Fethullah Gülen ve Dinler Arası Diyalog

İlgili Yazılar

Vatikan açısından Türkiye büyük önem arz etmektedir. Bu sebeple, 1979’da Papalık makamına gelince, Papa ikinci Jean Paul’un ziyaret ettiği ilk yabancı ülke Türkiye olmuştu. Fethullah Gülen’in 1997’de Papa’yı ziyareti, bilhassa Türkiye’de, Müslüman/Hıristiyan diyaloğu açısından çok önemli bir adımdı. Fakat aynı zamanda bu, Gülen’in bakış açısına karşı çıkanların hemen hepsinin fikirlerinin gündeme taşınmasına yol açtı. Söz konusu ziyaret dinler arası diyaloğun çatışmaları önlemesi gereken bir zamanda yapılmıştı. Samuel Huntington’un ‘medeniyetler çatışması’ senaryosu güçleniyordu, ama Gülen buna rağmen arada diyalog kurulması için çaba gösterilmesi gerektiğinin idrakindeydi. Bu görüşme vesilesiyle Gülen ve arkadaşları Türkiye’de halktan geniş çapta destek gördü. Öte yandan birbirine zıt iki grup tarafından sert eleştirilere maruz kaldı: din karşıtı çevreler ve küçük bir radikal İslamcı grup. İki tarafın da Gülen’e yüklenme sebepleri farklıydı.

Radikaller tarafından eleştirilen başka bir husus onun bir sinekten bile bahsedip, İslam devleti kurmaktan hemen hemen hiç bahsetmemesiydi. Gülen’i sevenlerden biri olan Ali Ünal bununla ilgili olarak şunları söylemektedir:

Evet, Kur’an-ı Kerim de Rabbimizin varlığına delil olarak sinekten, örümcekten ve karıncadan bahseder ve bu isimde sûreler vardır. Ama Kur’an-ı Kerim’de İslâm devleti bahsi yoktur.

Katı laik çevreler ise mutlak yetkisi olmadan böyle bir işe kalkıştığı için ona kızıyorlardı.Onlara göre, devlet tarafından görevlendirilmediği için, kendi kendine Papa II. Jean Paul ile görüşmeye hakkı yoktu. Bu durum hükümetin her nevi şahsi teşebbüsü tamamen kontrol üzerinde bulundurmak istemesinden kaynaklanıyordu. Dolayısıyla bu laik gruba göre Gülen, dinler arası diyalog adına yabancı liderlerle görüşmek için bile resmi izin almalıydı.

Radikal İslamcıların ise tepkisi biraz farklıydı. Gülen’in ziyaretini bir nevi ‘küçük düşme’ olarak görüyorlardı. Bir Müslüman bir gayrimüslimin ayağına gitmemeliydi. Ayrıca böyle çaplı bir dini liderin Katolik ruhani liderini ziyarete gitmesi, bir yere kadar, bazı Müslümanların Hıristiyan olmasına sebep olabilirdi. Gülen’in bakış açısından gerçek İslam imajı bu değildi. Zira İslam dini en baştan beri diğer dinlerin mensuplarıyla diyaloğu desteklemiş ve bunu hayata geçirmiştir. İnsanların kafasından bu yanlış imajı silmek önemliydi, zira diğer dinlerin mensuplarıyla irtibatın Müslümanların din değiştirmesine yol açacağı endişesi tamamen asılsızdı. Gülen’e göre bu tutum İslam dinine olan güvensizlikten kaynaklanmaktadır.

Kendisinin ifade ettiği üzere, insaniyet bilgi ve bilim çağına girmiştir. Gelecekte bilim dünyada daha da fazla söz sahibi olacaktır. Dolayısıyla bilimsel hakikatlerin hükümlerini desteklediği İslam gibi bir dinin mensupları bu tür diyaloglardan çekinmemelidir. Gülen’e göre, diyalog fuzuli bir çaba değil, bir mecburiyettir. O, diyaloğun dünyamızı barışın hüküm sürdüğü daha güvenli bir yer haline getirmenin yeryüzündeki Müslümanların vazifelerinden biri olduğunu düşünmektedir.

Aslında Gülen’e karşı çıkan bu iki grup Türkiye toplumunun küçük bir kesimini teşkil eden marjinal gruplardır. Çoğunluk bu ziyareti destekliyor ve olumlu sonuçları olacağına inanıyordu. Bu çabaların bir meyvesi Gazeteciler ve Yazarlar Vakfının düzenlediği bir dinler arası diyalog konferansı şeklinde tezahür etti. İbrahimi dinler sempozyumu adı verilen bu konferans Hz. İbrahim’in doğduğu yer olduğuna inanılan Urfa’da yapılmıştı. Bir diğer potansiyel netice de yine aynı şehirde, Fethullah Gülen ve Papa ikinci Jean Paul’un desteklediği dinler arası diyalog cemiyetinin halen tasarlamakta olduğu bir dinler arası diyalog üniversitesinin kurulması fikriydi. Gülen’in Papa’yı ziyareti çeşitli çevrelerde meyvelerini vermeye devam etti.

Kısa bir zaman önce Gülen’in fikirlerinden ilham alan Chicago merkezli bir organizasyon, Chicago’daki çeşitli dini cemaatlerden otuz kadar temsilciyi yine bir dinler arası diyalog konferansı için Türkiye’ye davet etti. Yine bu ziyaretin meyvelerinden biri, Türkiye’deki Vatikan temsilcisinin Müslüman-Hıristiyan ilişkilerini geliştirme adına aktif faaliyet göstermesiydi.

Gülen’e göre Müslüman-Hıristiyan diyaloğuna olan ihtiyaç aşikârdı, çünkü din ve bilim arasında yeniden iyi ilişkiler kurmak gerekiyordu. Batıda yüzyıllarca bilim dinin düşmanı olmuştu ve Hıristiyanlık bundan çok çekmişti. Müslüman-Hıristiyan diyaloğuyla her iki dinde bilim ile olan ilişkilerini tekrar düzeltebilecekti. Gülen diyor ki: ‘Eğer Müslüman-Hıristiyan diyaloğu kurmak için başka neden olmasaydı, en önemli sebep olduğu için, sadece bu bile diyaloğu başlatmaya yeterdi.’

Gülen Müslümanları öz eleştiriye davet etmekte ve İslam dinini bir ideoloji haline getirmemeleri gerektiğini belirtmektedir. İslamı ideoloji haline getirmek, onun siyaset sahnesine çıkmasına sebep olmakta ve Müslümanların diğer dinlerin mensuplarıyla diyaloğa girmelerine engel olmaktadır. ‘İdeolojiler birleştirici olmaktan ziyade bölücüdür. Bu sosyal ve tarihi bir gerçektir.’

O, İslam’ı zihniyette, kalpte ve günlük hayatta yaşanan bir din olarak görmekte; bencil particilik, şahsi veya milli nefret ve düşmanlık duygularına araç olmaması gerektiğini düşünmektedir.

Halife Ömer bin Abdülaziz devrinde yaşanan bir hadiseyi örnek vererek, Müslümanların dayanak noktasının İslam esasları olması gerektiğini ifade etmektedir. Emevi idarecileri Müslüman olan gayrimüslimlerden de cizye alıyorlardı ve onların vergiden kurtulma amacıyla din değiştirdiklerini iddia ediyorlardı. Ömer bin Abdülaziz halife olunca bu uygulamayı kaldırdı. Eyüp bin Şurahbili Eşbahi, bu konuda istisna kabul edilmeyi isteyince Halife ona şöyle bir mektupla cevap verdi: ‘İslamı kabul eden eski gayrimüslimlerden vergi almayacaksın. Allah-u Teala Hz. Muhammed sallallahu aleyhi ve sellemi vergi toplayıcı olarak değil, insanlığa rehber olarak göndermiştir.’ Gülen, ‘Kolaylaştırınız, güçleştirmeyiniz, müjdeleyiniz, nefret ettirmeyiniz’ hadisinden misal vererek, bu hadisi şerifteki hüküm ancak diğer dinlerin temsilcileriyle aramızda sevgi ve diyalog olmasıyla gerçekleştirilebilir demektedir.’ O, diyalog fikrini şu ayet ekseninde tanımlamaktadır: Ey insanlar! Biz sizi bir erkekle bir kadından yarattık. Birbirinizi tanıyıp sahip çıkmanız için milletlere, sülâlelere ayırdık… (Hucurat, 13).

Gülen’in eserlerinde diyaloğun dini temelleri ele alınarak, İslamın Hıristiyanlarla diyaloğa açık yönü nazara verilmektedir. Ona göre, diğer semavi dinlere ve peygamberlerine inanmanın yanı sıra İslam dini Müslümanların onlara saygı göstermesini de gerekli kılmaktadır. Bir Müslüman Hz. Muhammed sallallahu aleyhi ve selleme olduğu gibi Hz. İbrahim, Hz. Musa, Hz. Davud, Hz. İsa ve diğer peygamberlere de iman eder. Gülen’in gözünde Kur’an-ı Kerim’de zikredilen peygamberlere inanmamak, bir insanı İslam dairesinin dışında bırakmak için yeterlidir.

Gülen’in Türkiye’deki azınlık liderleriyle iyi ilişkiler içinde bulunması tarafsızlık ve açıklık hususundaki olumlu şöhretine katkıda bulunmaktadır. Milletler arasında barışı sağlama adına çabaları hakkında bir fikir vermek için iki örnek kâfidir. Birincisi, gerek Türk gerekse Yunan politikacılarının tutumları Türkiye’deki Rumların durumunu neredeyse günlük olarak etkilemektedir. 1980’lerin sonunda Gülen diyalog faaliyetlerini başlattığında Türkiye’deki Rumlar için bir ümit, bir garantör haline gelmişti. Yahudi ve Hıristiyan azınlıklar Gülen’e büyük destek veriyordu. Rum-Ortodoks lideri Bartolomeos ile de iyi ilişkiler kurmuştu. İkincisi de şiddetli muhalefete rağmen Ermenistan’da bir eğitim programı başlatmak için çalışmasıydı.

Bazı Türk işadamlarını Ermenistan’ın başkenti Erivan’da ülke gençlerini okutmak için bir okul açmaya teşvik etmişti. Diğer bir grup işadamı ise, Gülen’in tavsiyesiyle Moskova’da okul açmıştı. Bugün benzeri bir teşebbüs Yunanistan’da yapılmaktadır. Gülen’in çabaları onun düşmanlıkları ortadan kaldırmak için milletler ve kültürler arasında bir köprü kurmak istediğini göstermektedir. Kendisi Türkiye’de bile ancak iyi eğitimli Türklerin insanlığın gelişimine katkıda bulunabileceğine inanmaktadır. Ona göre, faaliyetleri milliyetçi değildir. Yapılan faaliyetlerin bütün insanlığın iyiliği için olduğunu ve sadece Türkiye ile sınırlı kabul edilmemesi gerektiğini ifade etmektedir. Kendisi bir nevi ‘medeniyetler diyaloğu’ arayışındadır. Etnik veya dini kökenleri ne olursa olsun, bütün insanları Allah’ın kulu olarak görmektedir. Ona göre İslam dini bütün insanlara aynı ölçüde değer vermekte ve onları ‘Rahman’ın kulları’ olarak adlandırmaktadır. Peygamberlerin ırk, milliyet, memleket veya meslek itibarıyla üstünlüğü reddetmeleri İslam dininin evrensel yönünü gösterir. İslam peygamberi Arap’ın Arap olmayana üstünlüğü olmadığını söylemiştir.

Gülen gruplaşma meylinin insanın tabiatında olduğu görüşündedir. Amacımız bu fıtri meyli zararsız, hatta faydalı hale getirmek olmalıdır. Bu meylin tezahür edebileceği müspet bir kanal olmazsa menfi yönde gelişecektir. Bu durum bilhassa cehalet, medeniyetsiz davranış ve aşırılık gibi hastalıklarca körüklendiğinde toplumlar birbiriyle şiddetle ve durmaksızın çarpışacaktır. Öte yandan, ilim, irfan ve hoşgörü yayıldıkça toplum barış çizgisine, anlayış ve mutabakata daha fazla yaklaşacaktır.

Sonuç olarak, bazı radikal İslamcılar tarafından diyalog çabaları yüzünden eleştirilse bile, Kuran-ı Kerim’in öğretisi Ehli Kitap ve diğer geleneklerin temsilcileriyle yakınlaşma hususuna fazlasıyla dayanak sağlamaktadır. Şahsi hayatında gayet dindar bir Müslüman olan Gülen, bu meseleyi İslam öğretisinin temel bir unsuru saymaktadır. Özellikle nefretin yaygın olduğu ve medeniyetler çatışmasının öngörüldüğü bir zamanda Gülen’in çabalarının çağdaş insanlık için hayati bir önem taşıyacağı görülmektedir.

Zeki Sarıtoprak, John Carroll University, Cleveland, Ohio.

Sidney Griffith, The Catholic University of America, Washington, D. C.

Zeki Sarıtoprak & Sidney Griffith, The Muslim World, Temmuz 2005 Özel Sayısı