Saatlerce, günlerce süren seminerler, müdür beyin nutukları, yeni eğitim yılına hazırlık toplantıları, ders planları… “Birazdan bitecek” sözü, sanki “hiç bitmeyecekmiş” gibi geliyor çocuklara. Ara sıra anneler, dışarı çıkıp şöyle bir bakıyorlar çocuklarına. “Toza toprağa bulanmayın!” diye talimatlar yağdırdıktan sonra içeri giriyorlar. Çocuklar okulda geçiriyor bütün günlerini. Top oynuyorlar, salıncakta sallanıyorlar. Acıkınca kantinden bir şeyler atıştırıyorlar… Uzun uzun seyrediyorum onları. Okulun avlusunda oturduğum banktan kalkıp çocuklara doğru gidiyorum. Saçlarını yeni kestiren gürbüz delikanlıya soruyorum: “Nerelisin sen bakalım?” Yabancı biriyle konuşmaktan çekinmeyerek cevap veriyor: “Taşkentliyim.” Yanındaki küçük kardeşine soruyorum bu kez. Dört-beş yaşlarındaki kız çocuğu, “Aktöbeliyim” diyor.

– Asıl memleketiniz neresi? Bir süre susuyorlar. Yani dedenizin evi nerede?

– Sivas’ta, diyor büyüğü. Vatanı, baba ocağını, dedelerinin evlerinden biliyorlar. Orta Asya, Afrika, Uzakdoğu, Balkanlar gibi farklı coğrafyalardaki Türk öğretmenlerinin her birisinin ayrı bir hikâyesi var… Birkaç yıl bir okulda çalışıp sonra başka bir yere gidince, hele hele ülke değiştirince, çocukları da çok vatanlı, çok kültürlü, çok dilli oluveriyor. Ne kadar rahat söyleyebiliyorlar, Aşkabatlı, Duşanbeli, Pavlodarlu, Tursunzadeli olduklarını, Onların da hayatları, anne ve babalarınınki gibi bütün gün okulda geçiyor.

Uzun ve sabırlı bekleyişlerinin ardından anneleri ve babaları nihayet dışarı çıkıyor. Bu kez oyundan yorgun düşmüş bedenlerini anne ve babalarının kucaklarına bırakıveriyorlar. Öğretmenler, bir bir dağılıp okulun hemen yakınlarındaki evlerinin yolunu tutuyor. Yarının daha yorgun bir gün olacağını bilerek… İçlerinde memleket özlemlerini, ümit ve tedirginliklerini gizleyerek, etraflarına gülümsüyorlar durmadan.

– İsmin ne senin bakalım?

On-on bir yaşlarındaki çocuk kendisine ilgi gösteren bir insana rastlamanın rahatlığını duyuyor:

– Taha

İki kara gözün ardındaki zeki edasıyla her an gülümsemeye hazır bir yüz.

– Nerelisin?

– Bakülü

– Türkiye’de dedenlerin evi nerede?

– Diyarbakır’da.

– Türkiye’yi özledin mi?

– Yazları gidiyoruz oraya. Biliyor musun amca, ben Türkiye’de hiç kış görmedim. Kışın yaşamadım orada.

Çocuk, gördüğü ülkeleri sayarken, Türkiye’yi de katıyor bunların arasına. Babası Özbekistan’da, Azerbaycan’da çalışmış. Şimdi de burada…

Okulun avlusunda geçen hayatlar

Bir okulun avlusunda geçiyor hepsinin hayatı. Aileleri ders hazırlayıp başkasının çocuklarıyla ilgilenirken, onlar yalnız başlarına sabrı, fedakârlığı, aile sıcaklığını başkalarıyla paylaşabilme erdemini yaşıyorlar. Öğretmenler, veli ziyaretine gidiyor, yurtta kalan hasta çocukları doktora götürüyor, olimpiyat grubundaki öğrencileri çalıştırıp ancak gece yarıları evlerine dönüyorlar. Bazen de bir daha hiç dönmüyorlar… Çocuklar bu hayata çoktan alışmış!..

Çoğu, anne ve babalarını uzun aralıklarla görebiliyor. Şehir dışı gezileri, ülke dışına seyahatler, babaların günlük programları arasında sıradanlaşıyor, bu zor hayat. Çocuklar, onların güzel işler yaptıklarına o kadar inanmış ki, kimse şikâyet etmiyor. Herkes bir öğretmenin yoğun ve stresli hayatına ortak olmuş, yaşananları tabii bir hayat tarzı olarak görüyor. “Sizinle bir konuyu paylaşabilir miyim?” Genç bir öğretmenin sorduğu soruyla şaşırıyorum önce. Okulun avlusundaki en kuytu köşeye çekiliyoruz. Bana yazdığı bir hasret mektubunu okuyor. Bir hafta önce ayrıldığı henüz on günlük bebeği için kaleme aldığı mektubu. “Biliyor musun oğlum, sana henüz doymadan vazife aşkıyla uçağa atlayıp binlerce kilometrelik bu ülkeye döndüm. Çünkü birkaç gün sonra okullar açılacak ve dersler başlayacak. Buradaki çocuklara faydalı olmam lazım. Sen ileride büyüdüğünde, bu duyguyu daha iyi anlayacaksın…” Hayatının baharında ilk kez baba olmanın sevinciyle dopdolu bu genç öğretmeni çok iyi anlıyorum. Çocuğunun kokusuna doyamadığını, onu daha şimdiden çok özlediğini anlatıyor bana. İçini açabildiği bir insan bulduğu için çok mutlu oluyor.

Gece yarısı, saat on bir. Yarın okullar açılacak. Duşanbe’nin karanlık sokaklarındaki sessizliği kazma-kürek sesleri bozuyor. Okulun bahçesindeki loş ışık altında parke döşeyen, harç taşıyan, etrafı temizleyip süpüren onlarca insan, yarı uykulu birer hayalet gibi dolaşıyorlar. Yarın okul açıldığında onları asla tanıyamayacaksınız. Gıcır gıcır ayakkabıları, ütülü pantolonları, takım elbiseleriyle karşınıza birer öğretmen olarak çıkacaklardır… Usulca birine yaklaşıp içimde büyüyen şiiri mırıldanıyorum: Sabahın bir şara vardım / Ol şarı yapılır gördüm / Ben dahi yapılır oldum / Taş u toprak arasında” (Hacı Bayram Veli). Asaletini ve duruşunu asla bozmadan hafifçe gülümsüyor bana. Yaptığı işin gündelik bir iş olduğundan o kadar emin ki!.. Birazdan gün doğacak ve etraf aydınlanacak. Anne ve babalar çocuklarının yeni elbiselerini giydirip okula getirecekler. Öğretmen çocukları bu zevki tadamayacak ne yazık ki! Onlar hep başkalarının saçlarını okşayan ve kendi çocuklarından çok başkalarının çocukları için koşturan babalarını, bir yabancı gibi seyredecekler. Ne yazık ki dünyanın dört bir köşesindeki çocuklara yaşanabilir bir hayat sunmak için çırpınan öğretmenler, bu yıl ders zilini Adem Tatlı hocaları olmadan dinleyecekler. Uzak diyarlardaki bir mezarın üzerinde şimal rüzgarları bir bayrak gibi dalgalanacak. Altı yaşlarındaki bir çocuk usulca pencereden dışarıdaki karın yağışını seyredecek. Uzaklarda, çok uzaklarda okul zilleri çalacak. Hep birden sınıflara doluşacak çocuklar. Öğretmen anne ve babalar, yine başkalarının çocuklarıyla ilgilenecek. Öğretmen çocukları büyük bir olgunlukla hayatı kucaklayacak ve taş-toprak arasında büyüyüp onlar da birer öğretmen olacaklar.

Okulun badanasını yeni bitiren fizik öğretmeni yorgun bir halde eve dönecek ve farklı bir karakteri oynamaya çalışan tiyatro sanatçısı gibi, yarınki öğretmen rolüne hazırlanacak.

Birazdan gün doğacak ve uzaklardaki okulların zilleri hep birden çalacak!..

Dr. Selim Hancıoğlu, 9 Eylül 2006, Zaman Gazetesi’nden alınmıştır.

Annemle karakız halam uzun kış gecelerinde el değirmeninde buğday öğütürlerdi. Anam bir ömür boyu hep ümitle babamı beklemişti. Ona ümit veren, biraz da falcı kadın olmuştu: “bir gün mutlaka kavuşacaksınız” demişti.

Çocukluk yıllarında postacı köyün bir ucundan görününce köyün diğer çocukları gibi ben de kardeşlerimle postacının etrafını sarardık ama postacı benimle ve kardeşlerimle göz göze gelmemeye çalışırdı. Çünkü postacı bana ve kardeşlerime hiç iyi bir haber getirmemişti. Eskiden atababalarımız bir avuç vatan toprağı bağlarmış beline, gurbete giderken toprak çeksin diye, gelinler kocalarına ekmeğin ucundan ısırtırlarmış ve kalan ekmeği saklarlarmış, ekmek çeksin diye. Ama ne toprak ne de ekmek çekmemişti onları.

Babamın gönderdiği bir selam kırk yıl sonra bana ve kardeşlerime ulaştı. Anneme ise o da nasip olmamıştı. Selam ulaştığında annem dört yıl önce vefat etmişti.

Hastanede iki yataklı bir odada babamın hapishane arkadaşı son günlerini yaşıyordu. Yan yatakta yatan genç bir delikanlı kitap okuyordu. Delikanlı bir ara dışarı çıkınca, yaşlı adam uzanır ve kitabı eline alır. “Toprak Ana” yazan kapağı açınca “baba ben sana bir anıt dikemem, çünkü nerede yattığını bile bilmiyorum Babam Törekol Aytmatov’a… Oğlun Cengiz…” Bu satırları gören yaşlı adamın beyninde şimşekler çakar ve evlatlarından kitabın yazarını bulmalarını ister fakat o günlerde ben Amerika’da bulunuyordum. Kızkardeşlerimden birini bulurlar. Yaşlı adam anlatmaya başlar. “Baban Törekul çok iyi bir adamdı beni dipçikle dövmüşler ağzım burnum burnum dağılmış baygın bir vaziyette babanın bulunduğu hücreye bırakıp gitmişler. Gözlerimi açtığımda babnın yatağındaydım ve baban vücudumdaki kanları silmekle meşguldü. Bir gün ona, ertesi gün kendisini götüreceklerini ve hazırlamasını söylediler. O bana verilmek üzere bir torba bıraktı. Torbanın üzerinde Cengiz, İlgiz ve Tala yazıyordu. Belli ki Talas yazmak için “s” harfine iplik yetmemişti.

“Beni, sen halk düşmanısın diye öldürmeye götürüyorlar. Bu torbayı ve içindekileri evlatlarıma verirsin” dedi. Fakat beni de Sibirya’ya sürgüne gönderdiler Yirmi beş yıl sonra evime dönebildim ve şimdi de gördüğünüz gibi ölmek üzereyim. Emaneti size ulaştıramamanın acısını içimde yaşadım durdum. Babanız hep sizlerden bahsederdi. Ama ben de ondan bir daha hiç haber alamadım.”

Bu acılı günleri hep düşündüğümde “Allah’ım değil insana hayvanlara bile bu acıları vermesin” diye dua ederdim.

Steplerde biz bu acıları yaşarken Anadolu’dan yükselen sesler demir perdeyi aşan çığlıklarla sancılı şafaklarda buluşuyordu. Anadolu’dan yükselen güçlü bir ses şöyle haykırıyordu;

Bir gurup vakti babası Sibirya buzullarına sürgüne, anası vahşi insanlar tarafından bilinmeyen meçhullere alıp götürülen bu çocuğa benzer milyonlarca genç kendilerine uzanacak bir el bekliyor. Bir çocuk fotoğrafının altına yazılan sözler, Anadolu insanını ateşlemeye yetmişti…

Anadolu insanı “Beyaz Gemi ”de kaybolan milyonlarca çocuğu aramaya koyulmuştu Asya steplerinde. Hiçbir karşılık beklemeden, Anadolu’nun vefakâr insanları Asya’ya koşuyordu. Kimileri ticaret için, kimileri okul açmak için geliyordu.

Kırgızistan, Kırgız-Türk liseleri ile eğitim alanında yeni bir devir başlattı. Dağlar kucağında bulunan benim ülkemin adı Kırgızistan’dır. Eskiden beri halkımız yazıp çiziyor ise de genel eğitim niteliğinde değildir bu. Halkımız çocuklarını daha çok büyüklerin güzel sözlerini, tabiatın özünü ve halk folklor eserlerini kullanarak eğitegelmiştir. Bunda dinin de az çok rolü vardır. Sovyet döneminde eğititim Kırgızlar arasında toplu nitelik kazanmıştır. Bilim ve teknolojinin gelişmesine rağmen o dönemin sonlarına doğru bütün toplum duraklayıp gelişememiştir. Bunun esas sebebini, Sovyet halkını dünyadaki gelişmelerden uzak tutarak Batı ve Doğu medeniyetini ilmini SSCB adındaki büyük oluşuma getirmemek için gösterdikleri büyük çabada görüyorum. Dünya başka yolla ilerlerken biz kendi yolumuzu bulamadan takılıp kaldık. Sonuçta totaliter-merkezi, dünyaya kapılarını kapalı bu ülke büyük muhitteki bahar buzları gibi eriyerek ayrı ayrı kendi başlarına  buzdağına dönüşmüştür.

O zaman bizim buzdağına ilk önce Türkiye Cumhuriyetinin, özellikle de eğitim alanında faaliyet gösteren, geleceği düşünen, gelişmeye açık insanlarının el uzattıklarını nasıl unutabiliriz ki! O zamanki Türkiye’nin Cumhurbaşkanı merhum Turgut Özal’ın dehasına tekrar tekrar boyun eğerek teşekkür etmemiz gerek. Çünkü bu adam Mustafa Kemal Atatürk’ün vasiyetlerini yerine getirerek, Sovyetler dağıldıktan sonra vatandaşlarının buraya temiz kalp, iyi niyet ile gelmelerine imkan sağlamıştır.

Ben son yıllarda Büyükelçi sıfatıyla Avrupa’da bulunuyorum, ihtiyar Avrupa’dan biraz boş vakit bulduğumda hemen Ata yurduma, Kırgızistan’a gidiyorum. Vatanıma gelir gelmez ne tür gelişmeler ve yenilikler var diye soruyorum. Güzellikleri ve yenilikleri görünce kıvanç duyuyorum. Onların biri de Kırgız-Türk liseleridir. Her gittiğimde onların öğrencilerinin ne kadar kaliteli eğitim aldıklarını görüp seviniyorum, okulları dolaşıyorum ve öğretmenlerle sohbet ediyorum. Benim en çok hoşuma giden şey, bu okullarda okuyan öğrencilerin dört dilde; İngiliz, Türk, Rus ve Kırgız dillerinde akıcı konuşabilmeleri ve çağın dili olan bilgisayarda istedikleri işlemi yapabilmeleridir. Bu okullar bu zamanda, demokrasiye yöneldiğimiz Batı ve Doğunun yarışarak ilerledikleri bu dönemde çağın ve günün anlamını şeklini arayıp bularak gelecek nesillere tüm gücüyle sunan eğitim kurumlarıdır.

Çağdaş dünyada insanlığa nasıl bir eğitim lazım ise, hangi bilimin geleceği var ise, insanlığın terbiyesinde hangi sıfatlar gerek ise, onların hepsini Sebat Kırgız-Türk liselerinin öğretmenlerinin, terbiyecilerinin vermeye muktedir olduklarını görebiliyorum. Bu gençlerimiz kesinlikle çok şey biliyor ve öğreniyorlar. Ben okul müfredatını incelediğimde müfredatın bugün ve gelecek için aktüel olan ilim ve bilimi vermeye yönelik olduğunu gördüm. Bu okullarda her yönden çağdaş, gelişmeye yönelik terbiye veren, eğiten öğretmenlere ve terbiyecilere bir büyük olarak her zaman başımı eğerek şükranlarımı sunuyorum.

Bu okullar, Kırgız etnopedagojisini, Türk pedagojisini, Sovyet pedagojisi ile beraber tarihi ve çağdaş pedagojisiyi kaynaştırıp tüm dünyanın gelişmeye açık eğitim standartlarını Aladanlar (Tanrı Dağları) bölgesine getiriyorlar. Kırgızistan’ın, eğitim alanında dünyanın globalleşme sürecine Sebat Eğitim Kurumlarının liseleri aracılığıyla girdiğini görüyoruz. Bu liselerin öğrencileri, her sene uluslara, dünya bilim olimpiyatlarına katılarak birincilik, ikincilik ve üçüncülük gibi başarılara ulaşıyorlar. Geçmişte bunun gibi olaylara az rastlanır. Buda Kırgız-Türk liseleri ile gelen başarının bir parçası, Aladağlar bölgesindeki erkek-kız bütün öğrencilerin dünya standartlarında eğitim aldıklarına dair delillerden biri, globalleşme denilen sürece katılmanın hızlanmış olmasıdır. Sebat Liselerinde şimdi üç binden fazla öğrenci eğitim görmekte ve bu liseleri kazanabilmek için büyük rağbet var, bir kontenjana elli öğrencinin müracaatı, yıl geçtikçe bu liselerin değerinin arttığının işaretidir.

“Sebat” Liselerinde okuyan öğrenciler dünyanın en son gelişmelerinden olan internet ile beraber, teoride gördüklerini pratikte de uygulama imkânına sahiptirler.

Bu okulların mezunları seçmiş oldukları branşlarda yurt dışında eğitimlerine devam etmektedirler. Örneğin, bugüne kadar “Sebat”tan mezun olan öğrencilerin % 30’u Avrupa’da, % 8’i Amerika’da, % 4’ü Güney Asya ülkelerinde, % 15’i BDT’de, % 43’ü Kırgızistan’da yüksek öğretim kuramlarında okumaktadırlar. Mezunların hemen hemen hepsi yüksek eğitim alıyorlar ve öğrencilerinin terbiyeli ve edepli oluşu övünebilecek bir durumdur. Üniversitelerini tamamlayan öğrencilerimiz, vatanları olan Kırgızistan’da, ya kendi liselerinde ya da diğer alanlarda çalıştıklarına şahidim. Öğretmenler sınav ile işe alınır, Türk öğretmenler Kırgız öğretmenlerle, Kırgız öğretmenler de Türk öğretmenlerle ders verme teknik ve tecrübelerini paylaşarak, öğreterek, öğrenerek sürekli iletişim halindeler.

Kırgız-Türk Liseleri’ndeki öğretmenlerin idealleri uğruna yapmış oldukları fedakârlıklar, her türlü zor şartlara rağmen yılmayışları, bana roman kahramanım “Öğretmen Duyşen”i hatırlatıyor.

Unutamadığım olaylardandır: 1952’de Moskova’da Manas için kader konferansı düzenlenmişti. Komünist idareciler ve bilim adamları insafsızca Manas’a saldırıyor ve yasaklanmasını savunuyorlardı. Kazakların büyük şairi Muhtar Avazov ise var gücüyle Manas’ı savunuyordu. Manas’ın yasaklanması, Kazak ve Kırgızların tarihi birikimlerinin ve öz kültürlerinin yok edilmesi, dolayısıyla kimlik kaybına vesile olacaktı. Saç kesilmesi gereken yerde baş kesilmemeliydi. Muhtar Avazov sonunda kazandı ve Manas yasaklanamadı. O gün Muhtar Avazov’u çılgınca alkışlayanlar arasında ben de vardım.

Bişkek’te benim adımla anılan Türk-Kırgız Lisesi öğrencilerinin 2001 yılında Manas’dan bir bölümü, oratoryo olarak sahneye koymaları beni öyle duygulandırdı ki gözyaşlarımı tutamamıştım. Elli yıl önce yasaklanmaktan son anda kurtulan Manas bugün Kırgız öğrenciler tarafından benim adımı taşıyan Kırgız-Türk okulundan sahneye konuyordu, işte bu, Kırgız gençliğinin, kimliğine dönüşüydü.

Bu okullarda din, dil, ırk ayırımı yapılmaksızın insanlık sevgisi üzerine eğitim yapılıyor. Bu okullarda iki şey çok önemli, eğitim ve ahlâk. Milletler arasında barış köprüleri kuran bu eğitim kurumlarının çoğalması en büyük arzum.

Ufuk Yayınları “Barış Köprüleri” adlı kitaptan alınmıştır.

About the author

Cengiz Aytmatov;12 Aralık 1928 tarihinde Kuzeybatı Kırgızistan’daki Talas eyaletinin Şeker köyünde doğdu. Babası Torekul Aytmatov, Sovyet Kırgızistan’ında seçkin devlet adamı idi, ancak 1937’de tutuklandı ve 1938’de kurşuna dizildi. Tatar kızı olan annesi Nagima Hamziyevna Abdulvaliyeva tiyatro aktrisiydi. 2008 de vefat etmiştir. Eserleri: Dağlar Devrildiğinde-Ebedi Nişanlı (Son romanı – 2007) Darağacı – Dişi kurdun Rüyaları (, 1988) Gün Olur Asra Bedel ,(Kırgız Türkçesi ),, Fuji-Yama ,( Fuji Dağının Tepesi 1973) Beyaz Gemi (Kırgız Türkçesi, Ак кеме : Ak Keme)  Selvi Boylum Al Yazmalım , (1970) Elveda, Gülsarı! Dağlar ve Steplerden Masallar  İlk Öğretmenim  Cemile (Kırgız Türkçesi) Yüzyüze , Zorlu Geçit (1956) Toprak Ana ötüken yayınları Cengiz Han’a Küsen Bulut Çocukluğum Kızıl Elma red apple Hiroşimalar Olmasın İlk Turnalar GülSarı Deniz Kıyısında Koşan Ala Köpek Sultan Murat Dişi Kurdun Rüyaları