Hemen her batılı araştırmacı gibi Toffler de, araştırmasında İslâm toplumlarını nazar-ı dikkate almamış görünüyor! Tarih sathında toplumları kategorilendirirken; ve bilhassa ortak husûsiyetleriyle ‘eski toplumları’ sunarken, batılı toplum yapısını esas aldığı ve yarına da bugünkü standart batılı çizgiden baktığı anlaşılmaktadır. Ne var ki, artık dünyanın şarkında ve garbında pek çok ilim adamı, 21. asrın ‘din’ asrı olacağını açık-seçik ifade etmektedir. Bu bakımdan, Toffler’in kitabının satırları arasında dolaşırken, bir yandan Üçüncü Dalga adını verdiği yarınki toplumun pek çok husûsiyetleriyle hemen Asr-ı Saadeti akla getirdiğini müşahede ettik; bir yandan da, bir Müslüman olarak, Kur’ân’ın bugünden yarının dünyasına ışık tutucu mâhiyetteki tefsiri olan Nur Risâleleri’yle, Asrın Getirdiği Tereddütler, Sonsuz Nur, İnancın Gölgesinde, Ölçü ve Yoldaki Işıklar gibi eserlerin bir an önce dünya insanlığına takdiminin âcil lüzumuna ve eğer yarının dünyasına İslâm hükmedecekse -ki, bu mevzûdaki vaadler, hiçbir şüpheye mahal bırakmayacak derecede açık seçiktir- bu eserlerin, bilhassa omuzlarındaki mes’ûliyetin ağırlığını hisseden mü’minlerce çok iyi hazmedilip, hayatın her safhasında uygulama sahasına geçirilmesinin vazgeçilmez gereğine daha bir kuvvetle kanaat getirdik.

Toffler, tarih çizgisinde toplumları dalgalar halinde Tarım Toplumu, Sanayi Toplumu ve Sanayi Ötesi Bilgi Toplumu diye üçe ayırmaktadır. Tarım Toplumu, sanayi inkılâbı öncesi tarih diliminin yerleşik medenî toplumudur. Bu toplumda hayatın merkezi köydü. Ekonominin, kültürün ve aile yapısının temelinde toprak vardı. Köye göre düzenlenmiş olan hayat tarzı içinde toplum; soylular, din adamları, savaşçılar ve köleler gibi sınırları belirli sınıflara ayrılmıştı. Ferdin toplum içindeki yerini mensub olduğu soy belirliyordu. Ekonomi, gayr-i merkeziyetçiydi ve her topluluk, kendi ihtiyaçlarının çoğunu kendisi karşılıyordu.

Birinci Dalga denilen Tarım Toplumu’nca güç ve iktidarın temel kaynağı kuvvet ve şiddetti. İlim, hikmet yoğunluklu ve metafizik ağırlıklıydı. Doğrular, tek ve mutlaktı. Değişim çok yavaş olup, yenilenme ihtiyacı hissedilmiyordu. Toplum içinde şekil ve sembolik davranışlar önemliydi ve halkta umûmî bir tevekkül anlayışı çerçevesinde hadiselerin gidişatına teslim olma düşüncesi hakimdi. Dairevî bir gel-git içinde idrak edilen zaman için keskin ve belirgin ölçü birimleri yoktu. Uzmanlaşma mevzû bahis olmayıp, bütünü olduğu gibi idrak etme gayreti ön plândaydı. Tüketime yönelik üretim anlayışı vardı ve ekonomi, müşahhas mal ve emek etrafında dönüyordu. Ateş ve rüzgâr gibi yenilenebilir enerji kaynakları kullanılıyordu. Tercih ve alternatifler olmadığı için, mevcud şartlara mecburi bir bağımlılık söz konusuydu. Ürünler ve mallar standart değildi. İçtimâî münasebetlerin kuvvetli olduğu toplumda bilgi akımı zayıf ve teknoloji çok iptidâîydi. Ulaşım ucuz ve yavaştı. Mekânlar belirgindi ve mesafeler uzundu. Yenilik ve orijinalite yok denecek kadar azdı. Toplumun birlik ve düzenini sağlamada, otorite ve korkuya dayalı şiddet hâkimdi; aynı şekilde, toplumu yönlendirmede de şiddet kâfî geliyordu. Din merkezli hayat içinde, madde ile ma’nâ, bedenle de ruh arasında denge hâkimdi. Dinî hayatı kuvvetli olan insanlar, toplumda en çok saygı gören insanlardı.

Toffler’in Birinci Dalga adını verdiği Tarım Toplumu, ana husûsiyetleriyle Avrupa Orta Çağı toplumudur. Herhangi bir kıymet hükmü karşılaştırmasında bulunmak, bu yazımızın mevzûuna dahil değilse de, en azından şu kadarını belirtmeliyiz ki, son birkaç asırdır batılı yazarların kendi gözlüklerinden tamamen kendi tarihlerine ve toplumlarına bakarak verdikleri kıymet hükümlerini aynen benimseyen İslâm dünyasının ‘karanlık münevverleri’, ondört asırlık İslâm toplumunu da aynı kıymet hükümlerine göre değerlendirip, ‘ihanet’ çapında hatalara düşmüşlerdir. Meselâ, Toffler’in Üçüncü Dalga adıyla ele alıp, Bilgi Toplumu adını verdiği geleceğin toplumunu incelerken, zaman zaman kuracağımız paralelliklerde de vurgulayacağımız gibi, İslâm’ın ondört asır önce yaşanmış Asr-ı Saâdet döneminde olsun, hattâ ‘saltanat hilâfeti’ denilen sonraki dönemlerde olsun, kuvvet ve şiddet, hiçbir zaman ne toplumu yönlendiren, ne de idarede tek hâkim güç kaynağı olmuştur. Ayrıca, İslâm toplumları hiçbir zaman sınıflara da ayrılmamış ve derebeylikle tanışmamıştır. Aksine, İslâm tarihi, çok güç istisnalar dışında, hukukun üstünlüğünün, ferd hürriyet ve kudsiyetinin ve kuvvet yerine hakkın hâkim olduğu bir şan-şeref tarihidir. Yine, en az beşyüz yıl, İslâm toplumlarına hâkim olmuş ilmî anlayışta elbette hikmet esas olmuş, metafiziğe husûsî bir yer verilmiş, fakat akıl, mantık, araştırma ve gerektiğinde parçalara inip inceleme asla gözardı edilmemiştir. İslâm, ilimlere müthiş bir ivme kazandırmış olup, bir batılının itirafıyla: “İnsanlık, Hz. Muhammed’e kadar % 25’lik bir gelişme kaydettiyse, sadece Hz. Muhammed (sav)’in 23 senelik peygamberliği döneminde bir % 25’lik daha ilerleme göstermiştir.”

Yine, İslâm’ın ilk beş asrında bilgi akışı o kadar sür’atliydi ki, İmam-ı Gazâlî’nin: ‘Tunus’ta yazılan kitap, artık Bağdat’a üç ay sonra geliyor; zamanımızda ilim geriledi”sözü, bunun en güzel delilidir. “İki günü birbirine eşit olan zarardadır” hadis-i şerifini düstur edinen Müslümanların yenilenme ihtiyacından uzak bir hayat sürmeleri düşünülemez. Aksi bir iddia, İslâm’ın o göz kamaştırıcı yayılma hızını ve manastır.

Hristiyanlığı, Mecusîlik, Mitraizm, Budizm, Hinduizm ve Maniheizm gibi tamamen pasifize edici dinlerin hâkim olduğu bir coğrafyada kitleleri her bakımdan harekete geçirip, muhteşem ve -ne yazık ki- henüz incelenememiş ve kavranamamış bir medeniyete kaynaklık edişini izahtan uzak düşecektir. Batılı araştırmacıların ve onların İslâm dünyasındaki yerli yapım mikrofonlarının düştüğü bir diğer hata da, ‘din’ deyince sadece Hristiyanlığı anlayıp, ‘dinî yaşantısı olan insanlar’ ve ‘din merkezli hayat1 denince akıllarına kiliselerle manastırların ve birinci dereceden ruhbanların gelmesidir. Batı kaynaklı bu ‘seküler’ anlayıştır ki, İslâm’ı da aynı çerçevede değerlendirmeğe ve hayatın ‘kilise-manastır’ dışı yanlarını dinden ayrı tutmaya sevketmiştir. Ayrıca, Birinci Dalga toplumlarında, dinî yaşantısı sağlam olanların ön plâna çıkması, dine saygı kadar, dinin insana kazandırdığı cihanşümûl faziletlerin de insanlar nezdinde ister istemez kabûl görmesinin neticesidir.

İKİNCİ DALGA- SANAYİ TOPLUMU
Toffler’in, başlangıç tarihi olarak sanayi inkılâbını verdiği sanayi toplumu, dünkü toplumla yarının toplumu arasında bir ara kesittir ve bir an önce aşılması gereken bir anafordur.

Sanayi toplumunda hedef, tamamen dünya hayatıdır. Bilim, materyalist ağırlıklı olup, hikmetten mahrum ve ‘indirgemeci-parçalı’ bir anlayışa dayalıdır; dolayısıyla, sayısı gittikçe artan uzmanlıklar, bu bilim anlayışının tabiî bir ürünüdür. Bu anlayışta mutlak ve sabit doğrulara yer yoktur; bunun yerini izâfî ve çok sayıda doğru almıştır. Tabiat, her türlü kudsiyetten uzak, tüketilecek ve sömürülecek bir meta’dır. Dolayısıyla, sorumsuzca yapılan bu tüketimin insanın başına, çevre kirliliği gibi mühim felâketler açması, bir bakıma kaçınılmazdır. Değişim, hızlı ve tek yönlüdür; zaman, dairevî olmaktan çok, tek yönlü ve standart ölçü birimleriyle bölünmüş düz bir çizgi şeklinde telâkki edilmektedir. Hayata ve hâdiselere bakışta mekanistik sebeplilik esas alındığından, tabiat ötesi ve insanüstü bir hakikat, otorite ve düzenleyicinin varlığına ihtiyaç duyulmamaktadır. Bu sebepledir ki, ‘determinizm’ prensibiyle hâdiselerin kontrol edilip, yönlendirilebileceğine inanılmaktadır. Piyasa ve paranın hâkim olduğu ekonomik sistemde, uzmanlaşmak realitesi, emeği ve işgücünü pahalı kılmaktadır. Üretici-tüketici ayrımı keskin olup, tüketim için ve ihtiyaca yönelik üretim değil, alış-veriş için mümkün olduğu kadar çok üretim anlayışı hâkimdir. İdarî yapıda demokrasi esasmış gibi takdim edilse de, para ve servet, gerçek güç kaynağıdır. İnsanlar arası münasebetlerin sıcaklığını yitirdiği, ailevî ve içtimâî bağların alabildiğine zayıfladığı bu sistemde, ferdiyetçilik ön plâna çıkmıştır. Ve buna rağmen fert, alabildiğine zayıftır, güçsüzdür; ve dernek, parti, sendika gibi kuruluşlarda güç aramaktadır; ayrıca, yalnızlık duygusu oldukça karakteristik bir hâl almıştır. Teknokratlar daima ön plânda görünmektedir. Ağır bir bürokrasi hâkimdir. Madde ile ma’nâ arasındaki denge madde lehine, ruh ile beden arasındaki denge de beden lehine bozulmuştur. Hayat, din ve fazilet merkezli olmaktan çıkmış, ekonomi merkezli bir yörüngeye oturmuştur. Bilim ve teknolojide meydana gelen ani patlamalar neticesinde insanlar, dine sırt çevirmişlerdir.

Sanayi toplumunda işleri yönetenler, piyasayı ve bürokrasiyi ellerinde tutanlardır. Plânları yapan, ölçüleri koyan, gerekli belgeleri ve izinleri veren veya vermeyen, hep onlardır. Üretim, dağıtım, ulaştırma ve haberleşme onların elindedir. Kısacası, toplumun bölük pörçük olmuş parçalarını bir araya getiren piyasa ve bürokrasi tekeli, neticede ortaya büyük ve güçlü devletin çıkmasının da sebebidir. Sanayi ve devlet mekanizması içinde, bilimde, millî savunmada ve üretim çarkında hiyerarşik bir düzen içinde teşkilâtlanmış bulunan bu piyasa ve bürokrasi tekeli, içtimaî, kültürel, siyasî ve iktisadî kontrolü elinde tutmaktadır. İkinci dalga toplumlarının fabrikalara, fosil kaynaklı yakıta, çekirdek aileye olduğu kadar, bu bütünleştirici yapıya ve iktidar teknisyenlerine de ihtiyacı vardır.

İkinci dalga, miktara dökemediği her şeyi küçümseyen ya da görmezlikten gelen, çoğunlukla kurallara sıkı sıkıya uymayı öven, hayal gücünü kullanmayı cezalandıran, insanları aşırı derecede basit, protoplazma birimlerine indirgeyen ve her problemi mühendis kafasıyla incelemeğe çalışan bir sanayi kafası ortaya çıkarmıştır. İnsanlık tarihi içinde sadece üç yüz yılı kapsayan bu ara dönem, merkez bankalarıyla, borsasıyla, dünya ticaretiyle, bürokratik plânlamacılarıyla, her şeyi miktara döken ve ona göre hesap eden zihniyetiyle, kendine has iş ahlâkıyla, maddeci eğilimleriyle, başarıyı ölçmedeki titizliğiyle ve muhasebe mekanizmasıyla, insan için kendine has bir hapishane kurmuştur. İnsan, bu hapishanede kendisini düz bir zaman çizgisi üzerinde ölüme doğru giden yalnız bir varlık olarak telâkki etmekte ve herkesten ayrı bir ferd olarak, aynı değerleri, aynı zevkleri ve aynı ilgileri paylaşan bir dost bulamamanın ızdırabı içinde tek başınalığını yaşamaktadır.

Sanayi toplumunun en tesirli silahı olan enformasyon bombası, hızlı değişime paralel, imaj patlamaları ve haberleşme vasıtalarının sonu gelmez hücumlarıyla zihinleri, temelde bir şey bilmez, fakat satıhta çok şey bilir birer alıcı durumuna düşürmüştür. Gazete, dergi, radyo ve televizyon, kitlelerin en mühim bilgi kaynağıdır. İmaj geliştirme sürecinin hızlanması, imajların da kısa süreli olmasına yol açmakta, neticede zihinlerde sabit ve geçerli doğrular ve ölçüler kalmamaktadır. Her gün bir sürü bilimsel ve psikolojik hipotez çöp sepetini boylamakta, ideolojiler çökmekte ve ünlü kişiler çok geçmeden unutulup gitmektedir. Bu arada, birbiriyle çelişen siyasî ve ahlâkî sloganlar da, kitlelerin kafasını kemirip durmaktadır.

Sanayi toplumunun bütün vidalarından artık SOS sinyalleri gelmektedir. Yeryüzünün biyosferi, yani canlı tabakası, tamiri mümkün görünmeyen bir hasara maruzdur. Sular zehirlenmiş, canlılar yok olmakta, hava kirliliği had safhaya varmış bulunmaktadır. Ucuz enerji ve hammadde giderek yok olmaktadır. Sosyal yardım sistemleri, eğitim sistemleri, şehir yönetimi, beynelmilel finans sistemleri, bürokrasi ve idarî mekanizmalar, çöküşün eşiğindedir.

Geleceğin Toplumu ve RNK

Evet, acz de aşk gibi, belki ondan daha emniyetli bir yoldur ki, kulluk vasıtasıyla insanı Allah tarafından sevilme makamına kadar götürür.

Fakr, insanı Cenâbı Hakk’ın Rahman ismine ulaştırır.

Şefkat, aşk gibi, belki daha keskin ve daha geniş bir yoldur ki, insanı Rahîm ismine kavuşturur.

Tefekkür de aşk gibi, hatta daha zengin, daha parlak, daha geniş bir yoldur ki, insanı Allah’ın Hakîm ismine götürür.

Bu yol, “tariki hafi” denilen ve sessiz zikir yapılan, işe nefisle mücadeleden başlanan tarikatlar gibi on adımdan değil, “tariki cehriye” denilen ve yüksek sesle zikir yapılan, işe tabiat putunu kırmakla başlanan tarikatlar gibi nefsin yedi mertebesine atılan adımlardan da değil; sadece dört mertebeden ibarettir. Tarikattan ziyade hakikattir, şeriattır. Yanlış anlaşılmasın, aczini, fakrını ve kusurunu Cenâbı Hak karşısında görmek demektir, yoksa insanlara göstermek değildir.

Şu kısa yolun esası, sünnete uymak, farzları işlemek ve büyük günahları terk etmektir. Bilhassa namazı tâdil-i erkânla  kılmak ve ardından tesbihatı yapmaktır.

Birinci mertebeye  فَلاَ تُزَكُّوا أَنْفُسَكُمْ

(Öyleyse nefislerinizi temize çıkarmayın, kendinizi hatasız görmeyin.-Necm suresi, 53/32) ayeti işaret ediyor.

İkinci mertebeye  وَلاَ تَكُونُوا كَالَّذِينَ نَسُوا اللهَ فَأَنْسَاهُمْ أَنْفُسَهُمْ

(Allah’ı unutup da Allah’ın da kendilerine, kendilerini unutturduğu kimseler gibi olmayın! -Haşir suresi, 59/19)

üçüncü mertebeye  مَا أَصَابَكَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللهِ وَمَا أَصَابَكَ مِنْ سَيِّئَةٍ فَمِنْ نَفْسِكَ ayeti,

(Sana gelen her iyilik Allah’tandır. Başına gelen her fenalık ise nefsindendir. -Nisa suresi, 4/79)

dördüncü mertebeye ise  هُوَ كُلُّ شَيْءٍ هَالِكٌ إِلاَّ وَجْهَهُ

(O’nun Vechi (Zatı ve rızası) dışnda her şey yok olup gitmeye mahkumdur. -Kasas suresi, 28/88)

ayeti işaret ediyor.

Bu dört mertebenin kısaca izahı şudur:

Birinci mertebede:

فَلاَ تُزَكُّوا أَنْفُسَكُمْ ayetinin işaret ettiği gibi, nefsi temize çıkarmamak… Çünkü insan, yaradılışı gereği nefsini sever. Hatta önce ve bizzat, yalnız onu sever, her şeyi nefsine feda eder. Nefsini ibadete lâyıkmış gibi metheder, ayıplardan uzak görüp temize çıkarır. Elden geldiğince kusurları kendine yakıştırmaz ve kabul etmez. Nefsini taparcasına, şiddetle savunur. Hatta fıtratına yerleştirilmiş, Hakiki Mabud’u hamd ve teşbih etmesi için kendisine verilmiş donanım ve kabiliyetleri nefsi için kullanarak  مَنِ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ  “(Baksana) §U kendi heva ve heveslerini ilah edinen kimseye! -Furkan suresi,

25/43; Casiye suresi, 45/23)

ayetinin tehdidine muhatap olur. Sadece kendini görür, kendine güvenir, kendini beğenir.

İşte bu mertebede nefsin asıl temizliği, onu temize çıkarmamaktır.

İkinci mertebede:

وَلاَ تَكُونُوا كَالَّذِينَ نَسُوا اللهَ فَأَنْسَاهُمْ أَنْفُسَهُمْ ayetinin ders verdiği gibi, insan kendini unutmuş, kendinden haberi yok. Ölümü bile başkasına yakıştırır. Fâniliği ve yokluğu görse üstüne alınmaz. Zahmet ve hizmet sırasında nefsini unutmak, ücret alma ve lezzetlerden istifade etme vaktinde ise kendini düşünmek, şiddetle savunmak ve çok mühim görmek nefsi emmarenin gereğidir.

Nefsin bu makamdaki temizliği, arınması, terbiyesi şu halin zıddıy la mümkündür. Yani, nefsi haz ve ihtiraslarda unutmak, ölümde ve hizmette ise düşünmek…

Üçüncü mertebede:

مَا أَصَابَكَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللهِ وَمَا أَصَابَكَ مِنْ سَيِّئَةٍ فَمِنْ نَفْسِكَ

ayetinin ders verdiği gibi, nefis tabiatı gereği, iyiliği daima kendinden bilip övünür ve kibre girer. Bu mertebede insan, nefsinde yalnız kusuru, noksanlığı, aczi ve fakrı görüp bütün güzelliklerin ve faziletlerin kendisine Fâtır-ı Zülcelâl tarafından ihsan edilmiş nimetler olduğunu anlar; övünmek yerine şükreder, kendini beğenmek yerine hamd eder.

Şu mertebede nefsin temizliği,  قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاهَا

(Nefsini maddi ve manevi kirlerden arındıran, kurtuluşa erer.- Şems suresi, 91/9)

sırrıyla, kemâlini kusurda, kudretini aczde, zenginliği fakrda bilmektir.

Dördüncü mertebede:

هُوَ كُلُّ شَيْءٍ هَالِكٌ إِلاَّ وَجْهَهُ ayetinin ders verdiği gibi, nefis kendini serbest, tek başına ve bizzat mevcut bilir. O sebeple bir tür rubûbiyet dava eder, Mabud’una karşı düşmanca bir isyan içine girer.

İşte nefis, şu hakikati anlamakla bu halden kurtulur:

Her şey, nefsinde mânâyı ismiyle, yani kendisine bakan yönüyle fânidir, kayıptır, sonradan olmadır, ölüdür. Fakat mânâyı harfiyle, yani Sanatkârına, Yaratıcısına bakan yönüyle, Sani-i Zülcelâl’in isimlerine ayna olması ve vazifesi itibarı ile şahittir, gözle görülür, vücuda getiricidir, mevcuttur.

Bu makamda nefsin temizliği şöyledir: Varlıkta yokluk, yoklukta varlık bulur. Yani kendini varlığının sahibi bilse, kendine kıymet verse kâinat kadar büyük bir yokluk karanlığı içinde kalır. Kendi varlığına güvenip Hakiki Yaratıcı’yı unutsa, ateş böceği gibi kendi şahsî, zayıf ışığıyla sonsuz yokluk karanlıklarında ve ayrılıklar içinde boğulur. Fakat benliğini ve gururu bırakıp bizzat nefsinin hiç olduğunu ve aslında Hakiki Yaratıcı’nın bir tecelli aynası bulunduğunu görse bütün mevcudatı ve sonsuz bir varlığı kazanır. Zira bütün varlıkların, isimlerinin cilvelerine mazhar olduğu Vâcibü’lVücud Zât’ı bulan, her şeyi bulmuştur.

HÂTİME

Şu acz, fakr, şefkat ve tefekkür yolundaki dört mertebenin izahı, hakikatin ilmine, şeriatın hakikatine, Kur’an’ın hikmetine dair yirmi altı adet Söz’de yapılmıştır. Burada yalnız bir iki noktaya kısaca işaret edeceğiz.

Evet, bu yol daha kısadır, çünkü dört mertebedir. Acz yolunun yolcusu, elini nefisten çekse doğrudan doğruya Kadîri Zülcelâl’e yönelir. Halbuki en keskin yol olan aşkın yolcusu, nefisten elini çeker, mecazî bir sevgiliye yapışır. Ancak onun yokluğunu gördükten sonra Hakiki Sevgili’ye gider.

Hem bu yol daha emniyetlidir. Çünkü bu yolda nefsin hakka aykırı, mübalağalı, yalan iddiaları bulunmaz. İnsan, nefsinde acz, fakr ve kusurdan başka bir şey bulamaz ki haddini aşsın.

Hem bu yol çok daha umumidir, geniş bir caddedir. Çünkü bu yolun yolcusu, vahdeti vücûd meşrebindekiler gibi, daimî huzuru kazanmak için kâinatı yokluğa mahkûm zannedip   “LA MEVCUDA İLLA HU” hükmüne varmaya veyahut vahdeti şuhûd ehli gibi, daimî huzur için kâinatı mutlak bir unutuş perdesinde hapse mahkûm kabul edip “LA MEŞHUDA İLLA HU” demeye mecbur olmuyor.

Belki Kur’an onu ebedî yokluktan ve hapisten açıkça bağışladığı için bu yolun yolcusu da varlıkları kendileri hesabına hizmetten azlederek Fâtır-ı Zülcelâl hesabına kullanıyor. Her şeyi Cenâbı Hakk’ın güzel isimlerinin tecellilerine mazhar ve onların aynası olmakla vazifeli görüyor. Varlıklara mânâyı harfî ile, yani Yaratıcılarını gösteren yüzlerine bakıp mutlak gafletten kurtularak daima O’nun huzurunda olma şuurunu kazanıyor. Her şeyde Cenâbı Hakk’a bir yol buluyor.

Kısacası, varlıklara kendileri hesabına, yani mânâyı ismî ile bakmıyor.

Said-i Nursi, Ufuk Yayınları, Risale-i Nur Külliyatından ”Sözler” adlı eserden alınmıştır.

İzahı, Otuz İkinci Sözün Üçüncü Mevkıfı’nın başındadır.

Allah, ilim ve kudretiyle her şeyden büyüktür!

Zira O, öyle bir Kadir, Mukaddir, Alîm, Hakîm, Musavvir, Kerim, Latif, Müzeyyin, Mün’im, Vedûd, Mütearrif, Rahman, Rahîm, Mütehannin, Sonsuz Celâl ve Kemâl Sahibi bir Cemîl ve Ezelî bir Nakkâş’tır ki, bu kâinatın sayfaları ve tabakalarıyla, küll-cüz olarak, külliyet-cüziyet ve varlık-bekâ itibarıyla hakikati:

° O’nun kaza ve kader kaleminin ilim ve hikmetle tanzim ve takdir ettiği çizgileri,

° ilim ve hikmet pergelinin sanat ve tasvir ile nakışları,

° sanat ve tasvirinin, mucizeler saçan bembeyaz elinin lütuf ve keremle aydınlatıp süslemeleri,

° sonsuz rahmet ve nimetle kendini tanıtmasının ve sevdirmesinin, lütuf ve kereminin, güzelliğinin çiçekleri,

° merhamet ve şefkatinin, nimet ve rahmetinin kaynağından son derece güzel ve mükemmel bir şekilde taşan meyveleri,

° varlıkların, günlerin ve senelerin hızla akmasına rağmen nimet vermenin devam etmesinin, mevsimlerin, asırların ve devirlerin peş peşe geçmesine rağmen Cemâl’in tecellilerinin sürmesinin, mazharların değişkenliğinin ve aynaların fâniliğinin şehadetiyle daimî bir kemâl ve sonsuz bir güzelliğin parıltıları olduğunu gösterir.

Evet, aynaların fâniliği ve varlıkların gelip geçiciliği ile beraber tecellilerin ve feyizlerin devam etmesi, her şeyden daha açık, daha belirgin bir şekilde, onlarda görünen güzelliğin ve göz alıcı mükemmelliğin kendilerine ait olmadığına; apaçık bir dille ve en belirgin delille o tecellilerin, bir Vâcibü’l-Vücûd’un, bir Bâkî-i Vedûd’un mutlak güzelliği ve sürekli yenilenen ihsanları olduğuna işaret eder.

Dördüncü Mertebe

Allah, yüceler yücesidir! Allah büyüktür!

Zira O öyle Ezelî bir Adi, Adil, Hakem, Hâkim, Hakîm’dir ki, şu kâinat ağacının gövdesini, meşiet  ve hikmetinin asılları ile altı günde ortaya çıkarmış; onu kaza ve kaderinin düsturlarıyla detaylı hale getirmiş; âdet ve sünnetinin kanunlarıyla düzene koymuş; inayet ve rahmetinin prensipleriyle süslemiş; eserlerinin intizamı, yarattıklarının süslenmeleri, birbirine benzemeleri, birbiriyle uyum içinde bulunmaları, birbirinin ihtiyaçlarına cevap vermeleri, yardımına koşmaları, sarmaş dolaş olmaları ve her şeyde kaderin takdiri ile, kendileri için belirlenen kabiliyetleri ölçüsünde; bilerek, kusursuz ve sağlam yapılmalarının şehadetiyle, isim ve sıfatlarının cilveleriyle bütün bir varlığın çehresine nurlar serpmiştir.

Varlığın düzenlenmesinde

°              her tarafı kuşatmış hikmet…

°              süslenmelerindeki tam inayet…

°              lütuflara ermelerindeki engin rahmet…

°              terbiye edilmelerindeki hepsini kuşatan iaşe ve rızıklar…

°              Yaratıcısının Zât’ına ait şe’nlerine ayna olan harikulâde sanatlı hayat…

°              güzelliklerle bezenmesindeki iradeyle ortaya çıkan güzellikler…

°              varlıkların geçip gitmesiyle beraber onlarda yansıyan güzelliğin tecellisinin devamı…

°              Mâbudlarına karşı kalblerindeki sadık aşk…

°              kutsal bir çekime (cezbeye) doğru kendilerini salıvermeleri…

°              bütün mükemmel insanların, Yaratıcılarının bir olduğunda itti¬fak etmeleri…

°              parçalarında faydaların gözetildiği tasarruflar…

°              bitkilerdeki hikmetli düzenleme ve idare…

°              hayvanlardaki cömertçe beslenme, görülüp gözetilme…

°              temel unsurlarının değişmesine rağmen devam eden mükem¬mel düzen…

°              her şeyi kuşatan intizamla beraber büyük büyük gayeler…

°              son derece güzel ve mükemmel bir sanata sahip olmalarına rağ-men zamana ve maddeye ihtiyaç duyulmadan aniden meyda¬na gelmeleri…

°              her şey olabilme ihtimaline rağmen hikmetlice kendileri olmaları, elleri en küçük isteklerine bile yetişemediği halde pek çok ve türlü türlü ihtiyaçlarının umulmadık şekilde ve beklenmedik bir tarzda, en uygun zamanda karşılanması…

°              zayıflığın madenindeki mutlak kuvvet…

°              acz kaynağındaki mutlak kudret…

°              hayata elverişsizliklerine rağmen onlarda görünen hayat…

°              hiçbir şey bilmemelerine rağmen kendilerinde şahit olunan kuşatıcı şuur…

°              kendisi hiç değişmeyip her şeyi değiştiren bir Zât’ı gerektiren değişikliklerdeki mükemmel düzen…

°              aynı merkez etrafındaki iç içe daireler gibi teşbihlerinin aynı olması…

°              kabiliyetlerinin, yaradılıştan gelen ihtiyaçlarının ve çaresizliklerinin diliyle yaptıkları üç çeşit duanın kabulü…

°              ibadetleriyle mazhar oldukları münâcâtlar, müşahedeler ve feyizler…

°              her “iki kaderlerindeki intizam…

°              Yüce Yaratıcıyı zikretmekle itminana ermeleri,

°              Sâni’in onları yaratmaktaki maksadının gerçekleşmesi, kendi mükemmelliklerinin ortaya çıkması ve başlangıçları ile sonuçlarını birleştiren bağın ibadet olması…

Ve daha bunun gibi her türlü hal ve keyfiyetleri, bütün bunların Hakîm bir Müdebbir’in idaresiyle, Ehad, Samed, Kerîm bir Mürebbî’nin terbiyesiyle olduğuna şehadet eder. Hepsi de bir tek Seyyid’in hizmetçileridir ve bir tek Mutasarrıfın tasarrufu altındadır. Ve bütününün kaynağı da, varlıklarının her sayfasındaki mektuplarının her birinin üzerinde pek çok birlik mührü görünen Bir Zât’ın kudretidir.

Bütün eşya, LA İLAHE İLLA HU deyip kâinatın o büyük zikir halkasında beraberce zikrediyor.

Ufuk Yayınları, Lem’alar, 29. Lem’a, Bediüzzaman Said Nursi

Ve yine öğrendik ki Risâleler herkese ulaştırılmalı, herkesin dünyasında yerini almalı, her gönülde mayalanmalı ve topyekûn insanlığın kemâli adına hedeflenen vazifesini icra etmelidir. Yeniden basılan her Risâle adına duyduğumuz sevinç bunun için; her yeni dile çevrilişine şahit oldukça gönlümüzde hâsıl olan sürur da bunun içindir. Seminerler, sempozyumlarla ümitlerimiz coştu, makale ve kitap ölçüsündeki her çalışmayla ayrı bir heyecan duyduk.

Her insan bir âlem olduğuna göre herkese onları ulaştıracak bir yol bulunmalı ve yeryüzünde nasipsiz kimse bırakılmamalıydı. Aynı zamanda bu, hem Rabbimizin hem de Efendimiz’in bizlerden bir talebiydi.

Meseleye daha geniş bir zaviyeden baktığımızda Kur’ân’ın farklı kıraatlerle iniş keyfiyeti, Peygamber Efendimiz’in farklı insanlara muhatap olurken kullandığı üslubun esnekliği ve sonradan oluşan farklı mezheplerin varlığı, yeryüzünün bütününe hitap etme hedefi olan bir dinin evrensel yüzünü ifade etmektedir. Burada, her kavme kendi lisanını konuşan bir peygamberin gönderildiğinin ifade edilmiş olması da ayrıca manidardır. Hepimiz biliyoruz ki bizler, “yüsr” eksenli bir dinle muhatabız!

Hemen ifade edelim ki Lem’alar’la başlayan sürecin hedefi de bundan başkası değildir!

Bu çalışmaya başlarken şu noktalar mesnedimiz oldu:

1. Dünden bu güne Allah’ın kelamı Kur’ân-ı Kerîm yüzlerce dile tercüme edilmekte, hatta bazen hem memleketimizde hem de dünyanın değişik dillerinde Arapça aslından tecrid edilerek sadece meal olarak basılmaktadır. Bilhassa İşârâtü’l-İ’câz ve 25. Söz gibi eserleri nazara aldığımızda ve Üstad Hazretleri’nin farklı yerlerdeki net beyanlarına baktığımızda meâlin Kur’ân’ın maksadını yansıtmadığı, yansıtamayacağı açıktır. Buna rağmen, bizim yaptığımız işe tepki gösterenlerden ne dün ne de bugün Allah kelamı adına yapılanları durdurma çağrısında bulunan bir beyan duymadık. Halbuki mealin, Kur’ân’ın maksadını anlatmadaki yetersizliği ve meal adına yapılan yanlışlıklar değişik makale ve kitapların konusu oldu, olmaya da devam edecek. Demek ki buradaki hasenât, seyyiâtın önünde ve “maslahat” da bunu gerektiriyor.

2. Resûlullah’ın (sallallahü aleyhi ve sellem) mübarek beyanları için de aynı durum söz konusu.

3. Bugüne kadar yapılan Risâle-i Nûr’u tercüme faaliyetlerini hemen herkes takdir ve teşvik etti. Bunu bizler de gördük, görüyoruz ve aynı teşviği cirmimiz nispetinde bizler de yapıyor, yapılan tercümeleri de ulaştırabildiğimiz kadar geniş daireye taşımayı vazife biliyoruz. Ancak şunu da biliyoruz ki hiçbir metin başka bir dile aynı muhteva, aynı ağırlık ve aynı vurgularla tercüme edilemez. Hususan dünyalarında bizim dünyamızın zenginliği bulunmayan, dini anlatma adına henüz literatürün gün yüzüne çıkmadığı ve kavramların netleşmediği dillere tercümelerde Risâlelerin muhtevasından nelerin kaybolduğunu hepimiz görüyoruz. Demek, “mâ lâ yüdrakü küllühû, lâ yutrakü küllüh!” kaidesince burada da bir “maslahat” var ki buna rağmen teşvik görüyor, meseleye hüsn-ü zanla bakılıyor.

4. Risâle-i Nûrlar’dan istifade etmiş ve bugün bu tecrübelerini insanlarla paylaşan hemen herkes, onları başkalarına okurken kelimelerin anlamlarını söyleyip belli başlı izahlarda bulunuyor, böylelikle onların daha iyi anlaşılmasına vesile oluyor.

5. Ayrıca Üstâd zamanında yazılanın üzerinde tasarrufta bulunup değişiklik yapma işi, bizim gayretlerimiz neticesinde ortaya çıkan ürünle de başlamış değil; başta Bediüzzaman Hazretleri’nin bizzat kendisinin bu işi yaptığı; yeni nesillerin anlamakta zorlanacağını hesaba katıp bazı kelimeleri değiştirdiği ve değiştirilebileceğini ifade ettiği herkesin malumudur.

6. Üstadımız zamanında tercümesi yapılarak okunan ve bizzat O’nun hüsn-ü kabulüne mazhar olan İşârâtü’l-İ’câz, Mesnevi-i Nûriye ve Tarihçe-i Hayat gibi temel eserler, bazıları yeniden tercüme edilerek bazıları ise mufassal hale getirilerek bugünkü nesillere sunulmuş, o gün yayınlanmayan bazı eserler bugün hayat bulmuştu. Ortada yeni bir durum vardı; sadece o dönemde atlanıp tercümesi yapılmayan yerler değil, o gün tercüme edilerek günümüze kadar okunan metinler de yeniden elden geçmiş ve tercümeyi yapan insanın beyanlarıyla yeni kalıplara ifrağ edilmişti. Demek ki yapılabiliyordu ve bundan sonra da yapılabilecekti. Kısmen veya tamamen yapılan sadeleştirme örnekleri de bugüne kadar vücud bulmuş, onu tercih edenlere bir alternatif olarak neşredilmiştir.

7. Bugün birçok yayınevi, Risâlelerin anlaşılabilmesi için metnin altına kelimeleri vermekte, Üstâd zamanında olmayan ilavelerle metnin anlaşılmasını kolaylaştıracak adımlar atmaktadır. İşin bidayetinde bunlara da tepki söz konusu olsa da şu an kimse bunun üzerine herhangi bir beyanda bulunmuyor; bilakis her geçen gün başka bir yenilik devreye girerek Risâleler daha geniş kitlelere ulaştırılmak isteniyor.

8. Üstelik farklı şekil ve mahiyette ortaya konulan sadeleştirme örnekleri de yeni değildir; okurun elinde ve istifade edilebilen başka örnekler de vardır.

9. Ayrıca maksadını sınırlı kelimelerle ifade eden,  mevcut halleriyle gündelik metinleri bile okumakta zorlanan yeni bir nesille karşı karşıya olduğumuz da bir hakikat. Buna ilave olarak dilimizi öğrenmek için ülkemize gelen, bir yandan lise veya üniversite seviyesinde eğitimini devam ettirirken diğer yandan da Türkçe’yi de öğrenmeye çalışan binlerce talebe olduğu gibi aynı zamanda yurt dışında açılan kültür merkezleri, dil kursları ve Türk okullarında dilimizi öğrenen yüz binlerce insanın varlığı görmezden gelinemez. Dilimizi öğrenen her insana, yeni öğrenmeye başladıkları bu dilin lisanıyla Risâleleri okutmanın, hem dilin kavranmasında hem de okunan eserlerin muhtevası yönüyle çok yönlü katkısının olacağı da açıktır. Öte yandan bilhassa yurt dışında Türkçe öğrenen binlerce talebenin taleplerine cevap vermenin ve bilhassa Almanya gibi ülkelerde yaşayan, ancak üzülerek belirtmek gerekirse anne ve babasının diline bile yabancılaşarak büyüyen yeni nesillere Risâle-i Nûrları taşımanın bizim için birer vazife olduğunun da şuurundayız.

Dinden sonra dile hizmet, bizim için de en önemli mesele. Bu anlamda Risâle-i Nurların memleketimizde edâ ettiği misyon, bütün takdirlerin üzerindedir. Ancak bugüne kadar kimse, “Risâle-i Nûr okumak isteyen Türkçe öğrensin!” demedi, diyemezdi. Bu da bir yoldu; ancak tercih edilmedi ve teklif-i mâlâyutâk yerine insanların anlayacağı ortamlara onları taşıma yoluna gidildi. Onun için dünyada bir hüsn-ü kabul oldu ve dünden farklı olarak büyük kitleler bugün onu okuyor ve inşaallah bundan sonra da okuyacaklar.

Yaptığımız işe gelince; adına sadeleştirme denilse de bu işi yaparken Risâle-i Nûrların ruhunu zedelemediğimiz, asil duruşunu hırpalamadığımız kanaatindeyiz; çok onurlu, kavramlarla oynamadan, aynı manayı intikali esas alan ve yerinde bir sunum yaptığımızı düşünüyoruz.

     Sadeleştirme kapsamında yapılanları, büyüklerimizin Risâle derslerinde fiilen yapageldikleri îzah geleneğini kitabın sayfalarına taşımaktan ibaret bir gayret olarak görüyoruz.

Bu vesileyle Risâleleri, toplumun farklı kesimlerine de ulaştırdığımızı görmenin sevincini yaşıyoruz. Zaten bizim, Nûrların maksadına hizmetin ötesinde bir niyetimiz yok, olamaz!

“Hatamız, eksiğimiz yok; en güzelini yaptık!” demiyoruz. Ancak diğer dillere çevirilirken yaşanan anlam kayması ve mana kayıplarının burada en asgari şartlarda kaldığını, bunun için azamî titizlik gösterdiğimizi düşünüyoruz.

Şunu betahsis ifade etmek isteriz ki yaptığımız işin, Risâle-i Nûrların alternatifi olduğunu asla düşünmedik, düşünemeyiz. Her birimiz onu yine aslî halinden okuyoruz ve okumaya da devam edeceğiz.

Bu güne kadar, sadeleştirme olarak kabul edilen çalışmanın yapıldığı yüzbinlerce Risâle-i Nur eseri satıldı. Bunları bizim yakınlarımız, düne kadar Risâleleri asıl metinlerinden okuyan insanlar almadı; sanıyoruz yapılan işe tepki gösterenlerin yakınlarında da aynı durum sözkonusudur. Bize göre bu, hedeflenenin tahakkuku anlamına geliyor. Neticesi Risâle-i Nûr’a uzanacak bir kapı aralanmıştır ve yarın itibariyle bu kapıdan giren insanların, büyük çoğunlukla Risâlelerin aslî hüviyetiyle tanışacaklarını ve onu kendine has literatürüyle okuyacaklarını düşünüyoruz.

Risâle-i Nur’a hizmeti hayatına gaye edinmiş bazı büyüklerimizin, bu yeni hizmetimizi reaksiyoner bir tavırla karşılamalarını, mesleklerinin muhabbeti olarak görüyor ve makul de karşılıyoruz. Risâlelerin latin harfleriyle basılma sürecinde de aynı tepkilerin olduğunu biliyoruz. Hatta o günlerde şayet Üstâd yaşıyor olmasaydı, Risâleleri okuyabilmek için bugünkü nesillerin Osmanlıca öğrenmek zorunda kalacakları da bir hakikat! Ne var ki bugün onların latin harfleriyle basılıp basılmamasını kimse konuşup tartışmıyor!

Öte yandan her yeniye tepki, bir manada insanın doğasında var; başta peygamberler tarihi olmak üzere tarih, bunun en çarpıcı örnekleriyle doludur. Benzeri örnekleri yakın tarihimiz itibariyle de çok yaşadık; gündeme gelen her yeniliğe karşı çıkanların, şiddetle karşı çıktıkları aynı konunun bir müddet sonra hararetli savunucuları haline geldiklerine tarih de şahittir!

Yine tarih şahittir ki kitleleri iyi okuyup taleplerine cevap vermekte gecikmeyen, söylemlerini yenileyip onların ülfete kurban gitmesine müsaade etmeyen ve “muhabbet” diyerek üzerine kapanıp onu başkalarından esirgemeyen, mevhum korkularıyla “hayr-ı kesir”in önünde kalın duvarlar oluşturmayan; bilakis kurduğu manevi sofrasına herkesi davet etmede her geçen gün yenilikler üreten düşünceler hep açılım meydana getirmiş, büyük kitleler nezdinde onların sesleri yankı bulmuş ve gönüllerde yer edinenler de hep onlar olagelmişlerdir. Şayet ilk etapta karşılaşılan tepkilere hüküm bina edilmiş olsaydı, insanlığa mâlolan bunca hizmet de o düşüncelerin darlığına kurban gitmiş olurdu! Ayrıca dün güçlü birer ses halinde varlık sahnesinde yerini aldığı halde müntesiplerinin muhabbet görünümlü cenderesinde ademe mahkum edilen nice güçlü temsiller vardır ki bugün onların varlığından bahsedilemez!

Öyleyse atılan adımların semeresini beklemek ve hükmü onun üzerine inşâ etmek, işin en doğrusu! Efendimiz’in irtihali sonrasında kendini kaybeden Hazreti Ömer’in haykırışı muhabbet; Hazreti Ebû Bekir’in duruşu ise hakikat kaynaklıydı. Ne var ki ümmet, Hazreti Ebû Bekir’in duruşunda ittifak etmiştir! Resûlullah’ın hayatında, taviz gibi görünen adımların yeri azımsanmayacak kadar çoktur ve muhataplarının bütününe O’nu ulaştıran en büyük âmiller de bunlar olmuştur. Sadece Hudeybiye, bunun onlarca misaline sahne olmuştur! O günkü tavırlarının muhasebesini yapıp ömür boyu unutmayan Hazreti Ömer’in bizim için mesajı izahtan varestedir.

Bu vesileyle yapılan çalışmalar karşısında takdirlerini ulaştıran bütün dostlarımıza bir kez daha teşekkür eder, mesleğinin muhabbetiyle reaksiyoner tavırda bulunan büyüklerimizden de nazar-ı müsamaha beklediğimizi ifade ile hürmetlerimizi arz ederiz.

Ufuk Yayınları