Kur’ân-ı Kerim esas yurt olan ahireti sıkça ele alır, bütün âyetlerin üçte biri öldükten sonra dirilmeyle, âhiret ve oradaki ödül ve cezayla ilgilidir.

“Allah’ın emir ve kazası (izni) olmadıkça hiçbir kimseye ölmek yoktur. O (ölüm), belli bir süreye/ecele göre yazılmıştır. Her kim, dünya nimetini isterse, kendisine ondan veririz; kim de âhiret sevabını isterse ona da bundan veririz. Biz, şükredenleri mükâfatlandıracağız.” (Âl-i İmrân, 145)

“Her nefis/can ölümü tadacaktır. Sonunda Bize döndürüleceksiniz.” (Ankebût, 57)

gibi ayetlerle ve;

“Lezzetleri yok eden ölümü çok anın.” (Tirmizî)

“Ölüyü (mezara kadar) üç şey takip eder: Ailesi, malı ve ameli. Bunlardan ikisi geri döner, biri bâki kalır: Ailesi ve malı geri döner, ameli kendisiyle bâki kalır.” (Buhârî)

hadis-i şeriflerle, insanın sürekli ötelere hazırlık halinde olması hedeflenir.

Şehirlerde insan, hayvan ve nebatat ile dopdolu canlı organizmalardır. Bu durumu en iyi yansıtan Osmanlı şehirleri cami ve hazirelerindeki kabristanlar ile meşhurdur. Ayrıca şehir mezarları dışarıda değil ibret alınacak şekilde merkeze dahildir.

İstanbul Fatih Camii’ni ele alalım;  İstanbul’daki selâtin camii hazirelerinin en önemlilerinden biri olan Fatih Camii’nin haziresi de (mezarlığı) 425 mezar taşı var. Kitabeleri ile mezar taşları, mimarî ve sanatsal yönünü ortaya koyduğu gibi yazılarıyla, işlemeleriyle ve taşıdıkları sembollerle birer kültür hazinesi konumunda.

Ayrıca tarihe malolmuş ama fani olmaları yönüyle de diğer insanlara ibret dersi veren birçok ünlü isim, manen ölüm var ve haktır demektedir.

Hazire’deki isimlerden bazıları

Ahmed Mithat Efendi, Ahmed Cevdet Paşa, Ali Emîrî Efendi, Şehbenderzâde Filibeli Ahmed Hilmi Bey, Fatih’in hanımı Gülbahar Hatun, Gazi Osman Paşa, Gazi Ahmed Muhtar Paşa, Ahmed Amîş Efendi, Hattat Sâmi Efendi, Mehmed Es’ad Yesâri, Yesârizâde Mustafa İzzet, Ebül’ûlâ Mardin’in babası Yusuf Sıdkı Mardinî, Abdurrahman Nurettin Paşa, Abidin Dino’nun dedesi Mesnevî şârihi Abidin Paşa, Halide Edip Adıvar’ın kocası Salih Zeki Bey.

Şöyle Eminönünden Sarayburnuna doğru yürüyüşe geçelim; karşımıza ne çıkıyor görelim: Üsküdar’dan vapurla Eminönü’ne geçip öğle namazını Yeni Camiinde kılalım. Dua edip çıkınca Mısır Çarşısı yanında I. İbrahim’in eşi ve IV. Mehmet’in annesi,bir dönem saltanat naibesi sıfatıyla Osmanlı Devleti’ni bizzat yönetmiş bir Valide Sultan olan Turhan Hatice Sultan’ın türbesi bulunmaktadır. Turhan Hatice Sultan’dan başka Sultan IV.Mehmet, Sultan II.Mustafa, Sultan III.Ahmet, Sultan III.Osman ve Sultan I.Mahmut defnedilmiştir. Ayrıca bir çok şehzade ve sultanların sandukaları da burada bulunmaktadır. Bu türbeye sonradan iki türbe daha eklenmiş olup, buraya Sultan Abdülmecid ve Sultan II.Abdülhamit’in şehzadeleri, sultanları, bir köşesine de Sultan V.Murat defin edilmiştir. Türbenin bahçesinde ise bazı sultan ve hasekilerin mezarları bulunmaktadır.

Oradan çıkıp tramvay yolu istikametinde gidince sağda solda kabirler bize ahireti hatırlatır. Sultanahmed Camii tarafına geçince yine hem selalar, ezanlar dualar ve caminin etrafındaki türbeler bu dünyada hüküm ferma sürmüş nice saltanat sahibi insanın faniliğini hatırlatır.

Çemberlitaşa doğru yürürken sağda 2. Mahmut Türbesi ve haziresi tam bir meşhurlar geçidi ve ibret mekanıdır. Sultan II.Mahmut, Sultan Abdülaziz ve Sultan II.Abdülhamit’e ait mezarlar ile onların aile ve çocuklarına ait sandukçalardan sonra hazireye çıkıp fatihamızı okurken Ahmet Fethi Paşa, Süreyya Paşa, Damat Hasan Hüsnü Paşa, Sadullah Paşa, Sait Halim Paşa, Şevknihal Kadın, Revnak Kadın, Ferahnuma Kadın, Talha Ağa, Hasan Fehmi Bey, Ahmet Samim, Muallim Naci ve Ziya Gökalp, burada yatan isimlerden bazılarıdır.

Beyazıd’a oradan Eyüp Sultan’a oradan İstanbul’un hangi semtine girsek gidelim karşımıza ahireti hatırlatan mimarileriyle camiler, türbeler ve hazirelerdeki mezarlar ile ders vermektedir.

Bir cadde üzerinde onlarca padişah, sultan hanımlar, şehzade, alim, edebiyatçı, paşa mezarları görünce insana ölüm hakikatini hatırlatmıyor mu?

İmanın ,inancın taşa vurulmuş mührü olarak ahiret endeksli mimari dünyada bize mahsustur.

Ama Cumhuriyet dönemi ve bilhassa da son 15 yılda inşaatlara bakınca değil ahireti hatırlatmak beton yığını haline gelen ruhsuz binalar siteler, yığınların dünyada bile birbirini hatırlamayacağı şekle dönüyor. Seküler hayat insanımızı esir alınca ne hayat tarzı, ne mimari tarzı ne de inandıklarını temsil etme hepsi ama hepsi rafa kalkmış durumdadır.

Allah’tan hayattan ibret alan nesillere kavuşmak, hayata yansıtmak dileği ve duasıyla..

Bediüzzaman, bütün hayatında Kur’ân’ın şu ebedî ve ezelî müjdesinin zırhına bürünmüştür: “Gevşeklik göstermeyiniz, üzüntüye kapılmayınız. Eğer inanıyorsanız mutlaka üstün geleceksiniz.” (Ali İmran: 139) Muhteşem mecliste bulunanlardan birisi tekrar sordu:

Bu soruya Bediüzzaman şöyle cevap veriyor:

“Mukaddemesi üç mühim erkân-ı İslâmiyedeki ihmalimizdir: salât, savm, zekât. Zira yirmi dört saatten yalnız bir saati, beş namaz için Hâlık Teala bizden istedi. Tembellik ettik, beş sene yirmi dört saat talim, meşakkat, tahrik ile bir nev’î namaz kıldırdı. Hem sene de yalnız bir ay oruç için nefsimizden istedi. Nefsimize acıdık, kefareten beş sene oruç tutturdu. Ondan kırktan yalnız biri, ihsan ettiği maldan zekât istedi. Buhl ettik, zulmettik, o da bizden müterakim zekâtı aldı. (el-Cezau min cinsi’l-amel-Amelin karşılığı kendi türünden bir şeyle verilir.)”

“Mükâfat-ı hazıramız ise; fasık, günahkâr bir milletten humsu olan dört milyonu velâyet derecesine çıkardı; gazilik, şehadetlik verdi. Müşterek hatadan neş’et eden müşterek musibet, mazi günahını sildi.”

Said Nursî içine düşülen musibete sebep olarak İslâm’ın bazı rükünlerinin ihmal edilmesini gösteriyor. Namaz, oruç ve zekât gibi her biri maddî mânevî sayısız fazilet ve hayrı temsil eden kulluk görevlerinin ihmalinin, ruh ve bedendeki etkisiyle, nüfusun beşte birini şehitlik ve gazilik makamına çıkardığını belirtiyor. Bedeli çok ağır ödenen, o kederli yılları ilginç bir teselli ile bağlıyor. “Müşterek musibet. Mazi günahını sildi.” diyor…

“Meclistekilerden biri yine dedi:

Bir amir, hata ile felâkete atmış ise?

Dedim:

Musibetzede mükâfat ister. Ya amir-i hatadarın hasenatı verilecekti, o ise, hiç hükmünde veya hazine-i gayb verecektir. Hazine-i gaybda böyle işlerdeki mükâfatı ise derece-i şehadet ve gaziliktir.”

“Baktım meclis istihsan etti. Heyecanımdan uyandım, terli elpençe ayakta oturmuş kendimi buldum. O gece böyle geçti.”

Bediüzzaman rüyada sorulan son soruyu da böyle cevapladıktan sonra meclis takdir etmiştir. Bunun üzerine heyecanlanarak terlemiş ve kendisini yatakta oturur vaziyette bulmuştur.

Rüyanın geçtiği gecenin gündüzünde ümit dolu bir dünya meclisine giden Bediüzzaman’a dünyeviler şöyle diyor: “Neden geldin geleli siyasete karışmıyorsun?”

Burada hemen şunu belirtmek gerekir. Bediüzzaman’a bu soruyu soranlar, onun geçmişini bilen arkadaşlarıdır. Bediüzzaman’ın Rus esaretinden önceki hayatında, onun siyasetin sadece içinde değil, önünde olduğunu bilenlerdir. Bu zatlar, Bediüzzaman’ın siyasetteki çok aktif halini gayet iyi biliyorlardı.

Çünkü Bediüzzaman, kendisinin eski Said dediği bu dönemde Abdülhamid’e, İttihad ve Terakkiye yol göstermiş, bizzat örnek olmuştur. Vatanı, dâvâsı ve gayesi için aradıklarını bulamayınca yeni yollara başvurmuştur. O aslında; yılların birikimi olan ihmallerin sonucunda verilen emeklerin başarısızlığı önünde vicdanı rahat olarak yeni yol aramaktadır. Siyasetin dertlerini, illetlerini, içyapısını, bünyesini kavramış, dönen çeşitli oyunları görmüş, idrak etmiştir. Öz kudret ve varlığı ile ülkesini savunmaya yetmeyen bir devletin ister şu, ister bu, bir başkasının lütfuna muhtaç olan acı hakikati Abdulhamid devrinden beri yaşamıştır. Böyle bir siyasetten ümidini kesmiş ve hatta nefret etmiştir. Bunun içinde şöyle demiştir: Eûzubillahimineşşeytani vessiyase.”

“Evet, İstanbul siyaseti İspanyol hastalığı gibi bir hastalıktır. Fikri hezeyanlaştırır. Biz müteharrik-i bizzat değiliz, bilvasıta müteharrikiz. Avrupa üflüyor, biz burada oynuyoruz. O tenvim (uyutma) ile telkin eder, biz kendimizden hayal edip, asammane (sağırcasına) tahribimizde eser-i telkini icra ederiz.”

Burada biraz durup, dikkat etmemiz gerekiyor. Osmanlıca gibi Arapça ve Farsçaya da vâkıf olan Bediüzzaman’ı yukarıdaki ifade ve benzetmesiyle bizdeki siyasetin tarifini avam usulüyle söyletmeye iten sebep neydi?

İthal patentli, bu sistemin iplerinin şu veya bu bir büyük devletin elinde olduğunu da bilerek, o koca devletin düvel-i muazzama psikozunun oyuncağı olarak nasıl harcandığının acısını yüreğinde taşıyordu. Onun dert edindiği, şeytandan ve siyasetten Allah’a sığınırım istiazesi, ipleri gizli dinsiz komitelerinin, masonların ellerinde olan, çıkar ve sömürüyü esas alan siyasettir. İkinci bin yılın başında Türkiye’nin en büyük dertlerinden biri olan, temel ilham kaynağı başkası olan ve manevilik dokumasından mahrum siyaseti on yıllar önce şöyle anlatıyor:

“Mademki menba Avrupa’dır. Gelen cereyan ya menfi veya müsbettir. Menfiye kapılan harf gibi–delle alâ mânâ fî nefsihî gayrih- (başkasındaki bir mânâya delâlet eder) yahut –Lâ yedullu âlâ mânâ fî nefsihî –(Kendi kendine bir mânâya delâlet eder) tarif edilir. Demek bu harekâtı bizzat hariç hesabına geçer. Çünkü iradesi hükümsüzdür. Hulûs-ı niyeti fayda vermez. Bahusus menfi iki cihet ile hariç cereyanının kuvvetine bir -Lâ yâkıl- olur.

“Diğer müsbet cereyan ise ki, dâhilden muvafık şeklini giyer. İsim gibi delle âlâ mânâ fî nefsihî’dir. Hareketi kendinedir. Tebai haricedir. Lâzım-ı mezhep olmadığından belki muahez değil. Bahusus iki cihetle kuvveti, hariç cereyanın müsbet ve zaafına inzimam etse (eklense), harici kendine âlet-i lâ yeş’ur edebilir.”

Anlatmak istediği şudur: Dışarıdan gelen fikir ya gelişi ile bize olumsuz görünür, reddederiz, ya olumlu görünür. Ama ikisinin de mayası yabancı olduğundan reddetmişsek bıraktığı iz de yabancıdır. Biz ise tercüme, taklit ve kopya ile iktifa etmişizdir. Bu acı gerçek II. Meşrutiyet’in bir din adamı ve maneviyat sentezcisi olarak Hürriyet meydanında konuşmasını yapan Bediüzzaman’ın yüreğinde büyük bir acıdır. Belki bu acı ile de, dinin siyaset alanına sürülmesine sonuna kadar karşı çıkmıştır. Onu; “Dini siyasete alet ediyor.” diye suçlayanlar, yüzlerce defa çıkarıldığı mahkemelerde beraat kararı alırken, hâkimler onu kanun önünde aklamışlardır. Fakat o, din ve maneviyat tacirlerinin yüzüne asırlar sürecek mükemmel teşhisini mühürleyerek ahirete intikal etmiştir. Sonra:

“Bana dediler ki:

-Dinsizliği görmüyor musun? Meydan alıyor. Din namına meydana çıkmak lâzım.

Dedim:

Evet, lâzımdır. Fakat kat’î bir şart ile ki, muharrik, aşk-ı İslâmiyet ve hamiyet-i diniye olmalı. Eğer muharrik veya müreccih, siyasetçilik veya tarafgirlik ise tehlikelidir. Birincisi hata etse de, belki ma’fuvdur (affedilebilir). İkincisi isabet de etse mesuldür.”

Buradan şunu anlayabiliriz: Evet dinsizliğe ve ahlâksızlığa karşı din namına siyasî sahaya çıkmak lâzımdır. Fakat çıkmanın şartını ve hareket tarzını da hemen ortaya koyuyor. Çünkü her şeyin birtakım şartları olduğu gibi, bu meselenin de sözde değil, belki kesin olarak şartlarının oluşması zamanında mümkün olabilir, diyor. O şartların en önemlisi ve ana direği ise bir cemaati ya da bir partiyi harekete geçiren şeyin mutlaka yorumsuz, tabirsiz İslâmiyet aşkı ve dini gayret olmalıdır. Aksi takdirde kim olursa olsun, hangi isim altında görünürse görünsün, onu veya onları harekete geçiren etken, siyasetçilik veya tarafgirlik ise tehlikelidir diyor.

Bediüzzaman’ın bu açıklamalarını dinleyen dünyevî meclisin adamlarınca;

“Nasıl anlayacağız? Faaliyeti İslâmiyet aşkı adına mı, yoksa siyasî bir tarafgirlik adına mıdır? Nasıl anlarız?” denildi.

“Dedim: Kim fasık siyasetdaşını, mütedeyyin muhalifine, su-i zan bahaneleriyle tercih etse, muharriki siyasetçiliktir. Hem umumun mal-i mukaddesi olan dini, inhisar zihniyetiyle kendi meslektaşlarına daha ziyade has göstermekle, kavî bir ekseriyette dine aleyhtarlık meyli uyandırmakla nazardan düşürmek ise, muharrik-i tarafgirliktir.”

İşte bu cevap ile Bediüzzaman gerçekten her zaman ortaya çıkabilecek, belki çıkmakta olan hadiselere projektör gibi ışık tutmaktadır. Şöyle ki; kendi partisine oy veren kim olursa olsun, karşısında dindar, müttaki insanlar da olsa, bunları (fasık olanı) onlara (dindarlara) tercih eden adam siyasetçiliğin ve tarafgirliğin ta kendisini yapmış oluyor.

Diğer yandan din ki; bu memlekette yaşayan insanların yüzde doksan dokuzunun mukaddes bir malıdır. Ancak binde bir nispetini oluşturan bazı mülhitler hariç, dinin gereklerini yerine getirmeseler de, bilfiil yaşamasalar da; dinsizliği, asla kabul etmeyen bu insanların, büyük çoğunluğunun genel anlayışına ters bir şekilde dini tekellerine alıp, sadece kendi adamlarına ait olduğunu söylemek tarafgirliktir. Ayrıca bu tutum bir takım çevrelerde dine aleyhtarlık uyandırır ve nazardan düşürür. Bu ise, dine hizmet değil, aksine ihanettir.

Gerçekten ibretlidir. 1919’da İstanbul ve İzmir başta olmak üzere Ege kıyı şeridi, Adana, Mersin, Antep, Urfa ve Maraş işgal altında ve dini siyaset sahasına sürmek isteyenler, vatanın bu acı tablosunu gayelerine basamak yaparken, Bediüzzaman, dini siyaset pazarından uzak tutmaya çalışmıştır. 31 Mart olayında “şeriat adına” İstanbul’da kan gövdeyi götürürken olayın başını çeken Derviş Vahdeti’ye hem de yayın organları olan Volkan gazetesinde açık mektupla “Din irşaddır” diyordu. Çünkü o, bu milletin dinî salâbetini (sağlamlığını), maneviyata bağlılığını ve imanî durumunu iyi bildiği için, bu mübarek hislerin, art düşünceli kimseler tarafından istismar edileceğinin idrakinde idi. Ayrıca dini ve maneviyâtı, eyyam siyasetine dayanak yapmamış ve yapanlara da karşı çıkmıştır.

İkinci Meşrûtiyet’in ilânında Sultanahmet’te, daha sonra Selanik’te din ve maneviyat rehberi olarak ilk nutkunu verirken, İttihad ve Terakki ile beraber idi. Sadece taraftar değil, düşünce ve fikirleri ile de onları yönlendirmeye çalışıyordu.

Daha sonra İttihad ve Terakki’nin takip ettiği siyaseti tenkit etti. Düşüncelerini, çoğunluğun sustuğu, o kargaşa günlerinde, her zaman olduğu gibi açıkça söyledi.

Mondros Antlaşmasından sonra, İttihad ve Terakki’nin önde gelen kişileri memleketten ayrılmışlardı. Bu ayrılış, muhaliflerin hücumuna maruz kalmalarına bir açık kapı bırakmıştı.

Bediüzzaman dini siyasete alet konusunu aydınlatmak için şöyle diyor: “Meselâ, iki adam dövüşürler. Biri, zaif düşeceğini hissederken dindeki Kur’ân’ı kaviye uzatmakla himayesini dâvet edip, kavi bir ele vermek lâzımdır. Ta beraber çamura düşmesin. Kur’ân’ı Kur’ân olduğu için sevsin.

Eğer kavinin karşısına siper etse, himayet damarını tahrik etmeye bedel, hiddetini celb eder. Kur’ân’ı kavi bir hadimden mahrum bırakmakla, zayıf bir elde beraber yere düşerse o, Kur’ân’ı kendi nefsi için sever demektir.

Evet, dine imale etmek ve iltizama teşvik etmek ve vazife-i diniyelerini ihtar etmekle dine hizmet olur. Yoksa “dinsizsiniz” dese onları tecavüze sevk etmektir.”

Yani dini yönlendirmek ve dini emirlerini yapmalarını sağlamak, ancak uygun bir dille, dini görevlerini hatırlatmak şeklinde dine hizmet olur. Yoksa dinin irşad metoduna tamamen zıt olarak, düşünmeden hüküm verip, dinsiz olduklarını söylemek veya propaganda ile yaymak dine aleyhtar olanları çoğaltır. Dolayısıyla karşısındaki insanları; kendi partilerine, şahıslarına ve dine karşı tecavüze sevk eder.

Bediüzzaman daha sonra bu konuyu şöyle bağlıyor:

“Din dâhilde menfi tarzda istimal edilmez. Otuz sene halife olan bir zat, menfi siyaset namına istifade edildi zannıyla, Şeriata karşı gelen tecavüzü gördünüz. Acaba şimdi menfi siyasetçilerin fetvalarından istifade edecek kimdir? Bilir misin? Bence İslâm’ın en şedit hasmıdır ki, hançerini İslâm’ın ciğerine saplamıştır.” Bunu şöyle açıklayabiliriz:

Bir İslâm ülkesinde, din bir siyaset aleti olarak kullanılmamalıdır. Otuz üç yıl halifelik yapan Sultan Abdülhamid’in idaresi altında yürütülen her iş ve icraata itiraz edenler ve dine karşı gelmiş şekilde değerlendirilirdi. Böyle bir metotla hükümetin siyaseti ve icraatı hesabına fayda sağlanıyor zannedilerek hareket edilirdi. Halbuki diğer tarafta dinin özünü bilmeyen bazı kimseler, daha doğrusu başta ecnebiler, bu yanlış metodu İslâm dinine mal ederek aleyhtar vaziyete geçebilirler. Buna mani olmanın yolu da dini siyasetten uzak tutmaktan geçer.

Dr. Yasin Yılmaz

Risale-i Nur Enstitüsü

http://www.risaleinurenstitusu.org/index.asp?Section=Enstitu&SubSection=EnstituSayfasi&Date=1/18/2008&TextID=1259

Bu tarihi aktaracak ana ve ara araçlar yoktur.

Bu dediğim araçlar, Avrupa tarihinde tarihî tiyatrodur, tarihî romandır. Mesela bir takım şairler tarihçidir, Schiller gibi, Goethe gibi, Puşkin gibi, Corneille gibi.

Dolayısıyla tarih kitlelere böyle bir takım alimlerin sentezlerinden, monografilerinden ve aynı zamanda bu tip yazarların kaleminden geçer.

Sonra tarihî film çeviren büyük rejisörleri vardır. İşte Passolini bunlardan biridir. Macar Szabo da böyle biridir.

Mesela Eisenstein vardır, kendine göre Sovyet devrinde çarpıtılmış milliyetçi-Marksizm arası bir tarih görüşünü perdeye yansıtır ama iyi rejisördür. Sonra Aleksei Tolstoy bu devirde böyle biridir.

Bizlerin bu gibi araçları yoktur. Bu dallar bizde çok zayıftır. Dolayısıyla bir kere doğru dürüst tarihi ressamımız yoktur. Bu çok önemlidir. Bir Repin yoktur, bir Suriko yoktur. Adam, tablosuna baktığında Rusya tarihinin bir safhasını hazmedeceğiniz, bütün çelişkisi ve bütün tutarlılığıyla-tutarsızlığıyla görebileceğiniz bir ressamdır.

Dolayısıyla bizim milletimiz tarih bilmez.
Çok iyi yetişmiş uzmanlar da bilmez. Mesela bir takım tabipler bilmez, bir takım mühendisler bilmez.

Tarih hiçbir şekilde bu millete okutulamamıştır. Benimsetilememiştir, sevdirilememiştir. Tarih bilmemekten dolayı tarih reddetme vardır. Bu çok barizdir.
Bazı tarihçilerimiz diyor ki, “Osmanlılar Arapça kullanmış, Farsça kullanmış.” Halbuki Osmanlının Arapça bileni, bugün bizim İngilizce bilenimizkadardır. Bunun sıkıntısını çekmişlerdir.

İşte diyor, ‘Dilimizi ihmal etmiş’. Ne edecek? Başka dil bildiği yok ki adamın. İşte diyor; ‘Yobazlar çok hakimdi, bizi geri bıraktırmış’. Şimdi bir yobaz var tabii. Yobazsız toplum olmaz ama Osmanlı, yobazı kılıçla bir anda ortadan kaldırmayı bilendir. Yani Üstüvani Mehmet Efendi taifesine Köprülü’nün yaptığı belli. Osmanlı idaresi bu konuda kimseye pabuç bırakmaz.

Bir takım adamlar işin kolayına sapıyorlar. Mesela şimdi ben fizik yahut matematik bilmiyorum, mühendislik bilmiyorum. Rahat bir şekilde
mühendisliğin dünyayı mahveden bir disiplin olduğunu ileri sürebilirim. Taraftar da toplarım, bütün bu çevre kirlenmeleri falan bunların eseridir derim.

Otomobili buldukları anda zaten mahvettiler dünyayı şeklinde görüşler de var yani, onu da söyleyeyim. Bunlar deli saçması değildir. Bir tarafı da ciddidir.
Ama bir yere varamazsın bununla.
Mühendislik bu dünyayı mahvetmiştir, o zaman mühendisliği boş ver diyebilirim. Var bunu diyen deliler, yarı akıllılar da var, akıllıya yakın adamlar da var. Ama bu doğru değil tam anlamıyla.

Bunun gibi bir şeydir. Veya daha aşırı insanlar da var, “Hiçbir tabibe lüzum yok, Allah bilir, kocakarı ilacı veya dua yeterlidir” derler. Burada gülüp geçtiğimiz şey, maalesef bizimki gibi bir toplumda tarih bilmeyen, insanların tarih düşünmeye, tarihî analiz yapmaya alışmadığı bir toplumda ciddi neticeler doğuyor.

Bazıları, ‘Osmanlı’yı reddederim’ diyor. Zannediyor ki adam, pasta keser gibi bir tarih yapabilir. Mümkün değil, böyle bir şey olabilir mi?

Bir kere Cumhuriyeti kuranlar Osmanlı Paşaları, Osmanlı erkân-ı harbiyesi. Demek ki bu redd-i miras sosyal düşünceye, sosyal realiteye uymayan bir görüş. Öyle adamlar var. Hatta ihbar ediyor, ‘Falanca reformları Osmanlı’ya bağladı’ diyor.

Bizde modernlik, inkılapçılık ve yeni dünya düşüncesi Osmanlı devrinde ortaya çıktı. Ben niye eski harf okumak lazım diyorum? Bugünkü adamların öncesini orada bulurum çünkü. 1928’den önce yazanlar arasında sosyalist var, komünist var, bugünkü anlamda faşistler var, liberaller… Hepsi orada. Mesela Cavit Bey’in kitapları çevrildi mi yeni harflere? Çok muazzam 3 ciltlik iktisat denemesi vardır. Bu kitap eski harflerledir, onun çıkardığı bir dergi vardır. Bugün bunları iktisatçıların içinde Tevfik Çavdar Bey kullanıyor. Tarihi tanımama, bugün sorundur. Dolayısıyla bilgisizlikten ileri gelen bir itme var. Bilgisizliği meşrulaştırma.

İkincisi de, Osmanlı tarihinin belirli bir yorumundan rahatsız olan kitleler
var. Bu bir etnik grup olabilir, bir mezhep grubunda olanlar var. Mesela Osmanlılığı bir Sünnilik olarak görüyorlar. Osmanlı Sünnilik demek değildir.
Yanlış, tamamıyla yanlış. Osmanlı mezhep yorumuyla kurulmuş bir devlet teşkilatı falan değildir. Humeyni Đran’ı gibi Caferi Mezhebi ve içtihatları
üzerinde kurulan bir devlet değildir.

Bunların hepsi şüphesiz ki tutarsız şeylerdir. Kültürlü bir toplum böyle kurulamaz. Osmanlılığı reddediyorsun, dert o değil, Batı’yı istiyoruz. Batı’yı da
getiremiyoruz.

Türkiye bugün sağlam Latince ve Yunanca filolojisi olmayan bir memlekettir. Bu memlekette kimse Latince ve Yunancanın kayda değer bir
uzmanı değildir bir iki arkadaşımız hariç. Burada bir Latin-Yunan uzmanı
yoktur.
Bu memleketin tarihî bir dönemidir değil mi? Bu yüzden Batı kültürüne inememiştir. Hıristiyanlık bilmeyiz. Bizde hiçbir şekilde Hıristiyan uzmanı yoktur. Ne gerici denenlerde, ne ilerici denen arkadaşlar arasında iyi bir
Hıristiyanlık uzmanımız yoktur.

Batılılık ve Batı tarihini falan da bilmiyoruz. Yunancasız, Latince siz, Fransızca, İngilizce; aydınların değil, liman hamalı ve otel resepsiyonistlerinin Fransızcasıdır, İngilizcesidir.

Genel olarak, Türk Milleti’nin maalesef tarih bilgisinden uzak, tarih şuuruna sahip olamayan bir kavim olmasına sebep olmuştur ki, her iki kanatta, solda, sağda maalesef insanlar tarihle değil, kendilerine göre yeniden yazılmış,
yeniden inşa edilmiş bir tarihle düşünmeyi tercih ederler ve gerçek anlamda bir tarih bilgisinin getirebileceği bir üslûp da yoktur.

Tarihi yazanların tarih bilmediği, metinlerinden ve tercümelerinden anlaşılır. Birkaç kişi bunun dışındadır. Adam diyor ki; ‘Ben onu da okumam’. Böyle uzmanlar var.
Sanat tarihçisi falan. Tarihle uğraşan biri eski harfler için “Ben onu okumam, lüzum yok” diyemez. Hukukçu bunu diyor, sosyolog bunu diyor.

1928’den evvel senin gibi düşünenler yazıyor o harflerle. O arkaik bir devir değil. Ondan evvel de Türkiye Batılılaşmaya başladı. Avrupa
düşüncesiyle, felsefesiyle, sosyolojisiyle temasa gelmiş ve senin problemlerini şöyle veya böyle ele alan insanlar var. Binaenaleyh onu okumam, diyemezsin.
Öğreneceksin, onu senin gibi tanımak zorundasın.

Şöyle bir olay var: Cumhuriyet devri arşivlerimizi çok az müessese düzenliyor. Mesela bir Merkez Bankası. İftihar edilecek bir kurumdur bu. Siz Merkez Bankası’nı eski para değiştirilen yer veya Ulus’taki şubeleri olarak tanırsız. Ama o çok esaslı bir teşkilattır. Oranın arşivlerine Batılılar hayrandır.
Ben onu son bir olayla biliyorum. Bunun gibi arşivini düzenleyen bazı kurumlar var. Bunlardan bir tanesi askerler. Gizli olması gereken arşiv açık.
Neyi açacaklarını da biliyorlar. Ama İçişleri Bakanlığı’nınki böyle değil. Dışişlerinki katiyyen değil. Bu çok feci bir olay. Bunlar arşiv kuramıyor ve arşivi bir lüks
zannediyorlar. Zannediyorlar ki arşiv sadece tarihçilere lazımdır.. Önce kendilerine lazımdır. Onun için maalesef çağdaş tarih bizde yazılamaz. Çünkü
arşiv denilen bir olay yok.

Gazete koleksiyonlarımız bile mikrofilmlere ve disketlere alınıp çağdaş teknolojiden istifade edecek bir şekilde düzenlenmemiştir. Bugün Türkiye’deki
basın arşivimiz sadece İstanbul ve Ankara’da değil, İzmir’de de olması lazımdır. Bursa, Konya ve Trabzon’da olması gerekir. Burada hangi çağdaş tarihçilikten bahsedebilirsiniz?

Bu dedikodudan ibaret bir çağdaş tarihçiliktir. Türkiye’de çağdaş tarihçi dediğimiz insanlar yaşadıkları, düşündükleri ve kendi yorumladıkları tarihi ifade edecek bir profesör ararlar. Alkışlamak için.
Onun için alim demek düşündüğünü söyleyen demektir. Bu, azgelişmişliği ifade eder.

Türkiye hiçbir zaman dünyayı tanımaz. Dünyanın coğrafyasını, dünyanın
iktisadî yapısını bilen bir zihniyet olmadığı gibi dünya tarihçiliği de yoktur.

Yani Alman, Rusya’yı bilir, Arabistan’ı bilir, Türkistan’ı bilir, Çin’i bilir de, sen
Avrupa’yı bilmezsin. Hatta daha evvel bilme durumunda olduğun yerleri bile unutmuş sundur. Buna İran ve Arap dünyası örnektir.

Türkiye’de gerçek anlamda bir İranistik ve Arabistik yoktur. Olan geleneğe de sahip çıkamadık,yıkıldı. Bunlar önemli hususlardır.

Yeni bir yüzyıl. 21. yüzyılın 20. asırdan esaslı olarak ne gibi farkları
olabilir? Mesela İslam dünyası Hicri 15. asra girdi. Müslüman ülkeler çok önemli bir değişim geçirecektir. İleride birisi Müslüman takvimine göre tarih
yazacak olursa, Hicrî 15. asrı çok büyük değişikliklerin meydana geldiği bir asır olarak görecektir. Müslüman ülkeler, yeni kavgalara, yeni problemlere, yeni çözümlere yöneliyor olacaklardır. Yeni kadrolar, yeni zihniyetler ortaya çıkmış olacak. Onun için zannediyorum gelecek daha enteresan olacaktır. Herkes gelecek konusunda ümitli olmak zorunda.

İlber Ortaylı
Hak-İş Ocak 1999, s. 16-17/40.