İrfana Yolculuk
İlgili Yazılar
Hocaefendi, insanları ümitsizlikten ve bezginlikten kurtarmak, onları bohem bir hayattan ve durağanlıktan uzaklaştırmak için, aşk ve şevk içerisinde, didinircesine çalışır. Bu çalışma sözlü olduğu kadar, yazılıdır da.
1970’lerin Türkiye’sine baktığımızda karşımıza çıkan görüntü, yağmurdan önce havadaki karanlık bulutları andırır mahiyette kasvetlidir. Bu yazıda hedeflenen de zamanın Türkiye’sinin siyasî ve içtimâî durumu ile Fethullah Gülen Hocaefendi’nin o günlerdeki karmaşada halkı teskin etmek için sergilemiş olduğu yumuşatıcı tavırlardır. Bir insanın neredeyse 40 yıldır söylediklerinin ve yazdıklarının -ortamın gereklerine göre metodolojik şekillenmesi mahfuz- yörüngesinde yön değiştirme bir yana, küçücük bir kaymanın bile olmaması onun düşünce yapısının ne derece güçlü olduğunun, zamanın şartlarını çok iyi değerlendirmesindeki hünerinin, problemleri ve çözümlerini tespitteki maharetinin ayrı bir göstergesidir. İdeolojilerin sık sık rötuşlanmaya ihtiyaç duyduğu; önde gelen ideologların, fikirlerinde zamanla değişik oynamalarda bulunduğu; söylenenlerin çok sık renk ve biçim değiştirdiği hareketli bir çağda, Hocaefendi’nin söylediklerinin bütün bu oynaklıklardan çok beride olduğunu tasdik etmek yanlış olmayacaktır.
Modern Türkiye’de, Osmanlı Devleti’nin son dönemleri bir yana bırakılacak olursa, 60’larda başlayan ve 2000’lere kadar varlığını açık veya kapalı hissettiren sun’î problem ağlarının kimi zaman kıyılardan ve köşelerden çıkıp merkeze taşındığı olmuştur ve olmaktadır. Hattâ bu tür oluşumların, tarih çizelgesine baktığımızda periyodik bir tarzda cereyan ettiği bile söylenebilir. 70’ler de böyle boğuşmaların yaşandığı bir zaman dilimiydi; ilk değildi ve elde edilen tecrübelere rağmen içtimâî idrak yeterli ölçüde müteyakkız bulunmadığından son da olmayacaktı. İşçi grevleri, öğrenci hareketleri, üniversite rektörlerinin yürüyüşleri ümitlerde kırılganlığa yol açmakta; kurulan çeşitli illegal dernekler toplumun değişik katmanları arasında kışkırtıcılığı ve kavgaları körüklemekteydi. Faili meçhul cinayetler kafalarda oluşturulan potansiyel suçluların üzerine atılmaktaydı; o kadar ki ülkenin bazı bölgelerinde, mevcut kargaşa ve şiddeti önlemek için olağanüstü hâl ve sıkıyönetim ilân edilmişti. Ekonomik dalgalanmalar, işsizliğin neticesinde akmayan zamanın boğucu tesiri, fakirliğin verdiği ezilmişlik hissi ve tüketimin azaltılması için yürürlüğe konulan karne ile alışveriş, insanların çehrelerine huzursuzluk olarak yansımaktaydı. Ancak manzaranın griye yakın tonlarda olması bir kısım ruhlarda sarsıntı meydana getirebilecek kadar sıkıntılı ve de karamsar esintiler oluştursa da, rahmetin boşalmasına az bir zaman kalmıştı.
Ülkenin, 70’li yıllardaki durumunu teşhis sadedinde, yalnızca tekil olarak içtimâî, ekonomik, idarî veya siyasî bir sıkıntının varlığından bahsedilmez; halkın ve devlet kademesinde bulunanların bunların bütünüyle mücadele etmek zorunda olduğu aşikârdır:
Aslında kavimlerin gelip konduğu, konup göçtüğü ve pek çok medeniyete beşiklik etmiş bulunan ülkemiz için zenginlik unsuru olması gereken etnik, inanç ve mezhep temelli bazı ayrılıkların körüklenmesi ve toplumumuzu içten parçalayıcı unsurlar hâline getirilmesi, bugünümüz ve geleceğimiz için çok tehlikelidir. Bundan başka iktisadî sahadaki dengesizlikler, kazanç miktarı ve gelir dağılımındaki eşitsizlikler, gruplar ve fertler arasında bu sahada köprü olma vazifesi görecek müesseselerin yokluğu veya ferdî plânda kalışı, içten parçalanmamızı güçlendiren başka faktörlerdir. Buna idaredeki kuvvetler ayrımının oturmamış olması, demokrasimizin iyi işlememesi, kanun-kuvvet-hikmet arasındaki dengenin bir türlü istenilen seviyede sağlanamamış bulunması, partileşmenin ve parti idaresinin her zaman geçerli olabilecek prensiplere bağlanmamış olması, pek çok şeyin fertlere göre dizayn edilip ferdî kalması, kısaca idarî ve siyasî sahadaki eksiklikler ve hatalar da eklenince, toplum olarak çektiğimiz sancının sebepleri daha iyi anlaşılacaktır. Bütün bunlardan ayrı olarak, bilhassa lâik-antilâik şeklindeki bölünmeler, siyasî sistemimizi tayin eden lâiklik gibi temel unsurların teoride ve uygulamada, kendi millî bünyemize uygun olarak tam oturmamış bulunması da, sancı sancı üstüne kıvranmamızın temel sebepleri arasındadır.
Fakat mezkur olumsuzluklara karşın, çok yakın denebilecek kadar kısa bir gelecekte inşa edilecek cihanşümul bir hareketin ilk adımları, “yeni bir kısım tekevvün ve teşekküllere hazırlık” da bu zor zamanlarla kader-denk noktada buluşmuştu. Bu kaos ortamında, kendini yalnızca bir mescidle sınırlandırmayıp bütün Anadolu’yu bir mabed olarak gören; halkın ibadethanelerle içli-dışlı bulunmasını teşvik etmekle beraber onlarla değişik mahfillerde bir araya gelerek toplumun bütün katmanlarına mutedil davranmayı tavsiye eden; bir gün kahvehanede başlayan bir sohbeti diğer gün toplantı için düzenlenen bir düğün salonuna taşıyan, ardından geniş konferans salonlarında sürdüren; insanlar arasında meydana getirilen plastize kutuplaşmanın, uygun olan bütün vasatları kullanarak önüne geçmeye çalışan; çok boyutlu düşünen ve düşündüklerini hayata geçirmek için azmini maksimum seviyede kullanan aksiyon insanlarından biri de, hiç şüphesiz Fethullah Gülen Hocaefendi’ydi.
Hocaefendi, insanları ümitsizlikten ve bezginlikten kurtarmak, onları bohem bir hayattan ve durağanlıktan uzaklaştırmak için, aşk ve şevk içerisinde, didinircesine çalışır. Bu çalışma sözlü olduğu kadar, yazılıdır da. Meselâ, 1978 yılında basılan Sulh Çizgisi isimli kitaba önsöz mahiyetinde yazdığı yazıya baktığımızda öncelikle insanlara ümit gamzeden ifadelerle karşılaşırız. O, ‘kepenkleri indirin; okullara gitmeyin; eylem yapın; yürüyüşlere katılın; çözüme, bu kargaşa içinde ancak ayrı bir kargaşa çıkarmakla ulaşılır…’ demek yerine yazının daha ilk cümlesinde şunu söyler: “Günümüzde çeşitli fikir akımları ve çalkalanmalar var ve olacaktır da; zîrâ insanımız bunalımlar içindedir.” Öncelikle, bu tip bunalımların böyle ortamlarda normal karşılanması gerektiğini ifade eder. Okuyucuya sabır telkin eder, bunalımların neticeleri itibarıyla değerlendirilmesini ister. Çünkü sabır sayesinde, çekilen binlerce sıkıntı ve ızdırap elbette semeresiz kalmayacak; hem dünyevî hem de uhrevî huzuru elde etme konusunda ehemmiyetli birer mihenk taşı olacaktır. Aslında ona göre, “İnanan ve gerçeğin yolunda olanlar için mutlak huzursuzluk asla bahis mevzuu değildir. Onlar her rahatsızlık ve tedirginliğin arkasında dahi, bir ümit ve emniyet beşareti alır ve hâdiseleri gülerek karşılar.” İftirak ve bölünüp parçalanma değil, vifak ve ittifak dairesinin kuşatıcı atmosferinde meydana getirilecek sabır endeksli, akla ve mantığa dayalı bir kaynaşma, sorunların atlatılmasında çok önemli bir basamak teşkil edecektir. Problemler, iç-sürtüşmelerle, sokakta anarşi çıkarmakla, adam kaçırmakla, banka soymakla, rektörün ofisini basmakla, kaldırımlara yazı yazmakla, sarılı, yeşilli, kırmızılı maskeler takmakla veya yumrukları havaya kaldırmakla değil birlik ruhuyla hareket edildiği takdirde sökülüp atılacaktır.
Bu mânâda milletin dini, dili, tarihi, kültürü, örfü bir olan bütün fertlerine kazandırılması gereken en öncelikli vasıf ittifak arzusu ve aktif bir sabır ile bezeli ahlâkî davranış becerisi olmalıdır. Her ferdin başına dikilecek bir kolluk kuvveti olamayacağına göre, gönüllerde duyurulabilecek din yörüngeli bir hareket tarzı, sağlam bir Allah inancı ve öldükten sonra hesap verme korkusu insanların bu tavrı kazanmalarında ve bir vicdan kültürüne ulaşmalarında önemli basamaklar olacaktır. Şiirlerinde birliğin bozulmasından ve düzenin dağılmasından ötürü vaveylalar ve şikâyetler bulunan Âkif’in dediği gibi “Ne irfandır veren ahlâka yükseklik ne vicdandır/Fazilet hissi insanlarda Allah korkusundandır.” Kalblerin huzurunu temin edebilecek en tesirli yol Allah’ı anmadır. Bu anış vicdanlara yerleştiğinde sulh, sükûnet ve itidal ortamı neticede mutlaka ortalığı kaplayacaktır.
“Huzur Toplumu” başlıklı yazıda Hocaefendi, fertlerinin refah içinde yaşayacakları, barışçıl, ütopyaların uçarılığından çok uzak, reel hayatta tatbik edilebilir prensiplere sahip ideal bir birlikteliği tasvir ve tarif ederken günün dertlerinin devasını da sunar:
Hem içten hem de dıştan kaynaklanan problemlerin çözülmesi için sükûnet içerisinde davranmak, öfke yerine empati beslemek, karşılıklı anlayış zeminine uygun davranışlar sergilemek, kolektif şuurun tesis edilmesini kolaylaştıracak müspet hareketlerde bulunmak belki de bütün zamanlarda olduğundan daha çok, zamanın Türkiye’si için en elzem konuların başında geliyordu. Hocaefendi çeşitli mahfillerdeki sohbet, konferans ve vaazlarında bu anlayışın benimsenmesi konusunda teşvikçi olmuştu. Hizipler arasında inşa edilecek bir hoşgörü ve müsamaha köprüsü, birbirini köstekleme yerine bir diyalog anlayışı, ülkede mevcut buzların erimesi adına âdeta bir meltem esintisi olacaktı. Fertler arasında çeşitli farklılıklar olması nasıl mukadderse, topluluklar ve düşünce grupları arasında da ihtilaflar bulunması elbette mümkündü. Bu farklılıkların düşüncelerdeki monotonluğu atabileceği, fikirlere birer renk ve âhenk katabileceği göz ardı edilip, fasl-ı müştereklerde buluşma tercih edilebilecekken, bir kavga mevzusu hâline getirilmesi, içte ve dışta bulunan millet ve devlet düşmanlarını sevindirmenin ötesinde bir işe yaramayacaktı. Bediüzzaman Said Nursi’nin geçmişten seslenip, yankıları devam eden o mutena ifadelerini Hocaefendi bir kriter edinmiş gibidir. Nitekim Bediüzzaman da benzer dertlerden muzdaripti:
Hocaefendi’nin anladığı ve anlattığı uhuvvet ve ittifak anlayışı fertlerdeki kabiliyetleri veya potansiyel enerjileri söndürme maksatlı değil, ferdî çıkarcılığı, bencilliği, benmerkezciliği, yalnızca kendini düşünmeyi ve egoizmi dindirmeye matuftur. Fertlerin, dâhi bile olsalar ancak bir cemaat ve topluluk hâlinde başarılabilecek işlerin üstesinden gelmeleri mümkün değildir. Belli bir yardımlaşma ve dayanışma tesis edilmeden iki asırdan beri darlaştırılan bu zemini feraha ve refaha kavuşturma imkânı elde edilemeyecektir. Bununla beraber, her ne kadar rasyonel ve bir plân dâhilinde hareket söz konusu olsa da kalbleri birbirine ısındıracak olanın da Allah olduğu akıldan çıkarılmamalı, olaylardaki sevk-i İlâhi asla göz ardı edilmemelidir.
Kur’ân-ı Kerîm ve Efendimiz’in Sünnet’i onun fiiliyatına yansıdığı açıkça belli olan temel kaynaklardır. Oluşturduğu felsefesini bu çerçevelere uygun şekillendirdiği ve ifadelerinin, çeşitli âyet ve hadîslerle ortak bir paydada buluştuğu çok vâkidir. Meselâ Enfâl Sûresi’nde okuyacağımız bir âyetin tefsirinin, Hocaefendi’nin yukarıdaki fikirlerinde ortaya çıktığı çok zorlanmadan anlaşılabilir. 46. âyette mealen şöyle buyuruluyor:
“Allah’a ve Rasûlüne itaat edin, sakın birbirinizle ihtilâf etmeyin; sonra korkuya kapılıp zaafa düşersiniz, rüzgârınız (kuvvetiniz) gider. Bir de tam mânâsıyla sabredin. Çünkü Allah sabredenlerle beraberdir.”
Bu zaviyeden baktığımızda, Hocaefendi’nin, hem yazdığı yazılarda hem de yaptığı konuşmalarda okuyanlara ve dinleyenlere, insanî bilginin ötesinde Kur’ânî ahlâk ve hayat düsturlarını derin bir idrak ve şuur içerisinde sunduğuna şahit oluruz; sözlerinden İlâhî esintilerin zamana ve mekâna en uygun şekilde ve mantıkî bir tetkikle süzüldüğünü görürüz. Bu mânâda konuşan yalnızca katışıksız bir hakikatin tercümanıdır; yapılan çağrı saf bir ideolojinin sesinden daha ziyade zamanın problemlerini çözebilecek evrensel bir mefkûrenin dillendirilmesi ve uhrevî kaynaklardan sızan parıltıların ayrı bir terennümüdür.
Hocaefendi, 1977’de Çorum’da verdiği bir konferansta da benzer konuları bu kez Nebiler Nebisi’nin (aleyhi ekmelüttehâyâ) hayatından ve saadet asrından örneklerle halka anlatır; peygamberâne bir sabırla birlik ve beraberlik içerisinde hareket etmenin ehemmiyetini vurgular. Pek çok hikmete binaen Peygamber Efendimiz’in kabul edilmeyen duası olan ihtilâfın giderilmesi için fertlerin kendi iradelerini şuurlu bir biçimde kullanmaları gerektiğini dillendirir. İçine düşülen çukurdan kurtuluş ancak, cebrî değil iradî bir ittifakla, dayanışmayla ve yardımlaşmayla olacaktır. “Altın Nesil” adını verdiği konferansta ideal insanda bulunması gereken çeşitli özellikleri ifade ederken, bunların ilkinin sevgi, kardeşlik, merhamet, şefkat ve aşk duygularıyla, genel anlamıyla varlığın bütününe karşı bir muhabbet hissiyle muamele etmek olduğunu belirtir. Yalnızca bu âlî duygular çerçevesinde insanlarla bir araya gelinmeli, hasbıhal edilmeli ve içinde bulunulan geminin batmaması için, geniş çaplı bir işbirliği içinde çaba sarf edilmelidir; çünkü kin, nefret ya da gayz dolu bakışlar insanlardaki ledünni hisleri camid bir hâle getirmekten başka bir işe yaramayacaktır. Hocaefendi, Altın Nesli, toplumun özündeki değer yargılarını parçalayan “ifsad edicilere karşı ıslah eden, bozuk dengeye yeni bir revnak getiren, yeni bir hayatiyet getiren kimseler” olarak tanımlar. “Siz, nüans farklarından ötürü, klik ayrılıklarından ötürü, düşünce ayrılıklarından ötürü, parti-hizip ayrılıklarından ötürü insanlara merhamet edin, saldırmayın ki, Allah da size merhamet etsin.” der. Günün siyasî boğuşmalarından ve şiddetinden insanların uzak durmasını salıklar; merhamet ve muhabbeti gönüllere nakşetmeye çalışır.
Anarşinin, şiddetin veya bölücü ideolojilerin, üniversite öğrenci eylemlerinin de ötesinde ortaokul ve lise talebelerine kadar indiği 70’li yıllarda, Hocaefendi, alınması gereken tedbirlerden biri olarak, ileride çok daha geniş kapsamlı ve çok katmanlı yapılar için bir prototip hüviyetine bürünecek olan talebe yurtlarının yapımını öngörüyordu. O yaştaki insanlara peygamberî ahlâkta duvarlara yazı yazmanın yeri olmadığı öğretilmeliydi ve yurdun değişik bölgelerinde Hocaefendi’nin fikir ve tavsiyelerinden hareketle bir yerde ortaya konan bir örnek Anadolu’nun değişik yerlerindeki insanlar tarafından model alınarak geliştirilmiş, süratle yaygınlaşmış zamanla dünyanın pek çok yerinde de bir eğitim modeli olarak benimsenmiştir. Zira Hocaefendi’nin, hem ileri görüşlülüğü hem de basiretli plânlaması hasebiyle, bu yapıların ileride çok önemli fonksiyonlar eda edeceğine ve daha büyük projelere beşiklik edeceğine inancı tamdı ve başkalarının da bu inanca sahip olmaları, bu geniş çarkta bir dişli işlevi görmeleri için onların hem hislerine hem de mantıklarına seslenerek sarsılmaz bir gayret gösteriyordu. İnsan yalnızca beyinden veya sadece kalbden ibaret olmadığından mantığın da hissin de istifade edeceği yönler unutulmuyordu. Dinleyenler ondaki mantıkî açıklamalardan etkileniyor, coşkunluğundan ve enerjisinden büyüleniyor ve ülkedeki büyükten küçüğe bütün kardeş kavgalarının sona ermesi için kalbî, bedenî veya iktisadî bütün yöntemleri kullanıyorlardı.
İdris Akyol
Araştırmacı-Yazar
Yeni Ümit Dergisi 86.sayı
tweet
