İrfana Yolculuk
İlgili Yazılar
Geçen sayıda yayımlanan bir makalede Fethullah Gülen Hocaefendi’nin İslâmî ilimlerin değişik sahalarında okuttuğu kitaplar hakkında –bildiğimiz ve ulaşabildiğimiz kadarıyla- bilgi vermeye çalışmıştık. Bu yazıda ise, Hocaefendi’nin ders ve tedris metodu üzerinde durmak istiyoruz.
Öncelikle belirtelim ki bu yazı, Hocaefendi’nin “vicâhî kültür” diyebileceğimiz ders ve tedris metodunu, huzurunun atmosferini, ufkunu, heyecanını ve insibağını enginliğiyle satırlara dökmekten ve yansıtmaktan uzaktır. Zîrâ huzur ve huzurun varidatı bizzat yaşanır, duyulur ve hissedilir. O iklimden istifade de şahısların seviyesine, niyetine, konsantrasyonuna, herkesin istidadına vâbestedir. Bununla birlikte bir fikir vermesi açısından muttali olabildiğimiz ölçüde muhterem Hocaefendi’nin takip ettiği ders ve tedris metodunu hecelemek istiyoruz.
Genelde medreselerde ve bir mânâda onların devamı diyebileceğimiz ders meclislerinde ders ve tedris metodu; hocanın dersi takrir etmesi, talebelerin de dinlemesi ve soru-cevap çerçevesinde karşılıklı müzakere etmesi şeklindedir. Yine bu usulde bir sonraki derste bir önceki dersin hulâsası verilerek yeni derse geçilir. Bunun yanında medrese eğitim ve öğretim sisteminde dersten sonra hocanın ders verdiği yerlerin, yardımcısı (muîd) veya önde gelen talebeleri tarafından öğrencilere müzakere ettirilmesi de söz konusudur. Günümüz ilâhiyat eğitiminde yaygın olan ders ve tedris metodu ise, genellikle hoca tarafından hazırlanan ders notlarının öğrenciye takrir edilmesi, ders esnasında sorulan sorulara cevap verilmesi ve yazılı veya sözlü imtihandan geçme şeklindedir.
Medrese eğitim sisteminde yetişen hocalardan ders alan Fethullah Gülen Hocaefendi, yarım asrı geçen tedris hayatında talebenin seviyesine göre bir usûl takip etmiştir/etmektedir. Talebenin tedrisata yeni başladığı dönemlerde daha çok takrir usulü; dile ve âlet ilimlerine vukufiyeti nispetinde ise ders halkasındaki talebelerin dersi Hocaefendi’ye arz etmesi şeklinde olmuştur. Bu metodun pratik uygulaması şu şekildedir: Talebelerin derse gelmeden önce mümkün mertebe daha bilgili ve tecrübeli bir veya birkaç talebenin rehberliğinde okunacak yere hazırlanması ve dersi Hocaefendi’nin huzurunda okuması, arz etmesi Hocaefendi’nin de yer yer izahlarda bulunması, sorulan sorulara cevap vermesi, ulemanın yaklaşımlarına saygı içinde kendi yorumlarını eklemesi şeklindedir. Hocaefendi, bu ders usulüne tevazu ve mahviyetinin tabiî bir sesi olarak “Arkadaşlarla kitap müzakere ediyoruz.” dese de bir üstad-talebe ilişkisinin olduğu şüphesizdir. Müzakereyi, talebenin derste okunan konuları iyi takip ederek değişik eserlerle mukayese etmesinin yanında aktif katılımı, istifsar ve izah endeksli soru sorması şeklinde anlamak da mümkündür.
Ayrıca Hocaefendi kendisine tevcih edilen hiçbir soruyu cevapsız bırakmamaktadır. Peygamber Efendimiz’in “Güzel soru ilmin yarısıdır.” mealindeki hadîsinde buyurduğu gibi yerinde ve güzel soru sormak dersten istifade adına çok önemlidir.
Bu genel girişten sonra her bir ilim dalı ile ilgili takip edilen usule geçmeden önce, ders halkasında okunacak kitapların seçiminden ve dersin zamanından bahsetmek istiyoruz.
Kitapların Seçimi
Fethullah Gülen Hocaefendi, her işinde olduğu gibi ders mevzuunda da insanların bir işe gönlüyle yönelmesine, isteyerek yapmasına çok önem vermekte ve hissiyatlarını gözetmektedir. Bu itibarla da onların derse ve okunacak kitaba ilgisine önem vermektedir. Hocaefendi, herhangi bir sahada kitap okutmak istediğinde talebelerine çoğu zaman “Bu konuda şu şu özellikte kitaplar var, bunlardan tercih ettiğiniz birisini okuyabiliriz.” dediği gibi bazen de kendisinin çok önemli gördüğü bir kitabın özelliklerinden bahsederek onu nazara verir. Meselâ, Kenzü’l-Ummal’ın en kapsamlı hadîs kitaplarından biri olduğunu, ders kitabı olarak hızlıca okunabileceğini değişik zamanlarda ifade etmiştir. Böylelikle zaman içerisinde talebelerin o kitaba ilgi duyup okuma iştiyakı izhar etmeleri üzerine de ders kitabı yapmıştır. Bazen de el-Fıkhu’l-İslâmî ve Edilletuhu kitabında olduğu gibi talebelerin isteğinin Hocaefendi’yle iktiran etmesi üzerine okunmaya karar verilmiştir.
Ders Okutma Zamanı
Dersler genelde sabah namazından öğle namazına kadarki zaman diliminde olur. Öğleden sonra da pek çok zaman ders yapılmıştır. Bir dönemde dersler, kahvaltıdan bir müddet sonra başlayıp öğleye kadar devam etmiştir. Bir başka dönem ise, sabah namazından sonra başlanıp arada kahvaltı molası verildikten sonra devam etmiştir. Bir zaman, bunlara ilâve olarak sabah namazından bir saat önce başlanıp namaza kadar ders okunduğu olmuştur. Nitekim Tuhfetü’l-Ahvezî bu şekilde bitirilmiştir. Kenzü’l-Ummal’ın on cildi bir ramazanda okunmuştur. Sabah, akşam, teravih namazlarından ve sahurdan sonra olmak üzere günde yaklaşık 7–8 saat ders yapılmıştır.
Talebenin Önceden Derse Hazırlıklı Gelmesi
Talebe derste okunacak kitaplara iyice çalışır; ibareleri çözerek mânâsını anlamaya çalışır. Bunun için de başta Müncid, Mucemu’l-Vasît, Lisanu’l-Arap, Tâcu’l-arus gibi lügatlere, tefsirlere, şerhlere, fıkıh kitaplarına ve ihtiyaç duyulan kaynaklara müracaat ederek elden geldiğince hazırlanır. Derste okunacak metinlerde irab hatası ve herhangi bir kelimeyi yanlış okumamak için çalışır. Gerektiğinde bu konuda yazılmış kitaplara müracaat ederek hazırlanır. Özellikle başta Kur’ân âyetleri olmak üzere hadîs metinlerinin doğru okunması ve râvilerinin isimlerinin doğru telaffuz edilmesi Hocaefendi’nin hassasiyetle üzerinde durduğu konulardandır. Bu husustaki yaklaşımı şu şekildedir: “Arapçayı yanlış okuyabilirsiniz; ama âyetleri yanlış okumayın.”
Başta böyle bir hazırlıkla derse gelen talebe Hocaefendi’nin huzurunda metni okur, Hocaefendi dinler ve tashih edilmesi gereken yerlerde çok nazikçe ve mahcup bir edayla doğrusunu fısıldar. Dersler esnasında Hocaefendi, zaman zaman metin içerisinde tahkik edilmesi gereken bir yerle karşılaşıldığında onun üzerinde ısrarla durur. O ânda o konu ile ilgili kaynak kitapları getirtir ve meseleyi onlardan izah eder. Veya bir sonraki derse yetiştirilmek üzere kaynaklara bakılmasını ister. Okunan kitaplarda talebenin sorduğu yerlere ulemanın genel yaklaşımını saygıyla ifade ettikten sonra özellikle günümüze bakan yönleriyle kendi yorumlarını da seslendirir. Zaten derslerin en cazip yönlerinden biri de Hocaefendi’nin bu açıklamaları ve yorumlarıdır. Bu da talebelerin merakına, seviyeli soru sormasına ve ufkuna bağlıdır. Zîrâ Hocaefendi, konuları muhatapların ufkunu, seviyesini ve anlayışını nazar-ı itibara alarak izah etmektedir. Hocanın metni okuyarak açıklaması şeklindeki yaygın takrir usulü yerine böyle bir ders okutma tekniğinin seçilmesinin şüphesiz pek çok faydası vardır. Görebildiğimiz kadarıyla bu yöntem, talebeyi daha fazla dersin içine çekmekte, daha aktif hâle getirmekte ve talebenin daha güzel yetişmesine zemin hazırlamaktadır.
Bu şekilde seri bir metin okuyarak ders okumanın faydalarını şöyle sıralayabiliriz:
Talebenin metin ve ibare korkusunu aşması, kitaplara âşina olması,
Seri kitap okuma melekesini geliştirme,
Çok daha fazla kitap ve metin okumayı temin etme,
İslâmî ilimlerin temel kitaplarına karşı talebede güven oluşturma,
İlimlere mahrutî bir bakış açısı ve ansiklopedik bilgi kazandırma,
Metin ve ibarelerdeki kavramlara, farklı fikir ve kanaatlere, münazara ve metotlara talebeyi âşina kılma…
Bu şekilde seri okuma talebeye öncelikle neyin nerede olduğunu bellemeyi, onun küllî bir bakış açısı kazanmasını ve ihtiyaç ânında aradığı bilgiye ulaşmasını kolaylaştırmaktadır.Bu usulle yaklaşık 3–4 veya 2–3 saatlik bir derste 40–50 sayfa metin okunmaktadır. Bu arada Hocaefendi’nin sabırla talebelerini dinlemesi, sık sık müdahale etmemesi ders okutma tekniği adına oldukça önemlidir.
Ayrıca Hocaefendi okunan yerlerin analitik bir yaklaşımla okunmasına da çok önem verir. Buna günümüzün ifadesiyle “sorgulayarak okuma” da denebilir. Fakat “sorgulama” derken selef-i salihine, âlimlere saygısızlık mânâsına değil, yazılanların vahyin mantığına, dinin muhkematına, rivayet kriterlerine, akl-ı selime test ettirilerek okunması ve aynı zamanda çağın varidatının da bu süzgeçlerden geçirilerek yeni yorumlara ulaşılmasıdır.
Bütün bunlarla birlikte talebenin okuduğunu anlaması, tahlil etmesi, hayatına hayat kılması ve tabiatının bir derinliği hâline getirip, yaşadıklarını gönlünün diliyle seslendirmesi Hocaefendi’nin sürekli vurguladığı en temel hususlardandır. Çok mücbir sebep olmadıkça Hocaefendi’nin ders halkasında başlayıp da bitiremediği kitap yok denecek kadar azdır.
Ders Okumaya Başlangıç
Derslere her zaman besmele, hamdele ve salvele ile Cenâb-ı Hakk’a teveccüh edilerek başlanır.
box type=”shadow”] Okunan dualardan bazıları şunlardır:
الحمد للّه رب العالمين والصلاة والسلام على سيدنا محمد و على آله وصحبه أجمعين َاللَّهُمَّ رَبَّنَا زِدْنَا عِلْمًا وَإِيمَانًا وَيَقِينًا وَتَوَكُّلاً وَتَسْلِيمًا وَتَفْوِيضًا وَثِقَةً وَاطْمِئْنَانًا واعْتِمَادًا عَلَيْكَ وَاِخْلاَصًا وَوَفاَءً وَصَدَاقَةً وَمَعْرِفَةً وَمَحَبَّةً وَعِشْقًا وَاشْتِيَاقًا إِلَى لِقَائِكَ وَعِفَّةً وَعِصْمَةً وَفَطَانَةً وَحِكْمَةً وَحَافِظَةً دَائِمَةً وَصِحَّةً دَائِمَةً كَامِلَةً وَعَافِيَةً دَائِمَةً كَامِلَةً وَقَلْباً سَلِيماً اَللَّهُمَّ حَوْلاً وَ قُوَّةً مِنْ حَوْلِكَ وَقُوَّتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِميِنَ
“Rabbimiz bizim ilim, iman, yakîn, tevekkül, teslim, tefvîz, sika, itmi’nan, ihlâs, vefa, sadakat, mârifet, muhabbet, iffet, ismet, fetanet, hikmet, hafıza ve Sana olan itimadımızı, Sana kavuşma aşk ve iştiyakımızı artır Allah’ım. Allah’ım, Sen’den kâmil ve dâim sıhhat ve afiyet, selim kalb istiyoruz. Allah’ım, havl ve kuvvetinden bize lutfet. Ey erhamürrahimin.”
اَللَّهُمَّ افْتَحْ عَلَيْنَا حِكْمَتَكَ وَانْشُرْ عَلَيْنَا رَحْمَتَكَ يَا ذَا الْجَلاَلِ وِالْإِكْرَامِ آمَنْتُ بِاللهِ الْوَاحِدِ اْلأَحَدِ اْلحَقِّ المْبُِينِ الَّذِي لاَ شَريِكَ لَهُ وَكَفَرْتُ بِمَا سِوَاهُ رَبِّ يَسِّرْ وَلاَ تُعَسِّرْ رَبِّ تَمِّمْ بِالْخَيْرِ وَبِهِ نَسْتَعيِنُ
“Allah’ım, bize hikmet kapılarını aç. Rahmetini üzerimize yağdır ey Celâl ve İkram sahibi. Vahid, Ehad, Hakk, Mübin olan Allah’a iman ettim. O’nun şeriki yoktur. O’nun dışındaki O’nun ulûhiyet ve rububiyetine şerik addedilen her şeyi reddettim. Rabb’im kolaylaştır, zorlaştırma. Rabb’im hayırla tamamla. Sadece O’ndan yardım isteriz.” [/box]
Hocaefendi yeni bir kitaba başlandığı zaman kitabın künyesi dâhil, takriz, takdim, mukaddime hepsini okur. Şimdi Hocaefendi’nin tedris metodunu her ilim dalına göre ele almak istiyoruz.
Arapça Grameri
Hocaefendi hemen hemen her talebe grubuna Arapçanın gramer yapısı ile ilgili bir kitap okutmuştur. Okutulan kitaplar daha önceki makalede liste hâlinde zikredilmişti. Bunlardan özellikle İmam Birgivî’nin İzhar isimli gramer kitabını ilk dönemlerde değişik seviyedeki talebelere birkaç kez takrir usulüyle okutmuştur. Özellikle bu derslerden birisi çok geniş bir izhar şerhi mahiyetindedir. Sesli bir kitap olarak kaset ve mp3 formatında kayıtları mevcuttur.
Arapça gramer kitapları okunurken genelde şöyle bir metot takip edilmiştir. Hocaefendi, Arapça kelimelerin kök, mazi, muzari ve değişik türevlerinin geldiği kalıplara ve fiillerin aldığı harf-i cerler ile kazandıkları mânâlara, isimlerin doğru okunmasına, şiirlerin tercüme edilmesine ve hangi noktadan istişhad edildiğine dikkat edilmesini tavsiye ettiğinden talebeler de ona göre derse hazırlanarak gelmeye gayret ederler. Derste konuyu okur, tercüme eder, verilen örneklerin irabını, varsa o konu ile ilgili alıştırmaları yaparlar. Okunan ders bir sonraki günde genellikle dersin başında birkaç talebe tarafından özet olarak arz edilir.
Hocaefendi, Arapça gramerini bin beyitte manzum anlatan İmam Malik’in Elfiye’sini talebelere ezberletmek istemiştir. Şöyle ki, ilgili kitabın Şerh ibn-i Akil adlı şerhini okuturken okunan beyitlerin bir sonraki dersin başında her talebeden ilk baştan en son ezberlenen yere kadar dinlemiş, 40–50 beyit ezberlendikten sonra talebelere ağır gelmesi üzerine “hafızalar top atmış” diyerek bırakmış, kitabı okumaya devam etmiştir.
Belâgat ilmine gelince, Hocaefendi’nin tespiti ile günümüzde bu ilim Kur’ân ve Sünnet’in enginliklerine açılıp yeterince istifadeye medar olabilecek bir olgunlukta tahsil edilmemektedir. Belâgate dair bir eser okunurken gramerde olduğu gibi bir metot takip edilmiştir.
Lügate Bakma
Hocaefendi zaman zaman “Sizleri bilmiyorum; ama ben her gün sözlükten birkaç kelimeye bakarım.” der. Talebelerinin de dilin doğru öğrenilmesi ve kelimelerin nüanslarıyla bellenmesi adına sık sık lügate başvurma alışkanlığını kazanmalarını ister.
Meselâ dilimizde k-z-b maddesinin mastarı ve ismi daha çok “Kizb” olarak bilinir ve öyle kullanılır. Hocaefendi, “kezib” masdarının daha fasih olduğunu zîrâ Kur’ân’da bu kelimenin birkaç âyette “kezib” şeklinde geçtiğini ayrıca lügatlerde de kelimenin masdarları verilirken ilk sırada onun verildiğine dikkat çekmiştir. Derste devamlı yanında el-Müncid bulunur. İhtiyaç anında Lisanu’l-Arab, Tacu’l-arûs, en-Nihaye fi garibi’l-hadîs gibi kaynaklara da müracaat eder. Arapça bir kelimenin Türkçe karşılığını bulmak için de Âsım Efendi’nin Kamus-u Okyanus’u, Ahter-i Kebir gibi lügatlere başvurur, talebelerine onlara baktırır. Farsça kelimeler için Ferheng-i Farisî gibi lügatlere müracaat edilir. Misalli Büyük Türkçe Sözlük adlı 3 ciltlik lügati beğendiğini ve sık sık başvurduğunu da ifade etmiştir.
Hadîs ve Usulü
Hocaefendi, hemen her gruba mutlaka hadîs kitaplarından birisini okutmuştur. Daha önce Hocaefendi’nin okuttuğu eserleri anlatan makalede geçtiği üzere Kütüb-i Sitte gibi temel hadîs kitaplarının tamamını okutmanın yanında bazılarını (Buharî gibi) defaatle okutmuştur. Bununla birlikte Kenzü’l-Ummal, Umdetü’l-Kârî, Fethu’l-Bârî gibi şerh ve müracaat kitaplarını da baştan sona ders kitabı olarak okutmuştur.
Hadîs kitaplarını okutma usulü şöyledir: Dersten önce talebeler okunacak yerlerdeki hadîs-i şerîfleri gerektiğinde şerhlere, en-Nihaye fi Garibi’l-Hadîs gibi kitaplara, Lisanu’l-Arab ve Tacu’l-Arus gibi temel lügatlere bakarak hazırlıklı olarak gelir. Günümüzde pek çok kitap elektronik ortama aktarıldığından bilgiye kısa sürede ulaşılmaktadır. Talebeler bu imkândan da istifade ederek derse hazırlıklı olarak gelir ve derste seri bir şekilde okur, Hocaefendi de dinler. Gerekli yerlerde izah ve yorumlarda bulunur, sorulan sorulara cevap verir. Özellikle ulemanın yorum ve yaklaşımlarına saygı ve istifadeyle birlikte kendi yorumlarını talebelerle paylaşır.
Hadîs okuturken sadece sahabi ravisinin değil senedin tamamının okunmasına, ravilerin isimlerinin ve hadîs metninin doğru telâffuz edilmesine çok önem verir. Hadîs-i şerîf metni veya ravisiyle ilgili yanlış okuma olduğunda “Benim aklımda şu şekilde kalmış kaynaklara bir bakalım.” diyerek doğrusunu araştırmaya yönlendirir.
Sözgelimi bazen Türkçe tercümelerde tâbiinin büyüklerinden Ubeydetü’s-Selmanî diye yazılan ismin doğru telaffuzunun kaynaklarda Abîdetü’s-Selmanî şeklinde geçtiğini yine asr-ı saadette meşhur bir kabile olan “Benî Selime”nin “Benî Seleme” diye galat-ı meşhur olarak okunduğuna dikkat çekmesi bu konuda örnek olarak zikredilebilir.
Bir hadîs geçtiğinde sıhahta yer almayan bir hadîs ise -ki Hocaefendi’nin onu hemen fark ettiğine çok şahit olunmuştur- onun geçtiği esas kaynak kitabın hangisi olduğunu, cerh ve tadil ulemasının hakkındaki kritiğini araştırtır. Ravi ve hadîs ile ilgili Tehzibu’t-Tehzib, Kâşif, Mizanü’l-İ’tidal, Siyer-i A’lami’n-Nübela, Mecmaü’z-Zevaid, el-Metalibu’l-Aliye gibi kitaplara baktırır. Halk arasında meşhur bir hadîs ise Keşfu’l-hafa, el-Makasıdü’l-Hasene gibi kitaplara bakılmasını tavsiye eder, talebeler de bakar. Hadîs-i şerîflerin birinci derecede geçtiği kaynaklara ulaşılması konusunda hassastır. Talebelerin de ona göre derse gelmeden çalışmalarını ister.
Hadîs kitapları ile ilgili bu genel ders okuma usulünden sonra ulaşabildiğimiz kadarıyla okutulan kitaplardan en önde gelenlerinin nasıl bir metotla okunduğunu anlatalım. Buhârî’nin Sahih’ini defaatle okutan Hocaefendi, Kur’ân-ı Kerîm’den sonra dinin en önemli referans kitabı kabul edilen bu güzide eseri onun meşhur şerhleri ile ders halkasında okumuş ve okutmuştur.
Umdetu’l-Kârî fi Şerhi’l-Buhârî (20 cilt) Buhârî’nin en önemli şerhlerinden biridir. Nakil ve tahkik yönünden Buhârî üzerine yapılan şerhlerin en hacimlisi, tetkik ve analiz açısından da en derli toplu olanıdır. Farklı mezheplerin görüşlerini zikretmekle birlikte Hanefi mezhebinin yaklaşımları esas alınarak yazılmış mükemmel bir şerhtir.
Umdetü’l-Kârî değişik zamanlarda farklı talebelerle iki kere okunmuştur. İlkinde talebeler Buhârî’nin metninden hadîsi şerîfleri okumuş, Hocaefendi de şerhten lüzumlu gördüğü yerleri talebelere okuyarak mütalâa ve müzakerelerde bulunmuştur. Şöyle ki; Hocaefendi hadîste geçen garib kelimelerin izahını, ravilerden isminin okunuşu ile ilgili ihtiyaç duyulan yerleri, hadîsin ihtiva ettiği mânâ zenginliklerini ve hadîsten çıkarılan hükümler kısmını okumuştur.
Hocaefendi, hadîs ricalinin isimlerinin doğru bellenmesine, hayatlarına, haklarında yapılan değerlendirmelerin bilinmesine çok önem verir. Gençliğinde kendisi pek çok hadîs ravisinin çok kısa ve özlü bir biyografisini deftere yazarak ezberlemiştir. Özellikle de hadîs derslerinde rical üzerinde hassasiyetle durmuş, şerhlerdeki bilgilere ilâve olarak teracim ve tabakat kitaplarından notlar düşmüştür. Daha sonra başka bir grupla yine Buhârî, Umdetü’l-Kârî şerhi ile birlikte okunmuştur. Şöyle ki talebeler derse gelmeden önce hadîste geçen ravileri Zehebi’nin el-Kâşif adlı rical kitabındaki sistemi esas alarak her bir râvi için ayrı bir fiş hazırlamışlardır. Bu hazırlanan fişte râvinin hadîs aldığı hocaları, talebeleri, kendisinden hadîs rivayet edenler ve hakkındaki cerh ve tadil âlimlerinin görüşleri de not edilmiştir. Bu şekilde talebe tarafından hazırlanan fişler, derste hadîsin senet ve metni okunduktan sonra Hocaefendi tarafından okunmuştur.
Fethu’l-Bârî fi Şerh-i Sahihi’l-Buhârî (14 cilt): Hocaefendi bir müddet sonra farklı bir ders gurubu ile birlikte Buhârî’nin, bu meşhur şerhini baştan sona kadar okutmuştur. Okuma metodu daha önce Buhârî’nin Umdetu’l-Kârî şerhinde takip edilen metotla temelde aynı olmakla birlikte yapılan ilâveler vardır. Hadîs ravileri okunurken Zehebî’nin el-Kâşif’i esas alınmakla birlikte, Tehzibü’t-Tehzib, Siyer-i A’lâmi’n-Nübelâ, Hilyetü’l-Evliya, Sıfatu’s-Safve, İbn-i Sa’d’ın Tabakat’ı gibi kitaplardan istifade edilerek ravinin hocaları, kendisinden rivayet edenler, çarpıcı faziletlerinden kareler, rivayet ettiği hadîslerden örnekler, cerh ve tadil ulemasının hakkındaki kanaatleri gibi haklarındaki bilgiler zenginleştirilerek bu sefer fişlere değil de bilgisayar ortamında word dosyasına yazılarak ve ders esnasında sinevizyondan perdeye yansıtılarak talebelerin okuması şeklinde olmuştur. Rivayet zincirinde yer alan sahabilerin kısa bir biyografisinin yanında hayatlarından zühd, ibadet, takva, adanmışlık ruhu ile ilgili günümüze mesaj olacak kareler arz edilmiş, rivayet ettikleri hadîslerden misâller verilmiş ve kendilerinden hadîs rivayet edenler zikredilmiştir.
Ravilerle ilgili bilgiler okunurken bazı yerlerde Hocaefendi kısa ilâveler yapmıştır. Meselâ Hz. Âişe’nin (r.anhâ) künyesi “Ümmü Abdillah el-Fakîhe” diye kitaplarda geçmektedir. Hocaefendi, bu ifadenin yanınaوهي أم عباد الله أجمعين “O Allah’ın kullarının hepsinin annesidir.” kaydını koydurmuştur. Günümüzde pek üzerinde durulmayan ve genelde hadîs okunurken sahabi ravisinden çoğu zaman da metinden başlanılarak okunan bir dönemde Hocaefendi’nin hadîsleri senetleriyle birlikte okutması, hadîs ricalini talebelere tanıtma, sevdirme ve belletme gayreti fevkalâde önemlidir. Arap âleminin önde gelen ilim adamlarından bazılarına Hocaefendi’nin hadîsleri böyle ricali ile birlikte okutması anlatıldığında bu durum onların çok ciddi dikkatlerini çekmiş hayret, hayranlık ve takdirlerini ifade etmekten kendilerini alamamış ve “Bu ilim bizde bile indiras olup gitti. Hadîs ricalini okutan pek yok. Hocaefendi’nin bu kadar önem verip bu şekilde okutması bu ilmin yeniden ihyâsı adına çok önemli.” demişlerdir.
Sahabe ve hadîs ricalini çok iyi tanıyan ve onları kalbinde, kafasında ve gönül dünyasında ilim, irfan, ibadet ve adanmışlık modeli olarak sürekli en aziz bir misafir gibi ağırlayan Hocaefendi, sesine-soluğuna kulak veren herkese ve özellikle derslerinde bulunanlara bu insanları tanıtmak, öğretmek, belletmek için her türlü argümanı değerlendirmiştir. Âdeta bu insanların ilme olan düşkünlüklerinin, Allah’a kulluktaki derinlik, ibadet, takva ve ilim tahsilinde rıza-i ilâhiye kilitlenmelerinin talebeye hüsnü misâl olmasını ve bu portrelerin talebenin ruhlarına bir yolunu bulup akmalarını istemektedir. Vaazlarında, sohbetlerinde, kitaplarında başta sahabe olmak üzere selef-i salihinin model olarak zikrettiği gibi derslerde de hadîs okudukça o hadîsi rivayet eden sahabi ve diğer hadîs ravilerini en önemli hususiyetleri ile hazırlanan tanıtım şekliyle tekrar ettirerek talebelerinin hafıza ve şuuraltlarına nakşetmek istediği anlaşılmaktadır.
Sünen-i Ebî Davud: Hocaefendi, bu kitabı birkaç kez talebeleriyle okumuştur. Bu okumaları ilgili kitabın Bezlü’l-mechud ve Menhelü’l-azbi’l-mevrud adlı şerleriyle birlikte yapmıştır. Talebelerin hadîsin sened ve metnini okumasından sonra şerhten kelime izahı, ravi kritiği, hadîsin şerhi ve başka hadîslerle mukayesesi ve hadîsten çıkarılan ahkâm ve nükte gibi kısımlardan okuyarak çoğu zaman bir soru üzerine yer yer de bir girizgâh bularak kendi yorumlarını seslendirmiştir.
Sünen-i Tirmizî: Hocaefendi’nin farklı bir metotla okuduğu bir hadîs kitabıdır. Hocaefendi, bir grup talebeye Tirmizî’nin Tuhfetü’l-ahvezî (10 cilt) şerhini okutmuştur. Kitapta yer yer Hanefî mezhebinin yaklaşımlarının delillerini tenkid ettiği kısımları da bir talebesine Tehanevî’nin Hanefî fıkhını oldukça geniş ve müdellel ele aldığı İ’lâü’s-Sünen adlı kitabını vererek mukayese etmesini ve ilgili mezhebin o konudaki yaklaşım ve delillerini derste yeri geldiğinde özetle söylemesini istemiştir. Talebe de elden geldiğince bunu yapmaya çalışmış ve Tuhfetü’l-Ahvezî bu şekilde okunmuştur. Bir diğer hadîs okutma usulü olarak da Hocaefendi, Riyazü’s-Salihîn’i okuturken her babdan en câmi hadîsleri seçip talebelerine ezberlettirmiş ve “Bunu dağarcığınıza koyun çok bereketini göreceksiniz.” demiştir. Hocaefendi, usul-i hadîsten Ahmed Muhammed Şakir’in el-Baisü’l-Hasis adlı eserini talebelerin önceden hazırlanıp huzurda okuması şeklinde okutmuştur. Aynı zamanda biraz önce bahsettiğimiz Tuhfetü’l-ahvezî şerhinin mukaddimesi de geniş bir usul-i hadîstir. Ayrıca sürekli hadîs kitaplarını şerhleriyle birlikte okuttuğundan tatbiki olarak da usul-i hadîs işlenmektedir. Bu sahada Merhum Ahmed Naim’in Tecrid-i Sarih Mukaddemesi’nin çok güzel bir eser olduğunu ve okunması gerektiğini de tavsiye etmektedir.
Yrd. Doç. Dr. Ergün Çapan – Cemal Türk
tweet
