TAKD\u0130M<\/strong><\/p>\nS<\/span>on bir iki as\u0131rdan beri pozitivist ve materyalist teoriler, bilim ve d\u00fc\u015f\u00fcnce hayat\u0131n\u0131 tamamen bask\u0131 alt\u0131na ald\u0131klar\u0131ndan, varl\u0131k ve e\u015fya ad\u0131na ba\u015fka yorum ve ba\u015fka referans kaynaklar\u0131 \u00f6zenle ilim yuvalar\u0131n\u0131n d\u0131\u015f\u0131nda tutulmaya \u00e7al\u0131\u015f\u0131ld\u0131; k\u00e2inat ve h\u00e2diselerin yorumu tek bir tipe irc\u00e2 ile her \u015fey belli bir anlay\u0131\u015fa g\u00f6re tefsir edildi. Yani hakikatin ilmine ula\u015ft\u0131ran yollar daralt\u0131ld\u0131. Her \u015fey madde ve tabiatla irtibatland\u0131r\u0131larak metafizik m\u00fcl\u00e2hazalar b\u00fct\u00fcn b\u00fct\u00fcn devre d\u0131\u015f\u0131 b\u0131rak\u0131ld\u0131.<\/p>\n Oysaki, \u00e7a\u011f\u0131m\u0131z\u0131n ilim tel\u00e2kkisine g\u00f6re, atomla beraber atomalt\u0131, atom\u00fcst\u00fc d\u00fcnyalar da, hem de sorgulay\u0131c\u0131 bir \u00fcsl\u00fbpla ele al\u0131nmal\u0131; ihtim\u00e2li m\u00fcl\u00e2hazalar \u00f6ne \u00e7\u0131kar\u0131lmal\u0131; en az\u0131ndan varl\u0131k, kendi i\u00e7 dinamikleri, par\u00e7alar\u0131 ve par\u00e7ac\u0131klar\u0131 ile yorumlan\u0131p tahlil edilmeli; bir k\u0131s\u0131m haric\u00ee g\u00fc\u00e7 kaynaklar\u0131n\u0131n mevcudiyeti de hesaba kat\u0131larak her \u015fey, fizik ve metafizik, ruh ve maddenin birle\u015fik d\u00fcnyas\u0131na g\u00f6re de\u011ferlendirilmeliydi.!<\/p>\n Ama ne ac\u0131d\u0131r ki, b\u00f6yle \u00f6nemli bir meselede, ne dini d\u0131\u015flayanlar ne de ona sahip \u00e7\u0131kanlar, daha do\u011frusu sahip \u00e7\u0131k\u0131yor g\u00f6r\u00fcnenler, gereken ilm\u00eeli\u011fi g\u00f6steremedi ve hi\u00e7bir zaman varl\u0131\u011fa bu ruh ve bu m\u00e2n\u00e2 esprisiyle bakamad\u0131lar.. ve hele kat\u2019iyen k\u00e2inat ve insan\u0131, \u0130l\u00e2h\u00ee isimlerin de\u011fi\u015fik tecelli dalga boyunda birer yans\u0131mas\u0131 olarak hi\u00e7 mi hi\u00e7 d\u00fc\u015f\u00fcnmediler ve d\u00fc\u015f\u00fcnemediler. Derken, hakikat a\u015fk\u0131n\u0131n yerini fantastik m\u00fcl\u00e2hazalar, ara\u015ft\u0131rma ahl\u00e2k\u0131n\u0131n yerini de \u015fablonculuk ald\u0131 ve topyek\u00fbn bir d\u00fc\u015f\u00fcnce hayat\u0131 modern\u00a0 dogmatizmin i\u015fgaline u\u011frad\u0131.. u\u011frad\u0131 ve ger\u00e7ek ilim d\u00fc\u015f\u00fcncesi fel\u00e7 oldu., insan\u0131n akl\u0131, fikri ruhuyla \u00e7eli\u015fir hale getirildi ve insan ruhu, bu \u00fcst \u00fcste dayatmalar kar\u015f\u0131nda kendi enf\u00fcsi ger\u00e7eklerine kar\u015f\u0131 \u00e2deta yabanc\u0131la\u015ft\u0131r\u0131ld\u0131. Elbette ki b\u00f6yle sis ve duman bir d\u00fcnyada, ilimlerin hakikat; aksettirmesi imk\u00e2ns\u0131z; felsefenin ilim ve d\u00fc\u015f\u00fcnceye katk\u0131s\u0131 \u015f\u00fcpheli; il\u00e2hiyat\u0131n kendini ifade etmesi muhal ve hemen her sahada bir karga\u015fan\u0131n ya\u015fanmas\u0131 da ka\u00e7\u0131n\u0131lmazd\u0131r.<\/p>\n Ve yine, b\u00f6yle bir d\u00fcnyada ka\u00e7\u0131n\u0131lmaz olan di\u011fer bir husus da, pozitif bilimlerin -ki bunlar\u0131n ne olup ne olmad\u0131\u011f\u0131n\u0131n da her zaman m\u00fcnaka\u015fas\u0131 yap\u0131labilir- onca olumlu\u00a0 g\u00f6r\u00fclen neticelerine ra\u011fmen, temelde dine, diyanete, metafizi\u011fe hep tezyifk\u00e2r bakt\u0131\u011f\u0131ndan, ilahiyat camias\u0131 ve onlara ba\u011fl\u0131 inan\u00e7l\u0131 kesimde s\u00fcrekli rahats\u0131zl\u0131\u011fa sebebiyet vermi\u015f; derken varl\u0131\u011f\u0131n zarf\u0131 ve mazr\u00fbfu i\u00e7inde meydana getirilen bir k\u0131s\u0131m sun\u2019\u00ee u\u00e7urumlar, taraflar aras\u0131ndaki ifrat ve tefritlerle daha da derinle\u015ftirilerek, m\u00fctekabil b\u00fct\u00fcn dava ve iddialar \u00e2deta, bir ink\u00e2r ekseni \u00fczerine oturtulup; din-ilim s\u00fcrt\u00fc\u015fmesi gibi d\u00fcnyan\u0131n en b\u00fcy\u00fck \u00e7eli\u015fkisine as\u0131rlarca ya\u015fayabilme ortam\u0131 haz\u0131rlanm\u0131\u015ft\u0131r. Bu talihsiz s\u00fcre\u00e7, bat\u0131da b\u00f6yle ten\u00e2kuzlar\u0131n ba\u011fr\u0131nda do\u011fup geli\u015fti\u011fi gibi, ona ba\u011fl\u0131 ikinci ve \u00fc\u00e7\u00fcnc\u00fc s\u0131n\u0131f d\u00fcnya \u00fclkelerinde de cahillik, ba\u011fnazl\u0131k ve asabiyetle mebsuten m\u00fcten\u00e2sib (do\u011fru orant\u0131l\u0131) olarak s\u00fcr\u00fcp gitmi\u015ftir.<\/p>\n \u015e\u00fcphesiz bat\u0131daki bu olumsuz cereyanlarda, \u00f6nceleri o g\u00fcnk\u00fc Hristiyanl\u0131k tel\u00e2kkisi ve Mes\u00eehiyet yorumunun, daha sonralar\u0131 da bu dinin, mukavemet edilmez bir olu\u015fuma kar\u015f\u0131 \u00e7\u0131kmas\u0131n\u0131n tesiri b\u00fcy\u00fck olmu\u015ftur. Evet, Hristiyanl\u0131k, o g\u00fcn\u00fcn d\u00fcnyas\u0131na h\u00e2kim olan Roma \u0130mparatorlu\u011fu\u2019nun merkezine y\u00fcr\u00fcd\u00fc\u011f\u00fcnde, o tarihteki \u015fekliyle, nat\u00fcralist ve rasyonalist d\u00fc\u015f\u00fcncelerin bat\u0131 toplumuna egemen olmas\u0131n\u0131n yan\u0131nda, n\u00e2s\u00fbt\u00eelik l\u00e2h\u00fbtili\u011fe, be\u015fer\u00ee bilgiler de sem\u00e2v\u00ee olanlara tercih ediliyor ve bir ba\u015ftan bir ba\u015fa hayata, ibtidai bir sek\u00fclerizmin h\u00fckmetme fantezileri ya\u015fan\u0131yordu.<\/p>\n Oysaki bu yeni din; diyanet ad\u0131na ortaya koydu\u011fu yorum ve seslendirmelerinde, biraz da kendinden evvelki dinin, gidip maddeci bir g\u00f6r\u00fc\u015fe incir\u00e2r etmesine tepkiler de ihtiva etti\u011finden, dinin o g\u00fcnk\u00fc m\u00fcbelli\u011f ve temsilcileri, oldu\u011fundan fazla spirit\u00fcalist bir g\u00f6r\u00fcnt\u00fc sergileyerek d\u00fcnya ve \u201cm\u00e2f\u00eeh\u00e2\u201dy\u0131 \u00e2deta hafife al\u0131yor; nat\u00fcralizmi ve o g\u00fcnk\u00fc tecr\u00fcb\u00ee d\u00fc\u015f\u00fcnceyi yerden yere vuruyor; d\u00f6nemin materyalist ve rasyonalistlerinin tahripk\u00e2r ifratlar\u0131na kar\u015f\u0131, kendini tabiat ve zaman\u0131n ba\u011flay\u0131c\u0131 yorumlar\u0131na ra\u011fmen tefrit vadilerine sal\u0131yor; dahas\u0131 bu u\u011furda, k\u00e2inat kitab\u0131n\u0131n \u0130l\u00e2h\u00ee ve manev\u00ee yanlar\u0131n\u0131 g\u00f6rmezlikten gelerek, Allah\u2019\u0131 sadece -h\u00e2\u015f\u00e2- e\u015fyan\u0131n ruhu gibi d\u00fc\u015f\u00fcn\u00fcp ve s\u0131rf varl\u0131\u011f\u0131n perde arkas\u0131 cihetinde derinle\u015ftik\u00e7e derinle\u015fiyor, hemen her zaman \u201cruh” diyor, \u201cm\u00e2n\u00e2” diyor, \u201c\u00f6z\u201d diyor ve her \u015feyin madd\u00ee yan\u0131n\u0131 bir \u00e7\u0131rp\u0131da ink\u00e2r ve tezyif ediyordu.<\/p>\n B\u00fct\u00fcn Hristiyanl\u0131k d\u00fcnyas\u0131ndaki bu ke\u015fmeke\u015f -zannediyorum- onun, M\u00fcsl\u00fcmanlar\u0131n geli\u015ftirdikleri tabi\u00ee ilimler ve \u0130sl\u00e2m\u00ee felsefe ile tan\u0131\u015faca\u011f\u0131 g\u00fcne kadar da devam edip durdu. Evet, on birinci y\u00fczy\u0131ldan ba\u015flayarak, baz\u0131 \u0130sl\u00e2m\u00ee eserlerin \u00f6nce L\u00e2tinceye daha sonra da di\u011fer bat\u0131 dillerine \u00e7evrilmesi sayesinde, garb \u00e2leminde cidd\u00ee bir entelekt\u00fcel de\u011fi\u015fim meydana geldi. Bu de\u011fi\u015fim, bat\u0131 d\u00fc\u015f\u00fcnce sistemi i\u00e7inde belli ist\u0131h\u00e2lelere u\u011frayarak daha sonra da hep devam etti ve tam bir \u0130sl\u00e2m\u00ee karakter aksettirmese de, gidip R\u00f6nesansla noktaland\u0131.<\/p>\n Art\u0131k do\u011fuda oldu\u011fu gibi bat\u0131da da bir\u00e7ok bilim adam\u0131, rahatl\u0131kla, Y\u00fcce Yarat\u0131c\u0131\u2019n\u0131n, kusursuz bir \u015fekilde pl\u00e2nlay\u0131p yaratt\u0131\u011f\u0131 k\u00e2inattan bahsedebiliyordu -ki Galileo\u2019yu bu konunun \u00f6nc\u00fclerinden biri sayabiliriz-. Bir\u00e7ok d\u00fc\u015f\u00fcn\u00fcr de, k\u00e2inat\u0131n bir g\u00fcn mutlaka bilinebilece\u011fi fikrini ortaya atarak, varl\u0131\u011f\u0131n \u00e7ok y\u00fcce, m\u00fckemmel ve l\u00fctufk\u00e2r bir Yarat\u0131c\u0131 taraf\u0131ndan yarat\u0131ld\u0131\u011f\u0131n\u0131 ve insana bah\u015fedilen \u015fuur ve iradenin de ondaki s\u0131rlar\u0131 \u00e7\u00f6zmeye m\u00e2tuf verildi\u011fini vurguluyordu -ki Descartes bu ekol\u00fcn ilk mimarlar\u0131ndan biri olsa gerek- (ger\u00e7i ondan sonra gelen bir k\u0131s\u0131m ilim adamlar\u0131, onun d\u00fc\u015f\u00fcncelerinden metafizik m\u00fcl\u00e2hazalar\u0131 ay\u0131klay\u0131p onu da kendilerine benzetmek istediler ama, onun \u201cyanl\u0131\u015f\u0131 do\u011frudan ay\u0131rma g\u00fcc\u00fc\u201d diye ortaya att\u0131\u011f\u0131 m\u00fcl\u00e2hazalar nesilden nesile devam edip durdu). Bu arada bir\u00e7ok ara\u015ft\u0131rmac\u0131 da; Allah\u2019\u0131n, yaratt\u0131\u011f\u0131 bu d\u00fcnya \u00fczerinde biricik H\u00e2kim oldu\u011funu ve istedi\u011fi zaman -tabiat kanunlar\u0131 dahil- her \u015feyi de\u011fi\u015ftirebilece\u011fini, ancak, icraat\u0131nda herhangi bir de\u011fi\u015fiklik de s\u00f6z konusu olmad\u0131\u011f\u0131n\u0131 dile getiriyordu -ki bunlar\u0131n ba\u015f\u0131nda da Newton\u2019u zikredebiliriz.<\/p>\n \u0130ster R\u00f6nesans \u00f6ncesi, ister R\u00f6nesans sonras\u0131 \u00e7ok ilim adam\u0131 ve d\u00fc\u015f\u00fcn\u00fcr\u00fcn, problemlerimizin temeli kabul ettikleri \u015feylerin ba\u015f\u0131nda, insan ve tabiat dengesinin , bozulmas\u0131 gelir.. bunu da, d\u00fc\u015f\u00fcncede Allah-k\u00e2inat-insan dengesinin bozulmas\u0131 takip eder. \u015euras\u0131 bir ger\u00e7ek ki; varl\u0131k, ihtiva etti\u011fi m\u00e2n\u00e2lar itibar\u0131yla de\u011ferler \u00fcst\u00fc ifade eden \u00f6yle \u0130l\u00e2h\u00ee bir derinli\u011fe sahiptir k\u0130, o bu derinli\u011fiyle, Sahibi\u2019ne nispet zaviyesinden kritik edildi\u011finde \u00e2deta takdis ve tebcil edilen bir konuma y\u00fckselir.<\/p>\n Evet, hilkatte g\u00f6zetilen hikmet ve maslahatlar a\u00e7\u0131s\u0131ndan topyek\u00fbn k\u00e2inat ve zerreden sistemlere kadar b\u00fct\u00fcn varl\u0131k, e\u011fer cidd\u00ee bir tahlile t\u00e2bi tutulsa, g\u00f6r\u00fcp tem\u00e2\u015f\u00e2 etti\u011fimiz her \u015feyin, varl\u0131\u011f\u0131n perde arkas\u0131ndan, bizim his, idrak, \u015fuur ve g\u00f6n\u00fcllerimize sunulmu\u015f birer mesaj oldu\u011funu duyacak, \u00e7ok muhtev\u00e2l\u0131 bir kitap ve bir me\u015fher kar\u015f\u0131s\u0131nda bulunman\u0131n ra\u2019\u015felerini ya\u015fayacak; umum\u00ee m\u00e2n\u00e2da bu kitap ve me\u015fherin g\u00f6zlerimizin \u00f6n\u00fcne serdi\u011fi muhtev\u00e2 ve zenginli\u011fin yan\u0131nda, sat\u0131r aralar\u0131 ve peyzaj esprisi a\u00e7\u0131s\u0131ndan kim bilir daha neler tem\u00e2\u015f\u00e2 edecek ve ne \u201csehl-i m\u00fcmteni\u201d enginliklerde dola\u015faca\u011f\u0131z!. Ne var ki, b\u00f6yle bir duyu\u015f ve hissedi\u015fin \u00f6n \u015fart\u0131 da yine tevh\u00eed\u00ee m\u00fcl\u00e2hazaya ba\u011fl\u0131.<\/p>\n \u015e\u00f6yle ki, Allah\u2019\u0131n kel\u00e2m s\u0131fat\u0131ndan gelen Kur\u2019\u00e2n-\u0131 Kerim\u2019le varl\u0131k, ayn\u0131 kaynakl\u0131 fakat farkl\u0131 tecell\u00eelerin eserleridirler. Kayna\u011f\u0131 ilim ve v\u00fcc\u00fbd s\u0131fatlar\u0131 kudret ve iradenin pl\u00e2nlay\u0131p in\u015f\u00e2 etti\u011fi k\u00e2inat, yine bu Sonsuz \u0130rade\u2019nin kel\u00e2m s\u0131fat\u0131ndan gelen beyan\u0131yla be\u015ferin idrak seviyesine g\u00f6re seslendirilmi\u015f, yorumlanm\u0131\u015f, m\u00fccerret ak\u0131l ve muhakeme ile kavranamayan noktalar\u0131 da tefsir edilmi\u015ftir. Ayn\u0131 kaynaktan gelen bu her iki kitab\u0131n, b\u00f6yle tevh\u00eed\u00ee bir m\u00fcl\u00e2haza ile, tabiat bilimlerini; insan, insan\u0131n hedefini, yarat\u0131l\u0131\u015f g\u00e2yesini ve onun Allah\u2019la m\u00fcnasebetini de beraber g\u00f6t\u00fcrmesi m\u00fcmk\u00fcnd\u00fcr, hatta tabi\u00eedir.<\/p>\n \u0130\u015fte, b\u00f6yle bir beraberli\u011fe muvaffak olmu\u015f yery\u00fcz\u00fcnde bir din varsa o da \u0130sl\u00e2m dinidir. Zira \u0130sl\u00e2m\u2019\u0131n bilim tel\u00e2kkisinin en \u00f6nemli \u00f6zelli\u011fi, ilk referans kayna\u011f\u0131 Kur\u2019\u00e2n olmak \u00fczere, onun m\u00fc\u015fahede, tecr\u00fcbe ve prati\u011fe fevkal\u00e2de ihtimam g\u00f6stermesinde aranmal\u0131d\u0131r. Kur\u2019\u00e2n ve S\u00fcnnet\u2019in ruhundaki bu espriyi iyi kavrayan M\u00fcsl\u00fcman ilim adamlar\u0131, t\u0131ptan kimyaya, biyolojiden antropolojiye, matematikten astronomiye pek \u00e7ok ilim dal\u0131nda de\u011fi\u015fik teknolojiler geli\u015ftirerek daha sonraki modern \u00e7a\u011flara \u0131\u015f\u0131k tutmu\u015flard\u0131r ki, Haydar Bammat\u2019tan H\u00fcseyin Nasr\u2019a, Weber\u2019den Kuhn\u2019a kadar bir\u00e7ok m\u00fcellif, d\u00fc\u015f\u00fcn\u00fcr ve bilim adam\u0131 bu konuyla al\u00e2kal\u0131 \u00f6rnekler ihtiva eden d\u00fcnya kadar eser vermi\u015flerdir.<\/p>\n Evet \u0130sl\u00e2miyet\u2019in zuhurunu m\u00fcte\u00e2kip daha ilk as\u0131rlardan itibaren, M\u00fcsl\u00fcman ilim adamlar\u0131 kendi d\u00f6nemleri itibanyla, \u00f6ylesine entelekt\u00fcel seviyede bir ilim anlay\u0131\u015f\u0131 ortaya koymu\u015flard\u0131r ki, \u0130sl\u00e2m tarihi boyunca, birka\u00e7 avam halk tel\u00e2kkisinin d\u0131\u015f\u0131nda, M\u00fcsl\u00fcman ilim adamlar\u0131 aras\u0131nda hi\u00e7bir zaman ilim-din ikilemi gibi bir husus ya\u015fanmam\u0131\u015ft\u0131r. B\u00f6yle bir ikilem ya\u015fanmas\u0131 bir yana, ikinci as\u0131rdan be\u015finci asr\u0131n ba\u015f\u0131na kadar M\u00fcsl\u00fcman d\u00fc\u015f\u00fcn\u00fcr ve bilim adamlar\u0131, her g\u00fcn ayr\u0131 bir kariyer platformunda entelekt\u00fcel seviyelerini y\u00fckselterek d\u00fcnya kadar nazar\u00ee bilgi \u00fcretmi\u015f ve bir o kadar bilgiyi de prati\u011fe d\u00f6n\u00fc\u015ft\u00fcrerek arkadan gelen nesillere \u00e7ok zengin bir miras b\u0131rakm\u0131\u015flard\u0131r.<\/p>\n Bu hususa ileride bir kere daha d\u00f6nerek, \u0130sl\u00e2m\u2019da ilim ve din m\u00fcnasebetlerinin kritik etme vaadiyle, \u015fimdilik bu fasl\u0131 kapat\u0131p mahrut\u00ee olarak, din ve ilimden ne anlad\u0131\u011f\u0131m\u0131z\u0131, Dinler Tarihinin bundan ne anlad\u0131\u011f\u0131n\u0131 ve \u0130sl\u00e2m\u2019\u0131n di\u011fer dinlerden farkl\u0131l\u0131\u011f\u0131n\u0131 g\u00f6rmeye \u00e7al\u0131\u015fal\u0131m:<\/p>\n \u0130lim; d\u00fc\u015f\u00fcnce hayat\u0131n\u0131n haric\u00ee bir yan\u0131n\u0131 ve d\u0131\u015f bir buudunu te\u015fkil eder. Evet o, bir taraftan olduk\u00e7a kompleks bir yap\u0131ya sahip olan insan zihninin farkl\u0131 tecess\u00fcslerinin \u00f6z\u00fcn\u00fc, di\u011fer taraftan da insano\u011flunun pratik ihtiya\u00e7lar\u0131n\u0131n giderilmesi ad\u0131na hayat\u00ee bir vas\u0131tad\u0131r. \u0130lmin konusu; b\u00fcy\u00fck \u00f6l\u00e7\u00fcde e\u015fya ve h\u00e2diselerin tezg\u00e2h\u0131nda has\u0131l olan m\u00fcnferit bilgileri sistemle\u015ftirme, belli kurallarla zabt u rabt alt\u0131na alma \u015feklinde hul\u00e2sa edilebilir. Konuya biraz da felsef\u00ee bir \u00fcsl\u00fbpla yakla\u015facak olursak ilim, bir m\u00e2n\u00e2da s\u00fcbje ile obje aras\u0131ndaki i\u00e7 m\u00fcnasebetin ifadesidir. Ba\u015fka bir deyimle o, duyu organlar\u0131n\u0131n alg\u0131lama sahas\u0131na giren ve tecr\u00fcbe edilebilen nesneleri konu edinen bilimdir. (Bu konudaki devirler, \u00e7eli\u015fkiler meselenin nazar\u00ee olmas\u0131ndaki esnekli\u011fe verilmelidir.)<\/p>\n Din ise -ileride farkl\u0131 tarifleriyle de arz etmeyi d\u00fc\u015f\u00fcn\u00fcyorum- h\u00fcr iradeleriyle insanlar\u0131, bizzat, iyiye, g\u00fczele ve hayra sevk eden \u0130l\u00e2h\u00ee iradenin \u00f6yle bir tezah\u00fcr\u00fcd\u00fcr ki<\/strong>, insanla varl\u0131k aras\u0131ndaki m\u00fcnasebetleri d\u00fczenli tutma ad\u0131na ondan daha g\u00fc\u00e7l\u00fc, daha \u015f\u00fcmull\u00fc bir disiplin g\u00f6stermek m\u00fcmk\u00fcn de\u011fildir. Din; \u201cMutlak zikir kem\u00e2line masruftur\u201d<\/strong> esprisiyle bir yandan varl\u0131\u011f\u0131n m\u00e2n\u00e2s\u0131n\u0131 onun ruhuna uygun kavray\u0131p yorumlarken, di\u011fer yandan da hayat\u0131n en ehemmiyetli meseleleri hakk\u0131ndaki h\u00fck\u00fcmleriyle, b\u00fct\u00fcn d\u00fcnyev\u00ee-uhrev\u00ee, ruh\u00ee-beden\u00ee, tabi\u00ee ve \u201cm\u00e2 b\u00e2de\u2019t- tabi\u00ee\u201d h\u00e2diselere kar\u015f\u0131 tak\u0131n\u0131lacak tav\u0131rlar\u0131 belirleyen fevkal\u00e2de muhteval\u0131, \u0130l\u00e2h\u00ee ve s\u0131rl\u0131 i\u00e7 i\u00e7e bir kataloglar mecmuas\u0131d\u0131r.<\/p>\n Bu itibarlad\u0131r ki insan, din sayesinde ikinci kez varl\u0131\u011fa erer.. kendini daha bir derince duyar.. varl\u0131kla, varl\u0131\u011f\u0131n perde arkas\u0131yla m\u00fcnasebetlerini tecess\u00fcse ba\u015flar.. k\u00fc\u00e7\u00fck bir par\u00e7a iken k\u00fcllile\u015fir bir b\u00fct\u00fcn olur.. en zay\u0131fken g\u00fc\u00e7 yetirilmez kuvvet kaynaklar\u0131na erer ve a\u015fk\u0131n h\u00e2le gelir.. derken geni\u015fler ve k\u00e2inatlara s\u0131\u011fmayan bir isti\u00e2ba ula\u015f\u0131r. Bu hususlar, her zaman kalb\u00ee ve ruh\u00ee hayata a\u00e7\u0131k olmas\u0131 itibar\u0131yla \u0130sl\u00e2miyet ve onun m\u00fcntesipleri a\u00e7\u0131s\u0131ndan \u00e2diy\u00e2ttan say\u0131lsa da, ruhu farkl\u0131 tahriflerle delinmi\u015f din \u015feklindeki disiplinler i\u00e7in ayn\u0131 m\u00fcl\u00e2hazalar\u0131 serdetmek olduk\u00e7a zordur.<\/p>\n Evrensel bir din olan \u0130sl\u00e2miyet, as\u0131rlar ve as\u0131rlar boyu hem ferdi hem de toplumu \u00e7epe\u00e7evre ku\u015fatm\u0131\u015f; ilmi, i\u00e7tim\u00e2i, iktis\u00e2d\u00ee, siyas\u00ee, k\u00fclt\u00fcrel b\u00fct\u00fcn bir hayat\u0131 k\u00e2inat\u0131n ruhuyla dengeleyerek kontrol alt\u0131na alm\u0131\u015ft\u0131r. Kitap ve S\u00fcnnet bu muhtev\u00e2n\u0131n en b\u00fcy\u00fck teminat\u0131 ve en g\u00fc\u00e7l\u00fc referans\u0131 olmalar\u0131n\u0131n yan\u0131nda, s\u00fcrekli Allah-k\u00e2inat-insan eksenli aktif m\u00fc\u2019min d\u00fc\u015f\u00fcncesi, kapal\u0131 gibi g\u00f6r\u00fclen bir k\u0131s\u0131m alanlarda dahi tasavvurlar\u0131 a\u015fk\u0131n bir v\u00fcs\u2019ate sahiptir ve \u0130lm\u00ee, fikr\u00ee herhangi bir bo\u015flu\u011fa meydan vermeyecek kadar da zengin bir kaynak say\u0131labilir.<\/p>\n Tahrife u\u011framad\u0131\u011f\u0131 s\u00fcrece hemen her dinde oldu\u011fu gibi \u0130sl\u00e2miyet\u2019te de, muayyen bir k\u0131s\u0131m mukaddes unsurlar\u0131n ve idrak \u00fcst\u00fc d\u00fc\u015f\u00fcncelerin mevc\u00fbdiyeti her zaman s\u00f6z konusudur. Din ve hele \u0130sl\u00e2m dini, m\u00fccerred kanaat, bir d\u00fc\u015f\u00fcnce tarz\u0131 ve sadece bir \u00fcsl\u00fbp de\u011fildir.0 bunlar\u0131n yan\u0131nda ayn\u0131 zamanda engin bir duygu, bir davran\u0131\u015f, sistemli bir aksiyon ve s\u00fcrekli bir muhasebe disiplinidir. Asl\u0131nda, dini, m\u00fccerred bir bilim ve bir felsefe olarak g\u00f6rmek de fevkal\u00e2de yanl\u0131\u015ft\u0131r.. ve tabi\u00ee onu, Bilim ve felsefenin ves\u00e2yetine sokarak kadrini, k\u0131ymetini onlar\u0131n referans\u0131na ba\u011flamak; bilim ve felsefe aral\u0131\u011f\u0131ndan\u00a0 onu do\u011fru saymak, kritik etmek, sorgulamak kat\u2019iyen do\u011fru de\u011fildir. Zaten, dine ait hakikatler, mant\u0131k prensipleri, tecr\u00fcbe ve m\u00fc\u015fahedeye g\u00f6re vaz\u2019 ve tespit edilecekse, o zaman dinin \u0130l\u00e2h\u00ee ve semav\u00ee olmas\u0131n\u0131n bir anlam\u0131 kalmaz ki.! Evet dinin, ilmin sebepleriyle, belli \u00f6l\u00e7\u00fcde m\u00fcnasebeti olsa da, onlar\u0131n \u00fcr\u00fcn\u00fc olmad\u0131\u011f\u0131 muhakkakt\u0131r.<\/p>\n Dinin kavranmas\u0131 ve temsilinde ak\u0131l, mant\u0131k ve muhakemenin \u00f6nemi tart\u0131\u015f\u0131lmayacak \u00f6l\u00e7\u00fcde olsa da, onun ak\u0131l, mant\u0131k ve muhakemeyi a\u015fk\u0131n bir k\u0131s\u0131m yanlar\u0131 vard\u0131r ki, d\u00fcnya kadar yorum ve tefsire a\u00e7\u0131k i\u015fte bu saha, dinin en ehemmiyetli derinliklerinden birini te\u015fkil etmektedir. Bu itibarla da, dine inand\u0131rma yollar\u0131 ve ikna usulleri, bilim ve felsefeninkinden \u00e7ok farkl\u0131d\u0131r, ilim gibi din de, hemen her konuda akl\u0131, mant\u0131\u011f\u0131 ve muhakemeyi kullan\u0131r; ama istidlaldeki \u00fcsl\u00fbbu semav\u00ee, tedell\u00ee yoluyla ve inanc\u0131 esas alma prensibine bina edilmi\u015ftir. Bu a\u00e7\u0131dan da o, her zaman akl\u0131, fikri, m\u00fc\u015fahedeyi, tecr\u00fcbeyi takdir eder, fakat bunlar\u0131 dinin kayna\u011f\u0131 ve esas\u0131 saymaz.<\/p>\n Bug\u00fcne kadar dinin, l\u00fbgav\u00ee ve \u0131st\u0131lahi m\u00e2n\u00e2lar\u0131 \u00fczerinde bir hayli durulmu\u015ftur. Biz, bir kitaba takdim muhtevas\u0131n\u0131 a\u015fk\u0131n b\u00f6yle bir konuya girmeyecek ve sadece daha evvel s\u00f6z\u00fcn\u00fc verdi\u011fimiz onun bir-iki k\u00fc\u00e7\u00fck tarifiyle yetinece\u011fiz:<\/p>\n Bu umum\u00ee ve \u015f\u00fcm\u00fbll\u00fc tarifin yan\u0131nda, bat\u0131l\u0131lar\u0131n da tabi\u00ee onlar\u0131n genel din tel\u00e2kkilerinin belirlemesine g\u00f6re ileri s\u00fcrd\u00fckleri bir k\u0131s\u0131m din tarifleri var:<\/p>\n Max M\u00fcller;<\/strong> \u201cDin; ruhun \u00f6yle \u00fcst\u00fcn bir g\u00fc\u00e7 kayna\u011f\u0131d\u0131r ki, insan\u0131n duygular\u0131na, ak\u0131ldan farkl\u0131 olarak, muhtelif isim, i\u015faret ve farkl\u0131 remizlerle sonsuzu kavrama istid\u00e2d\u0131n\u0131 verir\u201d der. Buna metafizik d\u00fc\u015f\u00fcncenin alt\u0131n anahtar\u0131d\u0131r diyebiliriz.<\/p>\n Taylor;<\/strong> \u201cDin, ruh\u00e2n\u00ee olana itikad etmektir” \u015feklinde konu\u015fur. Bu da fevkal\u00e2de dar ve \u0130sl\u00e2m\u2019daki gayb\u201de imana sadece k\u00fc\u00e7\u00fck bir remiz gibidir.<\/p>\n Kant;<\/strong> \u201cDin, vazifelerin il\u00e2hi emirlere dayand\u0131r\u0131lmas\u0131 \u015fuurudur\u201d me\u00e2liyle ona yakla\u015f\u0131r ki, olduk\u00e7a s\u0131\u011f bir ihl\u00e2s tarifidir.<\/p>\n Michel Mayer<\/strong>; \u201cDin, Allah\u2019a kar\u015f\u0131, insanlara kar\u015f\u0131 ve nefislerimize kar\u015f\u0131 sorumluluklar\u0131m\u0131zla al\u00e2kal\u0131 \u00f6\u011f\u00fctlerin, nasihatlerin b\u00fct\u00fcn\u00fcd\u00fcr\u201d der ki, bu da diyanetten kat-\u0131 nazar, m\u00fceyyid\u00e2t\u0131n bir par\u00e7as\u0131n\u0131n din yerine konulmu\u015f olmas\u0131 gibidir. Ve Durkheim\u2019den Rudolph Otto\u2019ya kadar daha y\u00fczlerce i\u00e7tim\u00e2iy\u00e2t\u00e7\u0131, m\u00fcste\u015frik, tarih\u00e7isi ve bilim adam\u0131n\u0131n tarif, tenkit ve tefsirini s\u0131ralamak m\u00fcmk\u00fcnd\u00fcr. Ne var ki, ge\u00e7en \u00f6rneklerde de i\u015faret edildi\u011fi gibi bu tarif, yorum ve tefsirler, semavi ve gayr-i semav\u00ee herhangi bir din ad\u0131na bir \u015fey ifade etse de \u0130slam s\u00f6z konusu oldu\u011funda hemen hepsinin eksik ve kusurlu birer beyan \u00f6rne\u011fi oldu\u011fu ortaya \u00e7\u0131kacakt\u0131r. Bu da, e\u011fer bu tarif ve tavsifler, \u0130sl\u00e2m\u2019\u0131n d\u0131\u015f\u0131ndaki bir k\u0131s\u0131m dinler nazara al\u0131narak yap\u0131lm\u0131\u015fsa -ki \u00f6yle oldu\u011fu g\u00f6r\u00fcl\u00fcyor- bu yakla\u015f\u0131mlar gayet normaldir ve hayat, d\u00fcnya, k\u00e2inat gibi \u00f6nemli konularla al\u00e2kal\u0131 b\u0131rakt\u0131klan bo\u015fluklar da yad\u0131rganmamal\u0131d\u0131r.<\/p>\n En eski dinlerden say\u0131lan Brahmanizm, Budizm, Hinduizm, bilhassa Vedalar ve onlar\u0131n daha sonraki yorumlar\u0131 a\u00e7\u0131s\u0131ndan ele al\u0131nd\u0131\u011f\u0131nda, bu dinlerin, insanlar\u0131 vehim ve hayalden kurtararak ilim a\u015fk\u0131na, ilim d\u00fc\u015f\u00fcncesine y\u00f6nlendirdikleri kat\u2019iyen s\u00f6ylenemez. Ancak, riy\u00e2z\u00ee ilimlerde Hindistan\u2019\u0131n katk\u0131s\u0131n\u0131n \u00e7ok b\u00fcy\u00fck oldu\u011funu vurgulamadan ge\u00e7mek de haks\u0131zl\u0131k olur. Ne var ki, Sanskrit edebiyat i\u00e7inde de g\u00f6r\u00fcld\u00fc\u011f\u00fc gibi bu d\u00fcnyada astronomiden astrolojiye, matematikten kozmogoniye b\u00fct\u00fcn ilimler birer b\u00fcy\u00fc ala\u015f\u0131m\u0131yla ele al\u0131nm\u0131\u015f ve hemen her \u015fey bir s\u0131r \u00fcsl\u00fbbuyla sunulmu\u015ftur. Bu itibarla da o g\u00fcnk\u00fc ilim ufku a\u00e7\u0131s\u0131ndan, b\u00f6yle bir bilim d\u00fc\u015f\u00fcncesinin din ile \u00e7at\u0131\u015fmayaca\u011f\u0131 bedih\u00eedir.<\/p>\n Eski \u00c7in\u2019de de, ilim-din \u00e7at\u0131\u015fmas\u0131ndan s\u00f6z edilemez. Zira bu d\u00fcnyadaki dini, \u201cKonf\u00fc\u00e7yizm\u201d olarak de\u011ferlendirdi\u011fimizde, tamamen ahl\u00e2k\u00ee kurallara dayal\u0131 ve hakik\u00ee m\u00e2n\u00e2daki dine kapal\u0131; daha do\u011frusu metafizik bir derinli\u011fi olmayan, din g\u00f6r\u00fcn\u00fcm\u00fcndeki b\u00f6yle bir disiplinin de ilimle bir problemi olmayaca\u011f\u0131 muhakkakt\u0131r.<\/p>\n Yunan bilim ve d\u00fc\u015f\u00fcncesinin de \u00f6nemli kaynaklar\u0131ndan biri say\u0131lan S\u00fcmerler\u2019in dini ile, Eski M\u0131s\u0131rl\u0131lar\u2019\u0131n inan\u00e7 sistemleri, baz\u0131 a\u00e7\u0131lardan birbirlerine \u00e7ok benzerler.. ve rasyonel ilimlerle de ayn\u0131 \u00f6l\u00e7\u00fcde m\u00fcnasebetlerinin var oldu\u011fu s\u00f6ylenebilir. Mezopotamya’da, astronom kozmogoni ve tab\u00e2bet, din\u00ee ilimlerle s\u0131ms\u0131k\u0131 irtibatl\u0131 g\u00f6r\u00fcn\u00fcr. Ne var burada da yine mitolojik yorumlar a\u011f\u0131r basar. Elbette ki b\u00f6yle bir zeminde, modern m\u00e2n\u00e2da ilmi d\u00fc\u015f\u00fcnceden bahsetmek olduk\u00e7a zordur. Hatta denebilir ki, S\u00fcmerler’de oldu\u011fu gibi Eski M\u0131s\u0131rl\u0131lar\u2019da da, o d\u00f6nem itibar\u0131yla ilim, hen\u00fcz tecr\u00fcb\u00ee ve rasyonel say\u0131labilecek seviyeye ula\u015famam\u0131\u015f ve sihir-din-ilim i\u00e7 i\u00e7e geli\u015fti\u011finden burada da b\u00fcy\u00fcy\u00fc dinden, dini ilimden ay\u0131rmak m\u00fcmk\u00fcn de\u011fildir; dolay\u0131s\u0131yla da. ilim-din aras\u0131nda herhangi bir \u00e7at\u0131\u015fma olmayaca\u011f\u0131 a\u00e7\u0131kt\u0131r.<\/p>\n Antik \u00e7a\u011fda din ve ilim m\u00fcnasebeti olduk\u00e7a farkl\u0131 bir durum arzeder. Bir kere sosyolojik olarak Eski Yunan; \u00c7in, Hint, Mezopotamya ve M\u0131s\u0131r’dan \u00e7ok farkl\u0131d\u0131r. Bahse konu milletlerde, de\u011fi\u015fik d\u00f6nemlerde de\u011fi\u015fik devletler kurulmu\u015f olmas\u0131na kar\u015f\u0131l\u0131k, Eski Yunan, kelimenin tan m\u00e2n\u00e2s\u0131yla hep ferdiyet\u00e7i (individ\u00fcalist) bir \u00e7er\u00e7evede kalm\u0131\u015ft\u0131. Siyas\u00ee ve i\u00e7tim\u00e2i a\u00e7\u0131dan bir terslik gibi g\u00f6r\u00fcnen bu hususun baz\u0131 farkl\u0131 neticeleri olaca\u011f\u0131 da muhakkakt\u0131. Bir kere onlar\u0131n bu ferdiyet\u00e7i karakterleri, h\u00e2kim bir din\u00ee s\u0131n\u0131f\u0131n te\u015fekk\u00fcl\u00fcne f\u0131rsat vermemi\u015fti.<\/p>\n Cahiliye d\u00f6nemi Araplar\u0131nda oldu\u011fu gibi, kadim Yunan da da, inan\u00e7lar\u0131, kutsal d\u00fc\u015f\u00fcnceleri \u015fairler, m\u00fctefekkirler temsil ediyordu..ve bunlar\u0131n hepsi de h\u00fcr d\u00fc\u015f\u00fcnceye, \u0130lm\u00ee ara\u015ft\u0131rmaya a\u00e7\u0131k insanlard\u0131. B\u00fcy\u00fck \u00e7o\u011funlu\u011fu itibar\u0131yla ayd\u0131n\u0131 bu evsafta olan toplumlarda ilim-din m\u00fccadelesinin olmayaca\u011f\u0131 gayet ola\u011fand\u0131r. Zannediyorum, antik \u00e7a\u011fda din ve ilim \u00e7at\u0131\u015fmas\u0131na engel te\u015fkil eden hususlardan biri de; dinin siyas\u00ee otoritenin vesayetinde bulunmas\u0131yd\u0131. Antik d\u00f6nmede, d\u00eene ayk\u0131r\u0131 harekette bulunmak, devlete ba\u015f kald\u0131rmak m\u00e2n\u00e2s\u0131na geliyordu ki, her din\u00ee su\u00e7, ayn\u0131 zamanda bir siyas\u00ee c\u00fcr\u00fcm say\u0131l\u0131yordu. Hatta dine ayk\u0131r\u0131 bir d\u00fc\u015f\u00fcnce, bir m\u00fctefekkir ve \u015fairden de s\u00e2d\u0131r olsa, toplumda cidd\u00ee bunal\u0131mlara sebebiyet verebiliyordu.<\/p>\n Sem\u00e2v\u00ee kitaplar d\u00f6nemi itibar\u0131yla din-ilim \u00e7at\u0131\u015fmas\u0131, ayr\u0131 bir \u00f6nem arz eder ve m\u00fcstakillen \u00fczerinde durulmas\u0131 gerekir,<\/p>\n Yahudilik; temel kayna\u011f\u0131 \u201cAhd-i Atik\u201d olmas\u0131 itibar\u0131yla, hilkat mevzuunda, g\u00fcn\u00fcm\u00fczdeki ara\u015ft\u0131rmalar a\u00e7\u0131s\u0131ndan, farkl\u0131l\u0131k arz eden bir k\u0131s\u0131m tarih\u00ee ger\u00e7ekler ve ilk insandan bug\u00fcne kadar ge\u00e7en zamanla al\u00e2kal\u0131 beyanlar gibi hususlar\u0131n, mevz\u00fb ilimlerle \u00e7eli\u015fen bir k\u0131s\u0131m yanlar\u0131 olsa da, ne kitap olarak Tevrat\u2019ta, ne de toplum olarak Yahudilikte a\u00e7\u0131k bir \u015fekilde, bir ilim ve din \u00e7at\u0131\u015fmas\u0131 m\u00fc\u015fahede edilmez. Bu konuda baz\u0131 sebep ve s\u00e2iklerden bahsetmek de m\u00fcmk\u00fcnd\u00fcr:<\/p>\n Bir kere Yahudilik dini, hemen her zaman, g\u00fcndelik hayat\u0131 y\u00fckseltmeye m\u00e2tuf bir \u00e7izgi takip etti\u011finden, insanlar\u0131n led\u00fcnn\u00ee yanlar\u0131yla kat\u2019iyen, ya\u015fama ait geni\u015flikleri daraltmam\u0131\u015f, d\u00fcnyaya y\u00f6nelmeyi k\u0131s\u0131tlayan inzibatlar vaz\u2019etmemi\u015f ve elden geldi\u011fince en olmaz gibi g\u00f6r\u00fcnen yollarda bile y\u00fcr\u00fcme imk\u00e2nlar\u0131 ara\u015ft\u0131rm\u0131\u015ft\u0131r. Ayr\u0131ca bu millet, var oldu\u011fu g\u00fcnden beri m\u00e2ruz kald\u0131\u011f\u0131 durumlar ve onun \u00e7alkant\u0131l\u0131 serg\u00fcze\u015ft-i hayat\u0131 da b\u00f6yle bir m\u00fccadeleye imk\u00e2n vermemi\u015ftir. Evet Yahudiler -istisn\u00e2\u00ee bir-iki d\u00f6nemin d\u0131\u015f\u0131nda- uzun \u00f6m\u00fcrl\u00fc bir devlet kuramam\u0131\u015f; dolay\u0131s\u0131yla da hi\u00e7bir zaman mazlumiyet ve ma\u011fduriyetten kurtulamam\u0131\u015flard\u0131r. Bu itibarla da m\u00e2ruz kald\u0131klan her masumiyet, ma\u011fduriyet, mahk\u00fbmiyet onlar\u0131 biraz daha bilemi\u015f, kenetlenmeye zorlam\u0131\u015f ve toplumu birbirine d\u00fc\u015f\u00fcrecek s\u00e2iklere kar\u015f\u0131 s\u00fcrekli teyakkuza sevketmi\u015ftir. B\u00f6ylece, denebilir ki; bu, derdi \u00e7ok, derman\u0131 yok, has\u0131mlar\u0131 g\u00fc\u00e7l\u00fc, talihleri bu\u011fulu millet, oturup kalkm\u0131\u015f, hep y\u00fckselip d\u00fcnyaya h\u00e2kim olma yollar\u0131n\u0131 ara\u015ft\u0131rm\u0131\u015ft\u0131r.<\/p>\n H\u0131ristiyanl\u0131\u011f\u0131n; ilim ve h\u00fcr d\u00fc\u015f\u00fcnce kar\u015f\u0131s\u0131nda tak\u0131nd\u0131\u011f\u0131 tav\u0131r -b\u00f6yle bir tavr\u0131, Seyyidin\u00e2 Hazreti Mesih\u2019le irtibatland\u0131rma do\u011fru olmayaca\u011f\u0131 gibi, ilk azizlere ba\u011flamak da do\u011fru olmasa gerek- di\u011fer geni\u015f tesirli bir\u00e7ok eski dinde oldu\u011fu gibi, onun g\u00f6r\u00fcn\u00fcrdeki temel \u00f6\u011fretileriyle al\u00e2kal\u0131d\u0131r. Bu \u00f6\u011fretilerin tesiri, onun b\u00fct\u00fcn bir \u00e2lem hakk\u0131ndaki yorumlar\u0131ndan, talim ve terbiye sistemlerine kadar her \u015feyi i\u00e7ine alacak \u015fekilde geni\u015ftir veya belli bir d\u00f6nemden sonra de\u011fi\u015fik i\u00e7tihatlarla a\u00e7\u0131la a\u00e7\u0131la o geni\u015fli\u011fe ula\u015fm\u0131\u015ft\u0131r. Ve tabi\u00ee zahir\u00ee durumu itibar\u0131yla Hristiyanl\u0131k, hususiyle de ilk \u00e7a\u011flarda hep ilim ve h\u00fcr d\u00fc\u015f\u00fcncenin kar\u015f\u0131s\u0131nda olmu\u015ftur.<\/p>\n Bir kere Hristiyanl\u0131\u011fa g\u00f6re insan; iki yan\u0131, iki derinli\u011fi olan bir varl\u0131kt\u0131r. Onun en \u00f6nemli yan\u0131 ve derinli\u011fi ise, m\u00e2nevi yan\u0131 ve ruhi cephesidir. Hususiyle, Katolik e\u011fitim’ de \u0131srarla \u00fczerinde duruldu\u011fu gibi, insan\u0131n maddi cephesi, cismaniyeti ve bu cepheye ba\u011fl\u0131 ihtiraslar\u0131, emelleri,i\u015ftihalar\u0131 k\u0131s\u0131tlanarak onun bio-psi\u015fik kompleks varl\u0131\u011f\u0131 s\u00fcrekli bask\u0131 alt\u0131nda bulundurulmal\u0131 ve beden\u00ee yanlar\u0131 hep a\u015fa\u011f\u0131lanmal\u0131d\u0131r. Hatta her m\u00fc\u2019min, be\u015fer\u00ee ihtiraslardan s\u0131yr\u0131labilmek i\u00e7in madd\u00ee yanlar\u0131n\u0131 s\u00fcrekli zabt u rabt alt\u0131na almaya \u00e7al\u0131\u015fmal\u0131d\u0131r. Evet, Hristiyanl\u0131k \u00f6\u011fretilerine g\u00f6re, insan\u0131n fizik\u00ee yan\u0131n\u0131n ezilmesi, hakir g\u00f6r\u00fclmesi \u00f6l\u00e7\u00fcs\u00fcnde h\u00fcrriyet ve insanl\u0131\u011f\u0131n\u0131n derinle\u015fmesi s\u00f6z konusudur. \u0130\u015fte bu temel \u00f6\u011fretileri ve e\u011fitim tarz\u0131 a\u00e7\u0131s\u0131ndan H\u0131ristiyanl\u0131\u011f\u0131n, d\u00fcnya ile, ilim ile, h\u00fcr d\u00fc\u015f\u00fcnce ile ne \u00f6l\u00e7\u00fcde m\u00fcnasebettar oldu\u011funu sezmek zor olmasa gerek.<\/p>\n Asl\u0131nda, Hristiyanl\u0131\u011f\u0131n zuhuruna kadar gelmi\u015f-ge\u00e7mi\u015f b\u00fct\u00fcn Eski D\u00fcnya dinlerinde de temel espri kurtulu\u015fa ermektir. \u0130ncil\u2019in \u00f6\u011fretilerinde bu, daha da bariz bir g\u00f6r\u00fcn\u00fcm arzeder. B\u00fct\u00fcn bu dinlerde, hem fert hem de toplum, bug\u00fcn\u00fcyle, yar\u0131n\u0131yla de\u011ferlendirilirken sadece ve sadece onlar\u0131n kurtulu\u015fu d\u00fc\u015f\u00fcn\u00fcl\u00fcr. Bu temel m\u00fcl\u00e2hazadan \u00f6t\u00fcr\u00fc de, bilhassa Hristiyanl\u0131kta, insan-k\u00e2inat-Allah m\u00fcnasebetleri bu mant\u0131\u011fa g\u00f6re sistemle\u015ftirilmi\u015f ve konuyla al\u00e2kal\u0131 bir k\u0131s\u0131m disiplinler vaz\u2019edilmi\u015ftir ki; zannediyorum, Hristiyanl\u0131ktaki kurtulu\u015f mefhumu da, bu temel esasa dayand\u0131r\u0131lmaktad\u0131r. Bu esas a\u00e7\u0131s\u0131ndan, insan\u0131n yery\u00fcz\u00fcnde bulunmas\u0131 k\u00f6t\u00fcd\u00fcr.. ve her ferdin en \u00f6nemli vazifesi de, bir yolunu bulup bu k\u00f6t\u00fcl\u00fckler d\u00fcnyas\u0131ndan uzakla\u015fmakt\u0131r. Zaten, Hristiyanl\u0131\u011f\u0131n daha ilk zuhurundan itibaren, yak\u0131nda k\u0131yametin kopaca\u011f\u0131 ve Allah melek\u00fbtunun yere inece\u011fi hep beklenilegelmi\u015ftir. Bu ruh haletiyle bir\u00e7ok Hristiyan azizi; \u201cYery\u00fcz\u00fcn\u00fcn ne oldu\u011fu hususunu tart\u0131\u015fmak \u00e2hirette bizim ne i\u015fimize yarayacak?\u201d diyerek bu konudaki a\u00e7\u0131k tav\u0131rlar\u0131n\u0131 ortaya koymu\u015flard\u0131r. Hatta, baz\u0131 \u0130ncil n\u00fcshalar\u0131ndaki ifadeler de, bu m\u00fcl\u00e2hazalar\u0131 destekler mahiyettedir. Mesel\u00e2: \u201cHi\u00e7 kimse iki efendiye kulluk edemez; zira o, birinden nefret eder ve di\u011ferini sever.. (ve tabi\u00ee) birini tutar, \u00f6tekini de hor g\u00f6r\u00fcr. Siz hem Allah\u2019a hem de zenginli\u011fe kulluk edemezsiniz… Bunun i\u00e7in size diyorum ki: Ne yiyece\u011finiz ne i\u00e7ece\u011finiz diye hayat\u0131n\u0131z i\u00e7in; ne giyece\u011finiz diye bedeniniz i\u00e7in kayg\u0131 \u00e7ekmeyin. \u201d (Matta, 6\/24-25)<\/p>\n Yine Hristiyanl\u0131\u011fa g\u00f6re ilim, g\u00fczel ve k\u0131ymet ifade eden bir \u015fey de\u011fildir; \u00e7\u00fcnk\u00fc sevgi yap\u0131c\u0131, ilim ise gurur vericidir.<\/p>\n \u201cHepimizin bilgisi oldu\u011fu malumdur; ama bilgi kibirlendirir.\u201d (1. Korintoslulara, 8\/1}<\/p>\n Ve yine baz\u0131 \u0130ncil n\u00fcshalar\u0131na g\u00f6re Hazreti Mesih\u2019e, hemen her yerde muhalefet edenlerin ba\u015f\u0131nda \u00e2limler gelmektedir;<\/p>\n \u201c\u0130sa her g\u00fcn mabette t\u00e2lim etmektedir. Ancak ba\u015fk\u00e2hinler, k\u00e2tipler ve toplumun \u00fcst kesimi O\u2019nu yok etme yollar\u0131n\u0131 ara\u015ft\u0131rmaktad\u0131r. \u201d (Luka, 19\/47)<\/p>\n Ve bir ba\u015fka yerde yine Hazreti Mesih, ulem\u00e2y\u0131 hedef alarak;<\/p>\n \u201cVay ba\u015f\u0131n\u0131za! Zira siz, belirsiz kabirler gibisiniz; onlar \u00fczerlerinde gezen kimseleri bilemez \u201d (Uta. W; 44) der.<\/p>\n \u0130ster bu m\u00fcl\u00e2hazalardan kaynaklans\u0131n, ister ba\u015fka yorum ve tefsirlere dayans\u0131n, b\u00fct\u00fcn bir Orta \u00c7a\u011f boyu ilim ve din s\u00fcrt\u00fc\u015fmesi devam eder gider.. devam eder gider zira Orta \u00c7a\u011f k\u00fclt\u00fcr\u00fc, tamamen m\u00e2nev\u00ee ve uhrevi bir \u00f6zellik arz etmektedir. Ba\u015fka t\u00fcrl\u00fc de olamaz; \u00e7\u00fcnk\u00fc bu d\u00f6nemde b\u00fct\u00fcn e\u011fitim kurumlar\u0131 Hristiyan dogmalar\u0131na dayanmaktad\u0131r. Yine bu d\u00f6nemde de\u011ferler nizam\u0131n\u0131n y\u00f6r\u00fcngesini \u0130ncil\u2019in \u00f6\u011fretileri te\u015fkil etmektedir. Ve bu \u00f6\u011fretilere g\u00f6re de, bu d\u00fcnya, \u00f6b\u00fcr \u00e2leme ge\u00e7i\u015f temin eden bir k\u00f6pr\u00fcden ba\u015fka bir \u015fey de\u011fildir.. ve yine \u0130ncil\u2019in \u00f6\u011fretilerine g\u00f6re Allah, kendi kendine M\u00e2lum-u Mutlak\u2019t\u0131r. Varl\u0131k ve varl\u0131ktan elde edilen bilginin hi\u00e7bir \u00f6nemi yoktur. \u0130\u015fte, dinler aras\u0131nda e\u011fer b\u00f6yle hi\u00e7bir \u015feye dayanmayan ve kendi mant\u0131\u011f\u0131yla var olan bir din varsa o da bu dindir. Bu dindir; zira ona g\u00f6re istidlal ve m\u00fc\u015fahedeye dayanan bir din tel\u00e2kkisi, tabiatperestlik ve antropomorfizm ile kar\u0131\u015fmadan, kirlenmeden v\u00e2reste kalamaz.<\/p>\n B\u00fct\u00fcn bir Orta \u00c7a\u011f boyu, ilim ve h\u00fcr d\u00fc\u015f\u00fcnce, bu daraltan, s\u0131\u011fla\u015ft\u0131ran \u00e7emberi k\u0131ramam\u0131\u015f ve \u00e2b\u00e2-i ken\u00e2ise, yani kilise babalar\u0131n\u0131n yorum ve tefsirlerine boyun e\u011fme mecburiyetinde kalm\u0131\u015ft\u0131r. Bu karanl\u0131k d\u00f6nemde Hristiyanl\u0131k, her y\u00f6n\u00fcyle b\u00fct\u00fcn hayata h\u00e2kim oldu\u011fu gibi, t\u00e2lim ve terbiye \u00fczerindeki bask\u0131 ve dayatmalar\u0131n\u0131 da s\u00fcrd\u00fcrm\u00fc\u015ft\u00fcr. Dolay\u0131s\u0131yla da as\u0131rlar ve as\u0131rlar boyu e\u011fitim- \u00f6\u011fretim i\u015fi hep, manast\u0131r ve kiliselerdeki m\u00fcnzeviler taraf\u0131ndan y\u00fcr\u00fct\u00fclm\u00fc\u015f ve sadece ruh\u00e2n\u00ee nesiller yeti\u015ftirmeye m\u00e2tuf hizmet verilmi\u015ftir., bu suretle d\u00fcnya kadar da ilme ve h\u00fcr d\u00fc\u015f\u00fcnceye kapal\u0131 insan yeti\u015fmi\u015ftir. Dahas\u0131, kilisenin \u00f6\u011fretilerine ters kabul edilen eski-yeni b\u00fct\u00fcn ilim ve felsefe kitaplar\u0131 da yasaklanm\u0131\u015ft\u0131r.<\/p>\n Bu atmosferden s\u0131yr\u0131l\u0131p yeni ufuklara a\u00e7\u0131labilmek i\u00e7in, ne m\u00fccadeleler verilmi\u015f; ne tecritler, te\u015fritler ya\u015fanm\u0131\u015f; ne \u00e7ileler \u00e7ekilmi\u015f; tarih ka\u00e7 defa karga\u015fayla a\u00e7\u0131lm\u0131\u015f karga\u015fa ile kapanm\u0131\u015f ve ne herc\u00fc mer\u00e7lere maruz kal\u0131nm\u0131\u015f..! Upuzun bir zaman dilimini i\u015fgal eden b\u00fct\u00fcn bunlardan sonrad\u0131r ki, yer yer belli \u00f6l\u00e7\u00fcde, hem devlet anlay\u0131\u015f\u0131nda, hem e\u015fya ve hadiselerin yorumunda\u00a0 hem de din-ilim m\u00fcnasebetlerinde bir k\u0131s\u0131m de\u011fi\u015fimler meydana gelmeye ba\u015flam\u0131\u015f; alternatif de konu\u015fulur olmu\u015f ve b\u00fct\u00fcn bunlar, bat\u0131l\u0131 R\u00f6nesansa giden ufuklar\u0131 a\u00e7m\u0131\u015f ve din\u00ee hayattada reforma m\u00fcsait bir zemin olu\u015fturmu\u015ftur.<\/p>\n Orta \u00c7a\u011f\u2019daki bu z\u0131tl\u0131klar, bir yandan \u00e2ba-i kenaisenin husus\u00ee i\u00e7tihatlar\u0131 ve skolastik anlay\u0131\u015f\u0131n dar ufuklu ve m\u00fccerret ruh eksenli tek buudlu d\u00fcnyas\u0131, di\u011fer yandan da olduk\u00e7a rasyonel, tecr\u00fcb\u00ee ilimlere a\u00e7\u0131k, ilim a\u015fk\u0131, ara\u015ft\u0131rma arzusu ve yenilik hummas\u0131yla yan\u0131p-tutu\u015faniar y\u00fcz\u00fcnden y\u0131llar ve y\u0131llar boyu devam edip durdu. Daha sonrada bizde de bat\u0131y\u0131 aynen kopya eden \u015fabloncular bu iki d\u00fcnyan\u0131n birbirinden ne kadar farkl\u0131 oklu\u011funu sezemeyerek, oradaki din-ilim \u00e7at\u0131\u015fmas\u0131n\u0131 oldu\u011fu gibi iktibas etmek suretiyle, ilim tarihinin en b\u00fcy\u00fck hat\u00e2s\u0131n\u0131; sonra da, \u0130slam d\u00fcnyas\u0131ndaki hakikat a\u015fk\u0131n\u0131n, nas\u0131l b\u00eer ilim ve ara\u015ft\u0131rma a\u015fk\u0131na ink\u0131l\u00e2p etti\u011fini, bu a\u015fk u i\u015ftiyakla, daha hicri d\u00f6rd\u00fcnc\u00fc asr\u0131n sonlar\u0131na do\u011fru gelirken ne ilim abidelerinin y\u00fckseltildi\u011fini g\u00f6rmemekle de, en affedilmez bir g\u00fcnah\u0131 \u00a0i\u015flemi\u015flerdir. Oysaki bat\u0131da, ancak bundan d\u00f6rt as\u0131r sonra ayn\u0131 noktaya gelinebildi ve modern d\u00fc\u015f\u00fcnceden, ilimlerden s\u00f6z edilmeye ba\u015fland\u0131.<\/p>\n \u0130\u015fte, modern ilimlerden s\u00f6z edildi\u011fi ve modern \u00e7a\u011flara do\u011fru y\u00fcr\u00fcnd\u00fc\u011f\u00fc bu y\u0131llarda, Hristiyanl\u0131k da iyiden iyiye sars\u0131lm\u0131\u015f, g\u00fc\u00e7 kayb\u0131na u\u011fram\u0131\u015f ve \u00e2deta ayakta duracak h\u00e2li kalmam\u0131\u015ft\u0131. Farkl\u0131 d\u00fc\u015f\u00fcnen n\u00fcfus, kilisenin n\u00fcfuzunu temelden sarsm\u0131\u015f; \u00e2b\u00e2-i ken\u00e2isenin kozmolojik g\u00f6r\u00fc\u015f\u00fc yerle bir edilmi\u015f, \u0130lim ve d\u00fc\u015f\u00fcnce insanlar\u0131n\u0131n a\u011fz\u0131ndaki fermuar \u00e7\u00f6z\u00fclm\u00fc\u015f ve her yerde yenilik melodileri duyulmaya ba\u015flam\u0131\u015ft\u0131. Her yerde Kopernik\u2019in ad\u0131ndan s\u00f6z ediliyor; ilerleyen y\u0131llarda, Kepler, Galileo ayn\u0131 alk\u0131\u015flar\u0131 payla\u015f\u0131yor ve derken Newton’la her \u015fey daha b\u00fcy\u00fcl\u00fc bir renge b\u00fcr\u00fcn\u00fcyordu.<\/p>\n \u0130lim ve d\u00fc\u015f\u00fcnce hayat\u0131ndaki bu s\u00fcre\u00e7, az bir de\u011fi\u015fimle il\u00e2hiyat cephesine de s\u0131\u00e7r\u0131yor ve orada art arda de\u011fi\u015fimler birbirini takip etmeye ba\u015fl\u0131yordu. Baz\u0131 noktalarda birbirlerinden farkl\u0131 d\u00fc\u015f\u00fcnseler de, hem Luther, hem de Calvin \u0131srarla d\u00fc\u015f\u00fcnce h\u00fcrriyeti \u00fczerinde duruyor, herkesin kendi kendine ger\u00e7e\u011fi ara\u015ft\u0131rmas\u0131 l\u00e2z\u0131m geldi\u011fini vurguluyor ve herhangi bir vas\u0131taya ihtiya\u00e7 duyulmadan her ferdin, her yerde Allah\u2019la m\u00fcnasebete ge\u00e7ebilece\u011finden dem vuruyorlard\u0131 ki, o g\u00fcne kadar bunlar\u0131n en k\u00fc\u00e7\u00fc\u011f\u00fcn\u00fc bile a\u011f\u0131za almak m\u00fcmk\u00fcn de\u011fildi. Ama art\u0131k al\u0131n\u0131yordu, hem de bunlar\u0131n hepsi birden…<\/p>\n Reform hareketlerinin temelinde, ferdin, vas\u0131tas\u0131z olarak Allah\u2019la m\u00fcnasebeti s\u00f6z konusuydu. Reformculara g\u00f6re, kul, sorumluluklar\u0131n\u0131 yerine getirirken veya Allah\u2019a yakla\u015fmak isterken ne kiliseye, ne de kilise babalar\u0131n\u0131n arac\u0131l\u0131\u011f\u0131na ihtiyac\u0131 yoktu; o istedi\u011fi yerde, istedi\u011fi gibi i\u00e7ini Allah\u2019a a\u00e7abilir ve O\u2019nunla hasbihal edebilirdi. Asl\u0131nda bu temel esasta y\u00f6r\u00fcngelenen reform hareketleri, bu ana esas\u0131n yan\u0131nda, pl\u00e2stik sanatlara, a\u015f\u0131r\u0131 toplumculu\u011fa ve kilise sultas\u0131na da ba\u015f kald\u0131rarak, kulun Allah\u2019a ula\u015fmas\u0131 i\u00e7in bir papaz\u0131n arac\u0131l\u0131\u011f\u0131na ihtiyac\u0131 olmamas\u0131ndan, eldeki \u0130ncillerin mill\u00ee dillere terc\u00fcme edilmesine kadar \u00e7ok renkli pankartlarla temsil ediliyordu.<\/p>\n Yenilik\u00e7iler ve onlara kar\u015f\u0131 olanlar, reformistler ve muhafazak\u00e2rlar kavgay\u0131 b\u00fcy\u00fctt\u00fck\u00e7e b\u00fcy\u00fct\u00fcyor ye \u00e2deta bir muharebe h\u00e2line getiriyorlard\u0131. Tabi\u00ee bu da gidip din- ilim vuru\u015fmas\u0131yla sonu\u00e7lan\u0131yordu. Art\u0131k herkes hususiyle de ayd\u0131n s\u0131n\u0131f, bu ard\u0131 arkas\u0131 kesilmeyen kavgalardan b\u0131km\u0131\u015f ve bir \u00e7\u0131k\u0131\u015f yolu ar\u0131yordu ki, Descartes\u2019in \u00e7\u0131k\u0131\u015f\u0131 tam bu bekleyi\u015f d\u00f6nemine rastlar. Problemi biraz da kilisenin dikkatinden uzak tutarak \u00e7\u00f6zmeye \u00e7al\u0131\u015fan Descartes me\u015fhur d\u00fcalizmini ortaya atarak, herkesin elinden bir \u015feyler al\u0131p ve herkese bir \u015feyler vermek suretiyle bir \u00f6l\u00e7\u00fcde ortal\u0131\u011f\u0131 yat\u0131\u015ft\u0131r\u0131yordu. Ona g\u00f6re, ilmin kendisine g\u00f6re bir sahas\u0131 vard\u0131r, o da tabiatt\u0131r. Bir de hedef ve gayesi vard\u0131r, o da tabi\u00ee kuvvetlerin mahiyet ve keyfiyetlerinin tespitidir. Tabi\u00ee onun bir de mevzuu s\u00f6z konusudur ki, o da tabii kuvvetler \u00fczerinde tasarruftur. Mebde\u2019den m\u00fcnteh\u00e2ya, bu noktaya ula\u015fman\u0131n yolu da matematik ve tecr\u00fcbeden ge\u00e7er. Din ise, insan ruhunun, d\u00fcnya ve m\u00e2fih\u00e2 \u00f6tesi alemlerle me\u015fguliyeti ve bu konuda bir k\u0131s\u0131m esaslara istinad\u0131ndan ibarettir. Her iki fenomenin, sahas\u0131, gayesi, m\u00fcnasebeti, semeresi ve metodlar\u0131 ayr\u0131 ayr\u0131 oldu\u011fundan kendi kulvarlar\u0131nda kald\u0131klar\u0131 s\u00fcrece, birbirleriyle kavga etmeleri de s\u00f6z konusu de\u011fildir.<\/p>\n Hemen b\u00fct\u00fcn\u00fcyle tenkide a\u00e7\u0131k bu m\u00fcl\u00e2hazalar\u0131n da Descartes, temel d\u00fc\u015f\u00fcncesi itibar\u0131yla, din ile ilim aras\u0131ndaki m\u00fcnasebeti rasyonalist bir g\u00f6r\u00fc\u015fe g\u00f6re tespit etmeye \u00e7al\u0131\u015f\u0131yordu. Evet ona g\u00f6re \u201cD\u00fc\u015f\u00fcn\u00fcyorum, \u00f6yleyse var\u0131m\u201d bed\u00e2heti, d\u00fc\u015f\u00fcnce ile varl\u0131k aras\u0131ndaki nispeti ifaetti\u011fi gibi, insan\u0131n Allah ile ve Allah\u2019\u0131n b\u00fct\u00fcn varl\u0131kla m\u00fcnasebeti de ayn\u0131 bed\u00e2het \u00e7er\u00e7evesi i\u00e7inde m\u00fctal\u00e2a edilebilirdi.<\/p>\n Descartes’in a\u00e7t\u0131\u011f\u0131 bu \u00e7\u0131\u011f\u0131r, Spinoza\u2019n\u0131n vahdet-i v\u00fcc\u00fbd, hatta vahdet-i mevc\u00fbd m\u00fcl\u00e2hazalar\u0131yla daha da rengin ve zengin bir h\u00e2l alarak, y\u0131llar ve y\u0131llar s\u00fcr\u00fcp gitti., ve zahiren bu sayede, din\u00ee d\u00fc\u015f\u00fcnceye de, ilimlere de esas te\u015fkil eden varl\u0131k ve h\u00e2diseler, bir k\u00fcll\u00ee cevherin tez\u00e2h\u00fcrleriymi\u015f\u00e7esine her \u015fey teke irc\u00e2 edilerek din ile ilim aras\u0131ndaki u\u00e7urumlar da kapan\u0131verdi. Asl\u0131nda bu u\u00e7urumlar hi\u00e7bir zaman hakikaten kapanmad\u0131\u011f\u0131 i\u00e7in ilim-din aras\u0131ndaki uzla\u015fma da uzun s\u00fcrmeyecek, bazen a\u00e7\u0131k bazen de biraz kapal\u0131 bu tarih\u00ee kavga s\u00fcr\u00fcp gidecekti; ve \u00f6yle de oldu. Protestanlar i\u015fkenceden i\u015fkenceye s\u00fcr\u00fcklendi, Kartezyenlerin ba\u015f kald\u0131rmalar\u0131 kilisenin y\u00fcre\u011fini a\u011fz\u0131na getirdi. John Locke\u2019un akl\u00ee ve tecr\u00fcb\u00ee sistemi, yeniden her \u015feyin sorgulanabilece\u011fi m\u00fcl\u00e2hazas\u0131n\u0131 da beraber getirdi. Daha sonra kilisece, i\u015fin b\u00fct\u00fcn b\u00fct\u00fcn \u00e7\u0131\u011f\u0131r\u0131ndan \u00e7\u0131kmas\u0131 \u015feklinde yorumlanacak Voltaire, Jean d\u2019Alambert, Diderot, Montesquieu, J.J. Rousseau gibi d\u00fc\u015f\u00fcn\u00fcrlerin dine kar\u015f\u0131 tav\u0131rlar\u0131 ve akl\u00ee, tabi\u00ee bir dinden bahsetmeleri… gibi hususlar, yeniden eski kavga kap\u0131lar\u0131n\u0131 aralad\u0131 ve h\u00fck\u00fcmetlerle beraber bat\u0131 toplumu da bir kere daha temelden sars\u0131ld\u0131.<\/p>\n Hele A. Comte\u2019\u00fcn \u00fc\u00e7 h\u00e2l kanunu, Lamarck\u2019\u0131n transformizmi ve Darvwin\u2019in evol\u00fcsyonu, manast\u0131rla beraber havray\u0131, havrayla beraber b\u00fct\u00fcn bir bat\u0131 il\u00e2hiyat c\u00e2mias\u0131n\u0131 allak-bullak etmenin yan\u0131nda, uzun seneler s\u00fcrecek \u00f6yle bir kavga ba\u015flat\u0131yordu ki; H\u0131ristiyanl\u0131\u011f\u0131n buna dayanmas\u0131 \u00e7ok zordu; o, ya berrakla\u015f\u0131p \u00f6z\u00fcndeki safvete erecek veya b\u00fct\u00fcn b\u00fct\u00fcn s\u00f6n\u00fcp gidecekti. Ne var ki, 1900\u2019l\u00fc y\u0131llarda s\u00fcrpriz bir geli\u015fme oldu; devlet, kilise belli \u00f6l\u00e7\u00fcde birbirinden ayr\u0131larak kavga da bir \u00f6l\u00e7\u00fcde sona erdi. Bundan sonra ne olacakt\u0131?. Din ve ilmin bug\u00fcne kadar devam edegelen vaziyetleri b\u00fct\u00fcn b\u00fct\u00fcn de\u011fi\u015fecek miydi?. \u00dcniversiteler olduklar\u0131 yerde, kilise de bulundu\u011fu konumda ne kadar sessiz kalacakt\u0131?. B\u00fct\u00fcn bunlar\u0131 gelece\u011fin tahmincilerine b\u0131rakarak \u015fimdilere d\u00f6nelim.<\/p>\n G\u00fcn\u00fcm\u00fczde, ilim ve din aras\u0131ndaki bu kavga bitmi\u015f gibi g\u00f6r\u00fcnse de bu, hi\u00e7bir zaman bir tarih\u00ee vakan\u0131n yeniden bir kere daha olmayaca\u011f\u0131 m\u00e2n\u00e2s\u0131na gelmez. Ayn\u0131 zamanda bu s\u00fck\u00fbnet ve sessizlik, ilmin her y\u00f6n\u00fcyle hakimiyetini peki\u015ftirmesinden ve Hristiyanl\u0131\u011f\u0131n da diskalifiye edilmesinden de\u011fildir; din fenomeni ve metafizik d\u00fc\u015f\u00fcnce, bug\u00fcne kadar oldu\u011fu gibi, bundan sonra da ayakta kalacakt\u0131r. Hususiyle de g\u00fcn\u00fcm\u00fczde daha bir merak mevzuu ve al\u00e2ka duyulan bir vaka h\u00e2line gelmi\u015f\u00e7esine. Ancak, din deyince bundan Hristiyanl\u0131k kastedilecekse, g\u00fcn\u00fcm\u00fczde art\u0131k bu dinin pek \u00e7ok y\u00f6nleri ak\u0131l ve pozitif ilimler kar\u015f\u0131s\u0131nda -bunlar\u0131n her zaman tarif ve s\u0131n\u0131rlar\u0131n\u0131n m\u00fcnaka\u015fas\u0131 yap\u0131labilir- belli olmu\u015ftur. Bilim i\u00e7in de her zaman, ayn\u0131 \u015feyler s\u00f6z konusu olabilir. Asl\u0131nda as\u0131rlardan beri s\u00fcregelen bu tarihi kavgan\u0131n dinmi\u015f gibi g\u00f6r\u00fclmesinin ger\u00e7ek sebebi de, bu iki fenomenin kendi s\u0131n\u0131rlar\u0131na \u00e7ekilmi\u015f olmalar\u0131nda aranmal\u0131d\u0131r. Yar\u0131nlar itibar\u0131yla, zaman beraberinde ne t\u00fcr yorumlar getirecek, onu bekleyip g\u00f6rece\u011fiz…<\/p>\n Fethullah G\u00fclen,\u201d Yeni Bir Bak\u0131\u015f A\u00e7\u0131s\u0131yla \u0130lim ve Din\u201d adl\u0131 kitaba yaz\u0131lan takdim yaz\u0131s\u0131d\u0131r.<\/strong><\/p>\ntweet<\/a>