İrfana Yolculuk
İlgili Yazılar
Modern Türkiye’de bazı ileri gelen din adamları değişik dinlerin mensuplarıyla hoşgörü ve diyalog ilişkisi içine girme fikrine ön ayak oldu. Osmanlının millet sistemi tecrübesi, dinler arası ilişkiler adına geride bugünkünden daha iyi uyumlu ve kayda değer hatıralar bırakmıştı. Osmanlı halkı içinde sadece Müslüman tebaa değil çok sayıda Hıristiyan ve Yahudi azınlık gruplar, hatta bir miktar Zerdüşt bile vardı. Modern milliyetçi fikirler ortaya çıkana kadar Osmanlı zamanındaki Müslüman, Hıristiyan ve Yahudiler yirminci yüzyıla nazaran daha uyumlu ve verimli bir tarzda yaşamayı başarmışlardı.
Bu karşılıklı kabullenme anlayışının kısmen de olsa Ahmed Yesevi, Yunus Emre, Hacı Bayram Veli ve Sultan Fatih’in hocası Akşemseddin gibi Türk tasavvuf büyüklerinin öğretilerinden gelen bir miras olduğu söylenebilir. Bütün bu gönül insanları dinler arası hoşgörü hatta bir dereceye kadar dinler arası diyalog fikrini benimsemişlerdi. Gülen bu Sufi geleneğinin modern temsilcilerinden biriydi. Düşünceleri incelendiğinde görülecektir ki o günümüzde hem önemli farklılıkları bulunan Müslüman cemaatlerin birbiri arasında hem de Müslümanlarla diğer dinlerin mensupları arasında diyalog ve hoşgörünün tesisi için çabalayan az sayıda din adamından biridir. Gülen’in dinler arası diyalog öğretisinde göze çarpan husus, onun bu fikirlerini İslami temellere dayandırmasıdır.
Bir Kur’an talebesi olarak hemen her sûrenin başında yer alan besmeleyi hareket noktası olarak almıştır. Bu lafızda Allah’ın (c.c.) vasıfları ‘Rahman ve Rahim’ şeklinde geçer. Gülen bu lafzın Kur’an-ı Kerim’de yüz on dört kere tekrar ediliyor olmasının çok ciddi üzerinde durulması gereken bir husus olduğunu düşünmektedir. Ona göre, Rabbimiz diğer hikmetlerin yanı sıra Müslümanlara diğer insanlarla ve tabiatla olan ilişkilerinde merhametli olma mesajını vermektedir. Bir makalesinde Gülen şunları söylemektedir:
Merhamet varlığın ilk mayasıdır. Onsuz, her şey bir bulamaç ve kaostur. Her şey merhametle var olmuş, merhametle varlığını sürdürmekte ve merhametle nizam içindedir…
Bu âlemde her şey, ama her şey, merhamet düşünür, merhamet konuşur ve merhamet va’d eder. Bu itibarladır ki, kâinata, bir merhamet senfonizması nazarıyla bakılabilir. Ayrı ayrı ses ve soluklar; tek ve çift bütün nağmeler, öyle bir ritim içinde akıp akıp gider ki, bunu görmemek ve anlamamak kabil değil. Ve sonra bütün şu parça parça acıma ve şefkat etmelerin arkasında, bu esrarlı koroya hükmeden, her şeyi çepeçevre sarmış geniş rahmetin sezilip hissedilmemesi…
Veyl olsun bunlardan bir şey anlamayan talihsiz ruhlara!…
Bütün bu olup bitenler karşısında insan, şuur ve iradesiyle; idrak ve düşüncesiyle ‘konsantre’ olarak bu engin rahmeti kavrama ve soluklarıyla ona kendi nağmesini katma sorumluluğu altındadır.
İçinde yaşadığı topluma, insanlığa hatta bütün canlılara, bir insanlık borcu olarak merhamet etme mükellefiyetindedir. O, bu yolda merhamet ettiği nisbette yücelir; gadre, zulme, insafsızlığa düştüğü ölçüde de horlaşır, hakirleşir ve insanlığın yüzkarası olur.
Gülen’in bahsettiği merhamet anlayışı en iyi şekilde gazeteci Eyüp Can’a verdiği röportajda kullandığı ifadelerden anlaşılmaktadır. Onun merhameti Irak’taki kimyasal silah kurbanlarının haline üzülüp hastalanmaktan, bir böcek gibi küçücük bir canlının bile hayat hakkına saygı göstermeye kadar uzanan derin bir hassasiyet içermektedir. Yetiştiği geleneğin ona aşıladığı anlayış ne kadar küçük olursa olsun, her canlının kendi diliyle Rabbini tesbih ettiği ve dolayısıyla saygı ve merhamet görmeye layık olduğu yolundadır.
Aslında tabiat hakkındaki klasik tasavvuf öğretisiyle, Gülen’in bu günkü bakış açısının benzerlik gösterdiği söylenebilir. Mesela denilir ki, Yunus Emre ve diğer müridlerden mürşidlerine bir demet çiçek getirmeleri istenir. Mürşid, yerine geçecek birini tayin etmek istemektedir ve onları bir nevi teste tabi tutmuştur. Akşam üzeri herkes bir demet çiçekle gelirken, Yunus eli boş gelir. Mürşidi neden böyle yaptığını sorunca, Yunus, ne zaman bir çiçeği koparmak için elini uzatsa, ondan Allah zikrini işittiğini ve yapamadığını söylemiştir. Bu meşhur hikaye, Gülen’in de benimsemiş olduğu şekliyle tabiata tasavvufi yaklaşımı gayet iyi özetlemektedir.
Gülen’in merhamet anlayışının geleneksel tasavvuf öğretisiyle paralelliğini ifade ettikten sonra, şimdi de onun eserlerinde rastladığımız ‘sevgi’ kavramına odaklanabiliriz. Tasavvuf geleneğinde aşk söz konusu olduğunda Gülen Esma-i Hüsna’dan biri olan ‘Vedûd’ ismi üzerinde durmaktadır. Ayrıca, sevgi insanı olma suretiyle Müslümanların bu ilahi ismi yaşayışlarıyla dışarı yansıtmalarının icab ettiğini îma etmektedir. Aslında Gülen’in selefi diyebileceğimiz Said Nursi sevgiyi kendi felsefesine esas olarak almıştı. Gülen ‘Kâinatta sevgiden daha güçlü bir silah yoktur.’ demektedir.
Gülen’in sevgi anlayışı aşağıdaki alıntıda açıkça görülmektedir:
Sevgi, dünyaya gelen her varlıkta en esaslı bir unsur, en parlak bir nur, en büyük bir kuvvettir ve bu kuvvetin yeryüzünde yenemeyeceği hiçbir hasım yoktur. Sevgi, evvela bütünleşebildiği her rûhu yükseltir ve ötelere hazırlar. Sonra da bu ruhlar sonsuzluk adına doyup duydukları şeyleri bütün gönüllere hâkim kılmanın kavgasını vermeye başlarlar. Bu yolda ölür ölür dirilir; ölürken ‘sevgi’ der ölür, dirilirken de sevgi soluklarıyla dirilirler.
Açıkça görüldüğü üzere, sevgi ve merhamet Gülen’in öğretisinin temel prensipleridir. Güçlü bir sesle ifadesini bulan hoşgörü, affedicilik ve tevazu merkez aldığı İslami değerlerdir. Bunlar birbirine bağlıdır ve biri diğerini gerektirir. Daha sonraki bir makalesinde de şunları söylemiştir:
İnsanlara karşı müsamaha yolunu tıkayanlar insanlığını yitirmiş canavarlardır… Affın ve hoşgörünün, yaralarımızın büyük bir kısmını saracağına inanıyoruz. Elverir ki bu semavi silah, dilinden anlayanların elinde olsun. Yoksa şu ana kadar, tedavi deyip de sürdürdüğümüz yanlış muâleceler, karşımıza pek çok komplikasyonlar çıkaracak ve bizi şaşkına çevirecektir.
Gülen bu mülahazalarının köklerini yine İslam Peygamberinin öğretisinde bulur. ‘Kim mütevazı ise, Allah (c.c.) onu yüceltir; kim kibirli ise, Allah (c.c.) onu alçaltır.’ İslam etiğinin kalbinde bulunan bu düşüncede, Gülen dinler arası diyalogun dayanağını bulmaktadır. O, diyaloğun İslam etiğinin yaşanmasının tabii sonucu olacağına inanmaktadır. Kendi üstünlüğüne inanan birisi asla diyalog yolunu seçmez. İçten tevazu gösterenler için ise tam tersi geçerlidir. Böyle bir insan meseleleri diyalog yoluyla halletmeye daha açıktır.
Şubat 1997’de Papa ikinci John Paul ile görüştükten sonra, bir grup radikal genç tarafından bu görüşmenin kendisini küçük düşürdüğü söylenerek şiddetle tenkit edilmişti. Gülen cevaben, tevazunun Müslüman sıfatı olduğunu söyleyerek Hz. Mevlana ile bir Hristiyan rahip arasında cereyan eden hadiseyi hatırlattı. Menkıbeye göre bir rahip Mevlana’yı ziyaret eder ve saygısından ötürü elini öpmek ister. Lakin Mevlana daha atik davranır ve rahibin elini öper. Bu hareketi neden yaptığını açıklarken de mahviyette bile daha önde olmak için böyle yaptığını söyler. Dolayısıyla Gülen’e göre diğer dinlerin temsilcileriyle diyalog İslam’ın uzun süredir ihmal edilen değerlerinden birisidir.
Yine bununla alakalı olarak Hz. İsa’dan alıntı yapar. Zina eden bir kadını yakalayıp getirirler ve ona ne yapmaları gerektiğini sorarlar. Hz. İsa onlara ‘İlk taşı hiç günahı olmayan atsın.’ der. Böyle diyerek o, insanlara kendilerini başkalarından üstün görmemeleri gerektiği mesajını vermiştir. Kibir yerine tevazu esas alınmalıdır.
Zeki Sarıtoprak & Sidney Griffith, The Muslim World, Temmuz 2005 Özel Sayısı
tweet