İlim ve Din 2- Fethullah Gülen

İlgili Yazılar

İlim-din münasebeti İslâmiyet açısından oldukça farklı bir durum arzeder. Bir kere İslâmiyet; bütün İçtimaî, İktisadî, siyasî, kültürel müesseseleriyle, o engin ve evrensel dünya görüşüyle, insanlığa vaad ettikleriyle, tesis buyurduğu nazarî ve amelî esaslarıyla; vicdanların kabul ettiği ve edeceği, akılların referans verdiği, muhakemelerin “evet” dediği, Allah-varlık-insan gerçeğinin ruhlarda itminana dönüştüğü, birer marifet kıvamına geldiği; parçayı bütün hâline getiren, bütünün anlaşılacak şekilde, her şeyin tevhide ircâ edildiği, nispetlerin, değer ve haysiyet çerçevelerinin korunduğu, insanın ruhundaki ebediyet arzularına göre ve gönlünün emelleri ölçüsünde bir sonsuz âleme yönlendirildiği, akıl, kalb, ruh ve bedenin birleşik noktasında, hedefi ebedî saadet bir Allah yoludur. Onun getirdiği yenilikleri, vaad ettiği güzellikleri münhasıran zuhur ettiği çağ itibarıyla değerlendirmek fevkalâde yanlıştır. Onu, o kendine has gerçek derinlikleriyle kavramak, ancak, onun dünkü fonksiyonunun yanında, bugünkü misyonuna ve yarınlara ait vaadlerine birden bakabilmekle mümkündür. Gerçi İslâmiyet ümmî bir toplum içinde zuhur etmiştir -kim bilir belki de, onun en büyük mucizevî yanlarından biri de işte böyle bir ümmî topluluk içinde zuhur etmesidir- ama o, ortaya çıktığı çağın düşünce ufkuna, İlmî seviyesine belli bir aşkınlık içinde hitap ettiği gibi insanlık semasında belirdiği dönem itibarıyla da, hiç kimsenin aklına gelmeyen, o güne kadar düşünülmemiş bulunan ve tabiî tecrübe ve bilgi birikimiyle de izah edilemeyen öyle enteresan şeylerden bahisler açmıştır ki, onun aydınlatıcı tayfları altında akılların önü açılmış., düşünceler gerçek bedelleri sayılan ufuklara yönelmiş.. ruh onun meşriklerinde hakikî tatmin şualarıyla aydınlanmış.. ve vicdanlar, sezilerle ulaştıkları mücmel ve muğlak bilgilerin tafsilini onda bularak sonsuza en ciddi açılımlarını gerçekleştirebilmişlerdir. O, kâinatı okunan bir kitap gibi görmüş, temâşâ edilen bir meşher gibi değerlendirmiş ve Sanatkârından ötürü onu, saygı duyulan bir âbide gibi taziz etmiştir. Onun varlık hakkındaki her yorumu isabetli bir tefsir, her sözü ilmî bir kanun, her hükmü de değişmez bir kuraldır. Evet o, hiçbir şeyle bulandırılmamış vahyin, berraklardan berrak Peygamber sinesine çarpıp Müslümanların hayatlarında hüzmeleşen bir ışıklar demetidir. O ne demişse, doğrudur; doğru dediği her şey de zamana emanettir ve zaman onu yorumlamada en gerçek müfessirdir.

Eğer o, asırlar ve asırlar önce, yerin sakin olmayıp da güneşin etrafında döndüğünü ve güneşin de kendi mihverinde hareket ettiğini eski kozmolojiye rağmen, “Güneş de bir alâmet (ve nişandır) kendi mihveri etrafında bir vakte kadar cereyan eder durur.” (Yâsîn. 36/38) demişse, zaman, bu zaman üstü mesajı kendi orijiniyle ortaya koymuş, insanın akıl, mantık ve muhakemesine ezel kadar eski ve en yenilerden daha yeni bir temâşâ konusu sunmuştur!

Ve şayet o, “Sen dağları görür de onları hareketsiz sanırsın, oysaki onlar bulutlar gibi yüzer geçer” (Nemi, 27/88) ferman etmişse; dağların arzla beraber hareketlerinin hatırlatılması ve bu sabit görünümlü, oldukça da cesametli varlıkların, bulutlar gibi yüzüp gittiklerinin, sonra da eriyip toz-duman olduklarının ifade esprisi içinde, mevsimi gelince nice sabit gibi görünen hülyaların ve köhnemiş düşüncelerin de, zamanın güçlü yorumları karşısında delik-deşik olup gideceklerine işaret etmiş demektir.

Bir de o, sesini biraz daha yükseltip mekân, feza ve hayatla alâkalı en yeni tespitleri aşkın ve bir tomurcuk gibi daha da açılmaya müsait çok önemli bir gerçeği, en düşündürücü bir üslûpla, “O inkarcılar görmezler mi ki, gökler ve yer bitişik bir bütünken Biz onları birbirinden ayırdık ve her canlı nesneyi sudan yarattık; hâlâ inanmayacaklar mı?” (Enbiya, 21/30) zaman üstü mesajı ehl-i dikkatin dikkatine sunmuşsa; zamanın iki büklüm olup tasdik secdesine kapandığı böyle bir hakikati inkâra mecal olmasa gerek!

Varlık ve hâdiseleri topluca duyup değerlendirmeden çok uzak, kâinat ve içindekileri sadece şairane duygularla temâşâ eden, varlığın iç ahenk ve dinamizmlerinden habersiz o günün insanı da şüphesiz bunlardan bir şeyler anlamıştı; o anladığı gibi günümüzün insanı da mutlaka bu aşkın beyanlardan bir şeyler anlayacak ve onların ihtiva ettiği gerçeklere karşı daha fazla lâkayt kalamayacaktır.

Kur’ân, “Göklerin ve yerin yaratılışı ve (Allah’ın) onlarda canlıları üretip yayması (evet bunların hepsi O’nun varlık ve kudretinin mucizelerindendir. (Şura 42/29) buyurup ve sürekli nazarları, “Doğrusu, gökleri ve yerin yaratılışında, gece ve gündüzün birbirini takip edip durmasında sağduyulu basiret erbabı için (O’nun varlık, kudret ve azametini gösterir) kat’î deliller vardır.” (Al-i İmrân. 3/190) gibi beyanlarıyla varlık, kitap ve meşherine çevirmişse, zamanın en parlak yorumlarının muhataptan sayılan bugünkü aydınların bunlara karşı lakayt kalması mümkün mü?..

Yukanda işaret edilip geçilen âyetler gibi, Kuran’ın daha yüzlerce tenbih, ikaz, tevcih ifade eden âyetleri sayesinde, hicri ikinci asırda başlayıp beşinci asra kadar devam eden ve bugünkü batı düşüncesine de önemli katkıda bulunan ilk Müslümanların düşünce ufukları, ilim aşkları, meslek ahlâkları göstermektedir ki; tâ baştan beri İslâm dini ile ilim arasında hiçbir zaman herhangi bir problem söz konusu olmamıştır. Hem nasıl olur ki, akla, düşünceye, tecrübeye gerektiğinden fazla değer veren Kur’ân ve onun mücmelini tafsil, müphemini tefsir eden Sünnet bu konuda, onu yakın takibe almış ve ona sürekli düşünme, yapma, değerlendirme emirlerini vermekte; tembellikten dolayı onu tehdit, gayret ve başarılarından dolayı da takdir ve tebcil etmektedir. Kur’ân-ı Kerimde tefekkür ve aklın diğer fonksiyonlarını nazara veren altmış küsur ve cehaleti yeren de otuzu aşkın âyet vardır. Kur’ân, ya doğrudan doğruya veya dolaylı bir yolla hemen her fırsatta ve hususiyle de tevhid düşüncesini tesis mülâhazasıyla sık sık insanları bakıp değerlendirmeye ve tefekkür edip derinleşmeye davet eder ki, zaman itibarıyla taptaze ve günümüz açısında da derinleşen bir yenilikle değişik konulara her zaman dikkatlerimizi çekerek, ilim ve düşünce hayatımız itibarıyla bizlere, sürekli “ba’sü ba’del mevtler” yaşatmaktadır. İşte birkaç numûne:

“Şimdi insan bir baksın (ve düşünsün) o, neden yaratıldı?” (Târık. 86/5)

“Ne güneşin aya yetişmesi ne de gecenin gündüzü geçmesi mümkün.. hepsi (güneş, ay, yıldızlar) ayrı bir felekte yüzer ve devirlerini tamamlarlar.” (Yâsîn, 36/40)

“Şüphesiz göklerin ve yerin yaratılışında; gece ve gündüzün birbirini takip edişinde; denizde insanlar için yararlı şeyler taşıyıp götüren gemide; kupkuru hâle geldikten sonra Allah’ın gökten yağmur indirerek arzı yeniden diriltmesinde ve arzda her çeşit canlı yaymasında; rüzgârları değişik yönlerden estirmesinde; (nihayet) yerle gök arasında emrine musahhar (muallakta duran) bulutlarda, akıl sahipleri için O’nun birliğine, kudret ve ululuğuna delâlet eden birçok âyet ve mucizeler vardır (Bakara, 2/164)

Arz etmeye çalıştığımız şu birkaç örnekte de görüldüğü gibi Kur’ân-ı Kerim, tabiat olaylarını ve şeriat-ı fıtriye prensiplerini, üzerinde titizlikle durmaya değer birer vak a olarak serdetmek suretiyle, ilim ve hür düşünceye rehberlik yaparak insanlara geniş bir temâşâ zemini sunmaktadır. Gerçi geçmiş kitaplarda olduğu gibi, Kur’ân-ı Kerim’de de âdetlerin harkından ibaret olan bir hayli kevn-i mucizedenbahsedilmektedir. Ancak, onun bahsettiği bütün bu mucizeler bir ölçüde enbiya-ı izâm efendilerimizin hayat-ı seniyye ve misyonlarıyla mukayyettir.İslâm’ın ebedî mucizesi ise Kur’ân-ı Kerim’dir ve O, her yanıyla bütün bir hayatı kucaklayan evrensel bir mu’cizedir.

Evet Kur’ân-ı Kerim bir taraftan peygamberlerin vazife ve sorumluluklarıyla alâkalı mu’cizelerini sıralarken, diğer taraftan da, “Sen Allah’ın sünnetinde (âdet-i Sübhâniye) bir tebdil bulamazsın, (kezâ) sen Allah’ın sünnetinde bir tahvil de bulamazsın.” (Fatır, 35/43) diyerek, tekvinî emirlerde tecrübî ilimlere ve rasyonel bilgilere işarette bulunup, insanlar için ayrı bir rahmet dalga boyu sayılan değişmezlik disiplinine de dikkatleri çekmektedir.

Aslında Kur’ân-ı Kerim, bunlar gibi hem yerde, hem de göklerde, bu ölçüde rahmet tecellisi sayılan daha pek çok disiplin ve sâbiteden bahsetmektedir. “(Sizce, öldükten sonra O’nun) sizi tekrar yaratması mı zor, yoksa semâları yaratmak mı?. Dikkat edin o (semaları) Allah bina etmiştir.” (Naziat, 79/27,28)

İşte, bu mülâhazalar sayesindedir ki, İslâm âleminde – İslâm’ı bilmemeden kaynaklanan bağnazca bir-iki hurûç istisna edilecek olursa- kat’iyen ilim-din çekişmesi söz konusu olmamıştır. Böyle bir çekişmenin söz konusu olması bir yana, Kur’ân her zaman bizi, eşya ve hâdiseleri yorumlamaya, değerlendirmeye, bu konuda içtihat kapısını ardına kadar açık tutarak, zamanın yorumlarını da yanımıza almak suretiyle yeni yeni hükümler vaz’etmeye ve olaylar üzerinde derin derin düşünmeye şevketmiş; aklı, mantığı hislerle beraber kullanmaya teşvikte bulunmuş, melekelerimiz açısından herhangi bir boşluk yaşamamamız için de bize, sürekli İlmî metod yolunu, müşahede üslûbunu ve istikrâ âdâbını talim etmiştir. Hatta denebilir ki, Kur’ân-ı Kerim’in en açık bir şekilde karşı çıktığı şeylerin başında skolastizm, zan, tahmin, taklit ve şablonculuk gelmektedir. O her zaman, bu öldürücü saplantıları ifade ederken, mutedil fakat oldukça mert bir üslûpla, “O müşrikler; Allah’ın indirdiğine iman edin ve ona tâbi olun denildiğinde, onlar, (hayır biz atalarımızı neyin üzerinde hangi yolda bulmuş isek ona uyarız) derler. Ya ataları hiçbir şey anlamaz ve doğruyu seçemez olsalar da mı (onlara uyacaklar)!” (Bakara, 2/170) der ve bu kabil şartlanmışlıkları fevkalâde ayıplar. Şu âyetin muhtevâsı öncekine nispeten daha da düşündürücüdür: “Kâfirlerin çoğu sırf bir zan (ve tahmine) tâbi olurlar. Oysaki zan, kat’iyen hiçbir şey ifade etmez.” (Yûnus, 10/36)

Bütün bu ayrı ayrı konularda, Kur’ân-ı Kerim’in kendi ruhunu ve alemşümûl mesajını takdim etme mevzuunda teemmül, tedebbür, tefekkür, akletme ve vicdanı dinleme yolunu seçtiğinde şüphe yoktur. Evet O, hemen her yerde, zihinleri hakikate uyaran bir yol takip etmiş; her hâdise karşısında düşünceyi harekete geçirmiş; aklın önündeki bütün mâniaları kaldırarak, onun eline tutuşturduğu sâbite ve disiplinlerle ona âdeta sınırsız bir hareket imkânı bahşetmiş ve insana varlığın hakikatini keşfetme gibi daha nice gerçekleri göstererek ona hep himmetini âli tutmasını yeğlemiştir.

Arz edilen Örneklerden de anlaşıldığı üzere Kur’ân ve hatta Sünnetin kâinat ve hâdiselere, akıl ve onun taalluk ettiği noktalara bakışı ve değerlendirişi, mevcut Tevrat ve İncil’in bu konudaki yaklaşımlarından çok farklıdır. Bu itibarla da gelmiş-geçmiş bütün dinlerin tefsir ve yorumlarıyla, ilim arasında herhangi bir tenakuz bahis mevzuu olsa da, böyle bir durum, Kur’ân ve Sünnetle beslenen İslâmiyet için hiçbir zaman söz konusu olamaz. Evet İslâmiyet, daha önceki dinlerde olduğu gibi, aklı, muhakemeyi ne bütün bütün azletmiş ne de münhasıran her şeyi naslarla irtibatlandırarak onları eli-kolu bağlı hâle getirmiştir. Bilakis akla, ibret, tefekkür, tedebbür, içtihat ve inşâ sorumluluklarını da yükleyerek onu, bütün duyu organlarıyla beraber vahyin aydınlatıcı şuâları altında kendi kudretinin dantelasını örmeye memur etmiştir. İşte, daha sonra, değişik dönemlerdeki hür düşünce ve ilmî açılımların temelinde de hep bu anlayışın mevcudiyeti söz konusudur.

* * *

Bu temel dinamiklerle ortaya çıkan İslâmiyet, Râşit Halifeler’den Emevîlere, onlardan Abbasîlere ve bu dönemde başta Türkler olmak üzere bütün mühtedî milletlere, hicrî beşinci asra kadar tam bir tefekkür, ilim ve araştırma kaynağı, sâiki ve müşevviki olmuştur. Vâkıa Emeviler dönemi de, ilk halifeler asrında olduğu gibi büyük ölçüde fütuhatla geçtiğinden, harp-sulh meseleleri, iktisadî- siyasî konular, askerî-idarî oluşumlar; ilmî, fikrî ve kültürel faaliyetlerin önüne geçtiğinden, münhasıran sadece bu devrede bir âhesterevlik göze çarpar; ama bu durum o günkü konjonktürle alâkalıdır. Bu dönemde, umumî ahvâl elverdikçe hareket hızlandırılmış, şartlar nâmüsait hâle gelince de muvakkaten rölantiye geçilmiştir.

İslâm âleminde, üç asır boyu devam edecek olan ilmî ve fikrî hamleler, büyük ölçüde bu sahadaki eserlerin tercüme, adaptasyon, şerh ve izahlarıyla başlamıştır. Daha hicretin 85. yılında, Halid bin Yezid, İskenderiye’deki bir kısım ilim ve fikir adamlarını huzuruna celbederek bunlara, Yunan ve Kıptî dillerinden bazı eserlerin tercüme edilmesini teklif eder ki, tercüme edilen bu eserler arasında – eski mânâsıyla- kimya ve ilm-i nücûm risaleleri de vardır. Tıp ilmiyle alâkalı bir kitap ise, tâ Mervan bin Hakem döneminde bir Süryani vasıtasıyla Arapçaya kazandırılmıştır. Zaten, daha sonra bu hızlı, bu erken tercüme ve adaptasyon faaliyetlerinin nasıl geliştiği herkesin mâlumudur.. ve zannediyorum izahtan da varestedir. Azıcık bilim tarihiyle meşgul olan hemen herkes bilir ki -bazı kusurlarıyla beraber- bu çağ, insanlığın altın çağıdır. Bu itibarla da ben, böyle önemli bir konuya şimdilik arîz ve amîk olarak girmeyi zâid sayıyor ve geçiyorum.

Zaten, bizim asıl konumuz da, din ve ilim çatışması ve böyle bir çatışmanın bütün Hristiyan âleminde çalkantılara sebebiyet vermesine karşılık, İslâm dünyasının bu ölçüde bir kavganın dışında kalması ve hatta bu karanlık dönemi bir aydınlanma çağı hâline getirmesi hâdisesidir. İslâmiyet bunu yapmıştır; zira o, bir din olarak, hür düşünceye, serbest muhakemeye ve ilmî araştırmalara hep teşvik etmiş; dolayısıyla da, İslâm dünyasındaki fikrî ve İlmî gelişmeler Kur’ân ruhunun filizleri olarak onun tabiatıyla irtibat içinde varlığa ermiş ve varlıklarını sürdürmüşlerdir. Herhangi bir dinin, hür düşünce, akıl mantık ve muhakeme ile çekişip çekişmemesinin arkasında -zannediyorum- işte böyle bir tabiatla irtibatlı olup. olmama meselesi yatmaktadır. Evet bir din, ne kadar yaygın ve uzun ömürlü olursa olsun, akıl ve düşünce ile tev’em (aynı döl yatağında) neşet edip gelişmemişse böyle bir din ömür boyu ilimle sürtüşme gibi bir olumsuzluktan kurtulamaz. Ya din, ya da ilim bütün bütün devre dışı kalacağı, öbürünün de gelip onun tahtına oturacağı âna kadar da bu kavga sürer gider.

Eğer biz bugün, var olduğu dönemden bu yana, İslâmiyet’in hâkim olduğu yerlerde -ilim tarihi bunun önemi bir vesikası sayılır- bir din-ilim mücadelesinin söz konusu olmadığını iddia ediyorsak -ki bu bir gerçektir- bunun açık, net bazı sebeplerinin olması icap eder. Yoksa ortaya atılan iddiaların, vehim ve hayal olduğuna her aman hükmedenler çıkabilir. Bu itibarla, böyle bir noktaya gelmişken, hiç olmazsa konuyla alâkalı bir-iki sebebi sıralamada yarar olacak:

Her şeyden evvel İslâmiyet, Kitap ve Sünnet gibi sürekli onu besleyen kaynakları açısından, akıl, mantık, muhakeme ve hür düşünceyi kendi çerçeveleri ölçüsünde serbest bırakmış ve insanoğlunu her fırsatta varlık ve hâdiseleri tahlile teşvik etmiştir. Zaten, Kur’ân’a muhatab olmanın ve İslâmiyet sorumluluğu altına girmenin ilk şartı da akıldır.
İslâmiyet, kendi karakterinin gereği, tefekkür, tedebbür ve teemmüle fevkalâde bir genişlik ve esneklikle açık olduğundan, ne getireceği yeni yorumlarla zaman, ne de ihtiyaç ve zaruretler -aslında bunlar onun temel disiplinleri açısından bir kısım hükümlere esas kabul edilmişlerdir- onun, o kuşatıcı çerçevesini hiç zorlamadan tabiî bir rejenerasyondaki oluşma, gelişme ve genişleme gibi, onunla her zaman uyum sağlamış ve dışına akseden bir nakış hâline gelmiştir.
İslâm’ın mübelliğ ve mümessili o Yüce Zât, hikmet ve hakikate mü’minin yitik malı nazarıyla bakmış; nerede bulunursa bulunsun alınıp değerlendirilmesini tavsiye etmiştir ki, bu sayede Müslümanlar çok erken bir dönemde, o kadar sür’atle dünyanın dört bir yanına yayılıp hâkim olmalarına rağmen kendi düşünce ve inanç sistemlerinin orijinini korumanın yanında, gittikleri yerlerden de alabileceklerini rahatlıkla alabilmiş, atılması gerekli olan şeyleri de rahatlıkla kaldırıp atabilmiş ve herhangi bir sıkıntıya girmeden dünya ile çok süratli bir motivasyon sağlayabilmişlerdir.
Beşer tarihi boyunca, din ve ilim çatışması şeklinde gösterilen hâdise aslında, dini anlamamış din adamlarıyla, ilimden behresiz ilim adamları çatışmasıdır -bugün de bu sevimsiz çatışmanın perde arkasında aynı şeylerin olduğu kanaatindeyim-. İslâmiyet’te hiçbir zaman bir kâhinler ve râhipler sınıfı olmadı ki, ilim adamlarıyla dindarlar arasında bir kısım mülâhaza kaymaları veya çıkar kaygıları, onları böyle bir vuruşmaya şevketmiş olsun. Müslümanlıkta mü’minler, teker teker veya toplu hâlde, hemen her zaman ve her yerde, aracıya muhtaç olmadan Kudret-i Sonsuz’la münasebete geçip, O’na karşı kulluklarını yerine getirebilirler ki, bu da İslâmiyet’te, batı âleminde söz konusu olduğu ölçüde herhangi bir çelişki sâikinin bulunmadığını gösterir.
Aynca İslâmiyet’in öyle uzlaşmacı bir yanı vardır ki bu yanıyla o, ilim, düşünce, muhakeme gibi ruhunun temel malzemeleri sayılan çok hayatî unsurlarla hep içlidışlı olmuştur ve onlarla çatışması da kat’iyen söz konusu değildir; değildir zira böyle bir çatışma onun kendi kendiyle çelişkisi demektir. Evet, varlığın esası ilim olduğu gibi, plânı, programı, yapılanışı da hep ilim esasları üzerine cereyan etmektedir. Zaten Kur’ân, varlığın ezelî bir tercümesi, tahlili bir beyanı ve talâkatlı bir lisanı okluğuna göre onun eşya ve hâdiselerle mütenâkız düşmesi de kat’iyen söz konusu olamaz.

İşte ilk Müslümanlar bu iç ve dış sâiklerle, önce ellerindeki kaynaklan evire-çevire son santimine kadar değerlendirmiş; sonra da karşılaştıktarı değişik bilgi ve kültür hazinelerini, yeni tahlil ve terkiplere tâbi tutarak çok farklı ve zengin sentezler ortaya koymuşlardır. Aydınların ortaya koydukları bu yeni terkip, tespit ve keşifler toplumun hemen her kesimi tarafından en aşkın takdir hisleriyle karşılanmış ve bir ilâhî ilham esprisi içinde sahip çıkılmıştır. Öyle ki o gün tıp ilminin esasları, hükümdar Vâsık’ın sarayında tıpkı dinî eserler gibi mütalâa ediliyor., hendesî meseleler ve müsellesât (trigonometri) mahalle mekteplerinde, âdî dersler sırasında geniş kitlelere ulaştırılıyor, hemen birçok ilim mahfilinde, Birûnî’nin, bugünkü tespitlere çok yakın olan, arzın kendi mihveri etrafındaki dönüşü nazariyesi müzakere ediliyor ve feza her gün ayrı bir derinliğiyle ilim ve düşünce ufkuna yeni buudlar kazandırıyordu. Farâbî, İbn-i Sînâ, Nâsıruddin et-Tûsî, İbn-i Heysem, Ebubekir er-Râzî hem birer filozof, hem de birer ilim adamı olarak uğradıkları her yerde olağanüstü ihtimam görüyor ve ma’şerî vicdanın teşvikleriyle keşiften keşfe koşuyorlardı. Batıda ilim adamlarının, önceleri engizisyon mahkemelerinin korkusuyla tir tir titrediği, sonraları da tecritler ve teşriiler yaşadığı bir dönemde, Akşemseddinler, Molla Fenâriler, Hocazâdeler, Ali Kuşçular, İbn-i Kemaller, Kınalızâdeler, her yerde en ciddî teşrifat merasimleriyle istikbal ediliyor ve hükümdarların huzuruna teklifsiz girebiliyorlardı. Hatta bunlardan pek çoğu birer dinî aziz gibi, tazim ediliyor ve ilim adına harcadıkları mesâinin bedelini kat kat alabiliyorlardı.

Bu itibarladır ki, temelde İslâmiyet’i başka dinlerle mukayese etmek mümkün olmadığı gibi İslâm dininin ilimle, düşünce ile ve ulemâ ile mücadelesi de söz konusu değildir. Dün ve bugün bir kısım talihsiz beyanlar ya meselenin ruhunu araştırmadan ortaya atılmış avamca telâkkiler veya Allah, Peygamber ve din düşmanlığı yapabilmek için uydurulmuş bahanelerdir. Tarihe gizli kalmayan bu gerçek, insaf erbabı mütefekkir ve ilim adamlarından da uzun zaman saklı kalamayacaktır. İslâm Peygamberi’nin (s.a.s) evrenselliği, Kur’ân’ın zenginliği ve İslâm’ın yeterliliği er-geç anlaşılacak ve bugüne kadar aklî ve mantıkî gücü, kitleleri aldatma istikametinde kullananlar ettikterine nâdim olup ağlayacaklardır.

Fethullah Gülen,” Yeni Bir Bakış Açısıyla İlim ve Din” adlı kitaba yazılan takdim yazısıdır.