı. İzzetle, “Buyurun!” diye arkadaşını davet etmişti. Mehdi Bey, o “Buyurun!” sözünü hiç unutamadı. Ekmekleri yedikten sonra ellerini kaldırmış, “Ey bizi nimetleri ile perverde eden Sultanımız!” diye dua etmiş, “Mehdi kardeş! Cenab-ı Hak, ne nimetler veriyor, değil mi? Şükretmesini bilmemiz gerekir.” demişti.

Bir gün Barla’da, Zübeyir, Bayram ve Ceylan Ağabey her zamanki gibi yıldız şehriyeden yaptıkları çorbayı içiyor, “kimin kaşığına şehriye tanesi gelecek” diye şakalaşıyorlardı. Zübeyir Ağabeyin kaşığına bir şehriye denk düşmüştü. “Ooo, sen şanslısın.” diye gülerlerken Üstadımız çıkageldi. Seslerini işitmişti.

“Ne bu? Siz obur olmuşsunuz, koca bir tencereyi yiyorsunuz. Böyle giderse ben size bakamayacağım.” diye onlara latife yapmıştı.

Hemen Ceylan Ağabey, kaşığını tencereye daldırıp, yavaş yavaş boşalttı. “Bak Üstadım, bak! Görüyorsun ki yediğimiz bir su!” diyordu. Üstad Hazretleri hâllerine tebessüm etmişti.

Urfa’da Abdullah Yeğin, Zübeyir Gündüzalp ve Hüsnü Bayram ağabeyler hapse atılmışlardı. Mahpuslar, onlara “Geçmiş olsun.” deyince, “Bize geçmiş olsun demeyin; bizi tebrik edin. Biz buraya iman için, İslâmiyet için ve Kur’ân için girdik.” demişlerdi. Hapishanedeki yaklaşık dört yüz kişiden, aklî dengesi yerinde olmayan birkaç kişi hariç hemen tamamı namaza başlamış, bunu duyan savcı onlara hücre cezası vermişti. Urfa halkı, dehliz gibi karanlık, rutubetli, kanalizasyon kokusunun yayıldığı hücreden sağ çıkamazlar diye endişe ediyor, iyi beslenmeleri için sürekli kebap ve künefe gönderiyordu. Onlar da hepsini teşekkür ve dua ile karşılıyor, yemeden gardiyanlara veriyorlardı.

Nur talebelerinin gerçek bir derviş gibi nefislerine pay biçmemek hayat tarzlarıydı. Belki de nefislerin putlaştığı, gemsiz hevesatın yaşandığı çağda kendilerini ancak nefislerine yan çıkmamakla koruyabiliyorlardı.

Bir Nur dershanesinde, kabın içine iki avuç şeker atıp, üstünü de su ile doldurduktan sonra yemek âdet olmuştu. Adını da ördek çorbası koymuşlardı. Bir gün birisi, “Ördek çorbası, ördek çorbası… Yeter artık! Dizlerimde fer kalmadı!” diye sitem etti. “Gidip kendimize 250 gram kıyma alıp bir çorba yapalım. Kendimize bir ziyafet çekelim.” diyordu. Artık o dönemde ziyafet ölçüleri bu hâle gelmişti.

Üstad’ın vefatından sonraydı, altmışlı yılların sonlarıydı. Mazhar İyidöner ile Said Gezegen, Zübeyir Ağabey’i İstanbul’da kaldığı evde ziyaret ettikten sonra çıkmış, bir müddet sonra lokantaya girmişlerdi. Zübeyir Ağabey de içerdeydi. Önünde ise az bir pilav ve 50 gram kadar yoğurt vardı. Onları görünce kalkıp mecbur ve mahcup yanlarına geldi. “Kardeşlerim, beni mazur görün! Sizi misafir edecek durumda değilim, bu benim üç günlük tayinatımdır (yiyeceğimdir).” dedi.

Üstadımız seneler evvel onun bu durumunu anlatmış, memurluk yaparken aynı zamanda da altı adet şirkete ortak olup ticaret yapan Zübeyir Ağabey için, “Yedi yüz lirayı bırakıp geldi, benim yanımda otuz kuruş tayinata razı oldu.” demişti.

Evi, yuvası, köşkü olmadı

Üstadımıza, Şark umum vaizliği ile birlikte bir adet de köşk teklif edilmiş, o bunu da reddetmişti. Halbuki inanılmaz bir hayatı vardı. Misafirhane olan dünyada tam bir misafir gibi yaşıyordu. Başını hangi gün, nerede yastığa koyacağı belli değildi. Herkesin sığınacak bir köşesi varken o böyle bir hayatı tercih etmişti. Âhiret yurdunu, asıl kalınacak diyarı işaret edebilmek, yüzleri ona çevirebilmek ve vazifesini hakkıyla yapabilmek için böyle olağanüstü fedakârlıklara katlanıyordu. Emirdağ’a geldiğinde bu teklif de tekrarlandı. İstesin yeterdi. Hemen dayalı döşeli, özel bir ev inşa edilecekti.

Cami köşelerinde, misafirhanelerde, otel odalarında, kiralık evlerde yaşayan adam yine erimedi, istikametini asla değiştirmedi. O bu yola, sefil bir dünyada şahsına haneler kurmak, misafirhanede hane yapmak için değil, kardeşlerine Cennet’te saraylar hazırlamak için çıkmıştı. Bu teklif, o yüce hedef karşısında çok küçük kalıyordu.

Bu yolu tercih etmek, çok büyük sıkıntıları göze almak, çeşitli meşakkatlere katlanmak demekti. Hususiyle öylesine hassas ve nezih bir ruhun buna tahammül edip kabullenmesi, muhakkak ki sıradan insanlardan çok daha büyük ve özel bir fedakârlıktı.

Hayatı, bir yüzü hüzün ve hicran, bir yüzü fedakârlık olan kesitlerle doluydu. Meselâ, 16 Haziran 1944’te Denizli hapsinden beraat edip, tahliye edilmişti. Beraat eden Nur talebelerinden ayrı kalmıştı. Denizli Şehir Oteli’nde bir buçuk ay tek başına göz hapsinde beklemek zorunda bırakılmıştı. Kaderin hükmüne boyun eğip, bekledi.

Nihayet beklenen emir Ankara’dan geldi. Yeni sürgün yeri Afyon’un Emirdağ ilçesiydi. Bir komiser nezaretinde, iki günlük bir seyahatten sonra Afyon’a ulaştı. Afyon’da da bir otelde, on, on beş gün bekletildi. Daha sonra iki jandarma eşliğinde Emirdağ’a götürüldü.

Orada da otelin yolunu tuttu. Altında kahvehane olan bu oteldeki gürültüden rahatsız olunca, Hasan Çalışkan’ın tuttuğu eve taşındı. Yine kiracıydı.

Ömür boyu sadece zaruri ihtiyacına yetecek kadar eşyası oldu. Kaldığı evler, ahşap, eski evlerdi. Dünya yükünü bir elinde taşıyabilen adamın odasına giren şaşırıyordu. Mustafa Ramazanoğlu gördüğü bu manzarayı şöyle anlatmıştı: “Dünyaperestlerin, halılarla, koltuklarla müzeyyen tantanalı odası gibi bir oda değildi. Dünyaya ve dünya saltanatına hiç ehemmiyet vermeyen, dünyasını âhiretine mezraa yapan, yalnız âhiretini düşünen, orası için çalışan müstağni bir zâtın odasıydı. Bu odada taban halısı gibi bir zinet eşyası yoktu. Karyolasında, karyola örtüsü ve karyola eteği gibi şeyler de yoktu. Sadece karyolada bir yatak vardı. Odaya girdiğimde hemen Üstad’ın elini öptüm. Gözüm oturacak bir koltuk veya sandalye aradı. Ne gezer? Karyolanın baş ucunda yere serilmiş bir minder vardı.”

Ali Çakmak ise ziyaretinde, bunlara ilâve olarak sadece bir çift takunya ile leğen ve ibrik görmüştü. Zaman zaman bir hasırı ve rahlesi de olmuştu.

Birçoğu da emanetti. Emirdağ’dan ayrıldıktan sonra Ceylan Ağabey’e yazdığı mektupta emanetleri sayıyor, çoğu Çalışkanlar’a ait olan emanetlerin sahiplerine iadesini istiyordu.

Giyimi de yemeği gibi fevkalâde sadeydi. Yedi senede giyimine sadece yedi banknot harcamış, aldığı eski bir paltoyu tam on sene giymişti.

Evlenmedi

Etrafından talebeleri, uğruna canını feda edecek kadar sevenleri hiç eksik olmadı. Mânevî evlâtları vardı. Fakat onun ne hususi bir dünyası ne de öz evlâdı oldu. Muhakkak ki o büyük gönül, o temizlik ve nezaket abidesi, şahsî işlerini yaparken de yaptırırken de zorlanıyordu. Fakat ahdetmiş, meydan yerine Kur’ân’ı hak ettiği yüceliğe oturtmak için çıkmıştı. Giydiği mânevî üniformayı onun için üzerinden hiç çıkarmadı, onun için hep görev başında gibi yaşadı.

Evlenmemesini yadırgayanları anlayamıyor gibiydi. Geçmişin büyüklerinden, şahsî kemâlât için dünyasını terk edenleri herkes biliyordu ve bu takdirle yad ediliyordu. Hâl böyle iken, haricî ve dahili dinsizlerin hücumuna karşı koyabilmek, bîçarelerin dalâlete düşmelerini önlemek ve ebedî saadetlerini kazanmalarına yardımcı olmak için fâni dünyayı terk etmek, “elbette sünnet-i seniyyeye muhalefet değil, belki hakikat-i sünnete mutabakattı.” Sahabiler ve selefin büyükleri, ciddî ve çetin günlerde, vazife başındayken şahsî hayatlarını düşünmüşler miydi? Sıddık-ı Ekber, o vazife şuuruyla ve şefkatle, başkalarına yer kalmaması için “Cehennem’i ben doldurayım.” demiyor muydu? O ihlâsın zerresini kazanmak isteyen “bîçare Said” de “bütün ömründe tecerrüdü, istiğnayı ihtiyar etmiş”, evlenmemişti. Değil o, Bayram Yüksel Ağabeyle birlikte hizmet yolunda vefat eden Ali Uçar Beyefendiye bile, Mahmut Allahverdi Ağabey: “Evlenmeyi düşünmüyor musun?” diye sormuş, o, gayet safiyane, “Ağabey, sen söyledin, ben hatırladım. Ben Cennet’te hurileri bile istemiyorum, sen bana evlenmekten bahsediyorsun.” demişti.

Üstadımız da öyle buyurmuş, “Kırk seneden beri gayet dehşetli bir zındıka hücumu karşısında, her şeyini feda edecek hakikî fedakârlar lâzım geldiği bir zamanda” değil evlenmeye, on huri verilse bakmamaya mecbur olduğunu anlatmıştı.

Evliliğin teşvik edilmesine ve Nur talebelerinin de hemen tamamının evli olmasına rağmen, o olağanüstü şartlar, böyle bir fedakârlığı gerektirmiş, “bütün dünya malını bir eliyle taşıyabilecek olan” Üstadımız, âzamî bir takva ve fedakârlıkla yaşamıştı. Onun içidir ki, Emirdağ Lahikası’nda gönül rahatlığıyla:

“Ben maddî ve mânevî her şeyimi feda ettim, her musibete katlandım, her işkenceye sabrettim. Bu sayede hakikat-i imaniye her tarafa yayıldı. Bu sayede Nur mekteb-i irfanının yüz binlerce, belki de milyonlarca talebeleri yetişti.” diyebiliyordu.

Şahsî onurunu değil, davasının izzetini düşünüyordu

İmandan ve insaniyetten gelen izzet ile, Allah karşısındaki küçüklüğü idrak onda cem olmuştu. Fevkalâde mütevazı, fevkalâde vakurdu.

Çocukluğundan beri izzetini korumasına rağmen, dini, davası bahis mevzuu olduğunda, “izzetim, onurum” demiyor, her türlü tahakküme katlanıyordu. Evet, mesele dava olduğunda asıl onur, şahsî onurunun derdinde olmamaktı.

Emirdağ’da bir ara camiye gitmesi bile engellenmişti. Onun eskiden en küçük bir tahakküme tahammül edemediğini bilenler, tahrik etmek maksadıyla bunu yapıyorlardı. Komplo kuranlar, o bahane ile başta Hazreti Üstad olmak üzere ilgili ilgisiz bütün masumları cezalandıracaklardı.

Üstad Hazretleri, maksatlarını anlamıştı. Durumdan haberdar olan talebelerine yazdığı mektupta “Hiç ehemmiyeti yok, hiç merak etmeyiniz.” dedi. Nur’un okunmasına ve yayılmasına zarar gelmemesi için her gün bir ihanete uğrasa, azaba düşse, Allah’a şükredecek, aldırmayacaktı.

Hizmet yolunda yürünürken farklı mizaçlar arasında zaman zaman ihtilâflar oluyordu. Üstadımız hemen meseleye müdahale ediyor, onlara kim olduklarını hatırlatıyordu.

Sadakatlerinin ve Nurlar’a olan bağlılıklarının gereği olarak birbirleri için hayatlarını feda etmekten çekinmeyen bu insanlar, küçük ve önemsiz hislerini feda etmekle de mükellefti. Çünkü gün, fâni ve fena hislerin bahis mevzuu yapılacağı gün değildi.

Zübeyir Ağabey, kardeşler arasında bir meseleden ötürü ihtilâf çıkınca hastalıklarına aldırmadan yollara düşmüş, kendisine soğuk bakanların bulunduğu dershaneye gidip, “Dershane-i nuriyenizin eşiğini öpmeye geldim!” demişti. İşte bu kadar melek gibi duruydular.

Zulümlere, eziyetlere dayandı

Hulusi Ağabey bu durumu anlatırken: “Üstad’a yapılan zulümlere bizden bir cemaat bile tahammül edemez.” demişti.

Ağabeyimiz tespitinde haklıydı. Zira ne ölçüde fedakâr olursa olsun, kırlara çıktığında arkasından kurşun atılmasına, yetmişini aşmışken kıyafetine, sarığına ilişilip on iki kez karakol, savcılık ve mahkeme huzuruna çıkarılmaya, evinin kapısında sürekli bir bekçinin bulunmasına, zaman zaman kapısının dıştan kilitlenip, anahtarının alınmasına, baskınlara, evinin kapısının kırılmasına, ziyaretçilerle görüşmesine ve camiye gitmesine engel olunmasına, halkın soğutulmasına ve aleyhte propagandaya, iftiralara, sokağa çıktığı andan itibaren adım adım takip edilmeye hangi fert tahammül edebilir, kim katlanabilirdi ki?

O nezih Üstadımız bütün bunlardan o kadar bunalıyordu ki, hapishaneyi arzular, kabre girmeyi ister hâle geliyordu. Emirdağ’ı onun için tam bir “esirdağ” yapmışlardı.

Üstadımızın şahsına fiilî müdahale yapamasalar da talebelerine zaman zaman işkence yapıyor ve dayak atıyorlardı. Onlar, yine de her gün aynı işleri yapmaktan, Üstad’ın hizmetine koşmaktan dûr olmuyorlardı.

Zübeyir Ağabey, bir gün Üstadımızın hizmetini görürken gardiyanlara yakalanmıştı. Onu hemen falakaya yatırmışlar, adamların her vuruşunda, başına basanların yüzüne tükürür gibi, “Vur! Zalimler için yaşasın Cehennem!” diye bağırmış, izzetini kurtarmıştı. Gardiyanlar, onu yorulana kadar dövmüşlerdi. O gün ağabeyimiz ancak duvarlara tutunarak koğuşuna gidebilmişti.

Cehennem’in dehşetini o kadar açık görmüş, öyle hissetmişlerdi ki, insanları o yangından kurtarmaya koşarken sanki acıları hissetmez olmuşlardı.

İntikam duygusu yoktu

Davası uğrunda hislerini o kadar ayakları altına almıştı ki, en umulmaz anda bile şefkatin gereğini yapıyordu.

Afyon hapsinde iken Üstad’ı zehirlediklerinde Sungur Ağabey’e, “Belki hayatta kalmayacağım, benim mevcudiyetim vatan, millet, gençlik ve Âlem-i İslâm ve beşerin ebedî rahat ve saadeti uğruna feda olsun. Ölürsem dostlarım intikamımı almasınlar!” demişti.

14. Şuâ’da, Nurlar’ı tenkit etmek için tetkik eden memurlar, kendisini idama bile mahkûm etseler, fakat bu vesileyle imanlarını kuvvetlendirip kurtarsalar, onlara hakkını helâl edeceğini söylüyordu. Fedai, kendisine yapılanları değil, ölümünü değil, insanların imanını, akıbetini düşünüyordu. Zaten, o vazifedar mürşitten istenen de buydu.

Üstadımız canını ortaya koyan, fakat aynı zamanda her hissine her an cihad ilân eden, arzularını meşru dahi olsa ayağının altına alıp çiğneyen bir fedaiydi. Dünyanın kapılarını ardına kadar açtıklarında reddetmesi bundandı. Teklifleri kabul etseydi, “hiçbir şeye alet olamayan ve tâbi olmayan ve sırr-ı ihlâsı taşıyan Risale-i Nur meydana gelmezdi.”

Evet, zaman, “İslâmiyet fedaisi olmak zamanıydı” ve eğer Üstadımız fedakârlığı âzamî ölçüde yaşamasaydı, yalnız bir adamın, ölsün diye gönderildiği köyden, çekirdek olup, dünyayı saran bir ilim ve irfan çınarı gibi yeşermesi mümkün değildi.

Hareketinin sebebi emir, neticesi ilâhî rızaydı

İslâm’da hikmet çok önemlidir. Kâinat bir maksatla kurulmuş, ölçü ve ahenkle yaratılmıştır. Sırrı arayan, perdeyi aralar, sahibini bulur. Fakat emir, maslahat ve faydadan çok daha önemlidir.

Emir, inciyi değil Sultan’ı tercih etmektir. Emir, kendi küçüklüğünü, O’nun sonsuz büyüklüğünü anlamaktır. Daracık bir kovuk gibi olan akla deryaları sıkıştırmaya, sığdırmaya çalışmamak; Sonsuz İlim Sahibi’nin adedi bilinmeyen maksadını, görünen bir sebebe bağlamamaktır. İsteyen O olduğu için, O’nun rızası olduğu için yapmaktır.

Bediüzzaman Hazretleri, meselelere semâvî bir akılla baksa, dinî hikmeti arasa da hep o edeple yaşamış, aklının, zihninin mahkûmu olmamıştı. Ayaklarının kendi gölgesine takıldığı vâki değildi. Onun için her sözünün ten kafesinin dışından geldiği belliydi. Ve zaten insan da sesi dışardan geleni dinlemeliydi.

Emredildiği için yapmak, maksat ve fayda aramamak imanın ve samimiyetin gereğiydi.

Nurlar’ın birçok yerinde mesele tafsilâtıyla anlatılıyordu: İbadetin ruhu, ihlâstı. İhlâs ise, yapılan ibadetin yalnız emredildiği için yapılmasıydı. Eğer başka bir hikmet ve fayda ibadete illet gösterilirse, o ibadet bâtıl olurdu. Faydalar, hikmetler yalnız tercih ettirebilir, sebep olamazdı.

Üstadımız, bu mevzuda, Celâleddin-i Harzemşah’ı ve onun samimiyetini misal veriyordu. Vezirleri ona, “Sen galip geleceksin.” deyince o, “Ben, Allah’ın emriyle, cihad yolunda hareket etmeye vazifedarım. Cenab-ı Hakk’ın vazifesine karışmam. Muzaffer etmek veya mağlûp etmek O’nun vazifesidir.” demiş, çok defa bu samimiyeti galibiyetle mükâfatlandırılmıştı.

İçtihad Risalesi’nde de emrin hikmetten öte olduğunu anlattı. Seferde namazın kısaltılmasının sebebinin meşakkat değil, emir olduğunu, meşakkatli işlerde namaz kısaltılmazken, meşakkatsiz seferlerde namazın kısaltıldığını ifade etti.

“Neşr-i hak” emrine uyduğu için hizmet etmiş, Cenab-ı Hakk’ın hoşnutluğundan başka hiçbir şeyi maksat yapmamış, bunu bâtıl görmüştü. Zira hakikî bir dava adamı, Rabbisinin hoşnutluğunu tercih ederdi. Sadık kul, kendi hoşnutluğundan önce Efendisinin hoşnutluğunu düşünürdü.

Davasına gölge düşürmemek için görevini en iyi şekilde yapmaya dikkat etse de işini insanların kabul veya reddine bina etmemiş, bunu ikilik saymıştı. Kalbin kastı Allah’ın rızası ve hoşnutluğu olmalı, insanların kabulü O’nun sonsuz hikmetli takdirine ve rahmetine havale edilmeliydi.

Lem’alar’da, bu mevzudaki edebi anlatmak için şöyle diyor: “Hüner, kesret-i etba ile -tâbi olanların çok olması- değildir. Belki hüner, rıza-yı ilâhîyi kazanmakladır. Sen neci oluyorsun ki, böyle hırsla, “Herkes beni dinlesin.” diye, vazifeni unutup vazife-i ilâhiyeye karışıyorsun? Kabul ettirmek, senin etrafına halkı toplamak Cenab-ı Hakk’ın vazifesidir. Vazifeni yap, Allah’ın vazifesine karışma!” Bu ders, idrak erbabına kâfi geliyordu.

İbadetler de dinî hizmetler de sadece emir olduğu için yapılırdı. Mânen arınmak, keramet göstermek, halkın takdirini kazanmak gibi duygular ve beklentiler istikamet kaymasıydı, Cenab-ı Hakk’ın hoşnutluğunun önüne başka şeyler koymaktı. Çok defa bu türlü beklentiye girenler muratlarına erememiş, belki başlarına maksatlarının tersi gelmiş, böylece tokatlanmışlardı. Öyle olanlar ne kalplerindeki bulanıklıktan arınabilmiş, ne keşfe mazhar olabilmişlerdi. Onların bahtlarına ancak istiskal görmek, alaya alınmak düşerdi.

Dünya, uzleti ülfete tercih etmelerine, gaybubeti yaşamalarına rağmen, insanlardan alkış bekleyenlerin değil, sadece ilâhî rızayı arayanların yörüngesine girmiş, onlar dünyayla meşgul olmasa da dünya onlarla meşgul olmuştu.

Kur’ân’a hizmetkâr olmak, bir kulun erebileceği en yüksek payeydi. “Ben mal sahibi değilim. Kur’ân’ın mücevherat dükkânının bir bîçare dellâlıyım.”, “Müflis bir adamın gayet kıymettar ve zengin elmas ve mücevherat dükkânının dellâlı olduğu gibi ben dahi mukaddes ve Kur’ânî bir dükkânın dellâlıyım.” demiş, ilim, fazilet, keramet iddiasında bulunmamıştı.

Yerin hoşnutluğu, göklerin hoşnutluğuna, yerin sevgisi, göklerin sevgisine bağlıydı. Zaten hakkında sevgi vaz edilenler de samimane hislerle Hakk’ın sevgisini, rızasını talep edip emredileni yapmayı her şeyden üstün tutanlardan olmuştu.

Mehmet Akar, Şahdamar Yayınları, “Dava Adamı” adlı kitaptan alınmıştır.

İslam dini dünyaya ait fiiller içinde ibadetler ve ahlak kaideleri yanında “muamelat” tabir edilen muamele ve fiilleri de kapsar. Muamelat tabiri ise İslam dini terminolojisinde “İslam Hukuku” veya “İslam Fıkhı” şeklinde açıklanabilir. İslam ekonomisi de İslam Hukukunun  ekonomi ile ilgili olanlarını kapsar. İslam ekonomisi olarak ele almak asrımızın şartlarına uygundur.

İslam ekonomisinin iki ana konusu vardır. Zekat ve Faiz. Üstad’ın tabiri ile vücub-u zekat ve hurmet -i ribadır. Ayrıca vakıflar  İslam ekonomisinde önemli yer teşkil ederler. Bunda başka devletin müdahalesi ,bankacılık, sigorta, enflasyon, işçi-işveren ilişkileri İslam ekonomisini ilgilendiren konulardır.

İKİNCİ BÖLÜM  ( İslam Bankacılığı)

Günümüzde bankalar faizle kredi vermenin dışında 20’den fazla iş yapıyorlar ve bunlara insanlar ihtiyaç duymaktadırlar. Mademki İslam evrenseldir, öyle ise insanların bu ihtiyaçlarını karşılayarak müesseselerin oluşmasına cevaz vermelidir. Burada sadece faizin olmaması lazımdır. Bundan dolayı da İslam bankacılığı, müslümanları faizden kurtaran müessedir ve önemlidir.

İslam bankası, bankacılık işlemlerini İslam ekonomisi esaslarına uygun olarak yapan bir kuruluş olarak tanımlayabiliriz. İlk İslam bankası 1974’deMısır’da kurulan “Nasır Sosyal “bankasıdır.

Üç tip İslam bankası vardır:

1. Kalkınma bankası: Tek örneği İslam Kalkınma Bankasıdır.
2. Sosyal gayeli bankalar.
3. İslami esaslı ticaret bankaları.

İslam Bankacılığında üç mevhum

1. Mudarabe: Bir tarafın para, diğer tarafın ise emeğini koyarak ortak bir ticari faaliyet yapılmasına denir. Emek-sermaye şirketi denebilir. Zarar edilirse para koyan parasını emek koyan da zaman ve emeğini kaybetmiş olur. Bugünkü İslam bankacılığında çok kullanılır. Geçerli olabilmesi için
2. Sermayenin geçerli bir para olması
3. Sözleşme anında sermayenin emek sahibine teslim edilmiş olması
4. Kârın oranlı olarak tesbit edilmiş olması lazımdır.

Herhangi bir kayıt yoksa emek sahibi her işlemi yapabilir. Fakat sözleşme ile sınırlanabilir. Eğer emek sahibi sözleşmeye uymaz ise sermayeyi iade eder, kâr varsa kendine kalır. Zarar varsa ,emek sahibinden bu tanzim edilemez ve böyle bir hüküm sözleşmeye konamaz.

2. Müşareke: İki tarafın ortaklık kurmasına denir. Sermaye sahibi ve emek sahibinin işi beraberce gerçekleştirmesine denir. Sermaye sahibi işin gerçekleştirilmesi aşamasında söz sahibi olur. Emek sahibi de bir miktar sermaye koyar. İşletmenin başındaki kişi yönetime katkısından dolayı bir pay alır ve geri kalan kar sermayenin oranına göre dağıtılır. Eğer zarar olursa sermayeye göre önceden belirtilen şekliyle yansıtılır.
3. Murabaha: Bir malın peşin alınıp ,üzerine kâr konulup vadeli satılmasına denir.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM (İşçi-İşveren Münasebetleri)

İslam Hukukunda işçi-işveren münasebeti kira(icar akdi hükümleri çerçevesinde düzenlenmiştir. Kira akdinin mevzuu 4 şey olabilir:

1. Gayri menkul
2. Menkul
3. Hayvan
4. İnsan emeği.

Mecellenin 413. Maddesinde şöyle denir:

“Ecir(işçi) nefsini kiraya veren kimsedir. ”İşverene kiracı(Müstecir) işçiye ise mücir(ecir)-kiraya veren- anlamına gelir.

1. İşçi Hakları(İşverenin borçları)

1. Ücretin geciktirilmeden verilmesi lazımdır. Peygamberimiz(sas) “İşçiye ücretini kurumadan veriniz” ve “Ben kıyamette üç kişinin hasmıyım. Bana söz verip sonra sözünden dönen kimse, hür birisini satıp parasını yiyen ve işçiyi çalıştırıp ücretini vermeyen kimse” buyurmuşlardır.
2. İşyerinin sağlık şartlarına uygun olması.
3. Dinlenme ve izin hakkı.
4. İş kazası ve meslek hastalığı sebebiyle tazminat hakkı.

1. İşçinin borçları (işverenin hakkı)

1. İşe bizzat devam etmek.(Özel işçi vekil bırakamaz, genel işçi bırakabilir ama yine de kendisi sorumludur)
2. Belirli bir müddet fiilen çalışmak.
3. Akit şartlarına uygun olarak işverenin emir ve talimatlarınauymak.
4. İşverene ait eşyaları korumak.
5. İşi iyi yapmak buna “itkanu’l amel” denir.

İslam dini insanları daima çalışmaya teşvik etmiştir. ”İnsan ancak ,çalıştığına erişir”(Necm 39),” Hiç  kimse emeğiyle kazandığından daha hayırlı bir lokma yememiştir. ”gibi ayet ve hadisler çalışmayı  hep teşvik etmişlerdir. Ayrıca İslamiyette “Emek” de”Sermayede” önemlidir.

Sendikalar işçilerin hukukunu işverenin kötü davranışına karşı savunan kurumlardır. Bu bakımdan İslami açıdan bir sakınca yoktur. Ama grev hakkının olmadığı savunulur. Gerekçeleri:

1. Sözleşmeye göre işçi, işveren hesabına çalışmak durumundadır. Grev ise bunun ihlalidir.
2. Grev işvereni zorlamaktadır. Halbuki karşılıklı rıza ile akit olur. İslam hukukunda
3. Grev zamanı içinde işçiler para isterler. Halbuki işçi çalışarak para alabilir.
4. İşverenin zararı söz konusudur. Sendikalar hak olarak kabul edilir ama grev hak değildir. Eğer bir anlaşmazlık olursa mahkemeler bunu halledebilir.

İşsizlik sosyal ve iktisadi bir hastalıktır. Ayrıca İslam dini daima çalışmayı teşvik etmiştir. İşsizlik iki türlüdür. 1) Cebri 2) İhtiyari ve keyfi. Cebri işsizlik konusunda devlet yardımcı olmalıdır. Keyfi işsizlik mevzuunda ise devlet bu kişilerle uğraşmalıdır. İş oluşturma mevzuunda yapılacak olanlar ise günümüz ekonomilerinde uygulanan sistemlerin tatbiki ile olur.

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM (İslam ekonomisinde şirketler)

Hanefi mezhebi diğerlerine nazaran şirket mefhumunun üzerinde daha çok durmuştur. Üç çeşittir:

1.Şirket-I İbahe

2.Şirket-i Mülk.

3.Şirket-I Akd.

1. ŞİRKET-İ İBAHE: Bu Hz. Peygamberin (s.a.s) “Müslümanlar üç şeyde ortaktırlar (şüraka) su, bitki ve ateş.”
2. ŞİRKET-İ MÜLK: İki ya da daha fazla şahsın bir şeyi herhangi bir sebeple temellük etmeleridir.
3. AKİT ŞİRKETLERİ: Şirket mefhumundan daha çok anlaşılan akit şirketleridir. Diğer iki tip şirkette ortaklar arası akit yoktur.

• Mufavaza Şirketleri: Ortakların koydukları sermaye eşittir ve mesuliyetleri de eşittir.
• İnan Şirketleri: Ortakların sermayeleri farklıdır, ve mesuliyetleri sermayeleri nispetindedir.

Sermaye cinsi bakımından:

• Emval Şirketleri: Bu tip şirkette sermaye para cinsindendir.
• Amal Şirketleri: Bu tip şirkette sermaye ortakların çalışmalarıdır.
• Vücuh şirketleri: Ortaklar sermaye olarak itibarlarını koyarlar.

Şafi mezhebine göre sadece inan şirketi caiz diğerleri batıldır.

               İslam ekonomisinde üç özel şirket tipi:

1. Müdarebe:Kısaca emek-sermaye şirketidir.
2. Müzaraa:Bu şirkette ,ortaklardan biri toprak diğer tarafta çalışmasını sermaya olarak ortaya koyar.Çok değişik tipleri vardır,İnek ve çalışma vb. şartları:

Toprağın ziraata elverişli olması ve emek sahibine teslimi, ziraatın cinsi belirtilmeli, hasılattan hisselerin belirtilmesi ve müddet belirtilmelidir.

3. Müsakaat: Bir tarafın ağaç verdiği diğer tarafında ağaçların terbiyesini üstlendiği ortaklıktır. Şartları ise hissenin belirtilmesi ve ağaçların işçiye teslimidir. Müsakaat’da taraflardan biri akde uymaz ise icbar edilir. Müzaraa da tohum sahibi tohumlar ekilmeden vazgeçerse icbar edilemez. Müzaraa da müddet şarttır. Müsakaatta ise değildir. Özellikle müslümanların şirket mevzuunda hassas olmaları gerekiyor. Ticarete ihanetin olmaması ,güvenin olması, çevrelerine iyi örnek olmaları, ticarette zararın ve karın olabileceği düşünülmeli, uzun süreli ve soylu müesselerin kurulası, şirketin devamlı kar dağıtması ve istikrarlı olması akılda bulundurulmalıdır.

BEŞİNCİ BÖLÜM (Hisbe)

Hisbenin  ana fikri  iyilikleri emretme kötülükleri nehyetme hadisine dayanır. Bundan sonrada bazı ayetlere dayanır. İslam devletlerinde bu bir kurum olarak uygulanmıştır. Hisbe ,amme hizmetlerinin kontrolü ve yeni amme hizmetleri ihsas etme yetkisidir. Hisbe kurumunun elemanına müntasib denir. Vazifeleri ,ibadetleri murakabe ,adâb ve ahlak kontrol ,sağlık hizmetlerinin kontrol ve tanzimi, cami imamlarını kontrol, hakimlere nasihat, ticari işlerde kontrol ,ihtikara mani olma ,çarşı pazar tanzimi ve kontrolü. Muhtesib tartı ve ölçüleri kontrol eder ,gerekli şartlar mevcut ise naih(fiyat) koyar,bu kurallara uymayanları tedib edebilir.

Bugünkü manasına amme hizmeti denebilir. Burada isim önemli değildir. Burada mananın yaşatılması önemlidir.

ALTINCI BÖLÜM (İslam Ortak Pazarı)

İslam ortak pazarı bir idealdir. İslam Kalkınma Bankası bu ortak pazarında etkindir. Ayrıca bu pazarda kabul edilen ortak para birimi “İslam Dinarı”dır ve 1.2 Amerikan dolarına tekabül eder. Ayrıca ticaret sadece para ile olmadığı için takas odaları da mevcuttur.

İslam ortak pazarının bazı handikapları vardır. Mesela bu ülkelerdeki siyasi istikrarsızlıklar, ülkeler arasında bulunan derin gelir düzeylerindeki farklar, teknolojide ileri olmamaları ve batılıların mallarının daha ucuz olması ve en önemlisi ise vefa ve sadakat eksikliğidir.

YEDİNCİ BÖLÜM (İslam Hukukunda Emanet Satışları)

İslam hukukuna göre satış akdinde değerin tespiti(semen) iki yol ile olur.

1. Alıcı -satıcı pazarlık usulü ile semeni (değer,fiat) tespit eder. Günlük hayatımızda çokça rastlarız.
2. Satıcı elindeki malın sermayesini söyler ve satmak istediği kar oranını söyler ve semen tespit edilir. Buna “emanet satışları “ Başka iki yol daha vardır.
3. ”Tevliye satışı” yani maliyetine
4. ”Vezia satışları” yani zararına satışlardır. Karına satışa ise “murabaha” denir. İslam bankacılığında önemli bir mevhumdur. Murabahanın tatbikatındaki şekilleri:

1. Alıcı İslam Bankasının elinde bulunan bir malı almak ister. Peşin veya taksitle öder.
2. Alıcı İslam Bankasına başvurarak almak istediği malın vasıflarını belirtir. İslam Bankası o malı aldıktan sonra önceden belirlenen fiyat üzerinden satar. Burada ki üç nokta: İlk önce alıcı-banka arasında geçen alma-satma vaadidir. Mücerret bir vaaddir. Mücerred bir vaad ne bankayı ne de alıcıyı bağlar. İslam hukukuna göre vaad dinin bağlayıcıdır hukuken değil. İmam-ı Malik’e göre ise hukuken de bağlayıcıdır.

• Alıcının belirttiği malı İslam bankasının vekili teslim aldıktan sonra alım-satımakdi imzalanır.

SEKİZİNCİ BÖLÜM (Dış Borçlar)

Dış borçlar ülkelerin  başka ülke yada kurumlardan belirli bir yerde kullanmak amacı ile aldıkları paralara denir. Daha çok az gelişmiş ülkeler bu yola başvurmaktadır. Ayrıca alınan krediler rantable olarak kullanılmıyor daha çok keyfi ve lüks harcamalara gidiyor. Günümüzde bir çok az gelişmiş ülke dış borçlar yoluyla iktisatden ve dolayısıyla siyaseten gelişmiş ülkelere bağımlı hale gelmişlerdir. Bu tür krediler faizli olduğu için ödenmesi gecikince faizleri ana parayı aşıyor ve bir yarar getirmiyor. Fakat “zaruretler haramı mübah kılar “düsturunca faizli krediler çok gerekli ise alınıp yerinde kullanılarak en kısa zamanda ödenmelidir.