Warning: include_once(wp-content\plugins\wp-super-cache/wp-cache-phase1.php): failed to open stream: No such file or directory in /home/cihans5/kocar.org/wp-content/advanced-cache.php on line 20

Warning: include_once(): Failed opening 'wp-content\plugins\wp-super-cache/wp-cache-phase1.php' for inclusion (include_path='.:/opt/cpanel/ea-php70/root/usr/share/pear') in /home/cihans5/kocar.org/wp-content/advanced-cache.php on line 20

Deprecated: Methods with the same name as their class will not be constructors in a future version of PHP; ads125_widget has a deprecated constructor in /home/cihans5/kocar.org/wp-content/themes/sahifa/framework/widgets/widget-ads.php on line 8

Deprecated: Methods with the same name as their class will not be constructors in a future version of PHP; ads120_90_widget has a deprecated constructor in /home/cihans5/kocar.org/wp-content/themes/sahifa/framework/widgets/widget-ads.php on line 129

Deprecated: Methods with the same name as their class will not be constructors in a future version of PHP; ads120_60_widget has a deprecated constructor in /home/cihans5/kocar.org/wp-content/themes/sahifa/framework/widgets/widget-ads.php on line 250

Deprecated: Methods with the same name as their class will not be constructors in a future version of PHP; ads120_600_widget has a deprecated constructor in /home/cihans5/kocar.org/wp-content/themes/sahifa/framework/widgets/widget-ads.php on line 372

Deprecated: Methods with the same name as their class will not be constructors in a future version of PHP; ads120_240_widget has a deprecated constructor in /home/cihans5/kocar.org/wp-content/themes/sahifa/framework/widgets/widget-ads.php on line 493

Deprecated: Methods with the same name as their class will not be constructors in a future version of PHP; ads160_600_widget has a deprecated constructor in /home/cihans5/kocar.org/wp-content/themes/sahifa/framework/widgets/widget-ads.php on line 613

Deprecated: Methods with the same name as their class will not be constructors in a future version of PHP; ads300_600_widget has a deprecated constructor in /home/cihans5/kocar.org/wp-content/themes/sahifa/framework/widgets/widget-ads.php on line 721

Deprecated: Methods with the same name as their class will not be constructors in a future version of PHP; ads250_250_widget has a deprecated constructor in /home/cihans5/kocar.org/wp-content/themes/sahifa/framework/widgets/widget-ads.php on line 830

Deprecated: Methods with the same name as their class will not be constructors in a future version of PHP; ads300_100_widget has a deprecated constructor in /home/cihans5/kocar.org/wp-content/themes/sahifa/framework/widgets/widget-ads.php on line 942

Deprecated: Methods with the same name as their class will not be constructors in a future version of PHP; ads300_250_widget has a deprecated constructor in /home/cihans5/kocar.org/wp-content/themes/sahifa/framework/widgets/widget-ads.php on line 1054

Deprecated: Methods with the same name as their class will not be constructors in a future version of PHP; tie_video_widget has a deprecated constructor in /home/cihans5/kocar.org/wp-content/themes/sahifa/framework/widgets/widget-video.php on line 7

Deprecated: Methods with the same name as their class will not be constructors in a future version of PHP; tie_posts_list has a deprecated constructor in /home/cihans5/kocar.org/wp-content/themes/sahifa/framework/widgets/widget-posts.php on line 6

Deprecated: Methods with the same name as their class will not be constructors in a future version of PHP; tie_login_widget has a deprecated constructor in /home/cihans5/kocar.org/wp-content/themes/sahifa/framework/widgets/widget-login.php on line 6

Deprecated: Methods with the same name as their class will not be constructors in a future version of PHP; tie_google_widget has a deprecated constructor in /home/cihans5/kocar.org/wp-content/themes/sahifa/framework/widgets/widget-google.php on line 7

Deprecated: Methods with the same name as their class will not be constructors in a future version of PHP; tie_widget_tabs has a deprecated constructor in /home/cihans5/kocar.org/wp-content/themes/sahifa/framework/widgets/widget-tabbed.php on line 7

Deprecated: Methods with the same name as their class will not be constructors in a future version of PHP; tie_flickr_photos has a deprecated constructor in /home/cihans5/kocar.org/wp-content/themes/sahifa/framework/widgets/widget-flickr.php on line 7

Deprecated: Methods with the same name as their class will not be constructors in a future version of PHP; tie_author_widget has a deprecated constructor in /home/cihans5/kocar.org/wp-content/themes/sahifa/framework/widgets/widget-author.php on line 7

Deprecated: Methods with the same name as their class will not be constructors in a future version of PHP; author_post_widget has a deprecated constructor in /home/cihans5/kocar.org/wp-content/themes/sahifa/framework/widgets/widget-author.php on line 68

Deprecated: Methods with the same name as their class will not be constructors in a future version of PHP; tie_social_widget has a deprecated constructor in /home/cihans5/kocar.org/wp-content/themes/sahifa/framework/widgets/widget-social.php on line 6

Deprecated: Methods with the same name as their class will not be constructors in a future version of PHP; tie_search has a deprecated constructor in /home/cihans5/kocar.org/wp-content/themes/sahifa/framework/widgets/widget-search.php on line 6

Deprecated: Methods with the same name as their class will not be constructors in a future version of PHP; tie_slider has a deprecated constructor in /home/cihans5/kocar.org/wp-content/themes/sahifa/framework/widgets/widget-slider.php on line 6

Deprecated: Methods with the same name as their class will not be constructors in a future version of PHP; TIE_WeatherWidget has a deprecated constructor in /home/cihans5/kocar.org/wp-content/themes/sahifa/framework/widgets/widget-weather.php on line 220

Deprecated: Methods with the same name as their class will not be constructors in a future version of PHP; tie_youtube_widget has a deprecated constructor in /home/cihans5/kocar.org/wp-content/themes/sahifa/framework/widgets/widget-youtube.php on line 7

Deprecated: Methods with the same name as their class will not be constructors in a future version of PHP; tie_Latest_Tweets has a deprecated constructor in /home/cihans5/kocar.org/wp-content/themes/sahifa/framework/widgets/widget-twitter.php on line 7

Deprecated: Methods with the same name as their class will not be constructors in a future version of PHP; tie_timeline_widget has a deprecated constructor in /home/cihans5/kocar.org/wp-content/themes/sahifa/framework/widgets/widget-timeline.php on line 6

Deprecated: Methods with the same name as their class will not be constructors in a future version of PHP; tie_facebook_widget has a deprecated constructor in /home/cihans5/kocar.org/wp-content/themes/sahifa/framework/widgets/widget-facebook.php on line 7

Deprecated: Methods with the same name as their class will not be constructors in a future version of PHP; tie_categort_posts has a deprecated constructor in /home/cihans5/kocar.org/wp-content/themes/sahifa/framework/widgets/widget-category.php on line 6

Deprecated: Methods with the same name as their class will not be constructors in a future version of PHP; tie_news_pic has a deprecated constructor in /home/cihans5/kocar.org/wp-content/themes/sahifa/framework/widgets/widget-news-pic.php on line 6

Deprecated: Methods with the same name as their class will not be constructors in a future version of PHP; tie_text_html has a deprecated constructor in /home/cihans5/kocar.org/wp-content/themes/sahifa/framework/widgets/widget-text-html.php on line 6

Deprecated: Methods with the same name as their class will not be constructors in a future version of PHP; tie_feedburner_widget has a deprecated constructor in /home/cihans5/kocar.org/wp-content/themes/sahifa/framework/widgets/widget-feedburner.php on line 6

Deprecated: Methods with the same name as their class will not be constructors in a future version of PHP; tie_soundcloud has a deprecated constructor in /home/cihans5/kocar.org/wp-content/themes/sahifa/framework/widgets/widget-soundcloud.php on line 6

Deprecated: Methods with the same name as their class will not be constructors in a future version of PHP; tie_author_custom has a deprecated constructor in /home/cihans5/kocar.org/wp-content/themes/sahifa/framework/widgets/widget-author-custom.php on line 6

Deprecated: Methods with the same name as their class will not be constructors in a future version of PHP; tie_Author_Bio has a deprecated constructor in /home/cihans5/kocar.org/wp-content/themes/sahifa/framework/widgets/widget-custom-author.php on line 6

Deprecated: Methods with the same name as their class will not be constructors in a future version of PHP; tie_authors_posts has a deprecated constructor in /home/cihans5/kocar.org/wp-content/themes/sahifa/framework/widgets/widget-authors-posts.php on line 6

Deprecated: Methods with the same name as their class will not be constructors in a future version of PHP; tie_comments_avatar has a deprecated constructor in /home/cihans5/kocar.org/wp-content/themes/sahifa/framework/widgets/widget-comments-avatar.php on line 6

Deprecated: Methods with the same name as their class will not be constructors in a future version of PHP; arqam_lite_counter_widget has a deprecated constructor in /home/cihans5/kocar.org/wp-content/themes/sahifa/framework/functions/arqam-lite.php on line 736
Süleymâniye’de Bayram Sabahı – Nihad Sâmi Banarlı – İrfana Yolculuk
Anasayfa » Bütün Yazılar » Süleymâniye’de Bayram Sabahı – Nihad Sâmi Banarlı

Süleymâniye’de Bayram Sabahı – Nihad Sâmi Banarlı

XX. asır Tür edebiyatının, engin destan ruhuyla söylenmiş muhteşem bir manzûmesi de Süleymaniye’de Bayram Sabahı şiiridir. 6 bölüm ve 86 mısrâ tutarındaki bu dînî-milli manzûme, bilhassa Malazgird’den bu yana, Anadolu ve Balkanlar Türkiyesi’nde yerleşen Türkiye Türklüğünün şiiridir.

Bu şiirin zevkine varmak için onu okumak veya dinlemek yeter. Ancak şiirin rûh ve mâna âlemine girmek, onu meydana getiren tefekkür heyecânına varabilmek için duyulması, düşünülmesi, bilinmesi gereken noktalar vardır. Bunların başında Yahya Kemal’in, Türk Tarihi’ne özel bakışı gelir. Yahya Kemal, Türk tarihini başlıca iki bölüm dahilinde düşünür. Bunlardan biri, başlangıçtan Malazgird’e kadar Türk tarihi, İkincisi de Malazgird’den bu yana Türkiye Târihidir. Büyük şaire göre bizim en mühim târihimiz bu İkincisidir. Çünkü bu tarih, eski Orta Asya topraklarından ayrı ve tamâmiyle yeni bir vatanda, yeni bir târih ve coğrafya kaderi içinde meydana gelmiştir. Yeni târih, başta Türklük, İslam îmânı ve vatan coğrafyası olmak üzere, Türkiye Türklüğünü meydana getiren daha nice unsur ve faktörlerin aziz bir sentezidir.

Bir konuşmasında: “Daha derine gitmek ve demek lâzımdır ki vatandaşları zâten o vatan meydana getirmiştir. Havasiyle, suyuyle, kırları ve dağlarıyle, sabahları ve geceleriyle, bilhassa vatandaşlara kendini müdafaa ettirmesiyle hal-hamur olmuştur”.

“Meselâ Yozgad, bir hudut için kaç şehid vermiştir? Vatan dâhilinde yetişenleri şarkıları, birbirine benzemiyen kaç yerde okunmuştur? Birbirine uzak olan yerlerde kaç âile evlenmiş, kaç kan karışmıştır? Türk vatanı yalnız kaderin, yalnız onu kuran müzminlerin, onun uğrunda ölenlerin ve ıstırap çekenlerin, onun havasında yaşayan, onun toprağında çift sürenlerin; onun sinesinde nişanlanan; evlenen ve nesiller yetiştirenlerin; yalnız ve yalnız onun havasını, iklimini, hâtıralarını  edinmiş olanların, üzerinde yaşadıkları topraktır ” diyen şair, işte bu sentezi ifâde etmiştir.

Yahya Kemal’i böyle bir vatan ve böyle bîr târih anlayışına götüren düşünce, coğrafyanın bir milletin kaderi üzerindeki büyük tesiridir. Bir milletin târihini, yaşadığı coğrafyadaki kaderi içinde incelemek de geçen asırdaki Fransız târihçiliğinin vardığı merhaledir. Fransa’da Michelet, Füstel de Coulanges ve Camille Jullian gibi tarihçilerin birbirlerini bütünlüyerek vardıkları bu anlayış, bilhassa Fransız milliyetinin aranışında müsbet netice vermiştir.

Bunlardan Camille Jullian’ın bir tarif cümlesi de bu görüşü şöyle ifade eder: Le sol de la France, en mille ans, a créé le peuple Français:. Fransız milletini bin yılda Fransa’nın toprağı yarattı .

Çünkü Fransa’nın toprağı, başta Cermenlerin Teutoiıs koluna mensup Franklar olmak üzere, burada yerleşen kavimlerin, Lâtin kültürünün ağır basmasiyle lâtinleşerek yepyeni bir milliyet meydana getirmesinde bir pota vazifesi görmüştür. Yeni milliyetin dili, kültürü hattâ mizacı ve herşeyi bu toprak üzerinde meydana gelmiştir.

Malazgird’den sonraki Türkiye Tarihi, şüphesiz, Fransız topraklarında doğan yeni milliyete aynen benzemez. Fakat coğrafyanın bir milletin tarihî kaderi üzerinde oynadığı büyük role dikkati çeker. Çünkü Türk milleti Türkiye topraklarında Türklükten uzaklaşmamış, aksine, yeni vatan toprakları, Türklüğün üstün vasıflarını büyük ölçüde geliştirme yolunda aziz vazife görmüştür. Türkiye topraklarının milletimizin eliyle işlenmiş bütün yeni manzarası, şehir ve köy dekorları, minareler, kubbeler, sivri kemerler, çadır sayvanı saçaklar ve bu vatan üzerinde dünya ölçüsünde büyük işler görmeğe muvaffak olmuş ecdad ve evlâdlariyle bütün Türkler bu hakikatin aziz hatıraları ve canlı örnekleridir. Türklük yeni vatanda Türkçeyi dünyanın en güzel sesli dillerinden biri hâline koymuş, bu vatanda sayısız benzerlerinin en güzel örneği olan Süleymâniye Camii gibi âbideler yüceltmiş, velhasıl tarihte ve coğrafyada ilk defa Türkiye topraklarında, tam mânasiyle yerleşerek, ebedî vatan kurmuştur.

Yahya Kemal’in bu cümlelerle hulâsaya çalışılan böyle bir kanaate varması bir tesadüf neticesi değildir. Şâirimizin büyük bir şiiri besliyecek bir kültür ve tefekkür seviyesine varmak için, daha Fransa’daki tahsil yıllarında bilgiyle ve metodla çalıştığı; bunun için ciddî şekilde zihin yorduğu bizzat kendisi tarafından şöyle belirtilmiştir:

“Bir gün, bir mecmuada, Fustel de Coulanges’ın esaslı tilmizi olan profesör ve müverrih Camille Jullian’ın bir cümlesini okudum. Bu cümle benim, milliyetimizin ve vatanımızın teşekkülüne dair dağınık düşüncelerimi birdenbire yeni bir istikamete şevketti. Camile Julian’ın cümlesi şuydu: “Fransız milletini, bin yılda, Fransa’nın toprağı yarattı”.

“Düşünmeğe başladım: Acaba bizi de Malazgird’den, 1071 den sonraki sekiz yüz senede Türkiye’nin toprağı yaratmamış mıydı? Bu cümleyi, Saint Paul’ün Şam yolunda Hz. İsa’yı görerek: “Quo Vadis, domüne?”(hazret nereye gidiyorsun?) sesini duymasına benzettim, ”.

“Çünkü bu cümle, kafama birdenbire yepyeni bir ufuk açmıştı. Artık miliyetimize dâir fikirlerim bu cümlenin ilham ettiği noktada birleşiyordu”.

“Bu noktadan hareket ettim”.

“Artık benim için 1071 den evvelki devirlerimiz kablettârih, fakat’ 1071 den sonraki devirlerimiz târihtiler: Selçuk ve Osmanlı asırlarında’ Anadolu, Rumeli ve İstanbul’a, manzara ve mimârî itibariyle verdiğimiz şekli; lisânın yeni tecellisini; devlet ve medeniyetimizin yeniden yaratılış ve yürüyüşünü, sanâyiîmizin, hâriçten bir çiviye bile muhtaç olmaksızın, vatanın toprağından ve milletin eliyle yapılışını; ordumuzun bütün silâhlarını, donanmamızın beşyüz sene, bütün tahta, demir ve yelkenleriyle kendi elimizden çıkışını; hâsılı bütün bu terkibi, şedid bir hayranlıkla idrâke başlamıştım”.

“Ancak bunu duymak ve hayâl meyâl görmek kâfi değildi. Yakından bilmek lâzımdı. Bilmek için de en sağlâm vesikaları birer birer okumağa ihtiyaç vardı”.

“Fustel de Coulanges, Fransa’nın yaratılışını tedkike girişmişti. Bu usulde bir tedkikin Türk vatanına tatbikini özlüyordum. İstiyordum ki milliyetimizin tedkiki hiçbir zaman inkâr edilemiyecek böyle sağlam vesikalarla tahlil ve terkip edilsin. O kadar ki asırlarca, Türk nesilleri, bir ,vesikadan bir sâniye bile şüphe etmesinler

Böyle bir bilgi, metod ve düşünceyle araştırarak, Yahya Kemal, o neticeye varmıştı ki: “Türkiyemizin, mimarîmizin, mûsikimizin, güzel yazı sanatımızın, şehir dekorlarımızın ve diğer büyük küçük, bütün sanatlarımızın vâsıl oldukları terakki, en çok, Rum Selçukîleri Anadolu’ya yerleştikten sonra ve Osmanlı asırlarında olmuştur. Bu muazzam terkip, Rumeli ve İstanbul, anavatanla yekpâre bir kütle olduktan sonra, hâsılı, Yeni Türk vatanı, yeni şartlar içinde, milliyetimize yeni bir şekil verdikten sonra meydana gelmiştir”.

“Süleymâniye’de Bayram Sabahı” şiirindeki:

Tâ Malazgird ovasından yürüyen Türk oğlu

Bu nefer miydi? Derin gözleri yaşlarla dolu.

Mısrâlarının sırrı işte bu satırlardadır. Ancak bu satırları okuyarak, şairin Anadolu’dan ve İslâmiyetten önceki Türk tarihiyle bir ilgi azlığı içinde bulunduğu neticesini çıkarmak yanlış olur. Şu satırlarda bu gerçeği aydınlatacak çizgiler vardır: “Kendi Gök Kubbemiz, aziz şair Yahya Kemal’in, asrımızın Türkçesiyle söylediği şiirlerini bir araya toplayacak kitabın adıdır. Üstad, Süleymâniye’de Bayram Sabahının bir mısraında geçen bu adı çok severdi. Yahya Kemal’e göre Kendi Gök Kubbemiz, onun bütün şiirini ve bizim şiirdeki milli semâmızı ifâde eden isimdi. Bu ismi âdeta kıskanırdı. Bir gün: “Sizin şiir kitabınızın adı, Oğuz Han’ın Türk halkına hitâbesindeki ruhla birleşiyor” demiştim. Oğuz Destanı’ndaki o manzûm söyleyişi bugünkü Türkçeye çevirmemi istedi. Açıklıyarak çevirdim: “Yurdumuzu öylesine genişletelim ki onun üzerinde kurulacak çadır, ancak gök kubbesi olsun”.

En tatlı gülüşüyle: “Ah canım.. diye güldü. Demek ben şiirde Oğuz Han’ın devlet kuruşundaki millî üslûba varmışım”.

Hakikat buydu. Yahya Kemal, şiiri, Oğuz Han’ın ve Osmanlı fâtihlerinin devlet kuruşlarındaki üslûpla söylemiş, ancak kendi gök kubbemiz’le örtülecek genişlikte bir millî şiir yaratmıştı . Fakat büyük fikir adamı, eski Türk târihini, tüller arkasında görülen güzellikler gibi, yarı müphem bir manzara hâlinde görüyordu. Fransa’daki târih tahsil ve araştırmaları ve ilim anlayışı, ona, herhangi bir tarihî gerçeği en doğru vesikalarıyla bilmedikçe onun üzerinde söz söylememek ihtiyatını vermişti: “Bana bütün Asya’daki Türklüğü aramak ve bulmak hayli müphem bir çalışma gibi görünüyordu. Lâkin Türkiye’deki Türklüğün yeni vatana ne zaman, nerelerden geldiğini; Anadolu’ya geldikten sonra da nasıl tekevvün ettiğini şedid bir arzû ile öğrenmek ve bilmek istiyordum. Elimdeki firenk kitapları bu hususları ya müphem bırakıyor yahut bizi acemlerle karıştırarak hattâ Acem zannederek işi büsbütün karıştırıyordu. Bizim yeni vatandaki tekevvünümüzü bize yine Türkçe eserler sezdirecekti”,     ‘

Süleymaniye’de Bayram Sabahı, bir Ramazan Bayramı sabahında İstanbul’un Süleymâniye ufkunda, bütün manzaranın İstanbul mavisi bir renk almasiyle başlar. Sabahın oluşu, bir taraftan şehri, bir taraftanda şairin gönlünü her an biraz daha aydınlatır.

Bu aydınlıkta, Türkiye topraklarında dokuz asırdan beri yaşamış, sonra ruh olmuş atalarla, bugün hayatta olup onların bıraktığı vatanda bayram yapanların hepsi birden görünür.

Şâir, kendi gök kubbemiz altında dinî bir bayramın bütün târihini ve bütün mâneviyâtını yaşamaktadır. Karşısında bizim en büyük sanatımız bilinen mimârîmizin şaheseri, Süleymâniye Câmii vardır. Süleymâniye Camii bir timsâldir. Bu timsâl, bizim Anadolu ve Balkanlar Türkiyesi’ndeki millî üslûbumuzun mimârî sanatındaki şahlanışıdır. Bu eserin, bütün Türk-Osmanlı mimârîsinde görülen en dikkate değer zaferi, ufukları kapatmadan yükselişidir. Nice mimârî âbidelerin kurtulamadıkları duvar bina olmak heyûlâlığı, Süleymâniye’de görülmez. Kubbe yuvarlaklığı; Anadolu’nun dumanlı dağlarını andıran, birbiri üzerine yaslanmış yarım kubbelerle minâreler arasında aydınlanan boşluklar, bu âbideye hem büyüklük, hem azamet, hem de şeffaf bir cisim gibi, arka ufuklarını görmemize’ mâni olmayan bir manzara yumuşaklığı vermiştir. Bir ufuk şâiri olan Yahya Kemal’in ve durmaksızın ufuklar ötesini görmeğe koşmuş, akıncı Türk ruhunun özlediği mimârî budur. Yahya Kemal, Süleymâniye Camii için böyle bir yer seçen mimarın zevkine ve san’atına bu bakımdan da hayrandır:

Görebilsin diye sonsuzluğu her yerden iyi,

Seçmiş İstanbul’un ufkunda bu kudsî tepeyi.

derken, onun bu anlayışını düşünür. Yere göre eser yapmak ve esere göre yer seçmek de yine bu mimarînin bir özelliğidir. Yukarıki mısraların bu şekli almadan önceki:

Bakabilsin diye sonsuzluğa her yerden iyi

mısraında da her iki mânada bir sonsuzluk düşünülür: İlâhî sonsuzluk ve o çağlar Türklüğünün aşmadan duramadığı ufuklardaki sonsuzluğun tadı.

Yahya Kemal, dinî Türk Mimarîsine Süleymâniye Câmiini kazandıran mukadderâtın da farkındadır. Çünkü bu dikkate değer sebep olmasaydı, belki Süleymâniye Câmii de olmayacak ve Türklük, kendi millî kudretini tarihte ve coğrafyada en iyi tecellî ettiren bu muhteşem âbideden mahrum kalabilecekti. Bu noktayı bizzat şöyle anlatır: “Türk mimarîsinin, İstanbul’da Süleymâniye Câmii gibi bir eser kazanmasında kaderin te’siri olmuştur: Kanûnî Sultan Süleyman, kendisi için önce Şehzade Camiini yaptırıyordu. Eğer bir hâdise zuhur etmeseydi, muhtemelen, bugünkü Şehzâde Camiinin adı Süleymâniye olacak ve Süleymaniye Câmii de yapılmıyacaktı. Kanûnî’nin büyük Şehzâdesi Mehmed bu sırada öldü. Kanûnî, bu şehzadesini, bir de Şehzâde Cihangiri çok severdi. Şehzâde Mehmed ölünce yapılmakta olan câmiin Şehzâde Mehmed adına bitirilmesini emretti. Kendisi de bu evlâdı için:

Şehzâdeler güzidesi Sultan Mehemmedim

mısraını târih düşürdü. Bu târihin söylenişinden de anlaşılacağı gibi Mehmed’in ölümü, Kanûnî için derin sızı olmuştur. Fakat aynı ölüm, Türk mimarîsine de Süleymâniye Câmii gibi, gerek yeri gerek kuruluşu itibariyle bir şaheser kazandırmıştır”.

Süleymaniye çevresinde, Yahya Kemal bakmadan önce hiç kimse tarafından görülmemiş, mahşerî bir topluluk birikiyordu. Bu gelenlerin daha azı canlı, yaşıyan, hayatta olan Türklerdi. Fakat daha çoğu, sayılamayacak kadar çoğu, geçmiş asırlar içinde ölmüş, rûh olmuş ve şimdi birer şeffaf beden, birer kanadlı görünüş halinde bayram namazı kılmaya, Tekbir sesi duymaya gelmiş, eski rûh orduları’ydı: Ecdad ruhları, ışıktan vücutlarıyle göklerden iniyor ve muhteşem mâbedin kubbesine birikiyordu. Hani bir inanış vardı: Temiz ve ihlâslı ruhlara Kadir Gecesi’nde göklerin kapıları açılırdı. Böyle bakışlar, gök kubbesinde herkesin göremiyeceği ilâhı aydınlıklar, renk renk ve kandil kandil ışıklar görürlerdi.

Bu bayram sabahı, sanki ecdad ruhlarının yaşadığı, uhrevî âlemin kapısı açılmıştı. Büyük zaferlerle neticelenmiş, eski seferlerde şehid olanların ruhları, hem de nerede şehid olmuşlarsa oradan, o zamanki hallerinin hayalleri hâlinde o en uzak veya en yakın hudutlardan uçuşarak, bu ilâhı yapıya doluyorlardı.

Şâirin gözlerinin önünde Malazgird savaşından Sırp Sındığına, Kosova’ya, Varna’ya, İstanbul Fethi’ne, Çaldıran, Ridâniye savaşlarına; Mohaç Meydan Muharebesi’ne, Kıbrıs, Girid fetihlerine, Çanakkale muzafferiyetine ve bütün benzerlerine katılmış, orada şehid olmuş veya aynı zaferlerde gazâ hazzını tatmış sayısız atalar uçuşuyordu.

Türkiye’nin nüfusu henüz 18 milyon olduğu bir devrede, yine Süleymaniye’de Bayram Sabahı dolayısiyle bir konuşmasında şâir, aynen şunları söylemişti:

“Ben Malazgird’den beri bütün ölenlerle beraber yaşıyorum. Bence biz on sekiz milyonluk bir millet değiliz. Malazgird’den beri bu vatan için ve bu vatanda ölenler, (hakikatte) biz yaşayanlarla birlikte yaşamaktadır. Bizi, bizim milliyetimizi, bizim yalnız kendimize benzeyen varlığımızı velhâsıl, dünkü, bugünkü Türkiye Türklüğünü vücûda getirenler onlardır. Demek ki biz onsekiz milyon değil, bir kaç yüz milyonluk bir milletiz ve işte milliyetçilik bu demektir”.

“Bir Türkçü, nazarî Türkçülükten hakikî Türkçülüğe yani Türklüğe gelmelidir. Nazarî Türkçülük uydurulmuş bir Türkçülüktür. Hattâ bu nazariye bâzan günün politikasına göre uydurulmuş olabilir ve her nazariyeci yani politikacı başka türlü uydurabilir”.

“Bunun içindir ki bizimle hiç alâkası olmayan ırkları hattâ bizi katletmiş olan Moğolları, öyle Tatarları, nazariyeciler bizden addederler.

Halbuki bizim Türklüğümüz bir mukadderat selinden doğmuştur. Biz Malazgirden sonra yeni bir terkibiz. Yeni bir devlet, bir vatan ve bir Türkçe içinde haşır neşir olmuşuz. Nitekim Tatarlar da başka bir terkiptir, Moğollar da öyle ”…

Taşı Mağlûb Edenler: Sülevmaniye’de Bayram Sabahı nın ilk şekillerinden birinde, henüz tamamlanmamış olarak, şu,kendi el yazısiyle karalanmış tasarıda görüldüğü gibi:

Bin ganimet sunarak askeri, serdâriyle

Taşı yontmuş… işçisi, mimâriyle

yollu çizgiler vardır. Uzun zaman içinde işlenişi, şiirin bu mısralarını bir gün şu şekle koymuştur:

Taşımış harcını gaazîleri, serdâriyle,

Taşı yenmiş nice bin işçisi, mimariyle.

Halbuki Türklük, Türkiye topraklarında taşı yontmakla kalmamış, fâtihlik kudretini taşlar topraklar üzerine de işleyerek vatanın taşını toprağını Türk yapmıştır. Bizden evvel eski Yunan putperestliğine ve Bizans hristiyanlığına sanat eserleri kazandıran taş, bizim bu yurda gelmemizle Türklüğün ve müslümanlığın hizmetine girmiştir.

Türklük, târihin eski asırlarında, yaşadığı toprakların büyük mâmûreler yapacak ölçüde bol taşı olmayışından ve devleti, Asya’nın her yerinde itâat altında tutabilmek için, durmaksızın yer değiştiren bir târih kaderi içinde yaşadığından, eski vatanını taştan yapılmış âbidelerle, mimâri mâmûrelerle süslemeğe imkân bulamamıştı. Halbuki Türkiye topraklarında (kendinden evvel taşı hamur gibi yuğurmuş, yontmuş, işlemiş onlanların bıraktığı toprakta) şimdi aynı malzemeye Türk üslûbunu işlemek ve tam Türk eseri çehre ve heybeti vermek vazifesindeydi. Taştan âbideler yapmağa alışmamış bir millet olarak burada bu zor işi başarmak ve bizden evvel yapılanlardan daha üstününü yapmak şeklinde bir yukarılık duygusuyle Türk Selçuk ve Osmanlı fâtihleri taşla savaşa girdiler. Süleymâniye Câmii ve küçük, büyük, binlerce benzeri, bu savaşta taşın Türk’e mağlûb oluşuyla zamana gâlip gelişinin eserleri halinde yükseldi.

Önce Herkes Gibi Bir Abide Zannnetimdi: Milli romantizmini idrâk etmemiş milletlerin, kendi büyüklük devirlerine ve büyük eserlerine karşı bir farkında olmayış halleri vardır. Böyle devirlerde milletler ecdad şaheserleri yanından âdeta onları görmeksizin geçerler. Onları görebilmeleri için, destan rûhu taşıyan bir büyük şâirin oradan geçip bakması lâzımdır. Bu, birçok zamanlar böyledir: Başta Süleymâniye Câmii olmak üzere Anadolu ve Balkanlar Türkiyesi’ni süsleyen nice sanat, îman ve milliyet şâheserlerinin yanından da her gün onbinlerce, yüzbinlerce insan şöyle bir gelip geçer. Kimisi bunların birer cami olduğunu ancak farkeder. Pek çoğu, taşa ve mimârîye bizim millî şahlanışımızın işlendiği, bu mânada şahlanmış bir şaheser yanından geçtiğini farketmez veya düşünmez bile. O eserlerdeki rûha ve büyük mânaya varmak ise çok az kimseye nasîb olur.

Vaktiyle Almanlar, eski Yunan mimârîsine hayrandılar. Öyle zannederlerdi ki mimarî denilince yalnız Yunan mimarîsi söz konusudur. Nitekim yalnız Fidyas’ın heykelciliği, yalnız Homeros’un destanı vardır. Sonra bir gün, kendi Niebelungen destanlarının, kendi halk masallarının, kendi Almancalarının ve kendi Gotik mîmârîlerinin farkına vardılar. Gotik sanatiyle işlenmiş katedraller onlara o zamana kadar göremedikleri bir başka çehreyle göründü. Kendi saf Cermenlik devirlerindeki millî varlıklarının ve milli sanatlarının hayrânı olmağa başladılar. Diğer faktörlerle birlikte, Alman mucizesi denilen hâdisenin temelinde işte bu farkında oluşun kalkındırıcı kudreti vardır.

Süleymâniye’de Bayram Sabahının 3. bölümünde:

Ulu mabed! Seni ancak bu sabâh anlıyorum;

Ben de bir vârisin olmakla bugün mağrurum;

Bir zaman hendese’den âbide zannettimdi;

Kubben altında bu cumhûra bakarken, şimdi.

Senelerden beri rü’yâda görüp özlediğim,

Cedlerin mağfiret iklimine girmiş, gibiyim.

mısralarıyle, bu hakikat, Süleymaniye Câmii için söylenir. Şiirin, Bir zaman hendeseden âbide zannettimdi mısraının ilk şekli:

örneğinin 3. mısraında görüldüğü gibi: “Önce herkes gibi bir âbide zannettimdi” tertîbindedir. Şâir, bu tertibin, “önce herkes gibi, bir âbide zannetmek” şeklini “hendeseden âbide” nüansiyle değiştirmiş ve şüphesiz söylemek istediği, “sade şekilden ve cisimden ibaret” görmenin muazzam yetersizliğini bu ikinci söyleyişte çok daha kuvvetle belirtmiştir. İşte Yahya Kemal’i Yahya Kemal yapan, bizim Türkiye topraklarındaki her türlü zafer ve eserlerimizi “herkes gibi bir âbide” veya “hendeseden âbide” sanıp geçmekten yükselerek, onlarda Türklüğün bütün sanatını, bütün îmânını, bütün felsefesini, bir kelime ile Türklüğün dehâsını görmeğe hem de böyle görmeğe muvaffak oluşudur. XX- asırda, bizim millî romantizmimizi idrâk eden ve her idrâkini bize bir şâheser hâlinde yazıp sunan şuurlu, şâir, bunun için, Yahya Kemal’dir.

Tâ Malazgird Ovasından Yürüyen Türkoğlu: Süleymâniye’de Bayram Sabahı’nın ilk şekillerinden birinde:

Ne Süleyman’dı o asker ne de mimârı Sinan,

Ta Malazgird’in önünden yürüyen sarp insan,

Bu hayâletti, evet O’ydu yüzünden belli.

mısrâları vardır. Bu mısrâlar, dokuz asırdan beri yurdu almak için büyültmek veya korumak için, yüzlerce muhârebede döğüşmüş sarp insan “Mehmedcik” de bütün Türklüğün toplandığını gösterir. Aynı, mısralar, şiirin son şeklinde:            .

Tâ Malazğird ovasından yürüyen Türk oğlu,       .

Bu nefer miydi? Derin gözleri yaşlarla dolu;

Yüzü dünyâda yiğit yüzlerinin en güzeli,

Çok büyük bir işi görmekle yorulmuş, belli..

tertibiyle söylenir.

Bu söyleyişte, Türkiye Türklüğünün kuruluşu târihinde Malazgird’in kesin başlangıç olduğu kanâati hâkimdir. Bu Malazğird başlangıcı, şâirin, şiir, nesir, daha bir kısım eserlerinde ısrarla belirtilmiştir. Bunların çok dikkate değer bir örneği, şâirin henüz neşrolunmamış, çünkü .bitirilmemiş bir şiirinde söylediği şu mısralardır:

Tâ Malazgird’e, çıkar vâr oluşun              ‘

O (mübârek) ovada

Romanus Kayser’i görmüştün esir olduğu gün

O zamandan beri her çengine girdin vatanın

Ne kadar defa şehid oldun da

Bilmedin kanlı savaşlarda şehîd olduğunu.        .

Bu çok mühim şiirin diğer müsveddeleri arasında “Sen Malazğird oluyorken vardın “ gibi; “Bu denizlerde bu dağlarda, dokuzyüz senedir”; “Seyre daldın güneşin doğduğunu” gibi söyleyişler görülür. Bütün bunlar, Yahya Kemal’in, evvelce belirttiğimiz destan ruhundan yükselen özleyişlerdir .

Bu rûh, hem zamanımızda yaşamak, hem de Türkiye târihinin bütün zafer ve şeref sahifelerinde, o sahifeleri yazan ve yaratan atalarla bir arada bulunmak gibi iki ayrı hayâta sahiptir. Dokuzyüz yıl, her savaşta, her zaferde, her âbidenin, her mâmûrenin yapıldığı yerde onları yapanlarla birlikte yaşamış olmak, Yahya Kemal’in büyük hayâtının, özelliğidir. Aynı şâir bu ruhu, bir rübâîsinde daha bariz bir lisanla anlatır. Bu rubainin:

Çık tayy-ı zamân et açılır her perde

Bir devr geçir istediğin her yerde.

mısrâiarı arkasından söylenen:

Ben hicret edip zamânımızdan yaşadım,

İstanbul’u fethettiğimiz günlerde.

mısrâları, bunu, yâni şâirin, geçmiş asırlarda yaşayan rûhunu belirtir.. (Bk. Yahya Kemal, Rûbâîler, İstanbul, 1963, S. 10 Yahya Kemal Enstitüsü yayınlarından). Yahya Kemal’in, tarih hâdiselerini, içinde yaşamış gibi yakından bilmek isteyişindeki titizlik de bundandır.

Şimdi, Yahya Kemal’in Süleymâniye’de Bayram. Sabahı şiiri hakkındaki kendi görüş ve düşünüşünü, bir de kendi cümleleriyle öğreneceğiz. Bu mevzûdaki konuşmasında şâir, aynen şunları söylemiştir’:

“Süleymâniye’de Bayram Sabahı, dinî olmaktan ziyade millî bir manzumedir. Te’lif ederek söylemek lâzım gelirse, esasen müslümanlıktan beri Türk milliyeti İslâm akaidiyle, İslâm îmaniyle yuğurulmuş onunla hal-hamur olmuş, yeni ve ulvî bir terkiptir. Müslüman Türk halkının milliyetini, yâni bu vatana gazâ maksadiyle gelmiş, bu maksadla asırlarca şehid olmuş, vatanda minareler yükseltmiş, gök kubbeye ezan sesleri salmış bir milletin milliyetini İslamiyetten ayrı olarak düşünmeğe imkân yoktur”.

Süleymâniye’de Bayram Sabahı, Müslüman Türklerin, senede iki def a, kendi öz mîmârîleri içinde birleşmelerini terennüm eder.

Şiirde bahsedilen Türkler, ayakları toprağa basan, yaşayan adamlar mıdır?

Evet. Lâkin yalnız onlar değildir. Onlardan evvel yaşayıp şimdi ölmüş ve rûh orduları haline gelmişler de bu Türk camiasına dahildir.

Şu halde hem ölenler, hem yaşayanlar, senede iki defa bir mâbedde toplanıyorlar.

Süleymâniye’de Bayram Sabahı, işte Malazgird Meydan Muharebesinden bugüne kadar Türkiye toprağında yaşamış ve yaşayan bütün Türklerin bu toplanışı ve topluluğudur.

Ben Paris’ten avdet ettiğim 1912 senesinden beri, gerek şiirde gerek nesirde gerek derslerimde ve sohbetlerimde, 45 seneden beri, muttasıl bu müddeâyı, bu millî îtikaadı tekrâr ettim.

Malazgird’den sonra Türkiye toprağında yalnız kendine benzeyen bir Türklük vardır. Bu Türklük, kendi ırkından, bağlı olduğu din ’den, yaptığı tarihten, yarattığı güzel sanatlardan, şiirden, mûsikîden, mimariden, hâsılı yalnız bu yeni vatandaki yaşayışından, duyuşundan, kendi kader ve kazâsından terekküp etmiş bir kitledir.

Burada söylemeliyim ki bana dâir en yalnış görüşlerden biri, benim Osmanlı târihine hayran olduğumu ileri sürmek gibi hem yanlış hem noksan iddiadır. Benim îtikaadıma göre yeni vatanın fethi Malazgird’den başlar. Malazgird’den Osmanlı Devletinin zuhûruna kadar Rum Selçûkîleri ve bu devlete tâbi beğlikler. Türkiye’deki Türklüğün temelini kurmuş Türklerdir. Hattâ Süleymaniye’de Bayram Sabahı’nda bu görüş tamâmiyle meydandadır:

Tâ Malazgird ovasından yürüyen Türk oğlu

Bu nefer miydi?

derken, gözümün önünde canlanan târih, Horasan’dan Malazgird’e, oradan da İstanbul’a yürüdüğümüz asırlardaki Türk oğlunun büyük ve heybetli yürüyüşüdür. Nitekim Itrî şiirinde de Selçuk yürüyüşünden Itri’nin ölüm tarihi olan 1712 ye kadar geçen 700 sene kasdedilmiştir. Süleymâniye’de Bayram Sabahı’ndaki:

Kendi gök kubbemiz altında bu bayram saati,

Dokuz asrında bütün halkı, bütün memleketi,

Yer ver aksettiriyor mavileşen manzaradan.

Kalkıyor tozlu zaman perdesi her ân aradan.

mısraları da yine bu hakikatin ifadesidir.

Kendi şiiri hakkında Yahya Kemal’den dinlediğimiz bu cümleler içinde “Süleymâniye de Bayram Sabahı, dînî olmaktan ziyade millî bir manzumedir sözü üzerinde biraz durmak gerekir. Bu sözde, Yahya Kemal’in Türklükle müslümanlığı, biribirinden ayn düşüııemeyişi, büyük ve derin bir dikkatin neticesidir. Yahya Kemal’e göre, Türklük ve müslümanlık, tarih içinde birbirini arayıp bulan ve buluştukları anda canla ten gibi birleşen ve bu birleşmeden bilhassa Türkiye Türklüğü’nün yeni vatandaki tarihini, fetihlerini, sanatlarını, medeniyetini, büyüklüğünü meydana getiren iki unsurdur. Bu sebepledir ki Türkün millî oluşunda Türk kanı kadar kuvvetli bir unsur da İslâm îmânıdır. Onun, “Müslüman Türk halkının milliyetini İslamiyetten ayrı düşünmeğe imkân yoktur”. cümlesi işte bu gerçeği belirtir.

Şâirin vefatını takip eden aylarda onun dindar bir şâir olmadığını hattâ dinsiz bir şâir olduğunu ileri sürecek kadar onu anlatmaktan uzak veya maksatlı yazılar yazılmıştı.

Yahya Kemal’in, bunların aksine, İslâm îmânına köklü bir sevgi ve anlayışla bağlı olduğunu söylemeğe ve bunu isbâta ihtiyaç yoktur. Bu şâiri okuyanlar, onun, başta Süleymâniye de Bayram Sabahı olmak üzere Koca Mustâpaşa gibi, Itrî gibi, Yol Düşüncesi, Atik Valideden İnen Sokakta, gibi. Ezân-ı Muhammedi gibi nice şiirlerinde Türklükle Müslümanlığın bu asîl imtizacını bir lezzet gibi duyarlar. Bir bakıma bunlar, yeni Türk edebiyatının en üstün dinî-millî şiirleridir . Çünkü Yahya Kemal, büyük sanatını herhangi bir ideal uğruna vasıta yapan şâir değildir. O, sanatı, sanat için düşünür, sanat için söylerken, duyduğu heyecan vatan içinse onun; îman içinse onun şiirini söyler. Şiirinin, ikisinde de üstün oluşu, ikisinde de tâ içinden duyduğunu söylemesindendir. Bu sebepledir ki Yahya Kemal’in dînî-millî şiirlerinde herhangi öğretici bir vasıf, insanları dîne dâvet eden bir nasihat üslübu ve bir vâiz edâsı yoktur. Ancak “Mısrâ benim haysiyetimdir.” diyen büyük şâirin bu mısraları söylerken onları her bakımdan duyarak ve inanarak söylememesi imkânsızdır. Onun, Türk milletinin her yaptığına olduğu gibi, inandığı dîne de büyük îmanı vardır.

Aşağıda kendi el yazısıyle vereceğimiz bir vesika bu büyük şâirin, müslümanlığa nasıl ve hangi kapıdan girdiğini çok açık söyleyecektir. Esasen Yahya Kemal, evvelce neşrettiğimiz hâtıralarında; bizzat elya- zısiyle yazıp bıraktığı makale ve hatıra yazılarında, Ezân ve Kuran gibi, Ezansız Semtler gibi, Topkapı Sarayında gibi, Bir Ruyâda Gördüğüm Eyüp gibi türlü dînî-millî yazılarında hep aynı Türklükle Müslümanlığın birleşmesinden doğan büyük terkibi yazmış, bütün hayatında her şeyden çok bu terkibin büyüklüğüne ve ölmezliğine inanmıştır.

Ancak yine onun hâtıralarında şâirin dînî hattâ millî konularda bir takım buhranlar geçirdiği gizlenmemiştir . Fakat onu böyle buhranlardan sonra Türklüğe ve Türklüğün asırlarca uğrunda şehîd olduğu îmana bağlayan duygular daha büyük, daha bilgili olmuştur. Bir misâl olarak, şâir, Yol Düşüncesi şiirindeki:

İçimde dalgalı Tekbîri en güzel dînin

mısraını böyle bir buhran ânında duymuştur. Bizzat kendisi, bu buhrânı ve bu mısraın doğuşunu şöyle, anlatır:

“1939 da bir Akdeniz seyahati yaptım. Emelim, çocukluğumdan beri zihnimi işgal eden Akdeniz medeniyetinin eserlerini görmekti. Eski târihin en büyük medeniyetlerini yaratan Bahr-ı Sefîd iklimi, bende sihirli tesire sahipti. Bu iklim, onun sâhîllerinde yaşayan bütün eski kavimlere güzel ve lâyemût eserler yaratma ilhâmı ve kudreti vermişti. Fakat, Yol Düşüncesi manzûmesinde de söylediğim gibi, hayatımın ellişebinci yaşında yaptığım bu seyahat bende ümid ettiğim şevki uyandırmadı. Vatandan uzaklaştıkça, gördüğüm eserler, açılan mesafe nisbetinde bendeki eski tesirini kaybediyordu. Nihayet İskenderiye’den Beyrut’a gelirken, bu hususta kendisiyle görüştüğüm bir papaza intibalarımı söyledim. Medeniyetlerin eserleri bile, demek ki, genç yaşlarda seviliyormuş, dedim. Bu düşüncem, sonradan yazdığım şiirde:

Bu gözlerim medeniyyetlerin bıraktığını,

Beş on yıl önce görür müydü böyle taş yığını?

mısrâlariyle ifâde ettiğim düşüncedir. Fakat papaz, benim bu müddeâmı doğru bulmadı. Şiddetle itiraz etti:

“— Siz ihtiyar değilsiniz. Bu neş’esizliğiniz de ihtiyarlıktan değildir. Siz, muhtemelen bir rahatsızlık geçiriyorsunuz. Yine muhtemelen, inandığınız bazı şeylere karşı imânınızı kaybetmiş olabilirsiniz. Hâsılı ıztırâbınız îmân zâfından ileri geliyor. Yoksa îman denilen şey, insana çarmıhta bile haz verir, dedi.

Ben hâlâ inanmıyordum. Neş’esizliğimi yine yaşlılığıma hamlediyordum. Gözlerimin önünde Hazreti İsâ, fakat 33 yaşında olmanın hey’et ve cesâretiyle beliriyordu. Dudaklarımdan: “Hazreti Isâ da genç imiş o zaman” sözleri çıktı.

Fakat galiba bu papaz haklıydı. Dönüşte hep onun îman hakkındaki vazıh kanaatini düşündüm. Biraz ferahlar gibi oldum. Kendimi mes’ud hissettiğim anlar başladı. Bu, vatana dönmekten mütevellit bir saadet olduğu kadar, en güzel dini kabul etmiş, onun uğrunda asırlarca döğüşmüş, asırlarca şehid vermiş bir milletin kucağına avdet etmekten mütevellit bir haldi.

Mısra henüz söylenmemişti ama:

İçimde dalgalı Tekbîri en güzel dînin

mısrasındaki sesi ve huzûru duymağa başlamıştım.

” Henüz onbeş yaşındayken, Üsküp’te bir Rifâî Tekkesi’nde zikretmiş, Rifâi zikri gibi, insanı, Allah’ın adlarını anarak ve dînî heyecandan ölecek hâle koyarak kendinden geçiren bir âyîne katılmış; üstelik, inanmanın güzelliğini hayatta en sevdiği varlık olan annesinden öğrenmiş, müslüman bir Türk olarak Yahya Kemal’in, geçirdiği buhran ne olursa olsun, müslümanlıktan ayrılamıyacağını evvelce Yahya Kemal ve İman adlı yazımda belirtmiştim. (Bk. Yahya Kemal Enstitüsü Mecmuası, I, 1959, S. 13-14).

Onun, müslümanlığa o kadar kuvvetle bağlı oluşu ve bağlı kalışı üzerinde bugün daha başka vesikalara sahibiz. Büyük Şâirin, Türk kanıyla İslâm îmanından yuğrulmuş yeni bir terkîb diye sevdiği Türkiye Türklüğüne ve onun Müslümanlığına gönül verişindeki köklü ve ince sırlardan biri daha bu vesikada açıkça görülecektir. Aynı vesika, şâirin 50 yaşından sonra yazmağa başladığı, henüz neşredilmemiş, hayli dağınık fakat çok kıymetli hâtıralarından bir parçadır ve bu hâtıra parçasının adı Müslümanlık’tır:

MÜSLÜMANLIK

“Gerek baba, gerek de ana tarafından sofuluk göreneğine vâris olmadım. İki taraf da kavî müslümandı; lâkin müslümanlığın Ramazanından, bayramlarından, kandillerinden başka şartlariyle pek meşgul değildiler.

Babam, ve onun babasiyle anası, amcanı, halam namaz kılmazlardı. Annemin annesini namaz kılarken görmedim diyebilirim; onun kızları yâni teyzelerimi de sofuluğa mütemâyil görmedim, Hepsinin arasında annem müstesnâ idi. Beş vakitte muntazam değilse bile, zaman zaman namaz kılardı; akşam üstleri ölülere Yâsin okurdu; Peygamberden ve âhiretten bahsederdi.

Annemin, çocukluğundan beri yanından ayırmadığı, köhne cildli, küçük bir mushafı vardı. Bu mushafın son sahifesinin başında, babamın elyazısıyle benim ve kardeşlerimizin vilâdetlerimizin târihi yazılı dururdu. Garib bir tecellî ile bu mushaf ailemizin temel taşlarından biri telâkki edilirdi. Evin içindeki diğer mushaflarımız ona benzemezdi. İlk sofuluk zevkini annemden almıştım. Ramazan akşamları ölülerimizin ruhuna Yâsin okumayı ondan öğrenmiştim.

Evde bir Muhammediye’miz vardı. Cennetin, cehennemin ve Sırat Köprüsünün resimlerini onda görmüştüm.

Eğer Rûm’un revânındâ görürsem ben dilârâ’yı

diye hâlâ mânasını pek iyi kavrıyamadığım ve makamla okunduğunu o zaman öğrendiğim bir ilâhî’yi o “Muhammediye” de görmüştüm. Mahalle mektebinde diğer bir ilâhı öğrenmiştim. Bir ilmihal kitabının başında matbû idi:

Elhamdülillah biz müslümânız

Din-i mübîne serbestegânız.

mısraları ile başlardı. Bir üçüncü ilâhî:

Şol cennetin ırmakları, akar Allah deyu deyû.

İlâhîsini de “Muhammediye” den mi nereden, pek iyi bilmiyorum, bir yerden işitmiştim. Yedi sekiz yaşıma kadar müslümanlığa dâir edebî malûmatım bunlardan ibaretti.

Lâkin müslüman toprağının en hararetli bir çevresinde ikaamet ediyorduk. Evlerimiz îshakiyye Câmii’ne hemen bitişik gibiydi. Evlerimizin önünde geniş mezarlıklar vardı, Kapımızın önünde yüksek bir mezar taşı dikili dururdu; meçhûl bir evliyâya atfolunduğu için oradan kaldırılmazdı. Zâten hayli metindi de. Karşımızda Gavrî Baba ve Yeşil Baba yatarlardı, Gavrî Baba’nın taşı üzerinde: “Melikü’l Mısr Sultan Gavrî ruhuna el-fâtiha” yazılıydı; Yavuz Sultan Selim’in elinde ölmeyip firar eden Sultan Gavrî olduğu zannedilirdi. Yeşil Baba’nın türbesi, yanımızdaki Kara Orman’ın köşesindeydi. Mimarîsi muntazam bir türbeydi kitâbesinin ilk mısraını hatırlıyorum,       .

Eshâbdan Zeyd ibni Erkam olduğu mervî bu zât

Bu mısrâdan sonra, kitabe devam ederdi. Kandil geceleri bu velîlerin yerleri mumlarla donanırdı. Hâsılı çocukluğumun muhiti uhrevî bir alemdi. Alaca Camii denilen îshakiyye Câmiınin minâresinden Partal Hâfız’ın ezanlarını dinlerdim, Üsküp’de bir ölü olduğu zaman, minarelerden, halkın “su salâsı” daha okumuşların “temcid” dediği bir nevi salâtü selâm verilirdi. Korkunç ve çirkin bir şeydi. “Su salâsı” gündüz, vakitli vakitsiz verilirdi; üstümde o ân neş’e dururdu, sıkıntı başlardı,

Hâsılı muhit âhiret havasiyle doluydu. Mâmafih, babamla, gittiğim bayram namazlarından başka ibâdet bilmezdim.

İlk sofuluğum, onüç yaşımda annemin ölümüyle başladı. İsâ Bey Câmiinde annemin rûhuna her akşam Yâsin okumağa başladım. Müslümanlık âlemine o kapıdan girdim diyebilirim”.

Bu mevzuu bütünleyen diğer yeni bir vesika da şimdi Yahya Kemal Müzesinde asılı Mayısın Yirmidokuzuncu Günü sözleriyle başlayan bir elyazısıdır. Bu yazıda Yahya Kemal, bir 29 Mayıs gününü İstanbul surları dibinde geçirdiğini anlatır. 1458 senesinde bir 29 Mayıs sabahı fethedilen İstanbul’un alışını yine İslam îmâniyle Türk gücünün birleşmesinden doğan bir hâdise manzarasında görür.. Bu görüşünü bilhassa şu sözleriyle belirtir: “857 deyince İslâm’ın İstanbul’a girdiğini hissediyoruz, bu rakamda anlı şanlı bir tınnet var; 1453 deyince bil’âkis Bizans’ın Türklere mağlup oluşu idrâk olunuyor, bu rakamda bir can çekişme, bir ufûnet, bir gümrük kokusu var. Bu rakamların biri müslüman biri değil. İstanbul fethini tattığım bu son üç senede daha, az üzüldüm. Bu vak’a Türklüğün ve İslâmın hem en güzel hem de en büyük merhalesidir. Hâlâ bugün bu saat Marmara’dan Haliç e sûr hizasınca giden yolda canlı bir halde de bulunuyor; bahârın böyle bir gününde, biz müslümanlara çiniden yeşil bir kelime gibi görünen “feth” i hissede ede bu yoldan geçenler müslümanlığı n en derin zevkini duyarlar’.

Son Bölümler: Süleymaniye’de Bayram Sabahı, karsı dağlarda gül bahçeleri tutuşmuş gibi, gökle yerin koyu bir kırmızılıkla ayrılmağa başladığı anda, gökte top sesleri gürlemesiyle devam eder. Bu top sesleri yalnız İstanbul ufuklarından, hattâ yalnız bu gün sahip olduğumuz Türkiye topraklarından gelmez. Çoktan beri kaybettiğimiz eski vatanlardan da gelir. Şâir, tarihte yaşayan bir ruh hazzıyla, bütün imparatorluk Türkiyesinde yaşanan bir bayram sabahının kıt’alar dolduran sesini ve saadetini duyar, imparatorluğun heybetli devirlerinde yüzlerce şehrin birbirine en gür bir Türk-Osmanlı sesiyle, top sesleriyle haykırdığını, bu heybetli seslerle bayramlaştığını duyup bu hazzı yeniden yaşar. Top sesleri bir bayram müjdesi gibi ufuklardan ufuklara çarparak dalgalanır. Bu arada deniz ufkunda duyulan top seslerinin yankılarında en büyük denizcimiz Barbaros’un donanmasını gördüğünü hisseder. Bu hissini önce:

Çok uzaklarda bu top sesleri nerden geliyor?

Barbaros, belki, donanmayla seferden geliyor!.

Adalar’dan mı? Tunus’dan mı? Cezair’den mi?..

Hürr ufuklarda donanmış ikiyüz pâre gemi…    .

Yeni doğmuş ayı gördükleri yerden geliyor..

O mubârek gemiler hangi zaferden geliyor?

mısralarıyle söyler. Bu mısrâlar Beşiktaş’daki Barbaros Heykeli’ne de ilk iki kelimesi Deniz ufkunda sözleriyle değiştirilerek yazılır. Fakat o günlerde şâir Edip Ayel, bu şiiri tenkid eder. Dördüncü mısradaki yeni doğmuş ayı kelimelerini bir hayvan yavrusunun doğuşu gibi hisseder. Böyle anlaşılmak şâir için hayli kırıcı olur. Sözü, yazılışın yardımıyla

Yeni doğmuş ay’ı gördükleri yerden geliyor…

suretinde yazdırır. Fakat bununla da içi rahat etmez, bu mısraı değiştirmeyi düşünür.

Halbuki mısrâ, bu şekliyle güzeldir. Hilâli görmek için denize açılan donanma’nın yeni doğmuş ayı görünce bayram topları atarak ve bütün yelkenlerini açarak, son hızla limana gelişindeki güzelliği söyler. Çünkü Ramazan Bayramı’nın ilk iki gününde oruç tutmak haramdır. Bir büyük hatâ olmasın diye, o asırlarda bayram ayının görülmesi muhtemel akşamlarda yakın dağlara, uzak kırlara atlılar yollanır. Marmara’ya, Karadeniz’e donanma gönderilir, ilk ay’ı her kim görürse ya atları çatlarcasına koşturarak, ya yelkenleri denize yatacakmış gibi fora ederek, gelip haber verirler. Bilhassa hilâl’i, gemiler görecek olursa, bunlar harp gemileri olduğundan, limana, toplar atarak hem ayı gördüklerini hem de bayramı ilân ederek gelirler. Duyulan top sesleri, böylece, büyük bayram sesleridir.

Yahya Kemal, şiirinde bu güzel vazifenin Barbaros tarafından yapıldığı asrı düşünür. Onun zevkini tadar. Hattâ top seslerinde iki ayrı bayramın müjdelerini duyar: Barbaros, hem kazanılmış bir zafer’den dönmekte hem de bu geliş hilâl’in göründüğü bayram gecesine rastlamaktadır. Deniz ufkundan gelen top seslerinde bu iki büyük müjdenin neş’esi ve heybeti vardır.

Fakat, işte olan olmuş, şâir rûhu bir defa kırılmıştır. Dostlarının, talebesinin, bu meyanda benim, “Bu mısrâ böyle kalmalıdır siz o yanlış okuyuşa, hele o yersiz anlayışa kırılmayınız. Bu mısrâ bu hâli ve bu manasiyle güzeldir” diye direnişlerimiz bir fayda vermez. Mısrâ değişir ve:

Yeni doğmuş aya baktıkları yerden geliyor…

şeklinde herhangi bir iltibâsa mahal bırakmıyacak bir söyleyiş alır. En mühimmi, bu değiştirme bir anda, bir günde, bir yılda değil, bir mısra üzerinde en az on yıl yaşanan bir ıztırabın buhranları arasında yapılır. “Mısrâ benim haysiyetimdir” diyen bir büyük şairin, yalnız bir mısra îçin, yıllarca çektiği doğum sancılarını söyler. Bu arada bu bölümün ilk mısraı da değişerek: “Deniz ufkunda bu top sesleri nerden geliyor? vuzuhuna götürülür.

Bununla beraber, engin bir coğrafyadaki vatan şehirlerinin birbirilerine top uğultularıyle seslenmesi şâiri o kadar mes’ud eder ki, bu hayâlin şiirde hatta uzamasını ister. Bu yolda bir gün doğacak en güzel mısrâları bulmak için bu büyük şiiri yılarca bekletir. Bir taraftan da:

…….Bu sabah âyini

Yaşıyanlarla ölenler buluyor birbirini

gibi mısraları tamamlıyarak, bir bayram sabahı her bakımdan mukaddes bir çatı altında buluştuklarını âdeta yakından gördüğü ruhlarla, yaşıyan müslümanların büyük telâkisini yine en güzel mısralarla söylemek için derin gayret sarfeder.

Şiirin bilhassa beşinci, altıncı, yedinci bölümlerini hep aynı top sesleriyle dalgalandırmak ister. Bu son bölümleri yakın dostlarına defalarca okur. Onların dinleyişlerini en keskin bakışlarla takip eder. Bu anlarda yaşlı şâirin, hayatının büyük imtihanlarından birini veren bir çocuk heyecanıyla, âdeta mâsum duygularla duygulanması, seyrine doyum olmayacak kadar büyük, mânalı ve asîl manzaradır .

Hangi söyleyişin, şiiri anlıyanlar üzerinde daha tesirli olduğunu anlamak için karşısındakilere bakışı da bu sefer onları imtihan eden bir başka sanat hâdisesidir.

Fakat şiirin, bu gidişle, bitirilmesi çok uzun sürecektir. Halbuki şâirin yaşı yetmiş dörttür. Müzmin bir barsak kanaması, onu, için için eritmekte; en mühimmi çok yorulmaktadır. Bu arada 1956 Martından başlıyarak, her hafta, Hürriyet gazetesinde bir şiir yayımlamaktadır. Her şiirin tamamlanışı, son şeklini almış olduğuna kanaat getirişler, yeni harflerle yazılışı, dizilişi, defalarca tashihi de onun için zevkli bir meşgale, âdeta hayatının son saadeti olmakla beraber, bu çalışmalar hiç de az yorucu değildir.

Bereket versin neşredilen her şiirin vatan sathında uyandırdığı güzel akisler, bunları şâire ya bizzat gelerek yahut mektup göndererek bildirmek isteyenlerin çokluğu onu sevindiriyor, ona hamle gücü veriyor.

Fakat bütün bunların yanında Süleymâniye’de Bayram Sabahı şiirinin yarım kalması, bitirilememesi ihtimâli de bütün acılığıyla mevcut. En mühimmi bu şiir bitmedikçe şâirin Kendi Gök Kubbemiz adiyle yayımlanacak büyük şiir kitabı da tamamlanmış olmıyacak. Çıkamıyacak. Çünkü bu kitabın adı, bu büyük şiirin üçüncü mısraındadır ve şâir, şiir kitabını neşredebilmek için bir ömür boyunca onun başına Süleymaniye’de Bayram Sabahı’nı koyabilmek için beklemiştir. İleri sürülen başka sebepler hep bahânedir. Bir çokları da başkalarının yakıştırması veya uydurmasıdır.

1957 başında, sıra Selimnâme şiirinin yedi hafta süren intişârına- gelmiştir. Bu târihte şâir, Cerrahpaşa Hastahanesinde tedâvidedir. Kendisine bu şiir bittikten sonra artık sıra en büyük şiire geldi diyorum. Ancak yarı memnun gülümsüyor.. Adetâ bu şiiri bitireceğinden ümidi kesilmiş gibi haller geçiriyor. Yine de araya Hayyam Rubâîlerini Türkçe Söyleyişler’inden koyalım. Daha başka şiirler koyalım. Hastahaneden  çıkınca büyük gayretle bu şiiri bitireceğine, birgün, âdetâ kat’î söz veriyor.

Birlikte son üç parçayı okuyoruz. Bir gün, ikinci gün, üçüncü gün,, hep bu üç yarım parça nasıl bütünlenecek? Hep o büyük vatan şehirlerinden gelen top sesleri, bir monotonluk meydana getirmeden, herbiri bir başka şevki söyleyerek nasıl sıralanacak? Şâir hemen hiçbir şehrin adını fedâ etmek istemiyor. Bir tek şehri eksik bırakırsa ona öyle geliyor ki zâten bir nicesi elimizden gitmiş bu aziz şehirler, bu sefer büsbütün unutulacak; onları, bir destan şiirinde artık kim toplayacak? Hangi vatan şâiri, onların bir zamanlar bugünkü vatanımız gibi bizim olduklarını söyleyecek? Onların hâtıralarını olsun unutursak, bu şehirleri Türk vatanına katmak için asırlarca şehîd olmuş, Mehmedcik’lerin artık bir bayram sabahında olsun, o güzel, o şeffaf ruhlarıyla, bir Süleymâniye kubbesinde toplanmak istemiyeceklerini düşünüyor, bunun sızısını duyuyor.

Öte yandan her ismi bir bir sayış, hâlis şiir için imkânsız bir tekrar havası yaratacak. Bir gün, kendisine ezile büzüle bir fikrimi söylüyorum:

“Üstâdım, diyorum, acaba bu son üç parçayı üç ayrı bölüm yerine iki bölümde toplamak istemez misiniz? Bana öyle geliyor ki o zaman bunlara yeni mısraların ilâvesine ihtiyaç kalmıyacaktır. Bunlar birleşirlerse şiir hattâ bitmiş olacaktır. Bu sözler Yahya Kemal’de Kristof Kolomb’un yumurta hikâyesi gibi bir tesir uyandırıyor. Üzerinden büyük bir yük alınmış bir insan ferahlığıyla:

“Sen galiba doğruyu söyledin, diyor, o beklediğim mısrâlar, mevcutların tekrarı olacaktı. Top sesleri içinde daha başka şehirlerin adlarını saymak istiyor, fakat bu şehir adlarının da onları söyleyecek mısraların da bir tekrar havasından uzak kalmalarının sırlarını arıyordum. Ancak bu, bana muvaffak olunması imkânsız görünmeğe başlamıştı. Şiirin yedi bölüm olmasına çok alışmış olacağım ki onu daha dar bir kadroda tamamlamak hatırıma gelmedi. Şimdi senin dediğini deneyeceğim, olursa, bunun benden çok seni sevindireceğini biliyorum”.

Bu, mes’ud bir konuşma olmuştur. Yahya Kemal, bir hafta içinde şiiri bu son kadroya göre tamamlıyor. Yeni mısralar ilâvesi şöyle dursun, mevcutların da bâzılarını, hemen her şiirinde yaptığı gibi kadro dışında bırakıyor. Çünkü Yahya Kemal için uzun söylemek değil hâlis şiiri söylemek alışkanlıktır.

Süleymâniye de Bayram Sabahı bitmiş ve bu şiirin bitmesi elli yıldan beri beklenen bir şiir kitabının Kendi Gök Kubbemizin de intişarı için artık hiç bir engel bırakmamıştır.

1956-1957 de Hürriyet gazetesinde 54 haftadan beri her pazar onun bir şiiri yayımlanıyor. Bu güzel fakat müşkil işi, şiirlerinin her harfine dikkat ederek, üzerime alışım onu memnûn ediyor. 7 Nisan 1957 de, yani 55. hafta, Süleymâniye’de Bayram Sabahı’nın neşrine başlıyoruz. Bu haftalar şâirin yeniden çok mes’ud olduğu haftalardır. Kendi Gök Kubbemiz’in bana defalarca yaptırdığı plânları da bu haftalarda tamamlanıyor. Ne yazık ki ancak vefâtından sonra, fakat kendi yaptırdığı plânla onun ruhunu şâd edecek şekilde basılıyor”’.

Siileymâniye’de Bayram Sabahı’mn son bölümü yıllarca evvel.

Doluyum, başka bir âlemle bu bayram sabahı,

Gördüm ufkumda dokuz yüz senelik ervâhı.

heyecâniyle ve bu iki ıııısrâ içinde bitirilmişti. Fakat Yahya Kemal, “Ulu Mâbed’de karıştım vatanın birliğine” demek, hele şiirin sonunda âdeta “çok şükür Tanrıya” diyebilmek için bu iki mısraı yeter bulmamış ve büyük şiirini:

Ulu mâbedde karıştım vatanın birliğine

Çok şükür Tanrıya, gördüm bu saatlerde yine

Yaşayanlarla berâber bulunan ervâhı.

Doludur gönlüm ışıklarla bu bayram sabahı.

gibi, şâhâne bir söyleyişle bitirebilmek için de kim bilir kaç sene beklemişti.

Dil Güzelliği: Süleymâniye’de Bayram Sabahı, denilebilir ki, baştan sona, îman nûruyla aydın kelimelerle söylenmiş, bir nurlu şiirdir. Hıristiyan an’anesinin, peygamberlerini çarmıha germekten doğan vicdan azâbiyle karanlık, kilise mimarîsi yanında bilhassa Türk-İslam mâbedlerinin nurlu yapılarındaki beyaz mimârî, bu şiirde, âdetâ kelime kelime işlenmiştir. Şiirin, daha: “Artarak gönlümün aydınlığı her sâniyede” mısraiyle başlayan bu aydın rûh, bütün şiir boyunca devâm eder. Sözleri arasında nûr, ziyâ, ışık gibi kelimeler bulunmayan mısrâlarda bile tılsımlı bir aydınlık vardır. Havayı dolduran lıâyâletler, bu heybetli manzarada birer nûrdan vücuddurlar. Şiir, “Doludur gönlüm ışıklarla bu bayram sabahı” mısraıyla ve yine ışıklar içinde biter.

Bu şiiri, boydan boya nûrdan mısrâlarla örülmüş gösteren büyük bir sır şiirin lisâmııdadır. Çünkü,

Türkçe ağzımda annemin sütüdür

diyerek ve bir şiiri üzerinde bâzan kırk yıl işleyerek, Yirminci Asır Türkiye Türkçesi’ne en üstün seviyeyi veren Yahya Kemal, Süleymâniye’de Bayram Sabahı şiirini de böyle bir şiiri terennüm edebilecek en seçme kelime ve deyimlerle işleyerek, onu, Sinan’ın mâbed yapışındaki dehâya uygun bir dil ve şiir mîmârisiyle örmüştür. Bir misâl olarak:

Büyük Allâh’ı anarken bir ağızdan herkes

Nice bin dalgalı Tekbîr oluyor tek bir ses;

Yükselen bir nakarâtın büyüyen velvelesi,

Nice tuğlarla karışmış nice bin at yelesi!.

mısralarında “Büyük Allah”, “dalgalı Tekbir”, “büyüyen velvele” ve tuğlarla at yeleleri’nin yanyana gelmesinden doğan dil ve mâna terkibi mısrâların umumî mûsikîsi içinde öyle birleşmiştir ki bu şiiri ancak XX. asırda, Türkçenin ulaştığı bu en yüksek seviye ânında söylemek mümkündür. Aynı şiirin:

Kadın erkek ve çocuk, gönlü dolanlar, yer yer,

Dinliyor hepsi büyük hâtıralar rüzgârını,

Çaldıran toplan ardınca Mohaç toplarını.

mısralarında da aynı seçme sözler, seçme vak’alar, seçme sesler ve seçme hâtıralarla işlenmiş bir ses ve söz kompozisyonu nağmelenmiştir. Bu öyle tılsımlı söyleyiştir ki Yahya Kemal, topu topu yirmi bin kelimelik bir Türkçe içinden seçilmiş sözlerle fakat yüzbin kelimesi olan fransızcanın veya 125 bin kelimesi olan İngilizcenin söyleyebileceği bir ifâde kudretine ulaşmıştır. Kısaca, Süleymâniye’de Bayram Sabahı şiirinde Türk dili o üstün seviyeye yükselmiştir ki, bu şiiri, eğer o muhteşem fransızcasiyle. La Leğende des Siecles: Asırların Efsânesi şâiri Victor Hugo söyleseydi, ancak bu kadar söyleyebilir, belki de böyle ve bu güzellikte söyleyemezdi.

SÜLEYMÂNİYE’DE BAYRAM SABAHI

Artarak gönlümün aydınlığı her saniyede,

Bir mehabetti sabah oldu Süleymaniye’de.

Kendi gök kubbemiz altında bu bayram saati,

Dokuz asrında bütün halkı, bütün memleketi

Yer yer aksettiriyor mavileşen manzaradan,

Kalkıyor tozlu zaman perdesi her ân aradan.

Gecenin bitmeğe yüztuttuğu andan beridir,

Duyulan gökte kanad, yerde ayak sesleridir.

Bir geliş var!.. Ne mübarek, ne garîb âlem bu!..

Hava boydan boya binlerce hayâletie dolu…

Her ufuktan bu geliş eski seferlerdendir;

O seferlerle açılmış nice yerlerdendir.

Bu sükûnette karıştıkça karanlıkla ışık,

Yürüyor, durmadan, insan ve hayâlet karışık;

Kimi gökten, kimi yerden üşüşüp her kapıya,

Giriyor, birbiri ardınca, İlâhî yapıya.

Tanrının mâbedi her bir tarafından doluyor

Bu saatlerde Süleymâniye târîh oluyor.

Ordu-milletlerin en çok döğüşen, en sarpı

Adamış sevdiği Allahına bir böyle yapı.

En güzel mabedi olsun diye en son dînin

Budur öz şekli hayâl ettiği mimarînin.

Görebilsin diye sonsuzluğa her yerden iyi

Seçmiş İstanbul’un ufkunda bu kudsî tepeyi;

Taşımış harcını gaazîleri, serdârıyle,

Taşı yenmiş nice bin işçisi mimariyle.

Hür ve engin vatanın hem gece hem gündüzüne

Uhrevı bir kapı açmış buradan gökyüzüne.

Tâ ki geçsin ezelî rahmete rûh orduları..

Bir neferdir bu zafer mabedinin mimarı.

Ulu mâbed! Seni ancak bu sabâh anlıyorum;

Ben de bir vârisin olmakla bugün mağrurum;

Bir zaman hendeseden âbide zannettimdi;

Kubben altında bu cumhura bakarken şimdi,

Senelerden beri rü’yâda görüp özlediğim

Cedlerin mağfiret iklimine girmiş gibiyim

Dili bir, gönlü bir, îmânı bir insan yığını

Görüyor varlığının bir yere toplandığını;

Büyük Allâhı anarken bir ağızdan herkes

Nice bin dalgalı Tekbîr oluyor tek bir ses,

Yükselen bir nakarâtm büyüyen velvelesi,

Nice tuğlarla karışmış nice bin at yelesi!.

Gördüm ön safta oturmuş nefer esvaplı biri

Dinliyor vecd ile tekrar alınan Tekbîr’i;

Ne kadar sâf idi sîmâsı bu mü’min neferin

Kimdi? Bânîsi mi, mîmârı mı ulvî eserin?

Tâ Malazgird ovasından yürüyen Türkoğlu

Bu nefer miydi? Derin gözleri yaşlarla dolu,

Yüzü dünyâda yiğit yüzlerinin en güzeli,

Çok büyük bir işi görmekle yorulmuş belli;

Hem büyük yurdu kuran hem koruyan kudretimiz

Her zaman varlığımız, hem kanımız hem etimiz;

Vatanın hem yaşıyan vârisi hem sâhibi o,

Görünür halka bu günlerde teselli gibi o,

Hem bu toprakta bugün, bizde kalan her yerde.

Hem de çoktan beri kaybettiğimiz yerlerde.

Karşı dağlarda tutuşmuş gibi gül bahçeleri,

Koyu bir kırmızılık gökten ayırmakta yeri.

Gökte top sesleri var, belli, derinden derine;

Belki yüzlerce şehir sesleniyor birbirine.

Çok yakından mı bu sesler, çok uzaklardan mı?

Üsküdar’dan mı? Hisar’dan mı? Kavaklar’dan mı?

Bursa’dan, Konya’dan, İzmir’den, uzaktan uzağa,

Çarpıyor birbiri ardınca o dağdan bu dağa;

Şimdi her merhaleden, tâ Beyazıd’dan, Van’dan,

Aynı top sesleri, bir bir, geliyor her yandan.

Ne kadar duygulu, engin ve mübarek bu seher!

Kadın erkek ve çocuk, gönlü dolanlar, yer yer,

Dinliyor hepsi büyük hâtıralar rüzgârını,

Çaldıran topları ardınca Mohaç toplarını.

Gökte top sesleri, bir bir, nerelerden geliyor?

Mutlakaa her biri bir başka zaferden geliyor

Kosva’dan, Niğbolu’dan, Varna’dan, İstanbul’dan

Anıyor her biri bir vak’ayı heybetle bu an ;

Belgrad’dan mı? Budin, Eğri ve Uyvar’dan mı?

Son hudutlarda yücelmiş sıra-dağlardan mı?

Deniz ufkunda bu top sesleri nerden geliyor?

Barbaros, belki donanmayla seferden geliyor!

Adalardan mı? Tunus’dan mı, Cezâyir’den mi?

Hürr ufaklarda donanmış iki yüz pâre gemi

Yeni doğmuş aya baktıkları yerden geliyor;

O mübarek gemiler hangi seherden geliyor?

Ulu mâbedde karıştım vatanın birliğine,

Çok şükür Tanrıya, gördüm, bu saatlerde yine?

Yaşıyanlarla beraber bulunan ervâhı.

Doludur gönlüm ışıklarla bu bayram sabahı.

Süleymâniye’de Bayram Sabahı’nın Yahya Kemal tarafından 1957 Nisanında bitirilen son kısımları: Şair, yukarıdaki bölümün 9-10, mısralarını son dakikada, değiştirmiş ve evvelce:

Vatan ufkundaki her merhaleden, tâ Van’dan

Şimdi top sesleri bir bir geliyor her yandan

şeklinde söylediği bu mısraları 5 Mayıs 1957 de, Hürriyet Gazetesinde intişar ettiği gün; yukarıdaki şiirin altına elyazısıyle yazdığı şu son şekliyle yayımlamıştır:

Şimdi her merhaleden, tâ Beyazıd’dan Van’dan,

Aynı top sesleri, bir bir, geliyor her yandan

Kendi elyazısıyle, Süleymâniye’de Bayram Sabahı’nın son bölümü: Şair, yukarıda:

Gökte top sesleri, bir bir, nerelerden geliyor?

Hep birer hâtıranın kaldığı yerden geliyor:

mısralarını da son dakikada değiştirmiş ve yukarıdaki ikinci mısraı:

Mutlakaa herbiri bir başka zaferden geliyor:

şeklinde, dördüncü mısraı da:

Anıyor, herbiri, bir vak’ayı heybetle bu an

şeklinde söylemiştir.

İstanbul Yüksek İslâm Enstitüsü Dergisi’nden alınmıştır. (Sayı II, 1964)

 

Check Also

Âşık-ı Sâdık Fethullah Gülen Hocaefendi-11

Tarık Burak Gönülleri Fetheden Genç Bir Hoca Kader, Hocaefendi’nin yolunu bir başka çiziyordu. Hayatının baharında, …