İrfana Yolculuk
“Onda iyilik ve güzellik belirtileri görmedikçe
İnsanlar bir kişiyi övecek kadar akılsız değillerdir.”
Kendisinde onlarca güzel haslet varken ben nasıl onu övmekten geri durabilirim ki? Görebildiğim, anlayabildiğim kadarı ile Hocaefendi’nin etkileyici kişiliğinde mevcut olan en bariz hasletler şunlardır:
1- Rabbaniliği (Allah’la irtibatı)
Hocaefendi yüce ve rabbani bir şahsiyettir. Çünkü Kur’ân ile çok iyi bir irtibat kurabilmiş, bu vesileyle Kur’anî nassları içselleştirip iyice özümseyebilmiş ve künhüne erip iyice vakıf olmuş, Sünnet’i çağımıza taşıyabilmiş, çağın getirdiği problemlerin tam göbeğinde yaşaması hasebiyle de bu problemlere nasslar ışığında çözümler bulabilme imkânına sahip olmuştur. Kalbi, Ashab-ı Kiram’ın vücuda getirdiği ve kendisinin de bütün kalbiyle yeniden yaşanmasını istediği Nur Asrı’na, ümmetin o altın asrına, sıkı sıkıya bağlıdır. Hattâ yakın talebelerinden birisi bu hususta, Hocaefendi’nin bir gün kitaplığından Yusuf Kandehlevi’nin “Hayatu’s-Sahabe” adlı kitabını aldığını ve ağlayarak kitaba bakıp: “Ya bunlar gibi olun ya da ölün!” dediğini nakleder.
2- İhlâsı
Hocaefendi, ihlâsın mücessemleşmiş hâlidir. Bu yüzden Allah’la (celle celâluhu) irtibatı çok güçlüdür. Fenafillâh’ın mazharıdır. İhlâsın bereketi ve tevekkül sayesinde mübarek ve kerim bir zât olmuştur. Yine bu sayede zerrede galaksi, damlada deniz, hücrede insan, fertte âlem ve insanda kâinatı müşahede etme sırrına ermiştir.
3- Kendine Has Üslûbu
Hizmetle geçen elli yıllık verimli zaman dilimi, Hocaefendi’nin, doğru bir vizyon ve derin bir bakışa sahip olduğunu teyit eder. Yazılarında harflerin üzerindeki perdeleri sıyırır, onlara bedel olarak da beyaz fikri, siyah fikirden ayıran noktalar koyar. Yani düşünceyi iyice açıklığa kavuşturur, onları berrak bir şekilde ifade eder. Yazıları, riyadan ve tekellüften uzak olup tabiî bir cemal ve fıtrî bir kemal ile örülüdür. Dili bir ipek dokur gibi dokuyabilmektedir. Cümleyi mânânın hacmi ölçüsünde, kalbleri cezbeden bir format, akılları teshir eden bir sağlamlık ve ruhları büyüleyen bir ihtişam ile sunar. Dili son derece akıcı, hülyaları son derece yüksek, teşbihleri güzelliğin zirvesinde, hayal dünyası geniş, belâğatte mahir, fesahati çok tatlı, dil ve mânâ hazinesi çok geniş, vizyonu coşkun ve düşünceleri de çok zengindir. Cümleler nazmedip mânâlar tanzim eder. Üslûbunu süzüp seçer ve güzel fikirler devşirir. Akıcı üslûp ile müstakim düşünceyi cem’eder. İkna edici fikirler ile eşsiz üslûbu telif eder. Harika, orijinal tespitler yapar. Muğlâk meselelere girip bilinmeyen şeyler keşfeder. Herhangi bir kapalılığa meydan vermeden meseleleri yerli yerine oturtur. Hiçbir muammaya mahal bırakmayarak mükemmel bir şekilde izah eder, gösterir. Hiçbir tılsım olmadan da (başvurmadan da..) zihne iyice yerleştirir.
4- İleri Görüşlülüğü
Hocaefendi; eleştirel bir fikre, müstesna bir derin bakışa (bakış açısına) ve ileriyi gören bir basirete sahiptir. Bu özellikler, kendisini ileriyi görebilecek bir düşünceye ve geleceği okuyabilecek bir bakışa sahip kılmıştır. Aklı bir ansiklopedi, kalbi ise hakikat hazinesi gibidir. Düşüncelerindeki basireti, aklının kemaline, sahip olduğu derin muhabbet ise kalbinin hayatla dolu olduğuna bir delildir.
Hocaefendi, nassların ruhuna nüfûz ettiği gibi hâdiselerin iç yüzünü de iyi okumaktadır. Nassların ruhunu iyi kavradığından bu ruhun olaylara uygulanmasında oldukça isabetli yaklaşımlar ortaya koymuştur. Gidişatı okuyabildiği gibi meydana gelecek neticeleri de görebilmektedir. Bundan dolayı onu eski bir Arap şairin şu beytiyle vasfetmek mümkündür:
“Hadiselerin neticelerini görebilmekte
Sanki bütün hâdiseler, neticelerini kendisine önceden bildirmekte.”
İşte bütün bu özellikler vesilesiyle Hocaefendi, geleceği doğru okuyabilmekte ve görebilmektedir. Meselâ Arap baharının geldiği nokta Hocaefendi’nin “Problem de çözüm de insandır.” görüşünün doğruluğunu ispat etmiştir.
5-Kararlılık ve Esneklik Arasında Ölçülü Oluşu
Hocaefendi, sabiteler ile değişkenler arasında denge kurabilme kabiliyetine sahiptir. O, sabiteler hususunda taştan daha sert, değişkenlik arz eden meselelerde ise sudan daha yumuşaktır. Dinin aslî hükümlerinde demirden daha sağlam, fer’î meselelerde ise ipekten daha narindir. Küllî kaideler ve temel prensipler alanında dağlar gibi yerinde sabit-kadem, değişkenlik arz edebilen mevzularda ise bulutlar gibi esneklik gösterebilmektedir. Haktan, doğru olandan bir parmak miktarı dahi olsun şaşmaz. Fakat sahip olduğu hikmet sıfatı; fırtınalar ve kasırgalar karşısında-selâmetle ve zarar vermeden geçmeleri için-biraz geride durabilme esnekliği gösterme hususunda kendisine yardım eder. Hattâ bu tür sıkıntılı zamanlarda dahi, son derece faydalı fikirlerini, bir tohum, çekirdek misali, o kasırgayı ve fırtınayı-Allah’ın izniyle-aşılayıcı bir rüzgâra çevirmesi için rüzgârın akış istikametine bırakır.
6- İfade ve İnşa Gücü
Hocaefendi, tek bir kişide toplanması nadir olan birçok kabiliyete, duyu ve mevhibeye sahiptir. Keskin bir zekâya, duru bir zihne, heyecanlı bir mizaca, güçlü bir sezgiye, üstün bir akla ve nurlu bir kalbe sahiptir. O, hastaları iyileştiren, susamışların susuzluğunu gideren çağlayan bir şelale gibidir. Mahir bir edip, dahi bir tabiptir. Birçok kişiyi enaniyet ve bencillik girdabından kurtarabilmiş, bozulmuş mizaçlarını ve süflileşmiş duygularını tedavi edebilmiştir. İnsanın etrafında onu hata ve sefahetten, günahlar ve helâk edici şeylerden koruyacak sarsılmaz kaleler inşa edebilmiştir. Sahip olduğu mevhibeler, kendisine, suyu bulanık yapan şeylerden, madenleri karışımlardan, nefisleri kirlerden, hayatı problemlerden arındırma imkânı vermiş ve fitne ateşini söndürüp fetanet kandilleri tutuşturmada yardım etmiştir.
7- Söz-Amel Birliğini Sağlaması
Hocaefendi iman ve haşyetle dopdoludur. Lisan-ı hâli, kâlinden önce konuşur. Fiilleri ile fikirleri birbiriyle uyum içerisinde ve müstakimdir. Ruhu âzâlarının, kalbi de kalıbının bir kadem önündedir. Hocaefendi, sürekli imansız amelin nifak, amelsiz imanın da fısk olduğunu vurgular. Bu sebeple de söz ile ameli birbirine rapteder. Şairin şu beyti kendisine ne güzel de uyar:
“Senin, söylediğin şeyleri yaptığını görüyorum.
Bazıları ise ikiyüzlüdür. Yapmadığı şeyleri söyler.”
İşte bundan ötürü hizmette zirve noktasını tutmuştur. Hatta İbn Kayyim el-Cevziyye: “Sağlığı yerinde, herhangi bir meşguliyeti olmayan kişilerin hizmeti çok takdire şâyan bir durum değildir. Asıl takdir edilecek durum; zayıf, bir sürü meşguliyeti olan, çeşitli hâllere maruz kalmış; ama kalbi hizmetle dopdolu olup elinden geleni ardına koymayan kişinin yaptığı hizmettir.” gibi sözlerle müminin hizmetinden bahsederken sanki Hocaefendi’yi vasfetmektedir.
8- Yetiştiriciliği
Hocaefendi, usta bir bahçıvandır. Baharda sümbül verecek güllerin tohumlarını devamlı bir surette soğuk kışın bağrına bırakır. Hayır tohumları saçmada, iyilik fidanları dikmede, infak başaklarını verimlendirmede, üzüm salkımlarını daha bir ağır hale getirmede, güzellik duyularını ve aşk çiçeklerini açmada mahirdir. Hocaefendi’nin bu bağlamdaki üstün vasıflarından ötürü şairin şu beytini kendisi hakkında kullanmamızda bir beis yoktur sanırım:
“Sen, taze bir baharsın.
Allah’ın yönlendirdiği yere giden”
9- Dikkatli ve Deneyimli Hekimliği
Hocaefendi, devamlı bir surette, Müslümanları günah ve inhiraf batağından kurtarıp onları sağlıklı bir hayat ile değerler ve yüksek idealler semasında pervaz ettirecek vasıflar ile donatmaya çalışmıştır. Onların kalben ve ruhen düştükleri yalnızlıklarını tedavi edip kurtarmada büyük gayret sarf etmiştir. Ve bıkmadan-usanmadan, sürekli, insanların ruh sağlığını ve mizacını bozan, hattâ ölümlerine sebebiyet verebilen fikirlere karşı onları uyarmıştır. Hocaefendi bu hususta fizyonomi bilginleriyle aynı görüşü paylaşır. Ki Onlardan biri olan İbrahim el-Faki “İnsanlar yedikleri şeyler sebebiyle ölürler.” görüşüne karşı çıkıp “İnsanlar, kendilerini yiyen şeyler, yani zararlı fikirler sebebiyle ölürler.” demektedir.
10- Mükemmel Rehberliği
Hocaefendi; insanları, uyudukları dalalet vadilerinden, düştükleri karanlık çukurlardan, maruz kaldıkları tefrika illetinden ve yuvarlandıkları helâk bataklığından kurtarma hususunda çok büyük emek harcamıştır. Türk toplumunun derinliklerine nüfuz etmede başarılı olmuş, hattâ -Allah’ın inayetiyle- gençleri haramların boğucu atmosferinden helal dairenin ferah-fezâ iklimine taşımıştır.
Bu kurtarma vazifesinin zahmetinden ve toplumu saran yangınları söndürmeye kendisini adamasından dolayı mı evlenmeyi unuttu? Yoksa çoğu insanın hizmetten kaçması sebebiyle hizmetle mi evlendi? Bilemeyeceğim…
11- İnşa Ediciliği
Zaman; Hocaefendi’nin güçlü bir mimar ve Müslümanların hayatında var olup da düşmanların sızıp musibetlerin saklanabileceği (yuvalanabileceği) gedikleri kapatan cesur bir mücadele adamı olduğunu ispat etmiştir. Hocaefendi; okullar vasıtasıyla eğitim; Tuskon vasıtasıyla ticaret; Tv kanalları vasıtasıyla insanları birbirleriyle kaynaştırma ve diyalog toplantıları vasıtasıyla da diyalog köprüleri inşa etmiştir. Bütün bu köprüler ve ismini sayamadığımız daha niceleri ümmeti geleceğe taşıyacaktır. Hocaefendi’nin inşa ettiği bu sayısız köprüleri kitap çapındaki uzun bir makalemde yazmıştım. Hocaefendi’de mevcut bütün bu üstün mimarlık vasıflarından dolayı Cezairli Mütefekkir Dr.Süleyman Aşrati “Medeniyet Mimarlığı..Hocaefendi’nin Düşüncesinde Medeniyet Tezahürleri” isimli kıymetli kitabını yazmıştır.
12-Yüksek Ahlâkı
Yazılı, sözlü eserleri, rehberlik yaptığı hizmet hareketinin ortaya koyduğu hizmetler… Hocaefendi, burada anlatamayacağımız kadar çok yüksek ahlâkî vasfa sahiptir. Fakat burada özellikle şunu vurgulamak istiyorum: Hocaefendi, ahlâk semasında yükseldikçe tevazusu daha da artmış ve insanların kalbine daha bir kök salmıştır. O, talebelerine sevgi kanatlarını serdiği ölçüde talebeleri ona olan saygılarını daha da artırmıştır.
13-Harikulade Cazibesi
Hocaefendi, etkileyici kişiliği ve büyüleyici karizmasının kendisine bahşettiği zahir-bâtın onlarca haslete sahiptir. Rabbiyle sürekli, uzun süre baş başa kalır. Davasına karşı hep capcanlıdır. Kardeşlerine karşı kaba, hasımlarına karşı da sert değildir. Konuştuğunda maksadını iyice beyan eder. Hizmetinde yumuşak davranır. Gücü yettiği ölçüde insanlara yardım eder. Müthiş bir ikna kabiliyetine sahiptir.
14-Vahdet Düşüncesi
Hocaefendi, hizmetinin başından beri herkese saygı gösterir ve herkesi kucaklar. Ümmetin bütün fertlerine, her ne kadar bazıları hastalıklı olsa da, aynı bedenin uzuvları nazarıyla bakar. Başkalarına karşı hüsnüzan besler. Hataları karşısında onlar için mazeretler arar. Bütün herkes için hoşgörü sergisi serer. Eziyetlere sabreder. Çünkü o, bu dünyanın şekva değil dayanma dünyası olduğuna gönülden iman etmiş biridir. Bu çerçevede Hocaefendi; hakikatin bütün veçhelerini birleştirip resmi tamamlamada, şerleri kökünden kesmede, hayır ağaçları dikmede, günahların boynunu kırıp yerine takvayı yerleştirmede ve ırkçılık bağlarını parçalayıp yerine sevgi köprüleri kurmada müthiş bir kabiliyete sahiptir. Hocaefendi, kötülük yuvalarını yıkıp yerlerine iyilik hücreleri inşa eden biridir. Ayrılık dikenlerini kökünden söküp yerlerine kaynaşma fideleri diker. Başkalarıyla münasebetlerinde kendisini ince ve dikkatli kılan derin bir hassasiyete sahip oluşu, ondaki bu vahdet ruhunun daha da güçlü, köklü olmasına yardım etmiştir. Daha da ötesi ondaki bu derin hassasiyet, kendisini, kitaplarında da çokça kullandığı bir ifadesiyle “her şeyi kılı kırk yararcasına” yani dikkatlice yapan biri kılmıştır.
15-Muazzam Bilgeliği
Hocaefendi, kıvrak bir zekâya sahiptir. Talebelerine sürekli, tuzaklardan nasıl kaçınacaklarını ve uzak duracaklarını öğretir. Bir tavuğun yavrularına gösterdiği şefkat gibi talebelerine şefkat gösterir ve tuzaklara düşmeme hususunda dikkatli olmalarını salıklar. Talebelerine, yüksek zirvelere nasıl ulaşılacağını öğrettiği gibi ara sıra nefeslenip hürriyetin o mis kokulu havasını soluklamalarını da öğretmiştir. Ki ubudiyetin sıkıştırması ve zorluğu onları boğmasın ve dolayısıyla bozulmasınlar.
Hocaefendi’deki hikmet bulutları, latifeler toprağına yağmur bırakmaktan bir ân bile geri durmaz. Neticede bu yağmurlar, ormanlar vücuda getirerek fitne selleri ve (tepki) kasırgaları karşısında latifeler toprağının erozyona uğramasına engel olurlar. Hocaefendi, bu mümtaz özelliklerinden ötürü hasımlarıyla olan münasebetlerinde hakkı söylemekle beraber hikmet çerçevesinde hareket edebilmiştir. Bu sebeple düşmanlığa düşmanlıkla mukabelede bulunmamış, en karanlık gecelerde dahi muvazenesini yitirmemiş ve en zor şartlarda dahi mutedilliğinden taviz vermemiştir. Bundan dolayı Hocafendi’yi, bu zamanda yaşayan eşsiz biri olarak kabul etmek mümkündür. Bütün bunlardan sonra onun hakkında içimden şöyle bir şiiri terennüm etmek geçiyor:
“Zaman yemin etti, getirecek(ğim) onun bir benzerini
Yemininde hanis çıktın ey zaman! Ver keffaretini”
16-Mükemmel Hizmeti
Hocaefendi, hizmeti, insanın yaratılışından kaynaklanan temel bir vazife olarak görür. Bu sebeple kendisini, tükenecek derecede bu hizmete vakfetmiştir. Bundan dolayı da birçok hastalığa yakalanmış, birçok hastalık da vücuduna yerleşmiştir. Hocaefendi, dünyanın dar-ı ücret değil, dar-ı hizmet olduğunu düşünür. “Dar (Yurt)” kavramını, eskiden tevarüs edildiği “Daru’l-İslâm-Daru’l-Harb” şeklinde değil, “Dar-ı Hizmet” şeklinde yeni bir tanımlamaya tabi tutar. Dolayısıyla bu uğurda kim tarafından yapılırsa yapılsın, bütün olumlu gayretleri destekler. Kötülükleri hikmet orağıyla biçer, zararlı şeyleri de (dikenleri) akıl baltasıyla keser. Ruhu ise “İdeal Cemiyet” isimli makalesinde insan-ı kâmilin vasıflarını anlattığı yerdeki ifadeleriyle “çölde gül bitirecek, kamıştan şeker çıkaracak ve kaybetme kuşağında dahi sürekli kazanacak” bir kavrayışa, mahiyete sahiptir.
Hocaefendi -Allah’ın lütfuyla- Türkiye’deki aşırı laikçilik ateşini berd u selama çevirebildiği gibi yine -Allah’ın inayetiyle- düşmanlarının bu ümmet için hazırladığı kefeni gömleğe dönüştürecektir.
Dipnot
*Asıl dili Arapça olan bu makale Hira Dergisi 42. sayısında yayımlanmıştır. Makalenin yazarı Fuad el-Bennâ, İslam Düşüncesi sahasında uzman olup Yemen Ta’z Üniversitesi’nde öğretim görevlisi olarak çalışmaktadır. Muhterem Fethullah Gülen Hocaefendi hakkında çok sayıda çalışması bulunan Fuâd el-Bennâ’nın bu konudaki en önemli eseri ise “Abkariyyet-i Fethullah Gülen” adlı kitabıdır.
** Tercüme eden Turgut Çelik
