2. BÖLÜM. AHMET KURUCAN: Hizmet’in yeniden tanımı ve bu tanıma göre yenilenmiş idari kadrosu ile yeniden organizasyonu.

Çok zor bir soru. Bana şu ana kadar yüzlerce defa sorulmuştur bu soru benzer ifadelerle. Hepsinde de zorlandığımı söyleyebilirim. Neden? Çünkü çok boyutlu, farklı özelliklere sahip ve hayatta olan bir insandan söz ediyoruz. Ama deneyeyim:

Bir; Hocaefendi, bir insandır. Adı da Fethullah Gülen’dir. Hocaefendi saygı ifade eden bir beyan olmanın ötesinde bir vasıftır onun için. Gerçi bu vasıf Türk-İslam kültüründe başka hocalarımız için de kullanılır, fakat bu vasfın içini dolduran doyurucu özelliklere sahip olmasından ve fikri öncülüğü, rehberliğini ve önderliğini yaptığı cemaatin çok geniş bir kapsama alanına sahip olmasından dolayı olsa gerek, Hocaefendi dendiği an Fethullah Gülen akla gelir olmaya başlamıştır. Dünün Türkiye’sinde böyleydi. Kitle iletişim araçlarının rolünü de burada unutmamak lazım. Buna sıfatın ismin önüne geçmesi, ya da sıfatın isimle özdeşlemesi gözüyle de bakabiliriz. Fakat bu durum Hocaefendi’nin insan olma özelliğini ortadan kaldırmaz. Bazılarının “şeyh uçmaz müridi uçurur” fehvasıyla çok farklı şekillerle Hocaefendi’yi tarif ve tavsif etmesinden hareketle bunu vurgulama ihtiyacı hissediyor ve sözü onun için uzatıyorum.

Son tahlilde Hocaefendi, annesi babası olan, tıpkı benim gibi, sizin gibi insanî özelliklere sahip yiyen-içen, gülen-ağlayan, üzülen-sevinen, kızan-neşelenen, hataları-savapları ile bir insandır. Unutmamalı, insana insanüstü değer verme, hataların hem başlangıç hem de odak noktasıdır.

İki; Hocaefendi Ali Bulaç ve ondan önce de Enes Ergene’nin tespit ettiği gibi Osmanlı’daki ulema geleneğinin belki de son temsilcilerinden biridir. Tefsir, fıkıh, hadis, kelam vb. İslami ilimlerin hemen hepsinde günümüzün uzmanlık kabulündeki kriterlerin üstünde, bazıları itibariyle de daha derinlikli bilgileri olan bir âlimdir. Yazılı ve sözlü eserlerine baktığınızda bunu çok rahatlıkla görebilirsiniz. Disiplinler arası seri intikaller yapabilmesi bunun göstergesidir. Bunu da ehil olan insanlar anlar.Nitekim bu bağlamda çeşitli ilmi disiplinlerdeki yeri, eldeki somut verilerden hareketle tespit edilmeye çalışılmış, ürettiği düşünceler, yapmış olduğu yorumlar ve yaşamış olduğu hayatla birlikte çeşitli ilmi çalışmalara konu olmuştur. Söz konusu çalışmalar ne kadar objektiftir, ne kadar gerçeği ve doğruyu yansıtmaktadır; bu çalışmaların yayınlandığı ilk günden beri ayrı bir tartışmanın konusunu oluşturmuştur. Bu da ilmi gelenek içinde tabii karşılanması gereken bir olgudur. Eğer ortaya konan o değerlendirmeler birileri tarafından propogandist bir söylem olarak kabul ediliyorsa, somut veri tabanına dayalı yorumlar olduğu için onlar da aksini aynı veri tabanından hareket ederek ortaya koyabilirler.

Ben şahsen yanında yaklaşık 3 yıl fıkıh, kelam, hadis, tefsir, tasavvuf dersleri almış bir insan olarak Hocaefendi’nin söz konusu ilimlerde yukarıda ifade ettiğim gibi uzmanlığın ötesine taşan bilgilere sahip, usulü’d-din’e vakıf bir âlim olduğu kabul edenlerdenim. Fakat bu demek değildir ki onun her görüşü, her yorumu, her hükmü mutlak doğrudur, üstüne söz söylenemez, herkes onu kabullenmek ve uygulamak zorundadır. Hayır bunu  demiyorum, hiç kimse de diyemez. Hakikat tekelciliğinin ta kendisidir bu. Ancak o zihniyete sahip bir insan söyleyebilir bunu.

Nitekim, ehl-i sünnetin tevhid, nübüvvet, haşir diye kategorize ettiği dinin inanç alanında, kalbin eylemi olan iman noktalarında zaten problem yok. Ama yaptığım okumalara bağlı olarak özellikle kendi ilgi alanım olan İslam hukuku kapsamında katılmadığım görüşleri de vardır Hocaefendi’nin ki bu da gayet tabiidir. İ. Azam’ın halkasında ders okumuş talebelerinin, mesela İ. Muhammed’İn, Ebu Yusuf’un, İ. Züfer’in hem de hocalarının metodolojisi ile yaptığı içtihadlarda farklı sonuçlara ulaşmaları, farklı kanaatlara varmaları nasıl tabii ise, bu da tabiidir ve sağlıklı bir ilişkinin göstergesidir.

Hocaefendi ile hoca-talebe ilişkimiz ders halkasına oturup talebelik yaptığımız yıllarda ideal seviyede olmasa bile böyleydi. İçtihada, yoruma açık bazı konularda karşılıklı müzakerelerimiz oldu zaman zaman. Zenginlik kabul ederdi Hocaefendi bu yaklaşımları. Kendi düşüncesinden vaz geçip haklısınız dediği mevzular bile vardır ki bu bizim cesaretimizin yanında onun büyüklüğünü ve tevazusunu gösterir. Geleneğimiz içinde yerini alan âlimler de zaten hep böyledir, böyle olmalıdır.

Üç; Hocaefendi vaizdir. Hocaefendi yıllarca cami kürsülerinde, konferans salonlarında, kahve köşelerinde, ev sohbetlerinde ve video kameraları önünde vaaz eden bir vaizdir.

Hayatının merkezinde “söz” vardır Hocaefendinin. Bana göre Fethullah Gülen, “Hocaefendi” kimliğini ve kişiliğini, bunun yanısıra fikri ve fiili rehberliğini yaptığını cemaatini “söz” ile inşa etmiştir. Bu bağlamda en ilginç olan şey, 67’li yıllardan beri ağzından çıkan sözlerinin kamuoyuna açık olanları da, üç-beş kişi ile çok dar dairedeki birlikteliklerinde sarf ettiği sözlerinin de hepsinin kayda alınmış olmasıdır. Şöyle diyebilirim; sanki gizli bir kamera sürekli onu kaydetmekte ve daha sonra kamuoyuna yayınlamaktadır. 1985’den beri yakın dairede tanıdığım Hocaefendinin kayda alınmamış, kamuoyu ile paylaşılmamış sözleri, paylaşılanlara nispetle devede kulaktır.

Hocaefendi bir vaiz olarak emsalleri ile mukayese edildiğinde, herkesin kabul edeceği gibi farklı özelliklere sahiptir. Âteşîn üslubu vardır. İçkin ve aşkın hislerle coşkun bir anlatım diline sahiptir. Ama bu üslup ve dilde, akıl-mantık-his dengesi ve bütünlüğü vardır. 70-80 ve 90’li yılların sonuna kadar genç kitleyi camiye ve sohbet ortamlarına çekmeyi başarmasında ben bu özelliklerin etkin bir rol oynadığını düşünüyorum ve bunu bir başarı hikayesi olarak yorumluyorum.

Mesela bizim evde çocukluğumda Merhum Tahir Büyükkörükçü Hoca’nın vaazları dinlenirdi, hem de o eski tekerlekli şeritli kasetleri olan teyplerden. Timurtaş Hoca’yı, Ahmet Vanlı Hocaefendileri dinlediğimizi de hatırlıyorum. Ama bunlar arasında beni kendine en çok cezb ve celbeden Hocaefendi oldu. Sebebi, yukarıda söylediğim âteşîn üslup, akıl-mantık-his dengesinin gözetildiği dil ve tabii ki bir genç olarak bana da hitap eden değerlendirmeleriydi.

Bu denge her zaman korunmuş mudur?

O ayrı bir tartışma mevzuu. “Herhalde burada senin kızdığın zamanki sözlerini de yazıyorum” diyen sahabiye parmağıyla dilini gösterip “Yaz, Allah’a kasem olsun ki bu ağızdan haktan başka bir şey çıkmaz” diyen Hz. Peygamber’i misal göstererek “evet, korunmuştur” diyemem. Hiç kimse de diyemez. Hatta Hocaefendinin kendisi de demez ve diyemez.

Bu anlatım dili -isterseniz hitabette belagat diyelim- bazen aşırı mübalağalara kaçmış ve objektiflikten uzaklaşmış olabilir. Çevresindeki insanlar o sözleri bilimsel veri gibi algılamış olabilir. Dediğim gibi, bunlar ayrıca somut veriler üzerinden hareketle yapılacak müzakere konusu. Şu bir gerçek, vaazlarındaki ifadelerle, bizatihi kendi kaleminden çıkan Kalbin Zümrüt Tepeleri’ndeki yazılı ifadeleri de birbirinden farklıdır.  Vaazlarında “metafizik gerilim”, kitleleri harekete geçirme amacı daha baskın iken, Kalbin Zümrüt Tepeleri’nde ilmi tespitlerde bulunma amacı daha baskındır

Benim idrak aynama yansıyan Gülen portresinde dördüncü ve sonuncu özellik ise, Hocaefendi ilk günden itibaren değişik yönleri ile bu cemaate önderlik yapmıştır. Başlangıç itibariyle dini bir cemaat olarak ortaya çıkmış, daha sonra kaderin önüne serpmiş olduğu sular sayesinde, ortaya konan hizmet idealine gönül veren insanların samimi, candan, içten gayretleri ile dünyanın değişik ülkelerine dağılan inanç merkezli bir sivil toplum hareketinin önderidir. Ama bu önderlik, rehberlik, yol göstericilik, ortaya koyduğu “meta idea” denen ana fikirlerle yaptığı liderlik, devlet veya özel şirketlerde olduğu gibi amir-memur ilişkisinin hâkim olduğu manada bir liderlik değildir. Zaten ona literatürde yöneticilik denir. Burada şunun altını ısrarla çizeyim; liderlik ile yöneticiliğin kendisinde kesiştiği zamanlar yoktur demiyorum. Aksine vardır. Dün de vardı, bugün de vardır ve benim kanaatim Allah uzun ömür versin, kendisi istemese de ömrü olduğu müddetçe olacaktır diye düşünüyorum.

Hocaefendinin liderliği Hizmet hareketinin fikri temelleri, bir başka ifadesiyle misyonu, vizyonu ve değerlerini tespit bağlamında kendini gösteren bir liderliktir. Bu zaviyeden bakınca ilk günden bugüne onun belirleyici özelliği, onu ve işleyiş sistemini uzaktan yakından bilen herkesin kabullendiği bir gerçektir.

Erken dönemler yani İzmir yılları itibariyle şunu diyebilirim; Hizmet dediğimiz şeyin esaslarını belirleme ve sonrasında bunu hayata taşıyacak projeleri üretmede Hocaefendi neredeyse tek başınadır.

Özel okulculuğa geçiş gibi öyle hayata taşınmış projeler vardır ki etrafındaki insanlara rağmen yapmıştır Hocaefendi bunu. Yakın çevresindeki özellikle esnaf kesiminde yerini alan bazılarının itirazlarını yüksek sesle seslendirmelerine rağmen ısrar etmiş, onlar nezdindeki kredisini ağırlıklı bir unsur olarak kullanmış, “ben liderim, benim dediğim olur” deyip kestirip atmamış ama onları ikna cihetine giderek o projeleri hayata taşımıştır. Hizmetin artık kabuğunu çatlatıp Türkiye içine yayılması ve hele 90’lı yıllardan itibaren yurt dışına açılması, yetişen yeni nesillerinde üniversite mezunlarının hayata atılmış gençler olarak olarak devreye girmesi ile birlikte fikri düzlemde onların da katkısı devreye girmiştir. Bu aşama benim yorumlarıma göre Hocaefendinin yöneticilikten liderliğe geçtiği dönemdir. Fakat bu çizgi sürekli gelişme kaydeden bir trend izlememiştir.

Kısaca bunları söyleyebilirim benim idrak ve ihata ufkuma yansıyan Gülen portresi adına. Belki şunu da ilave etmem gerekir; genel manada çizdiğim bu tabloda yerini alan Hocaefendi’ye dün ve bugün zaman çizelgesi üzerinden bakıldığında hep aynı konumu korumuş, aynı performansı göstermiş midir? İslami literatürdeki kavramlarla ifade edeyim istikamet, istikrar ve istimrar üzere midir?

Bu soruya evet veya hayır diye siyah ve beyaz şeklinde sadece iki kısma ayrılmış kategorik bir cevap vermem doğru olmaz. Siyah ve beyaz arasında onlarca yüzlerce rengin ve renk kombozisyonunun da bulunduğunu unutmamak lazım. Neden? Çok net cevabım; istikamet, istikrar ve istimrarı sürekli olarak muhafaza etme insanın fıtratına aykırı. Buna rağmen evet veya hayır cevabı verenler olabilir. Bana göre evet diyenler, Hocaefendi’yi Peygamber gibi kabullenen insanlardır. Ben bu cemaat içinde Hocaefendi’yi ne kadar severse sevsin böyle insanların olabileceğine ihtimal vermiyorum. Bu “Kendi doğrumu senin yanlışına kurban ederim ve ilk başta da ben kurban olurum” deme gibi bir şeydir ki bunu ne imanla ne akılla, ne sevgiyle te’lif edemem. Kim yaparsa yapsın yanlış, yanlıştır. Yanlışı müdafa etmek ise yanlışı yapmaktan daha büyük yanlıştır. Bununla beraber Hocaefendi sevgisi ile yukarıdaki tavrı sergileyen fanatikler çıkarsa da onları imanda istikamete, “Ben de bir beşerim” ama sizden farkım bana “vahy olunuyor” diyen Hz. Peygamber yoluna çağırırım. Cemaate “cult” veya daha insafla yaklaşıp “cult” özelliklerinden bazılarını taşıyor diyenlerin delil gösterdikleri bu ve benzeri tavırlara karşı mücadele ederim.

Hayır diyenler ise, Hocaefendi’yi siyaset eliyle son 4-5 yıldır yapılan itibarsızlaştırma, düşmanlaştırma, şeytanlaştırma propagandalarına inanan, dün ve bugün mukayesesini yapıp, artı ve eksileri ile bir bütün olarak görme muhakemesinden yoksun insanlardır. Bunlara da Allah akıl, fikir, insaf, iz’an versin diyerek dua etmekten başka bir şey diyemem.

Benim cevabım ise; ne evet ne de hayır. Hocaefendi müşahade alanıma giren özellikleri ile ilkeler, değerler, prensipler açısından istikamet, istikrar ve istimrarını ısrarla korumaya çalışmış, onları hayata yansıtan projelerde ise arka plan şartlarına bağlı olarak farklı uygulamalarda bulunmuş birisidir. Mevlana’nın pergel metoforunu burada ödünç alıp pergelin sabit ayağına sabiteleri, kendi etrafında 360 derece dönen ayağını ise içtihada açık olan sosyal, siyasal, ekonomik, kültürel, dini vb. şartlara göre değişen karar ve pozisyonları koyabilirsiniz. Sabiteler açısından bakanlar Hocaefendi istikrar ve istikamet ve istimrarı korumuş, içtihada açık alandan bakanlar tam tersini diyebilir.

O zaman şunu soralım: “Hangi Hocaefendi?”

Tamam, bu sorunuzla Gülen portresi cevabını tamamlayabilirim. Bana göre de “Hangi Hocaefendi?” sorusu çok önemli bir sorudur. Genel portre adına; insandır, âlimdir, vaizdir ve liderdir dedim. Özelde ise bunun tarihi kesitlere ayrılması gerektiğine inanıyorum. 10’ar yıllık devrelere ayırma, bence güzel bir deneme olur:

Yani İngilizce’deki ifadesiyle bir timeline, zaman çizelgesi üzerinden ele alma:

Mesela 1970-1980; 1980-1990; 1990-2000; 2000-2013 ve 2013’den bugüne şeklindeki bir ayırımın “Hangi Hocaefendi?” sorusuna cevap aramada iyi bir zaman çizelgesi olduğunu düşünürüm.

Yukarıda saydığım 4 özelliği ile 5 dönem için ayrı ayrı çizelge ortaya konacak ve değerlendirmeler bu devrelerdeki arka plan şartları ile birlikte yapılacak. Vaiz özelliğini ele alalım mesela. 70-80’den başlayıp bugüne kadar dönem dönem camilerdeki ve Bamteli haftalık sohbetlerindeki vaaz konularından, onları dile getiriş üslubuna kadar her şey. Yazar ve metin merkezli bir analizden bahsediyorum. Doktora tezlerine konu olabilecek bir mevzu bana göre bu. Yapılacak şey, bu 10’ar yıllık dönemler içinde dile getirdiği düşüncelere sabit kadem kaldığı veya değiştirdiği diyerek bütüncül bir gözle bakma. Bunu vaiz kimliği ile ortaya koyduğu yazılı-sözlü eserlerde yaptığınız gibi insan, âlim ve lider vasfıyla ortaya koyduğu düşünce ve davranışlarında da yapma. Tabii her bir dönem için olmazsa olmaz şart, arka plan şartlarının hiç hatırdan dûr edilmemesi ve Hocaefendinin bir insan olduğu gerçeğinin unutulmaması. İşte o zaman yukarıda benim bana sorduğum istikamet ve istimrar sorusuna daha doğru cevap verilmiş olur ve sizin tabirinizle daha net bir “Gülen portresi” ortaya çıkar.

Sanırım size çok sorulan bir soru: Gülen Hocaefendi’yle ilgili özel bir hatıranızı paylaşın desek?

O kadar çok ki? Hangi birini paylaşayım? Şöyle yapayım, bir önceki soruda verdiğim cevaptaki tasnife binaen Hocaefendi’nin insanî yanıyla alakalı birkaç hatırayı paylaşayım ki bu benim en çok sevdiğim, en çok ilgi duyduğum ve en çok hoşlandığım yanıdır.

1989’da Ramazan’ını Almanya’da geçirdim ben. Diyanet’te çalışıyorum o zamanlar. Ramazan görevlisi olarak gitmiştim. Bayram günü bayram tebriği için telefon açtım. Bana “Ne zaman dönüyorsun, uçağın nereye iniyor?” diye sordu. Ben de “Yarından sonra, Ankara” dedim. “Ankara’dan İzmir’e gelsen, bir yere gideceğim, sen de katıl” dedi. Sevindim. İzmir’de kaldığı Bozyaka’ya sabah namazı saatinde vardım. Kısa bir hoşgeldin ve Almanya’da ne yaptın faslından sonra arabaya bindik ve yola çıktık. Gözlüğümü unuttuğumu farkettim. “Eyvah gözlüğümü unutmuşum” dedim. Arabayı kullanan abi bana kızarak “Unutulur mu?” der demez Hocaefendi ona kızarak: “Ne var oğlum bunda. İnsanlık hali. Döndür arabayı” dedi. Yoldan geri döndük gözlüğümü almak için.

Edremit’e gideceğimizi söyledi. Yolumuz önce Balıkesir’e uğradı. Son süreçte ağlaya ağlaya belediye başkanlığından istifa eden Edip Uğur’u ziyaret etmiştik. Arı yağlarının sahibiydi eğer yanlış hatırlamıyorsam. Fabrikasını gezdirmişti Hocaefendi’ye. Sonrasında Edremit’e gittik. Balıkesir’den bize eşlik edenler de oldu kendi arabaları ile. Merhum Hacı Arif Çağan Abinin bayramını tebrik etmeye gidiyoruz. Balıkesir’den çıktıktan sonra haber verdik ona telefonla geliyoruz diye. Allah rahmet eylesin, bizi yazıhanesinde karşıladı Hacı Ağabey. Edremit’in yerli halkından da üç-beş kişi çağırmış. Çağırdığı kişilerin ortak özelliği yıllar önce Hocaefendi Edremit’teki vaizliği döneminde tanıdığı insanlar olması. Öyle bir hoş bir muhabbet oldu ki orada tadı hala damağımda. Eski hatıralardan dem vurdular. Bugünkü gibi hatırımda Kızılkeçili kampından konuştular.

O fasıl bitince, tasavvufa geçildi. Hacı Abi, tasavvufi konular üzerine konuşmayı çok severdi. Başlası konuşmaya. Hocaefendi de saygıyla dinliyor. Bazen devreye giriyor, ilave şeyler söylüyor. Hacı Abi tasdik ediyor ve devam ediyor. Diyalektik bir ilişki. İnsanî düzlemde. Arkadaş gibi. Hoca-talebe, şeyh-mürid ilişkisi yok. Çok ama çok güzeldi.

Sohbetin güzelliğine ayrı güzellik katan bir başka şey de esnaf yemeği yememiz. Masanın üzerine eski gazeteler serildi, domates, salatalık, beyaz peynir, kavun, karpuz, üzüm. Esnaf bir babanın çocuğu, bir dedenin torunu ve Ankara İlahiyat yıllarına kadar esnaflık yapmış ve genelde öğle yemeklerini demirci örsünün üzerinde böyle yemiş birisi olarak bu manzaranın bende hasıl ettiği zevki düşünebiliyor musunuz?

Bir başkası; 90’lı yıllardaki Pazar vaazlarına genelde Hocaefendi araba ile giderdi. İzmir’de isek İstanbul’a, İstanbul’da isek İzmir’e. Ben de katıldım bu yolculuklardan bazılarına. İzmir-İstanbul hem gidiş hem de gelişte mutlaka ama mutlaka uğradığımız bir yer vardı. Susurluk’ta kaşar peynirinden çok enfes tost yapan salaş bir yer.Şehirler arası otobüslerin durduğu bir yer değil. Adı üzerinde salaş. Genelde kamyon şoförlerinin durduğu bir yerdi orası. Karnımız tok olsa bile mutlaka uğrar ve o tereyağlı enfes tosttan yerdik, köpüklü Susurluk ayranı ile birlikte. Genelde hesabı hep Hocaefendi öderdi ama bir defasında ‘Bendensiniz’ demişti bıyık altından gülerek dükkâna girerken. Bayılmıştım o ana. İnsan ve insani özellikler derken işte bunu kasdediyorum. Halk dilini kullanan halkın içinden bir  insan.

1990 yılında olsa gerek, Erzurum’a gittik İzmir’den araba ile. Ulucami’de vaaz etmişti Hocaefendi. Erzincan’ın Tercan ilçesi yakınlarında tıpkı Susurluk gibi şehirler arası kamyonların dinlenme yeri olan bir yerde durduk. Hasırla örülü küçük tabureler var. Birileri koştu hemen Hocaefendi’ye normal boy sandalye getirdi. Kabul etmedi. Taburede oturdu bizlerle beraber. Erzurum usulü kıtlama çay içti hem de üst üste bir-kaç bardak. Halbuki şekerle çay içmeyi çoktan bırakmıştı Hocaefendi. Nostalji olarak yorumladım ben o halini. O küçük sandalyaye oturmasını da kıtlama çay içmesini de. Sanırım zihninde bin bir hatıra ile yudumluyordu o çayları.

Eeee ne var ki bunlarda diyebilirsiniz. Ben de aynı şeyi söylüyorum. Ne var ki bunlarda? Karşımızda bir insan var ve ben bunu çok önemsiyorum. Bütün ayırt edici özelliklerine rağmen benim gibi, senin gibi çay ve tost örneğinde gördüğümüz gibi zaafları olan, nostaljilerini yaşamak isteyen, yiyen-içen, gülen-güldüren, ağlayan-ağlatan insanlardan bir insan var. İnsana insanüstü özellikler vermek ise en başta o insana zulümdür. Daha önce söylediğim gibi insana insanüstü değer verme, hataların hem başlangıç hem de odak noktasıdır. Eğer bunu yaparsanız, pirince taş katmış olur ve onca insanınıza rağmen o taşları ayıklayamazsınız.

Gülen Hocaefendi’den Hizmet Hareketi’ne geçelim. Malum, zorlu bir süreçten geçiliyor. Siz, Hizmet’in bundan 10 yıl sonrasını nasıl görüyorsunuz?

Çok zor bir soru. Birkaç açıdan.

Bir; gaybi sadece Allah bilir. 10 sene sonrasını diyorsunuz. Ne ben ne siz ne de beşer olan herhangi birisi bir dakika sonra ne olacağını bilmez ve bilemez ki?

İki; ben İslami hareketler, sivil hareketler çalışan, bu konuda bilgi ve tecrübe tabanına sahip bir kişi değilim. Daha açık ifadesiyle İslami hareketler veya sivil toplum hareketleri çalışan bir uzman değilim. Sizin daha önceki röportajlarınızda Özgür Koca gibi bu konuda çalışan insanlar vardı ve bu soruyu onlara da sormuştunuz. Bence onların cevapları benim vereceğim cevaplardan çok daha isabetli olabilir.

Üç; Cemaat şu an itibariyle tenkil süreci içinde. Tenkilin kollektif ceza verme, topluca etkisizleştirme, ortadan kaldırma, yok etme manalarına gelen bir terim olduğunu söylemiştim yukarıda. İşte bu tenkilin beraberinde getirdiği bir travma var ve bu travma her gün devam eden artçı şoklarla artıyor. Dolayısıyla ortada kendini bu cemaate ait veya yakın hisseden, yaptığı faaliyet ve projeler itibariyle seven ve destek veren ya da insanlığı ölmemiş, vicdanı pörsümemiş herkesin yaralı olduğu bir ortam var. Bu ortamda öncelikler-sonralıklar sıralaması yapılıyor haklı olarak. Öyle de olmalı zaten. KHK ile işten atılmış memur, malına-mülküne el konulmuş esnaf, hapishanelere atılmış masum kişiler, yurt dışına bir şekilde yalnız veya ailesi ile çıkabilmiş kişiler, yıllardır yurt dışında yaşayıp maddi düzeni bu sürece rağmen hiç bozulmamış kişiler, cemaatin idare kademesinde bulunanlar ve tabii ki Hocaefendi. Kabaca yaptığım bu tasnifte yerini alan grup veya o gruplar içindeki kişilerin her birine göre öncelikler farklı. Dolayısıyla bu farklılık Hizmet ve onun geleceği adına bugün ve yarın itibariyle yapılacak ya da yapılması gerekli olan şeyleri belirlemede değişik listelerin ön plana çıkmasına sebebiyet veriyor. Ahmet Dönmez’in sizinle The Circle’da yaptığı röportajın sonunda “Gazetecinin görevi bunları sorgulamaksa, liderin görevi tam tersine beklemek de olabilir. Burada liderden gazetecilik yapmasını, gazeteciden de liderin pozisyonunu takınmasını beklemek yanlıştır.” dediği gibi öncelik sonralık listesi konuma göre de değişebilir.

İşte bundan dolayı 10 yıl sonra şöyle olacak vs. tarzında son tahlilde Kur’an’ın ifadesiyle ‘recmen bi’l gayb’ olacak şeyler söylemem, gaybı sadece Alah bildiği için doğru değil, hem uzmanı olmadığım için isabet oranı zayıf ve hem de konum ve bakış açısı farklılığından dolayı kapsayıcı olmayacaktır.

Fakat şunu diyebilirim; kriz zamanları her hâlükârda büyümenin veya küçülmenin ya da yok olmanın gerçekleşeceği zeminlerdir. Hizmet de büyük bir kriz yaşamaktadır şu an. Değerleri itibariyle olmasa da yapısal hüviyetiyle. Onun için şimdilerde sadece mazlumlara, mağdurlara odaklanma yenilenme fırsatını kaçırma manasına gelir. Krizi yönetememedir bunun bir diğer adı. Onun için ben de bilgi birikimim ve cemaat içindeki tecrübelerime dayanarak şöyle bir teklifte bulunmak isterim:

Bana göre, kriz devam ederken Hizmetin misyon ve vizyonunu belirleme mevkiinde bulunan kadronun teorik bağlamda Hizmetin idealleri, o ideallerin hayata yansıtılırken ortaya konacağı plan, proje ve programları ve tabii ki idari yapılanmasının, yönetim veya yönetişim şeklinin net bir şekilde belirlenmesi ve ortaya konması sebepler planında hizmetin geleceğini belirleyecek olan üç ana unsurdur.

Benim bu konuda somut bir teklifim var ve bu teklifimi sesimi duyurabildiğim her atmosferde 2016 Aralık ayından bu yana seslendiriyorum:

Diyorum ki; yakın ve görünebilir bir gelecekte Hizmet ve özellikle Cemaat için Türkiye diye bir ülke yok.  En azından eski formlarıyla yok. Orada Hizmet’in ve Cemaat’in kendini toparlaması, eski itibarına kavuşması çok farklı ve çeşitli faktörlerin devreye girmesi ile mümkün olacaktır ki ben şahsen bunun yakın ve görünebilir bir gelecekte olacağını düşünmüyorum. Bu düşünceme itiraz edenler olabilir. Beni ümitsizlikle, ümitsizlik aşılamakla suçlayanlar olabilir. Hatta ümit-iman arasındaki ilişkiyi merkeze koyarak benim Allah’a olan imanımı bile sorgulayanlar olabilir. Bazı ayetleri ön plana sürerek düşüncelerini temellendirebilir. Saygı duyarım. Ama benim baktığım zaviyeden yakın gelecekte Türkiye ve hizmet dediğiniz zaman ulaştığım sonuç bu.

Türkiye’de Hizmet ve Cemaat denildiği an, benim aklımda beliren şey oradaki masum, mazlum ve mağdurlar. İade-i itibarmış, gasp edilen malların istirdadıymış, adalet peşinde koşup bugün zulüm edenlerin adil işleyen adalet mekanizmaların önünce çıkmasıymış; belki gün gelir bunlar da olur, belki olmadan hepimiz ahirete göçeriz, bu konuda bir şey demek istemiyorum. Fakat benim bakış açım ve bu açıdan gördüğüm manzara bu.

Sizi böyle düşünmeye sevk eden sebepler neler?

Tarih okumalarım beni böyle düşündürüyor ve bana bunu söyletiyor. Fakat Allah’ın hususi lütfu ve inayeti derseniz; evet o zuhur ederse her şey bir saatte tersine döner. Ona da inancım sonsuz. Fakat bugün ve yarın planlaması bunun üzerine ikame edilmez. Bununla beraber sebepler planında, arka plan şartlarına bağlı olarak yapılması gerekli olan şeyler yine yapılır.

Devam edeyim; Türkiye için böyle ama Hizmet’in yayılma alanı Türkiye ile sınırlı değil ki! O 1990’lı yılların başında öyleydi. 1990-2018 aradan geçen 28 yıl içinde Hizmet eğitim, iş adamı, insanî yardım, birlikte yaşama projeleriyle hem ferdi hem de kurumsal manada dünyanın bir çok ülkesinde var oldu. Allah’ın inayeti tabii ki başta bu ideale destek veren Anadolu insanının samimi gayretleri ve fedakârlıkları ile oldu olanlar. Gidilen ülkelerdeki insanları kucak açmaları ile oldu. Sistemin izin vermesi ile oldu.  Evrensel ve insanî değerlere açık, ahlakî ilkeleri hayatına taşıyan, din ile bilim arasında uzlaşmacı bir nesil-iki nesil yetişti dünyanın değişik yerlerinde. Ve bunlar varlıklarını Erdoğan idaresinin amansız diplomasi ve yer yer de en son Kosova örneğinde gördüğümüz üzere haydutça mücadelelerine rağmen devam ettiriyorlar.

Bu manzara en basitinden bana şunları gösteriyor. Bir, bundan böyle Hizmet için bir merkezden söz edeceksek bu merkezin Türkiye olmayacağı kesin. İki; Hizmetin şimdi söyleyeceğim ve 2016 Aralığından beri seslendirmeye çalıştığım teklifimin merkezine Türkiye haricindeki Hizmet konulmalı. Dikkat ederseniz klasik yaklaşımlarla yurtdışı demedim ve dememeye özen gösterdim. Çünkü yurt içi-yurt dışı dediğiniz zaman, yurt içi dediğiniz yer Hizmete merkez olarak belirlediğiniz yerin adıdır.

Bu, dün Türkiye idi ve bundan dolayı Türkiye harici her yere yurt dışı diyorduk. Artık şimdi Türkiye yok; öyleyse yurt içi neresi?

Eğer merkezi bir yapılanmadan söz edecekseniz bu merkez Hocaefendi’nin de Amerika’da olmasından hareketle Amerika olabilir mi?

60’lı yıllardan beri oraya yerleşmiş ve Hizmete destek veren Türk orjinli Avrupa’lı vatandaşların çokluğundan hareketle Avrupa olabilir mi? Ya da merkezi yapıya hiç gerek yok mu?

Fethullah Gülen’in 70’li yıllardan bugüne 50 yıl boyunca ortaya koyduğu değerler, ilkeler, prensipler, kaideler meydanda.Öyleyse bunlardan hareketle yereldeki farkılıklar da nazara alınarak, her yer yeni bir yapılanma yapabilir mi?

Glocal dünyada yaşadığımız gerçeği üzerine kurulu tanım ve organizasyon zaten bunu gerektirmez mi? Eğer bu gerçekleşirse, şimdiye kadar defalarca duyduğumuz “Hizmet bu konuda ne diyor?” sorularının “Kanada Hizmeti, Almanya hizmeti bu konuda ne diyor?” diye evrilmesini netice verir; bu daha sağlıklı olmaz mı? “United we fall, divided we stand” mottosunda olduğu gibi gelinen bu noktadan sonra “merkezilik” algısında ısrar, dağılmayı, bölünmeyi, parçalanmayı; ilkeler, prensipler etrafında birleşip lokal yapılanlamalarda bulunma hayatta kalmayı netice vermez mi? Bunun karşısında “united ve stand, divided we fall” diyenler olabilir. Onlara da  bunun şimdiye kadar olduğu gibi ‘global’de değil de ‘lokal’de olması gerekmez mi diye ayrı bir düşünce perspektifi açmayı yeğlerim.

Şimdi sorularla ifade ettiğim bu düşüncelerim mahfuz, somut dediğim teklifime geçiyorum:

Hizmetin yeniden tanımı ve bu tanıma göre eski-yeni beraberliği içinde ehil insanlardan müteşekkil yenilenmiş idari kadrosu ile yeniden organizasyonu.

Bana göre resmini çizmeye çalıştığım noktada ilkelerin, değerlerin, prensiplerin merkeze alındığı yeni hizmet tanımı büyük oranda global bir mahiyet taşıyacaktır. Küresellik iddianız devam ediyorsa bunu yapmaya zaten mecbursunuz. Ama o tanımın ülkelere, şehirlere, mahallelere bakan vechesiyle yapılanması birbirinden farklı olacaktır. İslami literatürle konuşayım, ortada sabiteler olacaktır, bu sabiteler, herkesin can u gönülden kabul edeceği evrensel insanî, İslamî, ahlakî değerlerle dolu olduğu için hiç kimse itiraz edemeyecektir ve bağlayıcı olacaktır. Ama bunların Yunus diliyle “ete kemiğe bürünmesi” hukuki, kültürel, sosyal, dini, ekonomik, güvenlik vb. arka plan şartlarına bağlı olarak değişkenlik gösterecektir. Söz gelimi liyakat, bahsini ettiğim sabitelerdendir ama onların hayata geçeceği zeminde görevlendirme lokalin belirleyeceği şartlara göre olacaktır. Hesap verme sabitedir ama onun nasıl hayata taşınacağını, ne türlü mekanizmaların kurulacağını lokal belirleyecektir.

Yukarıda glocal diye bir tabir kullandım. İki cümle ile açmak isterim bunu:

Glocal, Türkçemize bilgi çağında dünyayı tanımla için kullanılan “Küresel bir köy” kavramının başka bir şekilde ifadesidir; hatta onun özünü oluşturur. Global’ın glo’su, local’ın cal’ı alınarak yapılan yeni bir kelime glocal. Ben şahsen Hizmetin bu bağlamda bir zemine oturtulması gerektiğini düşünüyorum. Yeni bir tanım ve o tanıma göre organizasyon derken bunu kast ediyorum. Glocal tanımının mottosu ise şudur “Think globally, act locally.” Global olarak düşün ama lokal olarak hareket et. Ya da “Stationed locally, serving globally.” Lokal olarak her yerde dükkanını aç ama verdiğin hizmet global olsun. Hizmetin mahiyetini merkeze alırsam “Dünya barışına hizmet etsin” de diyebilirim “serving globally” tamlamasını.

Hasılı, insanlar planlayacak, planlarını hayata taşıma gayreti içine girecek, Allah da yaratacaktır. Ehl-i sünnet inancı bunu âmirdir. Ne Cebriye’nin dediği gibi insan rüzgârın önünde savrulan bir yapraktır, ne de Mu’tezile’nin dediği gibi fiilinin yaratıcısıdır. Bu bağlamdaki orta yol, insan özgür irade ve ihtiyariyla ister, eyleme geçer, Allah da yaratır. Kaldı ki imtihan da bu demektir zaten. Ahirette mizan, hesap bunun için vardır. Cennet ve cehennemin varlık nedeni budur. Yoksa her şey anlamsız kalır.

Süreç’te yurtdışına çıkmak zorunda kalan çok sayıda insan oldu. Bu insanlara herhangi bir tavsiyeniz var mı?

Genel bir şey söylemek çok zor olmakla beraber, haddimi aşarak bir iki şey söylemek isterim:

Önce neden zor olduğunu ifade edeyim; her insan ayrı bir âlemdir. Her biri ayrı bir âlem olan insanın her birinin inancı ve hikayesi birbirinden farklıdır. İnancının farkılılığı başına gelen şeyleri kabul etmede etkin rol oynayan unsurdur. Tabii burada inanç derken imanı kastetmiyorum. İman dine olur, Hizmete değil.

Hizmet’e olan mensubiyeti ve moda kavramla iltisakından dolayı başına gelenleri kabul etmesi-etmemesi, hazm etmesi-edememesi konusundaki duruşu ve bir ölçüde de direnci kasdediyorum inanç derken.

Hikayeleri de farklı bu insanların. Kimileri var ki anlattıklarına göre neredeyse melekler kadar masum. İzah edeyim, melekler kadar masum derken kadın veya erkek o kişinin Allah ile olan ilişkisindeki günahları, yanlışlarını bilemem. Melekler kadar masum, Hizmet’le olan iltisaki itibariyle. Fakir talebelere burs vermek için kermes düzenleyen, kermeslerde satılmak için hem de cebinden paralar harcayarak mantı-börek yapan Ayşe Teyzemden, Fatma Annemden bahsediyorum. Bana göre o teyzelerim, bu annelerim melekler kadar masum. Ama şimdi devlet bunları terörist diye nitelendiriyor.

Kimileri de var ki, bugünlerde daha net anladığımız toplum olamamış, etnik, dini, ideolojik olarak kamplara ayrılmış bir yapı içinde yaşadığı için Cumhuriyet Türkiye’sinin kuruluşundan beri gücü ele geçiren herkes ve her kesimin yaptığı gibi sadakati liyakata tercih etmiş ve bu tavrından dolayı belki de derinden derine pişmanlık yaşıyor.

Yapmış olduğu o yanlışlık suret-i katiyede bugün karşılaşmış olduğu ceremeyi, eşinin-çocuğunun cezalandırılmasını netice verecek suçlar değil. Kaldı ki cemaat üzerinden şimdi siyasi iktidara muhalif olan her kesime adeta bir sosyal soykırım da uygulanıyor. Herkesin hikayesi farklı dememim nedeni bu.

Meselenin önemine binaen size iki misal vereyim:

Bunlardan birincisi 17/25 sonrası Cemaate mensup insanların mallarına çökülmeye başlandığı dönemde yurt dışına çıkan birisi. Ailesinden varlıklı. Kendisinin de bu varlığın üzerine koyduğu 45 yıllık bir emeği var. Karşılaştığımız bir zeminde sordum ona. 15 Temmuz’dan çok önce bu anlattığım anektod.

“Neden geldin Abi?” dedim. Dedi ki; “Cemaate mensup insanların iş yerlerine kayyumlar atanmaya başladı. Ben bir gün sabah iş yerime gideceğim. Benim dedemden babamdan kalma üstelik 45 yıllık da benim emeğimin olduğu malı yönetmek için birisi gelmiş ve benim koltuğuma oturmuş.” Hayali olarak resmettiği bu manzara sanki tahakkuk etmiş gibi birden ciddileşti, ses tonunu yükselterek:

“Bu manzarayı hazmedemezdim ben Hocam. Belki de o kayyumu döverdim, başımı belaya sokardım. Sokmamak için geldim.” Kendini tanıyor bu insan. Ahiretini de harap edecek bir günaha girmemek için satıp savuyor bütün malını ve yurt dışına çıkıyor. “Yarın ülkem İsviçre kadar demokratik bir ülke olsa dönmem. Dönersem sadece anamın- babamın kabirlerini, akrabalarım ve eşimi dostumu ziyaret için dönerim” demişti. Ama aynı ağabey bugünlerde istemsiz bir şekilde geceleri kabusla uyanıyor ve dilinde “Ben ne yaptım bu insanlara iyilikten başka?” sözleri ile kendini yatağın üzerinde otururken buluyor.

Bir diğer misal ise, binbir sıkıntı ve badireyi atlatarak yurtdışına çıkmış birisinin; yaşadığı sıkıntılardan dolayı hem geçmiş olsun deme hem de teselli ve tesliye babında bir şeyler söylemeye giden birisine söylediği şu cümle. “Sus” diyor daha tesellivari konuşmasına başlar başlamaz. “Ben şu gök yüzünü görebiliyorum ya, şu özgürlüğü tattım ya, bu bana yeter.”

Sanırım meramım anlaşıldı. Her insan ayrı bir âlem ve her insanın inancı da hikayesi de değişik. İşte bu farklılıklardan dolayı herkese hitap edecek, herkesin derdine derman olacak genel bir şey söylemek bana göre çok zor.

Bununla beraber haddimi aşarak bazı hatırlatmalarda, tavsiyelerde bulunayım:

Birincisi; nerede, hangi ülkede yaşıyorlarsa hayata yeniden tutunmaya çalışmalarını tavsiye ederim. Bir yerde okumuştum, Amerika’da yapılan bir saha araştırması. Hitler’in yaptığı Holacoust’dan kurtulan insanlar üzerinde yıllar sonra yapılmış ve neticede iki sınıf insan çıkmış. Birincisi, “people who did not die”. Yani ölmemiş insanlar. Ben bunu Türkçe’ye “canlı cenazeler” diye çeviriyorum.

Akif’in tabiriyle, ‘mezar-ı müteharrık’…

Evet, yürüyen cenazeler, ,işte bu kişilerin temel özelliği yaşamış olduğu travmayı atlatamamaları. Soykırıma maruz kalmadan önceki ülkelerini, mahallelerini, evlerini, dostluklarını, arkadaşlıklarını, yaşama tarzlarını, hatıralarını bir türlü akıllarından çıkaramaları. Bedenen Amerika’da yeni hayat şartları altında yaşasalar da kalp ve ruhlarını Amerika’ya getirememeleri. İkinci sınıf insanı ise “people who survived.” Yaşayan, yaşama tutunan insanlar. Bunlar ise tahmin ettiğiniz gibi yaşadıklarını geride bırakıp Amerika’ya, yeni hayat şartlarına adapte olmayı başarmış, bedenleri ile beraber kalp ve ruhlarını da getirmiş.

Ne demek istediğim anlaşılmıştır umarım. Yaşları kaç olursa olsun, yurt dışında bulunan insanımıza Türkiye’ye bir daha hiç dönmeyecek gibi plan ve programlarını yapıp hayata tutunma çabası içinde bulunmalarını salık veririm. Dönmeyecekler mi? Onu bilemem. Ama bir deyimde olduğu gibi “Hazırlığını kışa göre yap, yaz çıkarsa bahtına.” Dönmeyecekmiş gibi plan program yapsın, yarın dönme imkânı olursa, onu o zaman düşünür; dönme veya dönmeme kararını o zaman verirler.

Hayata tutunma, literatürdeki tabirle entegre olma adına Hollanda entegrasyon bakanlığının aradığı en önemli iki maddeyi ölçü olarak ele alabilir bizim insanımız. Bir; içinde yaşadıkları ülkenin dilini öğrenmeleri, iki; yaşadıkları ülkeye ve yakın çevrelerine maddi yük olma ve asalak olarak yaşamayı bir kenara bırakıp, geçimini sağlayacağı maddi işler ve ona ilaveten gönüllü faaliyetlerle o topluma katkı sağlamaları. Aktif vatandaşlık diyebilirsiniz buna.  Bu ikisini gerçekleştirebilirse insanımız, işte o zaman bir entegrasyondan ya da entegre sürecinin içine girildiğinden söz edebiliriz.

İkincisi; travma yaşıyoruz hepimiz demiştim röportajın başında bir soru münasebetiyle. Psikolojide TSSB denilen Travma Sonrası Stress Bozukluğu etki ve tezahürleri her insanda değişik olsa da hepimizde var.  Bunu inkâr etmenin, ret etmenin, “miş” gibi yapmanın hiç kimseye bir faydası yok ve olamaz. Onun için yurt dışında hayatlarını sürdüren her seviyedeki insanımızın, kadın-erkek, çoluk-çocuk psikolojik bağlamda mutlaka ama mutlaka uzman yardımı ve desteği almasını haddimi aşarak tavsiye ederim. Psikiyastrislere, psikologlara mutlaka ama mutlaka görünmelerini, tavsiyelerine kulak vermelerini, ilaç tedavisi öngördülerse kabul etmelerini öneririm.

“İmanlı insan stress yaşamaz”, “Depresyon Allah’a olan imanın ve güvenin yokluğunu veya azlığını gösterir” gibi beylik ama içi boş sözlere kulak asmamalarını; halkımız arasında çok yaygın olan “Ben deli miyim? Deli doktoruna mı gideceğim? Âlem bana ne der?” gibi cahilce ve Allah’ın verdiği sağlık emanetine ihanet eden yaklaşımları tarihin çöp sepetine atmalarını salık veririm.Unutmasınlar, psikolojik verilere göre insan, tabii afetlerden meydana gelen travmayı çabuk atlatıyor ama insan hatalarından oluşan travmayı atlatmakta zorlanıyormuş.

Uzman yardımı şart diyorsunuz, başka bir şey demiyorsunuz yani!

Evet, bana çok genellemeci bir yaklaşım sergilediniz diyenler çıkabilir. Haklı da olabilirler.  “Herkesin psişik durumu farklıdır, KHK ile işten atıldığım, Meriç’ten geçtiğim, kamplarda kaldığım” vs vs. çektiği çileleri, yaşadığı sıkıntıları sayarak “Ben kendimi hiç böyle hissetmedim. İmanım başta dayanışma ve yardımlaşma ekseninde insanımızın vermiş olduğu maddi-manevi destekler bana yetti.” diyerek durdukları yerin zihni arka planını açıklayabilirler. Bu sözleri göz yaşları ile dinlerim. Yaşadıkları onca sıkıntıya rağmen bu pozisyonda bulunanlara saygı duyarım. Fakat benim gözlemlerim o istikamette değil. Dolayısıyla TSSB hepimizde var derken bir taraftan gözlem ve müşahade alanım içindeki insanımızı kasdediyorum, diğer taraftan da isabet oranı yüksek olduğuna inandığım tahminimi konuşuyorum.

Üçüncüsü; hamuruyla yoğruldukları ülke hükümetinin geçici temsilcileri olan insanlarının sistematik bir zulüm yapmaları ve bu zulme meşruiyet kazandırmak için kendilerine yapıştırdığı “terörist” yaftasına çok takılmasınlar. Tavsiyem şu; aynaya baksınlar. Bir insanı sanırım en iyi tanıyan kendisidir. Eğer hakikaten terörist etiketini taşımaya hak edecek bir şey yaptılarsa mazilerinde, -ki teröristin ne anlama geldiğini herkes biliyor- aynada zaten bir terörist görecektir. Bu durumda terörist nitelendirilmesi gerçeği ifade etmektedir; bu vasıftan dolayı üzülmelerine gerek yoktur. Madem ki teröristtir; şu anda yaşadığı şeyleri hak etmiştir, belki daha fazlasını da çekmelidir. Kara mizah denilen bir üslubu kullandığım sanırım herkes farkındadır. Mesela bu satırların yazarı da bu etiketlemeye maruz kalan, hakkında adedini bilmediğim çoklukta davaları olan bir insandır. Ben dünüme bakarak, mazimi derinden derine düşünerek terörist nitelendirmesini hak edecek düşünce ve davranışlarım olup-olmadığını düşünüyorum. Aynada kendime bakıyorum. Sonra da “haydi be, senden terörist-merörist olmaz” deyip defteri kapatıyorum.

Ama tıpkı benim gibi “terörist değilim, fakir talebelere burs topladım, kermeste mantı yaptım, Zaman gazetesine abone oldum, devletin işletmesine izin verdiği bankada hesap açtırdım, çocuğumun daha iyi eğitim alması için özel eğitim faaliyetlerine maddi manevi destek oldum, bunların terörle ne alakası var?” diyorlarsa -ki doğrusu da budur- o zaman bu etiketlenmeden hiç etkilenmesinler.

İşte burada “miş” gibi, bu beyanları duymamış gibi davransınlar ve önlerine baksınlar. Neden bunu diyorum; çünkü bu bağlamda küçücük bir şüphe insanı mazlum ve mağdur konumundan alır, devletin 4-5 yıldan beri sürdürdüğü, yalan ve iftiralarla dolu haberlerin de etkisi ile “kurban” haline getirir. Birincisine psikolojide “opressed syndrome”, ikincisine ise “victimhood syndrome” denildiğini biliyorum. Birincisi masumiyet ve mazlumiyet sendromu. Bunlar kendilerinden emin. Haksız yere bu muamelelere maruz kaldığının bilincinde. Hayata daha çabuk tutunuyorlar. İkincisi kurban sendromu. Bunlar kendilerini kurban olarak görüyorlar. Başkalarının verdikleri kararların ceremesini biz çekiyoruz diyorlar. Bunların hayata tutunmaları çok zordur. Kader inancı işte tam da buraya devreye girmeli.  Bediüzzaman’ın Müslüman maziye kader istikbale irade açısından bakar sözü bir çıkış yolu olabilir böyleleri için.

Bir de çok sık vurgulanan Ensar-Muhacir kardeşliği var?

Efendimizin hicret sonrası Medine’de yapmış olduğu kardeşleştirme ki Arapçada buna muâhat deniyor. Ben bu muâhat, kardeşlik, ensar olma vb. kavramların tarihi sahih bilgilerden yoksun bir şekilde gelişigüzel kullanıldığını düşünüyorum. Bu kullanım yaşanan mazlumiyet ve mağduriyetin büyüklüğü ile birleşince muhacir canibinde beklentilerin yükselmesine, ensar canibinde ise yükün altında ezilmeyi beraberinde getiriyor. “İşin cılkını çıkartmak” tabiri var ya Türkçemizde, bunun gibi muâhat kavramının da cılkını çıkartan, içini boşaltan yaklaşımlar sergilenebilir endişesini taşıyorum.

Sizin teklifiniz nedir?

Gayet net bir dille ifade edeyim: muhacirler beklentilerini azaltacak, ensar konumunda olanlar da yapabileceklerinin maksimumunu yapmaya çalışacak. Genelleme yapmak istemem ama bir taraftaki beklentinin yüksekliği, karınca-kaderince yapılan şeyleri yeterli görmemek ve tatmin olmamayı beraberinde getiriyor. Bu durum karşı tarafta yardım etme aşk, sevk ve heyecanını öldürüyor. Kendi gözlemlerime dayalı yaptığım bu değerlendirmeyi taraflara bu vesile ile arz etmek isterim. Keşke bu konuda  istikameti yakalayabilsek.

Bir başka zaviyeden baktığımızda, ensar denince neden illa bizden önce o ülkelerde eğitilmiş aynı dil, din, ırk ve kültürü paylaştığımız insanlar anlaşılıyor ki?

Bugün hicret eden insanımza bağrını açan, onlara sığınma hakkı veren, dil öğrenme imkanları sunan, belli bir süreç sonra vatandaşlık da verecek olan ülkeler ve vatandaşları ensar değil mi? Bana göre gerçek ensar onlar ve onların sahip olduğu sistem. Öyleyse insanımız bu nimetlerin kadrini kıymetini bilmeli, kendilerine sunulan imkanları çar-çur etmemeli, su-i istimalde bulunmamalı, “bedava sirke baldan tatlıdır” dememeli.

Son bir şey; insan unsurunun olduğu her yerde problem vardır. Problemlerin üremesine neden olan en önemli nedenlerden birisi maddi çıkarlardır. Bu süreçte hicret etmiş, muhacir olmuş, göçmen veya mülteci olmuş kişilerin yaşamış oldukları ülkelerde yıllardır yaşayan, işini oturtmuş, dil bilen, ticari hayata vakıf bazı kişilerin muhacirleri gerek piyasa standartlarının altında bir ücret ile yevmiye veya saat ücreti karşılığı çalıştırmaları, gerekse maddi birikimlerini ortaklık, danışmanlık vs. diyerek sui istimal etmeleri de söz konusu olabilir. Onun için insanımıza dikkatli olmalarını, mağduriyet ve mazlumiyetlerini sömürecek kötü niyetli insanların çıkabileceklerini de hesaba katmalarını öneririm.

Uzunca bir süredir suskundunuz, yazmadınız. Mahzuru yoksa, sebebini öğrenebilir miyiz?

O kadar çok sebebi var ki.

Bazıları dışarıdan baktığında herkesin anlayabileceği ve sanırım Türkiye’deki şartlardan dolayı hak vereceği sebepler ki bunu zikretmeye değer bile bulmuyorum. Ama son günlerde “artık yeter” dedim.

Bazıları ise tamamıyla benim iç dünyam ile alakalı. Bunu travma ile birlikte yaşamaya çalışıyorum sözünden anlayabilirsiniz. Güven dağının zirvesinde oturuyordum ben. Oradan aşağıya itildim, bir yerlerde tutunmaya çalıştım, sonra birden aşağıya düştüm. Hem de baş aşağı.

57 yaşındayım, çocukluğum hariç ilk delikanlılık günlerinden bugüne adeta hayatımı verdiğim olgunun içine düştüğü ve düşürüldüğü durum, bir devin adeta sekerât-ı mevtte ölümüne şahitlik ediyor olmam gibi bir halete soktu beni ve perişan etti.

Annemi kanserden kaybettim ben 1999 yılında. 54 yaşındaydı vefat ettiğinde. O zaman da aynı hisleri yaşamıştım. Kanser teşhisi konulması ile vefatı arasında geçen 6 aylık sürede aynı hislerle doluydum. Beni çokları çok rasyonel bulur. Fıkıh alanında yazdığım yazıların veya yaptığım konuşmaların bunda etkisi var. Doğrudur da bu tespit. Zaten başka türlü olmaz. Eğer fıkıh çalışıyorsanız, uzmanlık alanı olarak onu seçtiyseniz rasyonel akla sahip olmak mecburiyetindesiniz.  Fakat ben bu rasyonelliğin yanında çok duygusal bir insanımdır.

İhtimal bu darbe benim duygusal yanıma vurdu ve beni kısmî felç etti. Neyse bu röportajı verdiğime göre toparlamaya başladım diyebilirsiniz. Tabii başka artçı şoklar yaşamazsam.

Darbe’den söz açılmışken, 15 Temmuz hakkındaki düşünceleriniz nedir?

Benim âcizane değerlendirmelerim şöyle:

15 Temmuz’u öncesi, esnası ve sonrası diye üçe ayırmak lazım diye düşünüyorum.

Sonrası’ndan başlayım; 15 Temmuz sonrası derken kastım yediden yetmişe herkesin bildiği, bütün dünyanın gözünün önünde cereyan eden ve birebir yaşadığımız hadiseler. Cemaatin ve daha sonra da siyasi iktidara muhalif olan her kesimin sindirilmeye maruz bırakılması diye özetleyebiliriz bu süreçte yaşananları. Cemaat özelinde konuşacak olursak, Cumhurbaşkanının daha o mel’un darbe girişimi esnasında iken cemaati hem de terör örgütü diyerek sorumlu ilan etmesi, “Allah’ın bir lütfu” demesi bu işin gidişatının nereye doğru uzanacağını zaten gösteriyordu. Nitekim öyle de oldu. Cemaate ait bütün vakıf, dernek, şirket vs. gaspedildi. İnsan unsuru yukarıda ifade ettiğim gibi tenkile maruz bırakıldı. Yüzbinlerce insan işinden gücünden edildi. Onbinlerce insan, kadınıyla-erkeğiyle, çoluk ve çocuğuyla hapishanelere tıkıldı. Hem de traji-komik kavramını bile güldürecek ve ağlatacak ölçüde hukusuzluklar, adaletsizlikler icra edildi ve ediliyor. Cemaatle yolu bir şekilde kesişmiş olan hemen herkes “iltisak” başta, “bylock”, “himmet”, “Bank Asya’ya para yatırma” vb. üretilen muhayyel suçlarla suçlanarak gözaltına alındı, tutuklandı, malları müklerine el konuldu. İşin en ilginci de darbeye teşebbüs suçu ile iddianameler yazıldı ve mahkûm edildi.  Benim STV ekranlarında yayınlanan bir programdan ekran görüntüsü alınan bir fotoğrafım bilgisarayında çıktı diye birisi mahkum oldu daha bir hafta önce. Daha ne diyeyim? Dediğim gibi traji-komik kavramı bile buna hem güler hem de ağlar.

15 Temmuz’un öncesi ve esnasına gelince, o mel’un hadisenin oluşum keyfiyeti demek. Daha çok kapalı kapılar ardında teknik detaylarla dolu gizlice yapılan planlamalar ve herkesin gözü önünde sahneye sürülme safhasını teşkil ediyor 15 Temmuz öncesi ve esnası dediğim şey.  Yaklaşık 2 yıldan beri bu safha ile alakalı birçok şey söylendi, yazıldı ve çizildi. Bundan sonra da söylenecek, yazılacak ve çizilecek. Ama bunların hangisi, hangi ölçüde gerçeğin tamamını bize aktarıyor? Ben bilmiyorum şahsen. Ormanı gösteren yok, herkes ağaçtan bahsediyor. Körlerin fili tarifi gibi bir şey. Ama ben ormanı görmek, filin bütünüyle tarifini istiyorum. Belki ormanı bilen de yok, ya da fili gören. İnanın bilmiyorum.

Gördüğüm şey şu; 15 Temmuz ile bir şekilde alakası olan, Anadolu tabiriyle kıyısından-köşesinden ona bulaşan kişiler doğruyu net olarak söylemiyorlar. Ülkenin Cumhurbaşkanı bile darbenin kendisine haber edilme zamanı ile alakalı birbirinden bağımsız 4 tane zaman veriyor farklı konuşmalarında. Bunlardan birisi doğru ise, diğerleri yalan.

İster senaryo deyin, isterseniz kumpas, pusu veya darbe. Ne olursa olsun, adına ne koyarsanız koyun, bu senaryonun, bu pusunun, bu darbenin, 15 Temmuz 2016 akşamı İstanbul, Ankara başta Türkiye’nin bazı illerinde sahne aldığı gerçeğini değiştirmiyor. Onun için İngilizce’deki ifadesiyle “reality” yani “gerçek” diyorum. Ama perde arkası itibariyle “truth”u yani “doğru”yu bilmiyoruz. En azından ben bilmiyorum. Ben bilmediğim gibi 15 Temmuz ile alakalı çok derin araştırmalar yapanlar da bilmiyor.

Ahmet Dönmez’in size verdiği röportajda sorduğu sorularını isterseniz bir de bu gözle okuyun. Bilinmeyenler o kadar çok ki? Halkımıza gelince; göründüğü kadarıyla “post-reality” ve “post-truth” yani “gerçek ötesi” ve “doğru ötesi” bir durumu yaşıyorlar şu an. İnsanlar “gerçek gibi” gösterilen şeylere “gerçek” diye, “doğru gibi” sunulan şeylere “doğru” diye inanıyor. Ama ortada olan şey gerçeğin ve doğrunun belki de sadece bir parçası.

Resmin tüm karelerini görmeden bir kanaata ulaşmanın imkânsız olduğuna inanıyorum. Evet, gerçeklerin bir gün ortaya çıkma gibi bir kötü huyu vardır. Bunubiliyorum. Ama bu ölçüde büyük, karmaşık, komlike ve teknik detaylarla dolu bir hadisenin bahsini ettiğim ölçüdeki netlikle, perde önü ve arkasındaki gerçek ve doğrularla birlikte bu dünyada pazara döküleceğini, muhatapları yalan makinasına bağlasanız da doğrunun ve gerçeğin bütünüyle ortaya çıkacağını sanmıyorum.

Tarihteki Gordion Düğümünü hatırladım şimdi. Frigler döneminde Kral Gordios’a ait araba, halatlarla tapınaktaki sütuna bağlanmış. Bu düğümü çözenin Asya’ya hâkim olacağına inanılırmış. İskender gelmiş, çözmeye uğraşmış, çözememiş ve elindeki kılıcı ile kördüğümü param parça etmiş. Bu hikâye İskender’in sabırsızlığı, tez canlılığını anlatmak için kullanılır ama halkımız İskender’in kılıcı her türlü kördüğümü çözer manasında da kullanır bunu. Ben ikinci manasından hareketle diyorum ki; İskender’in kılıcının bile bu kördüğümü dünyada çözeceğine kâni değilim.

15 Temmuz’u takiben yaklaşık 3 ay konu ile alakalı çıkan haberleri takip etmeye çalıştım. Sonuç; yoruldum. Takipte zorlandım. O kadar çok bilgi –bilgi kirliliği mi deseydim? – var ki ortada, hangisinin doğru, hangisinin yanlış olduğunu tespit etmeniz benim gibi sıradan ve hadiseye dışarıdan bakan bir kişi için imkânsız. Kimin doğru kimin yalan söylediğini de bilemiyorsunuz.

İşin aslı, bunun böyle olacağını 15 ve 16 Temmuz’da yapılan açıklamalarda gördüm ben ve yukarıda ifade etmeye çalıştığım konu ile alakalı gerçeği ve doğruyu ancak ve ancak ahirette öğrenebileceğimizi yazdım. Yazımın başlığını da “Ahiret çok şenlikli olacak” şeklinde koydum.  Yukarıda belirttiğim gibi bütün çıplaklığı ile doğruların söylenmemesi nedeniyle bu kanaata vardım. O günden bugüne ulaştığım bu kanaati değiştirecek hatırı sayılır bir gelişme de olmadı.

Bununla beraber 15 Temmuz’un izini süren etkin şahısları günlük olmasa da toptan takip ediyorum. Birikmiş yazılarını bir çırpıda okuyor, video programlarını izliyorum. Ahmet Dönmez, Adem Yavuz Aslan, Kamil Maman, Ahmet Nesin okuma ve izleme listemdeki isimler.

Bir de Havuz Medyası var. Bu konuda gece gündüz tezvirat tefrikaları yapan?

Özellikle 15 Temmuz söz konusu olduğunda, havuzun çamurlu sularında yüzmeyen bir medya organı mı kaldı diye cevaplayayım bu sorunuzu. Onları yukarıda söylediğim gibi üretimine katkıda bulundukları yalanlara inanan zavallı bir kitle olarak görüyorum şu an. Yalanın yalan olduğunu biliyorlar ama o yalanlara da gerçekmiş gibi inanıyorlar. George Orwell’in 1984 romanında “double thinking” çifte düşünce dediği şey.

Ne yapalım? İyi ki ahiret var diyorum. Kur’an’ın ifadeleriyle “Yevme tüble’s-serair; bütün sırların açığa döküleceği gün gelecek. (89/9) “Yevme teşhedu aleyhim elsinetuhum ve eydîhim ve erculuhum bimâ kânû ya’melûn; gün gelecek, dilleri, elleri ve ayakları yapmış oldukları bütün kötülükleri tek tek bildirerek aleyhlerinde şahitlik edecektir.” (24/24) İşte o gün göreceğiz 15 Temmuz’un ne olduğunu ne olmadığını? Kimin yalan kimin doğru söylediğini? 250 insanın nasıl ve neden öldürüldüğünü? Onun yansımaları olarak yüzbinlerce insanın neden işten atıldığını, hapse tıkıldığını? Çok çetin bir gün olacak o gün, çok çetin. Zira nice canlar yandı bu nedenle. Nice hayatlar zehir oldu. Göz yaşları çağlayanlar haline döndü. Üst üste konulan kırık kalpler Everest’in boyunu aştı. “Boynuzsuz köyünün boynuzlu koyundan hakkını alacağı o gün” özellikle bu yaşananlara sebebiyet veren insanlar için inanın bana çok çetin geçecek.

Meriç, sizde neler çağrıştırıyor?

Adını bile duymak istemediğim, mümkün olsa hafızamdan sileceğim bir kelime.Coğrafya derslerinde öğrendiğimiz Türkiye ile Yunanistan arasında bir nehir değil artık o benim için. Hüzün yumağının bir başka adı. Kederin, üzüntünün, sıkıntının, travmanın, stresin, deprasyonun iç içe sarmallandığı iplik yumağı. Halkımız arasında tarifi yapılan şekliyle “kıldan ince, kılıçtan keskince” olan Sırat köprüsü gibi bir köprü. Eşiğine gelince geriye dönmek için son bir şansın var. Var ama geride hakk-ı hayat yok, geriye dönmeye mecal de yok. Zaten seni o eşiğe getiren de o. Öyleyse ya geçeceksin ya da içinde boğulacaksın. Geçsen de boğulsan da ayrı ve yeni bir hayata kapı aralıyorsun. Gerçekler ve inancım bana böyle düşündürüyor.

İmdi; o hüzün yumağının bir parçası olup ahirete göç edenlere şehit nazarıyla bakıyor ve şehit olduklarına inanıyorum. Allah rahmet etsin hepsine de. Neden böyle düşünüyorum? Şundan, beni ben, seni sen yapan ruh ve beden ne benim ne de senin; O’nun. Emaneten bende ve sende duruyor ve onu korumak emanet sahibine olan saygının ifadesi. Emrini yerine getirmenin göstergesi. Onun içindir ki can’ı korumak dinin beş temel esasından biri. Onu korumak uğrunda ölmek insana şehadet sevabı kazandırıyor. İman edip hicret etmeyen ve zulmün zirve yaptığı mekanlardan uzaklaşmaya güç yetiremediklerini söyleyenlere karşı ahirette Allah’ın “Peki Allah’ın dünyası geniş değil miydi? Siz de orada hicret etseydiniz ya?” (4/97) demesini bu gözle okuyun.

O hüzün yumağı çözenlere gelince; onların da önünde öyle bilinmezlerle dolu yeni bir hayat var ki ne sen sor ne de ben söyleyeyim. Up uzun bir süreç. Sığınma, kamplarda kalma, dil öğrenme, ekonomik yeterliliklerini kazanmak için hayata yeniden başlama, yaşadıkları topluma entegre olma. Ama onlar için ümidimi koruyorum.  “Sağ olduktan sonra her türlü zorluk aşılır.” denir Türkçemizde. Onların bu zorlukları aşacağına inanıyorum. En başta imanları, ardından eğitim seviyeleri ve ümidin, azmin, kararlığın tetikleyici unsur olduğu hayata bakış açılarının bu bağlamda yeri başka şeylerle doldurulmayacak üç önemli unsur olduğu kanaatindayım. Suriye, Somali, Sudan vb. ülkelerden iltica edenlerle mukayese edince “Siz mültecilerin seviyesini yükselttiniz” sözü mülteci kabul eden bi çok ülkedeki yetkililerin ağızından çıkmış bir söz. Tekrar edeyim; iman, eğitim seviyesi ve hayata bakış açısı. Allah yar ve yardımcımız olsun.

Kaynak: The Circle