İrfana Yolculuk
Yemek Kültürü
Yemek, insan hayatının vazgeçilmez bir unsurudur. İnsan yiyecek, içecek, giyecek ve mesken gibi dört unsur olmadan yaşayamayacak şekilde yaratılmıştır. Toplumlarda en uzun süre ayakta kalan, nesilden nesle devam eden kültürlerden biri de yemek kültürüdür.
Hz. Peygamber döneminde cömertlik, misafirperverlik, davet yemekleri, az yeme, sağlıklı beslenme, yeme-içme alışkanlıkları ve bunlara gösterilen özen bu dönem yemek kültürünün zenginliği hakkında bilgi vermektedir.
Hz. Peygamber dönemi yemek kültürünün, Hz. İbrahim’den gelen köklü bir geleneğe sahip olduğu görülmektedir. Kuran-ı Kerim’de, Hz. İbrahim’in misafirlerine ikramda bulunması şöyle anlatılır: “Ey Peygamber! İbrahim’in o şerefli misafirlerinin haberi sana ulaştı mı? Onlar İbrahim’e gelip selam size demişlerdi. O da size de selam demişti. Görülmedik bir topluluk dedi. Hemen bir bahane ile kızartılmış semiz bir dana getirdi. Misafirlere buyurun yemez misiniz? Dedi.” Bu ayetten misafirlerin habersiz geldiği, Hz. İbrahim’in misafir ağırlamayı âdet haline getirdiği, onlara sormadan yemek hazırlamaya gittiği, Hz. İbrahim’in misafire ne derece hürmet ettiği anlaşılmaktadır. Yine Hz. İbrahim’in kısa sürede yemek hazırlaması O’nun misafir için her an hazırlıklı olduğunu, yemeği kendisinin getirmesi ve kızartılmış danayı bütün olarak getirmesi, onların yemediğini görünce de “yemez misiniz” diye nazik bir ifade kullanması, misafiri ağırlama edebini ifade eder.
Bu dönemde insanlar öteden beri Arapların en önemli özelliği olan cömertlik ve misafirperverliği devam ettirmişler, Hz. Peygamber de bu konuda Müslümanları uyarmış ve onları özellikle komşuya, muhtaçlara yemek yedirme konusunda teşvik etmiştir.
Bu dönem insanları nahif (kilosuz), faal, kanaatkâr ve de perhizkârdılar. Az ve sade bir yemeğe kanaat ederlerdi. Hatta o vaktin kadınlarının fazla yemek yemedikleri için hafif oldukları Hz. Âişe’den rivayet edilmiştir. Bu dönemde insanlar acıkmadan yemezler doymadan da yemekten kalkarlardı.
Hz. Peygamber mümin bir kimsenin az yemesini tavsiye etmiş, insanın her iştah duyduğu şeyi yemesinin israf olduğunu belirtmiş, midenin üçte birini yemek için, üçte birini su için, üçte birini hava için ayırmak gerektiğini söylemiştir. Bununla birlikte insanın aç olup da yemeğe çağrıldığı zaman buna icabet etmesi gerektiği konusunda bazı kişileri uyarmıştır. Hz. Peygamber’in yemeği sıcak sıcak yememek konusunda titiz davrandığı, bu sebeple Hz. Esmâ’nın da kendisine getirilen tirit yemeğinin buharının gitmesini bekleyerek bu kuralı uyguladığı görülmektedir.
Hz. Peygamber döneminde yerde deriden sofralar üzerinde yemek yeniliyordu. Hz. Peygamber bir yere dayanarak, iyice yerleşip oturarak yemek yemediğini belirtmiş,kişilerin yüzükoyun yatarak yemek yemelerini yasaklamıştır.
Bu dönem yemek kültüründe hanımların önemli bir yer tuttuğu anlaşılmaktadır. İbn Abbas bir rivayetinde; “Hz. Havva’nın da bütün kadınlar gibi hamur yoğurup ekmek yaptığını” belirtmiştir. Buradan hareketle, Hz. Peygamber döneminde kadınların ekmek ve yemek yapmak gibi meşguliyetleri olduğu anlaşılmaktadır. Hz. Peygamber döneminde bazı hanımların güzel yemek pişirdikleri anlatılır. Bunlardan biri de Peygamberimizin hanımlarından Hz. Safiyye’dir.
Hz. Peygamber döneminde hanımlar evlerinde yemek yapmak dışında, savaşlara da yemek yapmak, su taşımak, su kaplarını onarmak ve sağlık hizmetlerinde bulunmak için katılıyorlardı. Su kaplarını onarmak üzere savaşa katılmak isteyenlerden biri de Ümmü Sinan el-Eslemiyye’dir. Sahabeden Ümmü Selît de Uhud savaşı sırasında, sırtında su taşıyıp savaşçılara dağıtmıştır.
Hz. Peygamber’in yeme içme konusunda bencil davranmayıp muhtaç insanları, komşuları düşünmek gerektiğini hatırlattığı görülmektedir. Zira o, insanlara yemek yedirmenin özellikle de muhtaçları doyurmanın önemini her fırsatta vurgulamıştır. Hz. Peygamber, misafir kabul edilen eve, hayrın çabuk ulaşacağını söylemiş, kendisi de davet edildiği yerlere gitmiş ve misafir kabul etmiştir. Misafirliği övdüğü gibi misafire ikramda bulunmayı da tavsiye etmiştir. Bir yere yemeğe davet edildiğinde gidilmesi, icabet edilmesi gerektiğini söylemiştir. En çok kendisine sevimli gelen yemeğin kalabalık sofrada yenilen yemek olduğunu söylemiştir. Hattâ Hz. Peygamber hizmetçinin de yemek pişirme zorluğu çektiği için, aynı sofrada bulunmasını istemiş, bundan kaçınılması durumunda, yemekten hizmetçiye de vermek gerektiğini söylemiştir. Hz. Peygamber’in, kimsenin yaklaşmak istemediği hasta bir insanla da, yemek yediği rivayetlerde yer almaktadır. Kendisine yemek yediklerinde doymadıklarını söyleyen kimselere, sofra kurup birlikte yemek yemeyi tavsiye etmiş, bir kişinin yemeğinin iki kişiye, iki kişinin yemeğinin de dört kişiye yeteceğini belirtmiştir, çorba pişirildiği zaman komşunun da gözetilmesini tavsiye etmiştir.
Hz. Peygamber yemeğe hürmet edilmesini istemiş, hiçbir yemeği hiçbir zaman ayıplamamış, hoşlandığı zaman yemiş, bir yemekten hoşlanmadıysa yememiştir, yere atılan bir ekmek parçasını gördüğünde ekmeğe hürmet edilmesi gerektiğini hatırlatmış, ekmeğin bir kavimden nefret etmesi sonucu bir daha o kavme dönmeyeceğini belirtmiştir.
Bu dönemde hekimler sağlıklı olabilmek için bazı tavsiyelerde bulunmuşlar, insanın sağlıklı olmasının yiyeceklerine gösterdiği önemle ilgili olduğunu belirtmişlerdir. Buna göre sağlıklı olmak için, iyi pişmiş taze et yenilmesi, olmuş meyve yenmesi, yiyeceklerin çok çiğneyerek yenilmesi, sevilen yiyeceklerin yenilmesi, akşam yemeğinden sonra uyumamak ve yüz adım da olsa yürünmesi gerektiği hususunda insanları uyarmışlardır.
Hz. Peygamber dönemi ve öncesinde, yemek verilen belirli gün ve zamanlar mevcuttu. İnsanlar sevinçlerini ve üzüntülerini paylaşmak için yemek verirlerdi. Araplar çeşitli vesilelerle yemek ikramında bulunurlardı. Bunları şu şekilde sıralamak mümkündür. İza’r, sünnet yemeği; velime ve naki’a, düğün yemeği; hurs, doğum yemeği; akika, doğumun yedinci gününde verilen yemek; naki’a, yolculuktan dönen kişinin verdiği yemek; vekira, evini tamamlayan kişinin verdiği yemek; me’dube, herhangi bir davet için verilen yemektir. Nekara, hususi davet için, cefla kelimesi de umumi davet için kullanılmıştır.
Âlûsî de bu dönem ikram yemeklerini sıralamış ve açıklamıştır. Buna göre lohusa hanımın doğum sıkıntılarından kurtulması için yapılan yemektir. Bu yemeğe doğum yemeği de denmiştir. Akika doğumdan sonraki gün çocuk için verilen yemek, izar sünnet için verilen yemek, Kuran’ı hıfz eden için hazırlanan yemek, ve nişan yemeği, urs düğün yemeği, vedi’a vefat eden kimsenin ailesine hazırlanan yemek, vekira yeni yapılmış bir ev için yapılan yemek, Recep ayının hilali için hazırlanan yemek, tuhfe ziyaret eden için yapılan yemek, bir kaybın bulunması sebebiyle hazırlanan yemek, nakia yolculuktan dönüşte hazırlanan yemek, misafir için hazırlanan yemek, me’debe hazırlanıp sunulan hayır yemeği, cefla umuma yapılan davet yemeği, hususi davet yemeğidir.
Hz. Peygamber döneminde düğün yemeklerine “velime” deniliyordu. Aslında velime genel anlamda davet yemeği için kullanılırdı. Halil b. Ahmed, Cevherî, İbnü’l-Esîr gibi dilciler velime ismini düğün yemeğine tahsis etmişler, velimenin düğün yemeği dışında ancak kayıtla kullanılacağını savunmuşlardır. Peygamber ve o dönemdeki kişiler düğün yemeği konusunda titiz davranmışlardır. Hz. Peygamber bir koyunla bile olsa düğün yemeği verilmesini tavsiye etmiştir. Bu yemeğe özellikle fakirlerin çağrılmasını ısrarla vurgulamıştır. Ashab da düğün yemeğine önem vermiş, mali gücü yerinde olmayanlar çalışıp düğünde yemek verebilmek için ellerinden geleni yapmışlardır. Mesela Hz. Ali, Hz. Fatıma’yla evlenirken dağlardan topladığı ızhır otunu devesiyle Medine’ye getirmiş, Yahudi bir kuyumcuya satarak elde ettiği parayla ikramda bulunmuştur.
Hz. Peygamber döneminde yemeğin nerde pişirildiği ve yendiği konusuna gelince; Hz. Peygamber’in evinde iki üç ay ateş yanmadığını ifade eden rivayetlerin olduğu görülmektedir. Hz. Peygamber’in bir gün Âişe’nin evine girip tencerede kaynamakta olan eti görmesi gibi rivayetlerden Peygamber’in evinde yemek pişirilen bir ocağın var olduğu anlaşılmaktadır. Kitabü’l-Ayn’da da yemek yenilen yer anlamında kelimesine rastlanılmaktadır. Ancak Hz. Peygamber döneminde müstakil bir mutfaktan söz etmek mümkün görünmemektedir. Bununla birlikte Mekke’nin zenginlerinden Asır b. Cüd’an’ın evinin büyük ve çeşitli odalarının olduğu, bunlardan birinin de yiyecek ve içecekleri korumak için kullanılan bir odasının (kiler) olduğu bilgileri kaynaklarda yer almaktadır. Buna göre zengin kişilerin evlerinde yiyeceklerin konulduğu bir odadan bahsedilse bile o dönem insanın evinde mutfak olmadığı söylenilebilir.
Hz. Peygamber’in yakın komşusu Hârise b. en-Nu’man’ın kızı Ümmü Hişâm’ın anlattığına göre Medine’de Hz. Peygamber’le bir müddet ortak kullandıkları fırınları vardı. Bir hadisteki bilgiden de bu dönem fırınlarının ağız kısmı dar, alt kısmı geniş, dip kısmında yanan kapalı bir tandır olduğu bilgisine ulaşılmaktadır.
Hz. Peygamber döneminde ateşin nasıl yakıldığı konusunda Bozkurt, müfessirlerin “O size yeşil ağaçtan ateş yaptı, siz onu yakmaktasınız” ayetinin tefsirinde değindiği ateş yakma usulünün geçerli olduğunu söylemekte, merh ve afâr denilen ağaçların dallarının birbirine sürtünce kibrit gibi ateş çıkardığı bilgisini vermektedir. Ayrıca Arapların “her ağaçta ateş vardır, fakat merh ve afâr çok bulmuştur” sözüyle Nüveyrî’nin bu söz o ağaçların çabuk tutuşmasındandır açıklamasına yer vermektedir.
Hz. Peygamber’in insanların ortak olduğu ve komşunun komşuyu boş çeviremeyeceği şeyler arasında su ve tuzla birlikte ateşi de saymıştır. Bu hadisten de ateşin komşular tarafından ortaklaşa kullanıldığı görülmektedir. Yani bahsedilen ağaçlar mevcut değilse ateş komşudan istenmekteydi.
Hz. Peygamber döneminde hadisleri göz önünde bulundurduğumuzda iki öğün yemeğe rastlanmaktadır. Öğünlerden biri Hz. Peygamber’in terk etmeme konusunda uyardığı, terk edilmesi durumunda insanın erken yaşlanacağını belirttiği (aşâ) akşam diğeri de sabah (gadâ) yemeğidir. Bu öğünlerden biri hurma, süt gibi hafif yiyeceklerden oluşurdu. Akşam yemeğinin saati akşam namazından hemen sonraydı. Ikdü’l- Ferîd’de, sulfeh adı verilen ve öğleden önce alınan yemek anlamında bir kelime geçmektedir. Ortaçağ boyunca İslam ülkelerinde iki öğün yemek yenildiği de kaynaklarda yer almaktadır.
Hz. Peygamber dönemi yemek kültürünün en önemli unsurlarından biri sudur. Bu dönemde evlerdeki su ihtiyacı, umumi kuyulardan sağlanmaktaydı. İslam’ın doğduğu sırada Mekke’de kırkın üzerinde kuyu bulunmaktaydı. Medine’de de pek çok su kuyusu bulunmaktaydı. Bu kuyuların bazılarından Hz. Peygamber su içmiştir. Kaynaklarda Hz. Peygamber’in su içtiği kuyular hakkında bilgi verilmektedir. Bunlar Eris, A’vaf, Ünâ, Enes b. Malik b. Nadr, Ehâb, Busa, Budâ’a, Cemel, Bîrehâ, Hulve, Zer’, Rûme, Sukyâ, Akabe, Ebû Inebe, Ihn, Ğurs, Kardâfa, Yesire kuyularıdır.
Medine’de zaman zaman su darlığı çekilmiş, su yüzünden bir takım ihtilaflar çıkmıştır. Her mahallenin bir kuyusu vardır. Ancak özel kuyusu olan evler de mevcuttur. Bazı kimseler sahip oldukları kuyuların sularını para karşılığında satmaktadır. Bunlardan biri olan Rûme kuyusu, Hz. Peygamber’in teşvikiyle, Hz. Osman tarafından satın alınmış ve Müslümanların istifadesine sunulmuştur.
İslam’ın zuhuru sırasında Medine’nin kuzeyinde kaynak suları mevcuttu. Bu sulardan halkın su ihtiyacı karşılanmaktaydı. Medine halkı sebze ve meyvesini kendi yetiştiriyordu. Bazıları hurma ağaçlarının altında ziraat yapıyordu. Bu şekilde ziraatı, Hz. Peygamber de Benî Nadîr yurdu topraklarında yapmıştır.
Görgü Kuralları
Görgü kurallarına hem Hz. Peygamber döneminde hem de İslam öncesi Arap toplumunda önem verilmiştir.
Batılı araştırmacılardan G. J. H. Van Gelder, İslam öncesi Arap toplumunda cömertliğin çok önemli bir değer olduğunu ve hadislerde yer alan görgü kurallarını anlatmış, batıda nazik olarak düşünülen şeylerin hepsinin İslam yemek adabında da olduğunu söylemiştir
Hz. Peygamber dönemi yemek kültüründe görgü kuralları önemli bir yere sahiptir. Hz. Peygamber yemeğe başlanılmadan önce Allah’ın isminin anılmasını, eğer unutulmuşsa sonunda anılmasını istemiştir. Allah’ın ismi anıldığı takdirde yemeğin bereketleneceğini belirtmiş ve yanında olup da besmele çekmeyi unutan kimseleri uyarmıştır. Bir diğer önemli görgü kuralı da yemekten önce ellerin ve ağzın yıkanmasıdır. Hz. Peygamber de yemekten önce ellerini yıkamış ve yanında bulunanlara bu konuda örnek teşkil etmiştir.
Hz. Peygamber yemeğin sağ elle yenilmesi, sol elle yenilmemesi gerektiğini söylemiş ve sol elle yiyen kimseyi uyarmıştır.
Hz. Peygamber, yanında yemek yiyen çocuğa da Allah’ın ismini anması, sağ elle ve önünden yemesini öğretmiştir. Görgü kurallarının zikri geçen rivayette olduğu gibi özellikle büyükler tarafından küçüklere öğretildiği anlaşılmaktadır.
Hz. Peygamber bereketin yemeğin ortasına indiğini söyleyip yemeği kenarlardan yemeyi tavsiye etmiş, kişinin kendine yakın olan yerden yemesi, arkadaşının önünden yememesi konusunda dikkatli olmak gerektiğini belirtmiş ve özellikle tek çeşit olan yemeklerden biri olan tiriti önünden yemeyen kişiyi uyarmış ve önünden yemesi gerektiğini hatırlatmış, çeşitli hurmaların bulunduğu kaptan ise dilediği yerden yemesine izin vermiştir. Bununla birlikte hurmaları teker teker yemeyi, ancak tabağı paylaştığı kimseden izin alarak ikişer ikişer yenilebileceğini söylemiştir.
Yemek yenildiği zaman tabağın iyice silinmesi hem israf olmama açısından hem de temizlik açısından önem arz etmektedir. Hatim b. Adiy, Hz. Peygamber’e mecbur kalmadıkça tabağındaki yiyecekleri bırakmadığını söylemiş, Peygamber’de doğru yaptığını söyleyerek davranışını tasdik etmişti.
Hz. Peygamber sofra kaldırılmadan önce yemekten ayrılmayı da yasaklamıştır. Bunu söylemesinin nedeni insanların kalkan kimseden utanması ve yeme ihtiyacı olduğu halde yemekten çekinmesidir.
Hz. Peygamber kokulu olan ve insanları rahatsız edecek yiyecekleri yememek konusunda bazı tavsiyelerde bulunmuş özellikle toplum içine kokulu yiyecekler yenilerek gelinmemesi konusunda insanları uyarmıştır.
Hz. Peygamber, yemek yerken lokmanın yere düşmesi durumunda, lokmadaki tozu gidermeyi ve sonra yemeyi öğütlemiştir. O, yemeğe üfürmemiş, içeceği de birden çok nefeste içip kabın içine nefes vermemiştir. Bu sebeple içecekleri bardak gibi bir kap ya da avuçla içmeyi tavsiye etmiş ve avuçlanarak içileceği zaman da önce ellerin yıkanması gerektiğini söylemiştir.
Yine dışarıdan görünmeyip zarar verici bir şey olması ihtimaliyle testi gibi kapların ağızlarından içmeyi yasaklamış, kontrol etmek gerektiğini hatırlatmıştır. Kendisi ağzı açık kaplardan su içmekten de sakınmıştır.
Hz. Peygamber kalan yemek ve içecekler için kullanılan kapların üstlerini örtmeyi, tulumların da ağzını bağlamayı, eğer boş bir kap ise içine herhangi bir şey girmemesi için ters çevrilmesini tavsiye etmiştir.
Hz. Peygamber, yanındakilere bir içecek ikram edileceği zaman, önce sağdaki kimseye ve büyüğe vermek gerektiğini, en son su dağıtan kimsenin içmesi gerektiğini söylemiştir.
Yemekten sonra ellerin yıkanması özellikle et gibi yiyecekler yenildiği zaman bu hususa dikkat edilmesi, su yoksa ellerin temizlenip beze silinmesi, yemek sonrasında ağzın yıkanması, hatta süt yağlı olduğu için süt içildikten sonra da ağzın çalkalanması yemek sonrası uyulması gereken görgü kurallarındandır. Bunlardan başka yemek sonunda dua edilmesi özellikle yemek sahibine dua edilmesi de bu kurallara ek olarak söylenebilir.
Yemeğe önce ev sahibi başlamalı ve en son o kalkmalıdır. Namaz vakti çıkmayacaksa eğer yemek de hazır ise önce yemek yenilmelidir. Yemek sonrası dişleri temizlemek için, Hz. Peygamber döneminde misvak kullanılırdı. Misvak genellikle erak ağacından yapılırdı. Hz. Peygamber bereketli olması için yiyeceği ölçmeyi tavsiye etmiştir.
SONUÇ
Hz. Peygamber dönemi yemek kültürü ile ilgili olarak ele aldığımız bu çalışma; hadis, tabakat, sözlük, tarih ve edebiyat kitaplarının verdiği bilgilerden istifade edilerek sunulmaya çalışılmıştır. Bu dönem yemek kültürünü ortaya koymaya çalışırken, özellikle yiyecek ve içecek çeşitleri bölümünde tasnif yapılmıştır. Ayrıca konunun daha iyi anlaşılabilmesi için, İslam öncesi Arap toplumunda yemek kültürü, yemek, su kapları ve diğer mutfak eşyaları, yemek ve mutfak malzemelerinin ticareti ve Hz. Peygamber dönemi görgü kuralları gibi bölümlere yer verilmiştir.
Yemek kültürü bir toplumu tanımayı sağlayan, o toplumun sosyal, kültürel ve ekonomik hayatı hakkında bilgi veren en önemli unsurlardan biridir. Brillat-Savarin’in “Bana ne yediğini söyle sana kim olduğunu söyleyeyim” özdeyişi bu fikri desteklemektedir. Yemek kültürü bir ülkenin, bir şehrin çeşitli yerlerinde farklılık göstermektedir. İncelediğimiz dönemde de yaşanılan mekâna, insanların mali gücüne göre bir kültür oluştuğu görülmektedir.
İslam öncesi Arap toplumunun yemek kültürünü ele almak konumuzun daha iyi anlaşılmasını sağlamıştır. Bu dönemde cömertlik, misafirperverlik, az yeme gibi hususlara dikkat edildiği, özel isimler verilen ziyafetler düzenlendiği, et, sevik, hurma başta olmak üzere bazı yiyecekler yenildiği, bundan başka bazı kabilelerin keler eti yedikleri, vahşi hayvan etleri yiyen kabilelerin bulunduğu, özellikle kıtlık zamanlarında bacca, hebıt gibi yiyecekler yenildiği bilgilere tezimizde yer verilmiştir. İslam öncesi ve sonrası dönemde yenilen yemeklerde, kullanılan malzemelerde köklü bir değişiklik olmadığı, sadece Hz. Peygamber’in bazı hayvan etlerini yemeye, bazı içecekleri içmeye sınırlandırmalar getirdiği tespit olunmuştur.
İslam öncesi Arap toplumunda yemek kültürü konusu üzerinde durulduktan sonra Hz. Peygamber dönemi yiyecek ve içecek çeşitleri incelenmiştir. Bu bölümde Hz. Peygamber döneminde bulunan yiyecek ve içecek çeşitleri, bunların isimleri, nasıl yapıldıkları, bunlarla ilgili örneklemelere yer verilmiştir. Ekmek, çorba, et yemekleri, sebze yemekleri, diğer yemekler, tatlılar, meyveler ve içecekler şeklinde tasnif edilmiştir. Ekmek konusu başlığı altında, bu dönemde genellikle arpa ekmeği yenildiği, buğday ekmeği de az olmakla beraber tüketildiği tespit edilmiştir. Bu dönemde yemek çeşitlerinden çorba, et, sebze yemekleri yapıldığı, çorba olarak deşişe, hazire, sebzeli arpa çorbası, herisenin bilindiği ve yenildiği anlaşılmaktadır. Bu dönem yemek kültüründe etin önemli bir yere sahip olduğu, misafirlere ikram edilen ve çok sevilen bir yemek çeşidi olduğu görülmektedir. Bu dönemde deve, koyun, sığır, keçi, tavşan, tavuk, balıketleri yenilmekteydi. Çekirge, keler, yaban eşeği, at etleri de zor zamanlarda bazı kişiler tarafından yeniliyordu. Et yemekleri en fazla haşlanarak ya da kebap olarak yapılmaktaydı. Et yemekleri içinde en önemlisi tirit yemeğiydi. Bundan başka irt, tafeyşel, hazire, kadid de sevilen et yemeklerindendi. Dalak, ciğer, beyin, paça gibi et yemekleri de yapılıyordu.
İncelediğimiz dönemin sebze yemeklerini ise kabak, pazı, soğan, sarımsak, pırasa, mantar, salatalık, acur, yer elması oluşturmaktadır. Bu sebzelerden yemekler yapılıyor, severek yeniliyordu.
Bu dönem yemeklerinden bazıları da hays, sevik, aside, beş’i, harika, sehine, besise, atriyye, lemze, akke, sahira, azira, rağıde, rehiye, velika, hazifedir. Süt ürünlerinden olan ekıt, peynir, tereyağı gibi yiyecekler de yeniliyordu.
Bu dönemde genellikle hurmadan yapılan tatlılar yeniliyordu. Mec’i, nehale, esıyye, gafiha gibi tatlılar hurmadan yapılan tatlı çeşitlerindendir. Birçok çeşidi olan baldan da tatlılar yapılıyordu. Çoğu zamanda bal tatlı olarak tüketiliyordu. Bu dönemin en sevilen tatlılarından biri de felluzeçtir.
Hz. Peygamber döneminde birçok meyve çeşidi biliniyordu. Hurma, kavun, karpuz, ayva, üzüm, yabani yemiş gibi meyveler yenilmekteydi. Nar, şeftali, dut, incir gibi meyvelerinde yenildiğine dair rivayetler vardır.
Bu dönem içeceklerini su, zemzem, süt ve hurma, bal, üzümden yapılan şıra oluşturmaktaydı.
Yiyecek ve içecek çeşitleri hakkında bilgi verildikten sonra Hz. Peygamber döneminde kullanılan yemek ve su kapları konusuna geçilmiştir. Desia, cefne, kas’a, mektele, feyha, sükürrüce, mircel, bürme, tuluk, misab, bed’i gibi yemek kapları hakkında bilgilere tezimizde yer verilmiştir.
Bu dönemde ağaçtan, deriden, camdan, taştan, topraktan yapılan ve büyüklüğüne göre ya da içine konulan içeceğe göre isimlendirilen maşraba, kırba, testi gibi su kapları kullanılıyordu.
Taş değirmeni, havan, kalbur, sepet, sofra, tepsi, bıçak, el bezi gibi mutfak eşyalarının mevcudiyeti tespit edilmiştir.
Hz. Peygamber döneminde yenilen yemeklerin ve kullanılan malzemelerin ticaretinin bilinmesi de konunun daha iyi anlaşılmasını sağlamıştır. Birçok ülke ile ticari ilişkileri olan, ticarette önemli bir yere sahip olan Mekke ve Medine’de buğday, un, üzüm, hurma, yağ gibi yemek malzemelerinin ve deri, tahta, çanak çömlek gibi mutfak malzemelerin ticareti yapıldığı görülmüş ve ticaret yapan kimseler, ticaret mallarına bu bölümde yer verilmiştir.
Hz. Peygamber döneminde yemek öncesi, yemek esnası ve yemek sonrasında birçok görgü kurallarına dikkat edildiği, Hz. Peygamber’in bu konuda insanlara örnek teşkil ettiği de son bölümde anlatılmıştır.
Ekler bölümünde bulunan resimler ise o dönem kullanılan yemek ve su kapları bulunan meyveler hakkında bilgi vermiştir.
Araştırmamız neticesinde ulaştığımız bilgiler doğrultusunda Hz. Peygamber döneminde yenilen yemekler, kullanılan kaplar, bunların ticareti ve görgü kuralları detaylandırılmaya çalışılmış, zengin bir yemek kültürü olduğu ortaya konulmuştur.
Sevim Demir Akgün, “Hz. Peygamber Döneminde Yemek Kültürü”adlı Yüksek Lisans Tezinden alınmıştır.
