İrfana Yolculuk
İlgili Yazılar
I-EVLİLİK AKDİNİN MEYDANA GELMESİ
- A) Nikâh Terimi Ve Kapsamı:
Nikâh sözcüğü Arapça “nekeha” fiilinden bir mastar olup, erkeğin kadınla evlenmesi ve onunla cinsel temasta bulunması anlamına gelir. Bu sözcüğün “evlilik akdi” anlamı mecaz, “cinsel temas” anlamı ise gerçek anlamdır.
Bir fıkıh terimi olarak nikâh; şer’an evlenme engeli bulunmayan bir kadının, cinsel yönlerinden yararlanmayı erkeğe mübah kılan rizaî bir akittir. Müteahhırûn (12. M. yüzyıldan sonraki) fakihlerinin tarifi ise şöyledir; nikâh kasten mülk-i mut’ayı ifade eden bir akittir.[2] Yani erkeğe kadının cinsel yönlerinden yararlanma mülkiyeti hakkı veren bir sözleşmedir. Evlilik, nitelikleri dikkate alınarak aşağıdaki şekilde tarif edilebilir: Evlenmeleri yasak olmayan bir erkekle bir kadın arasında yapılan, birbirinin cinsel yönlerinden yararlanmayı meşru kılan, ortak hayat ve nesli sürdürmek için bir bağ meydana getiren akittir. İslâm’da nikâh akdi hem medenî bir muâmele ve hem de bir ibadettir. Çünkü nikâhın rükün ve şartlarını İslâm belirler ve eşlerin evlilik nedeniyle pek büyük ecirlere ulaşacağını haber verir. Evliliğin niteliğini İbnü’l-Hümâm (ö. 861/1457) şöyle belirtir: “Nikâh ibadetlere daha yakındır. Hatta evlenmek, sırf ibadet niyetiyle bekâr kalmaktan daha üstündür.”[3] Son devir fakihlerinden İbn Âbidîn (ö. 1252/1836) ünlü Reddü’l-Muhtar adlı eserinde nikâh konusuna şu cümlelerle başlar: “Bizim için Hz. Adem devrinden günümüze kadar meşru olmuş, sonra cennette de devam edecek, nikâh ile imandan başka ibadet yoktur.”[4]
Nikâhın mescid içinde akdedilmesi ve uygun olursa cuma gününe rastlatılması müstehaptır. Bu durum da onun ibadet yönünü güçlendirir.[5]
Şâfiîlere göre evlilik, alış-veriş gibi dünyaya ait alelâde işlerden olup, ibadet niteliğinde değildir. Dayandıkları delil, gayrimüslimlerin nikâhının da İslâm nazarında geçerli sayılmasıdır. Eğer ibadet olsaydı, onların nikâhlarının geçersiz olması gerekirdi. Evlilikten gaye, kişinin cinsel isteklerini teskinden ibarettir. İbadet ise yüce Allah için bir iş ve bir amel yapmaktır. Bu yüzden Allah için iş yapmak kendi nefsi için iş yapmaktan daha faziletlidir. Şâfiîlerin bu görüşüne çoğunluk mezhep müctehitleri karşı çıkmıştır. Şöyle ki:
Çoğunluk müctehitlere göre evlilik akdinin müslim veya gayrimüslim için geçerli olması dünyada toplum düzeni ile ilgilidir. Nitekim mescit, yol yapımı ve benzeri hayır işleri Müslüman için bir ibadet olduğu halde, gayrimüslim için bir ibadet sayılmaz. Genel anlamda Allah Teâlâ’nın hoşnut ve razı olduğu her iş ve davranış mü’min için bir ibadettir. Bu yüzden İslâm’ın belirlediği esaslara göre kurulan ve buna göre yürütülen evlilik de ibadet niteliğindedir. Çünkü evlenmekle, nefsi haramlardan korumak ve nesli sürdürmek gibi bir çok toplum maslahatları gerçekleşir. Nitekim Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
Sizden birinizin evliliğinde sadaka sevabı vardır.”[6] “Bir kimsenin sarf edeceği en faziletli para (dinar), kendi aile fertlerine harcayacağı para ile, Allah yolunda hayvanına ve yine Allah yolunda cihad edecek olan arkadaşlarına harcayacağı paradır.”[7] “Çocuklarına, eşine ve hizmetçine yedirdiğin senin için bir sadakadır.”[8]
Diğer yandan kocaları yoksul olan iki varlıklı kadın, Allah’ın elçisine gelerek, kocalarına sadaka verip veremeyeceklerini sormuşlardı. Hz. Peygamber onlara şu cevabı verdi: “Kocalarınıza yardım ederseniz size iki ecir vardır. Hısımlık ecri ve sadaka ecri.”[9]
Batı ülkeleri Hristiyan toplumlarında nikâhın dinî veya medeni niteliği uzun süre tartışılmış, kimi ülkelerde nikâh yalnız kiliselerde akdedilirken, kimi ülkelerde de medeni nikâh esası benimsenmiştir. Resmi devlet memuru önünde akdedilen nikâha “medenî nikâh” denir.
Osmanlı Devleti uygulamasında 1917 tarihli “Hukuk-ı Aile Kararnamesi” Hristiyan veya Musevîler için kısmen dinî ve kısmen de medenî evlenme usulü getirmiştir. Buna göre gayrimüslimlerin nikâhı, dinî ayinler çerçevesinde rûhanî memurlarınca yani papaz veya rahiplerce akdedilir. Ancak ruhanî memur, en az yirmi dört saat önce mahallî mahkemeye haber verir. Hakim; belirtilen saatte nikâh meclisine özel bir memur gönderip kıyılan nikâhı deftere kayıt ve tescil ettirir.[10] Adı geçen kararnameye göre, Müslümanların evliliği de, aynı şekilde evde, bir salon veya mescidde, hakim naibinin hazır bulunduğu bir mecliste akdedileceği esası getirilmiştir. Böylece, ayrı dinlere mensup topluluklara, kendi inançlarına uygun bir şekilde evlenme, boşanma, nafaka, miras ve ticaret yapma serbestliği tanınmıştır.
- B) Evliliğin Meşru Olduğunu Gösteren Deliller:
Evliliğin meşru oluşu kitap, sünnet ve icma delillerine dayanır.
Kur’an’da şöyle buyurulur:
(وَاَنْكِحُوا الْاَيَامٰى مِنْكُمْ وَالصَّالِح۪ينَ مِنْ عِبَادِكُمْ وَاِمَاۤئِكُمْ اِنْ يَكُونُوا فُقَرَاۤءَ يُغْنِهِمُ اللّٰهُ مِنْ فَضْلِه۪ وَاللّٰهُ وَاسِعٌ عَل۪يمٌ)“Sizden olan bekârları, köle ve cariyelerinizden durumları evlenmeye uygun olanları evlendirin! Eğer bunlar yoksul iseler, Allah lütfundan onlara zenginlik verir. Çünkü Allah lütfu çok geniş olan, (her şeyi) bilendir.”[11]
Ayette Müslümanların, yoksul olsalar bile bekâr olan erkek ve kadınları evlendirmeleri, çünkü Allah’ın onlara evlilik sebebiyle yardımcı olacağı bildirilmektedir.
Evlenmek: Yukarıdaki ayette, “evlendiriniz” ifadesi, evlilik konusunda eşler kadar, veli veya İslâm toplumuna da görev düştüğünü gösterir.
Evlilik konusunda pek çok hadis nakledilmiştir. Allah elçisi, gençlere hitap ederek şöyle buyurmuştur:
“Ey gençler topluluğu! Sizden kimin evlilik yükümlülüklerine gücü yeterse evlensin. Çünkü evlilik gözü ve ırzı harama karşı koruyucudur: Kimin evlenmeye gücü yetmezse oruca devam etsin. Çünkü oruç onun için bir kalkandır.”[12]
Ashab-ı kiramdan üç kişi Hz. Peygamber (s.a.s)’in eşlerine onun gece ibadetini sormuşlar, belki azımsayarak birincisi “sürekli olarak gece namazı kılmaya”, ikincisi “sürekli oruç tutmaya”, üçüncüsü ise “kadınlardan sürekli ayrı kalmaya ve hiç evlenmemeye” karar verir. Onların bu konuşmalarını haber alan Hz. Peygamber şöyle buyurur:
Ashab-ı kiramdan üç kişi Hz. Peygamber (s.a.s)’in eşlerine onun gece ibadetini sormuşlar, belki azımsayarak birincisi “sürekli olarak gece namazı kılmaya”, ikincisi “sürekli oruç tutmaya”, üçüncüsü ise “kadınlardan sürekli ayrı kalmaya ve hiç evlenmemeye” karar verir. Onların bu konuşmalarını haber alan Hz. Peygamber şöyle buyurur:
“Bazı kimselere ne oluyor ki, şöyle şöyle demişler. Fakat ben hem namaz kılıyorum, hem uyuyorum; oruç tutuyorum, tutmadığım da oluyor; kadınlarla da evleniyorum. Kim benim sünnetimi terk ederse benden değildir.”[13]
Hz. Âişe’nin naklettiği bir hadiste şöyle buyurulmuştur:
“Nikâh benim sünnetimdir. Kim benim sünnetimden yüz çevirirse, benden değildir.”[14]
Diğer yandan evlenmenin meşruluğu üzerinde, bütün ümmet görüş birliği içindedir. Ancak evlenmenin hükmü evlenecek kişinin özel durumu dikkate alınarak değerlendirilir. Aşağıda çeşitli durumlara göre konuyu açıklayacağız.
- C) Evlenmenin Hükmü:
Evleneceklerin durumuna göre nikâhın hükmü farz, vacip, sünnet, haram, mekruh veya mübah kısımlarına ayrılır.
Evlenmediği takdirde zinaya düşeceği kesin olan kimsenin evlenmesi farzdır.
Yine evlenmezse zinaya düşme tehlikesi bulunan kimsenin evlenmesi vaciptir.[15]
Evlenince, eşine zulüm ve işkence yapacağı kesin olan kimsenin evlenmesi haramdır.
Eşine zulüm yapma ihtimali bulunan kimsenin evlenmesi mekruhtur.[16]
Cinsel bakımdan itidal halde bulunanların evlenmesi sünnettir.
İmam Şâfiî’ye göre yukarıda belirttiğimiz itidal durumunda evlenmek mübah olup, mü’min evlenme veya evlenmeme arasında serbest bırakılır. Dayandığı delil; Yahyâ Peygamber’in “…efendi, nefsine hâkim ve iffetli.”[17] olduğu belirtilerek buyrularak övülmesi ve “size evlilik helal kılındı.”[18] ayetiyle “mübah kılınma” nın ifade edilmesidir.
- D) Nikâhın Rükünleri:
Hanefîlere göre, evlilik akdinin rükünleri icap ve kabulden ibarettir. Çoğunluk mezhep imamlarına göre ise evliliğin rükünleri dört tane olup; siyga (icap ve kabul), kadın, koca ve evlenecek kadının velisidir.
Evlilik akdinin konusu, yani eşlerin bu evlilikten gayeleri, birbirinin cinsel yönlerinden yararlanmadır. Bu yüzden yalnız ev hizmetlerini görmek üzere yapılacak bir akit bir “iş sözleşmesi” olabilir. Nikâh akdinde karı koca hayatının yaşanması asıldır. Mehir, evliliğin kendisine bağlı olduğu bir rükün değil; nafaka gibi evliliğin hükümlerindendir.
İcap, evlenme akdi taraflarından birisinin ilk olarak yaptığı tekliftir. “Benimle evlenmeyi kabul et” teklifine, karşı tarafın “kabul ettim” şeklindeki cevabı “kabul” niteliğindedir. Burada ilk teklifin karı veya koca tarafından yapılması sonucu etkilemez. İlk teklif icap, ikincisi kabul niteliğindedir.
Çoğunluk İslâm fakihlerine göre icap, kadının velisi veya vekili tarafından erkeğe yapılan evlendirme teklifidir. Kabul ise, kocanın bu teklife verdiği olumlu cevaptır.[19]
- E) Nikâhta Velinin Yetkisi:
1) Hanefilere göre evlenme ehliyetine sahip olan bir kadın, velisi hazır olmaksızın kendi nikâhında irade beyanında bulunabilir. Kız çocuğu için velinin devreye girmesi sünnet veya müstehap görülmüştür. Nitekim Kur’an’da kadının evlilikte bizzat taraf olabileceğini bildiren ayetler vardır:
(…وَامْرَاَةً مُؤْمِنَةً اِنْ وَهَبَتْ نَفْسَهَا لِلنَّبِيِّ اِنْ اَرَادَ النَّبِيُّ اَنْ يَسْتَنْكِحَهَا خَالِصَةً لَكَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِن۪ينَ …)“Bir de Peygamber kendisiyle evlenmek istediği takdirde, kendisini peygambere hibe eden mümin kadını, diğer müminlere değil, sırf sana mahsus olmak üzere (helal kıldık).” [20]
(…فَاِنْ طَلَّقَهَا فَلَا تَحِلُّ لَهُ مِنْ بَعْدُ حَتّٰى تَنْكِحَ زَوْجًا غَيْرَهُ) “Eğer kocası onu üçüncü defa boşarsa, bundan sonra kadın bu kocadan başka bir erkekle evleninceye kadar, boşayan kocasına helal olmaz.” [21]
Bu iki ayette veliden söz edilmeksizin, evlilikte kadın doğrudan taraf gösterilmiştir.
Hadislerde de şöyle buyurulmuştur:
“Bekâr kadın, kendisi hakkında velisinden daha fazla hak sahibidir.” [22]
“Dul bayan için velisinin yapabileceği bir şey yoktur.” [23]
2) Şâfiî, Mâlikî ve Hanbelîlerin ortak görüşü:
Bu mezheplere göre kadın için evlilikte erkek bir velinin onu temsil etmesi gerekir. Dayandıkları deliller şunlardır:
Ma’kıl b. Yesar’ın, dul kız kardeşinin eski kocası ile evlenmesine engel olmak istemesi üzerine şu ayet inmiştir:
(وَاِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسَاۤءَ فَبَلَغْنَ اَجَلَهُنَّ فَلَا تَعْضُلُوهُنَّ اَنْ يَنْكِحْنَ اَزْوَاجَهُنَّ اِذَا تَرَاضَوْا بَيْنَهُمْ بِالْمَعْرُوفِ) “Kadınları boşadığınız ve onlar da iddetlerini tamamlayınca, aralarında iyilikle anlaştıkları takdirde eski kocalarıyla evlenmelerine engel olmayın..” [24]
Hanefiler bu ayeti, veli yetkisinin kaldırıldığı şeklinde anlamışlardır.
(…وَاَنْكِحُوا الْاَيَامٰى مِنْكُمْ) “Sizden bekârları evlendirin…” [25]
(…وَلَا تُنْكِحُوا الْمُشْرِك۪ينَ حَتّٰى يُؤْمِنُوا) “Müşrik erkekleri, onlar iman edinceye kadar evlendirmeyin.”
Hanefiler bu ayetleri, gençlerin evliliği ile ilgili veliye bir görev yükletildiği, belli bir veli yoksa bu görevin İslâm toplumuna ait olduğu görüşündedir.
Diğer yandan Hz. Aişe’den rivayet edilen bir hadiste şöyle buyurulur:
“Velisinden izinsiz evlenen kadının, nikâhı batıldır, batıldır, batıldır.”[26] Ancak bu hadisin râvisi olan Hz. Aişe, kardeşi Abdurrahman Şam’da iken kendisine emanet ettiği kızını babası seferden dönmeden evlendirmiş ve bu evlilik geçerli sayılmıştır. Tirmizî’ye göre bu hadisi İmam Zuhrî rivayet etmiş, ancak İbn Cüreyc hadisi Zuhrî”ye sormuş, o bunu inkâr etmiştir. [27]
- F) Evlilik Akdi Sırasında İki Şahidin Bulunması:
Evlilik geleceğe ait hak ve sorumluluklar doğuran bir müessese olduğu ve haramı helalden ayırdığı için, bunun topluma açıklanması, gizli kalmaması ve belirli şahitlerle belgelenmesi gerekli görülmüştür. Bu yüzden veli dışında iki şahit bulunmadıkça nikâh akdi sahih olmaz. Delil ayet ve hadislerdir.
Allah Teâlâ şöyle buyurur:
(وَاسْتَشْهِدُوا شَه۪يدَيْنِ مِنْ رِجَالِكُمْ فَاِنْ لَمْ يَكُونَا رَجُلَيْنِ فَرَجُلٌ وَامْرَاَتَانِ مِمَّنْ تَرْضَوْنَ مِنَ الشُّهَدَاۤءِ )”Erkeklerinizden iki şahit tutun. Eğer iki erkek olmazsa, o durumda razı olacağınız şahitlerden bir erkekle iki kadın yeter.” [28]
Ayet, ticaretle ilgili olmakla birlikte evlilik akdini de kapsamına alır. Akitlerde şahit, genellikle anlaşmazlık durumunda tarafların haklarını korumada ispat kolaylığı sağlar. Evlenme akdi de eşlerin lehine ve aleyhine hukukî sonuçlar meydana getiren bir akittir. Mehir, nafaka yükümlülüğü, nesebin sabit olması, sıhrî hısımlığın doğması bunlar arasındadır. Diğer yandan evlilik akdinin topluma ilân edilerek yapılması ve şahitlerin bulunması evlileri zina töhmetinden korur.
- G) Gizli nikâhın hükmü:
Dışarıda açıklanmamak üzere gizlice yapılan nikâh akdi caiz değildir. Ancak nikâh akdi şahitlerin önünde yapılıp da, sonradan şahitlere bunu gizlemeleri ve dışarıda açıklamamaları tavsiye edilse, bu evlilik gizli yapılmış sayılır mı?
Ebû Hanîfe ve İmam Şâfiî’ye göre böyle bir evlilik gizli yapılmış sayılmaz. Çünkü şahitlere sonradan yapılacak gizli tutma tavsiyeleri nikâh akdine zarar vermez. [29]
İmam Mâlik ise evliliğin topluma ilânını bir şart olarak kabul ettiği için, gizli yapılan veya şahitlerden gizlemeleri istenen bir nikâhı geçerli saymaz.
İmam Malik gizli nikâhı şöyle tarif eder: Kocanın şahitlerden nikâh akdini, daha önce evli ise önceki karısından veya ev halkı bile olsa diğer insanlardan gizlemelerini istediği nikâhtır. Böyle bir evlilikte cinsel birleşme olmuşsa, şahitsiz evlilikle birleşmede olduğu gibi nikâh akdi feshedilir ve bu bir bain talak (kesin boşama) sayılır. Eğer eşler cinsel birleşmeyi ikrar eder veya bu durum, zinadaki gibi dört şahitle sabit olursa her iki eşe de değnek (celde) veya recm cezası uygulanır. Ancak def çalmak veya düğün yemeği vermek yahut veli dışında tek şahitle de olsa nikâh ilân edilmiş olursa, şüphe bulunduğu için had cezası düşer. Nitekim Allah’ın Rasûlü; “Gücünüzün yettiği kadar , şüphe bulununca had cezalarını düşürünüz.” [30] buyurmuştur.
Hanbelîlere göre ise gizli tutma tavsiyesi nikâhı geçersiz kılmaz. Evliliği veli, şahitler ve eşler gizlese de bu geçerli olur, fakat böyle bir gizleme mekruhtur. [31] Diğer yandan İbn Ebî Leylâ, Ebû Sevr ve Ebû Bekr el-Esamm’a göre evlilikte şahit bulundurmak şart değildir. Bu fakihlerin dayandığı delil:
(فَانْكِحُوا مَا طَابَ لَكُمْ مِنَ النِّسَاۤءِ) “Kadınlardan hoşunuza gidenleri nikâhlayın…” [32]
(وَاَنْكِحُوا الْاَيَامٰى مِنْكُمْ) “İçinizden bekâr olanları evlendirin..”[33]
ayetlerinin genel anlamıdır. Onlar bu konudaki hadisleri, ayetlerin mutlak anlamını sınırlayacak güçte görmemişlerdir.
Ancak çoğunluk müctehitler bu görüşü reddetmiş ve nikâhta şahitten söz eden hadislerin meşhur olduğunu ve ayetlerin mutlak anlamını sınırlayacak güçte bulunduğunu söylemişlerdir. [34]
- H) Nikâh Akdinde Öne Sürülüp Sürülemeyen Özel Şartlar:
İslâm’da, bir sözleşme yapılırken öne sürülebilen şartlar genel olarak “sahih”, “fâsit” “bâtıl olan şartlar” olmak üzere üçe ayrılır. Âyet ve hadislerle çelişmeyen ve akdin taraflarından birisine tek yanlı yarar sağlamaya yönelik bulunmayan, anlamlı olan ve sıkıcı da bulunmayan şartlar “sahih şart” niteliğindedir. Akdin niteliği ile bağdaşmayan veya şer’î hükümlerle çelişen şartlara ise “fâsit şart” denir. Bir tarafa yararı bulunmayan veya anlamsız ya da sıkıcı bulunan şartlar da “bâtıl şart” kapsamına girer. [35]
Hadiste şöyle buyurulur: “Müslümanlar kendi aralarında belirledikleri şartlara uyarlar. Ancak helalı haram veya haramı helal kılan şart müstesnadır.” [36]
Evlilikte öne sürülebilen şartları yukarıdaki ölçülere göre şu şekilde değerlendirebiliriz:
Nikâh akdinin niteliği ile bağdaşan ve şer’î hükümlerle de çelişmeyen şartlar sahih olup, karşı tarafı bağlar. Meselâ, bir kadın kocasının hısımları ile birlikte oturmamayı şart koşsa, bu şart geçerli olur. Çünkü evlilik akdi bu gibi şartlarla bağdaşır niteliktedir. Kadına boşama yetkisi veren şartlar da geçerlidir. Buna “tefvîz-i talak” denir.
Akdin niteliği ile bağdaşmayan veya ayet ya da hadislerle çelişen şartlar fasit şart olup, nikâh akdinde bu gibi şartlar geçersizdir. Evlilik akdi ise geçerliliğini sürdürür. Eşlerden birisi veya her ikisi için belli bir süre içinde, nikâhı feshetme hakkını öne sürmek gibi. Hadiste, “Bir kadın için, kocasının ilk eşini boşanmasını istemesi helâl değildir.” [37] buyurulur. Böyle bir şarta uymak mekruh olur.
Eşlerin birbirinin cinsel yönlerinden yararlanma ve kadının nafaka hakkı gibi özlük haklarına aykırı olan şartlar da geçersizdir.
Kadının hısımları ile ömür boyu ilişkiyi kesmek şartında da “sıla-ı rahmin” kesilmesi söz konusu olacağı için nass’larla çelişki meydana gelir ve kadının evlilikten sonra bu şarta uyması gerekmez. [38]
İ) İslâm’a Göre Evlenme Engelleri:
İslâm’a göre evlenme engelleri sürekli ve geçici olmak üzere ikiye ayrılır.
1) Sürekli evlenme engelleri: Bunlara şu ayette topluca yer verilmiştir:
(حُرِّمَتْ عَلَيْكُمْ اُمَّهَاتُكُمْ وَبَنَاتُكُمْ وَاَخَوَاتُكُمْ وَعَمَّاتُكُمْ وَخَالَاتُكُمْ وَبَنَاتُ الْاَخِ وَبَنَاتُ الْاُخْتِ وَاُمَّهَاتُكُمُ الّٰت۪يۤ اَرْضَعْنَكُمْ وَاَخَوَاتُكُمْ مِنَ الرَّضَاعَةِ وَاُمَّهَاتُ نِسَاۤئِكُمْ وَرَبَاۤئِبُكُمُ الّٰت۪ي ف۪ي حُجُورِكُمْ مِنْ نِسَاۤئِكُمُ الّٰت۪ي دَخَلْتُمْ بِهِنَّ فَاِنْ لَمْ تَكُونُوا دَخَلْتُمْ بِهِنَّ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ وَحَلَاۤئِلُ اَبْنَاۤئِكُمُ الَّذ۪ينَ مِنْ اَصْلَابِكُمْ وَاَنْ تَجْمَعُوا بَيْنَ الْاُخْتَيْنِ اِلَّا مَا قَدْ سَلَفَ اِنَّ اللّٰهَ كَانَ غَفُورًا رَح۪يمًا)
“Size şunlarla evlenmek haram kılındı: Anneleriniz, kızlarınız, kız kardeşleriniz, halalarınız, teyzeleriniz, erkek kardeşinizin kızları, kız kardeşinizin kızları, sizi emziren süt anneleriniz, süt kız kardeşleriniz, karılarınızın anneleri, kendileriyle cinsel ilişkide bulunduğunuz karılarınızdan olup evlerinizde bulunan üvey kızlarınız. Eğer anneleri ile cinsel ilişkide bulunmamış iseniz, (üvey kızlarınızla evlenmenizde) sizin için bir sakınca yoktur. Kendi sulbunuzdan gelen oğullarınızın eşleriyle evlenmeniz ve iki kız kardeşi bir arada almanız da (haram kılındı). Ancak daha önce geçen geçmiştir. Çünkü Allah çok bağışlayan, çok merhamet edendir.” [39]
Bu hısımlar üç grupta toplanabilir:
Kan hısımları: Anneler, nineler, kızlar, kız kardeşler, erkek ve kız kardeşlerin kızları, halalar ve teyzeler, büyük hala ve teyzeler bu gruba girer.
Süt hısımları: Ayette sütana ve sütkardeşten söz edilmiş, Hz. Peygamber’in, “Nesepçe haram olanlar süt yoluyla da haram olurlar.” [40] hadisi yasağın kapsamını genişletmiştir. Buna göre, sütanne, sütnine, süt hala, süt teyze ve sütkardeş veya yeğenle evlenme yasağı vardır. Ebu Hanife’ye göre, sütün ilk iki buçuk yıl, çoğunluğa göre ise ilk iki yıl içinde emilmesi gerekir. Haramlık doğuracak sütün miktarı, çoğunluğa göre az olabilir, İmam Şâfiî’ye göre aralıklarla en az beş defa doyurucu süt emilmesi gerekir.
Evlilik yoluyla haram olanlar: Bunlara “sıhrî hısım” denir. Üvey kızlar, kayın valideler, baba ve dedenin karıları ile oğul veya torunların karıları bu grupta yer alır.
Yukarıda belirtilen kimselerle olan evlenme yasağı -sıhrî hısımlığı doğuran evlilik sona erse bile- ebedi olarak devam eder. [41]
2) Geçici evlenme engelleri:
Bunlar şartlar değişince ortadan kalkabilen geçici engeller olup şunlardır:
Başkasının eşi olma: İslâm kadın için tek evlilik esasını benimsemiştir. Bu yüzden başkası ile evli bulunun bir kadın, bu erkekten ayrılıp, iddetini tamamlamadıkça yeniden evlenemez. Kur’an’da,
(وَالْمُحْصَنَاتُ مِنَ النِّسَاۤءِ … حُرِّمَتْ عَلَيْكُمْ ) “..Kocalı kadınlarla evlenmeniz size haram kılındı.” [42]
buyurulur.
- b) İki akraba ile birden evlenme: Sıla-i rahmin kesilebileceği endişesiyle yakın bazı hısımların bir nikâh altında toplanması yasaklanmıştır. Kur’an’da,
(وَاَنْ تَجْمَعُوا بَيْنَ الْاُخْتَيْنِ اِلَّا مَا قَدْ سَلَفَ…. حُرِّمَتْ عَلَيْكُم ) “İki kız kardeşi birlikte almanız da size haram kılındı.” [43]
buyurulur. Yasağın kapsamı ortak illet sebebiyle aşağıdaki hadisle genişletilmiştir:
“Bir kimsenin karısı ile, bu karısının hala veya teyzesi bir nikâh altında toplanamaz.” [44]
İddete bağlı evlenme engeli: Evliliğin ölüm, boşanma veya fesih sebeplerinden biriyle sona ermesi durumunda kadının yeniden evlenebilmesi için beklemek zorunda olduğu süreye “iddet” denir. Neseplerin karışmaması için günümüz beşerî hukuklarında da iddet süreleri konulmuştur. Kocası ölen kadının iddet süresi 4 ay 10 gün, [45] boşanan kadının iddeti, üç hayız ve temizlenme süresi, [46] gebe kadının iddeti ise her durumda doğuma kadardır. [47] Henüz âdet görmeyen kız çocukları ile menopoz dönemindeki kadınların iddeti üç aydır. [48] Hanefîler’e göre, kocası kaybolan ve sağ olup olmadığı da bilinemeyen bir kadın, kocasının akranı olan kişiler ölünceye kadar bekler, Mâlikî ve Hanbelîler’e göre ise 4 yıl bekler ve bundan sonra eşi mahkemeden kayıplık kararı alarak, 4 ay 10 gün ölüm iddeti bekleyerek serbest kalır. [49] 1917 tarihli Osmanlı Hukuk-ı Aile Kararnamesi, bu konuda 127. maddesiyle Mâlikî mezhebinin görüşünü kanunlaştırmıştır. Savaş şartları içinde kaybolmalarda bekleme süresi bir yıldır. Müslüman bir erkekle evli bulunan Hristiyan veya Yahudi kadını da iddet konusunda Müslüman kadın gibidir.
Ebu Hanife’ye göre İslâm ülkesinde yaşayan gayrimüslimlerin kendi aralarındaki evliliklerinden doğan iddet konusunda, kendi dinlerine göre davranırlar. Hadiste, “Onları kendi dinleri üzere bırakınız.” buyurulmuştur. [50]
Üç kere boşanma: İslâm’da bir erkeğin eşi üzerinde en çok üç boşama hakkı vardır. Eşini üçüncü kez boşayan erkeğin bu kadınla yeniden evlenebilmesi için bu kadının, başka bir erkekle evlenmesi ve bu ikinci evlilik sona ererse, iddet sürelerini de gözetmesi şartıyla, yeniden ilk kocasına dönebileceği esası getirilmiştir. Bu geçici yasağı ortadan kaldırmaya yönelik muamelelere “tahlîl (helal kılma)” veya kısaca “hulle” denir. Kur’an’da şöyle buyurulur:
(فَاِنْ طَلَّقَهَا فَلَا تَحِلُّ لَهُ مِنْ بَعْدُ حَتّٰى تَنْكِحَ زَوْجًا غَيْرَهُ ) “Erkek karısını (üçüncü kez) boşarsa, bundan sonra kadın, başka bir erkekle evlenmedikçe, ona helal olmaz.” [51]
Din ayrılığı: Müslüman erkek veya kadın, ateist veya Allah’a ortak koşan kimselerle, bu durumu devam ettiği sürece evlenemez. Delil şu ayettir:
(وَلَا تَنْكِحُوا الْمُشْرِكَاتِ حَتّٰى يُؤْمِنَّ… وَلَا تُنْكِحُوا الْمُشْرِك۪ينَ حَتّٰى يُؤْمِنُوا) “Allah’a ortak koşan kadınlarla -onlar iman edinceye kadar- evlenmeyin… Müşrik erkekleri de –onlar iman edinceye kadar- (mü’min kadınlarla) evlendirmeyin.” [52]
Ancak Müslüman erkeğin ehl-i kitap bir kadınla evlenmesine aşağıdaki ayetle izin verilmiştir.
(وَالْمُحْصَنَاتُ مِنَ الَّذ۪ينَ اُوۧتُوا الْكِتَابَ مِنْ قَبْلِكُمْ اِذَاۤ اٰتَيْتُمُوهُنَّ اُجُورَهُنَّ) “Kendilerine sizden önce kitap verilenlerden, hür ve iffetli kadınlar da, siz onların mehirlerini verip nikâh edince …(size helal kılındı).” [53]
Buradaki düzenleme, erkek esas alınarak yapılmış ve yukarıdaki ayetin, müşriklerle evlenme yasağını bildiren, Bakara sûresi 2/221. ayeti tahsis ettiği kabul edilmiştir.
