Allah İnancı

Genel Olarak Allah İnancı

Geçmişte ve günümüzde Allah inancının yansımalarını ve ahlak ile olan ilişkisini görebilmek için, semavi dinlerdeki Allah algısını gözden geçirmenin uygun olacağı kanaatindeyiz.

Tarihin her döneminde insanların inandıkları, tapındıkları varlıklar olagelmiştir, inançsız bir insan toplumuna rastlamak mümkün değildir. Tanrı olarak kabul edilen ve kendisine bağlanılan varlık, her zaman en kutsal, saygıya ve yüceltmeye en layık bir nitelikte tasavvur edilmiştir. O, görünür varlıkların ötesinde, çok yüce ve kavranılamaz olan, fakat olup biten her şeyin kendisiyle anlam kazandığı sonsuz bir güç olarak anlaşılmıştır. Dindar insanın dilekleri, talepleri, ümit ve beklentileri hep bu yüce güç ve iradeye yönelmiştir. İşte bu yüzdendir ki, ilkel dinler de dâhil olmak üzere tüm inanç sistemlerinde bir ‘yüce varlık’ ya da başka bir deyişle ‘Allah’ inancı söz konusudur.

Kâinatı yaratan, idare eden, kendisine ibadet edilen tek ve en yüce varlık olan Allah’a iman, iman esaslarının birincisi ve temelidir. Bütün ilahî dinlerde Allah’ın varlığı ve birliği (tevhid) en önemli inanç esası olmuştur. Çünkü bütün inanç esasları Allah’a imana ve O’nun birliği esasına dayanmaktadır.

“Allah” kelimesinin, kendisine ibadet edilen yüce varlığın özel ismi olduğunu kabul eden bütün İslam âlimleri konu ile ilgili açıklamaları sırasında O’nu şöyle tanımlamışlardır: “Allah, varlığı zorunlu olan ve bütün övgülere layık bulunan yüce varlığın adıdır.”  Tanımdaki “varlığı zorunlu olan” kaydı, Allah’ın yokluğunun düşünülemeyeceğini, var olmak için başka bir varlığın O’nu var etmesine ve desteğine muhtaç olmadığını, dolayısıyla O’nun, evrenin yaratıcısı ve yöneticisi olduğunu ifade etmektedir. “Bütün övgülere layık bulunan” kaydı ise, yetkinlik ve aşkınlık ifade eden isim ve sıfatlarla nitelendiğini anlatmaktadır. Allah kelimesi, İslamî metinlerde, gerçek mabudun (ibadet edilen varlığın) ve tek yaratıcının özel ismi olarak kullanıla gelmiştir. Bu sebeple O’ndan başka bir varlığa ad olarak verilmemiş, gerek Arapça’da, gerekse bu lafzı kullanan diğer Müslüman milletlerin dillerinde herhangi bir çoğul şekli de oluşmamıştır.

Allah’a iman, Allah’ın var ve bir olduğuna, bütün üstünlük sıfatlarıyla nitelenmiş ve noksan sıfatlardan uzak ve yüce bulunduğuna inanmaktır. Bir başka deyişle Allah hakkında vacip (zorunlu, gerekli), caiz ve imkânsız sıfatları bilip öylece kabul etmektir. Her şeyi bilen ve her şeye gücü yeten bir Allah’a inanmak, ergenlik çağına gelmiş ve akıllı her insanın ilk ve asli sorumluluğudur. İlahî dinlerin kesintiye uğradığı dönemlerde yaşamış olan veya hiçbir dinden haberi olmayan kimseler de bir Allah inancına sahip olmakla yükümlüdürler.  Çünkü insan yaratılıştan getirdiği mutlak ve üstün güce inanma duygusu ile evrendeki akıllara durgunluk veren düzeni gördükten sonra bu düzeni sağlayan bir ve eşsiz yaratıcının varlığı inancına kolaylıkla ulaşır. “Gökleri ve yeri yaratan Allah hakkında şüphe mi vardır?…”(İbrahim, 13/10)  mealindeki ayet bu gerçeği dile getirmektedir.

Allah’a imanla ilgili bu genel açıklamalardan sonra üç semavi dindeki Allah inancını açıklamaya çalışalım.

Yahudilikte Allah İnancı

Ehl-i Kitab’ın en temel özelliği, ilâhî vahiy kaynaklı bir kitaba sahip bulunmaları olduğuna göre, onların öncelikle özü tevhide dayalı bir tanrı inancını benimsemiş olması gerekiyor. Nitekim Kur’ân’da “Şüphesiz iman edenler; yani Yahudilerden, Hıristiyanlardan ve Sabiilerden Allah’a ve âhiretgününe hakkıyla inanıp sâlih amel işleyenler için Rableri katında mükâfatlar vardır. Onlar için her hangi bir korku yoktur.. .”( Bakara, 2/62; Maide, 5/69; Hac, 22/17.)  buyurulmaktadır.

Gerek Kur’ân’a, gerekse Yahudi kutsal metinlerine göre kendilerine tevhid, nübüvvet ve âhiret inancının vahyolunduğu bilinen Yahudiler, Kur’ân’da bu inanç esasları hakkında sahip bulundukları yanlış akideleri sebebiyle tenkit edilmektedirler.

“Yahudiler ‘Üzeyr Allah’ın oğludur’ dediler… ,( Tevbe, 9/30.) “Yahudiler ve Hıristiyanlar ‘Biz Allah’ın oğullarıyız ve sevgilileriyiz’ dediler. ‘Öyleyse ‘günahlarınızdan dolayı size niçin azap ediyor?’ de. Hayır, siz de O ’nun yarattıklarından, sıradan insanlarsınız. ” (Maide, 5/18.)

“Allah fakir, biz zenginiz” diyenlerin sözlerini, andolsun ki, Allah işitmiştir. Onların bu sözlerini ve haklı bir sebep ortada yokken peygamberleri öldürmelerini yazıp kaydedeceğiz. ‘Tadın, o harlı ateş azabını ’ diyeceğiz. ”(Al-i İmran, 3/181.)

“Yahudiler, ‘Allah’ın eli çok sıkıdır ’ dediler. Söyledikleri söz sebebiyle onların elleri bağlansın ve lanete uğrasınlar! Aksine Allah’ın elleri açıktır, dilediği gibi verir. Andolsun, Rabbinden sana indirilen, onların çoğunun azgınlığını ve küfrünü azdırıyor. Biz, onların aralarına tâ kıyamete kadar düşmanlık ve kin atmışızdır. Ne zaman savaş için bir ateş yakmışlarsa, Allah onu söndürmüştür. Onlar yeryüzünde bozgunculuğa koşarlar. Şüphesiz Allah bozguncuları sevmez. Eğer kitap ehli iman etmiş ve layıkıyla korunmuş olsalardı, onların kötülüklerini örter, nimeti bol olan cennetlere koyardık” (Maide, 5/64-65.) mealindeki âyetler onların tevhîd inancını zedeleyici anlayışlarını eleştirmektedir.

Öte yandan onların din adamlarını rab edinmeleri “Onlar, Allah’dan başka ahbar (bilginlerini) ve ruhbanlarını (rahiplerini) de kendilerine Rab edindiler, Meryem oğlu Mesih’i de. Oysa onlar bir olan Allah’a ibadet etmekle emrolunmuşlardı. Allah’tan başka hiçbir ilâh yoktur. O, müşriklerin ortak koştuğu şeylerden de münezzehtir ”( Tevbe, 9/31)   mealindeki âyetle dile getirilmiştir.

Eski Ahid’de Rab Yahova’nın yeryüzünde insanı yaratmasıyla birlikte kendi iradesini onlara bildirdiği belirtilmektedir. Yahova Adem’e , ve Nuh’a vahyetmiştir. Nûh’dan başlayarak Tanrı ile insanlar arasındaki ilişki, ahidleşme üzerine temellendirilmiştir. Tanrı ile insanlık arasındaki ilk ahid tufan felâketinden sonra Nuh’la yapılmıştır.

Eski Ahid, Tanrı ile insan arasındaki bu diyalog ve ahidleşmeyi aktarmakla birlikte Hz. İbrahim’e kadar hiçbir şahsı peygamber olarak isimlendirmez. Yahudi geleneği de Hz. İbrahim’den önce kimseye peygamberlik unvanı vermemektedir.  Eski Ahid’de nübüvvet müessesesi Tanrı’nın şahsında İsrâiloğullarıyla ilk ahdini gerçekleştirdiği Hz. İbrahim’le başlatılmış, Hz. Musa ile zirve noktasına çıkartılmıştır. Bu statü çerçevesinde nübüvvet müessesesi İsrailoğullarına has olmakla millî bir mahiyet arz eder. Doğrusu semavî bir dinin tanrı-insan ilişkisini millî düzlemde değerlendirmesi düşündürücüdür.

Görüldüğü üzere Yahudilikteki Allah inancı, Kur’an’ın anlattığı Allah inancından uzaklaşarak, sadece Yahudilerin menfaatlerine hizmet eden bir varlık inancına dönüşmüştür. Bu yanlış Allah algısı onların hayata bakışlarını bütünüyle etkilemektedir.

Hıristiyanlıkta Allah İnancı

Hıristiyanlar “varlık” (ontoloji) açısından tek Allah’ı benimsemekle birlikte “asıl” açısından üçlü görüşe sahiptirler, her bir asıldan da “parça” ve “sınır” (cüz ve had) kavramı nefyedilir. Onlar şöyle derler: Allah cisim değilken bilâhare cisme bürünmüştür. Bilindiği üzere cisim cüzlere ve parçalara ayrılan şekillenmiş bir nesneden ibarettir.”

Mu’tezilî kelâmcılardan Kâdî Abdülcebbâr, Hıristiyanların Tanrı inançlarını, yani teslis akidesi ve Hz. İsâ’yla ilgili anlayışlarını şöylece özetler:

Hıristiyanların hemen hepsi Allah Taâlâ’nın eşyanın yaratıcısı olduğuna, Yaratıcının hayat sahibi ve mütekellim olduğuna, O’nun hayatının “Rûhulkudüs” ve kelâmının da “ilim” olduğuna inanmaktadırlar. O’nun hayatını kudret olarak kabul edenler de vardır. Allah Taâlâ’nın kelâmı ve kudreti kadîmdirler. O’nun kelâmı, yeryüzünde cesette zuhur etmiş olan ve Mesîh olarak kabul ettikleri Oğul’dur. Ancak Hıristiyanlar, Mesih’in tabiatı hakkında fikir ayrılığına düşmüşlerdir. Bazıları Mesîh’i kelâmın ve cismin birleşimi, bazıları cesetsiz “Kelime”, bazıları da Meryem’in karnında yaratılmış ceset hâline gelen “Kelime” olarak kabul etmektedirler.

Kâdî Abdülcebbâr, Hıristiyanların Ya’kûbiyye, Nestûriye ve Melkâiyye olmak üzere üç ana mezhebe ayrıldıklarını belirtmiş, bunların ittifak hâlinde oldukları hususları da şöylece özetlemiştir: Yaratıcı Tanrı bir “Cevher” ve Baba, Oğul ve Rûhulkudüs olmak üzere üç asıldan (ekânîm-i selâse) ibarettir. “Baba” kadîm, hayat sahibi ve mütekellim (konuşan), “Oğul” kelâm, “Ruh” ise hayattır. Söz konusu üç asıl cevheriyyette bir ve asıllıkta (uknûmiyye) farklıdırlar. Oğul Baba’dan doğmuş değil, Ruh da Baba ve Oğul’dan neş’et etmiş değildir. Oğul’un oğulluğu nesil yönünden olmayıp Baba ile aralarındaki ilişki, kelâmın akıldan, alevin ateşten ve ışığın güneşten çıkışındaki gibi bir ilişki mahiyetine sahiptir. Söz konusu üç mezhep, Oğul’un Mesîh olarak isimlendirilen bir şahısla birleştiği (ittihad), bu şahsın insanlar için ortaya çıktığı, çarmıha gerildiği ve öldürüldüğü hususlarında görüş birliği içindedirler.

Kur’ân-ı Kerîm’de Hıristiyanlık semavî dinlerden biri olarak kabul edilmiş, Hıristiyanlar da “Ehl-i Kitab” statüsü içinde değerlendirilmiştir. Kur’ân ve hadislerde Hıristiyanların dinleriyle ilgili olarak sonradan sahip oldukları yanlış kanaatlerini düzeltmek bağlamında üzerinde durulan en önemli konulardan biri Hz. İsa’nın statüsü meselesidir. İlgili âyetler bir bütünlük içinde değerlendirildiğinde pek çoğunda Hz. İsâ’nın Allah’ın kulu ve elçisi olduğu hususu üzerinde durulduğu görülür.

Bazı âyetlerde İsa’nın Allah’ın kulu olduğu doğrudan ifade edilirken,   bazılarında da onun melekler tarafından Meryem’e müjdelenişi, Meryem’in Allah’ın kudretiyle kendisine bir insan eli değmeden hâmile kalması ve İsâ’yı dünyaya getirmesi aktarılır.  “Allah indinde İsâ’nın dununu Âdem gibidir. Allah onu topraktan yarattı. Sonra ona “Ol!” dedi ve oluverdi “(Al-i İmran, 3/59.)mealindeki âyetle onun babasız olarak mucizevî doğumu dile getirilir. Yine onun kulluğunu vurgulamak amacıyla olmalı ki Kur’ân’da İsâ için 16 kez Meryem oğlu İsâ (İsâ b. Meryem) terkibine yer verilmiştir.

Kur’ân’da Hz. İsa’nın kulluğu defalarca ifade edildikten sonra onun Allah’ın resulü ve nebisi olduğu hususu üzerine vurgu yapılmış, nübüvvet müessesesinin ana temaları İsâ’nın peygamberliğini açıkça ortaya koyacak tarzda sıralanmıştır. Diğer peygamberler gibi Meryem oğlu İsa’dan da Allah’ın risâletini tebliğ edeceğine, bu konuda onu hiçbir şeyin engellemeyeceğine dair kesin bir söz alınmıştır.( Bkz. Ahzab, 33/7.) Allah Taâlâ, İsâ’ya vahyettiğini (Bkz. Nisa, 4/163; Maide, 5/117.) ve “içinde hidayet ve nur bulunan, önündeki Tevrat’ı doğrulayan, sakınanlara bir hidayet ve öğüt olmak üzere İncil’i verdik” (Maide, 5/46.) mealindeki âyetle de ona kutsal kitap verildiğini ilân etmektedir. Ayrıca ona mucizeler verildiği ve Ruhulkudüs’le desteklendiği de belirtilmiştir. (Bkz. Bakara, 2/87, 253.)

Gerek Kur’ân’da gerekse hadislerde Hz. İsâ’nın Allah’ın kulu ve elçisi olduğu hususuyla doğrudan bağlantılı olarak önemle üzerinde durulan bir diğer nokta da Hıristiyanların onun ulûhiyetine dair sahip oldukları inançlarının reddedilmesidir.

Hıristiyanların “teslis” inancına “Ey Ehl-i Kitab Dininizde aşırı gitmeyin ve Allah hakkında, gerçekten başkasını söylemeyin. Meryem oğlu İsa Mesîh, ancak Allah’ın resulüdür, (o) Allah’ın Meryem ’e ulaştırdığı kelimesidir, O ’ndan bir ruhtur. Şu halde Allah’a ve peygamberlerine iman edin. “(Tanrı) üçtür” demeyin, sizin için hayırlı olmak üzere bundan vazgeçin. Allah ancak bir tek Allah’tır. O, çocuğu olmaktan münezzehtir. ”( Nisa, 4/171.) mealindeki âyette de olduğu gibi karşı çıkılmış, onlara Allah’ın birliği hatırlatılmıştır. Söz konusu âyetle ilgili açıklamalarında Fahreddin er-Râzî diğer müfessirlerin görüşlerini de toparlar mahiyette iki görüş getirmektedir:

Bunlardan birincisine göre âyet “Allah cevher itibariyle bir, asıl itibariyle üçtür, demeyin” şeklinde bir anlama gelmektedir. Bu konuda Hıristiyanların görüşleri bir bütünlük arz etmemesine rağmen ortaya çıkan durum onların üç sıfatla mevsûf bulunan bir zat telakkisini isbat ediyor olmalarıdır. Ancak o sıfatlara İsâ ve Meryem’de olduğu gibi Tanrı’nın hululünü kabul etmektedirler. Bu durumda onlar her ne kadar bunları sıfat olarak isimlendirseler de gerçekte kendi kendilerine kâim zatlar isbat etmiş olmaktadırlar.

İkinci görüşe göre ise “selâsetün” kelimesi mahzûf bir mübtedânın haberidir. Fakat âlimler mübtedânın belirlenmesi hususunda görüş ayrılığına düşmüşlerdir. Ayeti bazıları “asıllar üçtür, demeyin” şeklinde anlarken, Zeccâc, “Ey Meryem oğlu İsâ! insanlara “Beni ve anamı, Allah’tan başka iki tanrı bilin” diye sen mi dedin?” (Maide, 5/116.) mealindeki âyetin Hıristiyanların “Allah, Mesîh ve Meryem üç ilâhtır” şeklindeki ifadelerine delil teşkil etmesinden hareketle “İlâhlarımız üçtür, demeyin” anlamını tercih etmiştir. Ferra ise âyetin “onlar üçtür demeyiniz” şeklinde anlaşılması gerektiğini, İsâ ve Meryem’in Allah ile zikredilmesinin her ikisinin de ilâh kabul edildiğini ima ettiğini belirtmiştir.

Hıristiyanların İsâ’yı Tanrı’nın oğlu (İbnullah) ve teslis inancının bir unsuru olarak da Rab kabul etmeleri “Şüphesiz Allah, Meryem oğlu Mesih’tir” diyenler andolsun ki kâfir olmuşlardır.  şeklindeki ifadelerle reddedilmiştir. Farklı âyetlerde de Allah’ın çocuk edinmeyeceği, bu tür iddiaların iftira olduğuna dikkat çekilmiştir.  İsâ’nın Hıristiyanlara kendisini tanrı olarak takdim etmediği de “Allah: Ey Meryem oğlu İsâ! İnsanlara “Beni ve anamı, Allah’tan başka iki tanrı bilin” diye sen mi dedin, buyurduğu zaman o “Hâşâ! Seni tenzih ederim; hakkım olmayan şeyi söylemek bana yakışmaz. Hem ben söyleseydim sen onu şüphesiz bilirdin” (Maide, 5/116.) mealindeki âyetle açıkça ilân edilmektedir.

“Yahudiler ve Hıristiyanlar ‘Biz Allah’ın oğullarıyız ve sevgilileriyiz’ dediler. ‘Öyleyse günahlarınızdan dolayı size niçin azap ediyor?’ de. Hayır siz de O ’nun yarattıklarından, sıradan insanlarsınız” (Maide, 5/18.), “Allah fakir, biz zenginiz” diyenlerin sözlerini, andolsun ki, Allah işitmiştir. Onların bu sözlerini ve haklı bir sebep ortada yokken peygamberleri öldürmelerini yazıp kaydedeceğiz. “Tadın bakalım ateşin azabını diyeceğiz”( Al-i İmran, 3/181.)  şeklindeki âyetlerde yer alan hükümlerle “Ehl-i Kitab’ın Allah, peygamber, kitap ve âhiret gibi temel itikadı konulardaki yanlış inançları sebebiyle inkâr edici konuma düştükleri açıklanmaktadır.

Sonuç olarak diyebiliriz ki, Yahudilerin millileştirdikleri, Hıristiyanların ise birden çok (üçlü) olarak ifade ettikleri, tevhit inancını bozan Allah inançlarını, Kur’an-ı Kerim; ortaya koyduğu İslam inanç sistemiyle tümüyle değiştirmiş ve Yüce Yaratıcıyı bütün insanlığa tevhit penceresinden anlatmıştır.

İslâmiyette Allah İnancı

Allah inancı, İslâm’ın ve bütün ilâhi dinlerin temelini oluşturur. Semavi dinlerin hepsinde inanılması gereken ilk esas Allah’ın varlığı ve birliğidir. İlâhi dinler bütünüyle Allah’a iman esasına dayanır. Allah’ın varlığı ve birliğine inanmadan diğer iman esaslarını kabule imkân yoktur. Çünkü Allah’ın meleklerine, kitaplarına, peygamberlerine, ahiret gününe, kaza ve kadere inanmak Allah’ın bildirmesine, dolayısıyla Allah’a imana bağlıdır.

İslâm’ın akıl sahibi olan ve ergenlik çağına gelmiş bulunan insanlara yüklediği ilk görev, kendilerinin ve kâinattaki her şeyin yaratıcısı olan, her şeyi bilen, düzene koyan ve idare eden, yerde ve gökte ne varsa hepsinin kendisine muhtaç olduğu ve kendisi hiç bir şeye muhtaç olmayan, tek olan, ezeli ve ebedî olan Allah Tealâyı tanımak, O’na inanmak ve kulluk etmektir.

İslam inanç sisteminin özünde “Allah’ın birliği” ilkesi vardır. Allah’a imanın ilk şartı O’nun varlık ve birliğini kabul etmektir. Her insana Allah’ın varlık ve birliğini kavrama gücü verilmiştir, herkes hangi şartlar altında olursa olsun, bundan sorumludur.

İslam inancının sözlü ifadesi olan şahadet kelimesi şunu ortaya koyar: “Allah’tan başka tapınılacak tanrı yoktur.” Kelime anlamı birleme, tekleştirme demek olan tevhit, tek yüce otorite olarak Allah’ı kabullenme demektir. Allah tektir, mutlak, yüce, yaratıcı, hiçbir şeye benzemez, her şeyin sahibi ve yaratıcısıdır. Kendisine tapınmaya, ibadet edilmeye layık tek varlık Yüce Allah’tır. Müslümanın düşünce ve davranış merkezinde yalnızca Allah vardır. Allah, her Müslümanın bilincini ve hayatını bütünüyle doldurur. Allah’a denk, benzer, ortak hiçbir varlık yoktur. O, kendi varlığı ve eylemleri bakımından eşsiz, gücü sonsuz, başka hiçbir şeye muhtaç olmayan mutlak tamlık ve yetkinliğe sahiptir.

Tevhit inancı ve anlayışı, hakikat, dünya, zaman, mekân, insanlık tarihi ve kader gibi her şeyi kuşatan genel bir bakıştır. Bu anlayışa göre gerçeklik, iki ana bölüme ayrılır: Allah ve diğer varlıklar; yaratıcı ve yaratılmışlar. Allah tektir, yaratıcıdır, ölümsüzdür ve her şeyden yücedir. O, sonsuza kadar mutlak tek olarak, ortak ve yardımcıdan uzak kendi kendisi olarak kalacaktır. Bütün diğer şeyler, bitki ve hayvanlar, cinler, melekler ve insanlar, yeryüzü ve gökler, cennet ve cehennem, bunların hepsi Allah’ın eseridir. Varlıklarını Allah’a borçlu olup her durumda ona muhtaçtırlar. Allah dilerse bunları yok eder, değiştirir ya da ömürlerini uzatıp kısaltır. Tabiat olaylarını ve insan davranışlarını belli kanunlara bağlar. Her şeye bir amaç ve hedef belirleyerek, evrensel ve uyumlu bir düzene hayat verir.

Allah, varlık ve güç düzeninin hem başı hem de sonudur; ondan başka her şey fanidir.  Dolayısıyla bütün tapınma, ilgi ve yönelişlerin durduğu son nokta Allah’tır. Her şey bir başka şeye, aynı şekilde o da bir üçüncüye muhtaçtır ve bu zincir en son sınıra kadar böylece sürüp gider, işte Allah, her şeyin kendisine varıp dayandığı en son dayanak ve duraktır. O, her dileğin, arzu ve isteğin son hedefidir. Allah dışında bir başka varlık ya da insana kendiliğinden bir güç ve yetki atfetmek, büyük bir sapıklık kabul edilir. Bu bakımdan Allah’ın mutlak birliği ve aşkınlığını karartan “baba”, “kurtarıcı”, “oğul”, “aracı” gibi kavramların İslami söylemde yeri yoktur. Hiçbir insan ya da varlık, kendisinin Allah’la herhangi bir akrabalığı olduğu iddiasında bulunamaz.

Allah’la diğer varlıkları ayıran bir sınır çizgisi vardır. Bütün yaratıklar, yaratılmış olmak bakımından Allah’a bir diğerinden daha yakın kabul edilmez. Allah’a yakınlık, ancak dinî ve ahlaki saflık ve samimiyet derecesine göre değişen bir durumdur.  Bu da insan kalbini meşgul eden bütün diğer arzu ve yönelişlerin yok edilmesinden sonra, orada Allah’ın tek olarak bulunmasıyla sağlanır.

İslam inancına göre Allah inancı, insanlığa sonradan aşılanmış bir şey olmayıp insanın kendisiyle birlikte doğan, insan ruhunun fıtrî bir özelliğidir. Allah, bütün insanları, kendisinin aşkın ve yüce olan varlığını ve birliğini tanıma yeteneğine sahip biçimde yaratmıştır. Bu, tüm insanlarda ortak olan bir doğal kabiliyet ve fıtrattır. Kısacası her insan doğarken Allah duygusu ile doğar ve sonra da Allah’ı içinde hisseder. Başkalarının tesiri altında kalmayan, selim akıl taşıyan bir insan bizzat kendine ve etrafına dikkatle bakacak olursa, o yüce varlığın mevcudiyetini kolayca kavrar ve iman eder. Böyle bir insana çocukluğunda doğru dini bilgiler verilirse, ruhundaki Allah mefhumu olgunlaşır. Dini bilgi ve terbiyeyi çocukluğunda almayan kimselerde ise bu duygu zaman ve çevrenin tesiriyle körelir, hatta sürülmeyen tarlayı yaban otlarının kapladığı gibi bu duyguların yerini bir takım yanlış fikirler almaya başlar.

Allah’ın varlığı konusunda ortaya çıkan şüpheci veya inkârcı yaklaşımlar İslam’a göre, eğitimden veya tarihî ve kültürel gelişmelerden kaynaklanmaktadır. Yani bu tür sapmaların sebebi unutkanlık, şartlanmışlık, zihnî tembellik, hırs, çıkar vb. hususlardır. Bu sebeple Kur’an-ı Kerim’de Allah’tan bahseden ayetlerin çoğu, onun sıfatlarını konu edinmektedir. Bu ayetlerde özellikle Allah’ın varlığı ve birliği (tevhit) inancı üzerinde durularak, Allah’ın ortağı ve benzeri olmadığı ısrarla vurgulanır.

Allah’ı biricik tanrı, Rab ve otorite olarak tanımak, her çeşit ortağı ondan uzak tutmak ve birliğini kararlı şekilde doğrulamakla gerçekleşen tevhit, İslam dininin en önemli özelliğidir. İslam bu özelliğiyle hem İslam öncesi (cahiliye) putatapıcılığından, hem Yahudilik ve Hristiyanlık gibi dinlerin sonradan bozulmaya uğramış şekillerinden, hem de Mecusilik’ten ayrılır.

Yukarıda da belirttiğimiz gibi, Allah’ın varlığına dair bilgi ya da Allah inancı, prensipte zorunlu ve yaratılıştan gelen bir özelliktir. Bununla birlikte İslam bilginlerinin çoğuna göre insan, öz benliğinde ve dış dünyada Allah’ın varlığını gösteren birtakım deliller üzerinde durup düşünerek onun varlığına ulaşmak durumundadır. “Gözler onu görmez ama o, gözleri görür.”( En’âm, 6/103.)  ayeti, Allah’ın doğrudan doğruya duyu organlarıyla algılanamayacağını ifade etmektedir. Ancak duyular, Allah’ı tanıyacak olan akla, gönle ve kalbe malzeme temin ederler. Bu malzeme de yaratılmış olan her şeydir; evrenin ahenk ve düzenidir. İnsan, aklı ile bu iz, belirti ve delillerden hareketle yaratıcıyı bulmaya çalışır. Bu, bir ayette şöyle ifade edilmektedir: “İnsanlara dış dünyada ve kendi içlerinde ayetlerimizi göstereceğiz ki, onun gerçek olduğu, onlara iyice belli olsun. ” (Fussilet, 41/53.)

İşte İslam bilginleri, Allah’ın varlığını ispatlamak için gerek dış dünyada gerekse içimizde olup biten olaylardan hareketle bazı deliller geliştirmeye çalışmışlardır.

Bunların başında, insanın yaratılıştan Allah inancına sahip oluşu gelir ki buna fıtrat delili denir,

ikincisi; âlemin ve âlemdeki varlıkların sonradan yaratılmış olup bir yaratıcıya muhtaç olduğu düşüncesine dayanan delildir (hudûs).

Üçüncüsü; varlığı ve yokluğu eşit (mümkün) bir varlık olan âlemin var olması için bir sebebe ihtiyaç bulunduğu düşüncesinden hareket eden delildir (imkân).

Dördüncüsü de, tabiatın büyük bir ahenge ve şaşmaz bir düzene sahip olup bunun bir yaratıcının eseri olması gerektiği düşüncesinden hareket eden delildir (nizâm). Bu yolla geliştirilen düşünceler, sonradan meydana gelme, varlığı ve yokluğu eşit olma, düzen, ölçü ve uyum gibi bazı deliller ortaya koymuşlardır.

Mü’min, inandığı, var ve bir olduğunu tasdik ettiği Allah’ı daha yakından tanımak, bilmek ister. Allah’ı bilmek ise O’nun isim ve sıfatlarını bilmekle mümkündür. Hiç kimse Cenab-ı Hakk’ın zatını idrak edemez, kavrayamaz. Çünkü insanın duyu organları da aklî idraki de sınırlıdır. Allah’ın zatı ve sıfatlarının hakikati ise aklın hudutları dışındadır. Bu sebepledir ki, insan Allah’ın varlık ve birliğini bilmekle mükellef olduğu halde, O’nun yüce hakikatini, ilahi hüviyetini araştırmak ve öğrenmekle mükellef değildir. Biz Cenab-ı Hakk’ı ancak O’nun bize bildirdiği isim ve sıfatlarıyla tanıyabiliriz.

Her varlık gibi Yüce Allah da birtakım sıfatlara sahiptir. Ancak diğer varlıklardan farklı olarak onun sıfatları öncesiz (ezeli) ve sonrasızdır (ebedî); bunların başlangıcı ve sonu yoktur; bu sıfatlar yaratıkların sıfatlarına benzemez.

Allah’ın sıfatlarının bir kısmı, onun zatına özgü olan, yaratıklarından herhangi birisine verilmesi caiz ve mümkün olmayan sıfatlardır ki bunlar zorunlu biçimde var olma (vücud), ezelî olma, varlığının başlangıcı olmama (kıdem), ebedî olma, varlığının sonu olmama (beka), sonradan var olan şeylere hiçbir yönden benzememe (muhâlefetün lilhavâdis), varlığı kendiliğinden olma, var olmak için başkasına muhtaç olmama (kıyam bi nefsihî) ve zatı, sıfatları ve eylemleri açısından bir ve tek olma, eşi ve benzeri bulunmamadır (vahdaniyet).

Yaratıklar hakkında da kullanılabilen diri ve canlı olma (hayat), bilme (ilim), işitme (semi’), görme (basar), dileme (irâde), gücü yetme (kudret), söyleme ve konuşma (kelâm) ile yaratma, yok olanı yokluktan varlığa çıkarma (tekvin) sıfatları da Allah için zorunlu olan sıfatlardır. Bunlar, Allah hakkında kullanıldığında sonsuzluk, mutlaklık, öncesizlik ve sonrasızlık, tamlık ve yetkinlik ifade ederken insanlar hakkında kullanıldığında sonlu, kayıtlı, sınırlı, sonradan yaratılmış, eksik ve yetersiz özellik taşır.

Allah, sonsuz bir ilim, sınırsız bir kudret ve iradeye sahiptir. Her şeyin yaratıcısı olup dilediğini yapar. Her şeyin hükümranlığı onun elindedir. O her şeyi bir ölçüye göre yaratmış, belli varoluş ve gelişim kanunlarına bağlı kılmıştır. Hayat gibi ölüm de onun güç ve yetkisi altındadır.

Bir diğer grup sıfat ise Allah’ın kendileriyle nitelenmesi de nitelenmemesi de caiz olan yani Allah hakkında hem olumlu hem olumsuz biçimde kullanılabilen sıfatlardır. Yaratmak doğru yola ulaştırmak (hidâyet) ve sapıklığa sevk etmek (dalâlet); peygamber göndermek ve kitap indirmek, kulları öldürdükten sonra kıyamet gününde tekrar diriltmek (ba’s) ve onları hesaba çekmek üzere bir araya toplamak (haşr), nimet vermek ve acı çektirmek (azâb) şeklinde sayılabilecek bu sıfatların tamamı, Yüce Allah’ın yoktan var etme (tekvin) gücüne bağlı nitelikler olarak kabul edilir.

Allah’ın yaratıcılık vasfının da diğer sıfatları gibi evrende etkinliği sürmektedir. Yani yaratma, devam eden bir süreçtir. Kur’an’da Yüce Allah hakkında “sürekli ve mükemmel şekilde yaratan” anlamında kullanılan Hallâk ismi geçer. Nitekim “O, her an yaratma halindedir. ”( Rahman, 55/29.)  “O, daha nice bilmediğiniz şeyler yaratır. ”( Nahl, 16/8.) mealindeki ayetler de yaratmanın devamlılığı fikrini vurgulamaktadır.

Bir şeyi yokluk sahasından varlık sahasına çıkarmak, eşsiz bir kudretin varlığına işaret ettiği gibi yaratıcının yarattığı şeyi tüm incelikleriyle bilmesini de gerektirir:

“Hiç, yaratan bilmez mi? O, en ince işleri görüp bilmektedir ve her şeyden haberdardır. ” (Mülk, 67/14.)

Her şey gibi insanın da yaratıcısı olan Yüce Allah, onu, kendisinden daha iyi tanımakta, hem zayıf hem de üstün yönlerini hakkıyla bilmektedir:

“Andolsun, insanı biz yarattık ve nefsinin kendine fısıldadıklarını biliriz ve biz ona şahdamarından daha yakınız. ” (Kâf, 59/16.)

Netice olarak; gerek maddi ve bedenî, gerekse ahlaki ve ruhi meziyetlere sahip olarak, diğer varlıklara üstün kılınan ve en güzel biçimde yaratılan  insanın yaratılışındaki gaye sadece Allah’a kulluk etmesidir.  Çünkü İslam inancına göre, insanın var oluş gayesi Allah’ı tanıyıp O’na ibadet etmektir. Bu bakımdan insan, gerçek insanlığa ancak Allah’a imanla yükselir.

Mustafa Acar, “ Allah’a İmanın Ahlâki Boyutu” adlı Doktora Tezi’nden alınmıştır.