Büyük Devlet Olmak – Eser Karakaş

İlgili Yazılar

Büyük devlet tanımı imparatorluklar dönemini izleyen 19. yüzyılın bir tanımı ve bu döneme ilişkin büyük ulus-devlet özellikleri mevcut; bu dönemde de ulus-devletler ve Osmanlı örneğinde olduğu gibi geç dönemlerini yaşayan imparatorluklar arasında önemli sayılabilecek ilişkiler yaşanıyor, bugünkü hacim ile oransal açıdan mukayese edilebilecek sermaye hareketleri 19. yüzyılda da çok canlı.

21.yüzyılda hem ulus-devletlerin yapısı, hem küreselleşme olgusu 19. yüzyıla oranla çok farklı ama yaşadığımız dönemde de güç dengelerinin oluşumunda hala devlet olgusunun azımsanamayacak bir ağırlığı mevcut.

19.yüzyıla oranla güç merkezlerinin güç kullanma ve etki mekanizmalarında önemli farklar ama bir ölçüde de önemli benzerlikler var; 19. yüzyılın büyük devletlerinin küresel düzeyde egemenlik alanlarını genişletme çabalarında eğitim ve eğitim aracılığı ile kültür ve yaşam tarzı ihraç arayışları önemli bir yer tutmuş idi.

21.yüzyılda, elektronik haberleşmenin bu denli yaygınlaştığı bir dönemde artık kültür ve yaşam tarzı ihracı ve bu kanal ile egemenlik alanı genişletme güdüsü başka formlar almaya başlamıştır ama eğitim ve belki de özellikle yüz yüze eğitim geleneksel önemini muhafaza ediyor olabilir.

19.yüzyılın büyük devletleri egemenlik alanlarını genişletmek istedikleri coğrafyalarda aynı yüzyılda yaygın ve nitelik olarak da ulusal örneklerinin üzerinde mektepler, kurumlar ihdas ederler iken düşündükleri de moral egemenlik alanlarının maksimizasyonu idi.

Bu mektepler bugün de hâlâ etkinliklerini kalitelerinden de çok taviz vermeden sürdürmektedirler ve yüzelli seneyi bulan mazilerinde verdikleri sayısız mezun ile hem orijin ülkelerine önemli bir moral üstünlük sağlamışlar hem de kültürlerarası empatiye olanak vermiştir.

Osmanlı İmparatorluğu çok güçlü olduğu dönemlerde bile benzer yöntemlere başvurmamış ve böylece diplomasi alanında geleneksel olarak belirli sıkıntılar hep varolagelmiştir.

Bugün doğrudan devlet eli ve desteği ile gerçekleşmeyen, bireysel katkılar öne çıktığı bir sistem ile Türkiye dünyanın çok farklı köşelerinde öğrencilerine da olsa Türkçe öğretilen, Türk kültürünün ana öğelerinin duyurulduğu, Anadolu ezgilerinin öğretildiği okullar ihdas edilmiş durumdadır.

Bu okullar kendilerine yönlendirilen özel ve gönüllü fonların miktarının artışına paralel olarak daha nitelikli hale gelmekte ve böylece faaliyet gösterdikleri ülkelerin daha nitelikli çocuklarını kendilerine çekebilmektedirler.

Söz konusu ülkelerin bugünün daha nitelikli gençlerinin yarının yöneticileri kanaat önderleri olacağına kuşku duymamak gerekmektedir.

Dünyanın çok farklı köşelerinde bugün faaliyet gösteren Türk Okulları’nin mezunlarının yarın ülkemizin çok daha çetrefil hale geleceğine kuşku olmayan uluslararası ilişkilerinde bize büyük ve yaygın bir destek vereceğine inanmak ve güvenmek gerekmektedir.

Nüfusunun büyük çoğunluğu Müslüman ama devlet yapılanması olarak laik emperyal kökenleri olan, Orta Doğu, Orta Asya, Kafkas ve Balkan ülkeleri ile geleneksel ilişikleri mevcut bir Türkiye’nin böyle yaygın bir sempati ağına olan ihtiyacı önümüzdeki dönemde daha iyi anlaşılacaktır.

Büyük devlet olmak iddiası kolay bir konu değildir.

3 Ekim 2005 sonrası Türkiye’nin önüne yepyeni bir sahife daha açılmıştır.

Türkiye artık temel belirsizlik ortamlarını, anlamsız çekişmeleri geride bırakarak daha hızlı bir ekonomik büyümeyi daha demokratik bir çevre içinde gerçekleştirmeye yakın bir ülkedir.

Türkiye’nin bu çok yakın gelecekte edineceği yeni görünüm ve bu görünüm ile bağdaşacak yeni uluslararası roller dünya dengelerinde önemli dönüşümlere neden olabilecek boyutlardadır.

Türkiye çok güçlü bir ihtimal ile on yıl içinde AB üyesi bir ülke olarak dünya dengelerinde yeni roller üstlenecek, bugüne dek pek gündeme gelmeyen konu ve bölgelerde uluslararası bir aktör olacaktır.

İşte tam da bu aşamada gündeme gelecek temel konu Türkiye’nin üstleneceği bu yeni konum ile ülkemizin uluslararası alandaki idari kapasitesi arasında ortaya çıkabilecek dengesizlik ya da uyumsuzluktur.

Türkiye on yıllardır siyaseten ve iktisaden kapalı bir model benimsemiş olduğundan uluslararası alanda klasik diplomasi ağı dışında yeni ağlar kurma girişimlerinde bulunmuş bir ülke değildir; Sayın Turgut Özal’ın daha geniş bir perspektif arayışı içinde Adriyatik’ten, Çin Şeddine ifadesi bile büyük bir şaşkınlık ile karşılanmıştır.

Yeni dönemde uluslararası ilişkilerin ve Türkiye’nin üstleneceği rollerin geleneksel diplomatik örgütlenme içinde yeterince başarılı olamayacağı gerçektir; geleneksel diplomatik ağ gereklidir ama önümüzdeki dönemde yeterli olabileceği kuşkuludur.

Devletin geleneksel diplomatik ağının çok başka kanallar ile desteklenmesi ülkemizin yeni küresel güç dengeleri içinde başarılı olmasının ön koşuludur; böyle bir vizyon eğitim sektöründe de özel girişimciliğin uluslararası yatırımlara girişmesini zorunlu kılmaktadır.

Dünyamızın çeşitli bölgelerinde eğitim yatırımı gerçekleştiren özel Türk sermayesinin orta vadede bu bölgelerde önemli bir Türk etki ağı oluşturması eşyanın tabiatındandır.

Söz konusu eğitim ağı aynı zamanda yine orta vadede eğitimin gerçekleştirildiği ülkelerde Anadolu kültürü ve diline aşina bir yönetici elitin de oluşmasına katkıda bulunacak ve Türkiye’nin yıllardır yapmaya çalıştığı ama ne ölçüde başarılı olduğu kuşkulu bir lobicilik hizmeti yerine getirilmiş olacaktır.

Türkiye önümüzdeki on sene içinde küresel olarak ve daha da lokal olmak üzere bölgemizde bugünkünden çok farklı roller üstlenecektir ve sınırlarımızı aşan eğitim yatırımları ülkemizin üstleneceği bu rollere altyapı oluşturmak için çok büyük işlevler yerine getirecektir.

Yazının başında da belirttiğim gibi büyük devlet olma arzusu başka şeydir, bu doğrultuda gereğinin yapılması başka şeydir.

Ufuk Yayınları, “Barış Köprüleri” adlı kitaptan alınmıştır.