Milletlerle dostane ili\u015fkiler ba\u015fl\u0131\u011f\u0131 alt\u0131nda, uluslararas\u0131 ili\u015fki \u00e7e\u015fitlerinin en \u00f6nemlisi olan bar\u0131\u015fa dayal\u0131 ili\u015fki \u00e7e\u015fitlerini inceleyece\u011fiz. Bunlar, uluslararas\u0131 bar\u0131\u015f, antla\u015fma yapmak ve yap\u0131lan antla\u015fmalara uymak, eman\/iltica, k\u00fclt\u00fcrel ili\u015fkiler, ticar\u00ee ili\u015fkiler ve inanmayanlarla dostluktur.<\/p>\n

\n
1. Uluslararas\u0131 Bar\u0131\u015f<\/strong>: Uluslararas\u0131 ili\u015fkiler \u00f6\u011fretisinde bar\u0131\u015f ilk s\u0131ray\u0131 almaktad\u0131r. Nitekim, uluslararas\u0131nda her t\u00fcrl\u00fc sava\u015f\u0131n ortadan kalkmas\u0131 ve evrensel bir bar\u0131\u015f\u0131n tesis edilmesiyle insanl\u0131\u011f\u0131n ilerleme sa\u011flayaca\u011f\u0131n\u0131 ileri s\u00fcren XIX. y\u00fczy\u0131l sonlar\u0131n\u0131n d\u00fc\u015f\u00fcncelerinden biri de \u201cbar\u0131\u015f d\u00fc\u015f\u00fcncesi\u201d<\/strong>dir.[16] Bar\u0131\u015f d\u00fc\u015f\u00fcncesi, b\u00fct\u00fcn din, k\u00fclt\u00fcr ve medeniyetlerde olumlu de\u011fer ta\u015f\u0131yan ve toplumlar\u0131n ula\u015fmay\u0131 s\u00fcrekli arzulad\u0131klar\u0131 y\u00fcce ve ideal ama\u00e7lar\u0131n en ba\u015f\u0131nda yer almaktad\u0131r.<\/li>\n<\/ol>\n

   Bu kavram, Kur\u2019\u00e2n\u2019da \u201csilm\/selm\/selem\u201d ve \u201csulh\/salah\/\u0131slah\u201d<\/strong> terimleriyle ifade edilmektedir. Bu kavramlarla, gerek fert ve gerekse toplumlar\u0131n -farkl\u0131l\u0131klar\u0131na ra\u011fmen- huzur ve g\u00fcven i\u00e7inde ya\u015famalar\u0131 hedeflenmektedir: \u201cEy inananlar! Hep birden bar\u0131\u015fa girin, \u015eeytan\u2019a ayak uydurmay\u0131n. O size apa\u00e7\u0131k d\u00fc\u015fmand\u0131r\u201d.[17]<\/strong><\/p>\n

   Gerek Kur\u2019\u00e2n ve gerekse t\u00fcm il\u00e2h\u00ee kitaplar, insan hayat\u0131n\u0131 mukaddes tan\u0131r. Dini, d\u00fc\u015f\u00fcncesi, kimli\u011fi ve ki\u015fili\u011fi ne olursa olsun bir insan\u0131 \u00f6ld\u00fcrmeyi b\u00fct\u00fcn insanlar\u0131 \u00f6ld\u00fcrme gibi telakki eder. Bir insan\u0131n hayata d\u00f6n\u00fc\u015f\u00fcne vesile olmay\u0131 da b\u00fct\u00fcn insanl\u0131\u011f\u0131 hayata d\u00f6nd\u00fcrme olarak alg\u0131lar.[18]\n

   Kur\u2019\u00e2n, bar\u0131\u015f\u0131 ulusal ve uluslararas\u0131 bar\u0131\u015f olmak \u00fczere iki kategoride ele al\u0131r. M\u00fcsl\u00fcmanlar aras\u0131ndaki bar\u0131\u015fa ili\u015fkin olarak Kur\u2019\u00e2n, M\u00fcsl\u00fcmanlar\u0131n kendi i\u00e7lerinde \u00e7eki\u015fme ve ihtilafa d\u00fc\u015fmemelerini ister.[19]\n

   \u0130nsanlar aras\u0131nda bar\u0131\u015f\u0131n sa\u011flanmas\u0131 Kur\u2019\u00e2n\u2019\u0131n temel hedeflerindendir<\/strong>. Kur\u2019\u00e2n, b\u00fct\u00fcn insanlara hep bar\u0131\u015f i\u00e7erisinde ya\u015famalar\u0131n\u0131 emreder. Bu d\u00fc\u015f\u00fcncenin sonucu olarak \u015fayet gayri m\u00fcslim toplumlar M\u00fcsl\u00fcman topluluklarla bar\u0131\u015f yapmak isterlerse M\u00fcsl\u00fcmanlar\u0131n da bar\u0131\u015f yapmalar\u0131n\u0131n gere\u011fi vurgulanmaktad\u0131r: \u201cE\u011fer onlar bar\u0131\u015fa yana\u015f\u0131rlarsa, sen de yana\u015f ve Allah\u2019a g\u00fcven. Do\u011frusu, O \u0130\u015fiten ve Bilen\u2019dir. E\u011fer seni aldatmak isterlerse, Allah sana yeter. Seni ve inananlar\u0131, yard\u0131m ederek destekleyen O\u2019dur.\u201d[20]<\/strong> Bu \u00e2yette di\u011fer topluluklar bar\u0131\u015f yapmak istedikleri takdirde M\u00fcsl\u00fcmanlar\u0131n da bar\u0131\u015f yapmalar\u0131 emredilmektedir. M\u00fcsl\u00fcmanlara bar\u0131\u015f\u0131 emreden bu \u00e2yetin, T\u00f6vbe s\u00fbresinin 5, 29 ve 36. \u00e2yetleriyle neshedildi\u011fine ili\u015fkin tefsirlerde \u00e7e\u015fitli rivayetler yer almaktad\u0131r.[21] Baz\u0131 m\u00fcfessirler, bu ve benzeri \u00e2yetlerle Kur\u2019\u00e2n\u2019\u0131n bir\u00e7ok \u00e2yetini, hatta an\u0131lan \u00e2yetten sonra inmi\u015f olan \u00e2yetleri dahi neshetme \u00e7abas\u0131 i\u00e7ine girmi\u015flerdir. Taber\u00ee (\u00f6. 310\/923), bu \u00e2yetin neshedildi\u011fine, ne Kur\u2019\u00e2n\u2019da, ne S\u00fcnnet\u2019te ve ne de akl\u00ee bir delil bulundu\u011funu s\u00f6ylemektedir.[22] \u0130bn Kesir (\u00f6. 774\/1373) de Hz. Peygamber\u2019in Hudeybiye\u2019de Mekkeli m\u00fc\u015friklerle bar\u0131\u015f yapt\u0131\u011f\u0131n\u0131, bu \u00e2yetle T\u00f6vbe s\u00fbresindeki yukar\u0131da an\u0131lan \u00e2yet(ler) aras\u0131nda bir \u00e7eli\u015fki bulunmad\u0131\u011f\u0131n\u0131 dolay\u0131s\u0131yla neshin olmad\u0131\u011f\u0131n\u0131 s\u00f6ylemektedir.[23] \u00c7\u00fcnk\u00fc T\u00f6vbe s\u00fbresindeki \u00e2yetler, sald\u0131ranlara kar\u015f\u0131 sava\u015fmay\u0131 emrediyor, buradaki \u00e2yet ise bar\u0131\u015f isteyenlerle bar\u0131\u015f yap\u0131lmas\u0131n\u0131 istiyor.<\/p>\n

   Allah\u2019\u0131n Kur\u2019\u00e2n\u2019da M\u00fcsl\u00fcmanlara yapmalar\u0131n\u0131 emretti\u011fi bar\u0131\u015f, izzetli bir bar\u0131\u015ft\u0131r. Yani M\u00fcsl\u00fcmanlar\u0131n haklar\u0131 korunmal\u0131, \u00e7\u0131karlar\u0131 g\u00f6zetilmelidir. Yoksa zillet i\u00e7inde bar\u0131\u015f istemek, M\u00fcsl\u00fcmana yak\u0131\u015fmayan bir davran\u0131\u015ft\u0131r: \u201cGev\u015feklik g\u00f6sterip de bar\u0131\u015f istemeye mecbur kalmay\u0131n…\u201d.[24]<\/strong> Bu \u00e2yetten maksat, yukar\u0131da da g\u00f6r\u00fcld\u00fc\u011f\u00fc \u00fczere, bar\u0131\u015f\u0131 reddetmek de\u011fil, gev\u015feklik g\u00f6sterip de zillet ile bar\u0131\u015fa istekli olmamakt\u0131r. Bir ba\u015fka ifadeyle, M\u00fcsl\u00fcmanlar\u0131n zay\u0131f, d\u00fc\u015fmanlar\u0131n\u0131n kuvvetli oldu\u011fu d\u00fc\u015f\u00fcncesini veren bir bar\u0131\u015fa taraftar olman\u0131n do\u011fru olmayaca\u011f\u0131 fikridir. M\u00fcsl\u00fcmanlar her \u015feyden \u00f6nce g\u00fc\u00e7lerini ispat etmelidirler.[25] Ancak ondan sonra bar\u0131\u015f g\u00f6r\u00fc\u015fmeleri yapmalar\u0131nda bir sak\u0131nca yoktur.<\/p>\n

   Sonu\u00e7 olarak<\/strong>, Kur\u2019\u00e2n\u2019\u0131n ana hedeflerinden biri insanlar aras\u0131nda bar\u0131\u015f\u0131n sa\u011flanmas\u0131d\u0131r. Kur\u2019\u00e2n, insanlara s\u00fcrekli bar\u0131\u015f i\u00e7inde ya\u015famalar\u0131n\u0131 emretmektedir. M\u00fcsl\u00fcmanlara d\u00fc\u015fman olmayan, onlarla sava\u015fmayan, dinlerine sayg\u0131l\u0131 olan, onlar\u0131n temel hak ve \u00f6zg\u00fcrl\u00fcklerine sald\u0131rmayan kimselerle bar\u0131\u015f i\u00e7inde ya\u015famalar\u0131n\u0131 \u00f6\u011f\u00fctlemektedir.<\/p>\n

   \n
   1. Antla\u015fma Yapmak ve Yap\u0131lan Antla\u015fmalara Uymak<\/strong>: Uluslararas\u0131 ili\u015fkilerde dost\u00e2ne ili\u015fkilerin en \u00f6nemlilerinden biri de antla\u015fma imzalamakt\u0131r. \u0130li\u015fkilerin asl\u0131n\u0131n bar\u0131\u015f oldu\u011funu vurgulayan Kur\u2019\u00e2n,[26] yap\u0131lan antla\u015fmalara sad\u0131k kal\u0131nmas\u0131n\u0131 \u0131srarla ister. Antla\u015fma yap\u0131lan uluslar aras\u0131nda hi\u00e7bir ay\u0131r\u0131m yapmaz. Ancak antla\u015fma sorumluluklar\u0131n\u0131n daima kar\u015f\u0131l\u0131kl\u0131 oldu\u011fu unutulmamal\u0131d\u0131r. Kar\u015f\u0131 taraf sad\u0131k kald\u0131\u011f\u0131 s\u00fcrece, M\u00fcsl\u00fcmanlar da antla\u015fmaya riayet etmek zorundad\u0131rlar. Kar\u015f\u0131 taraf ihanet edip antla\u015fmay\u0131 bozarsa, ayn\u0131 \u015fekilde M\u00fcsl\u00fcmanlar\u0131n da antla\u015fmay\u0131 bozma hakk\u0131 vard\u0131r.[27]<\/li>\n<\/ol>\n

      Kur\u2019\u00e2n\u2019da uluslararas\u0131 ili\u015fkilerin bar\u0131\u015f i\u00e7inde devam\u0131n\u0131 temin a\u00e7\u0131s\u0131ndan uyulmas\u0131 gereken en \u00f6nemli ilkelerden birisi de, \u201cahde vefa\u201d<\/strong> yani, verilen s\u00f6z\u00fcn mutlaka yerine getirilmesi ilkesidir. Devletin bizzat kendi iradesiyle taahh\u00fct etti\u011fi uluslararas\u0131 sorumluluklar\u0131 yerine getirmemesi halinde, bir arada kar\u015f\u0131l\u0131kl\u0131 anlay\u0131\u015f, i\u015fbirli\u011fi ve yard\u0131mla\u015fma i\u00e7inde ya\u015faman\u0131n gerektirece\u011fi esaslara uymas\u0131 da beklenemez. Millet ve devletlerin birbirlerine g\u00fcvenleri sars\u0131l\u0131nca, bar\u0131\u015f i\u00e7inde ya\u015famak s\u00f6zde kal\u0131r. Kur\u2019\u00e2n, yukar\u0131da temas edilen ilkeler yan\u0131nda, verilen s\u00f6z ve taahh\u00fct edilen g\u00f6revlerin yerine getirilmesinde azami duyarl\u0131l\u0131\u011f\u0131 istemektedir.<\/p>\n

      Asl\u0131nda, Kur\u2019\u00e2n, ahde vefay\u0131 b\u00fct\u00fcn hayat\u0131n esas\u0131 kabul eder: \u201cEy iman edenler, (yapt\u0131\u011f\u0131n\u0131z) akitleri yerine getirin…\u201d.[28]<\/strong> \u00c7e\u015fitli riv\u00e2yet ve yorumlar \u00e2yette zikredilen \u201cakitler\u201din insan\u0131n Allah ile, di\u011fer insanlar ve toplumlarla olan her \u00e7e\u015fit s\u00f6z, ahit ve anla\u015fma gibi kar\u015f\u0131l\u0131kl\u0131 taahh\u00fcd\u00fc gerektiren her davran\u0131\u015f\u0131 i\u00e7erdi\u011fini belirtmektedir.[29] \u00c2yet, insan\u0131n bizzat kendisiyle, di\u011fer insanlarla ve d\u00fc\u015fmanla olan ili\u015fkilerinde uyulmas\u0131 gereken bir ilkeyi sunmaktad\u0131r. Ahde vefa ilkesi, herhangi bir fert, toplum ve devletin ge\u00e7ici \u00e7\u0131karlar\u0131 i\u00e7in asla ihlal edilemez. \u0130nsan\u0131n faydal\u0131 zannetti\u011fi \u015feye ayk\u0131r\u0131 bile g\u00f6r\u00fcnse, her durumda ahde vefa g\u00f6stermek maslahat\u0131n bizzat kendisidir.[30]\n

      Verilen her s\u00f6z ve taahh\u00fct sorumluluk gerektirmektedir. Ahde vefa g\u00f6stermeyenlerin Kur\u2019\u00e2n\u2019da Allah\u2019a kar\u015f\u0131 sorumlu olacaklar\u0131 ifade edilmektedir: \u201c…Ahdi de yerine getirin, \u00e7\u00fcnk\u00fc ahidden sorulacakt\u0131r\u201d.[31] \u201cS\u00f6zle\u015fti\u011finiz zaman Allah\u2019\u0131n ahdini yerine getirin. Yeminleri, peki\u015ftirdikten sonra bozmay\u0131n, \u00e7\u00fcnk\u00fc Allah\u2019\u0131 kendinize kefil g\u00f6stermi\u015fsinizdir. Allah yapt\u0131klar\u0131n\u0131z\u0131 bilmektedir\u201d.[32]<\/strong> Ayetten anla\u015f\u0131ld\u0131\u011f\u0131na g\u00f6re, verilen s\u00f6z ve yap\u0131lan anla\u015fmalara ri\u00e2yet hususunda Allah kefil tutulmu\u015f oldu\u011fundan, anla\u015fman\u0131n gere\u011fini yerine getirmemek Allah\u2019a kar\u015f\u0131 i\u015flenmi\u015f b\u00fcy\u00fck bir su\u00e7tur.<\/p>\n

      Zikredilen \u00e2yetlerden de anla\u015f\u0131ld\u0131\u011f\u0131 \u00fczere Kur\u2019\u00e2n, s\u00f6zde durmay\u0131 ve antla\u015fmalara uymay\u0131 iman\u0131n bir gere\u011fi saym\u0131\u015ft\u0131r. Bu sebeple Kur\u2019\u00e2n, aldatma ve art niyetlerle anla\u015fmalar yapmay\u0131 ve yap\u0131lan anla\u015fmalar\u0131 menfaat beklentisi ile vefas\u0131zl\u0131k g\u00f6sterip ihlal etmeyi kesinlikle yasaklam\u0131\u015ft\u0131r. G\u00fcn\u00fcm\u00fczde yap\u0131lan anla\u015fmalar\u0131n zaman zaman ihlaline dayanak olarak g\u00f6sterilen \u201cdevletin menfaati\u201d,<\/strong> anla\u015fmalara ri\u00e2yetsizlik hususunda me\u015fru bir neden say\u0131lamaz. Bir devlet veya devletler toplulu\u011fu ile yap\u0131lan anla\u015fmay\u0131, menfaat sa\u011flamak veya b\u00fcy\u00fck ve g\u00fc\u00e7l\u00fc devletlerin yan\u0131nda yer almak d\u00fc\u015f\u00fcnceleriyle ihlal etmek, anla\u015fmalar\u0131 aldatma ve ihanete vesile yapmak kesinlikle yasaklanm\u0131\u015ft\u0131r. Nitekim Kur\u2019\u00e2n\u2019da bu t\u00fcr davran\u0131\u015flar\u0131n \u00f6rne\u011fi \u015fu \u00e2yette dile getirilir: \u201cBir milletin di\u011fer bir milletten daha \u00e7ok olmas\u0131ndan dolay\u0131,\u00a0 ipli\u011fini iyice e\u011firip katlad\u0131ktan sonra \u00f6rg\u00fcs\u00fcn\u00fc bozan kad\u0131n gibi, yeminlerinizi, birbirinize kar\u015f\u0131 dolap \u00e7evirmeye alet etmeyin. Allah onunla sizi denemektedir. Aran\u0131zda anla\u015fmazl\u0131\u011fa d\u00fc\u015ft\u00fc\u011f\u00fcn\u00fcz \u015feyi k\u0131yamet g\u00fcn\u00fc elbette size a\u00e7\u0131klayacakt\u0131r\u201d[33].<\/strong> Ayetten anla\u015f\u0131lan, antla\u015fma yapan iki taraf aras\u0131ndaki g\u00fc\u00e7 ili\u015fkisi ne olursa olsun, temel ilke, verilen s\u00f6z\u00fcn yerine getirilmesidir. Kendinden g\u00fc\u00e7l\u00fc olana verilen s\u00f6z\u00fc yerine getirip, zay\u0131f olana verilen s\u00f6z\u00fc yerine getirmemek, ahlaks\u0131zca bir tutumdur.<\/p>\n

      Mevcut anla\u015fmay\u0131 bozanlara, ahde vefa g\u00f6stermeyenlere yap\u0131lacak muamelenin ne oldu\u011funu Allah Te\u00e2l\u00e2, Hz. Peygamber\u2019e \u015f\u00f6yle bildirmektedir: \u201cSen kendileriyle anla\u015fma yapt\u0131\u011f\u0131n halde onlar, hi\u00e7 \u00e7ekinmeden, her defa anla\u015fmalar\u0131n\u0131 bozarlar. Sava\u015fta onlar\u0131 yakalarsan, onlar (a verece\u011fin ceza) ile arkalar\u0131nda (ahdi bozacak) kimseleri de da\u011f\u0131t ki ibret als\u0131nlar\u201d[34].<\/strong> \u00c2yette i\u015faret edilen anla\u015fma ya da s\u00f6zle\u015fmeler M\u00fcsl\u00fcman toplumla gayri m\u00fcslim gruplar aras\u0131ndaki anla\u015fmalard\u0131r. Bununla birlikte, kar\u015f\u0131 taraf\u0131n davran\u0131\u015flar\u0131ndan ve bir k\u0131s\u0131m emarelerden anla\u015fmay\u0131 bozaca\u011f\u0131 anla\u015f\u0131l\u0131rsa, mukabil aldatma ve h\u0131yanete ba\u015fvurmadan anla\u015fma a\u00e7\u0131k\u00e7a bozulabilir: \u201cBir kavmin, (anla\u015fmaya) ihanet etmesinden korkarsan, sen de (onlarla yapt\u0131\u011f\u0131n anla\u015fmay\u0131) ayn\u0131 \u015fekilde onlara at; \u00e7\u00fcnk\u00fc Allah, hainleri sevmez\u201d.[35] <\/strong>\u00c2yette \u201cihanet etmesinden korkarsan\u201d ifadesi, sadece zanna dayanan belirtiler de\u011fil, a\u00e7\u0131k ve nesnel deliller olmal\u0131d\u0131r.[36] \u201cOnlara misilleme olarak sen de anla\u015fmay\u0131 ge\u00e7ersiz say\u201d ifadesini Taber\u00ee \u015f\u00f6yle a\u00e7\u0131klamaktad\u0131r: \u201cOnlarla sava\u015fa girmeden \u00f6nce, ihanetlerini ortaya koyan a\u00e7\u0131k delillere dayanarak onlarla senin aranda mevcut anla\u015fmay\u0131 ge\u00e7ersiz sayd\u0131\u011f\u0131n\u0131 kendilerine duyur ki, hem sen hem de onlar kendileriyle sava\u015f hali i\u00e7inde oldu\u011funuzu bilesiniz\u201d.[37]<\/strong> \u00c2yetin son c\u00fcmlesi olan \u201cAllah hainleri sevmez.\u201d ibaresi, hem M\u00fcsl\u00fcmanlar hem de di\u011ferleri i\u00e7in bir ikaz niteli\u011findedir.[38]\n

      Kur\u2019\u00e2n, m\u00fcsl\u00fcman topluluklarla di\u011ferleri aras\u0131nda siyas\u00ee ili\u015fkileri tanzim hususunda anla\u015fmalar\u0131 me\u015fru ve genel bir esas olarak telakki etmi\u015ftir. Anla\u015fmalar Hukukunun en temel kurallar\u0131ndan olan \u201cPacta Sunt Servanda\u201d (Ahde Vefa) ilkesi, Kur\u2019\u00e2n\u2019da bir\u00e7ok yerde zikredilmektedir. Kur\u2019\u00e2n, d\u00fc\u015fmanlara kar\u015f\u0131 bile ahde vefa hususunda kesin ve a\u00e7\u0131k h\u00fck\u00fcmler koyup, tarih boyunca m\u00fcsl\u00fcmanlar da bunu uygularken; papazlar \u201ck\u00e2firlere\u201d (yani m\u00fcsl\u00fcmanlara) verilen s\u00f6z\u00fcn asla muteber olmad\u0131\u011f\u0131n\u0131 \u0130ncil ad\u0131na h\u0131ristiyan h\u00fck\u00fcmd\u00e2rlara telkin etmi\u015flerdir. H\u0131ristiyanlar taraf\u0131ndan m\u00fcsl\u00fcmanlara verilen s\u00f6z\u00fcn bir de\u011ferinin olmad\u0131\u011f\u0131na ili\u015fkin bu prensip nesilden nesile intikal ederek s\u00fcr\u00fcp gelmi\u015ftir.[39] Yap\u0131lan yemini bozmay\u0131 \u00f6zellikle uluslararas\u0131 hukukta bir ilke sayan bu anlay\u0131\u015f\u0131 ve nazariyeyi o zaman\u0131n h\u0131ristiyanlar\u0131, yaln\u0131z m\u00fcsl\u00fcmanlara de\u011fil, bizzat kendi aralar\u0131nda da uygulam\u0131\u015flard\u0131r.[40]\n

      Bir\u00e7ok Bat\u0131l\u0131 m\u00fcellif, devletler hukukunun temelini \u201cPacta Sunt Servanda\u201d\u00a0 yani ahde vefa ilkesiyle, \u201cBona Fide\u201d yani anla\u015fmalar\u0131n iyi niyetle uygulanmas\u0131 ilkesine dayand\u0131rmaktad\u0131r.[41] Kur\u2019\u00e2n ise, g\u00f6r\u00fcld\u00fc\u011f\u00fc \u00fczere, uluslararas\u0131 ili\u015fkilerde, d\u00fc\u015fman bile olsa insanlar aras\u0131nda ay\u0131r\u0131m yapmadan hem adaletin tatbikini hem de ahde vefay\u0131 iki temel ilke olarak kabul edip, uluslararas\u0131 ili\u015fkileri sa\u011flam esaslara oturtmu\u015ftur.[42]\n

      Yap\u0131lan anla\u015fmalarla ilgili olarak, uluslararas\u0131 ili\u015fkilerin sa\u011fl\u0131kl\u0131 bir bi\u00e7imde ger\u00e7ekle\u015fmesi i\u00e7in, verilen s\u00f6zde durmak yani ahde vefa g\u00f6stermek son derece m\u00fchim bir hadisedir. Ahde vefan\u0131n M\u00fcsl\u00fcmanlar\u0131n karakteristik \u00f6zelliklerinden oldu\u011funun alt\u0131n\u0131 \u00e7izen Kur\u2019\u00e2n-\u0131 Ker\u00eem[43], gerek insanlar aras\u0131 ili\u015fkilerde ve gerekse uluslararas\u0131 ili\u015fkilerde ahde vefaya ayr\u0131 bir \u00f6nem vermektedir. \u00d6yle ki insan\u0131n \u201cyapmayaca\u011f\u0131 \u015feyi yapar\u0131m deyip de yapmamas\u0131\u201d, yani s\u00f6z\u00fcnde durmamas\u0131 Allah\u2019\u0131 \u00f6fkelendiren naho\u015f bir durumdur.[44] Bir ba\u015fka ifadeyle s\u00f6yleyecek olursak, Kur\u2019\u00e2n-\u0131 Ker\u00eem, ahde vefay\u0131, insan\u0131n bireysel ve toplumsal hayat\u0131n\u0131n \u00f6nemli ve uyulmas\u0131 zorunlu unsurlardan biri olarak telakki etmektedir. Ahdine sad\u0131k kalmayan insanlar\u0131 da, fas\u0131kl\u0131kla, zalimlikle ve bozgunculukla nitelendirmektedir. Ahde vefa g\u00f6stermek, hem insan-Allah ili\u015fkilerinin hem de insanlar aras\u0131 ili\u015fkilerin temel unsurlar\u0131ndand\u0131r.[45]\n

      Kur\u2019\u00e2n\u2019da b\u00fcy\u00fck bir ahl\u00e2k\u00ee fazilet olan ahde vefaya ili\u015fkin \u00e2yetlerde, kendileriyle yap\u0131lm\u0131\u015f anla\u015fmalar\u0131n h\u00fck\u00fcmlerine ri\u00e2yet ettikleri m\u00fcddet\u00e7e, gayri m\u00fcslimlere dahi verilen s\u00f6z do\u011frultusunda uygulamada bulunulmas\u0131 emredilmektedir[46].<\/p>\n

      Kur\u2019\u00e2n-\u0131 Ker\u00eem, aldatma, hile ve k\u00f6t\u00fc niyetler ta\u015f\u0131yan antla\u015fmalar yapmay\u0131 ve yap\u0131lan antla\u015fmalar\u0131 menfaat endi\u015fesiyle bozmay\u0131 kesinlikle yasaklam\u0131\u015ft\u0131r.[47] <\/strong><\/p>\n

      M\u00fcsl\u00fcmanlar, tarih boyunca d\u00fc\u015fmanlar\u0131na kar\u015f\u0131 bile asla vefas\u0131zl\u0131k yapmam\u0131\u015flar ve att\u0131klar\u0131 imzalar\u0131n, verdikleri s\u00f6zlerin daima arkas\u0131nda durmu\u015flard\u0131r. Fakat kar\u015f\u0131 taraftan ayn\u0131 sadakat ve samimiyet g\u00f6r\u00fclmemi\u015f, aksine entrika ve ihanetlerine maruz kal\u0131nm\u0131\u015ft\u0131r. Allah, onlar\u0131n hareketlerini \u015f\u00f6yle belirtmektedir: \u201cBir m\u00fcmin hakk\u0131nda ne ahit tan\u0131rlar ne de anla\u015fma. \u00c7\u00fcnk\u00fc onlar sald\u0131rganlar\u0131n kendileridir\u201d.[48]<\/strong> Onlar\u0131n bu tutumuna kar\u015f\u0131 M\u00fcsl\u00fcman\u0131n uymas\u0131 gereken Kur\u2019\u00e2n\u00ee ilke \u015fudur: \u201cOnlar size kar\u015f\u0131 d\u00fcr\u00fcst davrand\u0131\u011f\u0131 s\u00fcrece siz de onlara d\u00fcr\u00fcst davran\u0131n. \u00c7\u00fcnk\u00fc Allah (ahdi bozmaktan) sak\u0131nanlar\u0131 sever\u201d.[49] <\/strong><\/p>\n

      Kur\u2019\u00e2n-\u0131 Ker\u00eem\u2019e g\u00f6re, ahid konusunda, uluslararas\u0131 ili\u015fkilerde takip edilmesi gereken y\u00f6ntem, muhataplara g\u00f6re \u00fc\u00e7e ayr\u0131l\u0131r: M\u00fcsl\u00fcmanlar, s\u00f6zle\u015fmeliler ve antla\u015fma yap\u0131lmayanlar. M\u00fcsl\u00fcmanlar\u0131n aralar\u0131nda \u0131rk, renk ve co\u011frafya fark\u0131 g\u00f6zetilmeden tam bir karde\u015flik ve dostluk hakim olmal\u0131d\u0131r. S\u00f6zle\u015fmelilerle olan ili\u015fkiler, s\u00f6zle\u015fmedeki \u015fartlara uygun olarak cereyan etmelidir. Antla\u015fma yap\u0131lmayanlara kar\u015f\u0131 izlenecek tutum ise, kar\u015f\u0131 taraftan d\u00fc\u015fmanca bir tutum g\u00f6r\u00fclmedik\u00e7e dostluk \u00fczere cereyan etmelidir. Hi\u00e7bir sebep yokken onlara kar\u015f\u0131 sald\u0131r\u0131da bulunmak, Kur\u2019\u00e2n\u2019\u0131n ilkelerine uymayaca\u011f\u0131 i\u00e7in ahlaki de\u011fildir. Verdi\u011fi s\u00f6z\u00fc yerine getirmek, m\u00fcsl\u00fcman\u0131n \u015fahsen g\u00f6revi oldu\u011fu gibi, uluslararas\u0131 ili\u015fkilerde de s\u00f6zle\u015fmelere ri\u00e2yet etmek bir devletin devlet olabilme \u015fart\u0131n\u0131n gere\u011fidir.<\/p>\n

      Kur\u2019\u00e2n-\u0131 Ker\u00eem, gayri m\u00fcslimlerin uluslararas\u0131 ili\u015fkilerdeki \u00f6zelliklerinden birinin de, m\u00fcsl\u00fcmanlarla yapt\u0131klar\u0131 anla\u015fmalar\u0131 her defas\u0131nda bozmalar\u0131 oldu\u011funa i\u015faret etmektedir: \u201cAllah kat\u0131nda y\u00fcr\u00fcyen canl\u0131lar\u0131n en \u015ferlisi k\u00e2firlerdir; art\u0131k onlar inanmazlar. Sen kendileriyle anla\u015fma yapt\u0131\u011f\u0131n halde onlar, hi\u00e7 \u00e7ekinmeden her defa anla\u015fmalar\u0131n\u0131 bozarlar. Sava\u015fta onlar\u0131 yakalarsan, onlara verece\u011fin ceza ile arkalar\u0131nda bulunan kimseleri de da\u011f\u0131t ki ibret als\u0131nlar\u201d.[50] <\/strong><\/p>\n

      Sonu\u00e7 olarak,<\/strong> ahde vefa ilkesi, \u0130sl\u00e2m\u2019da din karde\u015fli\u011finin gerektirdi\u011fi yard\u0131mla\u015fma hakk\u0131\u00a0 ve M\u00fcsl\u00fcmanlara bu konuda y\u00fcklenen sorumluluktan a\u011f\u0131r basmaktad\u0131r. \u00c7\u00fcnk\u00fc, \u0130sl\u00e2m\u2019a girip de hen\u00fcz hicret etmeyen M\u00fcsl\u00fcmanlar\u0131n d\u00fc\u015fmana kar\u015f\u0131 yard\u0131m istemesi durumunda, onlara yard\u0131m edilmesi yerine getirilmesi mutlak gerekli bir g\u00f6rev olup, bu yard\u0131m M\u00fcsl\u00fcmanlarla anla\u015fmalar\u0131 bulunan bir toplulu\u011fa kar\u015f\u0131 s\u00f6z konusu ise, mevcut anla\u015fman\u0131n ihlal edilmemesi ve ahde vefa g\u00f6sterilmesi gerekmektedir.[51]\n

      K\u0131sacas\u0131, verilen s\u00f6zde durmak, Allah\u2019\u0131n kesin emridir. Fakat kar\u015f\u0131 taraf\u0131n yap\u0131lan anla\u015fmay\u0131 bozdu\u011fu nesnel olarak fark edilince M\u00fcsl\u00fcmanlar\u0131n da gafil avlanmamalar\u0131 i\u00e7in anla\u015fmay\u0131 bozup tedbir almalar\u0131 gerekmektedir. Bu \u00e2yetler, Kur\u2019\u00e2n\u2019\u0131n uluslararas\u0131 ili\u015fkilerde temel belirleyici ilkelerindendir. \u0130n\u015fa edilen bar\u0131\u015f\u0131 ilk bozanlar m\u00fcsl\u00fcmanlar ol(a)mazlar. Fakat anla\u015fmay\u0131 bozanlara misliyle cevap verilir. Yani, Kur\u2019\u00e2n, ahdini korumak i\u00e7in sulh masas\u0131na oturur. Kar\u015f\u0131 taraf\u0131n ihanet edece\u011finden korkarsa, mevcut anla\u015fmay\u0131 bozdu\u011funu a\u00e7\u0131k\u00e7a ilan eder. Asla ihanet etmez, hile yapmaz, aldatma yolunu se\u00e7mez. Kar\u015f\u0131 tarafa, antla\u015fma \u015fartlar\u0131n\u0131 feshetti\u011fini a\u00e7\u0131k\u00e7a bildirir. Kur\u2019\u00e2n-\u0131 Ker\u00eem bu ilkesiyle, mevcut anla\u015fmaya g\u00fcvenerek emniyet i\u00e7inde ya\u015fayan toplumlara zalimce ve adi bask\u0131nlar d\u00fczenlemez.<\/p>\n

      \n
      1. Eman\/\u0130ltica M\u00fcessesesi:<\/strong> \u201cEmin olmak, g\u00fcvenmek\u201d anlam\u0131ndaki Arap\u00e7a emn k\u00f6k\u00fcnden t\u00fcremi\u015f bir isim olan em\u00e2n \u201cg\u00fcven, g\u00fcvence, g\u00fcvenlik\u201d manas\u0131na gelir. T\u00fcrk\u00e7e\u2019de \u201cs\u0131\u011f\u0131nmac\u0131 almak\/iltica\u201d olarak kullan\u0131lan bu kavram, Kur\u2019\u00e2n\u2019da ayn\u0131 anlama gelen \u201ccivar\u201d s\u00f6zc\u00fc\u011f\u00fc ile ifade edilmektedir. Bu kelime, tarihi bir terim olarak Cahiliye devrinde ve \u0130slam\u2019\u0131n ilk d\u00f6nemlerinde son derece yayg\u0131n olan eman ve himaye m\u00fcessesesini ifade etmektedir.<\/li>\n<\/ol>\n

         Eman uygulamas\u0131n\u0131n Arap toplumunda \u0130slam \u00f6ncesi d\u00f6neme uzanan k\u00f6kl\u00fc bir ge\u00e7mi\u015fi vard\u0131r. Kabile hekimiyet ve sorumlulu\u011funun \u00f6n planda oldu\u011fu devirlerde eman, hem kabileler aras\u0131 sava\u015flarda belli \u015fah\u0131s ve gruplara teslim olmalar\u0131 halinde mal ve canlar\u0131 i\u00e7in g\u00fcvence vererek gereksiz yere kan d\u00f6k\u00fclmesini \u00f6nleyici ve bar\u0131\u015f\u0131 kolayla\u015ft\u0131r\u0131c\u0131, hem de topluluklar aras\u0131 ticar\u00ee ve sosyal ili\u015fkilerin artmas\u0131 i\u00e7in kabile veya \u015fehir devletinin hakimiyet alan\u0131 dahilinde yabanc\u0131lar\u0131n g\u00fcven i\u00e7inde dola\u015fmas\u0131n\u0131 sa\u011flay\u0131c\u0131 bir fonksiyon \u00fcstlenmi\u015ftir.[52]\n

         Kur\u2019\u00e2n, cahiliyye d\u00f6neminin bu g\u00fczel uygulamas\u0131n\u0131 aynen benimsemi\u015f, M\u00fcsl\u00fcmanlar\u0131n da bu kurumu devam ettirmesini emretmi\u015ftir. \u015eu \u00e2yet, uluslararas\u0131 ili\u015fkilerde bu olgunun me\u015fruiyetinin a\u00e7\u0131k delillerindendir: \u201c(Ey Muhammed!) E\u011fer ortak ko\u015fanlardan biri sana s\u0131\u011f\u0131nmak isterse onu s\u0131\u011f\u0131nmana al ki, Allah\u2019\u0131n s\u00f6z\u00fcn\u00fc dinlesin. Sonra onu g\u00fcvende olaca\u011f\u0131 yere ula\u015ft\u0131r. \u00c7\u00fcnk\u00fc onlar bilmeyen bir topluluktur.\u201d[53]<\/strong> Bu ifade, bu durumda olan bir ki\u015finin Kur\u2019\u00e2n mesaj\u0131n\u0131 benimseyip benimsememekte h\u00fcr oldu\u011funa i\u015faret eder gibidir. Bu da \u201cDinde zorlama yoktur\u201d[54]<\/strong> ilkesini teyit etmektedir.<\/p>\n

         Bu \u00e2yetten anla\u015f\u0131ld\u0131\u011f\u0131na g\u00f6re, \u0130slam\u2019\u0131n ve M\u00fcsl\u00fcmanlar\u0131n lehine oldu\u011fu m\u00fcddet\u00e7e \u00e7e\u015fitli sebeplerle bir m\u00fc\u015frik bir m\u00fcsl\u00fcman\u0131n himayesine girebilece\u011fi gibi, bir m\u00fcsl\u00fcman da bir m\u00fc\u015frikin himayesine girebilir.<\/p>\n

         Hz. Peygamber\u2019in uygulamalar\u0131 da bu mahiyettedir. \u00d6rne\u011fin onun Taif d\u00f6n\u00fc\u015f\u00fc m\u00fc\u015friklerin ileri gelenlerinden ve akrabalar\u0131ndan olan Mut\u2019im b. Ad\u00ee\u2019nin himayesinde Mekke\u2019ye giri\u015fi, \u00e7evre kabilelere \u0130sl\u00e2m\u2019\u0131 tebli\u011f ederken onlar\u0131n himayesine s\u0131\u011f\u0131nma iste\u011fi, Bi\u2019rima\u00fbne facias\u0131ndan \u00f6nce \u00c2mir b. Sa\u2019saa kabilesi reisi Eb\u00fb Ber\u00e2\u2019n\u0131n kendi kabilesine kar\u015f\u0131 \u0130sl\u00e2m davet\u00e7ilerini koruyaca\u011f\u0131n\u0131 taahh\u00fct etmesi tamam\u0131yla \u0130sl\u00e2m tebli\u011fiyle ilgilidir.[55]\n

         \n
         1. K\u00fclt\u00fcrel \u0130li\u015fkiler<\/strong>: \u201cK\u00fclt\u00fcr\u201d kavram\u0131, sosyal bilimlerin en kaypak ve anla\u015f\u0131lmas\u0131 en zor kavramlar\u0131ndan biridir. Teknik anlamda k\u00fclt\u00fcr\u00fcn kapsam\u0131 olduk\u00e7a geni\u015ftir. K\u00fclt\u00fcr\u00fcn teknik anlam\u0131n\u0131 sosyal antropologlar XIX. y\u00fczy\u0131ldan beri geli\u015ftirmektedirler. Buradaki konu, insan topluluklar\u0131n\u0131n kimlik ve \u00f6zelliklerinin \u00f6n plana \u00e7\u0131kmas\u0131d\u0131r.[56]<\/li>\n<\/ol>\n

            Kur\u2019\u00e2n\u2019\u0131n, gayri m\u00fcslimlerle ili\u015fkilerde bar\u0131\u015f\u0131 esas ald\u0131\u011f\u0131na dair bir kan\u0131t da M\u00fcsl\u00fcmanlar\u0131n Ehl-i kitap olan kad\u0131nlarla evlenmesine m\u00fcsaade etmesidir. \u0130nanc\u0131n olu\u015fturdu\u011fu karde\u015flik ba\u011f\u0131 bir tarafa b\u0131rak\u0131l\u0131rsa, sosyal ili\u015fkiler ba\u011flam\u0131nda kar\u0131 koca aras\u0131ndaki sevgi ve yak\u0131nl\u0131ktan daha g\u00fc\u00e7l\u00fc bir ba\u011f d\u00fc\u015f\u00fcn\u00fclemez. Bu ili\u015fki yaln\u0131z bir fertle s\u0131n\u0131rl\u0131 kalmamakta, kad\u0131n\u0131n anne ve babas\u0131, karde\u015fleri ve di\u011fer akrabalar\u0131yla M\u00fcsl\u00fcman koca ve \u00e7ocuklar\u0131 aras\u0131nda da bir akrabal\u0131k ba\u011f\u0131 olu\u015fmaktad\u0131r. Bu da inan\u00e7 farkl\u0131l\u0131\u011f\u0131na ra\u011fmen \u0130slam\u2019\u0131n ayn\u0131 dinden olanlara tan\u0131d\u0131\u011f\u0131 ho\u015fg\u00f6r\u00fcn\u00fcn, kar\u015f\u0131l\u0131kl\u0131 iyi ili\u015fkiler kurulmas\u0131na olan arzusunun bir tezah\u00fcr\u00fc olarak g\u00f6r\u00fclmektedir.<\/p>\n

            Kur\u2019\u00e2n-\u0131 Kerim\u2019de M\u00fcsl\u00fcmanlar\u0131n, Ehl-i kitapla k\u00fclt\u00fcrel ili\u015fki i\u00e7inde olmalar\u0131n\u0131 adeta te\u015fvik eden en \u00e7arp\u0131c\u0131 \u00e2yetlerden biri \u015f\u00f6yledir: \u201cBug\u00fcn size, temiz olanlar helal k\u0131l\u0131nd\u0131. Kitap verilenlerin yeme\u011fi size helal, sizin yeme\u011finiz de onlara helaldir. \u0130nananlardan iffetli h\u00fcr kad\u0131nlar ve sizden \u00f6nce Kitap verilenlerden iffetli h\u00fcr kad\u0131nlar -zina etmeksizin ve gizli dost tutmaks\u0131z\u0131n- mehirlerini verdi\u011finiz takdirde size helaldir. Kim inanmay\u0131 reddederse, \u015f\u00fcphesiz i\u015fleri bo\u015fa gider. O, ahirette de kaybedenlerden biri olacakt\u0131r.\u201d[57] <\/strong><\/p>\n

            Bu \u00e2yette M\u00fcsl\u00fcmanlarla Ehl-i kitap aras\u0131nda iki k\u00fclt\u00fcrel ili\u015fkiye yer verilmektedir. Birincisi, Ehl-i kitab\u0131n yiyeceklerinin ve kestikleri hayvanlar\u0131n yenmesi; ikincisi ise gayri m\u00fcslim kad\u0131nlarla evlenmenin caiz olu\u015fudur. Asl\u0131nda \u00e2yette, bize g\u00f6re vurgulanan bir ba\u015fka husus da, Allah\u2019\u0131n M\u00fcsl\u00fcmanlarla Ehl-i kitab\u0131 kayna\u015ft\u0131rarak aralar\u0131nda sevgi ve yard\u0131mla\u015fma gibi uluslararas\u0131 ortakl\u0131k atmosferine girdirmesidir. Ehl-i kitab\u0131n yeme\u011fini M\u00fcsl\u00fcmanlara, M\u00fcsl\u00fcmanlar\u0131n yeme\u011fini de onlara helal k\u0131lmaktad\u0131r. Onlar\u0131n birbirlerini ziyaret etmelerine, beraber yiyip i\u00e7melerine izin vermektedir. Yine ayn\u0131 \u015fekilde, Ehl-i kitab\u0131n, h\u00fcr, namuslu ve temiz kad\u0131nlar\u0131n\u0131 da M\u00fcsl\u00fcmanlara temiz ve helal k\u0131lmaktad\u0131r. Hatta onlar\u0131 h\u00fcr ve iffetli M\u00fcsl\u00fcman kad\u0131nlarla beraber zikretmektedir.[58]\n

            K\u0131sacas\u0131, Y\u00fcce Allah bu \u00e2yette M\u00fcsl\u00fcmanlarla Ehl-i kitab\u0131 sevgi ve ho\u015fg\u00f6r\u00fc havas\u0131 ile yo\u011furmaktad\u0131r. M\u00fcsl\u00fcmanlarla, di\u011fer semav\u00ee dinlerin mensuplar\u0131 aras\u0131nda bir ayr\u0131l\u0131\u011f\u0131n olmad\u0131\u011f\u0131n\u0131n alt\u0131n\u0131 \u00e7izmektedir.<\/p>\n

            M\u00fcsl\u00fcmanlar\u0131n Ehl-i kitapla diyalog i\u00e7inde olmalar\u0131n\u0131 da bu k\u00fclt\u00fcrel ili\u015fki \u00e7er\u00e7evesinde de\u011ferlendirebiliriz: \u201cDe ki: \u2018Ey Kitap Ehli, bizimle aran\u0131zda ortak bir kelimeye gelin: Allah\u2019tan ba\u015fkas\u0131na kulluk etmeyelim, O\u2019na hi\u00e7bir \u015feyi ortak ko\u015fmayal\u0131m ve Allah\u2019\u0131 b\u0131rak\u0131p birbirimizi Rabler edinmeyelim…\u201d[59]<\/strong><\/p>\n

            \u015eu \u00e2yette de zulmeden Ehl-i kitap ile nas\u0131l ili\u015fki kurulaca\u011f\u0131 bildirilmektedir: \u201c\u0130\u00e7lerinde zulmetmekte olanlar\u0131 hari\u00e7 olmak \u00fczere Kitap Ehliyle en g\u00fczel olan bir tarz\u0131n d\u0131\u015f\u0131nda m\u00fccadele etmeyin. Ve deyin ki: \u2018Bize indirilene de size indirilene de iman ettik; bizim ilah\u0131m\u0131z da sizin ilah\u0131n\u0131z da birdir ve biz O\u2019na teslim olmu\u015f olanlar\u0131z.\u201d[60]<\/strong> Bu \u00e2yetten b\u00f6yle durumlarda b\u00fct\u00fcn pe\u015fin \u00e7at\u0131\u015fmalara meydan verilmemesi gerekti\u011fi sonucunu \u00e7\u0131karabiliriz.<\/p>\n

            \n
            1. Ekonomik \u0130li\u015fkiler:<\/strong> Ekonomik ili\u015fkiler, uluslararas\u0131 ili\u015fkilerin en b\u00fcy\u00fck k\u0131s\u0131mlar\u0131ndan birini olu\u015fturmaktad\u0131r. Bug\u00fcn ise bu daha da \u00f6nem kazanm\u0131\u015f durumdad\u0131r. Uluslararas\u0131 g\u00fcc\u00fcn kullan\u0131lmas\u0131nda ekonomik \u015fartlar bak\u0131m\u0131ndan da g\u00fc\u00e7l\u00fc olmak b\u00fcy\u00fck \u00f6nem arzetmektedir.<\/li>\n<\/ol>\n

               Sosyal bir ihtiya\u00e7 olan ekonominin gerek fertler aras\u0131 gerekse uluslararas\u0131 ili\u015fkilerde ne denli \u00f6nemli oldu\u011fu bilinen bir ger\u00e7ektir. Ekonomi, g\u00fcnl\u00fck ya\u015fam\u0131n en \u00f6nemli boyutudur. Tarihin ilk d\u00f6nemlerinden itibaren hem kabileler aras\u0131, hem de devletler aras\u0131nda ekonomik ili\u015fkiler g\u00fcndeme gelmi\u015f ve bu alanda antla\u015fmalar imzalanm\u0131\u015ft\u0131r. Buna g\u00f6re, ekonomik ili\u015fkilerin siyas\u00ee ili\u015fkilerden \u00f6nce geldi\u011fi s\u00f6ylenebilir. Bunun sebebi, Allah Te\u00e2l\u00e2\u2019n\u0131n insanlar\u0131n ihtiyac\u0131 olan maddeleri bir yerde de\u011fil de, yery\u00fcz\u00fcn\u00fcn \u00e7e\u015fitli co\u011frafyalar\u0131na yaym\u0131\u015f olmas\u0131d\u0131r. Dolay\u0131s\u0131yla al\u0131\u015f-veri\u015f, ithalat-ihracat gibi ekonomik etkinlikler ka\u00e7\u0131n\u0131lmaz olmaktad\u0131r. Bu da farkl\u0131 \u00fclkelerde bulunan maddelerden yararlan\u0131lmas\u0131n\u0131, yani ekonomik ili\u015fkileri zorunlu hale getirmektedir. B\u00f6ylece uluslar aras\u0131nda \u00fclfet ve \u00fcnsiyet meydana gelmektedir.[61]\n

               Kur\u2019\u00e2n, ahlaka konu olmas\u0131ndan dolay\u0131 ekonomik hayatla ilgili temel ilkeler belirlemi\u015ftir.[62] Ancak, Kur\u2019\u00e2n, insanl\u0131\u011fa evrensel bir iktisad\u00ee yap\u0131 \u00f6ng\u00f6rmez. Ayn\u0131 \u015fekilde, insanlar\u0131n ekonomik geli\u015fmelerini nas\u0131l sa\u011flayacaklar\u0131, \u00fcretim-t\u00fcketim, ithalat-ihracat, arz-talep ili\u015fkilerini nas\u0131l bi\u00e7imlendirecekleri gibi konular da Kur\u2019\u00e2n\u2019\u0131n ilgi alan\u0131 d\u0131\u015f\u0131nda kalmaktad\u0131r. Onun temel sorunu, b\u00fct\u00fcn toplumsal s\u00fcre\u00e7lerde oldu\u011fu gibi, iktisad\u00ee ya\u015famda da adaletin g\u00f6zetilmesi, s\u00f6m\u00fcr\u00fcn\u00fcn ortadan kald\u0131r\u0131lmas\u0131, mallar\u0131n haks\u0131zca yenilmemesidir. \u00d6rne\u011fin faizin yasaklanmas\u0131 ve zekat\u0131n emredilmesi, zul\u00fcm-adalet ili\u015fkisine ba\u011fl\u0131 olarak ortaya \u00e7\u0131kan geli\u015fmelerdir. Kur\u2019\u00e2n\u2019da iktisad\u00ee sorunlar\u0131n \u00e7\u00f6z\u00fclmesi, bir bilgi problemi olarak insana b\u0131rak\u0131lm\u0131\u015f, ancak bu sorunlar \u00e7\u00f6z\u00fcme kavu\u015fturulurken dikkat edilmesi gereken ahlak ilkeleri s\u00fcrekli olarak tekrar edilmi\u015ftir.<\/p>\n

               G\u00fcn\u00fcm\u00fcz d\u00fcnyas\u0131n\u0131n global hale gelmesi sebebiyle uluslararas\u0131 ili\u015fkiler arenas\u0131nda iktisad\u00ee ili\u015fkiler, daha s\u0131k\u0131 bir ba\u011f olu\u015fturmaktad\u0131r. \u00d6yle ki, bu ili\u015fkiler \u00fclkeleri birbirine ba\u011f\u0131ml\u0131 hale getirmektedir. Uluslar aras\u0131ndaki bu ba\u011f\u0131ml\u0131l\u0131k \u00f6nceleri \u00e7ok uluslu \u015firketler vas\u0131tas\u0131yla ba\u015flam\u0131\u015f, daha sonraki d\u00f6nemlerde de b\u00f6lgesel ekonomik i\u015fbirli\u011fi kurumlar\u0131 te\u015fekk\u00fcl ettirilmi\u015ftir. Bu konuda ilk akla gelenler \u015funlard\u0131r: Avrupa Toplulu\u011fu (AT),[63] Avrupa Serbest M\u00fcbadele B\u00f6lgesi (EFTA), Karadeniz\u2019e k\u0131y\u0131s\u0131 olan \u00fclkelerin ekonomik i\u015fbirli\u011fi b\u00f6lgesi kurma giri\u015fimi olan (KE\u0130B), ABD ile Kanada\u2019n\u0131n tesis etti\u011fi (NAFTA) vs.<\/p>\n

               Bug\u00fcnk\u00fc tabirle s\u00f6yleyecek olursak, \u00e7ok uluslu \u015firketle\u015fme ya da uluslararas\u0131 nitelikteki b\u00f6lgesel ekonomik te\u015fkilatlarda \u00f6rg\u00fctlenme, Kur\u2019\u00e2n \u00f6ncesi Araplarda da g\u00f6r\u00fclmektedir. Kurey\u015f Suresi\u2019nde Mekkelilere verilen nimet dolay\u0131s\u0131yla vurgulanan iki uluslararas\u0131 ekonomik seyahat neticesinde sa\u011flanan b\u00fcy\u00fck sermaye birikimi, b\u00f6yle bir neticeyi de beraberinde getirmi\u015ftir. Mekke toplumunun, Kur\u2019\u00e2n\u2019\u0131n ifadesiyle \u201cyaz ve k\u0131\u015f seyahatleri\u201d ile b\u00f6lgesel piyasadaki konumu o kadar g\u00fc\u00e7lenmi\u015fti ki, neticede sahip olduklar\u0131 sermaye kendi hudutlar\u0131n\u0131 a\u015fm\u0131\u015f, Taif, Hire ve Yemen\u2019den yabanc\u0131 sermayedarlarla ticar\u00ee ortakl\u0131klar kurmu\u015flard\u0131r. Bu durumun, bug\u00fcnk\u00fc kar\u015f\u0131l\u0131\u011f\u0131 olarak, b\u00fcy\u00fck sermayeli \u00e7ok uluslu \u015firketlere tekab\u00fcl etti\u011fi s\u00f6ylenebilir.[64]\n

               Kurey\u015f s\u00fbresi Mekkelilerin yaz ve k\u0131\u015f ticaret kervanlar\u0131yla d\u0131\u015fa a\u00e7\u0131ld\u0131klar\u0131na ve \u201c\u00dcmm\u00fc\u2019l-Kur\u00e2=Metropol\u201d<\/strong> olan Mekke\u2019nin s\u00fcrekli olarak ekonomi i\u015fine haz\u0131r oldu\u011funa i\u015faret etmektedir: \u201cKurey\u015f\u2019i yaz ve k\u0131\u015f yolculuklar\u0131nda esenli\u011fe kavu\u015fturdu\u011fu i\u00e7in kendilerini a\u00e7ken doyuran ve korku i\u00e7indeyken g\u00fcven veren bu Ka\u2019be\u2019nin Rabb\u2019ine kulluk etsinler.\u201d[65]<\/strong><\/p>\n

               Bu s\u00fbrede ge\u00e7en anahtar kavram \u201cilaf\u201d s\u00f6zc\u00fc\u011f\u00fcd\u00fcr. Bu kelime, kar\u015f\u0131l\u0131kl\u0131 iyi ili\u015fkiler anlam\u0131ndaki \u201c\u00fclfet\u201d k\u00f6k\u00fcnden gelmekte olup, \u00fcnsiyet, dostluk, iyi ge\u00e7im, anla\u015f\u0131p uzla\u015fma, kayna\u015fma, dayan\u0131\u015fma, yard\u0131mla\u015fma, akit ve m\u00fcsalaha anlamlar\u0131na gelmektedir.[66] K\u0131saca bu s\u00fbre bizlere \u015fu mesaj\u0131 vermektedir: \u201cBir \u00fclkenin refah ve kalk\u0131nmas\u0131, \u00f6ncelikle kendi i\u00e7indeki bar\u0131\u015f ve huzura, sonra da kom\u015fu \u00fclkelerle olan iyi ili\u015fkilerine ba\u011fl\u0131d\u0131r. \u0130\u00e7eride bar\u0131\u015f\u0131 ger\u00e7ekle\u015ftirememi\u015f, can ve mal g\u00fcvenli\u011fini sa\u011flayamam\u0131\u015f olan bir \u00fclkenin ekonomisi geli\u015fme g\u00f6stermez, aksine k\u0131sa zamanda \u00e7\u00f6kmeye mahkum olur. Bunun gibi gerek siyas\u00ee gerek ekonomik alanlarda kom\u015fular\u0131yla iyi ili\u015fkiler kuramam\u0131\u015f bir \u00fclkenin ekonomisi de s\u00fcrekli tehdit ve tehlike alt\u0131nda demektir. B\u00f6yle bir ekonominin kendinden beklenen geli\u015fmeyi g\u00f6stermesi m\u00fcmk\u00fcn olmaz. Sa\u011flam bir ekonomi, i\u00e7erde bar\u0131\u015f ve huzura, d\u0131\u015far\u0131da d\u00fczenli ve istikrarl\u0131 ili\u015fkilere muhta\u00e7t\u0131r\u201d.[67]\n

               Bu seferleri sayesinde Kurey\u015fliler, ekonomik bak\u0131mdan kalk\u0131nd\u0131klar\u0131, maharetli t\u00fcccar olduklar\u0131 gibi \u00e7e\u015fitli k\u00fclt\u00fcr ve medeniyetlerle de kar\u015f\u0131la\u015f\u0131yor, onlardan etkileniyordu. Hac mevsiminde kurulan panay\u0131rlar\/fuarlar, ticaretlerinin canlanmas\u0131na vesile oldu\u011fu gibi bu mevsimlerde kurulan mahkemeleri, \u015fiir ve konu\u015fma yar\u0131\u015fmalar\u0131n\u0131, Suriye ve Irak gibi \u00e7e\u015fitli \u00fclkelerden gelen insanlar bunlar\u0131 izlerdi. B\u00fct\u00fcn bunlar da Kurey\u015f\u2019in sosyal, ekonomik ve k\u00fclt\u00fcrel ili\u015fki i\u00e7inde olmalar\u0131na katk\u0131da bulunurlard\u0131.[68]\n

               \n
               1. \u0130nanmayanlarla Dostluk<\/strong>: Kur\u2019\u00e2n uluslararas\u0131 ili\u015fkiler baz\u0131nda kar\u015f\u0131l\u0131kl\u0131 iyi ili\u015fkileri esas almaktad\u0131r. Din\u00ee, etnik, ve k\u00fclt\u00fcrel farkl\u0131l\u0131klara a\u00e7\u0131k bir toplum yap\u0131s\u0131 \u00f6ng\u00f6rmektedir. M\u00fcsl\u00fcmanlara kar\u015f\u0131 d\u00fc\u015fmanca davran\u0131\u015flar i\u00e7inde bulunmad\u0131k\u00e7a di\u011fer topluluklarla ili\u015fkilerde bar\u0131\u015f\u0131n, dostlu\u011fun esas oldu\u011funa i\u015faret edilmi\u015ftir.<\/li>\n<\/ol>\n

                  \u0130nsanlarla dostluk kurma Kur\u2019an\u2019da \u201cveli\u201d <\/strong>s\u00f6zc\u00fc\u011f\u00fc ve t\u00fcrevleriyle ifade edilmektedir. Genel olarak, Kur\u2019\u00e2n, M\u00fcsl\u00fcmanlardan, M\u00fcsl\u00fcmanlar\u0131 b\u0131rak\u0131p da, Allah d\u00fc\u015fmanlar\u0131n\u0131, inanmayanlar\u0131, m\u00fcnaf\u0131klar\u0131, M\u00fcsl\u00fcmanlarla dinleri u\u011frunda sava\u015fanlar\u0131 ve onlar\u0131 yurtlar\u0131ndan \u00e7\u0131karanlar\u0131, zalimleri, hicret etmeyen M\u00fcsl\u00fcmanlar\u0131, Allah\u2019\u0131n gazab\u0131n\u0131 hak edenleri ve genel olarak Ehl-i kitab\u0131 dost edinmemelerini istemektedir.[69] Bu t\u00fcr \u00e2yetlerden biri \u015f\u00f6yledir: \u201c\u0130nananlar, inananlar\u0131 b\u0131rak\u0131p inkarc\u0131lar\u0131 dost edinmesinler! B\u00f6yle yapan\u0131n Allah kat\u0131nda bir de\u011feri yoktur. Ancak inkarc\u0131lardan korunmak i\u00e7in tedbir alman\u0131z bunun d\u0131\u015f\u0131ndad\u0131r. Allah, sizi kendisiyle uyar\u0131r; d\u00f6n\u00fc\u015f Allah\u2019ad\u0131r.\u201d[70]<\/strong> Ayette yasaklanan dostluk, inkarc\u0131lara kar\u015f\u0131 g\u00f6n\u00fclden ba\u011flanma ve inananlar\u0131 b\u0131rak\u0131p onlara ilgi ve sevgi g\u00f6sterme manas\u0131ndaki dostluktur. Buna kar\u015f\u0131l\u0131k M\u00fcsl\u00fcman bir toplulu\u011fun, inkarc\u0131 toplumla bar\u0131\u015f imzalamas\u0131 ve M\u00fcsl\u00fcmanlarla sava\u015fmayan inkarc\u0131larla ittifak olu\u015fturmalar\u0131 ola\u011fan bir durumdur. Nitekim Allah, inananlar\u0131, kendileriyle din u\u011frunda sava\u015fmayan ve kendilerini yurtlar\u0131ndan \u00e7\u0131karmayan kimselere kar\u015f\u0131 iyilik etmekten ve onlara kar\u015f\u0131 adil davranmaktan al\u0131koymaz.[71]\n

                  \u0130nsanlar aras\u0131nda herhangi bir ay\u0131r\u0131m yapmadan akrabal\u0131k ili\u015fkilerini kesmeyi yasaklayan Kur\u2019\u00e2n,[72] Allah\u2019a ortak ko\u015fmaya zorlamalar\u0131 halinde gayri m\u00fcslim anne ve babaya itaat etmemeyi isterken yine de onlarla iyi ge\u00e7inmeyi emretmektedir.[73] Hz. Eb\u00fb Bekir\u2019in k\u0131z\u0131 Esm\u00e2, m\u00fc\u015frik olan annesi yan\u0131na geldi\u011finde onunla g\u00f6r\u00fc\u015f\u00fcp g\u00f6r\u00fc\u015femeyece\u011fini sordu\u011funda Hz. Peygamber annesiyle g\u00f6r\u00fc\u015febilece\u011fini s\u00f6ylemi\u015ftir.[74]\u00a0 <\/strong><\/p>\n

                  M\u00fcmtehine s\u00fbresinin ilk \u00e2yetlerinde M\u00fcsl\u00fcmanlara gayri m\u00fcslim akrabalar\u0131yla ili\u015fkilerini kesmeleri i\u00e7in telkinde bulunmu\u015ftur. Ancak Allah Te\u00e2l\u00e2 ayn\u0131 s\u00fbrenin 7. \u00e2yetinde ise M\u00fcsl\u00fcmanlarla gayri m\u00fcslim akrabalar\u0131 aras\u0131ndaki d\u00fc\u015fmanl\u0131\u011f\u0131n sevgiye d\u00f6n\u00fc\u015fece\u011fini m\u00fcjdelemektedir. Bu m\u00fcjde Mekke\u2019nin fethiyle ger\u00e7ekle\u015fmi\u015ftir: \u201cBelki Allah, sizlerle onlardan kendilerine kar\u015f\u0131 d\u00fc\u015fmanl\u0131k beslemekte olduklar\u0131n\u0131z aras\u0131nda bir sevgi ba\u011f\u0131 k\u0131lar. Allah g\u00fc\u00e7 yetirendir. Allah ba\u011f\u0131\u015flayand\u0131r, esirgeyendir.\u201d<\/strong><\/p>\n

                  Bu \u00e2yette M\u00fcsl\u00fcmanlarla di\u011fer insanlar aras\u0131ndaki m\u00fcnasebetlerde ve uluslararas\u0131 ili\u015fkilerdeki \u015fu temel ilke yerle\u015ftirilmektedir: \u0130nsanlarla ili\u015fkiyi kesmenin ve husumetin, d\u00fc\u015fmanl\u0131\u011fa ba\u011fl\u0131 bulundu\u011fudur. Ama bu durum ortadan kalkacak olursa iyili\u011fe lay\u0131k olana iyilik yap\u0131laca\u011f\u0131 her t\u00fcrl\u00fc ili\u015fkide adaletli davran\u0131laca\u011f\u0131 ifade edilmektedir.\u00a0<\/strong><\/p>\n

                  Z\u00fclfikar Durmu\u015f,\u00a0Yrd. Do\u00e7. Dr., \u0130n\u00f6n\u00fc \u00dcniversitesi \u0130lahiyat Fak\u00fcltesi \u00d6\u011fretim \u00dcyesi.<\/p>\n

                   <\/p>\n[16] Bkz: Do\u011fan, Mehmet, \u201cBar\u0131\u015f D\u00fc\u015f\u00fcncesi\u201d, Sosyal Bilimler Ansiklopedisi, \u0130stanbul 1990, I, 154.<\/p>\n[17] 2. Bakara 208. Ayr\u0131ca bkz: 4. Nis\u00e2 94; 8. Enfal 61; 49. Hucur\u00e2t 9-10 vb.<\/p>\n[18] 5. M\u00e2ide 32. Ayr\u0131ca bkz: 6. En\u2019\u00e2m 151.<\/p>\n[19] 2. Bakara 208; 8. Enf\u00e2l 1;\u00a0 49. Hucur\u00e2t 9-10 vb.<\/p>\n[20] 8. Enf\u00e2l 61-62.<\/p>\n[21] Bkz: Taber\u00ee, age., VI, 278-279; Zemah\u015fer\u00ee, Muhammed b. \u00d6mer, el-Ke\u015f\u015f\u00e2f an Hak\u00e2\u0131k \u011eav\u00e2mizi\u2019t-Tenz\u00eel ve Uy\u00fbni\u2019l-Ek\u00e2v\u00eel f\u00ee V\u00fcc\u00fbhi\u2019t-Te\u2019v\u00eel, bask\u0131 yeri ve tarihi yok, II, 233; \u0130bn Kesir, \u0130sm\u00e2il b. \u00d6mer, Tefs\u00eeru\u2019l-Kur\u2019\u00e2ni\u2019l-Az\u00eem, \u0130stanbul 1984-85, IV, 27.<\/p>\n[22] Taber\u00ee, age., VI, 278.<\/p>\n[23] \u0130bn Kesir, age., IV, 27-28.<\/p>\n[24] 47. Muhammed 35.<\/p>\n[25] Bkz: 4. Nis\u00e2 71; 8. Enf\u00e2l 60.<\/p>\n[26] 2. Bakara 208; 4. Nis\u00e2 77, 94; 8. Enf\u00e2l 61-62; 45. C\u00e2siye, 14; 49. Hucur\u00e2t 9-10; 60. M\u00fcmtehine 7-8;<\/p>\n[27] 8. Enf\u00e2l 58.<\/p>\n[28] 5. M\u00e2ide 1.<\/p>\n[29] \u0130bn Kes\u00eer, age., III, 5-6; Elmal\u0131l\u0131, M. Hamdi Yaz\u0131r, Hak Dini Kur\u2019\u00e2n Dili, \u0130stanbul 1982, III, 1547-48; Ate\u015f, S\u00fcleyman, Y\u00fcce Kur\u2019\u00e2n\u2019\u0131n \u00c7a\u011fda\u015f Tefsiri, \u0130stanbul 1988, II, 451.<\/p>\n[30] Kutub, Seyyid, F\u00ee Z\u0131l\u00e2li\u2019l-Kur\u2019\u00e2n, (\u00e7ev: E. Emin Sara\u00e7 ve di\u011ferleri), Bask\u0131 yeri ve tarihi yok, IV, 121.<\/p>\n[31] 17. \u0130sr\u00e2, 34.<\/p>\n[32] 16. Nahl 91.<\/p>\n[33] 16. Nahl 92.<\/p>\n[34] 8. Enf\u00e2l 56-57.<\/p>\n[35] 8. Enf\u00e2l 58.<\/p>\n[36] Bkz. Taber\u00ee, age., VI, 272; R\u00e2z\u00ee, Fahruddin, Mef\u00e2t\u00eehu\u2019l-\u011eayb (et-Tefs\u00eeru\u2019l-Keb\u00eer), Bask\u0131 yeri ve tarihi yok, XV, 189-190; Beyz\u00e2v\u00ee, K\u00e2d\u00ee N\u00e2s\u0131rudd\u00een Eb\u00ee Sa\u00eed, Env\u00e2ru\u2019t-Tenz\u00eel ve Esr\u00e2ru\u2019t-Te\u2019v\u00eel, Beyrut 1988, I, 388; Kurtub\u00ee, Eb\u00fb Abdillah Muhammed b. Ahmed, el-C\u00e2miu li Ahk\u00e2mi\u2019l-Kur\u2019\u00e2n, Beyrut 1996, VIII, 22; Al\u00fbs\u00ee, Ebu\u2019l-Fadl \u015eihab\u00fcddin Mahmud, R\u00fbhu\u2019l-Me\u00e2n\u00ee, Beyrut, 1994, V, 219; R\u0131za, Muhammed Re\u015fid, Tefs\u00eeru\u2019l-Kur\u2019\u00e2ni\u2019l-Hak\u00eem, M\u0131s\u0131r 1373, X, 58.<\/p>\n[37] Taber\u00ee, age., VI, 271-272. Benzer bir yorum i\u00e7in bkz: Beyz\u00e2v\u00ee, age., I, 388.<\/p>\n[38] Bkz: R. R\u0131za, age., X, 58.<\/p>\n[39] Turnagil, age., s. 107.<\/p>\n[40] Turnagil, age., s. 112.<\/p>\n[41] Bkz. Crozat, Charles, Devletler Umumi Hukuku I, (\u00e7ev: Edip F. \u00c7elik), \u0130stanbul 1950, s. 100 vd.; Turnagil, age., s. 18; Pazarc\u0131, age., I, 154.<\/p>\n[42] Ebu S\u00fcleyman, Ahmed, \u0130sl\u00e2m\u2019\u0131n Uluslararas\u0131 \u0130li\u015fkiler Kuram\u0131, (\u00e7ev. Fehmi Koru), \u0130stanbul, 1985, s. 133-135.<\/p>\n[43] Bkz. 13. Ra\u2019d 20; 23. M\u00fc\u2019min\u00fbn 8.<\/p>\n[44] 61. Saf 2.<\/p>\n[45] 2. Bakara 27,100, 124, 177; 3. \u00c2l-i \u0130mr\u00e2n 76; 8. Enf\u00e2l 56; 9. Tevbe 1, 4, 7, 111; 13. Ra\u2019d 20; 16. Nahl 91-92,\u00a0\u00a0 94-95; 17. \u0130sr\u00e2 34; 23. M\u00fc\u2019min\u00fbn 8; 48. Fetih 10; 70. Me\u2019\u00e2ric 32.<\/p>\n[46] 9. Tevbe 1, 4, 7.<\/p>\n[47] 16. Nahl 92.<\/p>\n[48] 9. Tevbe 10.<\/p>\n[49] 9. Tevbe 7.<\/p>\n[50] 8. Enf\u00e2l 55-57.<\/p>\n[51] 8. Enf\u00e2l 72.<\/p>\n[52] Bozkurt, Nebi, \u201cEman\u201d, D\u0130A, \u0130stanbul 1995, XI, 75.<\/p>\n[53] 9. Tevbe 6.<\/p>\n[54] 2. Bakara 256. Ayr\u0131ca bkz: 10. Yunus 99; 18. Kehf 29.<\/p>\n[55] \u00d6nkal, Ahmet, \u201cCivar\u201d, D\u0130A, \u0130stanbul 1993, VIII, 34-35.<\/p>\n[56] Mardin, \u015eerif, Din ve \u0130deoloji, \u0130stanbul, 1983, s. 40-41.<\/p>\n[57] 5. M\u00e2ide 5.<\/p>\n[58] Kutub, age., IV, 147-148.<\/p>\n[59] 3. Al-i \u0130mr\u00e2n 64.<\/p>\n[60] 29. Ankebut 46.<\/p>\n[61] Turnagil, age., s. 103.<\/p>\n[62] Bkz: 2. Bakara 75, 198, 282; 4. Nis\u00e2 29; 6. En\u2019am 152; 9. T\u00f6vbe 24; 17. \u0130sr\u00e2 35; 55. Rahm\u00e2n 9 vb.<\/p>\n[63] Bu toplulu\u011fun ilk ismi, \u201cAvrupa Ekonomik Toplulu\u011fu\u201d idi.<\/p>\n[64] Ali, Cevad, el-Muhassal fi Tarihi\u2019l-Arab Kable\u2019l-\u0130sl\u00e2m, Ba\u011fdat 1980, VII, 421.<\/p>\n[65] 106. Kurey\u015f 1-4.<\/p>\n[66] \u0130bn Manz\u00fbr, Ebu\u2019l-Fadl Cemaleddin Muhammed, Lis\u00e2nu\u2019l-Arab, Beyrut, tsz., IX, 9-12; Cevher\u00ee, \u0130smail b. Hammad, es-S\u0131h\u00e2h, M\u0131s\u0131r 1956, IV, 1332; Elmal\u0131l\u0131, age.,\u00a0 IX, 6150.<\/p>\n[67] I\u015f\u0131k, Emin, \u201cKurey\u015f Suresi \u00dczerine Bir Tefsir Denemesi\u201d, M\u00dc\u0130FD, \u0130stanbul 1985, say\u0131: 3, s. 12.<\/p>\n[68] Ate\u015f, age., XI, 109.<\/p>\n[69] Bkz. 3. Al-i \u0130mr\u00e2n 118; 4. Nis\u00e2 89, 139, 144; 5. M\u00e2ide 51-57; 6. En\u2019\u00e2m 70; 60 M\u00fcmtehine 1.<\/p>\n[70] 3. Al-i \u0130mr\u00e2n 28.<\/p>\n[71] 60. M\u00fcmtehine 8.<\/p>\n[72] 4. Nis\u00e2 1; 47. Muhammed 22.<\/p>\n[73] 31. Lokm\u00e2n 15.<\/p>\n[74] Bkz: Buh\u00e2r\u00ee, Muhammed b. \u0130sm\u00e2il, Sahihu\u2019l-Buhar\u00ee, \u0130stanbul, tsz.,\u00a0 \u201cEdeb\u201d, 7-8.<\/p>\n","protected":false},"excerpt":{"rendered":"

                  En geni\u015f anlam\u0131yla ba\u011f\u0131ms\u0131z birimler olan milletlerin aras\u0131ndaki ili\u015fkileri ifade eden uluslararas\u0131 ili\u015fkilerin, Kur\u2019\u00e2n-\u0131 Kerim\u2019de zeminine rastlamaktay\u0131z. Kur\u2019\u00e2n\u2019dan edindi\u011fimiz verilere g\u00f6re, M\u00fcsl\u00fcmanlar di\u011fer topluluklarla \u00e7e\u015fitli \u015fekil ve ortamlarda ili\u015fki i\u00e7inde olmu\u015flard\u0131r. Bu ili\u015fki \u00e7e\u015fitleri, dostane, hasm\u00e2ne ve tarafs\u0131zl\u0131k olmak \u00fczere \u00fc\u00e7 \u00e7e\u015fittir. Milletlerle dostane ili\u015fkiler ba\u015fl\u0131\u011f\u0131 alt\u0131nda, uluslararas\u0131 ili\u015fki \u00e7e\u015fitlerinin en \u00f6nemlisi olan bar\u0131\u015fa dayal\u0131 …<\/p>\n","protected":false},"author":1,"featured_media":3064,"comment_status":"open","ping_status":"open","sticky":false,"template":"","format":"standard","meta":{"footnotes":""},"categories":[1,6],"tags":[1140,1138,1139,387,1134,1141,1135,698,914,132,1137,440,1136],"_links":{"self":[{"href":"http:\/\/www.kocar.org\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/3063"}],"collection":[{"href":"http:\/\/www.kocar.org\/wp-json\/wp\/v2\/posts"}],"about":[{"href":"http:\/\/www.kocar.org\/wp-json\/wp\/v2\/types\/post"}],"author":[{"embeddable":true,"href":"http:\/\/www.kocar.org\/wp-json\/wp\/v2\/users\/1"}],"replies":[{"embeddable":true,"href":"http:\/\/www.kocar.org\/wp-json\/wp\/v2\/comments?post=3063"}],"version-history":[{"count":1,"href":"http:\/\/www.kocar.org\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/3063\/revisions"}],"predecessor-version":[{"id":3065,"href":"http:\/\/www.kocar.org\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/3063\/revisions\/3065"}],"wp:featuredmedia":[{"embeddable":true,"href":"http:\/\/www.kocar.org\/wp-json\/wp\/v2\/media\/3064"}],"wp:attachment":[{"href":"http:\/\/www.kocar.org\/wp-json\/wp\/v2\/media?parent=3063"}],"wp:term":[{"taxonomy":"category","embeddable":true,"href":"http:\/\/www.kocar.org\/wp-json\/wp\/v2\/categories?post=3063"},{"taxonomy":"post_tag","embeddable":true,"href":"http:\/\/www.kocar.org\/wp-json\/wp\/v2\/tags?post=3063"}],"curies":[{"name":"wp","href":"https:\/\/api.w.org\/{rel}","templated":true}]}}