K\u00fcnyesi<\/strong><\/p>\n

K\u00fcnyesi, Ebu Han\u00eefe\u2019dir. K\u00fcnye, \u201cHak dine meyleden ki\u015fi\u201d anlam\u0131na gelen \u201cHan\u00eef\u201d kelimesinin m\u00fcennes formudur. \u201cHanife\u201d ad\u0131nda bir k\u0131z\u0131n\u0131n oldu\u011fu, bu y\u00fczden \u201cHanife\u2019nin babas\u0131\u201d anlam\u0131nda Ebu Hanife diye an\u0131ld\u0131\u011f\u0131 s\u00f6ylense de Onun Hammad\u2019tan ba\u015fka \u00e7ocu\u011funun olmad\u0131\u011f\u0131 kesindir. Bu y\u00fczden k\u00fcnyenin birinci se\u00e7enekle irtibatl\u0131 olmas\u0131 g\u00fc\u00e7l\u00fc bir ihtimaldir.<\/p>\n

Nisbesi <\/strong><\/p>\n

Nisbesi hakk\u0131nda farkl\u0131 rivayetler vard\u0131r. Kuma\u015f satmas\u0131ndan dolay\u0131 kendisine; ipek kuma\u015f satan ki\u015fi anlam\u0131nda \u201cHazzaz\u201d[3] dendi\u011fi gibi, do\u011fup b\u00fcy\u00fcd\u00fc\u011f\u00fc \u015fehir olan K\u00fbfe\u2019ye nisbetle \u201cK\u00fbfi\u201d de denmektedir. Dedesi Z\u00fbta\u2019n\u0131n Ben\u00fb Teymillah b. Sa\u2019lebe\u2019nin mevlas\u0131 olmas\u0131 hasebiyle \u201cTeym\u00ee\u201d nisbesiyle de an\u0131ld\u0131\u011f\u0131 bilinmektedir.[4]\n

Ebu Hanife\u2019nin (r.a.) as\u0131l itibariyle nereli oldu\u011fu noktas\u0131nda farkl\u0131 rivayetler vard\u0131r. Kaynaklarda Kabil, Babil, Nesa, Tirmiz ve Enbar \u015fehirlerinin ad\u0131 ge\u00e7mektedir. Sirac el-Hindi, Ebu Hanife\u2019nin nisbesiyle alakal\u0131 farkl\u0131 rivayetlerin \u015fu \u015fekilde telfik edilebilece\u011fini s\u00f6ylemektedir: Dedesi Kabil\u2019dendir. Sonra s\u0131ras\u0131yla Nesa ve Tirmiz\u2019e gitmi\u015ftir. Ya da babas\u0131 Tirmiz\u2019de do\u011fmu\u015f, Enbar\u2019da yeti\u015fmi\u015ftir.[5] Daha sonra K\u00fbfe\u2019ye gitmi\u015f; Orada g\u00f6r\u00fc\u015ft\u00fc\u011f\u00fc Hz. Ali (r.a.), nesline dua etmi\u015ftir.[6]\n

K\u00f6lelik \u0130ddias\u0131<\/strong><\/p>\n

Emevi saltanat\u0131yla birlikte insanlar\u0131 de\u011ferlendirmede dikkate al\u0131nan kriterler k\u0131smen de\u011fi\u015fikli\u011fe u\u011frad\u0131. Kimi zaman aslen Arap olmayan alimler, kimi zaman da neseplerinde k\u00f6lelik bulunan fukaha d\u0131\u015fland\u0131. Ne var ki tabiun d\u00f6nemi fakihlerinin en me\u015fhurlar\u0131 mevali (aslen Arap olmayanlar) idi.[7] Hi\u015fam b. Abdilmelik ile Ata aras\u0131nda ge\u00e7en \u015fu konu\u015fma hem kavmiyet\u00e7ili\u011fi te\u015fhir etmekte, hem de b\u00fcy\u00fck fakihlerin mevali olduklar\u0131n\u0131 belgelemektedir. Hi\u015fam\u2019\u0131n \u015fehir fakihlerinin milliyetleriyle alakal\u0131 sordu\u011fu sorulara Ata \u015fu \u015fekilde cevap vermi\u015ftir: Medine fakihini sorarsan o, Hz. \u00d6mer\u2019in o\u011flu Abdullah\u2019\u0131n mevlas\u0131 Nafi\u2019dir. Mekke fakihi Ata b. Ebi Rebah, Yeman fakihi Tavus b. Keysan, Yemame fakihi Yahya b. Ebi Kesir, \u015eam fakihi Mekhul, Cezire fakihi Meymun b. Mihran, Horasan fakihi Dahhak b. M\u00fczahim, Basra fakihleri Hasan Basri ve \u0130bn Sirin, bunlar\u0131n tamam\u0131 mevalidir. Hi\u00e7biri Arap de\u011fildir. Yaln\u0131zca K\u00fbfe fakihi Nehai Arap\u2019t\u0131r. Hi\u015fam\u2019\u0131n bu foto\u011fraf kar\u015f\u0131s\u0131ndaki yorumu ilgin\u00e7tir: \u201cNeredeyse can\u0131m \u00e7\u0131kacakt\u0131. Hi\u00e7 biri i\u00e7in Arap\u2019t\u0131r demiyorsun.\u201d[8]\n

Ebu Hanife (r.a.) Arap de\u011fildir. Fakat Arap olmamas\u0131 atalar\u0131nda k\u00f6le oldu\u011fu anlam\u0131na gelmez. Bu noktadaki nakiller do\u011fru bilgiyi yans\u0131tmamaktad\u0131r. Nitekim torunu \u0130smail b. Hammad nesebini belirtirken \u201cBen Merzuban (s\u0131n\u0131r muhaf\u0131z\u0131) o\u011flu Numan o\u011flu Sabit o\u011flu Numan o\u011flu, Hammad o\u011flu \u0130smail\u201d der ve yemin ederek atalar\u0131nda k\u00f6lelik bulunmad\u0131\u011f\u0131n\u0131 s\u00f6ylerdi.[9]\n

Muhammed Zahid Kevseri (r.a.) \u0130smail b. Hammad\u2019\u0131n ifadesinin Ebu Hanife\u2019nin (r.a.) atalar\u0131n\u0131n durumunu ayd\u0131nl\u0131\u011fa \u00e7\u0131karmada yegane referans oldu\u011funa vurgu yapar. Kevseri\u2019nin bu vurgusunda etkili olan unsur \u0130smail b. Hammad\u2019\u0131n adaletidir. Zira Muhammed b. Abdillah el-Ensari \u201cHz. \u00d6mer devrinden bu g\u00fcne kadar Basra kad\u0131l\u0131\u011f\u0131na \u0130smail b. Hammad gibi birisi tayin edilmemi\u015ftir.\u201d deyince, kendisine \u201cBu s\u00fcre\u00e7 i\u00e7erisinde Basra\u2019da kad\u0131l\u0131k yapan Hasan Basri\u2019de mi?\u201d diye sorulmu\u015f, \u201cVallahi alim, zahit, abid ve vera sahibi biri olarak Hasan Basri de de\u011fil\u201d diye mukabelede bulunmu\u015ftur.[10]\n

\u0130slam\u2019da insanlar\u0131n k\u0131ymetlendirilmesinde yegane \u00f6l\u00e7\u00fc takvad\u0131r. Allah Teala kat\u0131nda en \u00fcst\u00fcn olan insan, en m\u00fcttaki olan kuldur.[11] Allah Resul\u00fc (s.a.v.) de mazilerinde k\u00f6lelik olan sahabileri yeri geldi\u011finde di\u011ferlerinden daha \u00f6nde tutmu\u015ftur. Selman-\u0131 Farisi\u2019yi Ehl-i Beyti\u2019nden kabul etmi\u015ftir. O (s.a.v.) Bilal\u2019i kendisine s\u0131rda\u015f edinirken amcas\u0131 Ebu Leheb\u2019i \u00e7evresinden uzak tutmu\u015ftur.[12] Bu tavr\u0131 muhkem k\u0131lma ad\u0131na bir \u00e7ok ad\u0131m da atm\u0131\u015ft\u0131r. Mesela b\u00fcy\u00fck sahabilerin g\u00f6rev ald\u0131\u011f\u0131 bir orduya ba\u015f kumandan olarak k\u00f6le Zeyd. b. Harise\u2019nin (r.a.) o\u011flu Usame\u2019yi (r.a.) atam\u0131\u015ft\u0131r.<\/p>\n

Do\u011fumu <\/strong><\/p>\n

Yayg\u0131n olan kabule g\u00f6re \u0130mam-\u0131 Azam (r.a.) Abdulmelik b. Mervan\u2019\u0131n hilafeti zaman\u0131nda K\u00fbfe\u2019de hicri 80 y\u0131l\u0131nda d\u00fcnyaya gelmi\u015ftir.[13] Fakat allame Kevseri, Bedruddin el-Ayni\u2019nin Ebu Hanife\u2019nin (r.a.) do\u011fumuyla alakal\u0131 61, 70, ve 80 olmak \u00fczere \u00fc\u00e7 farkl\u0131 tarih rivayet etti\u011fini bildirdikten sonra farkl\u0131 m\u00fctalaalar\u0131 da dikkate alarak Ebu Hanife\u2019nin (r.a.) do\u011fumunun Hicri 70 y\u0131l\u0131na tekab\u00fcl etti\u011fini tercihe \u015fayan g\u00f6r\u00fcr.[14] Bu durumda Ebu Hanife (r.a.) 150 y\u0131l\u0131nda ahirete irtihal etti\u011finde 70 de\u011fil, 80 ya\u015f\u0131nda olmaktad\u0131r.<\/p>\n

\u0130lk y\u0131llar\u0131 <\/strong><\/p>\n

K\u00fbfe\u2019de d\u00fcnyaya gelen Ebu Hanife (r.a.) \u00f6mr\u00fcn\u00fcn uzunca bir b\u00f6l\u00fcm\u00fcn\u00fc bu \u015fehirde ge\u00e7irdi. \u0130lk olarak baba mesle\u011fi ticaretle ilgilendi. \u00d6mer b. Hureys caddesinde me\u015fhur bir d\u00fckkan\u0131 vard\u0131. Ticarette son derece g\u00fcvenilirdi, kimseyi aldatmazd\u0131. \u00d6yle ki ipek borsas\u0131nda k\u0131sa zamanda -b\u00fct\u00fcn dokumac\u0131lar nezdinde- sayg\u0131n bir yer edindi.[15]\n

Orta\u011f\u0131, kusurlu bir kuma\u015f\u0131, m\u00fc\u015fteriye sehven hatas\u0131n\u0131 belirtmeden sat\u0131nca, sat\u0131lan kuma\u015f\u0131n da i\u00e7erisinde yer ald\u0131\u011f\u0131 ticari e\u015fyalar\u0131n tamam\u0131n\u0131n paras\u0131n\u0131 sadaka olarak da\u011f\u0131tt\u0131. Da\u011f\u0131t\u0131lan mal\u0131n de\u011feri o zaman i\u00e7in b\u00fcy\u00fck bir mebla\u011f olan 30 bin dirheme tekabul etmekte idi. Gafil davranan orta\u011f\u0131ndan da ayr\u0131ld\u0131.[16] Zamanla ticareti geni\u015fledi, b\u00fcy\u00fcd\u00fc, kendisine ait bir ipek dokuma at\u00f6lyesi oldu. Yan\u0131nda \u00e7ok say\u0131da i\u015f\u00e7i \u00e7al\u0131\u015ft\u0131.<\/p>\n

\u015eemaili<\/strong><\/p>\n

Ebu Hanife\u2019nin (r.a.) ak\u0131c\u0131 bir dili, g\u00fc\u00e7l\u00fc bir mant\u0131k \u00f6rg\u00fcs\u00fc vard\u0131. Sesi, kula\u011fa ho\u015f gelirdi. Kumrald\u0131. G\u00fczel y\u00fczl\u00fc ve g\u00f6r\u00fcn\u00fc\u015fl\u00fc, temiz giyimliydi. Ho\u015f bir kokusu vard\u0131. O kadar ki, kokusundan Onun geldi\u011fi anla\u015f\u0131l\u0131rd\u0131. Ebu Yusuf Onu (r.a.) vasf ederken \u015funlar\u0131 s\u00f6ylemektedir: \u201cEbu Hanife orta boyda idi; Ne k\u0131sa, ne de uzundu. Ya\u015fad\u0131\u011f\u0131 as\u0131rda mant\u0131k ve s\u00f6z s\u00f6ylemede Onun \u00fczerine kimse yoktu.\u201d[17]\n

Takvas\u0131<\/strong><\/p>\n

Ebu Hanife (r.a.), zahit, muttaki, abid bir m\u00fc\u00e7tehitti. Yahya el-Kattan diyor ki; \u201c\u0130mam-\u0131 Azam\u2019\u0131n (r.a.) y\u00fcz\u00fcne bak\u0131ld\u0131\u011f\u0131nda Allah\u2019tan korktu\u011fu anla\u015f\u0131l\u0131rd\u0131.\u201d[18] Haram i\u015fleme endi\u015fesi Onu eritir-bitirirdi. \u015e\u00fcphe endi\u015fesiyle bir \u00e7ok helali terk etmi\u015fti.[19]\n

K\u00fbfe\u2019nin koyunlar\u0131na, gasp edilen bir koyun kar\u0131\u015ft\u0131\u011f\u0131 zaman konunun uzmanlar\u0131na \u201cBir koyunun ortalama ka\u00e7 y\u0131l ya\u015fad\u0131\u011f\u0131n\u0131\u201d sordu. Yedi y\u0131l cevab\u0131n\u0131 al\u0131nca tam 7 y\u0131l koyun eti yemedi.[20]\n

Yezid b. Harun\u2019un anlatt\u0131\u011f\u0131 \u015fu anekdot Onun (r.a.) \u015f\u00fcpheden ne derece uzak durdu\u011funu a\u00e7\u0131k bir \u015fekilde belgelemektedir: \u201cBir g\u00fcn Ebu Hanife\u2019yi (r.a.) birisinin kaps\u0131nda g\u00fcne\u015fin alt\u0131nda otururken g\u00f6rd\u00fcm. \u2018Ey Ebu Hanife! G\u00f6lgeye gitsen ya\u2019 dedim. \u2018Evin sahibinden alaca\u011f\u0131m var. Bu y\u00fczden evinin avlusuna ait g\u00f6lgede oturmay\u0131 ho\u015f g\u00f6rm\u00fcyorum.\u2019[21] dedi. Konuyla alakal\u0131 bir ba\u015fka rivayete g\u00f6re, evin duvar\u0131n\u0131n g\u00f6lgesinde oturman\u0131n alacaktan kaynaklanan bir menfaat olabilece\u011fini, bununda \u201cmenfaat temin eden her bor\u00e7 faizdir.\u201d hadisinin kapsam\u0131na girece\u011fini s\u00f6yledi\u011fi mervidir. Bu hadisenin as\u0131l ilgin\u00e7 olan boyutu ise, Ebu Hanife\u2019nin bu duru\u015fu insanlar i\u00e7in gerekli g\u00f6rmemesidir. O (r.a.), bu noktada \u015f\u00f6yle demektedir: \u201cAlim, insanlara fetva verdi\u011fi hususlardaki amelinde kendini insanlardan daha fazla sorumlu k\u0131lmal\u0131d\u0131r.\u201d[22]\n

Mekki b. \u0130brahim, \u201cK\u00fbfelilerle birlikte oldum; onlar i\u00e7erisinde Ebu Hanife\u2019den daha vera\u2019 sahibi birini g\u00f6remedim.\u201d demektedir. [23]\n

Takvas\u0131, fetvas\u0131na da hakimdi. \u201c\u0130fta\u201dy\u0131 zaruret g\u00f6rd\u00fc\u011f\u00fcnden yapmaktayd\u0131. Nitekim \u015f\u00f6yle demektedir: \u201cE\u011fer ilmin yok olmas\u0131ndan korkmasayd\u0131m kimseye fetva vermezdim. Fetva, insanlar i\u00e7in selamet olurken bana ciddi manada sorumluluk y\u00fcklemektedir.\u201d[24]\n

Ya\u015fad\u0131\u011f\u0131 devrin devlet adamlar\u0131, hakkaniyete riayet etmediklerinden onlar\u0131n g\u00f6nderdi\u011fi hediyeleri kabul etmezdi. Hapsedildi\u011fi g\u00fcnler o\u011flu Hammad\u2019a \u015fu meyanda bir haber g\u00f6ndermi\u015fti: \u201cYavrum! Ayl\u0131k g\u0131da harcamam, biri bulama\u00e7, biri de ekmek i\u00e7in olmak \u00fczere iki dirhemdir. H\u00fck\u00fcmetin b\u00fct\u00e7esinden yemek zorunda kalmamam i\u00e7in bu paray\u0131 bana g\u00f6ndermede acele et.\u201d[25]\n

Teklif edilen kad\u0131l\u0131\u011f\u0131 ve hazine bakanl\u0131\u011f\u0131n\u0131 reddetmesinin nedeni Allah korkusuydu. Halka zulmeden idareler alt\u0131nda \u0130slam\u2019a g\u00f6re h\u00fckmedememekten endi\u015fe etti\u011finden dolay\u0131 memurlu\u011fu kabul etmekten imtina etti. Ahirette verilecek cezadansa d\u00fcnyadaki ezay\u0131 tercih etti.<\/p>\n

Sadaka-Hediye Telakkisi<\/strong><\/p>\n

Ebu Hanife (r.a.) mal\u0131 sanki tasadduk etmek i\u00e7in kazan\u0131rd\u0131. Ebu Yusuf (r.a.) onun c\u00f6mertli\u011fini anlat\u0131rken \u015f\u00f6yle der: \u201cKendisinden bir \u015fey istenir istenmez onu hemen kar\u015f\u0131lard\u0131.[26]\n

Asr\u0131n\u0131n tan\u0131klar\u0131, Ebu Hanife kadar c\u00f6mert ba\u015fka biriyle kar\u015f\u0131la\u015fmad\u0131klar\u0131n\u0131 s\u00f6ylerler. \u0130nfak ederken insanlar\u0131n \u015fahsiyetlerini yaralamamaya \u00f6zen g\u00f6sterirdi. Meclisinde oturan birine para verecekse, herkes da\u011f\u0131l\u0131ncaya kadar ona oturmas\u0131n\u0131 emreder, huzurda kimse kalmay\u0131nca tasaddukta bulunurdu. Hasan b. Ziyad naklediyor: \u201cEbu Hanife, onunla ayn\u0131 meclisi payla\u015fan birinin \u00fczerinde eski-p\u00fcsk\u00fc elbiseler g\u00f6rd\u00fc. Di\u011fer insanlar ayr\u0131l\u0131p gidinceye kadar adama oturmas\u0131n\u0131 emretti. Herkes ayr\u0131ld\u0131, adam tek kald\u0131; Ebu Hanife, seccadeyi kald\u0131r\u0131p alt\u0131ndakini almas\u0131n\u0131 s\u00f6yledi. Adam, seccadeyi kald\u0131rd\u0131 alt\u0131nda tam bin dirhem vard\u0131. Buyurdu ki: \u201cBu paray\u0131 al, onunla k\u0131yafetlerini yenile.\u201d[27] E\u011fer sadakay\u0131 evlere ula\u015ft\u0131racaksa gece havan\u0131n kararmas\u0131n\u0131, insanlar\u0131n istirahate \u00e7ekilmesini bekler, tan\u0131nmamas\u0131 i\u00e7in de y\u00fcz\u00fcn\u00fc g\u00f6z\u00fcn\u00fc sarar, s\u0131rt\u0131nda ta\u015f\u0131d\u0131\u011f\u0131 nevaleyi \u00f6nceden tespit etti\u011fi evlere b\u0131rak\u0131r-d\u00f6nerdi. E\u011fer yard\u0131m edece\u011fi ki\u015filer ilim ehli iseler buna ayr\u0131 bir \u00f6zen g\u00f6sterirdi. Bu noktada Kays b. Rebi\u2019 \u015funlar\u0131 nakletmektedir: \u201cEbu Hanife (r.a.) Ba\u011fdat\u2019a ticaret mallar\u0131n\u0131 g\u00f6nderir, kar\u015f\u0131l\u0131\u011f\u0131nda ise de\u011fi\u015fik \u015feyler sat\u0131n al\u0131r, K\u00fbfe\u2019ye getirtirdi. Bir y\u0131l i\u00e7inde bu mal transferinden biriken k\u00e2rlar\u0131 toplar, onunla alimlerin yiyecek, giyecek gibi b\u00fct\u00fcn ihtiya\u00e7lar\u0131n\u0131 sat\u0131n al\u0131r, sonra k\u00e2rdan geri kalan bakiyeyi ihtiya\u00e7 mallar\u0131 ile birlikte alimlere g\u00f6nderirdi. Onlar hediyeyi kabul ederken eziklik hissetmesin diye \u015f\u00f6yle derdi: \u201cParay\u0131 ihtiya\u00e7lar\u0131n\u0131z\u0131 kar\u015f\u0131lamak i\u00e7in harcay\u0131n. Kar\u015f\u0131l\u0131\u011f\u0131nda ise sadece Allah Teala\u2019ya hamd edin. Ben size mal\u0131mdan de\u011fil, Allah Teala\u2019n\u0131n sizin hakk\u0131n\u0131zda bana ihsan etti\u011fi \u015feyden veriyorum. Bunlar Ebu Hanife\u2019nin eli vesile k\u0131l\u0131narak sizin ticari mallar\u0131n\u0131zdan do\u011fan k\u00e2rlard\u0131r.[28]\n

\u0130mam-\u0131 Azam\u2019\u0131n (r.a.) ilim ve takvas\u0131na hayran olanlardan Mis\u2019ar b. Kidam diyor ki; \u201cO kendisi ya da ailesi i\u00e7in giyecek, meyve ya da ba\u015fka bir \u015fey sat\u0131n almadan \u00f6nce bunlar\u0131n ayn\u0131lar\u0131n\u0131 alimler i\u00e7in sat\u0131n al\u0131rd\u0131.\u201d[29]\n

Devlet adamlar\u0131n\u0131n g\u00f6nderdi\u011fi hediyeleri kabul etmezdi. \u0130nsanlar kendisine hediye verdi\u011finde ise S\u00fcnnet\u2019i ihlal etmemek i\u00e7in kabul eder fakat kar\u015f\u0131l\u0131\u011f\u0131nda kat kat ihsanda bulunurdu. Nitekim sevenlerinden biri kendisine hediye verince, o ki\u015fiyi ihsana bo\u011fdu. Bunun \u00fczerine adam: \u201cE\u011fer b\u00f6yle yapaca\u011f\u0131n\u0131z\u0131 bilseydim size hediye vermezdim.\u201d \u015feklinde serzeni\u015fte bulundu. Ebu Hanife (r.a.) adama b\u00f6yle dememesini tembihledikten sonra \u015fu hadisi okudu:[30] \u201cKim Allah\u2019tan yard\u0131m talep ederek sizden s\u0131\u011f\u0131nma isterse s\u0131k\u0131nt\u0131s\u0131n\u0131 giderin. Kim Allah\u2019\u0131n ad\u0131n\u0131 anarak bir \u015fey isterse ism-i celalin hakk\u0131 i\u00e7in ona verin, kim sizi davet ederse (\u015fer\u2019i bir mani olmad\u0131\u011f\u0131 m\u00fcddet\u00e7e) davete gidin, kim size s\u00f6zl\u00fc ya da fiili iyilikte bulunursa ayn\u0131 \u015fekilde ona iyilikte bulunun. E\u011fer hediye edecek mal cinsinden bir \u015fey bulamazsan\u0131z size iyilikte bulunan ki\u015fi i\u00e7in, onun hakk\u0131n\u0131 \u00f6dedi\u011finize kanaat getirinceye kadar ona dua edin.\u201d[31]\n

\u0130badet Hayat\u0131<\/strong><\/p>\n

Ebu Hanife (r.a.) \u00e7ok ibadet ederdi. K\u00fbfe dahil civardaki b\u00fct\u00fcn \u015fehirlerde Onun gece boyu namaz k\u0131ld\u0131\u011f\u0131 dilden dile dola\u015fmaktayd\u0131. Muhammed el-Leysi, K\u00fbfe\u2019ye gelip halka \u201c\u015fehrin en abidi kimdir?\u201d diye sordu\u011funda insanlar onu Ebu Hanife\u2019ye y\u00f6nlendirmi\u015flerdi. el-Leysi ya\u015fl\u0131l\u0131\u011f\u0131nda tekrar K\u00fbfe\u2019ye gidip halka \u201c\u015eehrin en fakihi kimdir?\u201d diye sordu\u011funda yine kendisine Ebu Hanife g\u00f6sterilmi\u015fti.[32] S\u00fcfyan b. Uyeyne diyor ki; \u201cBizim ya\u015fad\u0131\u011f\u0131m\u0131z d\u00f6nemde Mekke\u2019ye Ebu Hanife\u2019den daha fazla namaz k\u0131lan kimse gelmedi.\u201d[33]\n

\u0130mam-\u0131 Azam (r.a.) geceleri uyumazd\u0131. Namaz, dua ve yakar\u0131\u015f ile me\u015fgul olurdu.[34] K\u0131rk y\u0131l, yats\u0131n\u0131n abdestiyle sabah namaz\u0131n\u0131 k\u0131ld\u0131. (Yani uyumayarak geceleri ihya etti.) Ebu Yusuf bu noktada \u015f\u00f6yle bir nakilde bulunmaktad\u0131r: \u201c\u0130mam-\u0131 Azam ile birlikte y\u00fcr\u00fcrken, iki ki\u015fiden birinin di\u011ferine \u2018Bu Ebu Hanife, gece hi\u00e7 uyumaz.\u2019 dedi\u011fini i\u015fitince bana; \u2018Hakk\u0131mda yapmad\u0131\u011f\u0131m bir \u015feyden bahsetmiyor.\u2019 dedi.[35]\n

Ebu Hanife (r.a.) gece boyu k\u0131ld\u0131\u011f\u0131 namazlarda Kur\u2019an\u2019\u0131n tamam\u0131n\u0131 bir rekatta hatmederdi. Onun bir gecede Kur\u2019an\u2019\u0131 Kerim\u2019i hatmetmesi Efendimiz\u2019in (s.a.v.) Abdullah b. Amr\u2019a \u00fc\u00e7 g\u00fcnden daha az bir zamanda Kur\u2019an\u2019\u0131 hatmetmeyi yasaklamas\u0131na ayk\u0131r\u0131 de\u011fildir. \u00c7\u00fcnk\u00fc Allah Resul\u00fc\u2019n\u00fcn (s.a.v.) k\u0131sa zamanda hatmi uygun g\u00f6rmemesinden maksat anlayarak okumay\u0131 ihlal etmektir. Zira el-M\u00fcsned[36] ve d\u00f6rt S\u00fcnen’de[37] nakledildi\u011fine g\u00f6re Efendimiz (s.a.v), “Kur’an’\u0131 \u00fc\u00e7 g\u00fcnden az s\u00fcrede okuyan, onu f\u0131khedemez” buyurmu\u015ftur. Ayr\u0131ca Kur’an’\u0131 \u00fc\u00e7 g\u00fcnde hatmetme konusunda izin isteyen Sa’d b. el-M\u00fcnzir isimli sahabiye (r.a) de izin vermi\u015ftir.[38] Efendimiz\u2019in (s.a.v.) Kur\u2019an okumaya getirdi\u011fi s\u0131n\u0131r anlama merkezli olmasayd\u0131 Ebu Ha-nife\u2019den (r.a.) \u00f6nce Osman b. Affan, Temim ed-Dari, Sa\u00eed b. C\u00fcbeyr[39] gibi sahabe ve tabiunun b\u00fcy\u00fckleri bir rekatta Kur\u2019an-\u0131 Kerim\u2019i hatmetmezlerdi. \u00c7\u00fcnk\u00fc bunlar s\u0131n\u0131rlama ile alakal\u0131 hadisleri anlama ekseninde tefsir etmi\u015flerdi.<\/p>\n

Ebu Hanife\u2019nin bir gecede Kur\u2019an-\u0131 Kerim\u2019i hatmetmesini zaman mikyas\u0131nda imkans\u0131z g\u00f6rmek de, meseleden bihaber olundu\u011funu ortaya koyar. Zira 1960\u2019l\u0131 y\u0131llara kadar \u0130stanbul\u2019da baz\u0131 camilerde Kadir geceleri teravih namazlar\u0131nda Kur\u2019an\u2019\u0131 Kerim hatmedilirdi.<\/p>\n

Ebu Hanife (r.a.) Kur\u2019an-\u0131 Kerim okurken ayetler ruhunda hafakanlar olu\u015fturur, y\u00fcksek sesle a\u011flard\u0131. Bir gece namazda \u201cAllah bize lutfetti de bizi v\u00fccudun i\u00e7ine i\u015fleyen azaptan korudu.\u201d[40] ayetini k\u0131raat ederken dili tak\u0131ld\u0131, m\u00fcezzin sabah ezan\u0131n\u0131 okuyana kadar ayn\u0131 yeri tekrar etti.[41] Yine bir yats\u0131 sonras\u0131 k\u0131ld\u0131\u011f\u0131 namazda \u201cBilakis k\u0131yamet onlara vaat edilen as\u0131l saattir ve o saat daha belal\u0131 ve daha ac\u0131d\u0131r.\u201d[42] ayetine ula\u015ft\u0131\u011f\u0131nda daha ileriye gidemedi ve sabaha kadar a\u011flayarak ayn\u0131 ayeti okudu.[43]\n

Ebu Hanife (r.a.) b\u00fct\u00fcn zamanlar\u0131n\u0131 ibadete g\u00f6re ayarlam\u0131\u015ft\u0131. G\u00fcnd\u00fczleri belli bir miktar uyur geri kalan vakitlerini ders ve ibadetle doldururdu. S\u00f6ylenenleri teyit etme noktas\u0131nda \u00e7a\u011f\u0131n\u0131n tan\u0131klar\u0131ndan Misar b. Kidam \u015funlar\u0131 nakletmektedir: \u201cEbu Hanife\u2019ye mescidinde iken vard\u0131m. Sabah namaz\u0131n\u0131 k\u0131l\u0131yordu. Sonra ders halkas\u0131na oturdu, dersi \u00f6\u011fle namaz\u0131na kadar devam etti. Namaz\u0131 k\u0131ld\u0131, tekrar derse oturdu. \u0130kindiye kadar devam etti. Sonra ikindiyi k\u0131ld\u0131, ard\u0131ndan ak\u015fama kadar ders okuttu. Sonra ak\u015fam\u0131 k\u0131ld\u0131. Yats\u0131ya kadar derse devam etti. Onu bu halde g\u00f6r\u00fcnce kendi kendime \u015f\u00f6yle dedim: \u201cEbu Hanife bu ders yo\u011funlu\u011fu i\u00e7erisinde ne zaman kendini ibadete veriyor?\u201d Gece boyu onu izlemeye karar verdim. \u0130nsanlar istirahate \u00e7ekilince, mescide ge\u00e7ti fecre kadar namaz k\u0131ld\u0131. Sonra evine d\u00f6nd\u00fc. Ders elbiselerini giydi. Tekrar mescide d\u00f6n\u00fcp sabah namaz\u0131n\u0131 k\u0131ld\u0131. Namazdan sonra derse oturdu. \u0130lk g\u00fcnk\u00fc gibi namaz vakitleri hari\u00e7 ders okutmaya devam etti. Gece olup insanlar istirahate \u00e7ekilince yine fecre kadar namaz k\u0131ld\u0131. Sonraki g\u00fcn ve geceler de ayn\u0131 \u015fekilde devam etti. Onu bu halde g\u00f6r\u00fcnce kendi kendime karar verdim: \u201c\u00d6l\u00fcm bizi ay\u0131r\u0131ncaya kadar Ebu Hanife (r.a.) ile birlikte olaca\u011f\u0131m.\u201d[44] Misar s\u00f6yledi\u011fi gibi yapt\u0131; Ebu Hanife\u2019nin mescidinde ba\u015f\u0131 secdede iken ruhunu Allah Azze ve Celle\u2019ye teslim etti.[45]\n

Ebu Hanife (r.a.) ilmi, ibadetle desteklerdi. Mesele d\u00fc\u011f\u00fcmlendi\u011finde, kitaplar ve m\u00fczakereler \u00e7\u00f6z\u00fcmde yetersiz kald\u0131\u011f\u0131nda namaza s\u0131\u011f\u0131n\u0131rd\u0131. Talebelerinin y\u00fcreklerine tevazuyu kaz\u0131yabilmek i\u00e7in de \u015f\u00f6yle derdi: \u201cBu meselenin \u00e7\u00f6z\u00fclememesi Ebu Hanife\u2019nin i\u015fledi\u011fi bir g\u00fcnahtan dolay\u0131d\u0131r.\u201d \u0130sti\u011ffar eder, kalkar abdest al\u0131r, iki rekat namaz k\u0131lard\u0131. Mesele hemen \u00e7\u00f6z\u00fcl\u00fcrd\u00fc.[46]\n

Siyasi Duru\u015fu<\/strong><\/p>\n

Ebu Hanife (r.a.) hayat\u0131n\u0131n 52 y\u0131l\u0131n\u0131 Emevi, 18 y\u0131l\u0131n\u0131 da Abbasi idaresi alt\u0131nda ge\u00e7irdi. \u0130ki \u0130slam devleti g\u00f6rd\u00fc.[47] Ne var ki ikisi de Ona zulmetti.<\/p>\n

Ebu Hanife (r.a.) hayat\u0131n\u0131n hi\u00e7bir d\u00f6neminde zalimlere dost olmad\u0131. Emevilere ba\u015f kald\u0131ran Hz. Ali (r.a.) neslinin yan\u0131nda yer ald\u0131. Onlar\u0131, Abbasilere kar\u015f\u0131 olan m\u00fccadelelerinde de destekledi. Zeyd b. Ali\u2019nin hicri 121 y\u0131l\u0131nda Hi\u015fam b. Abdi\u2019l-Melik\u2019e kar\u015f\u0131 ba\u015flatt\u0131\u011f\u0131 ayaklanmay\u0131 Allah Resul\u00fc\u2019n\u00fcn (s.a.v.) Bedir\u2019deki \u00e7\u0131k\u0131\u015f\u0131na benzetti. Kendisine ni\u00e7in fiili olarak Zeyd b. Ali\u2019nin yan\u0131nda yer almad\u0131\u011f\u0131 soruldu\u011funda ise, \u015f\u00f6yle dedi: \u201cYan\u0131mda insanlara ait emanetler vard\u0131. \u0130bn Ebi Leyla\u2019ya onlar\u0131 almas\u0131n\u0131 teklif ettim, fakat kabul etmedi. O halde bilinmeyen bir yerde \u00f6l\u00fcp emanetlerin zayi olmas\u0131ndan korktum.\u201d Yine rivayet edilir ki, \u0130mam Azam (r.a.) benzer bir soruya; \u201c\u0130nsanlar\u0131n onu atalar\u0131 gibi yaln\u0131z b\u0131rakmayacaklar\u0131na kanaat getirseydim mutlaka onunla birlikte cihat ederdim. \u00c7\u00fcnk\u00fc O, m\u00fcminlerin ger\u00e7ek imam\u0131d\u0131r. Fiili olarak olmasa da mal\u0131mla ona yard\u0131m ettim.\u201d[48]\n

Ebu Hanife Emeviler’in \u0130slam\u2019\u0131 temsil hakk\u0131na sahip olmad\u0131klar\u0131na kesin bir \u015fekilde inand\u0131\u011f\u0131ndan onlara ba\u015f kald\u0131ranlar\u0131 mali a\u00e7\u0131dan destekledi. Fakat gerek yukar\u0131daki gerek\u00e7eler gerekse de ehl-i hakk\u0131n ba\u015fkald\u0131r\u0131da ba\u015far\u0131l\u0131 olamay\u0131p M\u00fcsl\u00fcman kan\u0131 ak\u0131t\u0131lmas\u0131na sebep olaca\u011f\u0131n\u0131 bildi\u011finden fiili olarak bu nevi olu\u015fumlar\u0131n i\u00e7erisinde yer almad\u0131.<\/p>\n

Emevilere kar\u015f\u0131 yap\u0131lan ba\u015fkald\u0131r\u0131lara netice itibariyle bak\u0131ld\u0131\u011f\u0131nda Ebu Hanife\u2019nin ne derece feraset sahibi oldu\u011fu ortaya \u00e7\u0131kmaktad\u0131r. Nitekim Zeyd b. Ali 122\u2019de, o\u011flu Yahya 125\u2019de, Yahya\u2019n\u0131n o\u011flu Abdullah da 130 y\u0131l\u0131nda Emeviler taraf\u0131ndan \u015fehit edilmi\u015ftir.[49]\n

\u00c7ilesi<\/strong><\/p>\n

\u0130mam Azam\u2019a yap\u0131lan i\u015fkenceler ya\u015fad\u0131\u011f\u0131 d\u00f6nemlere g\u00f6re iki ba\u015fl\u0131k alt\u0131nda toplan\u0131r. \u0130lki Emevi Devlet Ba\u015fkan\u0131 Mervan b. Muhammed\u2019in Irak valisi \u0130bn Hubeyre zaman\u0131nda ikincisi ise Abbasiler d\u00f6nemindedir.<\/p>\n

Emevi D\u00f6nemi<\/strong><\/p>\n

\u0130bn Hubeyre, Emevi Devleti aleyhine geli\u015fen olaylara engel olabilmek i\u00e7in ulemay\u0131 kalkan olarak kullanmak istiyordu. Nitekim Irak b\u00f6lgesi fakihlerinden \u0130bn Ebi Leyla, \u0130bn \u015e\u00fcbr\u00fcme ve Davud b. Ebi Hind\u2019i vilayete \u00e7a\u011f\u0131rarak her birine devlet idaresinde \u00f6nemli g\u00f6revler verdi. Vilayete gelmesi i\u00e7in Ebu Hanife\u2019ye de haber g\u00f6nderdi. M\u00fchr\u00fc Onun eline vermek istiyordu. Her emir Ebu Hanife\u2019nin onay\u0131yla y\u00fcr\u00fcrl\u00fc\u011fe girecekti. \u0130mam-\u0131 Azam bu g\u00f6revi kabul etmekten istinkaf etti. \u0130bn Hubeyre kabul etmemesi durumunda Onu (r.a.) d\u00f6vece\u011fine yemin etti. Di\u011fer fakihler araya girip g\u00f6revi kabul etmesi i\u00e7in Ebu Hanife\u2019ye bask\u0131 yapt\u0131lar. O, arkada\u015flar\u0131na \u015f\u00f6yle dedi: \u201cVali benden Vas\u0131t Mescidi\u2019nin kap\u0131lar\u0131n\u0131 saymak gibi basit bir i\u015fi talep etse onu dahi kabul etmezken nas\u0131l olur da b\u00f6yle bir teklife r\u0131za g\u00f6sterebilirim. O benden ba\u015f\u0131n\u0131 vuraca\u011f\u0131 bir adam\u0131n idam ferman\u0131n\u0131 yazmam\u0131 isteyecek ben de buna onay verece\u011fim \u00f6yle mi? Allah\u2019a yemin olsun ki, asla b\u00f6yle bir sorumlulu\u011fun alt\u0131na girmeyece\u011fim.\u201d Bu cevap \u00fczerine \u0130bn Ebi Leyla di\u011fer fakihlere: \u201cEbu Hanifeyi b\u0131rak\u0131n; O do\u011fru s\u00f6yl\u00fcyor.\u201d dedi.<\/p>\n

Vali, Ebu Hanife\u2019nin sa\u011flam iradesi kar\u015f\u0131s\u0131nda \u00e7aresiz kald\u0131. Onu, hapse atarak iste\u011fini kabul ettirmeyi denedi. Cellatlar\u0131n k\u0131rba\u00e7 darbeleri ba\u015f\u0131n\u0131 \u015fi\u015firdi. Cellat vurmaktan usand\u0131; Fakat \u0130mam, zulme evet demeye yana\u015fmad\u0131. O hala ilk durdu\u011fu yerdeydi; Vali ile aras\u0131nda git-gel yapanlara: \u201cDe\u011fil devlet idaresinde g\u00f6rev almak, caminin direklerini saymay\u0131 bile kabullenmem.\u201d demeye devam ediyordu.<\/p>\n

\u0130bn Hubeyre, Ebu Hanife\u2019ye, g\u00f6revi kabul etmemesi durumunda \u00f6l\u00fcnceye kadar ba\u015f\u0131na k\u0131rba\u00e7 vuraca\u011f\u0131n\u0131 s\u00f6yledi. \u0130mam-\u0131 Azam tam bir kararl\u0131l\u0131kla \u201cO bir defal\u0131k \u00f6l\u00fcmd\u00fcr.\u201d diye kar\u015f\u0131l\u0131k verdi. Bunun \u00fczerine vali ba\u015f\u0131na yirmi k\u0131rba\u00e7 vurdu. \u0130mam Azam valiye: \u201cAllah Teala\u2019n\u0131n huzurundaki yerini d\u00fc\u015f\u00fcn, benim senin yan\u0131ndaki durumumdan \u00e7ok daha zelil olacakt\u0131r. \u2018La ilahe illallah\u2019 dedi\u011fimden dolay\u0131 beni tehdit etme. Allah sana benden soracak ve haktan ba\u015fka hi\u00e7bir \u015feyi cevap olarak kabul etmeyecek.\u201d dedi. Bu ifadeler \u00fczerine \u0130bn Hubeyre cellada k\u0131rba\u00e7lamay\u0131 b\u0131rakmas\u0131n\u0131 ima etti. Ebu Hanife dayak sonras\u0131 geceyi zindanda ge\u00e7irdi. Sabah kalkt\u0131\u011f\u0131nda ald\u0131\u011f\u0131 darbelerden dolay\u0131 y\u00fcz\u00fc-g\u00f6z\u00fc \u015fi\u015fmi\u015fti. \u0130bn Hubeyre o gece r\u00fcyas\u0131nda Efendimiz\u2019i (s.a.v.) g\u00f6rd\u00fc. Allah Resul\u00fc (s.a.v.) ona: \u201cAllah\u2019tan korkmuyor musun?! \u00dcmmetimden birini su\u00e7suz yere d\u00f6v\u00fcyor ve tehdit ediyorsun.\u201d[50] diye \u00e7\u0131k\u0131\u015ft\u0131. R\u00fcyadan ve \u0130mam\u2019\u0131n kararl\u0131l\u0131\u011f\u0131ndan etkilenen \u0130bn Hubeyre arkada\u015flar\u0131 ile isti\u015fare etmesi i\u00e7in tahliyesine emir verdi. Hapisten \u00e7\u0131k\u0131nca at\u0131na bindi ve Mekke\u2019ye gitti (h. 130). Abbasi Devleti kuruluncaya kadar orada ikamet etti. Ebu Cafer el-Mansur zaman\u0131nda K\u00fbfe\u2019ye geri d\u00f6nd\u00fc[51] (h. 137).[52]\n

Abbasi D\u00f6nemi <\/strong><\/p>\n

Ebu Hanife (r.a.) Abbasi Devleti\u2019nin kurulmas\u0131n\u0131 heyacanla kar\u015f\u0131lad\u0131. \u0130nan\u0131yordu ki, yap\u0131lan zul\u00fcmler son bulacakt\u0131. Bu y\u00fczden Ebu\u2019l-Abbas es-Seffah K\u00fbfe\u2019ye gelip alimleri kendisine biat etmeye \u00e7a\u011f\u0131rd\u0131\u011f\u0131nda Ebu Hanife meclisteki alimler ad\u0131na s\u00f6z al\u0131p s\u00f6yle demi\u015fti: \u201cDevlet idaresini Allah Resul\u00fc\u2019n\u00fcn (s.a.v.) akrabalar\u0131na nasip eden, zalimlerin zulm\u00fcn\u00fc \u00fczerimizden kald\u0131ran, dillerimize hakk\u0131 hakim k\u0131lan Allah Teala\u2019ya hamd olsun. Allah\u2019\u0131n emri \u00fczere sana biat ettik. K\u0131yamete kadar bu ahde sad\u0131k kalaca\u011f\u0131z. Rabbim, Efendimiz\u2019in (s.a.v.) akrabalar\u0131n\u0131 ba\u015f\u0131m\u0131zdan eksik etmesin.\u201d[53]\n

Zulme kar\u015f\u0131 hep hakk\u0131 m\u00fcdafaa eden O b\u00fcy\u00fck irade (r.a.) herkesin suk\u00fct etti\u011fi bir anda nas\u0131l ortaya \u00e7\u0131k\u0131p Abbasilere ilk biat eden ki\u015fi idiyse, Onlar\u0131n haktan ayr\u0131ld\u0131\u011f\u0131 zaman da ilk uyar\u0131c\u0131lar\u0131 oldu. Dersleri esnas\u0131nda konu siyasi hadiselerin tahlilini gerektirdi\u011finde \u00e7ekinmeden Abbasilerin Hz. Ali (r.a.) \u00e7ocuklar\u0131na yapt\u0131\u011f\u0131 zulm\u00fc sorgulad\u0131. Hayat\u0131n\u0131 tehlikeye atarak hakk\u0131 tutup kald\u0131rd\u0131.<\/p>\n

Mansur\u2019un hafiyeleri, b\u00fcy\u00fck bir aksiyon adam\u0131 duru\u015fuyla siyasi hayat\u0131 sorgulayan Ebu Hanife\u2019nin her hareketini takibe ald\u0131. Onu cezaland\u0131rmak i\u00e7in \u015fartlar\u0131n olu\u015fmas\u0131n\u0131 g\u00f6zl\u00fcyorlard\u0131. Ba\u011fdat\u2019\u0131n in\u015fa edilmeye ba\u015flamas\u0131 iyi bir f\u0131rsat oldu. Halife, Ebu Hanife\u2019ye (r.a.) yeni \u015fehirde kad\u0131l\u0131k teklif etti. Fakat O, bu g\u00f6revden imtina etti. Mansur hangi d\u00fczeyde olursa olsun Ebu Hanife\u2019nin (r.a.) b\u00fcrokraside g\u00f6rev almas\u0131nda kararl\u0131yd\u0131. Bunun \u00fczerine Ebu Hanife (r.a.) Ba\u011fdat\u2019\u0131n m\u00fcteahhitli\u011fini kabul etti. O biliyordu ki, Mansur vazifeleri reddetmesi halinde boynunu vuracakt\u0131. M\u00fcteahhitli\u011fi kad\u0131l\u0131\u011fa tercih ederek haks\u0131z kararlara me\u015fruiyet vermekten kendini korumu\u015f oldu.<\/p>\n

Mansur\u2019un devlet idaresindeki zulm\u00fc artt\u0131k\u00e7a Ebu Hanife hususi d\u00fcnyas\u0131na \u00e7ekildi. Fakat ders halkas\u0131nda m\u00fcstebit idareyi tenkit etmekten de geri durmad\u0131. Tam bu esnada Musul halk\u0131 isyan etti. Mansur isyanc\u0131lara uygulanacak cezay\u0131 g\u00f6r\u00fc\u015fmek \u00fczere ulemay\u0131 saraya davet etti. Onlara Musul halk\u0131n\u0131n \u2013\u00f6nceden- kendisine biat ettiklerini, isyan etmeleri durumunda kanlar\u0131n\u0131n helal olaca\u011f\u0131n\u0131 s\u00f6ylediklerini hat\u0131rlatt\u0131. Mansur, valisine isyan eden Musul halk\u0131n\u0131 \u00f6ld\u00fcrmenin me\u015fru oldu\u011funu savunuyor, ulemadan da bu karar\u0131 onaylamalar\u0131n\u0131 istiyordu. Mecliste bulunan alimler, \u201cE\u011fer onlar\u0131 ba\u011f\u0131\u015flarsan affeden bir devlet adam\u0131 olursun; Yok e\u011fer cezaland\u0131r\u0131rsan onlar bunu hak etmi\u015flerdir.\u201d dediler. Mansur, susarak fetvaya kat\u0131lmad\u0131\u011f\u0131n\u0131 beyan eden Ebu Hanife\u2019ye (r.a.) \u201cSen ne dersin Ey \u00dcstat!\u201d diye sordu. \u0130mam-\u0131 Azam:<\/p>\n

– Musul halk\u0131 sana sahip olmad\u0131klar\u0131 bir \u015feyi (canlar\u0131n\u0131) helal k\u0131ld\u0131. Mesela bir kad\u0131n nikah\u0131 k\u0131y\u0131lmaks\u0131z\u0131n kendisi ile bir erke\u011fin cinsel ili\u015fkiye girmesini mubah k\u0131lsa bu caiz midir?<\/p>\n

-Hay\u0131r.<\/p>\n

– \u0130\u015fte bunun gibi Musul halk\u0131n\u0131n da canlar\u0131n\u0131 helal k\u0131lma yetkileri yoktur.<\/p>\n

Bu konu\u015fma \u00fczerine Mansur, Ebu Hanife ve di\u011fer iki alime Ba\u011f-dat\u2019tan ayr\u0131l\u0131p K\u00fbfe\u2019ye d\u00f6nmelerini emretti.[54]\n

Abbasi Devleti b\u00fct\u00fcn hafiyeleriyle ilmin muhkem kalesini takip alt\u0131na ald\u0131. Her ifadesi kayda ge\u00e7irilip devletin ilgili birimlerine aktar\u0131ld\u0131. B\u00fct\u00fcn bunlar olurken O (r.a.) gerek ders takririnde gerekse de iftas\u0131nda hakikati s\u00f6ylemekten geri durmad\u0131. K\u00fbfe kad\u0131s\u0131 \u0130bn Ebi Leyla\u2019n\u0131n verdi\u011fi h\u00fck\u00fcmleri tenkit etmekten \u00e7ekinmedi.[55] \u0130bn Ebi Leyla, ilmi a\u00e7\u0131dan kar\u015f\u0131l\u0131k veremedi\u011fi -sahabe devri m\u00fcstesna- b\u00fct\u00fcn zamanlar\u0131n bu en b\u00fcy\u00fck fakihine t\u00fcrl\u00fc desiselere ba\u015f vurarak eza et(tir)ti. Ebu Hanife (r.a.) Onun kendisine kar\u015f\u0131 olan tutumunu anlat\u0131rken \u015f\u00f6yle demektedir: \u201c\u0130bn Ebi Leyla, benim bir hayvan hakk\u0131nda helal g\u00f6rmedi\u011fim \u015feyi bana helal g\u00f6rd\u00fc.\u201d[56] Yani haks\u0131z yere \u00f6ld\u00fcr\u00fclmeme cevaz verdi.<\/p>\n

Vefat\u0131<\/strong><\/p>\n

Ebu Hanife\u2019nin (r.a.) mazlumlardan yana tav\u0131r almas\u0131 siyasi iradeyi ciddi anlamda rahats\u0131z etmekte idi. Fakat a\u00e7\u0131k\u00e7a Ona tav\u0131r alam\u0131yorlard\u0131. \u00c7\u00fcnk\u00fc ad\u0131, civardaki b\u00fct\u00fcn \u015fehirlerde hay\u0131rla an\u0131l\u0131yordu. Alimler, en m\u00fc\u015fkil meseleleri \u00e7\u00f6zmesi i\u00e7in Ona getiriyorlard\u0131. O sadece K\u00fbfe\u2019nin de\u011fil, b\u00fct\u00fcn \u00fcmmetin fakihiydi. Bu y\u00fczden Halife, Ebu Hanife\u2019ye kar\u015f\u0131 tav\u0131r al\u0131\u015f\u0131n\u0131 birtak\u0131m gerek\u00e7elere ba\u011flamak istiyordu. Bu \u00e7er\u00e7evede Ona (r.a.) yeni kurulan \u015fehrin yani Ba\u011fdat\u2019\u0131n kad\u0131l\u0131\u011f\u0131n\u0131 teklif etti. Fakat Ebu Hanife bu g\u00f6revi reddetti.[57] Halife, kad\u0131l\u0131\u011f\u0131 kabul etmemesi durumunda kendisini hapsedece\u011fini ve a\u011f\u0131r bir \u015fekilde cezaland\u0131raca\u011f\u0131n\u0131 s\u00f6yledi. O, kabul etmemede kararl\u0131l\u0131k g\u00f6ste-rince hapse at\u0131ld\u0131. Halife adamlar\u0131n\u0131 cezaevine g\u00f6nderip, iste\u011fini kabul etmesi durumunda Onu serbest b\u0131rakaca\u011f\u0131n\u0131 ve Ona ikramlarda bulunaca\u011f\u0131n\u0131 s\u00f6yledi. Fakat Ebu Hanife (r.a.) ilk g\u00f6r\u00fc\u015f\u00fcne sad\u0131k kald\u0131. Bunun \u00fczerine Halife, her g\u00fcn \u00e7ar\u015f\u0131ya \u00e7\u0131kar\u0131lmas\u0131n\u0131 ve milletin huzurunda Ona on k\u0131rba\u00e7 vurulmas\u0131n\u0131 emretti. [58] Bu durum 12 g\u00fcn devam etti. Onardan toplam 120 k\u0131rba\u00e7 vuruldu.[59]\n

Halife tutuklu oldu\u011fu g\u00fcnlerde Ebu Hanife\u2019yi (r.a.) tekrar saray\u0131na \u00e7a\u011f\u0131rtarak kad\u0131l\u0131\u011f\u0131 kabul-edip etmeyece\u011fini sordu. Ebu Hanife:<\/p>\n

– Allah devlet ba\u015fkan\u0131n\u0131 \u0131slah etsin. Ben bu g\u00f6reve lay\u0131k de\u011filim diyorum ya!<\/p>\n

– Yalan s\u00f6yl\u00fcyorsun.<\/p>\n

Halife ikinci defa Ebu Hanife\u2019ye ayn\u0131 teklifi y\u00f6neltti. Bunun \u00fczerine \u0130mam Azam: \u201cEmiru\u2019l-M\u00fcminin benim kad\u0131l\u0131\u011fa lay\u0131k olmad\u0131\u011f\u0131m\u0131 itiraf etti. \u00c7\u00fcnk\u00fc beni yalanc\u0131l\u0131kla itham etti. E\u011fer yalanc\u0131 isem bu i\u015fe liyakatim yok demektir. E\u011fer liyakatsizlik itiraf\u0131nda do\u011fru s\u00f6yledimse, devlet ba\u015fkan\u0131na bildirdim ki, bu g\u00f6reve lay\u0131k de\u011filim.\u201d<\/p>\n

Mansur her iki \u015f\u0131kk\u0131yla hakikati ortaya koyan bu cevab\u0131 kabul etmedi. Ebu Hanife\u2019yi tekrar cezaevine g\u00f6nderdi.[60] Sahih olan g\u00f6r\u00fc\u015fe g\u00f6re \u0130mam-\u0131 Azam Hazretleri ahirete irtihal edinceye kadar zindanda kald\u0131. \u00d6lece\u011fini hissedince secdeye kapand\u0131 ve ruhunu secde halinde Allah Azze ve Celle\u2019ye teslim etti.[61] \u0130nsanl\u0131k tarihinin bu en b\u00fcy\u00fck imam\u0131 (Sahabe devri istisna) ahirete irtihal etti\u011finde takvim hicri 150 tarihini g\u00f6stermekte idi.[62]\n

Ba\u011fdat\u2019\u0131n do\u011fusunda gasp edilmemi\u015f temiz bir yer olan Hayzur\u00e2n kabristanl\u0131\u011f\u0131na g\u00f6m\u00fclmeyi vasiyet etmi\u015fti. O, bu duru\u015fuyla, hediyelerini, makamlar\u0131n\u0131 kabul etmedi\u011fi zalimlerin gasbettikleri arazilerde de kalamayaca\u011f\u0131n\u0131 ilan etti. Halife Mansur, \u0130mam-\u0131 Azam\u2019\u0131n vasiyetini i\u015fitince istemeyerek de olsa \u015f\u00f6yle m\u0131r\u0131ldand\u0131: \u201cEy Ebu Hanife! Diri ve \u00f6l\u00fc oldu\u011fun halde senin hakk\u0131nda beni kim mazur g\u00f6r\u00fcr?\u201d[63]\n

Cenazesine elli binden fazla insan i\u015ftirak etti. Cenaze namaz\u0131 alt\u0131 defa k\u0131l\u0131nd\u0131 sonuncusunu o\u011flu Hammad k\u0131ld\u0131rd\u0131. A\u015f\u0131r\u0131 izdihamdan dolay\u0131 defni ancak ikindiden sonra m\u00fcmk\u00fcn oldu. Yirmi g\u00fcn kabrinde cenaze namaz\u0131 k\u0131l\u0131nd\u0131.[64]\n

Ebu Hanife\u2019nin tekfin ve techizinde bizzat g\u00f6rev alan Abdullah b. Vak\u0131d o g\u00fcn\u00fc \u00f6zetlerken \u015funlar\u0131 naklediyor: \u201cEbu Hanife\u2019yi Hasan b. Um\u00e2re y\u0131kad\u0131. Ben de su d\u00f6kt\u00fcm. Bedeni zay\u0131ft\u0131. \u0130badet ve Allah yolunda gayret onu eritmi\u015fti. Hasan y\u0131kama i\u015fini bitirince Ebu Hanife\u2019nin baz\u0131 \u00f6zelliklerini anlatt\u0131. Herkesi a\u011flatt\u0131. Na\u015f\u0131 omuzlara al\u0131nd\u0131\u011f\u0131nda \u00f6ylesine muazzam bir durum olu\u015ftu ki, o g\u00fcnk\u00fcnden daha fazla a\u011flayan insan g\u00f6rmedim.[65]\n

Hatime<\/strong><\/p>\n

Sefihler anlayamad\u0131klar\u0131ndan, alimler hasetlerinden, devlet adamlar\u0131 zulm\u00fc \u0130slam ad\u0131na me\u015frula\u015ft\u0131rmad\u0131\u011f\u0131ndan Ona zulmetti. Sokaklarda milletin huzurunda k\u0131rba\u00e7land\u0131; hakarete u\u011frad\u0131. Ders okutmas\u0131na, fetva vermesine engel olundu. Fakat metanetinden, azminden hi\u00e7bir \u015fey kaybetmedi. Desiseler, komplolar cesaretini k\u0131ramad\u0131. Zindanda k\u0131rba\u00e7 yemeyi bol paral\u0131 devlet memurlu\u011funa tercih etti. Muhkem iradesi ile her \u015feyi kuvvet zanneden idarecileri \u015fa\u015fk\u0131na \u00e7evirdi.<\/p>\n

\u00d6mr\u00fc m\u00fccadele ile ge\u00e7ti. Hayat\u0131n\u0131 ilim ve ibadete hasretti. D\u00fcnyada k\u00f6pr\u00fcden ge\u00e7en bir yolcu gibi ya\u015fad\u0131. Ebu\u2019l-Ahves Onun vakti k\u0131ymetlendiri\u015fini anlat\u0131rken \u015f\u00f6yle demi\u015fti: \u201cEbu Hanife\u2019ye \u00fc\u00e7 g\u00fcne kadar \u00f6leceksin dense idi yapt\u0131\u011f\u0131 amelin \u00fczerinde daha fazla bir ibadet yapamazd\u0131.\u201d \u00c7\u00fcnk\u00fc bo\u015f an\u0131 yoktu.[66] \u0130lim onunla bereketlendi; Yeniden irfana d\u00f6n\u00fc\u015ft\u00fc. M\u00fccadele dolu hayat\u0131n\u0131 en son \u015fehadetle ta\u00e7land\u0131rd\u0131.<\/p>\n

——————————————————-<\/p>\n[1] Ebu Bekir Ahmed b. Ali Hatib el-Ba\u011fdadi, Tarihu Medineti\u2019s-Selam, Daru\u2019l-\u011earbi\u2019l-\u0130slami, Beyrut, 2001, XV, 446; \u0130bn Kuteybe, Mearif, Daru\u2019l-Mearif, Kahire, y., s. 490; Tak\u0131yyuddin b. Abdilkadir et-Temimi, Tabakatu\u2019s-Seniyye fi Teracimi\u2019l-Hanefiyye, Daru\u2019r-Rufai, Riyad, 1983, I, 74; \u015eihabuddin Ahmed \u0130bn Hacer el-Mekki, el-Hayratu\u2019l-H\u0131san, Daru\u2019l-Erkam, Beyrut, ty., s. 37.<\/p>\n[2] Bkz. \u0130bn Hacer Mekki, a.g.e., s. 41.<\/p>\n[3] el-Ba\u011fdadi, a.g.e., XV, 446.<\/p>\n[4] Ebu Hatim Muhammed b. Hibban, el-Mecruh\u00fbn mine\u2019l-Muhaddisin ve\u2019z-Zuafa\u2019i ve\u2019l-Metrukin, Daru\u2019l-Ma\u2019rife, ty., s. III, 63; el-Ba\u011fdadi, a.g.e., XV, 446..<\/p>\n[5] et-Temimi, a.g.e., I, 75.<\/p>\n[6] el-Ba\u011fdadi, a.g.e., XV, 448; et-Temimi, a.g.e., I, 75.<\/p>\n[7] Mevali, Mevla kelimesinin \u00e7o\u011fuludur. Burada Arap olmayan anlam\u0131nda kullan\u0131lmaktad\u0131r.<\/p>\n[8] Muvaffak b. Ahmed el-Mekki, Menakibu Eb\u00ee Hanife, (Kerderi\u2019nin Menakibi ile birlikte), Daru\u2019l-Kitabi\u2019l-Arabi, Beyrut, 1981, I, 12.<\/p>\n[9] et-Temimi, a.g.e., I, 75.<\/p>\n[10] Muhammed Zahid el-Kevseri, F\u0131khu Ehli\u2019l-Irak ve Hadisuhum, (Zeyla\u2019\u00ee\u2019nin Nasbu\u2019r-Raye\u2019si ile birlikte), Daru\u2019l-Kutubi\u2019l-\u0130lmiyye, Beyrut, 1996, I, 22.<\/p>\n[11] Kur\u2019an, Hucurat(49): 13.<\/p>\n[12] Muvaffak Mekki, a.g.e., I, 11.<\/p>\n[13] Muvaffak Mekki, a.g.e., I, 10.<\/p>\n[14] Bkz. Kevseri, Te\u2019nibu\u2019l-Hatib, Daru\u2019l-Kitabi\u2019l-Arabi, Beyrut, s. 31-32.<\/p>\n[15] el-Ba\u011fdadi, a.g.e., XV, 446.<\/p>\n[16] \u0130bn Hacer Mekki, a.g.e., s. 85-6.<\/p>\n[17] el-Ba\u011fdadi, a.g.e., XV,<\/p>\n[18] el-Ba\u011fdadi, a.g.e., XV, 482.<\/p>\n[19] Huseyin Saymeri, Ahbaru Ebi Hanife ve Ashabihi, Daru\u2019l-Kutubi\u2019l-Arabi, Beyrut, ty., s. 33.<\/p>\n[20] \u0130bn Hacer, a.g.e., s. 85.<\/p>\n[21] \u0130bn Hacer Mekki, a.g.e., s. 85.<\/p>\n[22] \u0130bn Hacer Mekki, a.g.e., s. 85.<\/p>\n[23] \u0130bn Hacer Mekki, a.g.e., s. 85.<\/p>\n[24] Saymeri, a.g.e., s. 34.<\/p>\n[25] \u0130bn Hacer Mekki, a.g.e., s. 87.<\/p>\n[26] el-Ba\u011fdadi, a.g.e., XV, 494.<\/p>\n[27] el-Ba\u011fdadi, a.g.e., XV, 494.<\/p>\n[28] el-Ba\u011fdadi, a.g.e., XV, 493.<\/p>\n[29] \u0130bn Hacer Mekki, a.g.e., s. 83.<\/p>\n[30] \u0130bn Hacer Mekki, a.g.e., s. 84.<\/p>\n[31] Ebu Davud, Zekat 38, 1669.<\/p>\n[32] el-Ba\u011fdadi, a.g.e., XV, 482.<\/p>\n[33] el-Ba\u011fdadi, a.g.e., XV, 483.<\/p>\n[34] et-Temimi, a.g.e., I, 100.<\/p>\n[35] et-Temimi, a.g.e., I, 100.<\/p>\n[36] Ahmed b. Hanbel, el-M\u00fcsned, II, 164.<\/p>\n[37] Eb\u00fb D\u00e2v\u00fbd, Ramad\u00e2n, 8-9; Tirmiz\u00ee, Kur’\u00e2n, 11; Nes\u00e2\u00ee, es-S\u00fcnenu’l-K\u00fcbr\u00e2, V, 25; \u0130bn M\u00e2ce, \u0130k\u00e2me, 178.<\/p>\n[38] et-Taber\u00e2n\u00ee, el-Mu’cemu’l-Keb\u00eer, VI, 51.<\/p>\n[39] el-Ba\u011fdadi, a.g.e., XV, 488; \u0130bn Hacer Mekki, a.g.e., s. 215; et-Temimi, a.g.e., I, 101; Konu ile alakal\u0131 ayr\u0131nt\u0131l\u0131 bilgi i\u00e7in bkz. Ebu Bekir Sifil, \u0130mam Ebu Hanife ve Kur\u2019an\u2019\u0131n K\u0131sa S\u00fcrede Hatmi 1-2-3, Milli Gazete, 29-30-31 Ekim 2005.<\/p>\n[40] Kur\u2019an, Tur(52): 27.<\/p>\n[41] el-Ba\u011fdadi, a.g.e., XV, 488; \u0130bn Hacer Mekki, a.g.e., s. 76.<\/p>\n[42] Kur\u2019an, Kamer(54): 46.<\/p>\n[43] el-Ba\u011fdadi, a.g.e., XV, 488; \u0130bn Hacer Mekki, a.g.e., s. 76; et-Temimi, a.g.e., I, 102.<\/p>\n[44] el-Ba\u011fdadi, a.g.e., XV, 487; \u0130bn Hacer Mekki, a.g.e., s. 75; et-Temimi, a.g.e., I, 100.<\/p>\n[45] ed-Temimi, a.g.e., I, 101.<\/p>\n[46] \u0130bn Hacer Mekki, a.g.e., s.79.<\/p>\n[47] Muhammed Ebu Zehre, Ebu Hanife Hayatuhu ve Asruhu- Arauhu ve F\u0131khuhu, Daru\u2019l-Fikri\u2019l-Arabi, Kahire, 1997, s. 31.<\/p>\n[48] Ebu Zehre, a.g.e., s. 31.<\/p>\n[49] \u0130bn\u00fc\u2019l-Esir, el-Kamil, V, 122-130; Ebu Zehre, a.g.e., s. 32.<\/p>\n[50] Muvaffak Mekki, a.g.e., I, 274.<\/p>\n[51] Muvaffak Mekki, a.g.e., I, 276.<\/p>\n[52] \u0130bn Hacer Mekki, a.g.e., s. 51, (Dipnot no: 1).<\/p>\n[53] Muvaffak Mekki, a.g.e., I, 151.<\/p>\n[54] Ebu Zehre, a.g.e., s. 40-41.<\/p>\n[55] Ebu Zehre, a.g.e., s. 43.<\/p>\n[56] Ebu Zehre, a.g.e., s. 43.<\/p>\n[57] Muvaffak Mekki, a.g.e., I, 429.<\/p>\n[58] Kerderi, a. g.e., II, 299.<\/p>\n[59] Muvaffak Mekki, a.g.e., I, 433.<\/p>\n[60] et-Temimi, a.g.e., I, 105.<\/p>\n[61] Muvaffak Mekki, a.g.e., I, 442.<\/p>\n[62] \u0130bn Hacer Mekki, a.g.e., s. 126.<\/p>\n[63] \u0130bn Hacer Mekki, a.g.e., s. 127.<\/p>\n[64] \u0130bn Hacer Mekki, a.g.e., s. 127.<\/p>\n[65] Muvaffak Mekki, a.g.e., I, 433-4.<\/p>\n[66] Saymeri, a.g.e., s. 36; \u0130bn Hacer Mekki, a.g.e., s. 78<\/p>\n

\u0130hsan \u015eenocak, \u0130nki\u015faf Dergisi, Haziran 2006<\/strong><\/p>\n","protected":false},"excerpt":{"rendered":"

Ad\u0131, Numan\u2026 Sabit b. Z\u00fbta’n\u0131n o\u011flu…[1] As\u0131l itibariyle \u201cNu-man\u201d, v\u00fccuda hayat veren kan demek. Bu y\u00fczdendir ki, baz\u0131lar\u0131 onu \u201cruh\u201d diye de anlamland\u0131rmaktad\u0131r. \u0130mam-\u0131 Azam\u2019\u0131n (r.a.) \u201cNuman\u201d ad\u0131n\u0131 almas\u0131na daha sonra \u00fcstlenece\u011fi vazife itibariyle bak\u0131ld\u0131\u011f\u0131nda g\u00f6r\u00fclmektedir ki O, f\u0131kh\u0131n b\u00fcy\u00fck \u00fcstad\u0131 olmas\u0131 hasebiyle v\u00fccuttaki kan gibidir. \u201cNuman\u201d\u0131n \u201cNimet\u201d kelimesinden t\u00fcredi\u011fi kabul edilirse bu takdirde anlam, …<\/p>\n","protected":false},"author":1,"featured_media":2408,"comment_status":"open","ping_status":"open","sticky":false,"template":"","format":"standard","meta":{"footnotes":""},"categories":[1,6],"tags":[532,463,528,533,531,534,530,529,535],"_links":{"self":[{"href":"http:\/\/www.kocar.org\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/2407"}],"collection":[{"href":"http:\/\/www.kocar.org\/wp-json\/wp\/v2\/posts"}],"about":[{"href":"http:\/\/www.kocar.org\/wp-json\/wp\/v2\/types\/post"}],"author":[{"embeddable":true,"href":"http:\/\/www.kocar.org\/wp-json\/wp\/v2\/users\/1"}],"replies":[{"embeddable":true,"href":"http:\/\/www.kocar.org\/wp-json\/wp\/v2\/comments?post=2407"}],"version-history":[{"count":1,"href":"http:\/\/www.kocar.org\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/2407\/revisions"}],"predecessor-version":[{"id":2409,"href":"http:\/\/www.kocar.org\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/2407\/revisions\/2409"}],"wp:featuredmedia":[{"embeddable":true,"href":"http:\/\/www.kocar.org\/wp-json\/wp\/v2\/media\/2408"}],"wp:attachment":[{"href":"http:\/\/www.kocar.org\/wp-json\/wp\/v2\/media?parent=2407"}],"wp:term":[{"taxonomy":"category","embeddable":true,"href":"http:\/\/www.kocar.org\/wp-json\/wp\/v2\/categories?post=2407"},{"taxonomy":"post_tag","embeddable":true,"href":"http:\/\/www.kocar.org\/wp-json\/wp\/v2\/tags?post=2407"}],"curies":[{"name":"wp","href":"https:\/\/api.w.org\/{rel}","templated":true}]}}