İrfana Yolculuk
-Allah bilir- Ninova halkının toptan dua ve istiğfar ettikleri aynı anda Hazreti Yunus’da (aleyhisselâm) balığın karnında لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنْتَ سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِين diye yakarışa geçmişti.
“Ya Rabbî! Yegâne ilah Sensin, Senden başka hakiki ma’bud yoktur. Sübhansın, bütün noksanlardan münezzehsin, Yüce’sin. Doğrusu kendime zulmettim, yazık ettim. Affını bekliyorum Rabbim!” (Enbiya, 21/87) sözleriyle Allah’a yalvarıyordu. Bu ifadelerine kim bilir daha ne engin manalar sığdırıyordu: Belki de tenezzül buyurup bizim anlayacağımız şekilde konuşsaydı şöyle diyecekti:
Ey Mabud-u mutlak, maksud-u bi’l-istihkak! Sen’den başka gerçek bir ilah, hükmü her şeye geçen bir hâkim ve dilediğini himayesine alacak bir hâmi yoktur. Seni tesbih u takdis ediyorum. Sen, noksan sıfatlardan münezzeh ve müberrasın. Şu an içinde bulunduğum durumda bana tabiatın ve esbabın herhangi bir tesiri ve yardımı olamaz. Denizin dalgalarına kimse hükmedemez. Balığa kimse sözünü geçiremez. Şu karanlıktan kimse beni kurtaramaz. Hiç kimse beni içimi kavuran kalbî sıkıntılardan inşiraha kavuşturamaz. Bütün bu esbaba tesir edebilecek biricik Müsebbib Sensin.
Senin havl ve kuvvetinin her şeye yeteceğine iman eden birinin esbaba tesir-i hakiki tanıması mümkün değildir. Nitekim esbaba sırtımı dönüyor, Seni tenzih ediyor ve Müsebbibü’l-esbab Rabbim, Senin merhametine sığınıyorum. Ben kendi kendime zulmettim; ama affına sığınmaktan başka da bir yol bilmiyorum.
Hazreti Yunus, “لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنْتَ” cümlesiyle istikbalini Mevlâ- yı Müteâl’e havale ediyor; “Ey talihsizlerin sığınağı, ey âcizlerin güç kaynağı, ey dertlilerin tabibi, ey yolda kalmışların hâdîsi, yol göstereni! Geleceği hakkımda aydınlatacak Sensin. Nur, Münevviru’n-nûr ve Musavviru’n-nûr Sensin. Ben halkımın kalbine Senin envar-ı marifetini koymaya çalıştım. Ancak onlar bunu almamak için direndiler. Bu hakikati onların gönüllerine yerleştirecek olan da Sensin, Sen bilirsin!..” manalarını da içeren duasını seslendiriyordu.
Aslında, “Kalbleri tenvir edecek, gönülleri diriltecek yegâne Hâdi Sensin. Her şeyin zimamı ve anahtarı Senin elindedir. Sen istersen her şey rahatlıkla olur. İstemezsen, en rahat şeyler dahi çok çetinleşir.” anlamlarına gelen bu ifadeyle, Hazreti Yunus bize de bir yol öğretiyor, geleceğimizi aydınlatabilmemiz için elimize bir fener veriyor: Bugün dine ve dindara düşman bir kesim, mü’minlerin etrafını çepeçevre sarmış ve adeta esbap sukût etmiş; mü’minler eli kolu bağlı, mefluç bir durumda… İşte “Lâilâhe illâ ente” sözü bu menfiliklere maruz günümüzün mü’minine şöyle demesini talim ediyor: “Allah’ım! Bu kadar ağır şartlar altında bütün zararları defetmek, bütün menfaatları celbetmek ancak Senin güç ve kudretinle mümkün olur. Kaba kuvvet temsilcilerine, istikbal ve ikbal hırsıyla gözü dönmüş kimselere akıl vermek, onları hidayete erdirmek sadece Senin yapabileceğin bir iştir. Zulümler karşısında bize de sabr-ı cemil ver, husumete kilitlenmişlere karşı yardımcımız ol; istidadı olanları Din-i Mübinle şereflendir, zalimlere de varlığını duyur.”
Yunus Aleyhisselam denize atıldığı anda; deniz, balık, gecenin karanlığı, çeşit çeşit zulumât ve düşmanları onun aleyhinde ittifak etmişlerdir. Bu durumda Hazreti Yunus’un öyle bir zâta teveccüh etmesi lazımdır ki, o zâtın hem denize, hem balığa, hem de gecenin karanlığına hükmü geçebilsin. Bu da bilkülliye esbabı nefyedip Cenâb-ı Hakk’a teveccüh etmekle olacaktır. İşte tam da bu noktada Hazreti Yunus “Sübhâneke” demiştir ki, bu kelime burada, “Bütün esbabı tesirden azlettim. Her şeyden yüz çevirdim. Sadece ve sadece Sana döndüm. Sen tutarsan kurtulurum. Sen bırakırsan batarım. Tut beni Allah’ım, tut ki edemem Sensiz; tutmazsan elimden kalırım kimsesiz!..” anlamına gelmektedir.
إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِين ifadesi de mü’minlere şu duygularla dolmaları gerektiğini iş’ar etmektedir: Ey Rabb-i Rahîm! Mücrimiz, düşkünüz, derbederiz. Yakın tarihimiz itibarıyla hiç bu kadar dağılmamış, bu kadar zaafa düşmemiş, bu kadar Senden uzak kalmamış ve asla bu ölçüde Sensizlik yaşamamıştık. Biz, sürekli “Sen Sen” diyenlerimiz de dâhil, bir kısım aldatan ve şaşırtan duygulardan mürekkep varlıklarız. Şehvetimiz ve öfkemiz galebe çalabilir, sabırsızlık bize hükmedebilir ve biz bununla nefsimize zulmetmiş olabiliriz. Bu perişaniyetimizi Senin huzurunda itiraf ediyor; takatsizliğimizi, güçsüzlüğümüzü dile getiriyor ve Senin sonsuz kuvvetine sığınıyoruz. Nazar-ı merhametini hakkımızda celbetmeye çalışıp diyoruz ki: “Senin gibi merhametli bir Zât, bizim gibi defalarca çamura düşmüş kalkmış, sonra yine düşmüş kimselerin imdadına koşar, ellerinden tutar, onları çamurdan çıkarır. İşte bizim bu hâlimizi, Senin de o mübarek, mukaddes, müberra, muallâ ve münezzeh âdetini Sana arz ediyor, hakkımızda nazar-ı merhametini diliyor ve dileniyoruz.”
Hâsılı, Yunus bin Metta üç kelimecik içine, binlerce cümlenin istiab edemeyeceği duygu ve mülahazaları sıkıştırmış, her biri dünya ve ukba kapılarını açacak mübarek üç kelimecikle hissiyatını bir nebiye yakışır tarzda Rabbimize takdim etmiş ve işte o zaman sırlı bir elektrik düğmesine dokunulmuş gibi balığın karnı onun için bir tahte’l-bahr (denizaltı) olmuştu. Bu tahte’l- bahr onu sahil-i selamete çıkarmış ve sahilde şecere-yi yaktin, onun için koruyucu ve gölge edici bir ağaç hâline gelmişti. Daha sonra da, Kur’ân’ın ihbarıyla, Hazreti Yunus memleketine dönerken onu yüz bin insan karşılamış ve hepsi birden imanlarını ikrar etmişlerdi.
Evladı Ateşe Düşmek Üzere Olan Bir Anne Gibi…
Kıymetli Gönül Dostları,
Sözü biraz uzatacak olsam da, arzu ediyorum ki, Hocamızın dikkat çektiği çok önemli bir mevzuyu ve hoş bir nükteyi size de nakledeyim:
Yunus b. Metta, bütün esbab sukût edince acz u fakra sığınıyor ve nazar-ı şefkati kendi üzerine celbediyor. Tam çaresizliğe düştüğü anda asıl kuvvetin ışığını görüyor. Çaresizlik onu nur-u tevhidi aramaya yönlendiriyor. Nur-u tevhid içinde sırr-ı ehadiyete vukuf peyda ediyor. Yani, Allah’ın varlığını ve birliğini vicdanında, latifelerinde ve bütün benliğinde derinden hissedince, Zât-ı Ulûhiyet’in hususi teveccühünü kavrama mazhariyetine eriyor.
“Benim Rabb’im benim Rabb’im;
Sen’den başka yoktur Rabb’im!
Dostluğunda vefa gördüm;
Senin vefan çoktur Rabb’im!”
manasını da içeren “Lâilahe illa ente” sözünü dile getirerek “muztar” kaldığını ve yalnızca O’na dayandığını ifade ediyor.
Kur’ân-ı Kerim;
أَمَّنْ يُجِيبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَيَكْشِفُ السُّوءَ وَيَجْعَلُكُمْ خُلَفَاءَ الأَرْضِ أَئِلَهٌ مَعَ اللهِ قَلِيلاً مَا تَذَكَّرُونَ “O (ilah kabul ettikleri) nesneler mi üstün yoksa çaresiz kalıp Kendisine yalvaran insanın duasını kabul edip sıkıntısını gideren ve sizi dünyada halifeler (söz sahipleri) yapan Allah mı? Hiç Allah ile beraber başka tanrı mı olur? Elbette olmaz! Ne de az düşünüyorsunuz!” (Neml, 27/62) âyet-i kerimesi bütün çaresiz fertlere ve problemlerle mücadele eden toplumlara yol gösteriyor:
Allah Teâlâ, çalacağı kapıyı iyi bilen bir insan ızdırar hâline düşünce, darda kalıp çaresizlikle inleyince ve “artık bittim” deyince —umumiyetle— o kulunun imdadına yetişir. O anda önemli olan ihtiyacının farkına varıp, yetersizliğini anlayıp “tek çare” bilerek Mevlâ’ya yönelebilmektir. Bir çukura yuvarlanmak, bir uçurumdan düşmek ya da bir suda boğulmak üzere olan bir mü’min, çaresizliğini gönlünde duyup da samimiyetle Cenâb-ı Hakk’a teveccüh ederse, Rabb-i Rahim’in fevkalâdeden inayetine mazhar olması büyük bir ihtimaldir.
Bir Hak dostu mevzuyla alâkalı şöyle bir hadise anlatmaktadır: Bu Hak dostu çarşıya indiği bir gün, orada kurulu olan panayırda bir cambazın ipin üzerinde yürüdüğünü ve ipin alt tarafında da bir palyaçonun etrafta toplanan halkı eğlendirdiğini görür. Başını çevirip onu biraz seyrettiği esnada,-ihtimal Hazret’in manevi havası oraya da tesir etmiştir- yapmış olduğu ters bir hareketten dolayı ip cambazının ayağı kayar ve yere düşmeye başlar. İşte o sırada cambaz için esbab bilkülliye sukût etmiştir. Onun, öyle birisine teveccüh etmesi lazımdır ki, kurtulması için hiçbir vesilenin bulunmadığı o anda onu muhafaza etsin. Yere doğru düşen cambaz, hayattan ümidini kestiği dakikada içinden gele gele, dolu dolu, yüreği yırtılırcasına “Allaaaah!” der inletir her yanı. Beklenmeyen şey olur; Cenâb-ı Hak onun kurtuluşuna yerdeki palyaçoyu vesile kılar ve cambaz palyaçonun iri göbeğinin üzerine düşer. Neticede palyaço ölür; cambaz ise kurtulur. Bu hadiseyi değerlendiren Hak dostu der ki: “Hayatımda bir kere böyle Allah deseydim, ben de kurtulurdum.”
İşte bu, muztarın Allah demesidir; esbab tamamıyla sukût etmiş, o da gözünü her taraftan kesmiş, nazarını tek noktaya yoğunlaştırmış, bütün kalbiyle O’nun dergâhına yönelmiş. Izdırarı ona Allah duyurmuş, çaresizliği hissettirmiş. Nitekim, “…çaresiz kalıp Kendisine yalvaran insanın duasını kabul edip sıkıntısını gideren ve sizi dünyada halifeler (söz sahipleri) yapan Allah.. ” mealindeki beyan-ı ilahi de bu ızdırarı hissetmeyi nazara veriyor. Bu âyet, özellikle üç hususa dikkat çekiyor: Muztarın duasına icabet edileceğini, başındaki olumsuzluğun, kötü hâlin kaldırılacağını ve bir de şayet bir toplum ızdırar havasında küllî bir teveccühte bulunursa onların yeryüzünde söz sahibi olacaklarını ima ediyor.
Demek ki, şahsî ya da ailevî hayatınız adına belalarla çepeçevre kuşatılabilir ve Yunus Nebi’nin balığının karnındaymış gibi bir ızdırar hâline düşebilirsiniz. Böyle kendi durumunuz itibarıyla çaresizlik içinde olduğunuz bir anda, -Hazreti İ. Hakkı’nın sözüyle- “Nâçâr kalacak yerde / Nâgah açar ol perde / Derman olur her derde / Mevlâ görelim neyler / Neylerse güzel eyler.” deyip O’na dönerseniz, O da sizi halâs eyler.
Fakat bir de, o kötü hâli, o fenalığı, o sıkıntılı durumu ve o ızdırarı millet hesabına ve âlem-i İslâm’ın maruz kaldığı musibetler adına algılama mevzuu vardır. Topyekün mü’minlerin ve âlem-i İslâm’ın başındaki belaların bir muztar vicdanıyla algılanacağı âna kadar inananların yeryüzünde huzurun mimarı olmaları imkânsızdır. Söz konusu âyeti dikkatlice mütalaa ederseniz, göreceksiniz ki, önce tek fertten bahsediliyor, darda kalana yardım edileceği söyleniyor; ne var ki, hemen sonra “sizi dünyada denge unsuru yapan Allah” sözüyle mesele ferdîlikten çıkartılıp içtimaî hâle getiriliyor. Şu hâlde, mü’minler, kendi şahsî ve ailevî hayatlarıyla alâkalı musibetler karşısındaki duyarlılıklarını, bütün inananları ilgilendiren mevzularda da ortaya koymazlarsa; kendileri ızdırar hâlindeyken hissettikleri çaresizlikle “Rabbiiiim!..” dedikleri gibi, müslümanların umumunu alâkadar eden meselelerde de “Allah’ım, bahtına düştüm!” diyerek inlemezlerse, en azından Hak yoluna gönül vermiş kimseler böyle yapmazlarsa, Allah inananları yeryüzünün denge unsuru ve dünyanın huzur kaynağı kılmaz. İçtimaî problemler toplumun umumunun ızdırar hâliyle Cenâb-ı Hakk’a teveccüh etmesiyle çözülebilir. Bu da, başkalarını yaşatmayı yaşamaya tercih edebilecek, insanların ebedî mutluluğu bulabilmeleri için inim inim inleyecek ve mazlumların zulüm cenderesinden kurtulması istikametinde şahsî hayatı adına duyduğu ızdırar ölçüsünde ızdırap yudumlayacak mefkûre kahramanlarının varlığına vâbestedir.
İslâm dünyası denilen coğrafyada böyle bir ızdırar hâli var mı yok mu, ona siz karar verin. Sadece bu husustaki nihai kararınıza bakarak mazlum ve mağdur milletlerin istikballerini tayin mevzuunda doğru bir hüküm ortaya koyabilirsiniz.
Hazm-ı Nefs Üzerine Bir Hatıra
Ahmed Feyzi Abi, çok olgun ve hazm-ı nefs sahibi bir insandı. Üstad’a çok sâdıktı; hep onu seslendirir ve her yerde onu dillendirirdi. Hakikaten feyzi, feyezânı coşkundu, konuşurken ifadeleri şelâle gibi gürül gürül akardı. İzmir’e ilk gittiğim günlerde sadece bir yerde Risale dersi yapılıyordu. Bir müddet sonra bir ders de Karşıyaka’nın bir bölgesinde başlatılmıştı. Her hafta birkaç arkadaşla gemiye biniyor, karşı tarafa geçiyor ve bazı dostların evlerinde müzakere yapmaya çalışıyorduk; orada da bir nuraniyet olsun, orada da tevhid seslendirilsin, orada da Peygamber Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)’den bahsedilsin ve orada da hakayık-ı imaniye dillendirilsin istiyorduk. O mahalle manen biraz yoz gibi görülüyordu. Belki ehl-i dünya açısından, kalburüstü insanların bulunduğu yerdi ama aslında dinden bir hayli uzaklaşmış kimselerin, Mehlika Sultan âşıklarının ârâm eylediği bir merkez gibiydi. Ders nerede olursa olsun, Ahmed Feyzi Abi de ekseriyetle gelirdi.
Bir gün, meseleyi sadece kendi bildikleri ve kendi anladıkları bir hizmet felsefesine bağlayan, ille de böyle yürünecek diyen, herkes için bir disiplin takdir edip o disipline uymayanları hizmet dairesi dışında gören birkaç arkadaş da derse katılmıştı. Ahmed Feyzi Abi, kitap okurken, bir ara sözü döndürüp dolaştırıp ihtilaf ve iftiraklara getirdi. “Bu arkadaşları kaç defa ikaz ettim; meseleyi daraltmamalarını, ‘İzmir’de farklı mütalaalar oluyor, iş geniş tutuluyor’ diye güft u gû yapmamalarını söyledim. Fakat anlamıyorlar; oysa bu da makbuldür, bu da makbuldür, bu da…” diyerek bazı hususlardaki rahatsızlıklarını saymaya başladı. Bu sözlerinin başka meclislere de taşınıp daha büyük kavgalara sebebiyet vermesinden korkarak edep ve saygıyla hemen sözünü kestim. “Abi, ne olur müsait bir zamanda onları bana anlat” dedim. O, hiç aldırmadan sözlerine devam etti. Bir süre sonra yine dayanamadım, farklı mülahazaları dillendirdiği her yere yayılacak ve ruhlara iftirak, ihtilaf düşüncesi atılacak endişesiyle bir kere daha “Abi, kurban olayım o meseleyi sonra bana anlat..” dedim. Hazret birden öfkelendi, “Sen kim oluyorsun ki, sana anlatayım!” dedi. Bu defa da ben biraz da sun’î öfkeyle celallendim, “Asıl sen kim oluyorsun ki Eserlerin olduğu yerde konuşuyorsun, bırak hakikat konuşsun!..” dedim; oradan bir kitap alıp birinin eline verdim ve “sen oku” diye işaret ettim. Bunun üzerine o tek kelime konuşmadan dersi dinledi ve herkesle beraber oradan çıkıp kaldığı eve gitti.
Ertesi sabah Kestanepazarı Kur’ân Kursu’nun müdür odasında oturuyordum; çok erken bir vakitte beyninden kurşun yemiş gibi bir hâlde, -canım çıksın- ezile ezile geldi. “Bana hakkını helal eder misin?” deyip sarıldı. Oysa babam yaşındaydı, bilinen, kabul edilen, saygı gören bir insandı; benim özür dilememi bekleyebilirdi ve belki de bu hakkıydı. Gerçi fitneye meydan vermemek için mecbur kaldığım o davranışımı oradakiler de tasvip etmişlerdi ama ben kendimi o tavırlarımdan dolayı hâlâ suçlu sayarım; onun yaşını, hulûsunu, herkes tarafından kabul edilmiş bir insan olmasını ve düşüncesindeki haklılığını nazar-ı itibara alarak daha yumuşak bir üslup kullanabilir ve daha farklı bir yolla ikaz edebilirdim. Öyle yapmadığım için bunca sene sonra bile hâlâ pişmanlık duyarım. Fakat ondaki büyüklüğe ve hazm-ı nefse bakın ki, kendisini suçlu görmüş, sabahın o saatinde gelip özür dilemiş ve benden helallik istemişti.
Osman Şimşek, “İbretlik Hatıralar” adlı kitaptan alınmıştır.
