MUHTEREM   MÜSLÜMANLAR!..

İnsan, iman meselesinden çevre ile münasebetlerine kadar, peşin kanaatlardan muhkem kaziyyelere, kafasında kurduğu muhkem kaziyyelere bağlı olmaktan kurtulduktan sonra doğruyu elde eder, doğru yaşamayı elde eder, doğru olarak yaşama lutfuna mazhar olur. İmandan en küçük amele, amelin en küçük teferruatına kadar, kafasında bu kabil kaziyyeler varsa, çevresiyle münasebetinde bir kısım huzursuzluklar, dengesizlikler olduğu gibi, yıkmalar sürtüşmeler olduğu gibi, iman meselesinde de hemen çarçabuk daire-i imana giremez, Allah’ın lutuflarından istifade edemez.

İnsan, ilk evvel Cenab-ı Hakk’ın ilk suresiyle anlattığı gibi, kendisini hür, her türlü kayıttan azade kabul etmesi, o hale getirmesi gerekir.

Ayağında parangası boynunda tasması olan insanın, hür insanlara yakışır iş yapmasının imkanı yoktur.

Peşin kaziyyelerin esiri kimsenin, o kaziyyelerin tesirinden kurtularak sağlam karar vermesine imkan yoktur.

Bir hakim, karşısına getirilen kimse hakkında peşin kanaati varsa, onun getireceği delilleri, onun adına ifade verecek şahitlerin şahitliğini o, kanaatinin rengiyle değerlendirir. Ve sonra görürsünüz masum adam mahkum olur.

“Allah!” dediğinden dolayı “Peygamber!”, “Kur’an!” dediğinden dolayı memleketimiz dahil İslam aleminde mahkum olan nice kimseler vardır.

“Allah!” demek suç muydu? Peygamber!” demek suç muydu? Ama bunların içinde o, baştan esiri bulunduğu bu düzen, bu nizam deyip de esiri bulunduğu kendi düzenine, nizamına aykırı bulduğundan onu da aykırı buluyordu.

Seyyid Kutub’u işte bu esaret zihniyeti mahkum ediyordu.

Esasen mahkum kim? Mahkum eden kim? O belli değil ya!..Dünyada böyle!..

Muhammed Kutub’u mahkum eden işte bu esaret zihniyeti idi.

Mevdudi’yi mahkum eden bu esaret zihniyeti idi.

Türkiye’mizde onlar gibilerini mahkum eden, bu esaret zihniyeti idi…

Her fırsat değerlendirildi ve her fırsat, Kur’an’a karşı bir çıkışla değerlendirildi. Mahkumiyetler mevkufiyetler birbirini takip etti, bütün İslam aleminde.

Bunlar, peşinen verilmiş kararların ifadesidir.

İnsan bu kararlardan kendisini uzak tutmadıktan, gerçekten hür olduğunu vicdanıyla hissetmedikten sonra, vereceği bütün kararlar böylesine malul olacak ve mesmu’ olacak keyfiyette olmayacaktır.

Bu kaziyyelerden kafasını iyice temizleyemeyen, peşin hükümlerden sıyrılamayan çok kimseler, Hz. Muhammed Aleyhissalatü vesselam’ın nurunu gördükleri halde İslam içine giremediler.

Ebu Cehil uyanık bir insandı, zeki görgülü ve kültürlü bir kimseydi ama küfrün cehaletin babası adını aldı. İmana karşı o kadar hışımlı o kadar afet bir insandı.

Niçin öyle oldu acaba? Çünkü kafasında peşin hükümler vardı. Rasulüllah Aleyhissalatü vesselam’ın söyleyeceği her sözü peşinen reddetmeye kararlıydı o.

Hz. Ömer de afet bir insandı, o da hışım bir insandı fakat kafasında böyle kararlar yoktu. Kızkardeşinin ağzına indirdiği yumrukla, onun ağzından kanlar akarken o, eline sure-i Taha’yı aldı okudu; ayetler Ömer’i eritiyordu, buz gibi; Ömer’in ayakları titriyordu. Kur’an’ın hakikatı karşısında dize gelmişti ve bütün gücünü toplayarak, dişini sıkarak, içinden gele gele lailahe illallah Muhammedür-rasulüllah diyordu.

Kafası peşin kanaatlarden temizdi, Ömer hürdü, kararı kendi veriyordu, başka kararlar onu karar vermeye zorlamıyordu. O, malül olmadan karar veriyordu, mesmu’ olabilecek bir karar veriyordu. Herkesin ihtimamla karşısında eğilebileceği bir karar veriyordu.“Abdullah bin Selam yahudi alimiydi. Devrinde herkes ona kerim ibn-i kerim derdi, faziletlilerin en faziletlisi…Babası da soylu, kendisi de soylu, ilmiyle ayrı bir soy kazanmış, “Şerefli insan!” diyorlardı.

Rasulüllah Aleyhissalatü vesselam Medine’ye teşrif edince o, kafasını sildi süpürdü, yıkadı, peşin kaziyyelerden âri ve beri bir kafayla huzuru Risaletpenâhîye gitti. Bir yahudi hıncı yoktu o esnada onda. Rasulü Ekrem’e tevcih ettiği üç sualle dize geldi, zaten siması içini yıkamıştı, tertemiz bir kalp hasıl olmuştu, üç süalle hemen dize geldi, lailahe ilallallah Muhammedür-rasülüllah dedi.

Aynı tablonun tamamlayıcısı diğer bir tarafa baktığımız zaman, peşin kaziyyelerin insanı nasıl baştan çıkardığını görüyoruz.

Allah Rasulüne şöyle diyor:

– “Yahudiler çok inatçıdır ya Rasulallah! Kendilerini çok beğenmiş kimselerdir”. Kendisi o milletten olduğu halde söylüyor. Benim Erzurumluyu tenkid ettiğim gibi;

-“Sen yahudileri çağır beni sor onlara ya Rasulallah! Bak benim hakkımda ne diyecekler?

Abdullah ibn-i Selam bir tarafta saklanıyor, Allah Rasulü yahudileri çağırıyor, onlara soru soruyor: “Abdullah ibn-i Selam’ı nasıl bilirsiniz?

– “En şerefli bir insanın en şerefli bir oğludur; ilmi şöyledir, vaziyeti şöyledir, kameti kıymeti şöyledir…”

– “Onun bana iman ettiğini duysanız ne yaparsınız?”

– “İmkan yok iman etmez!” dediler.

Abdullah bin Selam çıktı lalihae illallah Muhammedürrasülüllah dedi. Ne dediler biliyor musunuz?

– “İçimizde en şerefsiz adamın en şerefsiz oğludur, en değersiz kimsedir” diyorlardı.

Abdullah ibn-i Selam’ın kafası hürdü, kararı isabetli verdi İslam dairesi içine girdi. Yahudiler peşin hükümlerle gelmişlerdi oraya. Peşin hükümlerle geldikleri için, biraz evvel söyledikleri şeyden dönüyorlardı. Çünkü kafalarındaki kaziyyeye çarpıyordu o; kafalarındaki kaziyyelerle kanunlarla mütenakız düşüyordu. İnsan iman etmesi için bunu atması lazımdır.

Onun için ikisi de aynı ayardı ama Ömer iman ediyor, Ebi Cehil etmiyordu. Aynı hakikatleri gördükleri halde Habeşli bir köle dize geliyordu, Arabın soylusu asil ve anlayışlısı müslüman olamıyordu. İslamı görüyordu Rasulü Ekrem’in kameti kıymetini müşahede ediyordu fakat kafasındaki kanunların, kaziyyelerin rengine bakıyor, yanlış hükümlere varıyordu.

Bu iman noktasında böyle olduğu gibi, en küçük amelin teferruatında dahi böyledir.

İnsan iyi bir insanı, ona kötü demeye peşinen kendini inandırmışsa, böylesine kendisini bağlamış, esir olmuşsa, o adam ne kadar ona iyi görünürse görünsün ona kötü diyecektir. Hz.İsa bütün ihtişamıyla havarilerin karşısına çıktı ama Yahudi tereddüt etmeden kendi peygamberine “Babasız!” deyiverdi. Bu, kafasındaki kaziyyenin ifadesiydi.

Hıristiyan ve Yahudiler Rasulüllah’ı neden reddettiler? Çünkü kendi içlerinden peygamber gelmesini bekliyorlardı. Dıştan gelecek bir güneştense, kendi ateş böceklerine razı idiler. Bu, peşin kaziyyenin ifadesiydi.

İman, insan ancak bu kaziyyelerden kafasını temizlerse olur.

Onun içindir ki biz müteselliyiz. Aliye Veliye derdimizi anlatmadık diye müteessir değiliz, müteselliyiz.

Onlar kafalarını temizlemedikten, gerçek hürriyetin tadını tatmadıktan sonra, onlara bir şey anlatmanın imkânı olmadığını düşünüyor müteselli oluyoruz.

Kâfire bir şey anlatamayacağız, Kâinatı diller deliller halinde arz etsek dahi anlatamayacağız, bir kitap halinde getirsek takdim etsek dahi anlatamayacağız. Çünkü kâfir her şeyi kendine göre bir kısım kıstaslar içinde değerlendirmeye peşinen kararlıdır. Hayatı içtimaiyedeki bir kısım mütenakız düşmelere, sürtünmelere sebebiyet veren de işte bu peşin hükümlerdir; melek ve Cibril hakkında peşin hükümler vermiştir.

Bir enteresan şey söyleyeyim: Yahudiler Cebrail’i sevmezler. Cebrail onlara vahiy getirse ellerinden tutup cennete götürse yine Cebrail’i sevmezler.

Abdullah ibn-i Selam bunu da söylüyordu:

– “Ya Rasulallah! Cebrail sana vahiy getirdiği için, Yahudiler seni sevmezler çünkü Cebrail’i sevmiyorlar.

Bakara süresinde Cebrail’e Mikail’e düşmanlık Allah’a düşmanlıktır diye Kur’an bu münasebetle anlatıyor.

Allah’ın meleğine bile düşmanlık yaparlar. Hayat-ı içtimaiyede dahi öyledir. Cebrail inse, hakkında peşin kanaatı varsa, şeytan nazarıyla bakacaktır.

Ve şeytan çıksa karşısına, onun hakkında başta iyi niyeti, iyi kanaatı varsa, ona Cebrail nazarıyla bakacak, melek diye ihtiram edecek karşısında eğilecektir.

Hak, hakkın hatırı mühimdir. Hak ve hakkın gerçek ağırlığındaki değeri ancak esir olmayan insanlar tarafından elde edilir.

Esir olmayan insanlar ancak ona değer verirler. Esir olmayan insanlar ancak onu başlara taç yaparlar.

Hak ve hakikat esir insanlar içinde ayaklar altındadır, payimaldır. Hak ve hakikatın başlara taç yapılmasını isteyen kimseler, ilk defa her şeyden kafalarını temizlemeleri gerekir.

Hz. Ali’nin karşısına Zübeyr bin Avvam çıkmıştı. Hak adına çıkmıştı. Bunlar hala dayı çocuklarıydı. Hz.Ali dayı çocuğu idi. Hz.Zübeyr de halasının çocuğuydu. Ve ikisi de cennetle müjdelenen kadronun içinde bulunuyorlardı.

Allah Rasulü birine “Aslanım” demişse öbürüne “Havarim!”, “Yardımcım!” demişti. Birine kızını vermiş öbürüyle bacanak oluvermişti.

İçli dışlı sabah akşam beraber olan bu iki büyük hakikat kahramanı birbirlerinin karşısına çıktılar.

Bir içtihad meselesi vardı. Zübeyr Ali’nin yanlış yaptığına kaildi yola getirmek istiyordu. Nasıl bedevi kılıcını çekiyor, Hz.Ebu Bekir’i Hz.Ömer’e

– “Sen eğrilirsen icabında bu kılıçla seni düzeltmesini biliriz!” diyor. Zübeyr Ali’yi düzeltmek için kılıcını çekmiş karşısına çıkmış.

Hz. Ali de onu yanlış yolda görüyor. O da onu düzeltmek, doğru yola getirmek için karşısına çıkmış.

Fakat Hakkın hatırı alidir. Kimse peşin karara saplanmış değildir, peşin kanaat içinde değildir.

Karşı karşıya geldiklerinde Hz.Ali, halasının oğlunu çağırır:

– “Bir dakika gelir misin? Hatırlıyor musun bir gün Rasulüllah’ın huzurundaydık, sana bana bakarak konuştu ve sana dönerek dedi ki:

– “Zübeyr! Ali’nin karşısına çıkacaksın, o gün sen haksızsın!..” Elini başına koydu, düşündü:

– “Doğru!” dedi, “Hakkını bana helal et!”. Döndü gitti. Arkadan bir kem talih onu şehid etti ama şehid eden Hz.Ali değildi.

En kritik anda, can alıcı noktada dahi, can alıcı hasımlar haline geldiği anda dahi hakkın hatırı âlidir…

Ama kim diyor bunu?.. Peşin hükümlerden, peşin kanaatlardan sıyrılmış kimse!.. Rahat karar verebilecek kimse! işte hakiminden mahkumuna kadar, ondan parlamenterine parlamentosuna kadar, ondan icra organlarına ondan ordusuna kadar; bu peşin kanaatlardan sıyrılmadıktan sonra bu memlekette salim bir karar vermeye imkan yoktur.

Ve bütün İslam dünyasında istikrarsızlıklar da birbirini takip edecektir.

Şahsi hayatınızdan kanaat alemine kadar her şey, bu kanaatların tesiri altında ezilecek ve siz hiç bir zaman salim bir neticeye varamayacaksınız.

Kâfir küfrü içinde bocalayıp duracak, ehli dalalet dalaleti içinde bocalayıp duracak, zikzaklar içinde bir türlü doğru yolu bulamayan fertler, aileler, cemiyetler, cemaatler, devletler, milletler, karşılarına hak çıktığı zaman dahi ona karşı duracaklar; kafalarındaki peşin kaziyye ve hükümlerle…

Kur’an müminleri anlatırken, tefekkürleri neticesinde:

yezkürunellâhe kıyâmen ve ku’ûden…” (Ali İmran,3/91)

İşte bu hüküm: Düşündü, araştırdı, karıştırdı, kitabı okudu, mütalaa etti, neticeye vardı; kafasında peşin hüküm yoktu…

“Rabbenâ mâ halakte hâzâ batıla” , “Allah’ım! Sen batıl hiç bir şey yaratmadın!” diyecektir.

Fethullah Gülen Hocaefendi’nin 9 Mayıs 1975 tarihli “TEVHİD” konulu hutbesinin deşifresidir.

-Uyûn-u sâhire; lügat manası itibarıyla uyku bilmeyen ve her zaman uyanık kalan göz demektir. Dünden bugüne, sınır boylarında nöbet tutan neferlere ve hududları koruyup kollayan birliklere de “uyûn-u sâhire” denegelmiştir.

-Dinî ve millî hislerle dopdolu olarak, vatana, millete, din ü diyânete zarar gelmemesi için bir saat nöbet tutan insan, bazen bir sene ibadet yapmış gibi sevap kazanır.

-Rasûl-ü Ekrem Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) şöyle buyurmuştur: “İki göz vardır ki ötede onlara ateş dokunmaz: Biri, Allah karşısında haşyetle yaş döken göz, diğeri de hudut boylarında ve düşman karşısında nöbet bekleyen insanın gözü.”

-Bir yönüyle sınırların kalktığı, insanların iç içe yaşadığı ve kurdun gövdenin içine girdiği günümüzde, dinimize, diyânetimize, ruh ve mana köklerimizden süzülüp gelen değerlerimize karşı hazırlanan projeleri, planlanan komploları ve çeşitli cereyanların saldırılarını defedebilmek için sürekli bir teyakkuz ve ızdırap içinde olma.. kendi değerlerimizin hangi tehlikelerle karşı karşıya kalabileceğini çok önceden okuma.. onların önünü alabilmek için de sadece bir sed değil, alternatif sedler ve hatta ta iç kaleye kadar ardı ardına surlar oluşturma… günümüzde uyûn-u sahîre olmanın gereğidir.

-Dünya kaynıyor.. “Şu tiranı devirelim!.” mülahazasıyla her tarafta ayaklanmalar görülüyor. Ne var ki, başkaldırmalar çoğunlukla karambole oluyor. Böyle karışıklık ve karmaşa şeklinde cereyan eden hadiselerden de nasıl bir sonuç çıkacağını kestirmek mümkün değil. Karambol olaylar, çoğu zaman kan dökülmesine ve insanların ölümüne sebebiyet verir. Bir de milletin bıkıp usandığı eskimiş bir tiran devrilirken, ona karşı duyarlı hale gelmiş ve onu devirmek için heyecanlanmış halkın bu duygu ve düşüncesi suiistimal edilip aralarına sokulan piyonlarla bir başka tiran getirilirse, Ramses gider Amnofis gelirse, orada hiçbir şey değişmemiş olur ki bu da karambole olan hadiselerin çok acı sonucudur. Bu itibarla da, bir mevzuda ne yapılacaksa, o baştan sona her adımıyla nazara-ı itibara alınmalıdır. Hele mesele bir nesil meselesiyse, bir insan meselesiyse ve bir iman meselesiyse, problemi imanla insanda çözmezseniz, Mefisto her zaman oyununu oynar ve onunla hiçbir zaman başa çıkılamaz. Muhakkak ki oralarda hüsn-ü niyetle hareket eden insanlar da az değildir; fakat, hadiselerin ekseriyetle karambol olduğuna, hareketlerin farklı ülkelerde birbirini izleyip üst üste cereyan etmesinde dış mihrakların eli bulunduğuna ve eskimiş simaları, partallaşmış düşünceleri bertaraf ederek milletin başına yeni bir firavun getirip koyma hesapları yapıldığına dair endişelerim var.

-Sosyal meselelerin kalıcı çözümleri, problemleri insanda halletmeye bağlıdır. Seyyid Kutup en son yazdığı zindan hatıralarında der ki, “Biz problemi anlayamamışız; asıl mesele insanlıkta iman meselesiymiş.” Evet, insanlar imanda kayba uğramışlarsa, o büyük boşluğu başka bir şeyle doldurmanız mümkün değildir.

-Ruhumuzun heykelini dikme, insanı yeniden inşa etme mevzuunda yapılması gerekenleri ve muhtemel tehlikeleri isabetli tesbit edip bu istikâmette cehd ü gayret ortaya koyma günümüzde “uyûn-u sâhire” olmanın şartıdır. Evet, bütün bunlara tamim ederek uyûn-u sâhireyi daha kapsamlı ele almak lazımdır. İşte bu manada uyku bilmeyen gözler cehennem ateşi görmezler.

-Izdırap, sadece şahsı ve ailesi için değil, hatta köyü, kasabası ve ülkesi için de değil, insana bütün insanlık için dertlenme ufku kazandıracak ve herkese bağrını açtıracak yüksek bir duygudur. Bu duyguyla dolu olan bir insan -tabii olarak- çoğu zaman yorganı başından atacak, insanlığın problemlerinden dolayı sancıyla kıvranacak, geceler boyu deli gibi dolaşacak ve uykusuz sabahlayıp akşamlayacaktır. Bu açıdan da ızdırap, uyûn-u sâhireden olmanın en önemli sebeplerinden biridir.

-İmam-ı Gazzali’den Hazreti Bediüzzaman’a kadar bütün Hak dostları ızdırapla kıvrım kıvrım yaşamış; insanlığın dertlerine derman bulabilmek için “çare” diye diye dağlarda tepelerde deli gibi dolaşıp durmuş ve isabetli mülahaza yakalamaya çalışmışlardır. Bu hali Hazreti Musa ve Hazreti İsa (alâ nebiyyinâ ve aleyhimessalâtü vesselâm) gibi bütün peygamberlerde görmek mümkün olduğu gibi, İnsanlığın İftihar Tablosu’nun (aleyhi ekmelüttahiyyâti vetteslimât) daha kendisine vahiy gelmeden Hira (gâr – mağara) sultanlığındaki “tehannüs”ü de bu açıdan değerlendirilebilir.

-Şunu da kabul etmeliyiz ki, iki üç asırda meydana gelen tahribatı bir hamlede, bir nefhada tamir etmek çok zordur. Üstad’ın ifadesiyle, biz asırlardan beri rehnedar olmuş bir kaleyi tamir etmeye çalışıyoruz. Öyle ki bugün iman esasları bile sarsılmış, anne-baba hukuku dahi ayaklar altına alınmıştır. Demek ki Allah hakkından anne-baba hukukuna kadar hemen her değer ölçüsünün hak ettiği konuma yükseltilmesi gerekmektedir. Şayet iki-üç asırdan beri belli duygu, düşünce, anlayış, felsefe, dünya görüşü, hatta şekil ve şemailimiz açısından ciddi bir deformasyona maruz kalmışsak, bunun birdenbire düzeltilmesi mümkün değildir; tahrip çok kolay, tamir ise zordur.

-Ka’be’nin ilk görüldüğü anda ya da Arafat’ta, elleri indirmeden on saat dua etmekten daha kutsal ve makbul bir şey vardır ki; o, âlem-i İslam’ın ızdıraplarını içte duyarak bir kere elleri kaldırıp “Allahım kalbimi ve yeryüzünün dört bir yanındaki kullarının gönüllerini (imana, İslam’a, Kur’an’a) aç; diriliş nezd-i Uluhiyetinde ne ise, insanları ona göre dirilt” derken gözlerin yaşarması, kalbin ürpermesi ve tüylerin diken diken olmasıdır.

-Kutsal ızdırap ve mukaddes hafakan, bazen insanı bir anda dikey olarak evc-i kemâlât-ı insaniyeye (insanî olgunlukların zirvesine) çıkarır, ona münevver ân-ı seyyâleler yaşatır. İmam-ı Rabbânî Hazretlerinin de dediği gibi, “Bir ân-ı seyyâle vücûd-u enver, binlerce sene vücûd-u ebtere müreccahtır.”

-Beklentisiz olmak, yüce bir mefkûreye gönül veren ve kendini ona tamamen adayan fedâkar ruhların bir sıfatıdır. Dilbeste olduğu mefkûreyle kendi düşünce dünyasını yeniden inşa etmeye çalışan ve böylece başta kendi milleti olmak üzere topyekûn insanlığa yeni bir ba’s-u bade’l-mevt yaşatma istikametinde didinip duran bir insan, dünyevî herhangi bir beklenti içine girmeyeceği/girmemesi gerektiği gibi, çok defa belki cennete girme ve cehennemden uzak kalma gibi, Cenab-ı Hakk’ın fazlından beklenen manevî beklentilere dahi girmemelidir. Zaten sahih hadislerde de ifade edildiği üzere, insanın yaptığı ibadetlerle Cennet’e hak kazanması mümkün değildir, onlar küçük birer vesiledir. İnsan, ancak Cenab-ı Hakk’ın fazlı ve rahmetiyle oraya girebilecektir.

-Beklentileri olan insan tavizlerden kurtulamaz. Özellikle de dünya hayatını her şey sanan kimselerde, yükselme merakı, makam arzusu ve teveccüh tutkusu had safhadadır. Bazıları, siyasî, adlî, mülkî ya da askerî bir makamı elde edebilmek için can atarlar. İnsanlara parlak görünen bir kısım pâyelere ulaşmak ve halkın teveccühünü kazanmak için çırpınır dururlar. Bunların çoğu kalblerini itminana erdireceğini zannettikleri bir makama yükselmek için üst üste tavizler verirler. Şayet, o arzularına nâil olurlarsa bu defa da bir yandan diğer beklentilerini gerçekleştirmek, diğer taraftan da o makamı korumak maksadıyla yeni tavizleri normal karşılarlar.

-Siyaset sahnesinde rol almak ve idarecilik yapmak da toplum hayatı açısından lazımdır; bazı kimselerin devlet idaresinde söz sahibi olmaları, mesela milletvekilliği yapmaları da içtimaî bir ihtiyaçtır. Fakat, şayet siz kendinizi iman ve Kur’an hizmetine adadığınızı söylüyorsanız ve zihninizi, hissinizi, aklınızı, mantığınızı dağıtmadan garazsız-ivazsız kulluk yapmak istiyorsanız, böyle bir tercihte bulunduktan sonra artık siyasete ve dünyevî makamlara teveccüh edemezsiniz. Edemezsiniz, zira, siz şu zamanda en büyük tehlikenin, kalblerin bozulması ve imanın zedelenmesi olduğuna inanmışsınız; bütün himmetinizi kalblerin ıslahına teksif ederek bu tehlikeye karşı koymaya kendi kendinize söz vermişsiniz. Öyleyse, o resmî vazifeleri kim yaparsa yapsın, kim hangi makamı temsil ederse etsin, o konuda kimseyi hafife almaz ve kınamazsınız; herkesin buradaki niyetine ve amellerine göre ötede mükâfatını alacağına ya da cezasını çekeceğine inanır ve hükmü Cenâb-ı Ahkemü’l-hâkimîn’e bırakırsınız. Bununla beraber, siz yürüdüğünüz i’lâ-yı kelimetullah yolunda rıza-yı ilahîden başka hiçbir şeye evvelen ve bizzat yönelemez, sizi asıl vazifenizden koparacak hiçbir şeye dilbeste olamazsınız. Hâşâ, ne Sultan Fatih’i ne de onun askerlerini hafife almıyorum; fakat, size İstanbul’un fatihi olma gibi bir paye bile teklif edilse, “Allah Allah, bende ne hıyanet gördüler ki bana böyle dünyevî bir şey teklif ediyor ve beni dünyaya çağırıyorlar.” der ve beklentisizliğinizi ortaya koyarsınız.

-İnsan beklentisiz olsa da bazen kader onu alır birkaç basamak yukarıya çıkarır. Adanmış bir insan, o zaman da büyümüş olma mülahazalarını ayağının altına alır ve sadece “Bu konum benden ne istiyor?” sorusuna cevap arar. Zira, manevî makamlar itibarıyla sübjektif mükellefiyetler ağırlaştığı gibi, maddî makamlar itibarıyla da objektif mükellefiyetler artar. Evet, her basamağın yüklediği bir kısım sorumluluklar vardır; beklentisiz insan, yüce mefkuresi adına o sorumlulukların gereğini yapmalı ve konumunun hakkını ortaya koymalıdır.

Herkul.org’dan alınmıştır.

Bugüne kadar onun için pek çok şey yazıldı ve söylendi. Şimdilerde dünya onu konuşuyor.. ve o hemen her dildeki eserleriyle çağın en çok okunan insanlarından biri. Bu açıdan da onun hakkında uzun konuşmaya gerek yok. İşte bu mülâhazayla burada, ona ait bir kitaba önsöz olmuş, küçük bir mütalâanın, küçük bir bölümünü aktarmayı yeterli buluyoruz:

Bediüzzaman, üzerinde titizlikle durulup düşünülmesi, araştırılıp insanlığa tanıtılması gerekli olan bir simadır. O, İslâm âleminin, inanç, moral ve vicdanî enginliğini hem de en katıksız ve müessir şekilde ortaya koyan çağın bir numaralı insanıdır. Ona, onun düşüncelerine, hissî mülâhazalarla yaklaşmak, onu ve eserini anmak sayılmaz. Duygusallık, onun her zaman uğrunda yiğitçe tavır ortaya koyduğu ve gürül gürül anlattığı meselelerin ciddiyetiyle telif edilemez. O, bütün ömrünü, Kitap ve Sünnetin gölgesinde, tecrübe ve mantığın kanatları altında, derin bir aşk ve heyecanla beraber hep bir muhakeme insanı olarak sürdürmüştür.

Bediüzzaman’ın, yüksek mefkûresi, yaşadığı çağı düşünüp söylemesi, sadeliği, insanî enginliği, vefâsı, dostlarına bağlılığı, iffeti, tevâzuu, mahviyeti ve istiğnâsı üzerine şimdiye kadar pek çok şey yazıldı ve söylendi. Aslında, her biri başlı başına birer kitaba mevzu teşkil edecek olan yukarıdaki vasıflar, onun kitaplarında da sıkça üzerinde durduğu konulardır. Ayrıca, hâlâ aramızda, hayatta iken onun yakınında bulunma bahtiyarlığına ermiş ve onu, ruhî enginliği, fikrî zenginliği ile tanımış dünya kadar insan var ki, bunlar da canlı birer kitap gibi bu konunun en sadık şahitleri.

Dış görünüş itibarıyla sade ve basit görünen Bediüzzaman, gerek düşünce hayatında, gerek aksiyonunda hemen her zaman başkalarında bulunmayan engin bir karakter sergilemiştir.

Onun, insanlık için en hayatî meselelerde bütün insanlığı kucaklayışı, küfür, zulüm ve dalâlete karşı tiksinti duyuşu, her yerde istibdatla savaşı, hatta bu uğurda hayatını istihkâr ederce-sine vefâsı ve civanmertliği ve ölümü gülerek karşılaması, onun için normal davranışlardı. O engin bir his insanı olmanın yanın-da, misyonuyla alâkalı meselelerde, hep Kitap-Sünnet yörüngeli; muhakeme ve mantık televvünlü yaşamıştı. O hemen her zaman, davranışları itibarıyla, masum bir ikili görünüm sergilerdi: Biri, engin bir vicdan eri, derin bir aşk ve heyecan timsali ve olabil-diğince mert bir insan görünümü; diğeri de fevkalâde dengeli, çağdaşlarının çok önünde ileri görüşlü, büyük plân ve projeler üretebilen sağlam bir kafa yapısına sahip mütefekkir görünümü. Bediüzzaman ve onun davasına bu zaviyeden yaklaşmak, onun, İslâm büyüklerinin bir devamı olarak, içinde bulunduğumuz çağda bizim için ifade ettiği mânâyı anlamamız bakımından çok önemlidir.

Bazı kimseler görmemezlikten gelseler de gerçek şu ki; Bediüzzaman çağdaşlarınca, kendi kuşağının en ciddî düşünürü ve yazarı kabul edilmiş; kitlelere hem bir sözcü hem de önder ola-bilmiş; ama kat’iyen kendini beğenmemiş, gösterişe girmemiş ve hep âlâyişten uzak kalmaya çalışmıştır. “Şöhret ayn-ı riyâdır ve kalbi öldüren zehirli bir baldır…” sözü, onun bu konudaki altın beyanlarından sadece bir tanesi. O, yirminci asırda İslâm dünyasında, şimdilerde dünyanın dört bir yanında, her zaman listenin başında birkaç yazardan biri olarak tanınmış, her kesimce sevilerek okunmuş ve zamanın eskitemediği simâlardan biri olarak da tarihe mâl olmuştur.

Bediüzzaman’ın hemen bütün eserleri, içinde doğmuş olduğu çağ zaviyesinden, yorumlanmaya açık bazı meseleleri yorumlama açısından o uğurda harcanmış ciddî bir gayretin sonucudur.

Onun eserlerinde önce Anadolu, sonra da bütün İslâm dünya-sının hem âh u efgânı, hem de ümit ve şevk u târâbını duyup dinlemek mümkündür. Gerçi o, doğunun ücrâ bir kasabasında doğmuştur ama, kendini hep bir Anadolulu olarak hissetmiş, bizim duygularımızı bir İstanbul efendisi gibi soluklamış ve her zaman topyekün bir ülkeyi engin bir şefkat ve dupduru bir samimiyetle kucaklamıştır.

Bediüzzaman, materyalist düşüncenin, fikir hayatımızı hercü-merç ettiği, komünizmin en çılgın dönemini yaşadığı, dünyanın en bunalımlı, en karanlık, en sıkıntılı günlerden geçtiği çok talihsiz bir zaman diliminde, iman ve ümit tüten eserleriyle, sarsıntı üstüne sarsıntı yaşayan insanımıza Hızır çeşmesine giden yolları gösterdi ve gezdiği her yerde yığınlara hep “ba’sü ba’del-mevt” üfledi. Onun, hepimizden ve herkesten evvel görüp sezdiği ve ele alıp çözmeye çalıştığı en büyük problem, küfür ve ilhad kaynaklı anarşi problemiydi. O, bütün hayatı boyunca, insanımıza, çağın bu hastalığının mutlaka aşılması lâzım geldiğini salıkladı. Ve bu hususta insanüstü bir gayret sarfetti. Böylesine buhranlar içinde inim inim bir dünya ile karşılaşan Bediüzzaman, kendini bekleyen sorumlulukların farkındaydı.. ve Kafdağı’ndan ağır böyle bir yükün altına girerken, fevkalâde mütevâzı, mahviyet içinde ve hacâletle iki büklümdü; iki büklümdü ama, Cenâb-ı Hakk’ın sonsuz kudret ve nâmütenâhî gınâsına karşı da olabildiğine bir güven içindeydi.

Evet, bütün insanların fen ve felsefe âlet edilerek ilhada sürüklendiği, komünizmle beyinlerin yıkandığı, bu menfî oluşumlara “dur” diyenlerin memleket memleket sürgüne gönderildiği, ülkenin her köşesinde en utandırıcı tehcirlerin yaşandığı ve daha garibi de bütün bunların medeniyet ve çağdaşlaşma hesabına yapıldığı, hatta nihilizmin, asrın en yaygın büyüsü hâline getirildiği o kapkara günlerde, Bediüzzaman, hâzık bir hekim edâsıyla hepimizin, içlerimizdeki zindanları, ruhlarımızdaki çeşit çeşit mahkûmiyetleri, kendi cinayetlerimizi ve kendi kendimize esâretlerimizi hatırlattı, ruh dünyalarımızda ve vicdanî hayatlarımızda uyuyan insanî yanlarımızı harekete geçirerek, maâliyâta müştak gönüllerimize üst üste nefesler aldırdı, ötelerle alâkalı derinliklerimizi gözler önüne serdi, tekye, zâviye, mektep ve medresenin bütün vâridâtını birden başımıza boşalttı.

Evet, Bediüzzaman milletin fikrî seviyesizliklerle sürüm sürüm yaşadığı ve içtimaî dertlerin birer buhran hâlini aldığı, ülkenin hemen her yanında ürperten yüzlerce hâdise ile yüz yüze kalındığı, her tarafta İslâmî ve millî değerlerin enkaz enkaz üstüne yıkılıp gittiği ifritten bir dönemin, düşünen, çareler arayan, teşhis ve tespitlerde bulunan sonra da bu rahatsızlıklara reçeteler sunan bir hekimi olmuştu. O, upuzun ve karanlık yılların hazırlayıp sahneye sürdüğü dünya kadar felâket altında didinip duran talihsiz nesillerin, imansızlık, dalâlet ve şüphe vadilerinde bocaladığını, kurtulmak istedikçe daha derin buhranlara gömüldüğünü gören, hisseden, görüp hissettiklerini vicdanının derinliklerinde duyan bir insan olarak, ilk günden itibaren hep müteheyyiç yaşadı.. sürekli düşündü.. devlet ve topluma alternatif tedaviler teklif etti.. ve bu şanlı fakat talihsiz millete, muhteşem fakat bahtsız ülkeye eski enginlik ve zenginliğini duyurmaya çalıştı.

Bediüzzaman, tâ Devlet-i Aliye döneminden başlayarak ülkenin pek çok yöresini dolaştı; en büyük şehirlerden en ücrâ kasabalara, nüfusu yoğun beldelerden, en tenhâ mıntıkalara kadar her yere uğradı.. uğradığı her yerde cehaletin hükümfermâ olduğunu, yığınların fakr u zarûretle kıvrandığını, insanımızın değişik buudlardaki iftiraklarla birbirini yiyip bitirdiğini gördü, ürperdi.. ve yaşadığı çağı çok iyi idrak etmiş bir mütefekkir olarak, o günkü perişan yığınlara ilim ruhu aşılamak istedi. Fakr u zaruret ve iktisadi problemlerimiz üzerinde durdu. İftiraklarımıza çareler aradı ve hemen her zaman birlik ve beraberliğimizi solukladı.. solukladı ve milletimizi, bu bunalımlı günlerinde bir an bile yalnız bırakmadı. O, gezdiği her yerde âvâzı çıktığı kadar bağırıyor ve: “Bu iç içe dertler eğer şimdi tedavi edilmez, yaralarımız, mâhir ve mütehassıs eller tarafından sarılmazsa, hastalıklarımız müzminleşir, yaralarımız da kangren hâlini alır. İlmî, içtimaî, idarî dertlerimiz mutlaka teşhis edilmeli, maddî-mânevî bütün problemlerimiz çözüme alınmalı ki, mevcudiyetimizi kemiren, varlığımızı temelinden sarsan ve bizi her gün daha fecî çukurlara sürükleyen sıkıntılara mâruz kalmayalım.” diyordu.

Bediüzzaman’a göre, bugün olduğu gibi o gün de, bütün fenalıkların menbaı, cehalet, fakr u zaruret ve iftiraktı. Evet içtimaî sıkıntılarımızın en birinci sebebi, millî sefâletlerimizin en önemli sâiki cehalettir. Allah bilmeme, peygamber tanımama, dine karşı lâkayt kalma, maddî-mânevî tarihî dinamiklerimizi görmeme mânâsına gelen cehalet, hiç şüphesiz o gün-bugün başımızın en büyük belâsıdır.. ve Bediüzzaman da ömrünü bu öldürücü mikropla savaşa vakfetmişti. Ona göre kitleler, ilimle, irfanla aydınlatılmadıkça, toplum sistemli düşünmeye alıştırılmadıkça ve yanlış, sapık düşünce akımlarının önü alınmadıkça, milletimiz için kurtuluş ümidi beslemek abestir. Evet, o cehalet yüzünden değil midir ki; kâinat Kur’ân’dan, Kur’ân da kâinattan koparıldı.. koparıldı ve biri, varlığın sırlarını bilmeyen, eşya ve hâdiselere kapalı, bağnaz ruhların hayal zindanlarında yetim kaldı; diğeri de her şeyi maddede arayan ve mânâya karşı bütün bütün kör, mük’ab cahillerin elinde bir kaos hâlini aldı. Yine bu cehalet sebebiyle değil midir ki; bu mübarek dünya, en münbit ovaları, en feyyaz obaları ve en bereketli ırmaklarına rağmen, zaruret ve sefâletlerin pençesinde inim inim inlemekte ve eski kapıkullarına dilencilik etmekte.

Bu korkunç cehalet ve zaruret yüzünden değil midir ki; ülkenin dört bir yanında, toprağın altında sessiz sessiz yatan onca kıymettar madenlerimiz, haddi-hesabı bilinmeyen yer altı, yer üstü zenginliklerimiz başkalarının hazinelerine akarken, biz, perişan, derbeder ve korkunç bir borç şoku altında iki büklümüz.

Evet, yıllardan beri milletimizi zebun eden bu belâ yüzündendir ki, bîçare işçi ve köylümüz, sürekli didinip durdukları, yıpranıp ezildikleri halde emeklerinin karşılığını tam olarak elde edememekte, elde ettiklerinin de bereketini bulamamakta, mutlu olamamakta ve taksit taksit kahrolup gitmektedir.

Yine bu cehalet ve cehalet kaynaklı tefrika sebebiyledir ki; cihanın dört bir yanında bizimle alâkalı bir dünyada “tegallüpler, esaretler, tahakkümler, mezelletler, türlü iptilâlar, türlü türlü illetler” yaşandığı, hatta kan gövdeyi götürdüğü, ırzlar çiğnenip namuslar payimâl olduğu, dünya dengesizlikler ağında bir oraya, bir buraya kayıp durduğu hâlde, bir türlü tefrikadan sıyrılıp bu fecâyi ve bu fezâyie “dur” diyemiyor; İslâm âleminin her gün daha korkunç, daha vahim uçurumlara yuvarlanması karşısında onun sıkıntılarına çare olamıyor, vahdet ruhuyla gerilemiyor ve çağımızla hesaplaşamıyoruz.

Biz, milletçe, bu kahredici hastalıklar ağında kıvranırken, batının sûrî ve maddî terakkisi karşısında bir kısım kamaşan gözler, bulanan bakışlar ve dönen başlar, dimağlarını müspet fenlerle, gönüllerini dinî hakikatlerle donatıp, maddî-mânevî zenginliklere ereceklerine bütün bütün ruhsuz ve köksüz davranarak, millî ve dinî en hayatî dinamiklerimizi görmemezlikten gelerek, kör bir taklit ve şablonculukla, kitleleri millî seciyeden tecrid, tarih şuurundan mahrum, ahlâk ve faziletten de yoksun bıraktılar. Bence, milleti kurtarma mülâhazasıyla sapılan bu ikinci yol ve gerçekleştirilen bu ikinci hareket daha zararlı oldu ve toplumun ruhunda onulmaz yaralar açtı.

Birinci durum itibarıyla insanımız, seneler ve seneler boyu boğucu bir kâbus altında kıvranıp durmasına karşılık, ikinci hâl itibarıyla da millî faziletlerimiz, ruhî necâbetimiz, cihanpesendâne aksiyonumuz bütün bütün yıkılıp gitti.

Bediüzzaman, bu her iki cephedeki yanlış muâleceler ve bu yanlış muâlecelerin meydana getirdiği toplum çapındaki komplikasyonları göğüslemiş, asırlık yaralarımıza neşter vurmuş ve bu cerîhaların sebebiyet verdiği felâketleri teşrih ve teşhis edip çarelerini göstermek, ülke ve insanımızı yıkılıp gitmekten kurtarmak için tâ bidâyet-i hayatından Urfa’da Mevlâsına kavuşacağı âna kadar, hep yürekten ve samimi, hep tok sesli ve tok sözlü bu vatan evlâdı, ülkesine vefa hisleriyle dopdolu olarak, hep aynı şeyleri söylemiş, aynı ölçüde dertlerimizin üzerine yürümüş ve tedavi adına da aynı şeyleri takdim etmiştir. Toplumun kafasına birtakım yeni düşünceleri yerleştirmek ne kadar zor ise, seneler ve seneler boyu, onların dem ve damarlarına işlemiş anlayışları, telâkkileri, geçmişten tevarüs edilen -yanlış, doğru- âdet ve an’aneleri söküp atmak da o kadar çetin ve o kadar zordur. Dünden bugüne yığınlar, her zaman -yararlı veya zararlı- bu kabîl metrûkatın tesirinde kalmış, ferdî ve içtîmaî hayatlarını böyle bir teessür atmosferi içinde örgülemiş; alışılagelen şeylere uymayan ve umûmi hissi okşamayan hususlara karşı da nefret duymuş ve onlardan uzak kalmaya çalışmıştır. Bu his, bu duyuş ve kabullenişler bazen yanlış da olabilir. Eğer bu yanlış düşünce ve kanaatler kitleler tarafından hüsn-ü kabul görmüş, yaşana yaşana toplumun her kesimine mâl olmuş, hayatın her yanında dal-budak salarak kökleşmiş, güç kazanmış ise, bütün bu yanlış kanaatlerin yıkılması, toplum çapındaki inhirafların giderilmesi, varsa, küflü kanaatlerin temizlenip, düşünce ve vicdanların iyiden iyiye tahliye ve tahliyelerden (fena şeylerden arındırılıp iyi şeylerle donatılma) geçirilmesi lâzımdır ki, milletçe geleceğe yürünebilsin.

İşte Bediüzzaman, gençlik günlerinden itibaren hep bu duygu ve bu düşünce içinde oldu. O, bu mevzuda, en küçük bir hakikati dahi gizlemeyi ülkesine ve insanına vefasızlık saydı; milletini de felâkete sürükleyen yanlış düşünce ve yanlış kararlar karşısında, kollarını makas gibi açtı ve avazı çıktığı kadar “burası çıkmaz sokak” diye haykırdı. Onun fıtratı, yanlış ve dinî değerlere ters şeyler karşısında fevkalâde müteheyyiç, ufku âlî ve himmeti de olabildiğince “ulü’l-azmâne” idi. Koskoca bir milletin mahv u izmihlâline göz yumup lâkayt kalmak, bu aslan yürekli insanın tabiatına zıttı. O, milletçe kusurlarımızı ve felâket sebeplerimizi, hem de en derin, en gizli noktalarına kadar açarak, millete kendini sorgulama yollarını gösterdi. Sık sık ona inkıraz sebeplerini hatırlattı ve kurtuluş reçeteleri sundu.. sundu ve en acı hakikatleri hiç tereddüt etmeden haykırdı.. yanlış kanaatlerin, küflü düşüncelerin, küfür ve ilhadın üzerine at sürdü.. ve hayatı boyunca da, hakikat nurlarının inkişafına mâni bütün engellere karşı sürekli mücadele etti.

Hiç kimsenin dinî hakikatler adına bir şey söylemeye cesaret edemediği en kâbuslu dönemlerde o, uyutulmak istenen yığınlara teyakkuzlar çekti.. cehalet, fakr u zaruret ve iftiraka karşı savaş ilân etti.. toplumu saran çeşit çeşit vehimleri temelinden sarstı.. ateizm ve inkâr-ı ulûhiyete karşı bir sath-ı mücadele oluşturduğu gibi, bâtıl ve hurafeleri de kendi çıkmazları içinde boğdu. Her zaman, şâyân-ı hayret bir medenî cesaretle asırlık dertlerimizi teşrih etti ve tedavi yollarını gösterdi. Araplar: “En son ilâç dağlamadır.” derler. O, bir-iki asırlık riya, gösteriş ve âlâyiş üzerine âdeta bir kızgın demir bastı; saray ricalinden doğudaki aşiret reislerine, meşîhâttan askerî erkâna kadar herkesin ruhunda mâkes bulacak çok yeni şeyler söyledi.. söyledi ve her kesimiyle milletin dikkatini kendi üzerine çekti. O, tabiatı icâbı hep bu türlü şeylere karşı olsa da, yapılan şeylerin tabiatının gereği de böyle îcap ettiriyordu.

O, hemen her kesime, sürekli cihad için kınından sıyrılacak kılıçtan evvel, fikir ve ruhlarımıza vurulan zincirlerin kırılması lazım geldiğini ihtar etti.. ve bir “ba’sü ba’del-mevt” müjdesiyle, genç nesillere İslâmî düşünceye giden yolları gösterdi. O, coğrafî olarak ülkenin bölünmesinden, parçalanmasından, küçülmesinden korkuyor ve titriyordu ama, daha çok bu tür tersliklere sebebiyet verecek olan fikirlerin daralmasından, ruhların sefilleşmesinden, batı taklitçiliğinden ve şablonculuktan ürperiyordu.

Bediüzzaman, hep okuma, düşünme, çalışma diyor ve millet fertlerini mütekabil yalnızlıktan kurtarmak, mükemmel bir toplum ve mamur bir millet hâline getirmek için durmadan çırpınıyordu. Ülke ve insanımızı böyle bir zirveye taşımak için de sürekli “maârif” diyor, talim ve terbiyeden dem vuruyordu. Her tarafta neşr-i maârif ve her şekilde talim ve terbiye.. mescidler, medreseler, kışlalar, sokaklar, parklar, hatta hapishaneler bile bu eğitim seferberliğine katılmalıydı ona göre… Katılmalıydı; zira ancak maârif sayesinde, aklî ve mantıkî vahdet gerçekleşebilirdi. Önce, dimağ dimağa birleşip bütünleşemeyenler, bir yolda uzun zaman, beraberliklerini sürdüremezler. Evvelâ vicdanlar birleşmelidir ki, daha sonra gönüller ve eller de birleşebilsin. Böyle bir birleşmenin yolu da, hayatın dinî disiplinlere göre ele alınmasına, -kitap, sünnet ve selef-i sâlihînin sâfiyâne içtihadları mahfûz- zamanla mukayyet şeylerin çağın idrakine göre yorumlanmasına vâbestedir.

Evet, insanımız bu asır ve bu asrın vâridat, mânâ ve yorumlarıyla mutlaka tanışmalı, barışmalı ve uzlaşmalıydı. Dünya başını almış bir yerlere giderken, kendi dar kabuğumuza çekilip, inzivâya dalmak bizi öldürürdü. Bugünü yaşamak isteyenler mutlaka, hayatın çağlayanlarıyla, kendi irade, sa’y ve gayretleri arasındaki âhengi, uyumu ve desteği yakalama mecburiyetindedirler. Aksine, kâinattaki umumî cereyana karşı direnmeleri, onların mahvolup gitmelerini netice verir.

Eğer Bediüzzaman soluk soluğa ülkenin dört bir yanına mesajlarını sunduğu zaman, onu anlayacak birkaç yüz aydın, düşüncelerinde ona destek olabilseydi, ihtimal bugün en zengin ülkelerden daha zengin, en medenî milletlerden daha medenî hâle gelmiş ve daha sonraları karşımıza çıkan her engeli aşabilecek güce ulaşarak, şimdilerde girilmiş gibi görülen bu nurlu yola tâ asrın başında girmiş ve bugünkü problemlerin pek çoğuyla karşılaşmamış olacaktık.. yine de her şeye rağmen ümitvârız. Ben, milletimizin, bütün bütün mânâ köklerinin kuruduğunu iddia edenlerin gaflet ve zühûllerine inanırım. Gerçi başka milletler gibi biz de düştük; bunu inkâr etmemize imkân yok. Ne var ki, doğrulup kendimize gelemeyeceğimizi de kimse iddia edemez. Şimdilerde, milletçe, eski rahat düşkünlüğü yerinde intibah nurları parıldıyor.. harem hisleriyle titrek ruhlarımızda taptaze bir canlılık ve bir dirilme sıcaklığı var.. Bu gelişmeleri, masmavi bahar günlerinin takip edeceği kuşkusuz. Ancak, dolaşıp yamaçlarımızda seccade serecek Hızırlar ve korkmadan enginlere yelken açacak İlyaslar bekliyoruz. Bu konuda Bediüzzaman önemli bir işarettir…

“Deha için intihap yoktur.” derler; yani deha sahibi “şunu yapayım, şunu yapmayayım” demez; “şunu yapmak yararlı, şu da zararlı” diyerek, bir şeyin yapılacağına veya terk edileceğine hüküm vermez. O, ilâhî bir mevhibe, ledünnî bir sâika ve şâika ile, çevresinin en derin, en şümullü ve zahirî, bâtınî, ruhî, içtimaî ihtiyaçlarını kucaklayacak çok üniteli bir güç kaynağı gibi pek çok şeyi omuzlayabilecek kuvvetleri ruhunda toplamış bir fıtrat harikasıdır. Bediüzzaman ve onun arkada bıraktığı eserlerini tetkik edenler onda dehanın bütün hususlarının var olduğunu görürler. O, gençlik döneminde, çevresine sunduğu ilk deha solukları sayılan eserlerinden, mahkemeler, zindanlar ve sürgünlerle geçen çileli bir hayat içinde inkişaf edip gelişen olgunluk dönemi kitaplarına kadar hep o seviyeler üstü seviyesini korumuş ve her zaman dâhiyâne konuşmuştur.

Fethullah Gülen, “Ruhumuzun Heykelini Dikerken” adlı eserden, (Nil Yay., İzmir 1998), s.65-75

tweet   

Mevlâna Celâleddin er-Rûmî Hazretleri de işte bu aşkınlardan biri. Üzerinden asırlar geçmiş olmasına rağmen o, bugün bile bizi duyuyor, dinliyor, hislerimizi paylaşıyor ve problemlerimize çareler sunuyor gibi bir aşkınlığın sesi-soluğu durumunda. O, geçmişte yaşamış biri; ama yedi asır sonra dahi hâlâ içimizde dipdiri. Ziyasını Hazreti Ruh-u Seyyidi’l-Enâm’dan (aleyhi ekmelüttehâyâ) alan ve onu günümüze kadar değişik dalga boyundaki tayflar hâlinde her yana yayan bir nur adam.. evliyâ, asfiyâ çerçevesinde seçilmişlerden bir seçilmiş ve aşk u muhabbet kahramanları arasında sözleri mîr-i livâ bir kutlu.. ölü ruhlara hayat üfleyen bir İsrafil suru.. nefesi, çoraklaşmış gönüllerin âb-ı hayatı, yoldakilerin nuru ve tam bir Peygamber vârisi.

Hazreti Mevlâna, hep Allah’a koşmuş ve başkalarını da koşturmuş bir hak eri; her zaman aşk u şevk ile coşmuş ve çevresine sevgi meşk ederek onları da coşturmuş dengeli bir cezbe insanı.. mârifeti, muhabbeti ve aşk u şevki yanında aynı zamanda tam bir mehâfet ve mehâbet kahramanı.. herkesi Hakk’a ve o kutlu sona çağıran bülend-âvâz bir münadi.. rızası, Hak rızasının eseri ve aşk u iştiyakı da Hak teveccühünün tezahürü bir üstad-ı câmi idi. Evet o, çağına seslendiği aynı anda o Muhammedî ses ve nefesini asırlar öte sine de duyurabilmiş; kendi çağının tâli’lilerini tenbih etmenin yanında günümüzün insanlarını da uyarmasını bilmiş büyülü bir nefesti. Allah onu önemli bir hizmette istihdam ediyordu ve bu önemli misyonuna göre de, içi ve dışı itibarıyla fevkalâde bir donanımla şereflendirmişti: Kalbi envâr-ı ilâhiye ile pürnur, özü hikmet cevherleriyle ışıktan bir fağfur, sırrı esrar-ı lâhutla mâmur, basireti de ziya-yı hâssla münevver idi.

Bu ufkuyla Hazreti Rûmî, kendi çağında irşad dairesinin merkez noktasında âdeta bir Kutup Yıldızı, feyiz kaynağı olan hakikat-i Ahmediye’nin ziyası sayesinde binlercenin -yüz binlercenin şem’ine pervane oldukları bir vilâyet çerağı, insanî kemalâta yürüyenlerin yanıltmaz pişdârı, Kur’ân hakikatlerinin müdakkik bir müfessiri, Hz. Muhammed’in (sallallâhu aleyhi vesellem) aşk u şevkinin coşkun bir tercümanı ve herkese Allah’ı sevdirmenin de büyülü bir lisanıydı. Onun atmosferine girenler sonsuz huzura erer, onun ufkundan Kur’ân’a bakanlar Asr-ı Saadet’i görmüş gibi birdenbire başkalaşır, etrafındaki gürûh-u encüme Hak âyâtını tefsir ederken bütün sineler aydınlanır, o “Allah” derken âdeta gökler deliniverir de semanın esrarı arza boşalıyor gibi olurdu.

O, Cenâb-ı Hakk’ı delice seviyordu ve ufkunda hiç dinmeyen bir inilti vardı gece-gündüz. Halvette- celvette, her zaman ayrı ayrı muhabbet ve aşk u iştiyak fasılları yaşıyordu. Bazen bütün bütün mâsivâdan tecerrüt edip kendini gönlündeki aşk u vuslatın gel-gitlerine salınca tamamen bir ateş topuna dönüyordu. İçten içe ocaklar gibi yanıyor, ama asla gam izhar etmiyordu. Yanmayı aşkın gereği görüyor, âh u vâh etmemeyi de vefa töresi sayıyordu. Ona göre, “seviyorum” diyenler cayır cayır yanmalı ve bunu da maiyyet ve kurbetin bedeli saymalıydılar. Az yemeli, az içmeli, az uyumalı, konuşacakları zaman da sadece O’ndan söz açmalı ve hep “hayret” yaşamalıydılar. O, “Sevenin nasıl uyuduğuna şaşılır; evet, sevene uyumak haramdır.” derdi. Bir keresinde, (Cenâb-ı Hakk’ın, Hazreti Davud’a hitaben:) “Ey Davud! Kendini uykuya salıp beni düşünmeyen, sonra da aşk iddiasında bulunan yalan söylemiş olur.” sözünü naklettikten sonra “Karanlık basınca âşıklar delirir/delirmeli.” demiş ve hep dediği gibi davranmıştı.

İşte Divan-ı Kebîr de onun magmalar gibi köpürüp duran his ve heyecan ummanından sadece birkaç

damla:

Eğer O’nun aşk u heyecanı ve vecd ü hafakanlarının özü sayılan şiir divanlarının ruhu sıkılacak olsa, ondan hep böyle aşk u iştiyak ağlamaları, vuslat ve ümit nağmeleri dökülecektir. Mevlâna bir ömür boyu sevmiş, sevildiği inancıyla oturup kalkmış, hep O’na karşı olan aşk u alâkasını dillendirmiştir. O, bu engin aşk u alâkasını her seslendirişinde de O’na yalnız yürümemiştir; kendini dinleme bahtiyarlığına ermiş çevresini de alıp beraber götürmüştür. Evet o, kendisine sunulan semavî ziyafet sofralarından, o ışık hâlesi içinde bulunanlara da kâse kâse vâridât sunmayı âdeta bir vefa borcu bilmiştir.

İşte ona ait bir semavî yolculuk sergüzeştinden etrafa akseden birkaç müteşabih nağme:

Bu seyahat, mirac-ı Ahmediye’nin gölgesinde öyle bir urûc ve bir semavî yolculuktur ki, Süleyman Çelebi ifadesiyle, “Ne mekân var ânda ne arz u sema.” denebilir. Görüp duydukları, bakıp temâşâ ettikleri gözlerin görmediği, kulakların işitmediği, akl u fikrin kavrayamadığı özel iltifat tecellîleriydi ve bunlar herkese de müyesser değildi. O, gitti, gördü, tattı ve bir fâninin bilebileceği çerçevede bilinebilecek her şeyi bildi. Görmeyenler bilemez, tatmayanlar duyamaz; duyanlar da çok kez sır vermez, sır verseler de onu herkes ihata edemez. Gâlib’in ifadesiyle:

“Bir şu ’lesi var ki şem ’-i cânın

Fânûsuna sığmaz âsumanın.”

Mevlâna’nın bütün bir varlığa karşı duyduğu muhabbet, alâka ve insanlarla münasebetlerindeki sıcaklık, ondaki o derinlerden derin ilâhî aşkın bir izdüşümüydü. Fıtratı sermest-i câm-ı aşk olan Hazreti Pir her şeyi sevmiş, topyekün varlığı muhabbetle kucaklamış, her nesne ile bir çeşit diyaloga geçmişti ki; bütün bunlar, onun Allah’a karşı o derin aşk u alâkasının yansımasından başka bir şey değildi.

Bu perişan ve bulanık anlatımın onu ifade etmekten uzak olduğunun farkındayım. Bu da benim onunla bir münasebet arayışıma verilmeli. Yoksa nerede damla, nerede deryayı tavsif; nerede zerre, nerede güneşi ifade.!?

Varsın öyle olsun; birkaç cümle ile de olsa, ışığının şu fâni dünyaya düşmesi itibarıyla, yeniden bir kere daha “Celâleddin er-Rûmî” demek istiyorum:

Hazret, Asya kıtasında iç içe içtimaî, siyasî ve askerî bunalımların yaşandığı 1207 yılında Belh bölgesinde hayata gözlerini açtı. Babası, Şeyh Muhammed Bahâüddin es-Sıddîkî ki, Hazreti Ebû Bekir’in onuncu derecede torunuydu. Merhum Tâhiru’l-Mevlevî’ye göre, valide-i mükerremeleri de Efendimiz’in soyundan ayrı bir şecere-i mübarekenin meyvesiydi. Baba, bulunduğu bölgede “Sultanü’l -Ulemâ” unvanıyla yâd edilen bir Peygamber vârisi ve bir hakikat eriydi. Pek çok hak dostu gibi o da doğup büyüdüğü yerde hazmedilememiş, hatta hırpalanmış ve bir mânâda göçe zorlanmıştı. Bu itibarla da, maskat-ı re’si olan Harzemlilerin ülkesinden ayrılmış; upuzun bir müsaferet ve ikamet fasılları yaşamış: Hicaz’a uğramış, bir miktar Şam’da ikamet etmiş, bir hayli sulehânın yanında, Muhyiddin İbn Arabî gibi mümtaz şahsiyetlerle görüşmüş; görüşmüş ve feyiz alıp feyiz vermiş.

Onunla beraber dünyevî yaşı itibarıyla henüz altı -yedi yaşına yeni basmış bulunan büyük ruhlu küçük Mevlâna da zatına has o derin tecessüs ve tefahhus hisleriyle gördüklerini gayet net fotoğraflamış, çevresini iyi okumuş, bilhassa Hazreti Muhyiddin’in esrarlı dünyasına – tabiî yaşının müsaadesi ölçüsünde- nüfuz ederek onun sohbetiyle ayrı bir insibağ yaşamış; ondan iltifat görmüş ve teveccühlerine mazhar olmuş.. böylece oldukça sıkıntılı fakat değişik mevhibe ve vâridlere açık hedefi meçhul bu bereketli hicrette Hazreti İbrahim, Hazreti Musa ve Hazreti Ruh -u Seyyidi’l-Enâm (aleyhim salavâtullahi ve selâmuhu mil’elarzi ve mil’essema) gibi hep bereket bulmuş, hep lütuf görmüş ve kazâya rıza sayesinde adı konmamış ihsanlara mazhar olmuştur.

Yollar bu kutlu aileyi alıp Erzincan’a götürmüş, kader onları Karaman’a çekmiş. Bir miktar “Halâveye” medresesinde talebelik.. bir süre Şam -Halep medreselerinde ulûm-i İslâmiye tahsili.. ve tekmîl-i nüsahtan sonra yeni ana ocağı sayılan Konya’ya avdet.. bir süre sonra Hoca Şemseddin Semerkandî’nin semere-i mübarekesi Gevher Hatun’la izdivaç.. ardından da muhterem peder Sultanü’l -Ulemâ’nın Allah’a yürümesi.. ve Seyyid Burhaneddin Tirmizî’nin nezaretinde uzun bir seyr u sülûk-i ruhanî.. derken birkaç sene sonra Rüknüddin Zerkûbî’nin işaretiyle Konya’ya gelen Şems -i Tebrizî ile buluşma ve yeni bir derinliğe açılma.. ve sonunda bütün dünyada kendi enginliğiyle tanınan Koca Mevlâna. Aslında bunlar, meâliye açık üstün istidat bir nâdire-i fıtratın hayatını tarassut adına ortaya koymaya çalıştığımız birkaç küçük menfez ve uhrevîliğe kilitli Muhammedî ruhun önemli temsilcilerinden birinin hayat-ı seniyyelerinden sadece üç-beş kare..!

Mevlâna mı Şems’in ufkunu açtı, Şems mi Mevlâna’yı alıp ötelere götürdü ve kim kimi hakikatü’l – hakâyık’a, aşk u şevk zirvesine, Hazreti Matlub u Mahbub’a yönlendirdi?.. gibi soru ve münakaşalarla o pak ve müstesna insanların sergüzeşt-i hayatlarıyla alâkalı mülâhazaları bulandırmak istemem vesselâm.. ve zaten bu tür konular bizim gibi düz insanları da çok çok aşar; ama kim bilir, belki de şöyle demek daha uygun olur:

Şunu da hemen belirtmeliyim ki, Hazreti Mevlâna, başta peder-i muhteremleri Sultanü’l-Ulemâ olmak üzere, pek çok feyiz kaynağından istifade etmiş, seleflerinin büyük çoğunluğunu geride bırakmış ve ummanlar gibi köpüren aşk u şevkiyle her zaman Allah’a yakın durmanın yanında hep insanların içinde olmuş ve kendini asla onların üstünde görmemiş; hayat-ı seniyyelerinde bizzat, ötelere yürüdükten sonra da eserleriyle Hazreti Sultanü’l-Enbiyâ’nın ruhanî hayatlarının vesâyetinde bir “kutbü’l -irşad” vazifesi görmüş; çok geniş alanlı, geniş zamanlı tesiri olan ender simalardan biridir.

Hazreti Pir’in, sofîler arasında bilinen şekliyle müridliği, dervişliği, postnişinliği ve şeyhliği söz konusu değildir. O, temel unsurları Kitap, Sünnet ve selef-i salihin olan irşadla alâkalı şahsî içtihatlarıyla, tecdit televvünlü yeni bir yöntem geliştirmiş; farklı bir ses ve solukla hem çağının insanlarını, hem de daha sonrakileri yepyeni bir mâide-i semaviyede buluşturmuştur. O, Allah’la münasebetlerinde bir aşk u iştiyak insanıdır; Allah’tan ötürü kendisine teveccüh edenler karşısında da bir muhabbetullah sâkisidir; evet eğer onun, Divan-ı eş’âr’ının ruhu sıkılıp sağılacak olsa gökteki sıkışmış bulutlardan rahmet boşaldığı gibi ondan da muhabbetullah ve muhabbet-i Resûlullah sağanakları boşalacaktır.

Onun ruhundan fışkıran ve Hüsamettin Çelebi vasıtasıyla kitaplaştırılan en câmi ve büyük ölçüde de didaktik eseri “Mesnevî”, bu yüksek aşk u muhabbet tufanının tenezzül dalga boyunda ve bizim de özünü duyabileceğimiz bir şaheser; “Divan-ı Kebîr” ise, Hazret’in kametine göre bir aşk u iştiyak tufanı mesabesindedir.

Mesnevî de duygular, düşünceler muhakemelerimizi ezip geçmeyecek şekilde, idraklerimizi aşmayan âli bir üslûpla işlenmiştir. Divan-ı Kebîr’e gelince, onda her şey magmaların feveranı mahiyetindedir ve herkesin yudumlayacağı türden de değildir. Dikkatle bakıldığında, bu kitab -ı celîlü’l-kadr’de fevkalâde bir derinlikle “fenâfillâh-bekâbillâh-maallah” mülâhazalarına bağlı dışa vuran olabildiğine engin mâverâî bir heyecan feveranı müşâhede edilmektedir. Onun Divan’ındaki bu feveranı görebilenler kendilerini yanardağları hatırlatan bir aşk u vecd tufanı içinde bulurlar ve dehşetle ürperirler. Hazret’in herkese açık olmayan bu tür eş’ârında, aklın hudutlarının aşıldığı, insanî normların üstüne çıkıldığı, melekûtî keyfiyâtın mülkî elvân ve eşkâli gölgelediği görülür.

Hazreti Mevlâna, medreseden tekyeye, tekyeden çilehanelere bütün feyiz kaynaklarından beslene beslene olgunlaşmış.. Hakk’a vâsıl olmuş.. kendi sistemi içinde semavîleşmiş ve vilâyet semasında bir Kutup Yıldızı gibi âdeta kendi etrafında dönen bir mâh-ı mücellâdır. Evet o, bulunması gerekli olan yere ulaşmış ve durması icap eden yerde de durmayı başarmış bir babayiğittir. Gördüklerini iyi okumuş, duyduklarını yerinde değerlendirmiş; Hakk’a teveccühünde asla kusur etmemiş ve ötelerden esip gelen vâridlerin, mevhibelerin bir zerresini dahi zayi etmemiştir; zayi etmemiş ve pek çok selefi gibi bu ilâhî atiyyeleri şiir diliyle seslendirmiş, baş döndüren söz hevenkleriyle ortaya koymuştur. O, bu zebercedden büyülü kelimelerle hem kendi aşk u heyecan hummasını dillendirmiş, hem de şiirin köşe -bucak müphemleri içinde, yârâna açık, ağyâra kapalı müteşâbihâtını ifade etme üstadlığını ortaya koymuştur.

Onun, ister herkese açık sözleri, ister müteşâbihâtı -bunlar arasında çok az dahi olsa başkaları tarafından o inci dizileri içine karıştırılmış kalp söz ler de bulunabilir- kendi ufkunun sesi-soluğudur, başka divitle, kalemle tanışıklığı olmamıştır; onlar, herkesi tesir altına alacak kadar da sıcak mı sıcak ve tamamen onun gönlünün nağmeleridir.

Hazreti Mevlâna, tabiatı itibarıyla olabildiğine ince, fevkalâde narin, bir anneden daha şefkatli; sözün özü kendi asrında Muhammedî Ruh’un (aleyhi ekmelüttehâyâ) izdüşümü bir müstesna varlıktı. Onun bu hususiyetlerini Mesnevî sinde, Divan-ı Kebîr’inde, başkalarına yazdıkları mektuplarında, ailevî münasebetlerinde, dostlarına karşı özel davranışlarında görüp şahit olanlar, tam bir Peygamber vârisiyle karşılaşmanın heyecanıyla ürperir, kendi kendilerine  “zalike fadlullahi yü’ti meyyeşa”(Mâide sûresi, 5/54; Hadîd sûresi, 57/21; Cum’a sûresi, 62/4.) diye mırıldanır ve hayranlıkla iki büklüm olurlardı.

O, hayatında çok hoyrat muamelelere maruz kalmış, çok incitilmiş; ama hiçbir zaman kaba davranmamış ve kimseyi rencide etmemişti. Hakk’a ait mevhibeleri haykırırken her zaman gürül gürül ve fütursuzdu; ancak, sair ahvâli itibarıyla hep mütevazi, mahviyet içinde, yüzü yerde ve herkesi şefkatle kucaklamaya hazır bulunurdu. Bencillik, iddia, çalım ve huşunet… gibi mesâvi -i ahlâktan sayılan kötü huylar hiçbir zaman onun atmosferinde ikamete fırsat bulamamışlardı. Fitilini ondan tutuşturduğu arkadaşı diyeceğimiz Hazreti Şems-i Tebrizî’yi üstadı gibi görür ve saygılı davranır.. müridi ve halifesi Salâhaddin Zerkûb’a “Şeyhim, efendim, sultanım…” diye hitap eder.. Hüsamettin Çelebi’yi tazimle anar ve aile efradına karşı da âdeta Ehl-i Beyt muamelesinde bulunurdu.

Meclisi, Peygamber meclisi gibi herkese açıktı ve en uzaktakilere bile öyle yakın dururdu ki, can alıcı hasım ruhlar dahi ellerinde olmayarak kendilerini birden onun şefkatli kucağına salıverirlerdi. Bir kere de o atmosfere girdiler mi artık bir daha ayrılmayı düşünmezlerdi. Hazreti Pir, ötelerle toptan alış verişi olan birisiydi; ama, insanlara karşı muamelesinde bu koca farklılığı hissettirmeyecek kadar hep muhlis ve mütevazi idi: İnsanlar içinde insanlardan bir insan olarak yaşar; onlarla oturur-kalkar, onlarla yer-içer; Allah’la arasındaki esrarı elinden geldiğince sır bilmezlerden saklamaya çalışır ve inandıklarını yaşayan bir mürşid olarak her zaman gönüllere nüfuz etme yollarını araştırır; “Sohbet-i Cânân” der, sürekli nazarları O’na çevirir; “aşk” der, “iştiyak” der, “cezbe” der, “incizab” der, ruhunda köpürüp duran his ve heyecanı başkalarına da duyurmaya gayret eder ve iklimine uğrayan herkese hakikî insan olma ufkunu gösterirdi. Dünyada, dünya malında asla gözü yoktu; hiç olmamıştı da. Bulduğunda, kifâf-ı nefs edeceği miktarın dışındakini yedirir-içirir, başkalarına infak eder; bulamadığında da, “Çok şükür, bugün evimiz Peygamber evine dönmüş.” der, yerinde sabır pistiyle göklere açılır, yerinde de şükürle mâverâîliklerde pervaz ederdi. Sadaka, zekât kabul etmez; insanlara verecekli olma durumuna düşmemek için müzâyakaya maruz kalır, aç durur, fakirane yaşar; ama, sızlanıp ağyârı âhından âgâh etmez ve irşad hizmetini de hediye ve behiyyelerle kirletmezdi.

Mevlâna Celâleddin er-Rûmî Hazretleri, zühdü, takvası, iffeti, ismeti, halktan istiğnası ve bütün bütün ötelere müteveccih yaşamasının yanında mârifeti, muhabbeti, aşk u iştiyakıyla da ömür boyu irtifa kaybetmeden yaşayan vilâyet semasının üveyiklerinden biriydi. O, Allah’ı aşk üstü bir aşkla sevdiği gibi, O’nun tarafından sevildiğine de inancı tamdı. Bu, ne kaybettiren bir emniyet hissi, ne de mehâfet ve mehâbetten mahrumiyetti; bu, bir iman ve ihtisab ufkuydu; Hazret de işte bunu tahdis -i nimet sadedinde ihsas ediyordu. Buna, Sultan’ın mevhibelerine dellâllık etme de diyebiliriz.

Onun iç dünyasında, her zaman farklı debi ve değişik dalga boyunda aşk çağlayanları birbirini takip eder, teveccüh ve vefası ilâhî cezb u incizapla mükâfatlandırılır; böylece ona, kurb üstü kurb yolları açılır ve o, çok defa kâse kâse yudumladığı câm-ı aşkla sermest-i câm-ı aşk olarak yaşardı. Sadece O’nu görme, O’nu bilme, O’nu duyma, O’nu söyleme, her iş ve sözünü O’na bağlama mevzuunda o kadar samimî idi ki; bir an gözü ağyâra kaysa, oturur bir yığın gözyaşı döker; her zaman maiyyeti n ferah-fezâ iklimlerinde yaşamaya can atar, hem muhib hem mahbub olma iştiyakıyla çırpınır durur ve dakikalarını âşık u mâşuk olma sermestisiyle geçirirdi.

Ondan evvel de bu zaviyeden ruhanî zevkleri duyan, yaşayan bir hayli âşık ve muhib gelip geçmişti; ama, duyup hissettiklerini seslendirmesi -hususiyle de Divan-ı Kebîr’deki üslûba emanet- her mülâhazasını cesurca ortaya koyması açısından onun başkalarına karşı bir fâikiyetinin bulunduğu da açıktı. Vâkıa, daha sonraki dönemlerden Devr-i Risaletpenâhî’nin koçyiğitlerine kadar umumî fazilette Hazret’e üstünlüğü müsellem bir hayli devâsâ insan da gelip geçmişti; ama, Hazreti Pir’in fâikiyeti “Hususî fazilette mercûhun râcihe tereccühü” mânâsınaydı. İşte bu açıdan onu, bu vadinin biricik gözdesi ve dilrubâsı sayabiliriz. O, bu hususta çok güzeldir, güzellere peyrevdir ve aşk yoluyla insanları Güzeller Güzeli’ne ulaştırmada da güzîde bir rehnümâdır.

Bir insan için, Cenâb-ı Hakk’ı gönülden sevmek ve her zaman O’nu derin bir aşk u iştiyakla yâd etmek yüce bir pâyedir. Bundan daha yüksek bir mansıp varsa o da, insandaki bütün bu aşkların, iştiyakların, cezb ü incizapların O’nun teveccüh ve iltifatından kaynaklandığının şuurunda olmaktır. Hazreti Mevlâna, her nefes alış verişinde sürekli O’nu soluklanıyordu; bu hâlini de yine O’nun nazar ve hususî teveccühüne bağlıyordu. Ufku bu noktaya ulaşmayanlar bunu anlamayabilirler. Ne var ki, “Herkesin istidadına vâbestedir âsâr-ı feyzi / Ebr-i Nisandan ef’î semm, sadef dürdane kapar. ” fehvasınca, donanım ve istidatların, elfâzın meâniye kalıp olduğu gibi, ilâhî mevhibe ve vâridlere şart-ı âdi plânında bir dâi olduğunda da şüphe yoktu.

Bazıları, Cenâb-ı Hakk’ın münezzehiyeti ve mukaddesiyeti açısından, O’na karşı aşkı uygun bulmamış ve insan-ı kâmilin mâşukiyetini de anlamsız görmüşlerdir. Pek çok hak dostu gibi Hazreti Mevlâna da, beşerî aşk u alâkaların çok çok üstünde, Zât-ı Ulûhiyet’in münezzehiyet ve mukaddesiyetine yaraşır bir aşk u iştiyakın olabileceğini cesurca ifade etmiş ve arkadan gelenlere de yoruma açık böyle bir aşk-ı ilâhî müteşâbihi miras bırakmıştır.

Sonradan gelen bazı sofî ve mollalar, böyle bir müteşâbihle beraber, yer yer o dergâhta icra edilen müziği, ney’i ve değişik enstrümanları da sürekli sorgulamışlar; semâzenlerin hareketlerini yargılamışlar ve infaz üstüne infazlar gerçekleştirmişlerdir; ama, Hazret’in, kendi yorumlarının doğruluğu konusunda hiçbir şüphesi olmamıştır. Olsaydı, hepsini kırar, döker ve bu kabîl şeylerin bütününden vazgeçerdi.. mutlaka vazgeçerdi.

Aslında onun, dinin ruhuna yürekten bağlı bulunması ve Muhammedî edebin (sallallâhu aleyhi vesellem) arızasız bir temsilcisi olması da, başkalarına fazla bir şey söyleme fırsatı vermez zannediyorum. Kılı kırk yararcasına dinin özüne saygısı ve Sünnet-i Seniyye’nin canlı bir tefsiri olması, bugüne kadar büyük çoğunluğun onu kabulü için yetip artmıştır.

O, tam bir samimiyet ve ihlâs insanıydı; Şer-i şerife muhalif düşmemek kaydıyla hep gönlünden gelenleri yaşıyor ve onları seslendiriyordu. Dini, hayata hayat kılarken de, başkalarına yaşama yollarını gösterirken de, ney’e üflerken de, semâa kalkıp pervane dönerken de, her zaman aşk u iştiyakla ciğeri kebap ve her zaman âh u eninle sızlayan bir nây ve bir dolaptı. Anlamazdı muzdarip olmayanlar onu; duyamazdı nâdânlar onun duyduklarını. O, “Firaktan pâre pâre olmuş bir sine isterim ki, ona iştiyak ve dertlerimi şerh edeyim.” diyor derd-mend yârân beklentilerini seslendiriyordu.

Bu yazı, Şefik Can Bey’in “Mevlâna, Hayatı, Şahsiyeti ve Fikirleri ” adlı eserinin İngilizce baskısı için “Takdim” olarak yazılmıştır.

tweet   

“Cennete en son giren kimse, bazan yürür, bazan ağlar. Ateş de arada sırada onu yalar geçer. Cehennemi tamamen geçince dönüp ona bir nazar eder ve: “Senden beni kurtaran Allah münezzehdir! Allah Teala hazretleri, bana evvelin ve ahirinden hiç kimseye vermediği şeyi verdi!” der.

Derken ona bir ağaç gösterilir. “Ya Rabbi!” der, “beni şu ağaca yaklaştır da altında gölgeleneyim, suyundan içeyim.” Allah Teala hazretleri: “Ey ademoğlu! Dilediğini versem benden başka bir şey istemezsin değil mi?” der. Adam: “Ey Rabbim, ondan başka bir şey istemeyeceğim!” der ve başka bir şey istemeyeceğine dair söz verir. Rabbi de onun özrünü kabul eder. Çünkü o, sabredemeyeceği şeyi görmüştür. Onu ağaca yaklaştırır. Adamcağız, onun gölgesinde gölgelenir, suyundan içer.

Sonra adama, evvelkinden daha güzel bir ağaç daha gösterilir. Dayanamayıp: “Ey Rabbim! Beni şuna yaklaştır, gölgesinde gölgeleneyim, suyundan içeyim, artık senden başka bir şey istemeyeceğim!” der. Allah Teala: “Ey ademoğlu! Bana öncekinden başkasını istememeye söz vermemiş miydin? Ben seni yaklaştıracak olsam başka şeyler isteyeceksin!” der. Adam, başka şey istemeyeceği hususunda söz verir. Rabbi de onu mazur görür. Çünkü o, sabredemeyeceği şeyi görmüştür. Adamı ona yaklaştırır. Adam onun gölgesinde gölgelenir, suyundan içer.

Sonra ona cennetin kapısının yanında bir ağaç yükseltilir. Bu ağaç diğer ikisinden daha güzeldir. Adam yine: “Ey Rabbim! Beni şuna yaklaştır da gölgesinde gölgeleneyim, suyundan içeyim, senden başka bir şey istemiyorum!” der. Rab Teala: “Ey ademoğlu! Sen, ondan başka bir şey istemeyeceğine dair bana söz vermemiş miydin?” der. Adam: “Evet, Rabbim! Senden, başka bir şey istemeyeceğim!” der. Rabbi onu mazur görür. Çünkü o, sabredemeyeceği bir şey görmüştür. Onu bu ağaca yaklaştırır.

Adam ona yaklaştırılınca cennet ehlinin seslerini işitir. (Dayanamayıp): “Ey Rabbim! Beni cennete sok!” der.

Rab Teala: “Ey ademoğlu! Beni senden kurtaracak şey nedir! Dünya kadarını ve beraberinde mislini versem razı olur musun!” der.

Adam: “Ey Rabbim! Benimle istihza mı ediyorsun? Sen ki Alemlerin Rabbisin!”der. İbnu Mes’ud bu noktada güldü ve: “Niye güldüğümü sormuyor musunuz?” dedi. “Niye güldün söyle!” dediler. “Resulullah (asa) da böyle gülmüştü. “Niye güldünüz?” diye soruldu da: “Rabbülalemin’in, adamın “Sen ki Alemlerin Rabbisin, benimle istihza mı ediyorsun?” demesine gülmesine gülüyorum!” dedi. Allah Teala hazretleri: “Ben seninle istihza etmiyorum. Lakin ben, Azimüşşan dilediğimi yapmaya kadirim!” buyurdular.”

Müslim, İman 310,187

Bu kavramsallaştırma yanlıştır. Zira aslında İslam toplumu tarihsel ve entelektüel olarak “havass ve avam” olmak üzere iki ana gruba ayrılmaktadır, İslam toplumunda inanç aynıdır, seçkinlerin veya okumuşlarla, ümmi halk kitlelerin inançları temelde farklılaşmaz. Farklılaşan dil, anlatım ve söylem düzeyleridir. Ancak nasıl Divan edebiyatının en seçkin ismi Baki ile halk şairi Karacaoğlan veya Mevlana Celaleddin Rumi ile Yunus Emre arasında farklı inançlar söz konusu değilse, Müslüman dünyanın “havass’ı ile avam’ı” arasında da iman, amel, dünyaya bakış ve hayatın anlamıyla ilgili temel farklılıklar yoktur. Şu halde eğer söz, anlatım ve söylem farkı esas alınacak bir ayırım yapılacaksa Müslümanların okumuş kesimlerine “kitabi İslam”, okumamış kesimlerine “ümmi İslâm” demek daha doğru olacaktır. Şu var ki, “ümmi” demek büsbütün cahil demek değildir. İslâm toplumu “ümmi”, ama “arif” insanlarla doludur.

Geleneksel önderlik doğrudan kitabi İslâm’ı referans alan ulemada veya ümmi İslâm’ın çok itibar ettiği mürşid’te toplanmıştı. Modernlikle birlikte ve modern devletlerin desteğinde “ulema ve mürşid”in yerini merkezi iktidar seçkinleriyle organik işbirliği içinde olan “aydın” aldı. Ancak şimdi ikisinin karışımı olan yeni bir önderlik profilinin doğuşuna şahit olmaktayız: “ulema-aydın”.

Formel eğitimden geçmemiş bulunan, ancak modern eğitime büyük önem verip okul sistemini dünyanın her yanına yayan Fethullah Gülen Hocaefendi bu “ulema-aydın” tipinin en belirgin temsilcilerinden biridir. 20. yüzyılda Pakistan’da Ebu’l A’la Mevdudi bunun ilk örneği sayılır. Gerçekten Mevdudi, İslâm dünyasında âlimlerin yanında aydınların da etkin bir rol oynamak üzere kamusal alana çıkan ve Pakistan’ın fikrî ve politik hayatında derin etkisi olan ilginç bir şahsiyettir. Rahmetli Seyyid  Kutup’u da bazı yönleriyle bu kategoride ele almak mümkün görünmektedir. Ancak bu iki zatla çağdaş ve belki biraz daha öncesinden Türkiye’de Bediüzzaman Said Nursî “cenaheyn” kavramıyla bu yeni önderlik profiline işaret etmişti.

Aydın, Aydınlanma felsefesinin bir ürünüdür, referanslarını, Aydınlanmanın temel varsayımlardan, bu arada ağırlıklı olarak rasyonalizmden ve insanın aşkın olan karşısındaki bağımsızlık düşüncesinden alır. Aydın aynı zamanda toplumu dönüştürmek ister. Buna karşılık aydının kendisi “yaratıcı” bir zekâya sahip değildir, yeni düşünceler geliştiremez, bu yüzden tutucudur ve konumu gereği entelektüel olmadığı için bir önceki dönemde seçkin zihinler tarafından üretilmiş düşünceleri topluma aktarmaya ve benimsetmeye çalışır. Bu yüzden toplumla, halkın kültürü, inançları ve tarihiyle başı derttedir ve doğal olarak son tahlilde tercihini devletten, politik toplumdan yana koyar.

Türkiye’de Müslüman yazarlar, aydına bu özelliklerinden dolayı itiraz edip kendilerinin böyle bir kategoride ele alınmasından hoşlanmazlar. Ama ulema geleneğinden de gelmiyorlar en azından iyi veya kötü Batılı bir eğitimden geçmişlerdir; kökenleri mühendis, iktisatçı, hukukçu, sosyolog, edebiyatçı, gazeteci, tıp vb. şeylerdir. İslâmî ilimlere vukufiyetleri yeterli değildir. Kur’an ve sünnet‘ten kolayca bir referans getiremezler, fıkıh usulünü hemen hemen hiç bilmezler; İslâm tarihini dolduran kelam, felsefe, düşünce ve tasavvufla ilgili bilgileri ders kitaplarında yazılan bilgilerden fazla sayılmaz.

Fethullah Gülen Hocaefendi’nin birkaç yönü vardır: İslâmî ilimlere vukûfiyeti, sözgelimi hadis’te rical ilmindeki derinliği, geniş usul bilgisi ve irfani yönü. Bunlar neredeyse aynı ağırlıkta öne çıkmaktadırlar. “Kalbin Zümrüt Tepeleri” adlı çalışması tasavvuf ve irfan geleneği açısından son derece önemli bir eserdir.

Herhangi bir konuyu ele aldığında geleneksel usule uygun olarak önce bir Kur’an ayetine, sonra bir peygamber hadisine dayandırır. Bununla yetinmez ayetin geçmişte nasıl anlaşıldığını, hadisin senet ve metin kritiği açısından değerini de verir, sonra kendi anlayışını ortaya koyar. Fethullah Hoca’nın en önemli yanı geleneksel usulün dışına çıkmaması, geleneksel tefsir, hadis ve fıkıh usulünün imkânlarını kullanarak modern çok sayıda meseleyi açıklaması, çözüm getirmesidir.

Fethullah Hocaefendi, İslâmî ilimlerden kolayca referanslar vermesi, belli bir usûl bilgisine sahip olması, İslâm tarihinin düşünce, ilim ve sanat mirasını bilmesi büyük bir avantajdır. Çünkü usul koruyucu çerçevedir. Son zamanlarda terör eylemlerine katılanların profiline baktığımız zaman, bunların esaslı bir İslâmi eğitimden geçmediklerini, İslâm adına fetva verirken usul takip etmediklerini, yalınkat düşündüklerini, genellikle üniversitede okurken Marksist veya milliyetçi ideolojileri bırakıp İslâmî hareketlere katıldıktan ve ağırlıklı olarak mühendis, avukat, doktor, öğretmen vb. mesleklere sahip oldukları görülüyor.

Bunun yanında Fethullah Hoca bir aksiyon adamı ve toplumsallaştırıcı bir öncüdür de. Türkiye’de sosyoloji yapacak herhangi bir kişi Fethullah Gülen gerçeğini görmezlikten gelip sosyoloji yapamaz. Bunun yanında öncülük ettiği okullar ve dünya ölçeğindeki eğitim faaliyetiyle belki de Türkiye’nin küresel sürece ve küreselleşmeye sağladığı tek katkıdır.

Ufuk Kitap, “Küresel Barışa Katkılarıyla Gülen Hareketi” adlı kitaptan alınmıştır.

Fethullah Gülen, kalbi şuur, idrak, hissetme, akletme ve irade gücünün merkezi, insanın asıl hakikatı, Allah’a muhatap olan, sorumluluklar yüklenen, ceza gören, mükâfat alan, hidayetle kanatlanan, dalâlete yuvarlanan, aziz kabul edilen, hor görülen ve İlâhî marifetin aynası olarak ele alır. Ona göre kalp, ruhun gözü, basiret, kendi dünyasına göre kalbin nazarı, akıl ruhu, irade de iç dinamiğidir. İman, Allah marifeti, Allah sevgisi ve bunun hasıl ettiği ruhanî zevk, kalbin varlık sebebi ve hedefidir.

Kalp, Allah’ın baktığı ve insanı ona göre değerlendirdiği merkezdir. Allah, insana onun kalbiyle bakar ve insanla muamelesi kalbe göre cereyan eder. Çünkü kalp akıl, marifet, ilim, niyet, iman, hikmet ve kurbet gibi insan için en hayatî unsurların kalesi mesabesindedir. Kalp ayakta ve diri ise, bunlar da ayakta ve diri; kalp sarsık veya yıkılmışsa, bu fakülteler de sarsık ve yıkık demektir. Nasıl bedenin canlılığı ve hayatiyetini sürdürmesi, göğsün sol tarafında yer alan cam kozalağı şeklindeki ve adına ‘kalp’ dediğimiz organa bağlı ise, insanın asıl varlığının, manevî hayatının niteliği de, o biyolojik kalbin melekûtî karşılığı olan kalbe bağlıdır ve bu iki kalp, birbiriyle münasebeti açısından bir gerçeğin iki yüzünü temsil eder.

Kalbin çok önemli bir diğer yanı da, ondaki istinat ve istimdat noktaları veya duyuları ile sürekli Cenab-ı Allah’ı göstermesi, varlık kitabıyla ayrıntılı olarak anlatılanları, en hayatî ihtiyaçlar ve ihtiyaçların karşılanması diliyle insan gönlüne sürekli hatırlatmasıdır ki, hadis diye rivayet edilen bir sözde bu husus nazara verilmektedir. İbrahim Hakkı, bunu bir beyitle şöyle ifade eder:

“Sığmam dedi Hak arz u semaya;
Kenzen bilindi din mâdeninden.”

İman, kalbin canı; ibadet, onun damarlarında akıp duran kanı; tefekkür, murakabe, muhasebe, onun varlığının devamının esaslarıdır. İmansız birinde kalp ölü ve ötelere karşı bütün bütün kapalı, ibadetsiz ve günahkâr birinde ölüm ağında ve onulmaz hastalıklarla sürüm sürüm; tefekkürsüz, murakabesiz ve muhasebesiz birinde ise her türlü tehlikeye açık ve emniyetsizdir (Kalbin Zümrüt Tepeleri 1, 44-50) İşte, Kalbin Zümrüt Tepeleri, kalbin hayatı ve hayatiyeti için gerekli bütün unsurları, onun hayatiyetinin göstergelerini, bu hayatiyetle kazanılan hâl, makam ve faziletleri, bir başka ifadeyle, İslâm’ın manevî-ruhî hayatını kavramlar çerçevesinde anlatan bir çalışmadır. O, Tasavvuf’u kavramlar çerçevesinde mücerret bir ilim olarak değil, bir hâl, tecrübe ve yaşanan bir hayat olan İslâm’ın ruhî-manevî yanı veya manevî hayat olarak anlatan bir çalışmadır.

Kalbin Zümrüt Tepeleri, bir açıdan bir çerçeve çizmekte, bir diğer açıdan ise, bütün çerçeveleri kaldırmaktadır. Manevî-ruhî hayat daha çok bâtın boyutlu olduğu ve bu boyutta yol almak hem zor, hem de son derece riskli olduğu için, onun mutlak bir çerçeve içine alınması gerekmektedir. Sözler’de (s: 442), “Gördüm ki, (Tasavvuf yolunda) sapan bütün fırkaları imamları sapıtmış. Batına girmişler, bir müddet yol almışlar; Sünnet’e uymayarak, elde ettikleriyle sona ulaştık zannedip, dönmüşler, sapmışlar ve saptırmışlar” tesbiti yer alır. Bâtın veya manâ yolu, bu şekilde sapmaya, yanılmaya çok açık olduğu veya bu yolun pek çok hususiyetleri bulunduğu için, onu çevreleyen, projektörlerle aydınlatan ve o yolda sapmaları önleyen İslâm fıkhının kaideleridir.

Tarihte bu kaideler bazen tam bilinemediği, bazen belli mülahazalarla nazardan uzak tutulduğu, bazen de ihmal edildiği için, Tasavvuf yolunda pek çok sapık batınî mezhepler ortaya çıkmış, bazen de çeşitli tesirlerle sapan meslek veya mezhepler, kendilerine güya dayanak olarak bu yolu seçmişlerdir. İşte, Kalbin Zümrüt Tepeleri, manevî-ruhî hayatın, herhangi bir sapmaya meydan vermeden İslâmî veya fıkhî kaideler üzerinde yürüyebilmesi için, bu hayatın veya maneviyat yolunun sınırlarını çizmekte, aynı zamanda, bu yolun her menziline yerleştirdiği projektörlerle, onu tamamen aydınlık bir yol haline getirmektedir.

Kalbin Zümrüt Tepeleri, bir yandan bu şekilde bir çerçeve veya sınır çizerken, bir diğer yandan da, yukarıda ifade edildiği gibi, sınır veya çerçeveleri kaldırmaktadır. Bâtın yolu, âdeta sınırsız bir yoldur; menzili çok, yaratılmışların en büyüğü Hz. Muhammed’den (sav) en âmî mü’mine kadar, inanmış insanlar sayısınca mertebeleri bulunan bir yoldur. Ayrıca bu yol, bir açıdan herkese açık olduğu gibi, bir açıdan sadece üzerinde az sayıda insanın yürüdüğü çok hususî şeritlere de sahiptir. Meselâ, Muhyiddin ibn Arabî ekolü veya Vahdet-i Vücud mesleğini bu şeritlerin en önemlilerinden biri olarak görebiliriz. Bu yolda, ancak onda yürüyebilenlerin görüp anlayabileceği çok daha başka hususiyetler de vardır ki, meselâ Hallac’da, Maktûl Sühreverdî’de ve benzerlerinde görülen bu hususiyetler, zahiren o yolun sınırlarına çarptığı için, bu iki zatın canını almıştır. Oysa Kalbin Zümrüt Tepeleri, bütün bu hususiyetleri, hem bu yolun veya ruhî-manevî hayatın sonsuzca enginliği, âdeta sınırsızlığı içinde, hem de onun sınırları mesabesindeki şer’î ölçüler içinde ele alabilmektedir. O, bu yönüyle de üzerinde ciddi olarak durulması gereken bir özellik arzetmektedir.

Kalbin Zümrüt Tepeleri, Ehadiyet, Vâhidiyet, Evvel-Âhir-Zâhir-Bâtın gibi kavramlar veya marifet lambalarıyla Cenab-ı Hakk’ı tanıtmakta ve bir marifet peteği sunmaktadır. Bu husus, onda Kelâm, Tasavvuf ve Hikmet ilimlerinin âdeta bir Marifet İlmi şeklinde bir bütün halinde ortaya çıkmasını sağlamakta, o, bunun yanısıra, İslâm tasavvufunda Muhyiddin ibn Arabi ve benzerlerinde, daha çok sırlı ve anlaşılması zor ifadeler ve sembollerle arz-ı endam eden Yaratıcı-yaratılmış münasebeti ve bütün keyfiyetiyle tecellî-i İlâhî haritası takdim etmektedir. Ayrıca o, gerek bu kavramlar, gerekse Ulvî Âlemler gibi daha başka kavramlarla, kâinatın fiziğe ve astrofiziğe de ışık tutabilecek metafizik haritasını çıkarmakta ve bir ontoloji sunmaktadır.

Kalbin Zümrüt Tepeleri, bu kavramların yanısıra, Nücebâ, Nükebâ, Evtad, Kutup, Kutbu’l-Aktap, Gavs gibi kavramlarla, bilhassa kevnî planda Allah-insan münasebetini en derin ve hususi boyutlarıyla ele almakta, İslâm Tasavvufu’nda Abdülkerim el-Cîlî gibi, yine, bâtın yolunun hususi temsilcilerinin üzerinde durduğu İnsan-ı Kâmil kavramıyla, bir yandan insanı ‘ahsen-i takvim’ ve ‘yerin’ veya ‘yeryüzünde Allah’ın halifesi’ kimliğiyle tanıtıp Allah-insan münasebetini en hassas noktasıyla tasvir etmektedir.

Kalbin Zümrüt Tepeleri’nin, İslâm’ın özünü oluşturan ruhî-manevî hayatını, öncelikle Sahabe mesleği içinde, bütünün yaşanır, duyulur, tecrübe edilir özü, sonra da, tarihte aldığı şekliyle çok önemli bir disiplin olarak takdim etmesidir. Kalbin Zümrüt Tepeleri, büyük ihtimal, dinle birlikte, her an onunla çatışmaya girebilecek mahiyetteki aklın, ilmin, tekniğin, sözün ve refahın hakim olacağı ve teknolojik gelişmelerin belki bugünden hayali bile zor mesafeler alacağı geleceğin dünyasına, hem bütün boyutlarıyla Tasavvuf’u, hem de İslâm’ın bütünlüğü içinde onun ruhî-manevî hayatını bir vedia, üzerine yürünecek sağlam ve kaymalara karşı korunmuş bir yol olarak bırakmaktadır.

Ali Ünal, Bir Portre Denemesi, Nil Yayınları, İstanbul, 2002