İfk Olayı

İfk Olayının Ortaya Çıkışı

İfk, kaynaklarda Hz. Aişe’ye iftira edilmesi olayına verilen isimdir. Asıl ve esasından çevrilmiş, gerçeği değiştirilmiş söz demektir.  Kişiye ansızın ulaşıncaya kadar, kendisinin bile hiç hissetmediği bir bühtan olduğu da söylenmiştir.

Kaynakların ittifakla bildirdiğine göre İfk olayı Benî Mustalik gazvesinin dönüşünde meydana gelmiştir. Bunun tek istisnası ‘Abdulvâhid b. Hamza’dan gelen bir rivayettir. Bu rivayette İfk olayının Kaza umresi sırasında olduğu bildirilmektedir.

Hz. Peygamber sefere çıkmak istediği zaman hanımları arasında kura çekerdi. Kurada hangi hanımı çıkarsa sefere onu da götürürdü. Hz. Peygamber Benî Mustalik gazvesinde de aynı şekilde kura çekti. Kura bu sefer Hz. Aişe’ye çıkmıştı. Rasûlullah bu sefere Hz. Aişe ile birlikte çıktı.  Bazı kaynaklarda Benî Mustalik gazvesinde Hz. Peygamber’in yanında Hz. Aişe ile birlikte Hz. Ummü Seleme’nin de olduğu ifade edilir. Bu gazve Hicâb ayetinin inmesinden sonra meydana gelmişti.

Bu gazve esnasında Hz. Peygamber, hanımlarının yolculuğu ile iki kişiyi görevlendirmişti. Bunlardan biri Rasûlullah’ın kölesi Ebû Mevhibe’ydi.

Hz. Aişe veya Hz. Ummü Seleme hevdece  oturduğu zaman hevdeci kaldırıp devenin üzerine koyuyorlardı. Daha sonra iplerle hevdeci sıkıca bağlayıp, devenin yularını alarak götürüyorlardı.

Hz. Peygamber’in hanımları karargâhın kenarında ikamet ediyorlardı ve oraya hiç kimse yaklaştırılmıyordu. Rasûlullah bazen Hz. Aişe’nin, bazen Hz. Ummü Seleme’nin yanına geliyordu.

Ordu Medine’ye yaklaştığında Rasûlullah bir yerde  mola verdi ve gece olunca insanlara hareket etmeleri için emir verdi. Hz. Aişe bir ihtiyacı için hevdecinden çıkmış ve karargâhtan uzaklaşmıştı.

Hz. Aişe’nin boynunda Rasûlullah ile evlendiği zaman annesinin taktığı bir gerdanlık vardı.  Hz. Aişe’nin bu kolyeyi kız kardeşinden ödünç aldığı da rivayet edilmektedir.

Hz. Aişe ihtiyacını giderip karargâha geri döndüğünde boynundaki kolyenin düştüğünü fark etti. Daha önceden gitmiş olduğu yerlerden dönerek gerdanlığı aramaya başladı. Bu sırada ordu hareket etmiş, çevrede sadece birkaç deve kalmıştı. Hz. Aişe orada bir ay kalsa dahi yardımcılarının onu almadan gitmeyeceğini düşünüyordu. Hz. Aişe uzun bir aramadan sonra gerdanlığı bulmayı başarmıştı. Fakat yardımcıları Hz. Aişe’nin hevdecin içinde olduğunu zannederek, hevdeci deveye yüklemişler ve yolculuğa başlamışlardı.  Hz. Aişe karargâha geri döndüğünde orada hiç kimsenin kalmadığını gördü. Kendisinin yokluğunu fark edince nasıl olsa dönerler deyip elbisesine bürünüp oraya uzandı.

Ordunun artçılığını yapan, yani askeri geriden takip ederek unutulan eşyaları vs. alan  Safvân b. Mu‘attal es-Sülemi  sabaha yakın Hz. Aişe’yi fark etti. Hicâb ayetinin nazil olmasından önce Hz. Aişe’yi görmüş olduğu için onu tanıdı. Safvân b. Mu‘attal es- Sülemi orada olduğunu duyurmak için istircâ‘  çekti. Hz. Aişe onu fark edince hemen yüzünü örtmüştü. Hz. Aişe, Safvân b. Mu‘attal’dan istirca‘dan başka hiçbir söz işitmedi.  Hemen Safvân devesini çöktürüp Hz. Aişe’ye sırtını döndü. Hz. Aişe deveye bindikten sonra hızlı bir şekilde askerlere yetişmek için yolculuğa başladılar. Karargâha  vardıklarında öğleye yakındı. İşte tam bu sırada karargâhta bir uğultu koptu. Başlarını Abdullah b. ‘Ubey’in çektiği bir grup Hz. Aişe hakkında iftira  tohumlarını ekmeye başladılar. Fakat Hz. Aişe bu olup bitenlerden haberdar değildi.

Abdullah b. Ubey iftiranın ilk tohumlarını burada atmıştı. Abdullah b. Ubey, Hz. Aişe’nin Safvân b. Mu‘attal’ın devesi üzerinde geldiğini görünce yanındakilere gelenlerin kimler olduğunu sordu. Bunların Hz. Aişe ve Safvân b. Mu‘attal olduğunu öğrenince: “Vallahi! Ne o ondan, ne de o diğerinden kurtulur. Demek Peygamberinizin ailesi, bir adamla gecelemiş, sonra da devesinin yularından tutup yanınıza gelmiş.” dedi.

Abdullah b. Ubey’in şöyle dediği de rivayet edilmiştir: “Safvân güzel ve genç olduğuna göre, Aişe elbette onu Peygamber’e tercih eder.”  Fakat şunu rahatlıkla söyleyebiliriz. Bazı yazarlar kendi söylemek istedikleri şeyleri tarihi şahsiyetlere söylettirerek hiç ahlaki olmayan bir yolla okuyucunun kafasında soru işaretleri bırakmak istiyorlar. Baktığımız onlarca kaynak arasında buna uzaktan yakından benzeyen bir rivayet görmedik. Aynı zihniyette olan bazı yazarlar da (bu rivayeti esas aldıklarını düşünüyoruz) Safvân b. Mu‘attal’ın yakışıklı olduğunu eserlerinde kaydetmiş bulunmaktalar.  Hatta ne acıdır ki, aynı hataya Müslüman yazarlar da düşmüştür.  Bu yolla tarihi gerçeklerle uzaktan yakından alakası olmayan bir bilgi kaynaklara sokulmuş olmaktadır.

İfk Olayının Gelişimi ve Medine’deki Yankıları

İslâm ordusu Medine’ye döndüğü sıralarda Hz. Aişe ağır bir hastalığa yakalandı. Hz. Aişe olup bitenlerden haberdar değildi. Hz. Peygamber’in ve Hz. Aişe’nin anne ve babasının kulağına bu dedikodular ulaşmıştı. Hiç kimse Hz. Aişe’ye bu konuyla ilgili bir şey söylemiyordu. Fakat eskiden hastalandığında Hz. Peygamber kendisine gösterdiği şefkati artık göstermiyordu. Rasûlullah, Hz. Aişe’nin yanına girip selam veriyor ve sadece: “Nasılsınız?” diyordu.  Hz. Aişe bunun kendi hatası olduğunu düşünmüş ve Rasûlullah’ın kendisine küstüğünü sanmıştı.

İbn Hişâm rivayetinde Hz. Aişe’nin yanında hasta olan kızına bakması için Hz. Aişe’nin annesi Ümmü Rumân’ın olduğu ve Rasûlullah’ın bu sırada Hz. Aişe’nin yanına gelerek: “Nasılsınız?” şeklinde gayet resmi olarak Hz. Aişe’nin hatırını sorduğu belirtilir.

O dönem Arap toplumunda evlerde tuvalet yoktu. Özellikle kadınlar, tuvalet ihtiyaçlarını, gece şehirdeki boş arazilere giderek görüyorlardı. Bir gece Hz. Aişe tuvalet ihtiyacı için Ümmü Mistah  ile beraber giderken, Ümmü Mistah muhtemelen fazla uzun olan elbisesine takılarak tökezledi ve gayri ihtiyari bir şekilde Allah Mistah’ı  kahretsin dedi. Hz. Aişe: “Bedir gazvesine katılan bir adam için ne kötü şey söyledin.” dedi. Bunun üzerine Ümmü Mistah Hz. Aişe’ye kendisi hakkında söylenen sözleri haber verdi.  Hz. Aişe’ye hakkındaki dedikoduları haber verenin Ensârdan bir kadın olduğu da rivayet edilir.

Bu duydukları Hz. Aişe’ye çok ağır gelmişti, öyle ki tuvalet ihtiyacı için çıkmasına rağmen oraya gidecek gücü kendinde bulamadı ve geri döndüler. Hz. Aişe’nin hastalığının üzerinden yirmi küsur gün geçmişti. Hastalığı azalmaya başlamıştı. Fakat bu haberden sonra Hz. Aişe’nin hastalığı iyice arttı. Gece gündüz sürekli ağlıyordu. Öyle ki ciğerlerinin parçalanacağını zannetmeye başlamıştı. Hz. Aişe bu olaydan sonra Hz. Peygamber’den izin alarak ailesinin yanına gitti.  Olayın ayrıntılarını onlardan öğrenmek istiyordu. Hz. Aişe evine gelir gelmez, annesine veryansın ederek, niçin insanların söylediklerini kendisine haber vermediğini sordu. Bunun üzerine annesi, Hz. Aişe’ye bu duruma sabır göstermesini, yanında kumaları olan, kocası kendisini seven güzel ve genç bir kadın hakkında bu tür söylentilerin olmasının doğal olduğunu dile getirdi. Hz. Aişe bu duruma fazlasıyla üzülmüştü, bütün geceyi uyumadan ve ağlayarak geçirdi.

Dedikoduların bir hayli çoğalması üzerine Hz. Peygamber kararsızlığa düşerek Hz. Ali ve Usâme b. Zeyd’i çağırarak onlarla istişare etti.  Usâme b. Zeyd söylenenlerin yalan olduğunu ve Hz. Aişe’de iyilikten başka bir şeyi bilmediğini söyledi. Hz. Ali ise: “Ya Rasûlallah! Allah sana bu hususta bir sınırlama koymamıştır. Onu boşa ve başka bir kadınla nikâhlan. Fakat Aişe’nin cariyesine sor, o sana doğruyu söyler.” dedi.

Uzun bir süre vahyin inmemiş olması gerçekten büyük bir sıkıntıyı beraberinde getirmişti. Şimdi bir an için vahyin gelmediğini düşünelim. Hz. Aişe’nin suçsuz olduğu kesin bir şekilde ispatlanabilir miydi? Cevabımız: “Hayır.” olacaktır. Çünkü iki kişi arasında cereyan eden bir olay ve bu iki kişi sanık mevkiinde o halde başka şahit de olmadığına göre vahiyle hakikat bildirilmese Hz. Aişe ve Safvân b. Mu‘attal’ın suçsuzluğuna birçok insan inanmayacaktı. Bu durumda Hz. Peygamber sürekli bir sıkıntının, kuşkunun içinde kalacaktı. İşte bu sebeple Hz. Ali, Hz. Aişe’yi sevmediğinden değil Hz. Peygamber’in üzülmesine dayanamadığı için ona Hz. Aişe’yi boşamasını tavsiye etti. Aşağıda ayrıntılı bir şekilde göreceğimiz gibi Hz. Peygamber’e vahiy inmeye başladığı sırada Hz. Aişe’nin ifadesiyle anne ve babası söylenenleri doğrulayacak bir vahyin gelmesinden oldukça korkmuşlardı. Öyle ki neredeyse korkudan öleceklerdi. Söylenilen bu sözler anne ve babasının psikolojisini dahi bu denli etkilemişken kocasının damadının bu söylenilenlerden etkilenerek böyle bir tavsiyede bulunması düşmanca bir tavır olarak değerlendirilemez.

Bazı yazarlar Hz. Ali’nin, Hz. Peygamber’e Hz. Aişe’yi boşamasını tavsiye etmesinin ileride meydana gelecek olan Cemel savaşının sebeplerinden biri olduğunu ileri sürerler.

Bazı yazarlar ise bunun doğru olmadığını savunurlar.  Bize göre Hz. Ali ile Hz. Aişe’nin arasında böyle bir kırgınlık yoktu. Nitekim Hz. Ali’nin sözlerinin derlendiği Nehcu’l-Belâga adlı eserin mütercimi Adnan Demircan bu hususta şunları söyler: “Hz. Ali’nin imamet hakkına bağlı olarak ashâbın ileri gelenlerine yönelik bazı tenkitleri olduğu görülmektedir. Hilafet hakkından söz ederken Hz. Ebû Bekir ve Hz. Ömer ile ilgili nezih bir dil kullandığı halde, kendisiyle savaşan Talha ve Zübeyr hakkında daha ağır ifadeler sarf etmekten çekinmez. Ona göre Hz. Aişe ise bu iki zat tarafından kandırılmıştır.”  Bu ifadelerden de anladığımız kadarıyla Cemel savaşında Hz. Aişe’nin Hz. Ali’ye karşı hareketinde İfk olayında takındığı tavrın doğrudan bir etkisi yoktur. Fakat bize göre dolaylı da olsa İfk olayındaki bu tavrın Hz. Aişe’nin girişiminde etkisi vardır.

Bu iki istişareden sonra Hz. Peygamber, Berîre’yi  çağırarak Hz. Aişe hakkında ne düşündüğünü sordu. Berîre, Hz. Aişe’nin altından daha değerli olduğunu, onun hakkında hayırdan başka bir şey bilmediğini, eğer bu söylenenler gerçek ise Allah’ın bunu kendisine haber vereceğini söyledi. Ardından genç bir kız olan Hz. Aişe’nin tek kusurunun hamur yoğurduktan sonra yattığını ve evin keçisinin gelerek hamuru yediğini,  bu sebeple kendisini birçok kez kınadığını söyledi.

Bazı rivayetlerde Berîre geldiği zaman Hz. Ali’nin kalkarak ona sert bir tokat vurduğu  ve Rasûlullah’a doğru söyle dediği rivayet edilir.

Daha sonra Hz. Peygamber Zeyneb bt. Cahş’ı çağırarak onun da görüşünü dinledi. Hz. Zeyneb, Rasûlullah’ın hanımları içinde Hz. Aişe’ye denk sayılabilecek tek hanımı idi. Bu yüzden Hz. Aişe, Hz. Zeyneb’in rekabet sebebiyle kendisini kötülemesinden korkmuştu.

Hz. Zeyneb: “Görmediğimi gördüm demekten gözlerimi, duymadığımı duydum demekten kulaklarımı koruyorum. Onun hakkında hayırdan başka bir şey bilmiyorum.” dedi.

Sonra Hz. Peygamber, Ummü Eymen ile istişare etti. Ummü Eymen de Hz. Zeyneb’in söylediği gibi: “Görmediğimi gördüm demekten gözlerimi, duymadığımı duydum demekten kulaklarımı koruyorum. Onun hakkında hayırdan başka bir şey bilmiyorum.” dedi.

Bazı kaynaklarda: “Rasûlullah gerçeği haber verecek olan vahyin de gecikmesi ile oldukça sıkılmıştı. Zamanının çoğunu evinde geçiriyordu. Bu durumu ashâbına danıştı. Hz. Ömer yanına gelerek: ‘Ya Rasûlallah! Allah senin bedenine pis sinekleri kondurmazken, bedenini böyle pisliklerden koruyorken, nasıl olur da aileni böyle kötü bir işten korumaz.’ dedi. Hz. Osman ise: ‘Gölgeni insanlar basmasın veya pisliklerin üzerine düşmesin diye yere düşürmeyen Allah, nasıl olur da ailenin ırzını insanların kirletmesine izin verir.’ dedi. Sonra Hz. Ali gelerek: ‘Ya Rasûlallah! Hatırlıyor musun? Sen bize namaz kıldırırken Cebrail sana gelerek terliklerinin pis olduğunu onları çıkartman gerektiğini bildirmişti. Terliğindeki pislik sana bildirildiği, onları çıkartman gerektiği sana emredildiği halde nasıl olur da ailene bir pislik bulaşıp ta onu çıkartman sana emredilmesin.’ dedi. Daha sonra Hz. Ali oldukça üzgün olan Hz. Peygamber’e ailesini boşamasını önerdi.”  şeklinde bir rivayet bulunmaktadır. Fakat ilk dönem kaynaklarında geçmeyen bu rivayetin uydurma olduğunu düşünüyoruz.

Hz. Peygamber bütün bu istişarelerden sonra minbere çıkarak: “Bana ve aileme eziyet eden bu kimselerden beni kim kurtarır? Vallahi! Öyle bir adama iftira ediyorlar ki, bu güne kadar onda hayırdan başka bir şey görmedim. Benimle birlikte olması müstesna hiç evime girmedi.” dedi.  Bazı kaynaklarda Hz. Peygamber’in bu konuşmayı istişareleri yapmadan önce yaptığı kaydedilir.

Bunun üzerine Useyd b. Hudayr  ayağa kalkarak: “Ya Rasûlallah! Eğer bu kişi Evs kabilesinden ise biz ona kâfi geliriz. Eğer kardeşlerimiz Hazrec kabilesinden ise emret gereğini yerine getirelim. Vallahi! Bu insanların boyunlarının vurulması haktır.” dedi. Bunun üzerine Sa‘d b. ‘Ubade kabile asabiyetinin verdiği öfkeyle ayağa kalkarak: “Vallahi! Yalan söylüyorsun, senin onu öldürmeye gücün yetmez. Eğer bu iftiracıların kendi kabilenden olduğunu bilsen bunu söylemezdin, ancak biliyorsun ki onlar Hazrec’tendir. Useyd b. Hudayr ayağa kalkarak: “Vallahi! Sen yalan söylüyorsun. Sen münafıksın ki onlar adına hareket ediyorsun.” dedi. Bu konuşmalardan sonra iki kabile üyeleri arasında sesler yükselmeye başladı. Rasûlullah minberden aşağı inip onları sakinleştirdi.  Bu sırada Hâris b. Hazme kılıcını kuşanmış olarak atının üzerinde geldi ve: “O münafığın başını koparayım.” dedi. Fakat Useyd b. Hudayr, kılıcını bırakmasını Rasûlullah’ın izni olmadan bunun yapılamayacağını, şayet Rasûlullah’ın böyle bir şeyi istediğini bilseler kendilerinin ondan önce bunu yapacağını ifade etti.

Hz. Aişe’nin Masumiyetinin Ortaya Çıkması ve Sonuçları

Dedikoduların ortaya çıkmasının üzerinden bir ay  geçmişti, fakat durumu aydınlatan bir vahiy hala inmemişti.  Hz. Peygamber, Hz. Aişe’nin yanında anne, babası ve Ensârdan bir kadın da varken gelerek oturdu ve: “Ya Aişe, bana senin hakkında bazı şeyler ulaştı. Eğer bu söylenenlerden uzaksan, Allah senin masumiyetini ortaya koyacaktır. Fakat insanların söylediği böyle bir günaha bulaşmış isen Allah’a tövbe et, çünkü kul günahını itiraf eder ve tövbe ederse, Allah onun tövbesini kabul eder.” dedi. Hz. Peygamber sözünü bitirdiğinde Hz. Aişe’nin hüznü o derece arttı ki, göz pınarları kurumuştu. Hz. Aişe babasına dönerek Rasûlullah’a karşılık vermesini istedi, fakat Hz. Ebû Bekir: “Rasûlullah’a ne cevap vereceğimi bilemiyorum.” dedi. Bunun üzerine Hz. Aişe, annesine dönerek Rasûlullah’a karşılık vermesini istedi. Annesi de, Hz. Ebû Bekir’in verdiği cevabı verdi. Bunun üzerine Hz. Aişe: “Muhakkak siz söylenen sözlerin etkisi altında kalmış durumdasınız, eğer ben bu söylenenlerle hiçbir alakam yok desem bana inanmazsınız, fakat Allah biliyor ben bu söylenenlerden uzak olduğum halde, söylenen şeyi yaptım desem, beni tasdik edersiniz. Vallahi! Size bu hususta verebileceğim tek örnek, Hz. Yusuf’un babasının söyledikleridir: ‘Hayır! Nefisleriniz sizi aldatıp böyle bir işe sürükledi. Artık bana düşen, güzel bir sabırdır. Anlattıklarınıza karşı yardımı istenilecek de ancak Allah’tır.,355 dedi. Hz. Aişe, bu duruma çak fazla öfkelenmişti, yatağın üzerine biraz uzandı. Fakat Allah’ın, onun masumiyetini ortaya çıkaracağına olan inancı tamdı.

Bu olay Hz. Ebû Bekir’i de çok fazla üzmüştü: “Vallahi! Araplar içinde Ebû Bekir ailesi kadar sıkıntı çeken başka bir aile bilmiyorum. Böyle bir söylenti, bize Allah’a ibadet etmediğimiz câhiliye döneminde bile söylenmemişti.” dedi. Hz. Ebû Bekir kızarak, Hz. Aişe’ye yöneldi. Hz. Aişe ise: “Vallahi! Söylediğiniz bu şey yüzünden Allah’a tövbe etmeyeceğim.” dedi.

Hz. Aişe Allah’ın kendisini bu sıkıntılardan kurtaracağını biliyordu, fakat Rasûlullah’ın bir rüya görmesini veya kendisine Allah’ın bir şekilde masumiyetini haber vereceğini umuyordu. Fakat namazlarda okunacak olan bir Kur’ân ayeti ile bu sıkıntıdan kurtarılacağını tahmin etmiyordu.

Bu konuşmaların hemen sonrasında Hz. Peygamber’i vahiy hali kapladı. Hz. Peygamber elbisesiyle yüzünü kapattı. Hemen Rasûlullah’ın başının altına deriden bir yastık kondu. Hz. Aişe masumiyetini ortaya çıkaracak bir vahiy ineceğini düşünerek seviniyordu. Fakat anne ve babası insanların söylediği şeyleri doğrulayan bir vahyin gelmesinden oldukça korkuyorlardı. Hz. Aişe’nin ifadesiyle, neredeyse korkudan öleceklerdi. Hz. Peygamber vahiy halinden açılınca alnındaki ter damlalarını sildi ve gülerek:  “Müjde! Ey Aişe! Allah masumiyetini ortaya çıkardı.” dedi. Hz. Ebû Bekir kalkarak kızının başını öptü.  Annesi Hz. Aişe’ye, kalkıp Rasûlullah’a teşekkür etmesini söyledi. Fakat Hz. Aişe teşekkür etmeyeceğini, yalnızca Allah’a teşekkür  edeceğini söyledi.  Hz. Ebû Bekir Rasûlullah’a böyle söylediği için kızını kınamıştı.

Bu sırada Nûr sûresinin ilgili ayetleri nazil olmuştu.  Hz. Peygamber derhal sevinçle insanların arasına çıktı. Minbere çıkıp Allah’a layık olduğu şekilde şükretti ve Hz. Aişe’nin masumluğunu müjdeleyen ayetleri okudu.

Hz. Aişe ve Safvân b. Mu‘attal’ın masumiyetini ortaya koyan ayetlerin nazil olmasından sonra bu iftirayı yayanlara kazf cezası uygulandı. Bazı kaynaklarda kazf cezasının  Abdullah b. ‘Ubey, Mistah b. Usâse ve Hassân b. Sâbit’e uygulandığı belirtilmektedir.  Bazılarında Mistah b. Usâse, Hassân b. Sâbit ve Hamne bt. Cahş’ın isimleri verilir.  Bazılarında ise Abdullah b. ‘Ubey, Mistah b. Usâse, Hassân b. Sâbit ve Hamne bt. Cahş’a kazf cezasının uygulandığı kaydedilir.  Hz. Aişe’ye atfedilen başka bir rivayette Abdullah b. Ubey’e iki kere kazf cezası vurulduğu bildirilmektedir.  İbnu’l-Esîr, Hassân b. Sâbit’e kazf cezasının tatbik edilmediğini iddia etmektedir.

Bize göre kendilerine kazf cezası uygulananlar Mistah b. Usâse, Hassân b. Sâbit ve Hamne bt. Cahş’tır. Vâkidî Abdullah b. ‘Ubey’e kazf cezasının vurulmadığını belirten bir rivayetten sonra: “Bizce doğru olan da budur.” der.  Vâkidî’nin tespiti bize göre de doğru olmalıdır. Çünkü iki sebepten Abdullah b. Ubey’e kazf cezası vurulmaması gerekiyordu. İlki kazf, ancak itirafla veya bir delille sabit olur. O ise iftira ettiğini itiraf etmedi. Ayrıca hiç kimse onun iftirada bulunduğuna dair şahitlik etmedi. Abdullah b. Ubey bunları açıkça konuşmayacak kadar zeki bir insandı. O kendi gibi münafıklar arasında bu tür konuşmaları yapmıştı.   İkincisi kavmi içinde güçlü bir konuma sahip olan Abdullah b. Ubey’e kazf cezası vurulması durumunda bu karışıklıklara sebep olabilirdi.

İbn İshâk’tan aktarılan bir rivayete göre Müslümanlardan biri Hassân ve arkadaşlarına uygulanan kazf cezasıyla ilgili bir şiir söylemiştir. Bu şiirde Hassân, Hamne ve Mistah’ın yaptıkları bu çirkin iftiradan ve Rasûlullah’a verdikleri sıkıntılardan ötürü Allah’ın gazabını üzerlerine çektikleri ve böyle bir cezayı hak ettikleri vurgulanmıştır.

Ayetlerin inmesinden sonra Hz. Peygamber bir müddet beklemiş daha sonra Sa‘d b. Mu‘âz ve kabilesinden bir grubu yanına alarak, Sa‘d b. ‘Ubâde’nin yanına götürmüştü. Orada bir müddet misafir oldular ve Sa‘d b. ‘Ubâde’nin ikram ettiği yemeği yediler. Hz. Peygamber yine bir müddet bekledikten sonra Sa‘d b. ‘Ubâde ve kabilesinden bazı kimseleri alarak Sa‘d b. Mu‘az’ın evine götürdü. Orada da bir müddet misafir oldular ve Sa‘d b. Mu‘az’ın ikram ettiği yemeği yediler.  Vâkidî Hz. Peygamber’in bunu aralarında meydana gelen husumete bir son vermek için yaptığını ifade eder.   Geçen bölümlerde ayrıntılı bir şekilde izah ettiğimiz gibi Sa‘d b. Mu‘az Benî Mustalik gazvesinde bulunmamıştı. Çünkü kendisi 5/627 yılında yapılan Hendek gazvesinde aldığı bir ok yarasıyla şehit olmuştu.

Kur’ân’da İfk Olayı

Hz. Aişe’nin masumiyetini ortaya çıkaran ayetler Nûr sûresinin 11-20. ayetleridir.  Kur’ân’da İfk olayının özellikle psikolojik ve sosyolojik sebepleri üzerinde durulur. Tarihi rivayetlerde gözden kaçan birçok noktayı Kur’ân ortaya koymuştur.

İfk olayı denilince akla sadece dört isim gelmektedir. Bu kişiler Abdullah b. Ubey, Mistah b. Usâse, Hassân b. Sâbit ve Hamne bt. Cahş’tır. Fakat Kur’ân’da İfk olayını ortaya atan grup hakkında ‘Usbe  tabiri kullanılmakta olup bu tabirin on ile kırk kişi arasındaki bir topluluk hakkında kullanılması yaygındır.  Bazı kaynaklarda bu olaya karışanların çoğunluğu Hazrec’den on sekizi aşkın kişi olduğu rivayet edilir.  Ayrıca ayetlerde bunun bir kötülük değil aksine bir hayır olduğu belirtilmektedir. Gerçekten çok büyük sıkıntılar çekmelerine rağmen gelen bu vahiyle birlikte bütün Müslümanlar ve özellikle Hz. Aişe çok rahatlamıştı. Hz. Aişe kendisi hakkında inen bu ayetlerle her zaman kıvanç duymuştur.

8/629 yılında ‘Amr b. ‘Âs kumandasında gönderilen Zâtu’s-Selâsil seriyyesinin dönüşünde ‘Amr b. ‘Âs ilk Müslümanlardan bir çoğunun başına komutan olarak getirilmiş olmanın gururuyla Hz. Peygamber’in nazarında çok kıymetli biri olduğunu düşünmüştü. Bu sebeple insanlar içinde en sevdiği kişinin kim olduğunu sormuş, Hz. Peygamber de Aişe diye cevap vermişti. Bunun üzerine erkeklerden en sevdiği kişinin kim olduğunu sormuş Hz. Peygamber, Hz. Ebu Bekir ve Hz. Ömer’in de aralarında bulunduğu birçok isim saymıştı. ‘Amr b. ‘Âs sıranın kendisine gelmeyeceğinden korkarak sormaya devam etmekten vazgeçmişti.  Bu rivayet Hz. Peygamber’in nazarında Hz. Aişe’nin ne kadar değerli olduğunu İfk olayının onun kıymetinden hiçbir şey eksiltmediğini göstermek için yeterlidir. Nitekim Caetani bu olaydan sonra Hz. Peygamber’in yanında Hz. Aişe’nin kıymetinin daha da arttığını söyler.

İfk’le ilgili ayetlerde elebaşılık yapan kimseye büyük bir azabın dokunacağı bildirilmektedir. Kaynaklarda bu elebaşının kim olduğu hususunda ihtilaf vardır. Ayette geçen elebaşının Hassân b. Sâbit olduğunu söyleyenler olmuştur.  Ayette belirtilen büyük azabın ise Hassân b. Sâbit’in kör olması olduğu bildirilmiştir.  İbn Kesîr bu görüşün yanlış olduğunu çünkü Hassân’ın faziletleri ve menkıbeleri çok olan bir sahabe olduğunu bildirir.  Bize göre de Hz. Peygamber’in, hakkında: “Hassân, mü’minler ve münafıklar arasında bir perdedir. O münafıkları sevmez, mü’minlere de buğzetmez.”  dediği bir kişinin böyle büyük bir azap tehdidinin muhatabı olması mümkün değildir. Ya‘kûbî ise günahın büyüğünü üstlenenin Hamne bt. Cahş olduğunu bildirir.  Taberî ise bu kişilerin Abdullah b. Ubey, Mistah ve Hamne bt. Cahş olduğunu kaydeder.  Fakat Abdullah b. Ubey haricindeki kişiler samimi birer Müslüman’dı. Bu kişilerin bu olayda yer almalarının sebebini ayrı bir başlık altında ileride inceleyeceğiz. Genel olarak kabul edilen görüşe göre bu kişi Abdullah b. Ubey’di. Geçen bölümlerde Abdullah b. Ubey’in su yüzünden çıkan kavgayı büyütmeye çalıştığını görmüştük. Kendisi hakkında inen ayetlerle Abdullah büyük bir itibar kaybı yaşamıştı. Bu sebeple dikkatlerin başka bir yöne çekilmesi onun için büyük bir rahatlama vesilesi olacaktı. Bu sebeple olayın elebaşılığını o üstlenmişti. Nitekim İbn Hişâm bu kişinin Abdullah b. Ubey olduğunu İbn İshâk’ın kesin bir şekilde zikrettiğini beyan eder.

Nûr sûresinin on ikinci ayetinin ise Ebu Eyyûb Hâlid b. Zeyd hakkında nazil olduğu bildirilir. Buna göre, ayetlerin inmesinden evvel Ebû Eyyûb el-Ensârî’nin hanımı Ebû Eyyûb’e: “Aişe hakkında söylenen sözleri işitmiyor musun?” demiş. Bunun üzerine Ebû Eyyûb el-Ensârî: “Duyuyorum. Fakat bunlar yalandır. Ya Ümmü Eyyûb! Sen böyle bir şey yapar mısın?” diye sormuş. Ümmü Eyyûb’un: “Vallahi! Yapmam.” demesi üzerine o: “Aişe senden daha hayırlıdır.” şeklinde mukabelede bulunmuştur.

Bu ayetin muhatabının Ubey b. Ka‘b olduğunu söyleyenler de olmuştur.  Konuyla ilgili rivayette, Ubey b. Ka‘b’ın karısı Ümmü Tufeyl, Ubey b. Ka‘b’a Hz. Aişe için söylenenler hakkında ne düşündüğünü sormuş, Ubey b. Ka‘b Ümmü Tufeyl’e: “Sen olsan böyle bir şeyi yapar mısın?” diye sormuş, Ümmü Tufeyl: “Bundan Allah’a sığınırım.” şeklinde cevap verince Ubey b. Ka‘b: “Vallahi! Aişe senden daha hayırlıdır.” şeklinde mukabelede bulunmuştur.

Ayetlerde İslâm’ın çok güzel bir prensibine de atıfta bulunulmuştur. Kişi suçu ispatlanıncaya kadar suçsuz hükmündedir. Kur’ân her hususta olduğu gibi burada da güzel bir prensip ortaya koymuş, böyle bir iddiayı savunanların dört şahit getirmeleri gerektiğini bildirmiştir. Zaten meydana gelen olay, şüphe celp edecek bir olay değildir. Zira mü’minlerin annesi Hz. Aişe, Safvân b. Mu‘attal’ın biniti üzerinde öğle vakti, bütün ordunun gözleri önünde, Hz. Peygamber aralarında iken gelmiştir. Şayet itham edildikleri kötülüğü yapmış olsalardı herkesin gözü önünde gelmezler gizlice gelirlerdi.

Nûr sûresi on dördüncü ayette Allah’ın merhameti olmasaydı, bu iftiradan dolayı iftiracılara büyük bir azabın dokunacağı bildirilmektedir. Taberî: “Ayette işaret edilen ve tövbeleri kabul edilerek Allah’ın merhametine nail olanlar arasına Hassân b. Sâbit, Mistah b. Usâse, Hamne bt. Cahş gibi Müslümanlar ve Abdullah b. ‘Ubey gibi münafıklar girmemişlerdir.” demektedir.  İbn Kesîr ise ayette kastedilen ve tövbeleri kabul edilenlerin Hassân b. Sâbit, Mistah b. Usâse ve Hamne bt. Cahş gibi Müslümanlar olduğunu belirtir. Abdullah b. Ubey ve onun gibilerin ise bu gruba dâhil olmadığını bildirir.

Nûr sûresi on beşinci ayette ise iftiracıların bu olayı önemsiz görerek boş lafa daldıkları bildirilmektedir. Bize göre olaya Müslümanlar arasından ismi karışanların en büyük yanılgılarını bu ayet ortaya koymaktadır. Bazı Müslümanlar Hz. Aişe hakkındaki dedikoduları önemsiz bir gıybet konusu gibi görerek, çeşitli meclislerde dile getiriyorlardı. Kaynaklarda bir atıf bulunmamakla beraber bize göre bu olayın yayılmasında Hz. Aişe’nin hastalığı da etkili olmuştu. Yukarıda geçtiği gibi Hz. Aişe Medine’ye iner inmez ağır bir hastalığa yakalanmıştı. Bunun üzerine büyük ihtimalle iftiracılardan bazıları: “Gördünüz mü? Rasûlullah’a ihanet etti. Bu sebeple ağır bir hastalığa yakalandı.” gibi cümleler kullanmaktaydı. Münafıklar olayı bilinçli bir şekilde organize ediyordu. Bu olay sayesinde Hz. Peygamber’in ve Müslümanların ne kadar büyük bir sıkıntıya maruz kalacaklarını biliyorlardı. Saf mizaçlı bazı Müslümanlar ise bu olaydan Hz. Peygamber’in ve İslâm toplumunun ne derece büyük bir yara alacağını hesaba katmıyorlardı. Nitekim bu bir aylık süre Hz. Peygamber’in elini kolunu bağlamış ve hiçbir icraat yapılamamıştır.

Hz. Aişe’nin masumiyetini ortaya koyan ayetler indikten sonra Hz. Ebû Bekir, ihtiyaç sahibi olan akrabası Mistah’a, Hz. Aişe’ye iftira edenler arasında olduğu için yardım etmemek için yemin etti. Fakat bu hususla ilgili: “İçinizden faziletli ve servet sahibi kimseler akrabaya, yoksullara, Allah yolunda göç edenlere (mallarından) vermeyeceklerine yemin etmesinler, bağışlasınlar; feragat göstersinler. Allah’ın sizi bağışlamasını arzulamaz mısınız?

Allah çok bağışlayandır, çok merhametlidir.”  ayeti inince bu yemininden vazgeçmiştir.  Bununla birlikte Hz. Ebû Bekir’in, Mistah’ı hicveden bir şiir söylediği rivayet edilmiştir.

Abdullah b. Abbas’ın, Hz. Aişe ile ilgili ayetleri tefsir ederken şöyle söylediği rivayet edilir: “Allah Hz. Yusuf’u Züleyha’nın ehlinden bir şahitle, Hz. Musa’yı Yahudilerin sözlerinden bir taşla, Hz. Meryem’i oğlunun beşikte konuşmasıyla, Hz. Aişe’yi ise Kur’ân ile haklarında söylenilenlerden beri etmiştir. Allah bunu muhakkak Rasûlullah’ın mertebesinin yüceliğini ortaya çıkarmak için yapmıştır.”

Zemahşerî de (ö. 538/1144) Hz. Aişe hakkında inen ayetlerle ilgili şöyle demiştir: “Eğer Kur’ân’ı incelesen ve orada asilere vaat edilen cezaları araştırsan, Yüce Allah’ın Hz. Aişe’ye yapılan iftiraya öfkelendiği kadar hiçbir şeye öfkelenmediğini görürsün.”

İfk Olayına İsmi Karışanlar

Yukarıda da belirttiğimiz gibi İfk olayına ismi karışanlar çoğunluğunu münafıkların oluşturduğu bir topluluktur. Fakat dört kişinin ismi bu olayda öne çıkmaktadır. Bunlar Abdullah b. ‘Ubey, Mistah b. Usâse, Hassân b. Sâbit ve Hamne bt. Cahş’tır.

Bu olayın elebaşılığını yürüten Abdullah b. Ubey’in niçin böyle bir faaliyete giriştiği bellidir. Geçen bölümlerde yer yer belirttiğimiz gibi Abdullah b. Ubey, Hz. Peygamber Medine’ye gelmeden önce Medine’nin kralı olmak üzereydi. Hz. Peygamber’in Medine’ye gelmesiyle birlikte onun bu hayalleri suya düşmüştü. Bunun tek sorumlusunun Hz. Peygamber olduğunu düşünen Abdullah b. Ubey, Müslüman olmuş görünmesine rağmen içten içe her zaman Hz. Peygamber’e kin besliyordu ve bu kinini her fırsatta ortaya döküyordu. İşte İfk olayı ona böyle bir fırsatı vermişti.

Hassân b. Sâbit’in ise niçin bu olayda Hz. Aişe’nin aleyhine konuştuğu kaynaklarda zikredilmemektedir. Çağdaş siyer yazarlarından bazıları Hassân ile Safvân’ın aralarının açık olduğunu Hassân’ın iftiracılarla birlikte hareket etmesinin sebebinin bu dargınlık olduğunu belirtirler.  Fakat ilk dönem kaynaklarında böyle bir bilgi yer almadığı için kesin bir şey söylemek güçtür. Durum ne olursa olsun Hassân b. Sâbit daha sonra yaptıklarına pişman olmuş ve Hz. Aişe’yi öven şiirler söylemiştir. Ayrıca bu şiirlerinde kendisinin böyle bir şeyi söylemediğini sadece bazı kovucuların bunu kendisine atfettiklerini iddia eder.  Hz. Aişe, Hassân b. Sâbit’ten hep iyilikle bahsederdi. Bir gün ‘Urve b. Zubeyr’in, Hassân’a küfrettiğini işitince: “Ey oğulcuğum! Ona küfretme. Çünkü o: ‘Benim, babamın ve babamın babasının namusu, Muhammed ve ailesi için bir kalkandır.’ diyordu.”

Bazı rivayetlerde ise Hz. Aişe’nin az da olsa Hassân’a kırgın olduğu belirtilir. Bir rivayette Müslüman bir kadının Hz. Aişe’nin yanında Hassân b. Sâbit’in kızını övdüğünü, Hz. Aişe’nin ise: “Fakat babası…” şeklinde üstü kapalı bir şekilde Hassân’a kızdığını belirtir.  Benzer bir rivayette ise Hassân b. Sâbit’in Hz. Aişe’yi bir şiirle övdüğü, fakat Hz. Aişe’nin: “Sen böyle değilsin.” dediği rivayet edilmektedir. Hadisi rivayet eden Mesrûk, Hz. Aişe’ye: “Niçin bu adamı evine sokuyorsun?” dediğinde Hz. Aişe: “O, Rasûlullah’ı savunurdu.” şeklinde karşılık vermiştir.

Mistah’ın bu iftira olayına karışmasının sebebi de ilk dönem kaynaklarında belirtilmemektedir. Çağdaş siyer yazarlarından bazıları Hz. Ebû Bekir’in yardımlarıyla hayatını devam ettiren Mistah’ın bir kişilik zafiyeti olabileceğini, Hz. Ebû Bekir’e duyduğu haset sebebiyle böyle bir şey yapmış olabileceğini ifade ederler.

Mistah ilerleyen yaşlarında gözlerini kaybetmiştir. Bazıları bunu attığı iftiradan dolayı dünyadayken uğradığı bir musibet olarak değerlendirmişlerdir.

Hamne bt. Cahş ise, Hz. Zeyneb’in kız kardeşidir. Rasûlullah’ın yanında kız kardeşi Hz. Zeyneb’in konumunu yüceltmek için bu dedikoduların yayılmasında aracı olmuştur.  Fakat Hamne kendisi için uğraştığı kız kardeşinden destek görememiş, Hz. Zeyneb Hz. Aişe hakkında olumsuz hiçbir şey söylememiştir.

Hz. Peygamber’in bu iftira olayına karışanlar hakkında şöyle dediği rivayet edilir: “Kıyamet gününde Allah Aişe’ye iftira edenlere, tüm mahşer halkının gözü önünde seksener kamçı vurarak cezalandıracaktır. İçlerinden Muhâcirlerin bağışlanmasını Rabbimizden isteyeceğiz. Bunun için de ey Aişe senden izin isteyeceğiz.” Bunu duyunca Aişe şöyle dedi: “Ya Rasûlallah! Seni hak ile gönderene yemin ederim ki, senin sevincin, bana benim sevincimden daha sevimli ve değerlidir.”

Safvân b. Mu‘attal’ın İfk Olayındaki Tavrı

İfk olayı tamamıyla Hz. Aişe’nin üstüne kurulduğu için Hz. Aişe’yi özel bir bölümle anlatmanın gereği yoktur. Fakat Safvân b. Mu‘attal’ın bu olaydaki tavrı önemlidir.

Safvân b. Mu‘attal kendisi hakkında böyle bir iftiranın olduğunu duyunca: “Sübhanallah! Vallahi ben, daha hiçbir dişinin eteğini kaldırmış değilim.” demiştir.

Kaynaklarda Safvân b. Mu‘attal’ın bu olayda özel olarak Hassân b. Sâbit ile ilgilendiği belirtilir. Hassân hem iftirayı atanlar arasında yer alıyordu; hem de bir şiirinde Safvân b. Mu‘attal’a ve kabilesine  hakaret etmişti.  Hassân b. Sâbit söylediği şiirlerle müşrik oldukları için Kureyş kabilesini, Safvân’ı ve Mudar kabilesini aşağılıyordu.

Safvân, beraber Medine’ye geldiği Cu‘ayl b. Surâka’ya, Hassân’ı attığı iftiradan dolayı öldürmeyi teklif etti. Cu‘ayl bunu reddederek: “Rasûlullah’ın yapmamızı emretmediği bir şeyi yapamam. Sakın sen de böyle bir şey yapma.” dedi.  Fakat Hassân’a çok kızan, Safvân b. Mu‘attal, kabilesinden bazı kimselerle birlikte otururken ona kılıcıyla saldırdı  ve Hassân’ı başından yaraladı.

Safvân b. Mu‘attal, Hassân’a vurduğu anda Ensârdan Sâbit b. Kays b. Şemmâs onu yakaladı ve elini arkasından bağladı. Safvân’ı ite kaka Benî Hârise b. Hazrec bölgesine götürürlerken yolda Abdullah b. Revâha  onlara rastladı. Yaptıkları bu işten Rasûlullah’ın haberdar olup olmadığını sorduğunda, olmadığını söylediler. Abdullah b. Revâha yapılmaması gereken bir işe cüret ettiklerini, Safvân’ı bırakmalarını söyledi. Akabinde Abdullah b. Revaha onları durumu izah etmeleri için Rasûlullah’a götürdü. Hz. Peygamber’in huzuruna vardıklarında olup bitenleri Rasûlullah’a haber verdiler. Bunun üzerine Hz. Peygamber, Safvân b. Mu‘attal’a kızarak bunu niye yaptığını sordu. Safvân, Hassân’ın kendisini sefihlikle hicvettiğini ve kendisine Müslüman olduğu için haset ettiğini söyledi. Bunun üzerine Rasûlullah, Hassân’a dönerek: “İslâm üzere olan bir kavmi sefihlikle mi itham ediyorsun?” diyerek onu azarladı. Hz. Peygamber, Hassân’dan iyilikle karşılık vermesini istedi. Hassân da: “Ya Rasûlallah! Hakkım senin olsun.” diyerek mukabelede bulundu. Hz. Peygamber buna karşılık Hassân’a, Sîrîn isimli bir Kıpti köle ve Ebî Talha tarafından tasadduk edilen bir bahçeyi verdi. Hassân’ın Abdurrahman isimli oğlu, Sîrîn’den dünyaya gelmiştir.  Ayrıca Sa‘d b. ‘Ubâde’nin de, Hassân’a hakkından vazgeçtiği için bir bahçe ve biraz da eşya verdiği rivayet edilmektedir.

Bazı kaynaklarda Safvân’ın vurduğu darbe sebebiyle Hassân’ın gözlerinin kör olduğu kaydedilir.  Hassân’ın bu darbe neticesinde bir gözünden ve iki elinden sakatlandığı da rivayet edilir.  Fakat Hassân’ın kör olmasının veya ellerinin çolak kalmasının bu darbe sebebiyle olmadığını düşünüyoruz. Nitekim Hassân’ın bir elinin, işlevini önemli ölçüde yitirmesi bu olaydan önce meydana gelmişti. Hassân’ın Hz. Peygamber ile birlikte savaşlara katılamayışının sebebi de buydu.  Gözlerinin kör olması ise Hz. Ömer zamanında olmuştur.

Daha sonradan Safvân’ın, hasûr  olduğu anlaşılmıştır. Safvân şehit olarak vefat etmiştir.  Safvân’ın 19/640 yılında Ermenilerle yapılan savaşlarda  veya Mu‘âviye devrinde 58/677 veya 59/678 yılında  şehit olduğuna dair rivayetler bulunmaktadır.

Recep Erkocaaslan, “Hz. Peygamber Dönemi Savaşlarından Benî Mustalik Gazvesi Ve İfk Olayı” Yüksek Lisans Tezi