• İnsanlara karşı edep çerçevesinde hareket etmeyenlerin Allah’a karşı da edepli davranmaları düşünülemez. Şayet bir insan başkalarına karşı saygılı davranıyorsa, tavırlarına hürmet hissi sinmişse, edep onda bir hal halini almışsa, Allah’ın izni ve inayetiyle, onun o hal ile halledemeyeceği hiçbir problem yoktur.
• Edep ve temsil insanları, dilleri bilinsin-bilinmesin, hâl ve gönül derinlikleri sayesinde, ne demek istediklerini herkese rahatlıkla anlatırlar. Halkla içli dışlı olmaları bir yana, çekilip bir köşede iç murâkabelerini yaşadıklarında dahi hâlleri ve görüntüleriyle gönüllere korlar saçar ve ruhlarda bir sûr sesi gibi duyulurlar. Her zaman Hak’la irtibat içindeki bu dupduru insanların susması, bilemediğimiz bir sırla kalbî ve ruhî suskunluğa maruz kalmış kimseleri harekete geçirme adına âdeta bir komut gibidir. Onlar, gönüllerindeki mahfî hazineleri tavır ve davranışlarıyla ortaya dökünce, bir dilin susmasına bedel o anda pek çok dil birden çözülür, önyargısız müsait gönüller dinlemeye durur ve her yanda müthiş bir heyecan köpürmeye başlar. Selef-i salihîn efendilerimiz işte bu kalb soluklarıyla çevrelerine müessir olmuş ve gönüller fethetmişlerdir.

Günde birkaç kere çark edip duran kimseler ancak tiksinti uyarırlar!..

• Maalesef bugün İslam dünyası imrendiren bir görüntüden çok uzak bulunuyor. Pek çok yerde terör bir ya da birkaç grubun işi olmaktan çıkmış, her yanda adeta terör devletleri hüküm sürüyor. Şayet Müslümanların çoğunlukta olduğu bir devlette hak, adalet, istikamet, engin bir temsil, iç derinliğinin dışa aksetmesi ve başkalarını imrendirecek bir hal güzelliği yoksa İslam’ın çehresi karartılıyor demektir. Dışarıdan bakanlar, “Ne diye yer değiştireceğiz ki?!. Ne değişecek ki?!. Bizde de var hırsızlık, onlarda da var, bizde de var haramîlik, onlarda da var. İslam yeni bir şey getirmemiş ki!..” derler. İnsanlığın İftihar Tablosu bile bu mevzuda töhmet altında kalır; O’nu bile sorgularlar. “Kur’an insanlığa yeni bir şey vadetmiyor ki!. Vadediyor olsa Müslümanların vaziyeti böyle mi olur?!.” derler. Şayet ellerinden Kur’an-ı Kerim’i bırakmayanlar, Ramazanlarda mukabele okuyanlar da rüşvet alıyorlarsa, bir villa karşısında satılabiliyorlarsa, dün doğru dedikleri şeyleri ertesi gün yalanlıyorlarsa, “Öyle değil de böyle!” diyorlarsa, her gün farklı bir mülahaza karşısında çark ediyor ve en profesyonel çarkçıları bile geride bırakıyorlarsa… Böylesine korkunç değişimleri, dönüşümleri, farklı halleri, farklı tavırları, farklı davranışları görünce dışta olan bir insanın midesi bulanır ve istifrağ eder!..
• M. Akif’in ifadesiyle, “Hayâ sıyrılmış inmiş, öyle yüzsüzlük ki her yerde / Ne çirkin yüzler örtermiş meğer bir incecik perde / Vefâ yok.. ahde hürmet hiç.. emanet lafz-ı bî medlûl / Yalan râiç, hıyanet mültezem her yerde, hak meçhul. (…) Beyinler ürperir yâ Rab ne korkunç inkılâp olmuş / Ne din kalmış ne iman, din harap iman türap olmuş!”
• Yalan öyle revaç bulmuş ki, dün bir şey söylüyor, mesela “Ayın bir tarafı karaydı.” diyor, bugün “Hayır mordu!” diye tutturuyor. Çocuğu daha dünyaya gelmeden evvel bir tarih söylüyor, “O tarihte o çocuğum bana gelmiş, kapımı tıklatmış, bir şey asmıştı oraya; benden şunu istemişti!” diyor; bir başka zaman onu inkâr ediyor. Bir başka gün başka bir yalan söylüyor. İnsanın tabiatı tamamen yalanla örgülenmiş hale gelince, onun dışa vuruşu da farklı olmaz. Aksine, şayet tabiat sadakat örgüleri üzerine ince bir dantela gibi örgülenmişse, dışa vuran da o dantelanın göz kamaştırıcı keyfiyeti olacaktır.

Terör örgütlerinin ve terör devletlerinin kararttığı dünyada bir ışık hüzmesi

• Allah’a şükürler olsun, sizin arkadaşlarınız bir ölçüde o hal, temsil ve kalbin solukları sayesinde gittikleri yerlerde müessir oldular. Gidilen yerlerin insanları, arkadaşlarınızın beş sene, on sene, yirmi sene ağızlarına bir arpa kadar haram koymadıklarını, yerinde bir ırgat gibi çalıştıklarını, yerinde mektepte muallim olduklarını, yerinde mütalaada bir rehber olduklarını, yerinde bir aile doktoru gibi aileleri gezdiklerini görüyorlar. “Bir sene böyle, iki sene böyle, üç sene böyle, beş sene böyle, on sene böyle; yahu insan on sene gerçek tabiatını bu kadar saklayabilir mi? On sene böyle nifak sergileyebilir mi?” diyor ve gönül kapılarını sonuna kadar açıyorlar. Bu dolayısıyla İslam’a, imana ve Kur’an’a sempati duyma demektir ve dünya barışı adına da çok önemli bir adımdır.
• Maalesef, terör grupları ve bir terör devletine dönüşen idareler İslam’ın mübarek, dırahşan, aydan daha parlak çehresini karartıyorlar. Bir dönemde Selefîlik adıyla, el-Kaide adıyla, sonraları IŞİD adıyla, Boko Haram adıyla, şimdilerde de Murabitûn adıyla İslam’ın nurlu simasına zift akıtıyorlar.

Mütehakkim eşkıyanın çarpık mantığı: “Ya ölüm, ya bana benze!..”

• Bu terör örgütleri ve terör devleti halini alan idareler icraatlarıyla fevkalade yobaz, mutasallit ve mütehakkim. Herkesi kendilerine benzemeye zorluyorlar. İslam dünyasının pek çok kesiminde ve kendi ülkemizde de olduğu gibi, herkesi kendilerine benzetmeye çalışıyorlar. “Seçenek budur: Ya ölüm, ya bana benze!..” Ya hayattan mahrumiyet, insanî değerlerden mahrumiyet, hürriyetten mahrumiyet, belki ailevî mahrumiyet ya da bana benzeyeceksin mülahazasıyla hareket ediyorlar.
• En tehlikeli şey, “Müslümanlığı yaşıyoruz, yaşatıyoruz!” diyen kimselerin, o Müslümanlıktan insanları kaçırmalarıdır. “Müslümanım” dediği halde haram yiyorsa, dün gecekonduda otururken bugün birkaç tane saray paylaşıp duruyorsa, filoları varsa, nasıl olacak bu iş?!. Var mıydı Hazreti Rasûlullah’ın, Hazreti Ebu Bekir’in, Hazreti Ömer’in, Hazreti Osman’ın, Hazreti Ali’nin?!. Bunları görmeyip de İslam’ın mukallitlerine bakıp onları bir şey sanan insanların kör gözlerine, sağır kulaklarına ve insafsız mantıklarına balyoz gibi insin!..

Bir toplum ameli terkedip cedele sarılmışsa helak yoluna girmiş demektir

• Mâruf-i Kerhî Hazretleri’ne isnat edilen (bazı kaynaklarda az farkla İmam Evzâî’nin olduğu söylenen) şu söz çok manidardır: “Cenâb-ı Hak, suiistimallerinden dolayı bir toplum için şerr murad ederse onlara amel kapısını kapatır, cedel kapısını açar.”
• Cedel; dilbazlık yapmak suretiyle, kelime oyunlarıyla bâtılı hak gösterme gayreti, hakikatleri ters yüz etme cehdi demektir. Cedeli illa da başka bir kelimeyle ifade etmek istiyorsanız, onun mânâsını karşılayabilecek en uygun kelime diyalektik ve demagojidir. Cedelin kaynağı ise, insanın kendini başkalarından üstün görmesi ve sürekli bir faikiyet mülâhazası içinde olmasıdır.
• Kalbi marazlı kimseler, diyalektik ve demagojiyi daha ziyade, başkalarını karalamaya matuf ve kendini tezkiye etme istikametinde kullanırlar. Biraz da makyavelist bir düşünceyle, kendilerince belirledikleri hedefe ulaşabilmek için her vesileyi meşru sayarak bu yola başvururlar. Onlar yalanı da, iftirayı da, gıybeti de, başkalarını karalamayı da meşru sayarlar. Hatta bir-iki şahsı değil, bütün bir heyeti, dahası o heyetle, o hareketle, o camiayla uzaktan alakası olan herkesi kuvvetli şüphe mülahazasıyla hain gibi görme/gösterme cinayeti işlerler.

Söz götürüp getirerek insanların arasını bozan kimse Cennet’e giremez!

• Müslim-i şerifte değişik rivayetlerde farklı şekillerde ifade edildiği gibi “Nemmam Cennet’e giremez!” Türkçemizde de “nemmam” tabirini kullanırız; daha çok, söz getiren, götüren, değişik söz üreten, o ürettiği sözleri değerlendirmeye emanet eden; şayet bunları kim değerlendirdiği zaman o sözü üretenin işine yarıyorsa oraya ulaştıran, mesela veliyyü’l-emre ulaştıran, sultana ulaştıran, şaha ulaştıran, şehinşâha ulaştıran kimse demektir.
• Nemmam kelimesi mübalağa kipi olması itibarıyla, o mevzuda kararlılık ve süreklilik ifade eder. Mesela, köşe yazılarında hep aynı şeyi yazıyor, başkalarını karalıyor. Birinin kulağına telefon koyduruyor, onun resmini de oraya koyduruyor; “Falanın kızının öldürülmesi için filan…” diyor. Eğer biri öyle demiş, öyle telefon etmişse, Allah onun yedi sülalesini yerin dibine batırsın!.. Yoksa, o hain, o alçak, o münafık insanları Allah yerin dibine batırsın!..
• Her şeye rağmen bize düşen vazife Cenâb-ı Hakk’a teveccüh ederek, “Ya Rabbena, bu çağın gariplerinden olarak Sana halimizi arz ediyoruz; ey Gariplerin Sahibi, ey Mazlumların Sahibi, ey Mağdurların Sahibi!.. Halimizi görüyor ve biliyorsun. Senin durumumuzu ve vaziyetimizi bilmen bizi isteklerimizi sayıp dökmekten müstağnî kılıyor. Sahibimiz ol ya Rabbenâ!..” mülahazalarıyla dolu bulunmaktır.
• Kalbin Solukları ve Şeytani Hırıltılar

Kişi hacca giderken kendi kendine “hacc ne demektir diye sormalı ve haccın Allah’a doğru yükselmesi olduğunu bilmelidir.” Hacc ibadeti pek çok şeylerin aynı anda gösterisidir.

Gösteride Allah, sahnenin yöneticisidir. Adem, İbrahim, Hacer ve şeytan başlıca karakterleridir. Sahneler Mescid’ûl Haram, haram bölge(Mıntıka-i Haram) meş’a (Safa-Merve arası)Arafat, Meş’ar (Arafat’la Mina arasında hacıların gece kaldığı ve şeytan taşlamak için taş topladığı yer) ve Mina’dır. Önemli semboller Kâbe, Safa, Merve, gündüz, gece, güneş ışığı, güneşin batışı ve kurbandır. Kostüm ve makyaj ihram, halk ve taksirdir. Hacc’a giden kişiler erkek, kadın, genç ve yaşlı siyah beyaz ne olursak olalım Allah’la şeytan arasındaki karşılaşmada Adem İbrahim ve Hacer’in rolü tarafımızdan oynanır. Hacc’da şunlar şöyle yapılmalı böyle yapılmalı gibi şeylerden ziyade Hacc’ın Müslümanlara niçin farz olduğu üzerinde durulup öğrenilmesidir.

BOŞ BİR FELSEFEYİ RED

Hayat yaşadığımız şekliyle tiyatroyu andırır. Kişi gayesiz, gece ve gündüzleri izler. Gün be gün yaşamayı temel kabul eden insanın yönü yoktur. Amacı sadece yaşamaktır.”Yaşayan bir bedende ölü bir ruhtur var olan. Ama Hacc olayı bu sağlıksız durumu değildir. İnsan Hacc’a gitmeye karar verdi mi gerekli adımı attı demektir. Hacc’ı gerçekleştirme yoluna girilmiştir. Hacc gayesizliğin karşıtıdır. Evinden çıkacaksın Allah’ın evini (BEYTULLAH) veya insanların evini ziyaret et, çevreni terk et, pak topraklara git orada Meş’ar-i Haramın cana can katan seması altında Allah’la (cc) karşılaşabilirsin. Çektiğin yabancılıklar bitecektir. insan sonunda kendini bulacaktır.

ALLAH’A ULAŞMA

Hacc, haram aylardan Zilhiccede yapılır. Mekke toprağı asûde ve huzur doludur. Çöl korku nefret ve savaşın yerine barış ve güvenlikle tanınır. Halkın Allah’la karşılaşmaya serbest olduğu bir ibadet havası hakimdir. Sen ey çamur, Allah’ın ruhunu ara ve O’nun ardından git davetini kabul et O’nu görmek için evini terk et. O seni bekliyor. İnsan varlığı, gaye, Allah’ın ruhuna yaklaşmak olmadıkça bir saçmadan başka bir şey değildir. Seni Allah’tan uzaklaştıran bütün şu ihtiyaç ve doymak bilmez arzularından sıyrıl. Dolayısıyla Hacc’a giden sonsuz insan göçüne katıl. Kâdir Allah’ı gör !

Hacc için evinden ayrılmadan önce bütün borçların ödenmelidir. Yakınlarına veya dostlarına karşı duyduğun bütün nefret ve kızgınlıklar yok olmalı. içinde bir arzu doğmalı. Bütün bu jestler, bir gün herkesin başına gelecek ölüme hazırlanmada birer deneydir. Bu hareketler, kişisel ve malî arınmayı garanti eder. Vedanın son anları ve insanın geleceği sembolize edilir. Sen ve bedeninin her azası amellerinizden sorumlusunuz. Bu amel yurdundayken, hesap yurduna hazırlan. Ölmeden önce ölümü duy. Hacca git.

MİKATA GİRİŞ VE BİR OLUŞ

Gösteri Mikat’ta başlar. Bu noktada insan elbiselerini değiştirmelidir. Niçin dendiğinde çünkü kişinin elbisesi kendisi kadar karakterini de örter. Kişi elbise giymez fakat gerçekten elbiseler onu gizler. Mikat’ta elbiselerini çıkar ve bırak. Düz beyaz kumaştan kefeni giy. Herkes gibi giyineceksin. Bir parçacık halinle kalabalığa katıl bir damla olarak okyanusa da. Gururlanma, buraya birini görmek için gelmedin. Alçak gönüllü ol, Allah’ı göreceksin. Ölümcüllüğü kavrayan bir kişi ol veya bir ölümcül ol, varlığını duyan.

Mikat’ta ırkını veya kabileni hiç düşünmeden günlük hayatında seni bir kurt (vahşet ve zulmün sembolü) bir fare (kurnazlığın ve istifçiliğin sembolü) bir tilki (hilekarlığın sembolü) veya bir koyunun(köleliğin sembolü) yapan bütün örtüleri çıkar at. Bunların hepsini Mikat’ta bırak ve sonunda nasıl bir ölü olacaksan, şimdi de bir insan, yalnızca bir Adem olarak başlangıçtaki şekline bürün. İki parçalı kumaşa dolan birini omuzlarına ört, diğerini beline sar. Hiçbir özel şekil ve araç kullanma. Giydiğin kumaş oldukça basit ve sade dokunmuştur. Herkes aynı ihramı giyer. Hiçbir görünüm farkı yoktur.

Dünyanın her tarafından gelip Hacc’a doğru yol alan kervanlar Mikat’ta toplanacaktır. Aynı yerde ve aynı zamanda karşılaşacaklardır. Allah yolunda kişi olduğu gibi değil olması gerektiği gibi olacaktır ve dönüş Allah’adır. Kişi Allah’a dönmeye karar verir. Bütün benlik ve bencillik eğilimleri Mikat’ta gömülür. Kendi ölü bedenini görür ve kendi mezarını ziyaret eder. Kişiye hayatının son noktası hatırlatılır. Mikat’ta ölümü ve tekrar dirilmeyi duyduktan sonra, Mikad’la Miyad arasındaki çöl görevine devam etmelidir.

Hacc’ı eda eden herkes Allah’la karşılaşmak üzere kendinden uzaklaşmıştır. Ona Allah’ın ruhu bahşedilmiştir. Bir sürgünden kurtulup ahirete gittin. Cehaleti ve zulmü yenerek ilim ve adaletle aydınlandın. Şirki terk ettin, tevhidi kabul ettin. Haccı eda etmeden önce, insanlar insan olma özelliğini kaybetmişlerdi. Kuvvet, servet, kabile, ülke ve ırklarla kendinden kopmuşlardı. Hayatları sadece bir varolmaktan öte geçmiyordu. Sonunda hac ibadeti kendilerini keşfetmelerini sağladı. Şimdi birbirlerini bir olarak ve bir fert olarak algılıyorlar başka hiç bir şey değil.

NİYET

Büyük bir değişiklik başlangıcı olan Mikat’a varmadan önce niyet edilmeli. Bu niyet benlikten, Allah’a giyimli olmaktan soyunuk olmaya, günlük hayattan ebedi hayata bencillik gayesizlikten bağlılık ve sorumluluğa geçme niyetidir. Kısaca ihramlı oluşa geçiştir. Niyetini kuvvetle belirlemelisin. Hurma tohumları gibi kabuğundan çıkacaksın. Son derece bilinçli olarak inancını kalbinde duymalısın. Kalbini aşk aleviyle aydınlat. Yan ve parla, kendini tamamen unut! Geçmişteki hayatın, ihmal ve cehaletten ibarettir. Her bakımdan yardımsızdı. İşinde bile alıştığından fazla veya zorla köle olmuştun. Şimdi bu yaşama şeklini bırak. Tam anlamıyla Cenab’ı Allah’ın kendinin ve insanların bilincine er.

MİKATT’TA NAMAZ

Mikat’ta hac etmeye hazırlan, neyi niçin yapman gerektiğini bil. İhrama girdiğinde kendini Allah’a arz ederek namaza dur. Mikat’ta namaz Allah’ın senin huzurunda putlara tapan değil Kurt değil tilki değil fare değil İbrahim gibi duruyorum demektir. Bu duruş bilinçli ve bilerek Allah’a itaat etmek Allah’la daha içten konuşuyor gibi olma ve Allah sanki hemen karşında gibi niyetlenmektir. Mikat’ta namaz artık ondan başka kimse karşısında rüku ve secde etmeyeceğine dair Allah’a verilecek bir sözdür.

BAZI DAVRANIŞLARDAN KAÇINMA (Muharremat)

İnsan ihramlıyken yapmaması gereken bazı şeyleri bilmesi gerekir. Aynaya bakmamak lazım, benliğini unutmak için, güzel koku kullanma, kimseye emir verme kardeşlik havasında ol, tamamen itaât etme zamanıdır. Herkes yer yer kendisi Allah’a sesleniyor ve Kâbe’ye yaklaşıyorsun, yaklaştıkça heyecan artıyor. O atmosferde Allah’tan başka kimseyi görmüyorsun. Tek o var diğerleri köpük ve dalga gibidir onun dışındaki her şey sahtedir. Hacc’ın çeşitli bölümlerini yerine getirirken insan kendinden koptuğunu ve Allah’a doğru bir hareket içinde olduğunu hisseder. Mekke’ye yaklaşırken haram bölgeyi gösteren işaret vardır. İşte bu bölgede yasaktır. (Avlanma, Bitki koparma gibi) Harem-i Mekke’ye yaklaştığınızda lebbeyk sesleri kesilir.

Allah’ın evine varış herkesin kalbini Aşk ateşi ile yanmakta olduğu hissedilir. Şimdi Kâbe ye daha da yakınız sessizlik, düşünce ve sevgi dolu gözlerin büyüdükçe büyüyor ve kıbleye dikiliyor. İnsan o anda soluğunu yakalaması güçleşiyor. Vadiyi inerken yıkılacak gibi olursun. Fakat karşında o Kabe gözüküyor. Burası imanın, sevginin ve hayatın merkezidir.

KÂBE

Oldukça sade bir şekilde döşenmiş ve araları tebeşirle doldurulmuş siyah taşlardan yapılan Kâbe boş bir küp şeklindedir Kâbe yi boş görmek ne kadar güzel orada hac için bulunduğunu hatırlatıyor. İnsanın varacağı son nokta değil. Kâbe, yön gösteren bir kılavuzdur.

Sonsuzluğa varmaya karar verdikten sonra Hacc’a başlarsın Hac Kâbe ye doğru değil Allah’a doğru sonsuz bir harekettir. Allah’ın pak kulu olmakla şereflendirilmiş bulunuyorsun. Hala kendine bağlanmış ve kendini düşünüyorsan bu kutsal eve girmene izin verilmez. Mekke’ye Beyt’i Atik denir. Atik hür oluşu temsil eder. Mekke kimseye ait değildir. Allah Mekke’nin sahibidir. Benliğinden gelen eğilimlerin tamamını atabilirsen aileye katılmaya hazırız demektir. Allah’ın ailesinin kıymetli bir ferdi ve dostu olarak kucak açarlar sana. Duvarla Kâbe arasında dar bir geçit vardır. Kâbe’yi tavaf ederken Allah duvarın etrafında dönmeyi emretmiştir. Aksi halde Hacc’ın kabul olmaz.

TAVAF

Kâbe çevresinde insanlar daire çizerek dönerler. Kâbe Allah’ın ölümsüzlüğünü ve sonsuzluğunu sembolize eder. Dönen daireler ise yaratıklarının sürekli hareket ve değişimlerini temsil eder. Allah’ın yolu insanların yoludur. Allah’a yaklaşmak için önce insanlara yaklaşmalısın. Her dinin kendine özgü bir ibadeti vardır. Bu İslam’da cihattır. Tavaf süresince Kabe’ye giremezsin. Çevresinde herhangi bir yerde duramazsın. Kalabalığa katılmalı ve kalabalıkta kaybolmalısın. Tavaf eden insan çağlayanın içine dalmalısın. Hacı olmanın yolu buradan geçer.

HACERÜ’L ESVED VE BİAT

Tavaf Hacerü’I Esved’in bulunduğu noktadan başlar. Burası evrenin düzenine girdiği yerdir. İnsanlara katıl eğer insanlara katılmazsan yörüngeni bulamayacak ve Allah’a yaklaşamayacaksın. Hacerü’I Esved’e dokunmak lazım sonrada insanların arasında kaybolmalısın. ‘ Hacerül Esved yer yüzünde Allah’ın sağ elidir. ” Hacer insanlık için bir örnektir. Ona memedeki çocuğu ile evini terk etmesini emretti. Hiç bir bitkinin öyle ki bir deve dikeninin bitmediği korkulu Mekke vadisine girmesi söylendi. Oda Allah’a olan aşkından bu emri anladı ve kabul etti. Böyle bir yerde, su varlık için gerekli, bebek süt ister, insan arkadaşa muhtaçtır. Kadın bir desteğe ihtiyaç duyar ve bir anne yardım bekler, bütün bunlar doğru ama ilahi aşk bütün bunların yerini alabiliyor. Eğer ruhu O’nu tanırsa bir kimse yalnızca aşkıyla yaşayabilir. Sonuç olarak Allah’a kesinlikle güvenmeliyiz.

MAKAMI İBRAHİM (Hz. İbrahim’in makamı)

Tavaf yedinci dönüşünü tamamladıktan sonra tavaf hali sona erer Makam-ı İbrahim de iki rekat namaz kılınır. İbrahim’in makamı ayak izlerinin bulunduğu taş parçasıdır. İbrahim bu taşın üzerinde durarak Kâbe’nin köşe taşını (Hacerü’l Esved) yerine koydu. Kâbe’yi yapmaya buradan başladı. Gel Hacc et, tavaf eden insan seline katıl ve sende tavaf et. Bu sevgi deresinde bir saat yüzdükten sonra üzerine titrediğin ölümcül varlığını terk edecek ve Allah’ın sonsuz yörüngesinde sonsuz var oluşa eren insanlar arasında yeni bir hayata kavuşacaksın.

İşte şimdi İbrahim gibisin.

SA’Y

Sa’y bir arayıştır amacı olan bir harekettir. Koşmak ve seyretmek diye tanımlanır. Sa’y çalışmasıdır bedenin Susuzluğunu gidermek ve çocuklarını doyurmak için su ve ekmek ardından koşman ve çaba harcamandır demektir. Say ihtiyaçların için tabiatın kalbinde araştırma yapmak ve kavga etmektir. Taştan su çıkarma girişimidir. Şaşırtıcıdır ki mesafe olarak tavafla sa’y arasında ancak bir kaç adım ve bir kaç saniye vardır. Yine de bu ikisi arasında büyük bir farklılık göze çarpıyor. Tavaf: Mutlak sevgi, sa’y: Mutlak akıl Tavaf: Tamamen O, Tamamen sen.

Tavaf yalnızca Kadir-î Mutlak’ın iradesi sa’y yalnızca senin iraden Hac tavaf ve sa’yın birleşimidir. Tavaf yaşamak için değil Allah davası için yaşamak Sa’y yalnızca kendin için değil insanlar içinde elinden geleni yapmak.

SA’Y IN SONU (TAKSİR)

Merve’de sa’yın son noktasında saçını kısalt veya tırnaklarını kes. İhramını çıkar ve her günkü elbiseni giy kendini serbest hisset eli boş ve susuz Merve’den ayrıl İsmail’ini bulmaya git. Ey sa’y ederek yorgun düşen insan Aşka güven. Ey sorumlu insan elinden geleni yap. Çünkü İbrahim susuzdur ve sen sa’y yapmaktan gelen Hacc’ı kalbine dikkatle kulak ver. Şırıltıyı duyacaksın Merve tepesinden zemzeme doğru yürü bir kap yudum al yüzünü yıka ve geldiğin yere bir miktar götür ki hediye diye insanlara sunasın.

BÜYÜK HAC

Zilhiccenin dokuzuncu günü hac başlar. Mekke’ye gitmeye karar vermek Hacc’ın bütünüyle gerçekleşmesi olmadığı gibi Kâbe ve Kıble’de Hacc’ın hedefleri değildir. Tevhidin önderi (İbrahim) Hacc’ın Kâbe’de bitmediğini tersine Kâbe’yi terk ettiğin anda başladığını öğretiyor. Sana Kâbe varacağın son durak değil başladığın ilk noktadır. Umre için ve Mikat’ta evini terk ediyorsun şimdi ise Hac için Allah’ın evini terk etmelisin. Şimdi Allah’a yaklaşacaksın. Evi ziyaret etmeyecek fakat sahibini göreceksin ve varış Allah’adır. Kâbe son durak değil yalnızca yöndür. Mekke’ye geldin burada kalma haramda durma Mekke’ye gelişten daha büyük bir yolculuğa (Hacc’ı temettü) başlamalıyız. Zilhiccenin dokuzunda nerede olduğumuza bakmadan ihramını giy. Mekke’ye sırtını dön ve yürü Mekke’den daha kutsal ve daha saygı değer neresi vardır. Durma göreceksin.

ARAFAT

İhramını giyip de Mekke’den çıkınca güneş batımına kadar kalman gereken doğuya (Arafat’a) doğru yola çıkacaksın geri dönüşte Meş’arı haram arkasında Mina’da kalacaksın. Vakfe için Arafat’a giderken yavaş yavaş durup dinlenmeden Arafat’a gideceğiz. Onuncu günün sabahında on ikinci güne istersen on üçüncü güne kadar Mina’da kalınacak. Allah’a dönerken içlerinden geçerken üç bölüm vardır. Arafat, Meş-ar ve Mina. Bunlar üç ziyaret yeri değildir. Allah bizzat onların ilahi isimlerini kendisi vermiştir. Arafat hikmet ve ilim demektir. Mahşer bilinç ve anlayış demektir. Mina aşk ve inanç demektir.

Arafat’ta güneş batınca insanlar Meş-ar’a doğru yola koyulurlar ve orada dururlar. Sonrada Mina’ya hareket ederler buraların sınırı yoktur. Takva kendini eğitme dua kendini Allah’a arz etme Arafat’ta ihtişam bakışında olmalı. Baktığın şeyde değil hangi durumda olursan ol bu günü işlediğin gibi geçirebilirsin. Senden istenen şey durman (Vakfe) ve sonra Arafat düzlüğünü güneş batımını terk etmelidir.

MEŞ-AR

Arafat’ta kaybolurken sen de oradan ayrılıyorsun, Arafat kaybolmuştur. Durmak mı asla, oturmak mı hiç bir yerde bir yarım gün tam bir gece veya iki gün kalmak, hepsi bu kadar. Çadırların hepsi kaldırılmalıdır. Karanlıkta ve gecenin sessizliğinde düşünceleri bir noktaya daha fazla toplayabilmek suretiyle elde edilen anlayış gücüne Meş-ar denir. Arafat tecrübe ve nazar bölümü, Meş-ar ise görüş ve basiret bölümüdür. Yer ve gök hürriyet ve alçak gönüllülük içindedir.

İlim Allah’ın dilediği kimselerin kalbine yerleştirdiği bir nurdur. Bu doğru kılavuzluk bilgisidir. Arafat bilgisini her hangi bir kişi öğrenebilir ama Meş-arın nuru Allah’ın dilediği kimselerin kalbine yerleştirdiği ışıktır. Mikat’ta iken kendini unutup insanlara katılmışsın. Tavaf’ta onlarla sürüklenmişsin.

Say’dan sonra kendini bulmuş Arafat’ta okyanusa çekilmiştin ve sonra yeniden Meş-arda kendini bulacaksın. Böyle bir kalabalık içinde herkes kendi başınadır. Burada örtüsüz renksiz maskesiz veya makyajsız pak gerçeğini keşfettin. Bu gece bir dostla (Allah) özel bir konuşma yapacaksın. Kendini ona aç ve günahlarını itiraf et. Şimdi bütün bu sınırları görmeyip duvarları yıkma zamanıdır. Yıllardır içinde tutsak kaldığın şeylerden sıyrıl. Burada kendinlesin. Elini çenene koy ve bu gece Allah’la baş başa ol. Silahların ve inancınla yanında yalnızca O ve sen varsın. Eğer Muhammed’in iyi bir ümmeti isen O’nun gibi yap. Bırak kalbin aşkla aydınlansın. Orduda kurallara dikkat et. Üç gün Mina ‘da kalman gerektiğini unutma.(10.,11.,12. Günler) kurşunların boşa gitmeyeceğinden emin ol. Yalnızca düşmana çarpanlar kabul görecektir. Mina savaş alanıdır. Savaşmak lazımdır. Meş-ar kamp yeridir. Sabah namazında sessizlik hakimdir. Meş-arda herkes uykudaymış gibi gece dağların üzerinden süzüldü. Meş-arda uyuyanların üzerinden sıyrıldı ve Mina boğazında kayboldu ve şu anda güneş doğuyor.

MİNA

Son ve en uzun kalış Mina’dadır. Güneş doğduktan sonra Meş-arda durma. Çünkü gündüz ilk Mina’da olma vaktidir. Güneşin doğuşuyla birlikte hücuma geçmek hücum vakti girdiği zaman güneşin emri zamanın emridir. Bu emre uy. Yalnızca güneşe kulak ver ve onuncu günün güneşini bayram güneşini gözle. Her şeyi anladığını söyleyen hiçbir şey anlamayandır.

Allah’a yaklaşmaya karar vermiş olan insanlar ümmet sonsuz ve harekat eden cemaat bütün kaya ve setleri delecek ve sonunda kuşkusuz denize ulaşacak olan gürleyen sel. ..Evet. Meş-ardan Mina’ya giden yolun üzerinde durmazsan yanlış yola gitmez veya insanlara karışırsan Mina’ya ulaşacak, şeytanları yenecek ve İsmail’ini kurban edeceksin. Bu hacca giden herkese Allah’ın açık emridir.

SAVAŞ CEPHESİ (ŞEYTAN TAŞLAMA: RECM)

Kral Caddesi boyunca yerleşmiş üç Şeytan birbirinden 100 metre kadar uzaklıktadır, her biri bir anıtı, bir heykeli veya bir putu temsil eder; her yıl yüzleri beyaza boyanır.

`Allahu Ekber’ ne kadar anlamlı! Ordu geldi; hepsinin ellerinde silahları(taşları) ve ateşlemeye hazırlar. Birinci puta vardığında(cemre-i ula) ateş etmeden geç git. İkinci puta vardığında da aynısını yap. Fakat üçüncüye vardığında geçme, ateş et! Niçin? Şu akıllı ve tecrübeli öğretmenler, genellikle sürüp giden bir yolda yavaş yavaş ve sessizce dönüş yapmamızı söylerler, ama burada kumandan ve emir veren İbrahim’dir. İlk hücumda sonuncuyu vur ve vuruşların başından ve yüzünden olmalıdır savaş bitmiştir. Son put düştüğü zaman birinciler ve ikinciler karşı koyamaz. Cepheden ayrılınca işimiz kurban kesmektir. İhramını çıkar, istediğin elbiseyi giy, saçını kes, istersen koku sürün.

Artık serbestsin. Hacc süresince her hareket niyetine bağlıdır ve niyetle yapılır. Haccın özünü anlamayan kimse boş bir zihinle ülkesine döner.

HACC SÜRESİNCE

Tavafla tevhid inancını ilan edeceksin. Say ile Haccın uğraşını yapacaksın Kâbe, den Arafat’a gitmekle Ademin inişini göstereceksin. Arafat’tan Mina’ya gitmekle insanın yaratılış felsefesini düşüncelerin saf bilimden saf aşka doğru evrimini ve ruhun çamurdan Allah’a (cc) doğru yükselişini sergileyeceksin. İbrahim’in sahnesi Mina’dayız. Şu anda İbrahim gibi davranmaktayız. O oğlu İsmail’i kurban etmek için getirmiştir. Bizim İsmail’imiz Kim veya Ne? İşte onu bilemiyoruz. Ama bizi kör ve sağır ne ediyorsa işte odur kurban edeceğimiz.

İSMAİL’İN KURBAN EDİLMESİ

Sevgili oğlun, hayatının meyvesi, neşen, oluş nedenin, varlığının anlamı, oğlun; hayır, İsmail’in. O’nu bir kuzu gibi yatır ve kurban et! Ayaklarının altına al ki, kaçıp kurtulamasın. Ellerinle kavrayarak başını tut, boyun damarını kes, fakat daha fazla kımıldayamayacağını sezinciye kadar ayaklarının altında tut. Sonra ayağa kalk ve O’nu yalnız kendi haline bırak! Ey “itaatkar” olan ve Allah’ın(cc) kulu”!Allah’ın senden istediği budur. Bu inancının çağrısı, tebliğinin özüdür. Bu sorumluluğundur. Ey ‘sorumlu adam!’ Ey ‘İsmail’in babası!’

İbrahim’in iki seçeneği vardı; ya kalbinin ağlayışlarına kulak verecek ve İsmail’i kurtaracak veya Allah’ın emirlerine uyup O’nu `kurban edecekti! Birini seçmek zorundaydı.

İçinde `sevgi` ve `gerçek’ kavga ediyordu (`sevgi’,hayatı;’gerçek’ ise inancıydı)! Allah kendi hayatını istemiş olsaydı vermek çok daha kolay olacaktı İbrahim, hayatını Allah davası uğruna adamıştı ve bu nedenle Allah’a itaat etmesi gerektiğini hissediyordu. Bu, O’nun için bir ‘bencillik’ ve ‘zayıflık’ idi. Bazı kişiler için iyi ve güzel olan, İbrahim gibi şerefli bir insan için kötü ve çirkin olabilir. O Allah’a en yakındı.

İbrahim çağrıyı düşününce her şeyiyle teslim oluyor, fakat sıra İsmail’i kurban etmeye gelince katlanılmaz bir acı duyuyor, kemiklerinin kırıldığını ve yüzünde üzgün bir ifade belirdiğini hissediyordu. İbrahim’i böyle kötü bir durumda gören şeytan; Nerede ve kimde bir korku, zayıflık, kuşku, kıskançlık, ümitsizlik, aptallık ve sevgi belirtisi görse çirkef işini yapmaya koyulur. Seni eğlendirir ve görevlerini yapmaktan alıkoyar ki çağrı gerçeği kavranmasın.

“Bilin ki, mallarınız ve çocuklarınız ancak bir fıtnedir”.(Enfal 28)

Oğluna olan sevgi bile, seni `deneme’ yoludur. İsmail sevgisi İbrahim için bir imtihandı; şeytanla karşılaşmalarında O’nun tek zayıf yönü olmuştu bu. İbrahim bunun açık bir vahiy olduğunu ve oğlunu kurban etmesi gerektiğini biliyordu. Üzgün ve kalbi kırıktı. Şeytan bundan dolayı O’nu kandırma fırsatı buluyordu.

Şeytan bu durumdan faydalanarak önüne çıktı ve aynı şeyi fısıldadı: “Bu çağrıyı rüyanda duydun”. Hayır bu yeterli, bu yeterli” dedi İbrahim kendi kendine; karar verdi ve seçimini yaptı: “Mutlak hürriyet olarak Allah’a itaat”, yani İsmail’i kurban etmek. Hürriyetine giden yolda bu son daha kalmalı ve oturup bütün çağların üzerinde birleştiği şu soruyu kendi kendine sormalısın: “Toplum için ne yapabiliriz?” Ve cevabı bulmaya çalış. Sadece otur ve hacc boyunca ne yaptığını düşün!

BABA VE OĞUL ARASINDAKİ KONUŞMA

Mina’da kuytu bir köşede İbrahim (a.s) oğluyla konuştu! Yüz yıl yaşamış ak saçlı sakallı babanın yanı sıra İsmail gençlik çağına yeni giriyordu. Dünyanın değil Arap yarımadasının göğü böyle bir görünüme katlanamazdı! Tarih, baba ile oğul arasındaki böyle bir konuşmayı kaydetmemişti hiç. Kimse de, dostça fakat ürkütücü bir konuşmayı düşünmemişti!

İbrahim başlangıçta hikayeyi yeniden anlatıp oğluna “burada seni ellerimle kurban edeceğim demek için ağzını açmadı. Sonunda, Allah’ın güvenine sığındı ve ” İsmail rüyamda seni boğazlıyorum” dedi! Öylesine hızlı söylemişti ki bu kelimeleri kendisi bile işitmedi. Sonra sustu. Korkulu ve solgun, İsmail’in gözlerine bakmaya dayanamıyordu. İsmail babasının içinde bulunduğu durumu sezerek onu teselli etmeye çalıştı. “Baba itaatkar ol ve Allah’ın emrini yerine getirmek için tereddüte düşme. Beni de itaat edici olarak bulacaksın. Katlanabilirim ben ” dedi.

Allah Teala ders veriyordu. Bundan böyle Allah için insan kurban olarak kesilmeyecektir. İbrahim gibi, İsmail’ini seçip Mina’ya getirmelisin. Kimdir İsmail’in? Kendin bileceksin, başkalarının bilmelerine gerek yok. Karın olabilir, yeteneğin, işin cinsiyetin. gücün rütben Mevkin vs. olabilir. Hangisi olduğunu bilmiyorum, fakat senin İsmail İbrahim’in yanında ne kadar sevgiliyse senin yanında da o kadar sevgili olması gerekir! İsmail’in bazı göstergeleri, hürriyetini senden alan ve görevlerini yapmana engel olan her şey, seni eğlendiren gerçeği bilmen ve duymadan alıkoyan sorumluluğu kabul etmekten çok seni özür aramaya iten her şey ve yalnızca ileride desteğini almak için seni destekleyen her herkestir. Onu hayatında arayıp bulmalısın. Eğer Allah Teala’ya yaklaşmak istiyorsan, İsmail’ini Mina’da kurban etmelisin. İsmail yerine bir koyun kesmek kurbandır, fakat yalnızca kurban kesmek için, bir koyun kurban etmek kasaplıktır.

ÜÇ PUT ÜÇLEMENİN (TESLİS) SEMBOLLERİ

Mina’da üç putun İbrahim’i aldatmaya çalışan şeytanı temsil ettiğini hatırla.

Birinci put (cemre-i ulâ):’Arafat’ın düşmanı’

İkinci put (cemre-i vustâ):Meş’ar’ın düşmanı’

Üçüncü put (cemre-i ukbâ):’Mina’nın düşmanı’

Ey hacı. Şu anda Mina’dasın. Ateşle silahını İsmail’ini kurban yerine getirdin. İbrahim gibi üç putu vur ve devir.

BAYRAM

Hareket bitti ve biraz sonra hacc sona erecek.

Nerede?

Mina’da!

Şaşırtıcıdır ki, Mekke’nin komşusu olan yerde! Neden hacc Mekke ve Kâbe yanında bitmezde, burada biter? Haccın bu sıralarını anlamalısın. Bu kalabalığın ortasında ne yaptığının tam anlamıyla bilincinde olmalısın. Burada düşünebilmelisin; evinin bir köşesinde veya hayallerinde değil! Hacc birlikteliği teşvik eden bir bütünlüktür. Allah (cc), İbrahim (asm) ; Muhammed (sas) ve insanlarla karşılaşılan yerdir. Haccı anlamak ve tanımlamak gidebilmek ve şimdiye kadar söylediklerimizi yapabilmek demektir.

MİNA’DA GECİKME

İnancını ve ne yaptığını düşünmen için iki gün daha kalınır. Bayram günü kurban kesildikten sonra merasim biter. Mina’da iki gün veya üç gün daha kalman gerekir. Bu günlerde Mina’dan ayrılman, Mekke’ye dönmen düşünülmez. Niçin şeytan yenildi, kurban kesildi, İhram çıkarıldı ve bayram kutlandı. İnsan için İbrahim’in makamına ulaşmaktan başka daha üstün bir rütbe yoktur ve burada herkesten rolünü oynaması istenmiştir. Bütün bu menasikin sonunda, ülkene dönmeden önce, bayramdan sonra iki gün daha kalmalı ve oturup bütün çağların üzerinde birleştiği şu soruyu kendine sormalısın. Toplum için ne yapabiliriz? Ve cevabı bulmaya çalış. Sadece otur ve hacc boyunca ne yaptığını düşün.

BAYRAM GÜNÜNDEN SONRA ARKA ARKAYA YAPILAN HÜCUMLAR

İlk gün, ilk hücumunda son putu vurur ve kurban yerine giden yolu açarsın. Sonra ihramını çıkarır ve sevinçle zaferini kutlarsın! İkinci gün tekrar vurmalısın, ama putların üçünü de. Bu kez, sırayla, birinci, ikinci ve son olarak da üçüncü putu vurursun. Üçüncü gün, ikinci gün yaptıklarının bir tekrarıdır. Dördüncü gün, istersen Mina’da kalabilir istersen ayrılabilirsin. Kalmaya karar verirsen ikinci veya üçüncü günün atışlarını tekrarlamalısın. Dördüncü gün kalmamaya karar verirsen kalan silahlarından arta kalanı Mina’da bir yere gömmelisin! Bu bir zorunluluktur!

SON MESAJ

Hacc süresince yapılan bütün davranışlar, Kur’an’ın kelimelerle anlattığı mesajı nakleder. Haccı bitirmeden önce, Kur’anı hiç olmazsa baştan sona bir kez okuman ve son suresinde bir ders çıkarman öğüt verilir.

Neden son sure? Hacc’ın son aşaması vurmak olup, Kur’an’ın son suresinin son kelimeleri de bir tehlikeden uyarma konusundadır! Hacc’ın sonunda sen üç putu vurursun, Kur’an’ın sonu da üç gücü reddeder. Hacc’ın son bölümünde, Müslüman, bir tehlikeye karşı uyarılırken, Kur’an’ın son bölümünde de bir şerre karşı uyarılır. Kur’an’ın biterken şerrin bitmemesi, Peygamberliğin biterken tehlikenin sürmesi bize şaşırtıcı geliyor belki! Kur’an’ın son iki suresi, `şer’den sığınma `dan söz eder ve aynı zamanda, İbrahim (as.)’ın peygamberliğini tamamlayan, tevhidin son peygamberi Hz. Muhammed’i (sas) uyarır. Ve Hacc’ın son iki günü, kişinin savaşmak zorunda kaldığı ve Allah’ın(cc) İbrahim’e(as.) uyarıda bulunduğu Mina’da geçer. Ve sen ey Muhammed’in (sas) ve İbrahim’in (as.) sünnetinin yolunda giden, yalnızca menasike uyman değil, fakat `şifre’leri çözmen gerekir. Mina’dan sonra nereye gidiyorsun? Ey hacı, ülkemize dönmek için Mina’dan ayrılmadan önce oturup muzaffer peygamberimizin uyarıldığı tehlikeyi anlamak için Kur’an’ın son iki suresini okuyalım. Allah’ın sevgili elçisinden sığınmasını istediği şeyleri anlamak için, şu vahiylere kulak verelim:

“De ki: Sabahın Rabb’ine sığınırım,

Yarattığı şeylerin şerrinden,

Karanlığı çöküp bastığı zaman gecenin şerrinden.

Ve haset edenin, haset ettiği zaman şerrinden ,

Düğümleri üfleyenlerin şerrinden”.(felâk suresi)

Ey habilin varisi `,’babanın katilinden öc alıcı’; Kabil ölmedi! Ey ‘meleklerin secde ettiği’,’Adem’in varisi’; şeytan şimdi öc alıyor! Üç yüzü, yedi rengi, yetmiş bin hilesi olan ve insanların kalbine fısıldayan bu şerden uzak dur..

Allah’a (cc), Şafağın Rabb’ine ,’insanların sahibine,’İnsanların Maliki’ne ve İnsanların sevgilisine, İlahına’ sığın. Ve sen ey hacı, Kurban Bayramı’ndan sonra Mina’da kal ve günde yedi kez üç putu vur ! Her günü Kurban günü. Her ayı Zilhicce. Her yeri Mina ve…hayatı hacc bil.

SONUÇ

Mina’da kalma zamanı bitti ve Mekke sınırı yakınında törenler son buldu. Zilhiccenin sonuna doğru istediğin zaman, gerektiğinde Arafat’a gitmeden yapabileceğin bir Tavaf ve Sa’y daha var. Hacc menasiki bitmiş bulunuyor, işte yapman istenen şeylerin hepsi bu kadar. Ey, Hacc’ın son bölümü olan Mina’dan ayrılan hacı ! İbrahim’in çağrısını kabul ettin Kişisel hayatının kısır döngüsünden kurtuldun. Zamanında Mikat’a geldin; Vahy’e kulak verdin ;elbiselerini çıkarıp beyaz kefenini giydin. Evini ve ülkeni terk ederek bir misafir gibi Allah’ın Evi’ne ve cihad toprağına geldin. Sağ elini sıkarak Allah’a (cc) söz verdin. Tavaf çemberine katılarak tavaf eden insanların arasında kayboldun. Kendi kendin eliği bıraktın. Dağların tepesinde su bulmak için elinden geleni yaptın. Sonra Mekke’den Arafat’a indin ve bölüm bölüm (Meş’ar ve Mina’ya Giderek ) geri Allah’a dönüp bilinç kazandın. Meş’ar karanlığında silah topladın. Aynı zamanda, diğerleriyle birlikte Mina sınırını geçtin. Şeytan ilk hücumunda yenildi. Hür oldun ;İnanç ve aşk toprağını kurtardın. İbrahim makamına ulaştın, şerefin zirvesine -şehâdetin ötesindeki bölüme-çıktın. Son olarak bu çabanın bitiminde bir koyun kurban ettin

En tehlikeli ve en korkunç yaratılış geçitlerini –Tevhit, isar, cihad, şehadet, iblisle savaş ve aşk ülkesini fethi-geçtikten sonra bu en büyük kutsal gezinin ve en yüksek insani dereceye çıkışın bitiminde nereye geliyorsun? Ne yapıyorsun? Kurban:  Bir “koyun” boğazlamak! Neden ? Hangi düşünceyle? Sırrı ne bunun? Haccın sonunda bir koyun boğazlamanın sırrı nedir? Bir şey diyemem! Bırak cevabı Allah versin:

“…Ondan hem kendiniz yiyin, hem ihtiyacını gizleyen ve gizlemeyip dilenen fakir(ler)e yedirin “.(hacc 36)

Yine tekrar ediyor:

“…İşte bunlardan yeyin, yoksulu, fakiri de yedirin”.(hacc 28)

Ey hacı! Nereye gidiyorsun şimdi? Hayatına ve dünyana mı dönüyorsun? Geldiğin aynı yola mı giriyorsun hacdan sonra? Asla! Asla! Bu sembolik gösteride İbrahim’in rolünü oynadın! İyi bir aktör, kişiliği, rolünü oynadığın şahsın karakterinden tamamıyla etkilenen insandır. Eğer bunu iyi becerirse, gösteri bitecek, fakat eseri sürecektir. Oynadıkları rolü sürdüremeyip, unutulup giden pek çok aktör vardır!

`Makam -ı İbrahim’desin; tam durduğu yerde. Yükselişinin en son basamağı, Miraç’da Allah’a olan en kısa mesafedir. Şimdi makam-ı İbrahim’de duruyorsun ve onun rolünü oynayacaksın; onun gibi yaşayacak ve inancının icâbesinin mimarı olacaksın. İnsanları içinde yaşadıkları bataklıktan kurtar. Cehaletin karanlığı ve zulmün çileleriyle uyuşmuş ve ölmüş bedenlerine yeniden hayat üfle Ayağa kalkmalarına yardım et ve onlara yön ver. Onları hacca çağır, tavaf etmeye çağır.

İbrahim’in niteliklerini kazanmak için tavaf etmeye çağır. İbrahim’in niteliklerini kazanmak için, tavafa katılıp bencilliğini bırakarak temizlendikten sonra yolunu izlemek için Allah’a söz verdin. Allah şahidindir.

Zamanını saygıdeğer bir zamana(Zaman-ı Haram) yap, çünkü kutsal mescittesin. Çünkü, yeryüzü Allah’ın (cc) Mescidi’dir…

Hacc, Özgün Yayınevi

Miladi yedinci asrın birinci çeyreğinde Mekke’de doğan İslâm güneşi, mü’minlere yepyeni bir rûh ve aşk zerketti. Bu aşkla her tehlikeyi fütursuzca göğüsleyen bu yeni imanın sahipleri az zamanda o günün eğilmez zannedilen nice başlarını eğdiler ve İran ile Bizans gibi iki büyük imparatorluğa kendilerini kabul ettirdiler.

İslâm’a düşmanlıkta en ileri gidenler Yahudilerdi. Çünkü onlar kendi kuruntularına göre Allah’ın seçkin bir kavmidirler. Bazı Ruhban ve Ahbarıları -özellikle mağlup duruma düştükten sonra- arzularına kavuşmak yolunda hileden başka çıkar yol bulamadılar. Bunlar zahiren müslüman görünüp din ve itikadlarını içlerinde gizlediler.

Bu sinsi düşman grupların gayretiyle İslâm’a yabancı olan bazı şeyler zamanla müslümanlar arasında yayıldı ve bunlardan tefsire girme fırsatı bulanlar bile oldu.

Kur’ân’ın kısaca, temas ettiği hususlar, Tevrat ve İncil’de bulunan veya bunlara inanan çevrelerde şifahi olarak yaşayan mufassal bilgiler ve hurafelerle aydınlatılmaya çalışıldı.

Cami ve benzeri yerlerde halka hikaye anlatan kişiler (kassaslar) Kur’an müfessiri olarak ortaya çıktılar. Buldukları malumata, hayalhanelerinden birçok şey ilave ettiler. Kur’an ve hadislerle yetinmediler, küçük çapta da olsa sahâbe asrında İsrailiyat muhtelif yollarla İslami çevrelere girdi. Bu rivayetler tabi’iler devrinde daha da arttı.

Asırlar boyunca İslâm alimlerinin büyük bir ekseriyeti, tefsirlerde buldukları İsrailiyyatı cemaat ve talebelerine meclislerinin müdavimlerine göz yaşları içinde ve büyük bir aşkla anlattılar.

GİRİŞ

A- KUR’ÂN-I KERİM’İN DİĞER MUKADDES KİTAPLAR ARASINDAKİ YERİ

Kur’an-ı Kerim dışında kalan ilahi kitaplardan Tevrat ve İncilden başka hiçbiri zamanımıza kadar gelmemiştir.

Kur’an-ı Kerim kendinden önce indirilmiş olan ilahı kitapları tasdik eden bur mucizedir. Onların tahrif edildiklerini beyan eder. Kur’andan başkasına güvenilmez. Kur’an hiçbir konuda, tahrif edilmiş Tevrat ve İncil’e muhtaç değildir. Ne Kur’an-ın izah ve tefsiri ve nede diğer İslami talimatın açıklanması sadedinde bu kitaplar müracaat kaynağı olmazlar.

B- 1. İSRALİYATININ MANÂSI

“İsrailiyyat” israiliyye kelimesinin çoğuludur. Kelime İsraili bir kaynaktan aktarılan kıssa veya hadise manasındadır. İsrail, rivayetlere göre Hz. Ya’kûb (as)’un ismi veya lâkabıdır.

İslâm’a ve özellikle tefsire girmiş olan Yahudi, Hıristiyan ve diğer dinlere ait kültür kalıntılarıyla, dinin gerek lehine ve gerekse aleyhine uydurulup Hz. Peygamber’e (sav) ve sahâbe ve müteakip nesillere izafe edilen her türlü haber, israiliyyat kelimesinin manası içine girer.

2. İSRAİLİYYATIN KISIMLARI

Sened Yönünden:

1. a) Sened ve Metin Bakımından Sahih ve Sağlam Olan İsrailiyyat:

– Buna misal olarak hadis kitaplarında yer almış olan haberleri gösterebiliriz.

1. b) Sened ve Metin Bakımından Zayıf Olan İsrailiyyat:

– Örnek: İbnû Cerir et-Teberi’nin rivayet ettiği ve “Arş”ı taşıyan meleklerin tavsifi ile ilgili olan haberdir.

1. c) Mevzu (Uydurma) Olan İsrailiyyat:

– Örnek: Huzeyfe İbn el-Yeman’dan rivâyet edildiğine göre Hz. Peygamber (sav) şöyle demiştir: İsrail oğulları azıp taşkınlıkları başlayınca… Allah (cc) onlara Fars hükümdârı Bahtûnnassar’ı gönderdi. Allah (cc) Bahtünnassar’u 7800 yıl hükümdarlık nasip etti.

Bu haber tamamıyla uydurma olan bir İsrailiyyattır.

Konusu Yönünden

1. İnançla ilgili olanlar
2. İbadet ve dini ahkamla ilgili olanlar
3. Va’z ve nasihat gibi birinci ve ikinci kısımla alakalı olmayan.

İslâm’a Uyup Uymaması Bakımından:

1. İslâm’a Uygun Olan İsrailiyyat

İslâm’a uygun lan İsrailiyyattan maksat, sahih sened ve metinlerle muteber hadis kitaplarımızda yer almış olan haberlerdir. Hz. Peygamber’in (sav) veya sahabenin ve sonra gelen nesillerin eski milletlerin -yahudi ve hıristiyanlar başta olmaz üzere- daha ziyade dini kültürlerine ait olarak haber verdikleri ve anlattıkları şeylerdir. Yani, bunlar hadistir.

– Örnek: Fatıma Bint-i Kays’ın rivayet ettiği Cesâse kıssası…

2. İslâm’a Zıt Olan İsrailiyyat

Bu kısma giren, -hangi konuya ait olursa olsun- İslâm’ın esasları ile tenakuz halindedir. Bunları aklen ve naklen tasvibe imkan yoktur.

– Örnek: Hz. Süleyman (as) yüzüğünü şeytanın çalması ve onun yerine geçip insanlara hükmetmesi ve Hz. Süleyman’ın (as) şeytanı etkisiz hale getirmesini anlatan hikaye…

3. Tasdik veya Tekzib Edilemeyen İsrailiyyat (Meskutün anh)

Bu tür israiliyyat -belki de tasdik veya tekzib edilemeyişinden dolayı- İslami olan eserlerde ve özellikle tefsirlerde geniş yer tutmuştur. Hemen şunu belirtelim ki, tasdik veya tekzib edilemeyen bu tür israilayyata da asla müslümanların ihtiyacı yoktur. Lüzumsuz söz kalabalığından ve hayal mahsulü efsanelerden ibarettir.

C- İSRAİLİYYAT RİVAYET ETMENİN HÜKMÜ

Hz. Peygamber (sav)’ın ve O’nun muasırları olan sahabenin sözleri muhteliftir. Bazı sözleri israiliyyatın naklini tecviz eder gibi görünürken, diğer bazıları da şiddetle yasak etmektedir.

Hz. Peygamber (sav) “Kur’an’dan başka benden hiçbir şey yazmayın Kur’an’dan gayri benden birşey yazmış olan varsa onu imha etsin” buyurmuştur. Kimi zamanda, “Benim sözümü dinleyip belleyen, sonra da onu bellediği gibi başkalarına aktaran kişinin Allah (cc) yüzünü ağartsın” buyurmuştur.

Buradan anlaşılıyor ki, Hz. Peygamber (sav) ve ashabı Tevrat ve İncil gibi muharref kitapların şerhi mahiyetindeki efsanelerin okunmasını ve anlatılmasını hoş görmezlerdi.

İsrailiyyatın Naklini Tecviz Eden Haberler

Hz. Peygamber (sav) şöyle buyurmuştur: “Bir ayet dahi olsa benden (işittiklerinizi) başkalarına ulaştırın. Ve sizler, Benû İsrâil’den de nakledin: bunda beis yoktur. Kim bana kasten yalan (söz) isnad ederse o, cehennemdeki yerini hazırlasın (hazırlansın).

Bu tek örneğin dışında Benû İsrail’den haber nakline dâir elimizde hiçbir vesika yoktu.

Bazı müellifler, Yahudi ve Hıristiyanlara müracaatı dile getiren ayetlere dikkatimizi çekerek israiliyyatının naklini tecvize meyletmişlerdir. Oysa bu yanlış seçilmiş bir yoldur.

Bazı Özel Durumlar

Hz. Peygamber (sav)’in arkadaşlarından bazısına has olan durumlarda, israiliyyatın nakli için delil olarak kullanılmak istenmiştir.

a- Mühtedi Abdullah ibn Selâm: “Resulullah bana bir gece Kur’an-ı bir gece de Tevrat-ı oku, diye emretti” demiştir.

b- Ka’bü’l Ahbar: “Tevrat-ı okumayanlar içinde, Ebu Hureyre kadar ona aşina olanını görmedim” demiştir.

c- Bir rivayette Abdullah ibn Amr, Tevrat’ı ezberlemiştir.

d- Ebu’l-Cel el-Cevri, yedi günde Kur’an-ı altı günde de Tevrat’ı hatmederdi.

Peygamberimizin (sav) yukarıdaki hadisi söylemesinin hikmetlerinden bazıları şöyledir:

1- Evvela müslümanlara, Benü İsrâil’den nakil husussunda bir genişlik tanımıştı. Sahabeler bu işi farz gibi telakki ettiler.

2- Ehl-i Kitabtan (sadece) Kur’an ve hadisin ruhuna uyan haberleri naklediniz, uymayanları değil.

İSLAMDAN ÖNCE ARAB-YAHUDİ MÜNASEBETLERİ

Arab yarımadasında Yahudi cemaatlerinin, ne zaman teşekkül ettiği bilinmiyor. Mekke şehrinde, hemen hemen hiç yahudi yoktu; fakat onlara bölgenin yıllık panayırlarında bilhassa Ukaz’da rastlıyoruz.

ARAB-HIRİSTİYAN MÜNASEBETLERİ

Arabistan yarımadasının kuzey kısmını ve buradaki mahsun kabile ve beyliklere hakim olan Bizans İmparatorluğu malumdur. Bu imparatorluğun nüfuzu altında bulunan Gassan, Dümetü’l-Cenden ve Toy kabilelerinin de Arapları İslâm’dan önce ve sonra ticari ve siyasi sayısız münasebetleri vardır.

D- İSRAİLİYYATTIN İSLÂM KÜLTÜRÜYLE KARIŞMASI VE TEFSİRLERE GEÇİŞİ

Hz. Peygamber bir vesile ile: “Ben ümmi olan bir olan bir kavme gönderildim” buyurmuştur.

Ekseriyeti ümmi ve saf olan bu yeni imanın sahipleri merak ettikleri bazı şeyleri, evvelce kendilerinden daha üstün tanıdıkları Ehl-i kitap ve bilhassa yahudilere sormaya başladılar.

Yahudi menşeli mühtediler müslümanlar arasında büyük bir mevki kazandılar. Bazılarının ismi olduğundan fazla propaganda edildi. Anlatılanların kabulünde bu durumun büyük rolü vardır.

İsrailiyyatın Sirayetini Kolaylaştıran Mühim Bazı Faktörler

1. a) Kur’an-ın Ehl-i Kitaba Karşı Tutumu

İslâm’ın iman temellerinden biri “kitaplara” diğeri de “peygamberlere” saygı ve onları tasdiktir.

Kur’an-ı Kerim ehl-i kitaba iyi muamelede bulunmalarını emretmiş, onlara karşı girişilecek bir cidal ve münakaşada dahi iyi muamele sınırlarını aşmamak emredilmiştir.

1. b) Hz. Peygamber ve Sahabenin, Ehl-i Kitaba Karşı Tutumları

Hz. Peygamber’in ve sahabeden bazılarının yahudi ve hıristiyan hizmetçileri vardı. Ve tabiatıyla bu hizmetçiler en yüksek seviyede insani muamele görüyorlardı. Hz. Peygamber ayrıca hasta olan gayr-i müslimleri de “iyâdet” hasta ziyareti) eder, onların hal ve hatırını sorar müsait zemin bulunca da İslâm’ı telkin ederdi.

1. c) İslâm Düşmanlığı

İslâm’ı kabul eden kimseler, herhangi bir kasıtları olmaksızın eski akide ve dini görüşlerinden bazılarını yeni girdikleri dine ve bunun mensuplarına naklediyorlardı.

E- İSRAİLİYYATI RİVAYET EDENLERDEN BAZILARI

1- Sahabeden Olanlar

Tarihen sabittir ki sahabe, ilim öğrenmeye ve Resulullah’tan zabta büyük önem vermiştir. Fakat sahabeler akıllarına gelen her konuyu mühtedilere sormadılar her cevabı da olduğu gibi kabul etmediler.

1. a) Abdullah ibn Abbas (ra)

Hz. Peygamberin amcasının oğludur: İbnü Abbas Mühtedi, yahudi ve hıristiyanlara bazı konularda sorular sormuş ve onlara müracaat etmiştir.

1. b) Ebu Hüreyre (ra)

İsmi Abdurrahman ibn Sahr’dır. Hz. Peygamberle kısa bir süre bulunmasına rağmen sahabeden en çok hadis rivayet eden zattır. Ebu Hureyrenin hadis aldığı kimseler arasında yaşlı pek çok sahabenin yanı sıra mühtedilerden Abdullah ibn Selam ve Ka’bül Ahbar’da vardır.

1. c) Abdullah ibn Amr İbnü’l-As (ra)

Abadile’den olan ve babasından önce müslüman olmuş seçkin bir sahabidir.

Geniş bir kültüre sahipti ayrıca Yermük’te iki deve yükü tutarında ehl-i kitaba ait eserler ele geçirmişti.

1. c) Abdullah ibn Selâm (ra)

Aslen Benû Kaynükalı bir mûsevidir: Asıl adı “el-Husyn” dır. Hz. Peygamberin medineye hicretinde müslüman olmuş ve Abdullah adını almıştır.

Bu sahâbe Tevratı iyi bilen bir zâttı ve O’nu okurdu.

1. d) Temim ed-Dârî (ra)

Aslen Yemenli bir hıristiyan aileye mensup olan Temim hicretin 9. yılında müslüman olmuştur.

Güzel kıssa anlatan ve zeki bir adam olan Temim’den müslüman Camiaya bilhassa hıristiyanlara ait israiliyyatın geçtiği muhakkaktır.

2- Tâbi’îlerden Olanlar

Sahabe dünyayı terk edince tabî’iler Kur’an tefsiri hususunda sahabeden edindikleri bilginin yanısıra Şiirden, gramerden, tarihten geçmiş ümmetlerin haberlerinden ve israiliyattan da istifade ettiler.

Burada Kur’an tefsiri hüviyetinde bazı hikayelere şahit oluruz. İşte bu hengamede, sahabe devrinde başladığına işaret ettiğimiz israili sızmalar, daha da arttı ve yabancı unsurlar tefsire bolca girdi.

1. a) Ka’bü’l-Ahbar

Aslen yemen yahudilerinden olan Ka’b’ın künyesi Ebû İshâk’tır. Hz. Ebû Bekr veya Ömer devrinde müslüman olmuştur.

Bazı siyasi olaylar ve Hz. Ömer’in şehadetinde parmağı olduğu iddia edilen Ka’b vasıtasıyla, tefsire pek çok israiliyat ve efsane girmiştir.

1. b) Vehb ibn Münebbih

Aslen İranlı bir aileye mensup olan Vehb, hicri 34 yılında Yemen’de doğdu. İsraili rivayetlerin en önemli kaynaklarından bir addedilen bu şahıs Ehl-i kitabın rivayetlerini çok iyi biliyordu.

Vehb için, “kezzap”, “dessas” ve “hain” gibi sıfatlar kullanmayacağız ama, onun vasıtasıyla israili rivayetlerden bir çoğunun İslâm’a girdiğini söyleyebiliriz.

F- KUR’AN’DAKİ KISSALARDAN MAKSAD NEDİR?

Geçmiş peygamberler ve milletlere ait kıssaların anlaşılmasından maksat, onların tarihlerini nakletmek değildir. Belki muhtelif milletlerin tarihlerindeki bir takım özellikleri belirtmek, diğer peygamberlerin hayatlarında Hz. Muhammed (sav)’in hayatında karşılaştığı olaylara benzeyen olayları açıklamak, Hak ve hakikatin bir zaman üstün geldiğini göstermek, insanlara teselli vermektir.

Kur’ân’da geçen kıssalarda, anlatılan olaylarda zaman ve yer tayin edilmiş olsaydı bundan, bir Allah inancı üzerine müesses (monoteist) olarak İslam dini büyük zararlar görebilirdi.

BİRİNCİ BÖLÜM

YARATILIŞA AİT HABERLERDEKİ İSRAİLİYAT

A- Allah Önce Neyi Yarattı?

Eğer bizzat Allah veya onu elçisi Hz. Muhammed (sav) bildirmemişse hiç kimse neyin önce, neyin sonra yaratıldığını; yaratılışta nasıl bir sarının izlendiğini bilemez.

B- Nur Ne Gün Yaratıldı?

Bu konuda Hz. Peygamberin sözü olmadığı olan bir sözünde Ka’bü’l-Ahban ve benzerlerinden duyularak nakledilmiş ve O’na izafe edilmiştir bu konudaki haberler israiliyattır.

C- Âlem ve Sayısı

D- Deniz Hakkında

E- Rüzgar Hakkında

F- Arş Hakkında

G- Dünya Neyin Üzerinde Duruyor?

Müfessirler bu konudaki ayetin bilhassa ayetteki “kaya içindeki” tabirinin bunun ötesinde bir manasına işaret etmemişlerdir.

H- Yer ve Göklerin Yaratılması

1- yer ve Göklerin Altı Günde Yaratılması

“O (Allah), gökleri ve yeri, aralarında olan şeyleri altı günde yaratan, sonra (emri) Arş üzerinde hükümran olandır. Rahmandır. Bunu (O’nun sıfatlarından) haberdar olana sor.” (El-Furkan)

Hal böyleyken bir kısım müfessirler yer ve gökleri ve bunların arasındaki eşyanın yaratılışı ile ilgili olan ve değişik kanallardan gelen rivayetleri, eserlerine devretmişlerdir. Tedkik edildiği zaman görüleceği gibi bunların büyük kısmı İslâmî rivayetler değildir. Ehl-i kitab ismi verilen yahudi ve hıristiyanların menkulatından ibarettir yani israiliyattır.

2- Arzın Tabakaları ve Altında Üstünde Bulunanlar

3- Göklerin Bir Meleğin Üstünde Dönmesi.

4- Şemaları ve Gökleri Bir Lokmada Yutan Melek

I- Güneş, Ay ve Aya Vurulan Şamar Hakkında

Biz gece ile gündüzü (kudretimize delalet eden) iki ayet kıldık da gece ayetini Silip (giderip) yerine eşyayı gösterici gündüz ayetini getirdik (El-isra) gayetinde geçen silmek ifadesiyle ilgili bir takım israiliyat kitaplarda yer almıştır. Şöyle ki:

1. Hakk, Cebrail (as)’e emretti: Cebrail Kanadını ay üzerinden geçirdi. Bunun tesiriyle ayın ışığı söndü. Halbuki daha evvel nûr,(ziya ve ışık) bakımından ay da güneş gibi parlak idi. Bugün ayın yüzeyinde görülen siyahlık bu nedenle olmuştur. Bu yorum peygamberimiz (sav)’e isnad edelin bir hadiste de yer alır.

Hadisi bu tarzda rivayet eden salebi’nin senedin de Nûh ibn Ebi Meryem vardır. Bu zat meşhur yalancılardandır.

İ- Allah Atı Neden Yarattı?

Allah atı cenûb (güney) rüzgarından yaratmıştır.

Bu beyanın gerçekte ve islami esaslarla hiçbir ilgisi yoktur ve tipik bir israiliyat numunesidir.

J- Melekler Hakkında

Maalesef İslâmî kaynaklarda -tefsir vs eserlerde bu konuda da bir çok aslı esası olmayan haber yer almıştır. Bir meleğin bütün detaylarıyla kanatlarından, yüzlerinden, dillerinden okuduğu tesbih ve duadan bahseden rivayetler bu cinstendir.

1- Dördüncü Kat Semada Bulunan Melek

Dördüncü kat semada bulunduğu bildirilen ve herşeyden büyük olduğu söylenen bu melekle ilgili rivayet, “garib” dir ve bu rivayeti kabul etmek bir hayli zordur.

2- Beytü’l Makdisteki Melek

K- Yıldırım ve Gök Gürlemesi Hakkında

İKİNCİ BÖLÜM

GEÇMİŞMİLLETLERE AİT HABERLERDEKİ İSRAİLİYAT

A- YER YÜZÜNÜN ADEMDENÖNCEKİ SAKİNLERİ

Bunlar hemen tamamiyle Ehl-i Kitab ismi verilen yahudi ve hıristiyan çevrelerden duyulmuş ve aktarılmış şeylerdir böyle şeyler olurda olmaz da efendimizin tavsiyesinde olduğu gibi biz bunları ne tasdik ne de tekzib ederiz.

B- AD KAVMİ HAKKINDA

C- BENÜ İSRAİL VE FİR’AVN HANEDANI HAKKINDA

1- Hz. Musa’nın Aman etmesi şartıyla Firavuna yaptığı vaatler:

Bu haberde Hz. Musa’nın Firavuna yaptığı teklifler arasında ikisi bilhassa üzerinde durulmağa değer. (Şarap tatma, içme kudreti iade edilmek: cinsi kudreti geri verilmek…) Bir Allah elçisi kudreti, kuvveti içtimai mevkiyi ne olursa olsun bir kafire iman mukabilinde şarap vaad etmez; ahlaki yönden bir düşkünlük ifade eden cinsi münasebet kudretinin geri verilmesinden bahsedemez.

D- ASHAB-I RESS

Kur’an-ı Kerim’in iki yerinde Ashab-ı Ress’e atıf vardır. Peygamberleri yalanlanmış ve helak edilmiş kavimler meyanında sadece Ashab-ı Ress’in ismi geçer.

“Er-Ressü” örülmedik kuyu demektir. Azerbaycanda bir kuyudur.

Ashab-ı Ress’e bu isim peygamberlerini kuyuya atıp gömdükleri örülmedik bir kuyu etrafında yurt tuttukları için verilmiştir.

İbnü İshak’ın Muhammed ibn Ka’b’dan naklettiği bir habere göre Hz. Peygamber şöyle demiştir.

“Kıyamet gününde insanlardan ilk kez cennete girecek olan siyahi bir kuldur.”

RİVAYETLERLE İLGİLİ BAZI KONULAR

1- El-isrâ ayetinde bahis konusu edilen birinci fesad zamanında israiloğulları Peygamberlerden kimi öldürmüşlerdi.

a- Zekeriyya’yı b- Şa’ya’yı öldürdüler

2- Zekeriyya (as)’ı öldürmelerinin sebebi ne idi?

İsrailoğulları Hz. Meryemin hamileliğini Zekeriyyadan bildiler ve Meryem ondan hamile kalmıştır dediler.

3- Zekeriyya (as)’ın oğlu Yahya (as)’ı niçin öldürdüklerinde de iki görüş vardır.

a- İsrailoğullarından bir hükümdar Şer’an kendisine helal olmayan bir kadınla elenmek istedi.

b- Bir gün hükümdarın karısı, son derece güzel olan Yahya’yı gördü ve kadın Yahya’dan bir istekte bulundu Yahyada bunu reddetti

4- Acaba Allah azgınlıklarından sonra İsrail oğullarını te’dip için kimi gönderdi. Sâbur Zü’l Ektaf’ı (İranlı hükümdar)

E- HÂRUT VE MARUT

Kur’ân-ı Kerimin en uzun süresi olan El-Bakara’nın 102. Ayetinde Babil ülkesine indirilmiş Harut ve Marut isimli iki melekten bahsedilir. Bu ayette aynı zamanda peygamber Süleyman (as)’a ve Sihre de atıf vardır. Son derece kısa sayılabilecek olan bu ayet sebebiyle, tefsirlere onlarca sayfalık bilgi dercedilmiştir. Neticede görüleceği gibi haberlerin hiçbirini, sahih yollarla Hz. Peygamber’e ulaşmıyor. Ve hemen tamamıyla verilen bilgiler İsrailiyata müncer oluyor.

1- Ayetin Nüzul Sebebi

Yahudiler Hz. Süleymanın gömülü olan ve için de her türlü sihir ve buna ait formüller bulunan kitabı bulmuşlar ve Hz. Süleyman ancak bu sayede yaptığını yaptı diyerek sihri yaymışlardır.

Hz. Peygamber Allah tarafından kendisine indirilen vahiylerde Hz. Süleymandan bahsedip onun peygamberlerden olduğunu söyleyince Medinedeki yahudiler buna karşı çıkarak yukarıdaki kitabı göstererek onun sihirbaz olduğunu söylediler bunun üzerine ayet nâzil oldu.

2- Olay Nerede Geçti?

1. Hak ayette bahsi geçen iki meleğin Babil denen bir memlekete indirildiğini beyan ediyor.

3- Olay Kimin Zamanında Geçti?

Rivayetlere bakılacak olursa olay İdris (as) zamanında geçmiştir ancak bunlar zandan ibarettir.

El-Bakara Suresi 102. Ayetten başka Kur’an’da hakkında hiçbir açıklama bulunmayan ve sahih yollarla Hz. Peygambere ulaşan bir hadiste mevcut olmayan Harut ve Marut meselesi, kitaplarımızda bir hayli yer tutmuştur. Haberleri dirayet ve/veya dirayet yönünden tetkik edenler ise oldukça azdır.

F- ASHAB-I KEHF

Kur’an-ı Kerim’in 17. suresi olan el-Kehf’de benzerlerine nisbetle tafsilatlı sayılabilecek bir kıssa vardır bunun adı “Ashâb-ı Kehf” kıssasıdır ve sure ismini bu kıssadan almıştır.

1- Ashab-ı Kehfin Macerası

Kuran-ı Kerimin kıssalarından maksad bizlere ibret dersi vermektir. Kur’an’ın hedef aldığı ibret derside kıssanın bünyesinde mevcuttur. Onun için ayrıca Hz. Peygamberden bir açıklama gelmemiştir. Buna rağmen tefsirlere sahifeler dolusu malumat dercedilmiştir. Şüphesiz bu konuya ait verilen bilgilerin içine pek çok lüzumsuz şeyler ve israiliyat karışmıştır. Bunlar da şunlardır.

a- Raviler, Ashab-ı Kehf’in nasıl bir araya geldiklerine ve şehirden nasıl çıkıp uzaklaştıklarına dair birçok şeyler ortaya atmışlardır.

b- Ashab-ı Kehf’e ait verilen uzun ve detaylı bilgiler için “muzdarip rivayetler” tabiride kullanılmıştır.

2- Ashab-ı Kehf’in isimleri

Ashab-ı Kehf’i oluşturan gençlerin isimleri ‘cemidir. Herhangi bir şekil ve nokta ile zapt ve tespit hayli müşkildir. Bu konuda ki isimler israiliyattır.

3- Köpeğin Adı, Rengi ve Cinsi

Kur’an’da ve hadislerde asla geçmeyen bu konu da israiliyattır.

4- Mağaranın Yeri

Bu konudaki çalışmalar ve rivayetlerle gerçeği bulmak imkansızdır. Abesle iştigaldir.

5- Ashab-ı Kehf’in Sayısı:

“Rabbin onların sayısını en iyi bilendir” ayetine rağmen islam alimleri konuyu deşmekten geri durmamışlardır.

6- Ashab-ı Kehf Hangi Dine Mensup İdiler

Ashab-ı Kehf’e ait soruyu Kureyş müşrikleri medinedeki hahamlardan öğrenmişlerdir bu da onların Yahudi kitaplarında geçtiğini ve hristiyanlıktan önce olduğunu gösterir.

G- TÂLÛT VE CÂLÛT’A AİT HABERLER

Tâlût’la birlikte Sebât edip düşman karşısına çıkanların sayısı ile ilgili kısa bir hadis hariç bu konudaki rivayetlerin tamamı israiliyattır.

Rivayetlere birkaç örnek:

1- Tâlût’un Dâvûd’u Öldüreceğini Kim İhbar Etti?

Bu kişinin “Zü’l-Ayneyn” diye bir şahıs olduğu kaynaklarda geçer. Fakat bu konudaki rivayetlerden birinde Dâvûd’un şarap içtiğinde bahsedilmiştir. Bugün elde bulunan Tevrat’ta bir peygamberin içki kullandığı ve iki kızıyla zina edip çocuklarının meydana geldiği kayıtlıdır. İşte bu gibi birçok tahrif ve iftirayı içeren bilgileri İslâmî muhit ve kaynaklara aktırırken çok dikkatli davranmalıdır.

2- Dâvûd’un Câlût’u Sapanla Öldürmesi konusundaki rivayetler de tamamen israiliyattır.

H- TÂBÛT VE SEKÎNE

Tâlût ile Câlût arasında geçen savaş dolayısıyla Kur’an-ı Kerim’in bir ayetinde “Tâbût”, “Sekine” ve “Bakıyye” den bahsedilir. Tâlût’un hükümdarlığını kabul etmeyenlere Tâbût bir alamet olarak gelmiştir. Ve içlerinde rab’lerinden bir sekinet ve… bir bakıyye vardır. Tamamı 7-8 kelimelik bir cümle olan bu ayet içindeki 3 isim etrafında bir sürü rivayetler ortaya atılmıştır. Lüzumsuz tafsilata girilmiştir. Bunların hemen tamamı Ehl-i Kitab’dan nakledilmiştir.

Tâbût, sekine ve bakıyye ile ilgili olan rivayetler ve tefsirlere geçmiş tafsilatları hakkında Kur’an-ı Kerimde hiçbir bilgi yoktur. Bu konuda biz hadis olarak ta birşey ulaşmamıştır. Bize bu konuda ulaşanların kaynağı israiliyattır.

I- İREM HAKKINDA

Kur’an-ı Kerim yeri geldikçe insanların ibret almaları için geçmiş kavimlerden ve bunların çarptırıldıkları ilahi cezalardan da bahseder. Bazen çok kısa bir şekilde değinilen bu bilgiler hakkında bir çok uydurma haberler uydurulmuştur. İrem hakkındaki durumda bunlardandır.

İlgili ayetin meali “Görmedin mi Rabbin nice yaptı Âd’e; (yani) o direk sahibi irem’e ki o, şehirlerde bir benzeri yaratılmayandı” (el-Fecr 89/-8)

İ- KARUN HAKKINDA

Karun ismi Kur’an’da 8 yerde geçer (el-Kassas 28/76/62, el-Ankebut 29/39, Gâfir 40/24) Son iki ayette Karun Haman ile birlikte, Fir’avn’nın israiloğullarına zulmeden müşrik bir nazırı olarak anlatılır. Hz. Musaya karşı mütekeb bigane davranır ve onun sihirbaz olduğunu söyler el-Kassas’da ise Karun Hz. Musa’nın kavmine kibirle muamele eder ve buna sebep de edindiği muazzam servettir.

Karun ve onun malı, mülkü ile ilgili olarak tefsirlere giren malumat ve tafsilata ait Kur’an’da ve hadislerde en ufak bir bilgiye rastlanılmaz bunlar tamamıyla israili haber ve rivayetlerdir.

K- ASHAB-I UHDUD

Kur’an-ı Kerimin bir ayetinde (el-Büruc 85/4) Ashab-ı uhdud’dan bahsedilir. Bunlar bizce tarihin meçhul bir devrinde yaşamış ve inanmışlara işkence etmiş bir kavimdir. Sonra da Allah, bu zalimlere cezalarını vermiştir.

Ashab-ı Uhdudun kimler oldukları, hangi devirde yaşadıkları, sayıları, hangi dine mensup oldukları hakkında ondan fazla rivayet vardır. Fakat bu konudan sayfalar dolusu söylenenlerin doğruluğunu ispatlayıcı elimizde her hangi bir delil yoktur.

L- BEL’AM HAKKINDA

Aslında Arapçadan başka bir lisana ait olan bu isim, arapçada Bel’am ibn Bâ’ûra (Bâ’ur) şekline girmiştir. Bu ismin etrafında meydana gelen hikayelerin bütün detaylarıyla müfessirlerin kitaplarına girmesinin medeni el-A’raf 7/175 de geçmesidir.

Bu adam önce ilgili ayetin ruhuna uygun olarak Salih bir zat sonrada sapıtmış, azıtmış ve kendisine bahşedilen nimetlere nankörce davranan biri olarak tasvir edilmiştir. Fakat ayette dile getirilen kişinin Bel’am olduğu yolundaki rivayeti ve anlatılan kıssayı doğrulayacak elimizde hiçbir eser yoktur. Keza Bel’am’ın ayetin nüzuluna sebep teşkil etmesi de doğru değildir.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

PEYGAMBERLERLE İLGİLİ HABERLERDEKİ İSRAİLİYAT

1. ADEM (AS)

A- Hz. Adem’in Yaratılışı

Hz. Adem (as) ilk insan ve ilk peygamberdir Kur’an’ın bir çok ayetlerinde ve bir çok hadiste Hz. Ademin çeşitli durumlarından bahsedilir. Yaratılışı, cennete girişi, cennetten indirilişi, tevbesi, iblis ile arasında geçenler, zevcesi vs gibi Kuran-ı Kerim’in öz olarak anlatıp dile getirdiği ve sadece ibret gayesine matuf olan bu konulara pek çok yabancı kaynaklı haberler karışmıştır.

Hz. Ademin yaratılışı ile ilgili ayetlerde herhangi bir tafsilat yoktur bu konuda belli bir hadiste yoktur. O halde bu konuda tek kaynak tevrat ve şerhleri ve israiliyat kaynağı belli şahıslardır ki bunların verdiği bilgilerin sağlığı bellidir.

B- Hz. Adem’e Secde Etmekten Kaçınan Meleklerin Yakılması

1. Kerim’in bazı surelerinde, Hz. Adem yaratıldığı zaman meleklerin ona secde etmelerine dair C. Hakk’tan emir almalarından bahsedilir. Böyle bir emir karşısında meleklerin derhal secde etmelerinden başka ne düşünülebilir.

Bu haber şüphesiz İslâm’ın melek telakkisine, akla ve an’aneye aykırıdır; kabulü mümkün değildir. Allah bir çok ayetlerde meleklerin emir alır-almaz derhal secde ettiklerini bildirmiştir. Bu haber ayetlerle açık bir tezat halindedir.

C- Havva’nın Yaratılması

Havva Hz. Ademin eşinin adıdır. Allah K. Kerim de Havva’nın sadece Adem’den yaratılmış olduğunu bildirir ve bunun ötesinde herhangi bir tafsilat vermez. Buna rağmen İslami eserlerde konu ile ilgili bir sürü tafsilat vardır ve bunların çoğu israiliyattır.

D- İblisin Cennete Girmesi

Kur’an’da, Cennet’de oturan ve orada diledikleri gibi gezip tozan Adem’le eşinin şeytan tarafından iğva edildiği ve nimet dolu bu güzel yurttan çıkarıldığı anlatılır.

E- Memnu’ Ağaç

Memnu Ağacın Cinsi: Allah cennette bulanan Hz. Adem ve eşine “Şu ağaca yaklaşmayın” emri verdi (el-Bakara 2/35)

1. Kerimde ve Sahih hadislerde bu ağacın ne olduğu adı, cinsi, rengi vs hakkında herhangi bir beyan ve açıklama yoktur.

1- Hz. Adem’e memnu Ağaçtan kim yedirdi? Bu konudaki rivayetlerin çoğu Havvanın yedirdiği konusunda birleşir fakat rivayetlerin menşei gayr-i İslâmidir.

2- Hz. Adem ve Eşinin Elbiseleri: Muhtelif eserlerde cennette giydikleri elbiseler konusunda rivayetler vardır. Fakat bunu ispatı imkan yoktur.

3- Adem’le Eşi Açılan Yerlerini Ne ile Örttüler? Bu konuda çeşitli rivayetler vardır. Fakat bunları kanıtlamak imkansızdır.

F- Adem, Havva, Yılan Ve İblis’in Yeryüzüne İndirilmeleri

1- Adem (as)’in indirildiği yer:

Allah Hz. Adem’i gökten yere indirdi onu Hind toprağına, Hind toprağında da Dehnâ ya da Bûz dağına veya Serendib adasına veya Serendib yakınındaki Nud’a indirildiği söylenir.

2- Havva’nın indirildiği yer:

Havva Cidde’ye indirildi.

3- Yılanın indirildiği yer:

Yılan da ısfahana indirildi.

4- İblisin indirildiği yer ise Meysandır.

G- Havvayla Yılana Verilen Ceza

Tefsirlerde, Hz. Havva’ya ve Yılana verilen ceza hakkında epeyce malumat vardır. Ancak bunlar tümüyle hıristiyan ve yahudilerden nakledilmiştir.

H- Hz. Adem’in Tevbesi

Hz. Adem yaptıklarına son derece pişman oldu. Afv, için Allah’a yalvarıp yakardı. Bu konuyu dile getiren ayet şu me’aldedir “Derken Adem Rabbinden bir takım kelimeler telakki etti. O da tevbesini kabul etti (el-Bakara 2/37). Ademin tevbe ettiği zaman Allah’tan alıp bellediği kelimeler şunlardır tarzında yüzde yüz katiyet ifade eden deliller yoktur.

1- ADEM’İN İKİ OĞLU HABİL VE KABİL’İN KISSASI

Kur’an’ın kısaca temas ettiği bu kıssa hakkında, pek çoğu Ehl-i Kitab çevrelerinden derlenmiş uzun rivayetler oraya çıkmıştır. Bu uzun rivayetleri tasdik için elimizde ne ayet vardır. Ne de sahih hadis

İDRİS (AS)

İdris ismi Kur’anda iki kere geçer. Hemen bütün tefsir, tarih ve enbiya kıssalarından bahseden eserler İdris (as)’i ulum ve fünuna vakıf olarak gösterirler ilk defa kalem kullanan elbise dikip giyen odur; rivayete göre ondan evvel insanlar hayvan derileri giymekle iktifa ediyorlardı. Terzilerin hamisi ve piri İdris (as) dır. Tıp ve Astronomi sahasında da maharetlerinden bahsedilir. Allah yolunda cihada girişen ilk kişide odur.

NUH (AS)

Nuh (as) Kur’an ve hadislerde mühim yer işgal eder. Kur’an’da 43 kez geçer. Tufan hadisesi sebebiyle insanlığın 2. babası kabul edilir.

Nuh (as)’un ismi etrafında pek çok esatir meydana gelmiş ve bunlar islami eserlere de sızmıştır. Nuh (as) hakkında bize Kur’anın ayetleri ve bu konudaki sahih hadisler kafidir.

Nuh’la ilgili o kadar çok şey vardır ki bunların hemen tamamı Tevrata dayanır.

İBRAHİM (AS)

Hz. İbrahim’in K. Kerim’de isminden ve isminden ve muhtelif kıssalarından çokça bahsedilir. İslami eserlerde önemli yer tutar K: Kerimin uzunca bir suresinin ismini almıştır: K. Kerimde ismi 68 kez geçer. Ayrıca hadislerde de muhtelif vesilelerle yüzlerce yerde Hz. İbrahimden ve onun sünnetlerinden detaylarıyla bahsedilir. Hz. İbrahimin dini hanif olarak belirtilir. Hz. Peygamber (sav)’in bu dine uyması emredilir. (Nahl 16/123) ayrıca Hz. İbrahimin ismine sıkça tefsir, tarih, edebiyat ve Enbiya kıssalarında da rastlanır.

Bunlardan da anlaşılacağı üzere Hz. İbrahimin ismi etrafında ciltler dolusu bilgiyi ihtiva eden pek çok rivayetler meydana gelmiştir bu rivayetlerden cüz-i bir miktarı İslami olmaktan uzaktır.

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

AHİRET VE DİĞER MÜTEFERRİK KONULARA AİT HABERLERDEKİ İSRAİLİYYAT

A- AHİRETE MÜTEALLİK HABERLERDEKİ İSRAİLİYAT

1- Duhan Hakkında

Türkçemize duman manasına gelen bu kelime Kur’an’da iki yerde geçer. Hadis olarak ise şöyle geçmiştir. Huzeyfe (ra) yâ Rasulullah o duhan nedir diye sordu. Hz. Peygamberde Duhan suresinin 10 ayetini okudu ve: “(Bu duman) doğu ile batı arasını dolduracak 40 gün 40 gece duracak; mü’min nezleye tutulmuş gibi olacak; kafir sarhoş gibi olacak kafirin burnu, kulakları ve aşağısından çıkacak” buyurdu.

Muhtelif tefsir kitaplarında yer alan bu hadis uydurulmuştur. Ve Peygamberimize atfedilmiştir.

2- İyi ve Kötü Amelin Ahirette Sahibini Karşılaması

Mü’min kabrinden çıktığı zaman amelinin kendisini en güzel koku ve en güzel biçimde karşılayacağı kafirininkinin ise bunun tam tersi olacağı sözü sahih değildir.

3- Rahmet Kapısı

“O gün erkek ve kadın münafıklar iman etmiş olanlara ‘bizi bekleyin. Nurunuzdan bir parça ışık alalım diyeceklerdir. gün onlara istihza suretiyle) “dönün arkanıza da bir nûr arayın” denilecek. Nihayet onlar (la iman etmişler)’ın arasına kapılı bir duvar çekilecektir. Onun içinde rahmet dış yanında da azap vardır.

Bu ayette açıkça kıyamet gününün bir sahnesi canlandırılmaktadır. Ayette bahis konusu edilen Kap ve Sur ifadelerinin dünya hiçbir ilgisi yoktur.

4- Kıyamet Gününde Allah’ın İnmesi

Bu haber Abdullah b. Amr’ın Yermuk’de elde ettiği Ehl-i Kitaba ait eserlerden naklettiği tipik bir israiliyattır.

İSRAİLİYATIN ZARARLARI VE SONUÇ

Hz. Peygamberin çok açık yasağına rağmen, bazı müfessirler Ehl-i Kitapta buldukları şeyleri, sıhhatlerini kontrol etmeden eserlerine almışlardır. Ehl-i kitabı izlemede belirlenecek yol bellidir İslâmî esaslarla çatışan şeyleri reddetmek doğruluğunu ya da yanlışlığını bilmediklerimizi de ne tasdik ne de tekzip etmektir.

Herhangi bir eserde İslâmî yönde küçük veya büyük hataların bulunması bazı insanlar, hiç de uygun olmayan bir kanaate sevk ediyor, o da bu eserlerin tamamen terkedilmesidir oysaki bu eserlerin yi yönlerinden istifade edilip eksikleri tesbit edilerek edep ve terbiye dairesinde ilme akla ve kaynaklara istinaden hataları gösterilebilir ki bu da çok yararlı bir yol olur.

İslâm son ekmel dindir, Kur’an ve hadislerde mevcut şeyler müslümanlara bilgi olarak kafidir dini Yönde Ehl-i Kitaba asla ihtiyaç yoktur. Gerek İslâm’a zıt ve gerekse meskutun anh olan İsrailiyyata müslümanlar asla muhtaç değildir. Müslümanları bu İsrailiyyat belasından kurtarmak için ise İsrailiyyatın ne olduğunu anlatmak ve nelerin İsrailiyyat olduğunu göstermek gerekir.

Doç. Dr. Abdullah AYDEMİR, Beyan Yayınları

NeFeKa kelimesi sözlükte, Arap tavşanı, tarla faresi ve kertenkele gibi köstebekgiller familyasının yuvalarından bir diğerine hızlıca geçmesi, durmadan tünel kazması, kafasını hızlıca çıkarıp sokması, bir yerde sâbit durmaması’ gibi anlamlara  geldiği gibi ‘eksilmek, tükenmek, yok olmak, gizlice geçip gitmek’  manalarıyla birlikte, ‘ikiyüzlülük, dedikoduculuk, geçimsizlik, yalan, hile, kandırma, riya, içindekinin zıddını söyleme, söylediğinin tersini gizleme” gibi anlamlara gelir.

Terim manası ise, kalbiyle inanmadığı halde inkârını saklayıp dili ile inandığını söyleyen, zâhiren Müslüman gibi gerçekte ise kâfir olan, olduğu gibi görünmeyen kimsedir.  Köstebeğin gizli çıkış yerine nâfika denmesine kıyas edilerek ikiyüzlü olan bu tipe münâfık denmiştir. Münafığın bu davranışına nifak denir. Nifakın esası, kalben ve gizliden gizliye inanmaz iken, dil ile iman ikrarında bulunmaktır. Amel-söz uyuşmazlığı, nifakın en temel öğesidir.

Münafığın halini ifâde eden nifak kelimesi, “NeFeKa” fiilinin üçlü yapısından geldiği halde, münafık kelimesi “NeFeKa” fiilinin dörtlü yapısının mufâale kalıbından gelir. Bu son derece manidardır. Zîrâ bu kalıp müşâreket/isteşlik ifade eder. Bu kalıbın kullanılması, münafığın gerek kendine, gerek Allah’a gerekse başkalarına karşı net bir tavır sergilemeyip ikili bir pozisyonda olduğunu çarpıcı bir biçimde ortaya koyar.

Nifakın Çeşitleri

Nifak, kalbte olursa küfür, amelde olursa suçtur. Bu yüzden münafıklardaki nifak hâli îtikâdî ve amelî olarak iki grupta toplanır.

İtikâdî Nifak: Bu çeşidi hâlis ve kısmî olmak üzere iki türlüdür. İnanmadığı halde inanmış görünmek hâlis nifaktır. Kısmî nifak ise, imân ile nifak arasında gidip gelmek, bocalayıp durmak, tereddütle birlikte sürekli çatışma halinde olmaktır.

Amelî Nifak: İtikadında nifak söz konusu olmayan bir Müslüman’ın bazı tutum ve davranışlarında amel yönüyle nifak içinde bulunma halidir.

Münafıkların Kur’ân’da Zemm Edilmesi

Kur’ân münafıkları birçok farklı şekillerde zemmetmiştir. Bunlardan bazıları şöyledir:

1. Nifak sıfatını taşıyan münafıklar diğer kâfir gruplarla beraber topluca zemmedilmiştir.

Kâfirlerle birlikte zemme örnek: وَلاَ تُطِعِ الْكَافِرِينَ وَالْمُنَافِقِينَ وَدَعْ أَذَاهُمْ وَتَوَكَّلْ عَلَى اللهِ وَكَفَى بِاللهِ  وَكِيلاً

“Kâfirlere ve münafıklara itaat etme! Onların eziyetlerine aldırma ve Allah’a tevekkül et. Vekil olarak Allah yeter.” (Ahzab:48)

Müşriklerle beraber zemme örnek: لِيُعَذِّبَ اللهُ الْمُنَافِقِينَ وَالْمُنَافِقَاتِ وَالْمُشْرِكِينَ وَالْمُشْرِكَاتِ وَيَتُوبَ اللهُ  عَلَى الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَكَانَ اللهُ غَفُورًا رَحِيمًا

‘‘Allah, münafık erkek ve münafık kadınları, müşrik erkek ve müşrik kadınları bu yüzden azaba çarptıracak ve mümin erkekler ile kadınların tevbesini kabul edecektir. Allah, bağışlayıcıdır, merhametlidir.” (Ahzab:73)

2. Kötü sıfatlarla zemmedilmişlerdir. Şuursuzluklarına bir örnek:

أَلاَ إِنَّهُمْ هُمُ الْمُفْسِدُونَ وَلَكِنْ لاَ يَشْعُرُونَ

“İyi bilin ki, onlar (münafıklar) bozguncuların tâ kendileridir. Fakat farkında değillerdir.”  (Bakara:12)

Yalancılıklarına bir örnek: إِذَا جَاءَكَ الْمُنَافِقُونَ قَالُوا نَشْهَدُ إِنَّكَ لَرَسُولُ اللهِ وَاللهُ يَعْلَمُ إِنَّكَ لَرَسُولُهُ وَاللهُ يَشْهَدُ إِنَّ الْمُنَافِقِينَ لَكَاذِبُونَ

‘‘Münâfıklar sana geldiklerinde: “Biz, senin Allah’ın Resulü olduğuna şahitlik ederiz.” derler. Allah da senin Kendisinin elçisi olduğunu elbette bilir. Bununla beraber, Allah, onların bunu söylerken yalan söylediklerine, samimî olmadıklarına şahitlik eder.”  (Münafıkûn:1)

Sahtekâr olmalarına bir örnek: إِنَّ الْمُنَافِقِينَ يُخَادِعُونَ اللهَ وَهُوَ خَادِعُهُمْ وَإِذَا قَامُوا إِلَى الصَّلاَةِ قَامُوا كُسَالَى يُرَاءُونَ النَّاسَ وَلاَ يَذْكُرُونَ اللهَ إِلاَّ قَلِيلاً

‘‘Münâfıklar Allah’ı aldatmaya çalışırlar, Allah da onların hilelerini ve oyunlarını bozar. Onlar namaza kalkarken üşene üşene kalkarlar, müminlere gösteriş yaparlar. Yoksa aslında Allah’ı pek az hatırlarlar.” (Nisa:142)

Korkak olmalarına bir örnek: وَلِيَعْلَمَ الَّذِينَ نَافَقُوا وَقِيلَ لَهُمْ تَعَالَوْا قَاتِلُوا فِي سَبِيلِ اللهِ أَوِ ادْفَعُوا قَالُوا لَوْ نَعْلَمُ قِتَالاً لاَتَّبَعْنَاكُمْ هُمْ لِلْكُفْرِ يَوْمَئِذٍ أَقْرَبُ مِنْهُمْ لِلإِيمَانِ يَقُولُونَ بِأَفْواهِهِمْ مَا لَيْسَ فِي قُلُوبِهِمْ وَاللهُ أَعْلَمُ بِمَا يَكْتُمُونَ

“Onlara: “Gelin, Allah’ın yolunda savaşın ya da savunma yapın” denildiğinde, “Biz savaşmayı bilseydik elbette sizi izlerdik” dediler. O gün onlar, imandan çok küfre daha yakındılar. Kalplerinde olmayanı ağızlarıyla söylüyorlardı. Allah, onların gizli tuttuklarını daha iyi bilir.” (Al-i İmran :167)

3. Alay edilerek zemmedilmişlerdir.

İnanmadıkları azapla müjdelenmelerine bir örnek: بَشِّرِ الْمُنَافِقِينَ بِأَنَّ لَهُمْ عَذَابًا أَلِيمًا

“Münâfıklara müjde ver ki, can yakıcı bir azap kendilerini beklemektedir!”(Nisa:138)

“Müjdele” ifadesi tehekkümî (alaylı) bir üslûptur. “Korkut” kelimesi yerine alaylı bir tarzda “müjdele” denmiştir.

4. Kötü akıbetleri yerilmiştir. Örnek: إِنَّ الْمُنَافِقِينَ فِي الدَّرْكِ الأَسْفَلِ مِنَ النَّارِ وَلَنْ تَجِدَ لَهُمْ نَصِيرًا

“Şu kesindir ki münâfıklar cehennemin en alt katındadırlar. Onları oradan kurtaracak bir yardımcı da bulamazsın.” (Nisa:145)

Küfürlerine bir de İslam’la alay etmeyi ekledikleri için cehennemin en derin yeri onlara ayrılmıştır.

5. Halleri teşbih ve temsillerle yerilmiştir.

a. İman ateşini söndürmelerine zemm:

مَثَلُهُمْ كَمَثَلِ الَّذِي اسْتَوْقَدَ نَارًا فَلَمَّا أَضَاءَتْ مَا حَوْلَهُ ذَهَبَ اللهُ بِنُورِهِمْ وَتَرَكَهُمْ فِي ظُلُمَاتٍ لاَ يُبْصِرُونَ

صُمٌّ بُكْمٌ عُمْيٌ فَهُمْ لاَ يَرْجِعُونَ

 “Onların durumu, (geceleyin) ateş yakan kimsenin durumuna benzer: Ateş tam çevresini aydınlattığı sırada Allah ışıklarını yok ediverir de onları göremez bir şekilde karanlıklar içinde bırakıverir. Sağır, dilsiz ve kördür onlar. Onun için hakka dönmezler.”  (Bakara:17-18)

Temsildeki ateşi yakan kimse, münafığa; çevrenin aydınlanması iman izharına, ateşin sönmesi iman etmiş görünerek elde ettiği faydaların kesilmesine işaret eter.  Sahte de olsa imanlarını izhar ettikleri için, canlarını mallarını ve evlatlarını korudular. Üstüne bir de ganimet aldılar. Ayetteki “nur” ile ifade edilen bu dünya menfaatları olabilir. Münâfıkların beş duyu organları zahiren sağlamdır, ama hakikatte gerçek fonksiyonlarını icra etmez. Bu yüzden kıyamet günü kör, dilsiz ve sağır bir halde yüzükoyun haşredileceklerdir.

b. Zararlı alışveriş yapmalarına zemm:

أُولَئِكَ الَّذِينَ اشْتَرَوُا الضَّلاَلَةَ بِالْهُدَى فَمَا رَبِحَتْ تِجَارَتُهُمْ وَمَا كَانُوا مُهْتَدِينَ

“İşte onlar (münafıklar), hidayete karşılık sapıklığı satın almış kimselerdir. Bu yüzden alışverişleri onlara kâr getirmemiş ve (sonuçta) doğru yolu bulamamışlardır.” (Bakara:16)

Burada açık istiare vardır. Bir şey alırken bir bedel ödenir. Akıllarıyla övünen münafıklar hidayeti verip, dalâleti satın aldılar. Dolayısıyla zararlı bir alışveriş yaptılar. Çünkü ticâri ilişkilerde hem sermayeyi koruma hem de kâr etme maksadı vardır. Bunlar ise her ikisinde de zarardadırlar.  Hem iman sermayesini kaybetmişler hem de iman çekirdeğinin meyvesi cenneti yitirmişlerdir. Çiftli yüzlü münafıkların iki yönden de zararda oldukları ayetin son cümlesiyle vurgulanmıştır.

c. Şeytana benzemelerine zemm:

كَمَثَلِ الشَّيْطَانِ إِذْ قَالَ لِلإِنْسَانِ اكْفُرْ فَلَمَّا كَفَرَ قَالَ إِنِّي بَرِيءٌ مِنْكَ إِنِّي أَخَافُ اللهَ رَبَّ الْعَالَمِينَ

 “Münafıkların durumu tıpkı şeytanın durumu gibidir. Çünkü şeytan insana «İnkâr et» der. İnsan inkâr edince de: Ben senden uzağım, çünkü ben âlemlerin Rabbi olan Allah’tan korkarım, der.” (Haşr:16)

Bu ayette benzerlik yönü birden fazla olduğu için temsilî teşbih vardır.  Münafıklar, Yahudileri Müslümanlara karşı savaşa kışkırtma hususunda “şeytan” gibidirler. Çünkü şeytan insanı devamlı küfre davet eder, Allah’a karşı isyana kışkırtır ve bunu yaparken Allah’tan korkmaz. İnsan küfredince de, ben âlemlerin Rabbi olan Allah’tan korkarım, der işin içinden sıyrılmak ister. Şeytanın bu sözü yalan ve riyâdır. Şayet Allah’tan gerçekten korksaydı, emrine uyar ve isyan etmezdi.  Bu ayet ile Bakara suresindeki “Şeytanlarıyla baş başa kaldıklarında” ayeti arasında bağlantı olabilir. Orada kastedilen, Yahudiler burada ise münafıklardır. Demek ki her iki grup ve şeytan kötülükte birleşip şer üçgeni oluşturmuşlar. Münafıklardan en çok bahseden Tevbe ve Münâfikûn sûreleri vardır. Bu iki sureye çok kısa göz atalım.

Tevbe Sûresinde Zemm:  Tevbe sûresine zemm açısından genel olarak baktığımızda, Münâfıkların şu hususlarda yerildiklerini görüyoruz.

1. Korkak olmalarına yergi:

لَوْ كَانَ عَرَضًا قَرِيبًا وَسَفَرًا قَاصِدًا لاَتَّبَعُوكَ وَلَكِنْ بَعُدَتْ عَلَيْهِمُ الشُّقَّةُ وَسَيَحْلِفُونَ بِاللهِ لَوِ اسْتَطَعْنَا لَخَرَجْنَا مَعَكُمْ يُهْلِكُونَ أَنْفُسَهُمْ وَاللهُ يَعْلَمُ إِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ

“Eğer yakın bir yarar ve orta bir sefer olsaydı, onlar mutlaka seni izlerlerdi. Ama zorluk onlara uzak geldi. “Eğer güç yetirseydik muhakkak seninle birlikte (savaşa) çıkardık.” diye sana Allah adına yemin edecekler. Kendi nefislerini helaka sürüklüyorlar. Allah onların gerçekten yalan söylediklerini biliyor.” (Tevbe:42)

Tevbe Sûresi 42-49 ayetleri Tebük savaşına katılanları övüyor, geri kalanları ise yeriyor. Bu yergiyi haber verme ve itnâb üslûbuyla yapıyor. İtnâpla açıkladığı hususlar, Münafıkların yalanları, kaplerindeki şüpheleri ve iman etmede kararsız olmalarıdır. Savaşa gitmemek için bahane uydurmaları yerilmiştir. Çünkü savaştan geri kalmak çok büyük bir ayıptır. Savaşa ancak, yaşlılar, sakatlar, çocuklar ve kadınlar gitmez.  Yani, ne diye ödlek tavuklar gibi savaştan kaçıyorsunuz veya koca karılar gibi evde oturuyorsunuz. Zaten gitseniz de fitne çıkarmaktan başka bir iş yapmazsınız, denerek azarlanmışlardır.

2. Fâsık bir kavim olmalarına yergi:

قُلْ أَنْفِقُوا طَوْعًا أَوْ كَرْهًا لَنْ يُتَقَبَّلَ مِنْكُمْ إِنَّكُمْ كُنْتُمْ قَوْمًا فَاسِقِينَ

وَمَا مَنَعَهُمْ أَنْ تُقْبَلَ مِنْهُمْ نَفَقَاتُهُمْ إِلاَّ أَنَّهُمْ كَفَرُوا بِاللهِ وَبِرَسُولِهِ وَلاَ يَأْتُونَ الصَّلاَةَ إِلاَّ وَهُمْ كُسَالَى وَلاَ يُنْفِقُونَ إِلاَّ وَهُمْ كَارِهُونَ

“O münafıklara şunu da de ki; gerek isteyerek, gerek istemeyerek infak edip durun. O infak ettikleriniz sizden hiçbir zaman kabul edilmeyecektir. Çünkü siz fâsık bir kavimsiniz. Verdiklerinin kabul olunmasına engel olan, Allah’ı ve resulünü inkâr etmeleri, namaza tembel tembel gelmeleri ve istemeyerek vermeleridir.”(Tevbe:53-54)

Bu ayetler, münafıkların iyi amellerinden herhangi bir şeyin, Allah katında makbul olamayacağına delâlet etmektedir. Çünkü onlar, iman etmezler, ibadette gevşektirler ve isteyerek vermezler. Kâfir vasfına bedel fâsık sıfatı seçilmesinin sebebi, münafıkların imanı izhar edip küfrü gizlemeleridir.  Fâsık olmaları te’kîd sanatıyla bildirilmiştir. Sonra bu hükmün sebepleri itnâp ve tezyîl sanatlarıyla açıklanmıştır. Bu ayetler münafıkların âhirete yönelik ümniyyelerini boşa çıkarmıştır. Dünyadaki mallarının ve evlatlarının da imrenilecek yanı olmadığı belirtilerek dünyaya yönelik umutları da suya düşürülmüştür. Daha sonra da menfaat için yalan yere yemin etmeleri ve tamahkârlıkları yerilmiştir.

3. Dilleriyle Rasûlullah’a sataşmalarına yergi:

وَمِنْهُمُ الَّذِينَ يُؤْذُونَ النَّبِيَّ وَيَقُولُونَ هُوَ أُذُنٌ قُلْ أُذُنُ خَيْرٍ لَكُمْ يُؤْمِنُ بِاللهِ وَيُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنِينَ وَرَحْمَةٌ لِلَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَالَّذِينَ يُؤْذُونَ رَسُولَ اللهِ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ

“Onlardan bazıları Peygamberi incitmek için “O herkese kulak veren safın biridir,” derler… İşte böyle Allah Resulünü incitenler yok mu? En acı azap onlara olacaktır… Ey münafıklar! Hiç boşuna özür dilemeyin.”(Tevbe:61)

Burada benzeme yönü hazfedildiği için teşbih-i beliğ sanatı vardır. Yani o, her gelen sesi ayırt etmeden içine alan bir kulak gibidir. Münafıkların “kulak” sözünden kastettikleri şudur: “O peygamberin zekâsı yoktur, anlayışı kıttır, kalbi saf ve duyduğu her şeye hemen inanır!” şeklindeki bir hakarettir.  Oysaki Rasûlullah onların menfaati için kulaktı. İyi niyeti sû-i istimal eden münâfıklar Allah’a ve Rasûlune düşmanlık ettikleri için azarı hak ettiler. Allah onlar hakkında sûre ve pek çok ayet indirerek yüzlerindeki iman maskesini düşürdü.

4. Fiilleriyle fesat çıkarmalarına yergi:

الْمُنَافِقُونَ وَالْمُنَافِقَاتُ بَعْضُهُمْ مِنْ بَعْضٍ يَأْمُرُونَ بِالْمُنْكَرِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمَعْرُوفِ وَيَقْبِضُونَ أَيْدِيَهُمْ نَسُوا اللهَ فَنَسِيَهُمْ إِنَّ الْمُنَافِقِينَ هُمُ الْفَاسِقُونَ

وَعَدَ اللهُ الْمُنَافِقِينَ وَالْمُنَافِقَاتِ وَالْكُفَّارَ نَارَ جَهَنَّمَ خَالِدِينَ فِيهَا هِيَ حَسْبُهُمْ وَلَعَنَهُمُ اللهُ وَلَهُمْ عَذَابٌ مُقِيمٌ

“Münafık erkekler ve münafık kadınlar, bazısı bazısındandır; kötülüğü emrederler, iyilikten alıkoyarlar, ellerini sımsıkı tutarlar. Onlar Allah’ı unuttular; O da onları unuttu. Şüphesiz, münafıklar fıska sapanlardır.” (Tevbe:67)”Allah, erkek münafıklara da, kadın münafıklara da ve (bütün) kâfirlere, içinde ebedi kalmak üzere cehennem ateşini vadetti. Bu, onlara yeter. Allah onları lanetlemiştir ve onlar için sürekli bir azab vardır.” (Tevbe:68)

Görüldüğü gibi, âyetler münafıklar için “dost” tabirini kullanmıyor ve sadece birbirlerinden olduklarını haber veriyor. Çünkü münafıklar arasında hiç kimseye karşı dostluk söz konusu değildir. Onları birbirine bağlayan tek bağ sadece menfaattir. Münafıklar, menfaatları icabı Müslümanlardan olduklarına dair yemin ederler, ama aslında onlar birbirinin kuyusunu kazmaya çalışan hâinlerdir. Fiilleri Mu’minlere zıttır; ele geçirdikleri propaganda vasıtalarıyla iyiliği engelleyip kötülüğün yayılması için çalışırlar. Allah’a itaat etmeyi unutup fâsık olmaya devam ettikleri için Allah da onları lânetlemiştir. Allah’ın lânetinden daha kötü başka ne olabilir ki!

5. Kötü davranışlarına nush ile tekdîr:

كَالَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ كَانُوا أَشَدَّ مِنْكُمْ قُوَّةً وَأَكْثَرَ أَمْوَالاً وَأَوْلاَدًا فَاسْتَمْتَعُوا بِخَلاَقِهِمْ فَاسْتَمْتَعْتُمْ بِخَلاَقِكُمْ كَمَا اسْتَمْتَعَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ بِخَلاَقِهِمْ وَخُضْتُمْ كَالَّذِي خَاضُوا أُولَئِكَ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فِي الدُّنْيَا وَالآخِرَةِ وَأُولَئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ

“Sizden önceki (münafıklar ve kâfirler) gibi. Onlar sizden kuvvet bakımından daha güçlü, mal ve çocuklar bakımından daha çoktular. Onlar kendi paylarıyla yararlanmaya baktılar; siz de, sizden öncekilerin kendi paylarıyla yararlanmaya kalkışmaları gibi, kendi paylarınızla yararlanmaya baktınız ve siz de (dünyaya ve zevke) dalanlar gibi daldınız. İşte onların dünyada ahirette bütün yapıp ettikleri (amelleri) boşa çıkmıştır ve işte onlar kayba uğrayanlardır.”(Tevbe:69)

Nifaka devam edip kendinize yazık etmeyin, denerek onların davranışları kınanmış, akıllarını başlarına toplamaları için ültimatom verilmiştir.

6. Tekdîr ile uslanmayana kötek ile zemm:

يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ جَاهِدِ الْكُفَّارَ وَالْمُنَافِقِينَ وَاغْلُظْ عَلَيْهِمْ وَمَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَبِئْسَ الْمَصِيرُ

 “Ey şanlı Peygamber! Kâfirler ve münafıklarla mücahede et. Onlara karşı sert davran. Onların varacakları yer cehennemdir. Ne kötü bir dönüş yeridir orası!” (Tevbe:73)

Allah Teâlâ münafıklardan, birtakım çirkin sıfatlarını bırakmalarını istedi ve onlara zaman tanıdı. Fakat onlar bu zamanı daha fazla fitne çıkarmak için kullandılar. Allah da onları çeşitli cezalarla tehdit etti ve münafıklara daha sert davranılmasını emretti.

7. Dırâr mescidine fiili müdâhele ile zemm:

وَالَّذِينَ اتَّخَذُوا مَسْجِدًا ضِرَارًا وَكُفْرًا وَتَفْرِيقًا بَيْنَ الْمُؤْمِنِينَ وَإِرْصَادًا لِمَنْ حَارَبَ اللهَ وَرَسُولَهُ مِنْ قَبْلُ وَلَيَحْلِفُنَّ إِنْ أَرَدْنَا إِلاَّ الْحُسْنَى وَاللهُ يَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ

“Zarar vermek, inkârı (pekiştirmek), mü’minlerin arasını ayırmak ve daha önce Allah’a ve elçisine karşı savaşanı gözlemek için mescid edinenler ve: “Biz iyilikten başka bir şey istemedik” diye yemin edenler (var ya,) Allah onların şüphesiz yalancı olduklarına şahidlik etmektedir.”(Tevbe:107)

Ayette belirtildiği gibi münafıklar kendilerini gizlemek için mescit yaptılar. Asıl niyetleri kaos çıkarmak için planlama merkezi yapmaktı. Hâlis niyetle yapılmayan bu mescidi Allah zemmedince, Rasûlullah da yıkılması emretti.

Bu sûrede anlatılan Münâfıklara yapılan yergiler, akîdevi ve amelî olmak üzere iki başlık altında toplanabilir. Akîdevî zemm, çift yüzlü olmaları ve Rasûlullah’a hakâret etmeleri kınanmıştır. Allah da onların gerçek yüzlerini ortaya çıkarmış ve onları rezîlü rüsvâ etmiştir. Amelî zemm ise, mâli destek vermeyi vaad ederek cihattan kaçan münâfıklar, bozguncu ve samimiyetsiz oldukları için yerilmiştir. Şerrin odak noktasında oturan münafıklara hem dünyada hem de ahirette büyük azap hazırlanmıştır.

Münâfikûn Sûresinde Zemm

Bu sûreye zemm açısından genel olarak baktığımızda, münafıklara yapılan yergiyi akîdevî, amelî ve ahlâkî olarak üçe ayırabiliriz.

1. Münâfık Akîdesine Zemm

Allah Teâla, münâfıkların riyâlarını, yalanlarını ve yemini kendilerine siper edinmelerini yermiştir. Zâhiri imanlarından içlerindeki küfre döndükleri için kalplerini mühürlemiştir.

إِذَا جَاءَكَ الْمُنَافِقُونَ قَالُوا نَشْهَدُ إِنَّكَ لَرَسُولُ اللهِ وَاللهُ يَعْلَمُ إِنَّكَ لَرَسُولُهُ وَاللهُ يَشْهَدُ إِنَّ الْمُنَافِقِينَ لَكَاذِبُونَ

اتَّخَذُوا أَيْمَانَهُمْ جُنَّةً فَصَدُّوا عَنْ سَبِيلِ اللهِ إِنَّهُمْ سَاءَ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ

ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ آمَنُوا ثُمَّ كَفَرُوا فَطُبِعَ عَلَى قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لاَ يَفْقَهُونَ

‘‘Münafıklar sana geldikleri zaman: “Biz gerçekten şehadet ederiz ki, sen kesin olarak Allah’ın elçisisin” dediler. Allah da bilir ki sen elbette O’nun elçisisin. Allah, şüphesiz münafıkların yalan söylediklerine şahidlik eder.”(Münafıkun:1)” Onlar, yeminlerini bir siper edinip Allah’ın yolundan alıkoydular. Doğrusu ne kötü şey yapıyorlar.”(Münafıkun:2)” Bu, onların iman etmeleri sonra inkâr etmeleri dolayısıyla böyledir. Böylece kalplerinin üzerini mühürlemiştir, artık onlar kavrayamazlar.”(Münafıkun:3)

Allah, verilen haberde asla şüphe olmadığını vurgulamak için “yemin, inne edatı ve te’kit lâmı” kullanmıştır. Münafıkların Hz. Peygambere dedikleri “Sen Allah’ın peygamberisin” sözünün aslında doğru olduğunu, ancak söylediklerine inanmadıkları için yalancı olduklarını ifade etmek üzere getirilmiştir.  Ayetteki “kalkan” kelimesi istiaredir. Kalkan nasıl insanı kılıç darbelerinden koruyorsa, onlar da yemini, Müslüman görünerek mallarını ve canlarını korumak için kullanmışlardır. Birbirine zıt olan iman ile küfür aynı cümlede zikredildiği için tıbâk sanatı vardır.  Kalbe mührün vurulmasında kinaye vardır. Onların kalpleri ağzı kapatılıp mühürlenen bir kap gibidir. Artık içine bir şey girmez.

1. Münâfık Amelîne Zemm

Münâfıkların cüsseleri alımlıdır, ama içleri koftur. Dilleri ve bedenleri övülüyor gibi yapılıp yerilmiş ve duvara dayalı keresteye benzetilmişleridir. Allah’a ve Rasûlune isyankârlıkları ve fettanlıkları yerilmiştir

وَإِذَا رَأَيْتَهُمْ تُعْجِبُكَ أَجْسَامُهُمْ وَإِنْ يَقُولُوا تَسْمَعْ لِقَوْلِهِمْ كَأَنَّهُمْ خُشُبٌ مُسَنَّدَةٌ يَحْسَبُونَ كُلَّ صَيْحَةٍ عَلَيْهِمْ هُمُ الْعَدُوُّ فَاحْذَرْهُمْ قَاتَلَهُمُ اللهُ أَنَّى يُؤْفَكُونَ

“Onları gördüğünde kalıpları kıyafetleri senin hoşuna gider, onları beğenirsin. Konuştuklarında sözlerine kulak verirsin. Gerçekte ise onlar, âdeta duvara dayatılan, ruhsuz kütüklere benzerler. İçleri boş, ödlek olduklarından çıkan her sesten pirelenir, her yeni haberi kendi aleyhlerinde sanırlar. Onlar düşmandır, onlardan sakın! Allah belalarını versin onların! Nasıl da hakikatten vazgeçiriliyorlar.” (Münafıkun:4)

Bu âyet-i kerimede münafıkların iki belirgin vasıflarından bahsedilmiştir. Birincisi, cismaniyet ve beden itibarıyla dikkat çekici olmaları, görenlere tesir edecek ölçüde şık giyimli ve göz alıcı olmalarıdır. İkincisi, dili güzel kullanma konusunda fasih ve edebî bir üslûba sahip olmaları, konuşurken veya yazarken çevrelerindeki insanları âdeta büyülemeleri ve konuştuklarında sözlerini dinlettirmeleridir. Münâfıklar bütün bu güzel özelliklerine rağmen ayette teşbih sanatıyla kerestelere benzetilmişlerdir. Kerestenin dış görünüşü güzeldir, ama ruhu ve meyvesi yoktur. Münafıkların da kılık kıyafetleri ve konuşmaları düzgündür, ama imanları ve sâlih amelleri yoktur. Onlar kütük gibi kaskatı ve serttirler ve kalpleri mühürlenmiştir. Hak ve hakikat adına hiçbir şey anlamazlar. İçlerinde iyilik namına hiç bir şey yoktur.

Bu ayetteki cümleler birbirine atfedilip bağlandığı için vasl sanatı yapılmıştır. Münafıkların kalıplarının ve sözlerinin hoş olması ilk bakışta sanki güzel iki vasıfmış gibi görünüyor.  Ancak, bu onları methetmez bilakis zemmeder. Çünkü kemâlât dışta değil içtedir. Dışları gibi içleri de hoş olsaydı her patırtıyı kendi aleyhlerine sanmazlardı. İkiyüzlü oldukları için alabildiğine korkaktırlar; zira gerçek yüzlerinin ortaya çıkmasından sürekli endişe duyarlar. Onların şahsiyetleri de yoktur; bukalemun gibi şekilden şekle girer dururlar. Dışarıdan hoş gibi görünen bedenleri, içi boş kütüğe benzer ve cehenneme odun olmaktan başka bir şeye yaramaz.

1. Münâfık Ahlâkına Zemm

Münafıkların davranışlarına yansıyan kibirleri; bir türlü bırakamadıkları fıskları; Müslümanlara duydukları hasetlikleri; câhillikleri yüzünden izzetin ve şerefin mal ve evlatta olduğunu zannetmeleri

kınanmıştır.

سَوَاءٌ عَلَيْهِمْ أَسْتَغْفَرْتَ لَهُمْ أَمْ لَمْ تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ لَنْ يَغْفِرَ اللهُ لَهُمْ إِنَّ اللهَ لاَ يَهْدِي الْقَوْمَ الْفَاسِقِينَ

هُمُ الَّذِينَ يَقُولُونَ لاَ تُنْفِقُوا عَلَى مَنْ عِنْدَ رَسُولِ اللهِ حَتَّى يَنْفَضُّوا وَلِلَّهِ خَزَائِنُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَلَكِنَّ الْمُنَافِقِينَ لاَ يَفْقَهُونَ

يَقُولُونَ لَئِنْ رَجَعْنَا إِلَى الْمَدِينَةِ لَيُخْرِجَنَّ الأَعَزُّ مِنْهَا الأَذَلَّ وَلِلَّهِ الْعِزَّةُ وَلِرَسُولِهِ وَلِلْمُؤْمِنِينَ وَلَكِنَّ الْمُنَافِقِينَ لاَ يَعْلَمُونَ

“Senin onlar adına mağfiret dilemen ile mağfiret dilememen onlar için birdir. Allah, onlara kesin olarak mağfiret etmeyecektir. Şüphesiz Allah, fasık bir kavme hidayet vermez.” (Münafıkun:6)” Onlar ki: “Allah’ın Resûlü yanında bulunanlara hiçbir infak (harcama)da bulunmayın, sonunda dağılıp gitsinler,” (Münafıkun:7) “Derler ki, “Andolsun, Medine’ye bir dönecek olursak, gücü ve onuru çok olan, düşkün ve zayıf olanı elbette oradan sürüp çıkaracaktır.” Oysa izzet (güç, onur ve üstünlük) Allah’ın, O’nun Resûlü’nün ve mü’minlerindir. Ancak münafıklar bilmiyorlar.” (Münafıkun:8).

Münafıkların reisi Abdullah b. Übeyy b. Selûl, “kuvvetli olan zayıf olanı Medine’den çıkaracak” derken Rasûlullah’ı kasdetmesi sebebiyle af dilemesi istendiğinde kibirlenip yüz çevirdi. Allah’a ve Rasûlune itaat etmeyip fâsık kalmayı tercih etti. Bu adam münâfıklığı karakterize eden canlı bir misaldir. Onlar fâsık oldukları için Allah onları hidayete erdirmez. Münâfıklar kıt akıllıdırlar. Malın ve evladın çokluğunda izzet olduğunu sanarlar. Oysaki izzet ve şeref sadece ve sadece Allah’a, Resûlüne ve mü’minlere mahsustur. Zillet ve meskenet ise şeytan ve onun avâneleri olan, kâfir, müşrik ve münâfıklara hastır.

Özet olarak, akîdevî zemm, münâfıkların Allah’a ve Rasûlüne yalan söylemelerini, inandık diyerek güya aldatacaklarını sanmalarını kapsar. Bozuk akideyi fasit ameller takip etmiştir. Zâhiri imanlarından tekrar küfre dönmeleri sebebiyle fasık olmuşlar ve kalpleri mühürlenmiştir. Akıllarıyla övünen münâfıklar kendi akıbetlerini anlamayacak kadar cahildirler. Amelî zemmin içersinde, dışları hoş, içleri kof olmasını görebiliriz. Bu sebeple duvara dayanarak terkedilmiş keresteye benzetilmişlerdir. Fitne kazanını kaynatmaktan başka işe yaramazlar. Dalâlette inat ettikleri için Allah onları kahretmiştir. Ahlâki zemme gelince, yalancılık, hâinlik, bozgunculuk, fâsıklık, câhillik ve kibir gibi bütün kötü sıfatlar münâfıklarda vardır. Bütün bu ahlaksızlıkların sebebi, imansızlıktır. Münâfıklar iman etmemekle kalmayıp bir de imanla dalga geçmişler ve günahlarını iki kat çıkarmışlardır. Neticede felâha yanaşmayan münafıklar gürûhu topluca zemmedilmiş ve onlar için cehennemin en alt tabakası hazırlanmıştır.

Sonuç

Yaptığımız bu çalışmada, Arapça’da zemm için kullanılan “bi’se”nin Kur’ân’da kırk beş kez, “sae”nin yirmi üç kez geçtiği, “lâ habbezâ”nın ise hiç yer almadığı görülmüştür. Kur’an’da zemm üslûbunun kıyâsî ve siyâkî olmak üzere ikiye ayrılabileceği tespit edilmiştir. Kur’ân’da çek geniş yer kaplayan münâfıkların zemm edilme konusunun itikâdî, amelî ve ahlâkî eksen etrafında döndüğü sonucuna varılmıştır.

Kur’ân, insanı ismine göre değil sıfatına göre değerlendirir. Müslüman görünen münafıkları nifak sıfatları sebebiyle yermekte ve Müslümanları da amelde münafıklığa karşı uyarmaktadır. Kur’ân, münafıklara, müşriklere ve Müslümanlara sanki şöyle seslenmektedir:

Ey münafıklar, siz Allah’ı ve mu’minleri aldatmaya çalışırken kendinizi kandırıyorsunuz, ama bunu bile anlamayacak kadar cahilsiniz. Planladığınız komploların bir gün ortaya çıkacağını bilin, ayağınızı denk alın ve imana gelin, aksi halde cehennemin en alt tabası sizi bekliyor.

Ey müşrikler, suç ortağınız münafıkların hallerine bir bakın, Allah onların maskesini indirerek nasıl rezil etti. Onların akıbetlerinden ibret alın ve onlarla ortaklık yapmaktan vazgeçip tevhide gelin.

Ey Müslümanlar, bilin ki en kötü düşmanız içinizdeki nefsiniz ve sizinle beraber yaşayan sinsi münafıklardır. Hârici düşmanlara karşı birleşip onları def edebilirsiniz, ama dâhili düşmanlarınıza karşı aynı vahdeti sağlamakta güçlük çekebilirsiniz. İçinizdeki münâfıkları bilseniz bile gıybetlerini yapıp kâfirlerin eline malzeme vermeyin. Onların kusurlarını araştırıp teşhir etmek için değil, İslamın güzelliklerini onlara da neşretmek için çalışın. Bunu yaparken sakın ola ki “Ümmetim hakkında en çok korktuğum; ağzı güzel laf yapan münafıklardır”  hadisini unutmayın ve münâfıkların dış görünüşlerine ve sözlerine aldanmayın, masum gibi durmalarına bakmayın, onlar yılan ruhlu düşmanlarınızdır, yılan sokmayınca rahat edemez, bunları bilin devamlı tetikte bekleyin, gerektiğinde yılanın başını ezmekten çekinmeyin, etrafınızdakilere karşı yumuşak huylu olun, ama boynunuzu çektirmeyin. Münafıkların her sıfatından, yılandan çıyandan kaçar gibi kaçın ve asla nifak çukuruna düşmeyin. Ben düşmem deyip akıbetinizden emin olmayın, son nefesinize kadar emri bi’l-ma’rûf nehyi ani’l-münker yapmaya devam edin.

Osman Ertuğrul, Fatih Ünv. İlahiyat Fakültesi Yüksek Lisans Öğrencisi, Uşak Ünv. Sosyal Bilimler Dergisi 2014, 7(1), 115-133