İrfana Yolculuk
İlgili Yazılar
Risale-i Nur’da Külli Kaideler- 1
Risale-i Nurlardan Sözlerin, hattâ denebilir ki Risale-i Nurların ilk cümlesi olan bu söz, biri itikadî biri fıkhî şu iki önemli manâ ve/veya iki önemli kaideyi ihtiva etmektedir:
Her hayırlı işe Bismillâhi’r-Rahmâni’r-Rahîm’le başlanmalıdır. Besmelesiz başlanan işler sonunda neticesiz kalmaya mahkûmdur. Bismillâh’taki Allah Lâfz-i Celâl’i Rahmân ve Rahîm’i de içine alır, fakat Hz. Allah’ın kâinatla ve hayatımızla olan münasebeti ve bu münasebet içinde O’nu tanıma adına Rahmân ve Rahîm isimlerini anmak da önemlidir. Bu manâda şu kaide yatmaktadır ki, hayırlı olmayan işlere Besmele çekilmez.
İkinci olarak, mademki hayırlı olmayan işlere Besmele çekilmez ve Besmelesiz başlanan işler hayırlı netice vermez veya neticesiz kalmaya mahkûmdur, öyleyse bir mü’min, daima hayırlı işlerle meşgul olmalı, kendinde hayır olmayan işlerden kaçınmalıdır. Dolayısıyla bu cümle, bir bakıma müminin niyetini de ihtar etmiş olmaktadır.
BİSMİLLÂH: ALLAH’IN ADIYLA VE ALLAH ADINA
Besmele ile ilgili olarak çok önemli bir husus da şudur: Besmele, “Allah adıyla” şeklinde eksik tercüme edilmektedir. Oysa, Besmele, aynı zamanda .. “Allah adına” demektir. Yani, Besmele, niyet ve ihlâsa da işaret eder. Mü’min, yaptığı her hayırlı işi Allah için, Allah adına, Allah rızası için yapar. Nitekim Hz. Bediüzzaman, 1. Söz’de bu hususa dikkat çeker ve şöyle der: “Ey nefis! Böyle ebleh olmamak istersen Allah nâmına ver.. Allah nâmına al.. Allah nâmına başla.. Allah nâmına işle.. ves-selâm.” Ayrıca şöyle der o: “Madem her şey mânen Bismillâh der. Allah nâmına, Allah’ın nimetlerini getirip bizlere veriyorlar. Biz dahi Bismillâh demeliyiz. Allah nâmına vermeliyiz, Allah nâmına almalıyız. Öyle ise, Allah nâmına vermeyen gafil insanlardan almamalıyız.” Demek ki, hediye bile verilirken Allah nâmına verilmeli ve Allah nâmına verilmeyen hediyelerden bile sakınılmalıdır.
Allah’ın Rabb olması veya Rubûbiyet’i, bütün varlıkları yaratılış maksatları istikametinde terbiye etmesi, koruması, onları hedeflerine yöneltmesi, zerrelerden galaksilere kadar kâinattaki her bir şey ve bütün kâinat üzerindeki mutlak hâkimiyeti demektir. Bu noktada, içindeki her bir şeyle beraber bütün kâinatı kabza-i tasarrufunda tutması noktasında Ulûhiyet de Rubûbiyete dâhildir. İşte, kâinata baktığımızda birbiriyle iç içe üç büyük Rubûbiyet sikkesi, yani Cenab-ı Allah’ın Rabb oluşunu veya Rubûbiyet’in manâsını gösteren üç sikke veya mühür görürüz.
Bunlardan biri, kâinatın tamamında müşahede olunan dayanışma, kucaklaşma ve yardımlaşmadan tezahür eden en büyük Ulûhiyet sikkesidir ki, Bismi’llâh buna bakmaktadır. Yani, bütün kâinat Cenab-ı Allah’ın emrindedir ve emrinde hareket etmektedir. Allah Lâfz-ı Celâl’i bütün İlâhî İsimleri’i içine alır; yani O’nda Rahmân, Rahîm, Cemîl, Razzâk, Muhyî, Mümît, Kayyûm, Kerîm, Hâliq, Musavvir vb. bütün İsimler vardır. Kâinatın yaratılması ve hayatını devam ettirmesi bütün bu İsimlerin tecellisiyle olmaktadır ve bütün kâinat, bu İsimler’in Sahibine ibadet ve itaat etmektedir. Bundan dolayı, bütün kâinatta tam bir denge ve muhteşem, asla aksamayan bir düzen ve intizam söz konusudur. Kâinatın bütün İlâhî İsimleri kapsayan Allah has ismiyle anılan İlâhî Varlığa itaati, tek bir Allah tarafından yaratılıp O’nun tarafından idare ediliyor olması, onu âdeta bütün parçaları, unsurları birbiriyle iç içe, birbiriyle tam bir yardımlaşma, kaynaşma ve dayanışma içinde bir organizma kılmıştır. Kâinatta her bir şey, her bir şeyle ve her şeyle, her şey de her bir şeyle aynı anda münasebet, yardımlaşma, dayanışma ve kucaklaşma halindedir. İşte kâinatın bu birliği, bu evrensel vahdet, bu iç içelik, onda tecelli eden ve bazıları yukarıda zikredilen İsimler’in Sahibi Allah’ı göstermektedir ve Bismillâh, bu hakikate işaret eder; onun kaynağına parmak basar.
İkinci Rubûbiyet sikkesi veya mührü yerkürenin simasındadır ki, bütün bitkilerin ve hayvanların yaratılması, büyütülmesi, gıdalarının muntazaman gönderilmesi ve idarelerindeki benzerlik, uyum, intizam, lütuf ve merhametten tezahür eden büyük Rahmâniyet sikkesidir. Bismi’İlâhi r-Rahmân, bu sikkeye bakar.
Yeryüzünde sayısız denebilecek türde bitki ve hayvan vardır. “Bitkisel hayat” dediğimiz ve solunumdan ibaret hayata sahip olan bitkilerde irade bulunmadığı için onlar, Allah’a tam teslimiyet içindedirler. Zemine kök salıp yerlerinde dururlar ve yaratılıştan kendilerine verilen vazifeleri kusursuz yerine getirirler. Cenab-ı Allah (c.c.), toprağı, suyu/yağmuru, güneşi onların yardımına koşturur ve tam teslimiyetleri sebebiyle gıdalarını muntazaman ayaklarına gönderir. Bitkilerin yanısıra, onlarla içli dışlı bir hayat süren belki milyonlarca türde hayvanlarda çok kısmî irade ve kuvvet bulunduğundan Cenab-ı Allah’ın kendileri için takdir buyurduğu rızkı kendileri tedarike çalışırlar. İçlerinde meyve kurtları, karıncalar ve bakteriler gibi en zayıfları en iyi beslenirken, aslanlar, kurtlar gibi en güçlüleri daha zor beslenir. Ama “tabiat”ın kucağında hepsine rızıkları verilir. Bitkilerle hayvanlar arasında yardımlaşma ve işbirliği de vardır. Bitkiler hayvanlara hizmet ettiği gibi, hayvanlar da bitkilere hizmet eder. Meselâ, bir karıncaya kış boyu belki birkaç buğday danesi yeteceği halde, karıncalar koloniler halinde buldukları bütün daneleri yaz boyu yuvalarına taşırlar. Böylece, bir danenin bile israf edilmemesine mâni olur ve ayrıca yeryüzünü de temizlerler. Yuvalarına taşıdıkları o daneler bahar geldiğinde sünbül verir ve çıkar. Arıların ürettiği balı, bütün bilgilerine, güçlerine ve imkânlarına rağmen tüm insanlar bir araya gelse gramını üretemezler; aynı şekilde, ipek böceklerinin yaptığı ipeği yine insanlar yapamaz. Kısaca, bitkilerin ve hayvanların hayatları bütün boyutları ve özellikleriyle Rahmâniyet’in tecellisidir. İşte, Besmelenin Bismillâhi r- Rahmânı buna bakar.
Bahis mevzuu üçüncü sikke, insanın Cenab-ı Allah’a en kapsamlı ayna olan mahiyetinin simasındaki en ince, en derin şefkat, merhamet ve acımadan tezahür eden büyük Rahîmiyet sikkesidir ki, Bismi’llâhır- Rahmânir-Rahîm buna bakmaktadır.
İnsan, yeryüzünün halifesi, kâinat ağacının meyvesi, yer ve göğün içlerindeki her şeyle hizmetine sunulduğu varlıktır. Bu da, onun kabiliyet ve kapasitesi değil, fakr ve aczinden dolayıdır. O, kendi başına, gücüne ve ilmine kaldığında hayatını bir serçe kuşu seviyesinde dahi yaşayamaz. Bütün hayvanlar, insandan daha mutlu bir hayat yaşar. Çünkü hayvanlar, ne dünün elemlerini, ne geleceğin endişelerini taşıdıklarından ve sadece ânı yaşadıkları için gayet rahat bir hayat sürerler. Dünyaya hayatları için gerekli bilgiyle donatılmış olarak gönderilir ve çok kısa sürede hayata adapte olurlar. Buna karşılık insan ise, hiçbir şey bilmeden dünyaya gönderilir; ancak ortalama bir yaşında yürümeye başlar ve belli bir zamana kadar başkalarına tamamen muhtaçtır. Ve en zayıf, en muhtaç olduğu dönemde tam bir şefkat halesi içinde rızkı ayağına gelir. însan, “ben” demeye başladıkça, bilgi ve gücüne dayandıkça hayat kendisi için zorlaşır. Bütün bunlar gösteriyor ki, asıl rahat hayat, Cenab-ı Allah’a tam teslimiyette yatmaktadır. İnsan buna bütünüyle muvaffak olamadığı için öğrenmek mecburiyetindedir; o, öğrenerek ve ibadetle tekâmül etmek mevkiinde bir varlıktır. Cenab-ı Allah insana karşı öyle merhametlidir ki, ona verdiği öğrenme kabiliyetine ve his, irade, zihin ve kalbden oluşan vicdan mekanizmasına rağmen, dünyada nasıl yaşamaları gerektiği, hem dünya, hem Âhiret ve hem ferdî, hem İçtimaî saadetleri için onlara sürekli rehberler göndermiş ve kitaplar indirmiştir. Kısaca, insanın simasındaki onun hayatını kuşatan şefkat, merhamet ve sonsuz yardımdan müteşekkil sikke de, yukarıda arzedildiği üzere, büyük Rahîmiyet sikkesi olup, Bismillâhi r-Rahmânir-Rahîm buna bakmaktadır.
VÂHİDİYET VE EHADİYET
Cenab-ı Allah’ın başlıca iki türlü tecellisi vardır: Vâhidiyet tecellisi ve Ehadiyet tecellisi. Bunlardan birincisi Rahmâniyet, diğeri Rahîmiyet tecellisidir. Vâhidiyet tecellisi, O’nun bütün veya bazı İsimleriyle ya da bir İsmiyle küll ve külliler, yani kâinatın tümü veya bir varlık türü ya da bir insanın tüm vücudu gibi bütünler ve “bütüncüller” üzerindeki tecellisidir. Kâinatın bütününe baktığımızda O’nun varlıkta mütecellî bütün İsimlerinin tecellisini gördüğümüz, bütün kâinat bu İsimleriyle Cenab-ı Allah’ı teşbih ve zikrettiği, bütün İsimleriyle O’na hamdettiği gibi, herhangi bir varlık türü de, tek bir insanın vücudu da, aynı şekilde Allah’ın İsimlerinin tecellilerine mazhar olarak O’nu zikreder, teşbih eder, O’na hamdeder. Güneşin ısısı, ışığı ve ışığındaki renkleriyle aynı anda bütün bir yeryüzündeki, daha doğrusu, bir yarım küredeki veya bir okyanustaki tecellisini, bir yarımküreyi aynı anda aydınlatıp ısıtmasını ve o yarımküredeki bütün çiçeklere, ağaçlara renk ifazasını Cenab-ı Allah’ın Vâhidiyet tecellisini anlamaya yardımcı olacak bir misal olarak verebiliriz. Bütün bir yeryüzünde veya yarımkürede ısısı, ışığı ve ışığındaki renklerle güneşi tanımak, insan aklını “kesret (çokluk)” içinde boğar. İşte, güneşin bu küllî tecellisinin yanısıra bir de, meselâ bir çiçekte yine ısısı, ışığı ve ışığındaki bazı renklerle tecellisine şahit olduğumuz gibi, yine onu bir su kabarcığındaki, bir aynadaki tecellisi veya yansımasıyla da tanıyabiliriz.
Bunun gibi, Cenab-ı Allah’ın da İsimleriyle, en azından İsimlerinin bazıları veya pek çoğuyla varlık fertlerinde, meselâ bir insan organizmasının özellikle bazı uzuvlarında, kısaca ferdî varlıklarda da tecellisi sözkonusudur. Bu tecellide bir veya birkaç İsim daha çok öne çıkıp o ferde kendine has karakterini ve mahiyetini verir. Bununla birlikte, daha başka İsimler de yine o birkaç İsimle birlikte varlık fertlerinde tecelli eder ve böylece her bir şey, Cenab-ı Allah’ı teşbih eder, O’na hamdeder ve O’nu bize tanıtır, bir ma’rifet-i İlâhî kaynağı olur. İşte, Hak Tealâ’nın bu tecellisine de Ehadiyet tecellisi denir.
O’nun bütün varlıkları yaratmasındaki, yaşatmasındaki ve rızklarını vermesindeki tecellisi bir Vâhidiyet tecellisi ise, bir varlığa hususî imdadı, onun hususî duasına cevap vermesi, ona hususî yapısını, karakterini, mahiyet ve keyfiyetini vermesi, Ehadiyet tecellisidir. Bir diğer açıdan, bütün varlıklara aynı anda rızklarını vermesi, bütün canlıları aynı anda hayatta tutması Rezzakiyet ve Kayyûmiyet’in Vâhidiyet tecellisi veya Rezzakiyet ve Kayyûmiyet’i içine alan Rahmâniyet tecellisi ise, tek bir varlığa, bir ota, bir çiçeğe, bir arıya, bir yavruya hususî rızık vermesi ve bunları hayatta tutması, aynı iki İsimle veya aynı iki İsm’in Ehadiyet tecellisi ya da Rahîmiyet tecellisidir.
Kur an-ı Kerim, Cenab-ı Allah’ı tanıtırken akılları Vâhidiyet’te boğmamak için O’nun Vâhidiyet tecellisini zikrettiği yerde Ehadiyet tecellilerini de nazara verir. Meselâ, “Gökleri ve yeri yarattı ve karanlıkları ve nûru var kıldı”– azametli bir Vâhidiyet tecellisinin ifadesi ise, “Allah, sizi de, yaptıklarınızı da yaratır!”-bir Ehadiyet tecellisine işaret buyurur. Yine, “Onun Kürsüsü gökleri ve yeri kaplamıştır ve göklerle yeri muhafaza etmek Ona ağır gelmez” yine bir Vâhidiyet tecellisi ise, “Nerede bulunursanız bulunun O, sizinle beraberdir.”, Ehadiyet tecellisi olarak dikkatimizi çeker.
Bir manâda Ehadiyet’le özdeş olan Rahîmiyet tecellisi, bilhassa Âhiret’te müminler için söz konusu olacak ve her bir mü’min, bu hususî tecelli ile İlâhî af ve mağfirete nail kılınıp, inşâallah Cennete alınacaktır. Yoksa hiç kimse, kendi amelleri ile Cennete giremez. Kur’ân-ı Kerim’de Rahîm isminin daha çok Ğafûr ve Tevvâb isimleriyle birlikte gelmesi ve bu ismin geçtiği hemen her yerde mü’minlerin mağfiret ve onlara hususî yardım ve rahmetten sözedilmesi bu açıdan çok mânidardır.
Hz. Yunus (a.s.), kavmine gücenerek, “Cenab-ı Allah beni korur; rızkımı nerede olsa verir; O, bana kefildir.” inancı içinde onları terk etti. Bir gemiye binmiş, denizde giderken Cenab-ı Allah (c.c.) gece vakti denize atılmasına hükmetti; bir sebeple atıldı ve büyük bir balık onu yuttu. Artık o anda o balığın karnından kurtulması için tutunabileceği hiçbir sebep yoktu. Gecenin karanlığı, denizin karanlığı, balığın karnının karanlığı, bütünüyle aleyhine ittifak etmişti. Bir başka ifadeyle, Vâhidiyet ve/veya Rahmâniyet’in kanunları içinde tutunacak dalı kalmamış, sebepler tamamen ortadan kalkmıştı. Böyle bir durumda onu ancak kudreti hem balığa, hem denize, hem de geceye geçecek biri kurtarabilirdi.
İşte bu halde iken, hayatında daima Cenab-ı Allah’a teşbihte bulunmuş olan Hz. Yunus (a.s.), Allah’a ve birliğine olan inancı içinde O’na yöneldi. Yani, bütün sebeplerin ortadan kalktığı bir anda sebeplerin de yaratıcısı olarak O’na el açtı. Bütün boyutlarıyla Tevhid, yani Cenab-ı Allah’ın mutlak Birliği, Yaratan, Yaşatan, Rızklandıran, Kurtaran, Şifa Veren, Dualara İcabet Edenin sadece O olduğu, içindeki her bir şeyle birlikte bütün kâinatın O’nun kabza-i tasarrufunda bulunduğu, Hz. Yunusa her bakımdan apaçık hale geldi. İşte bu kavrayış, iman, teslimiyet ve tevekkül içinde Hz. Allah’a yöneldi. O’nun Ehadiyeti’ni daha bir kavradı; yani Tevhid nûru içinde Ehadiyet sırrı gönlünde de inkişaf etti. Allah’a yöneldi de, “Senden başka ilâh yoktur. Sen, her türlü kusurdan, eksiklikten, eşi-ortağı bulunmaktan mutlak münezzehsin. Ben, gerçekten kendine yazık edenlerden oldum!” diye yakardı.
İşte, bu seviyede bir tevhid, Allah’ın mutlak Birliğine böyle bir inanç ve teslimiyet içinde O’nun Ehadiyet’i, sebepler üstü imdadı, yardımı harekete geçti ve bu Ehadiyet tecellisiyle Hz. Allah (c.c.), kulu ve rasûlü olan Hz. Yunusu balığın karnından kurtardı.
Cenab-ı Allah’ın benzer Ehadiyet tecellilerine her zaman şahit oluruz ve hemen herkes, hayatında defalarca bunu yaşar. Zaten O’na el kaldırıp dua etmek, O’na sebepler üstü müracaat etmek, O’nun Ehadiyet tecellisine başvurmak demektir. “Ölmeyen Allah öldürmez.”; “Çıkmayan candan ümit kesilmez”; “Allah’tan ümit kesilmez.” gibi halk arasında meşhur olan sözler, Cenab-ı Allah’ın nûr-u Tevhid içinde tecelli ve inkişaf eden Ehadiyet tecellisine çokça şahit olmuşluğun söylettiği sözlerdir.
Yukarıda da temas edildiği üzere, akıllar, kesret, yani kâinattaki sınırsız çokluk sebebiyle Vâhidiyet içinde boğulabilir. Güneşi bütün yeryüzündeki ve yeryüzünde bulunan her bir şeydeki tecellileriyle tanımak isteyen, içindeki ve üzerindeki her bir şey dâhil olmak üzere bütün yeryüzünü gezip incelemesi gerekir. Bundan dolayı, güneş, özelliklerini en azından özet ve yoğun bir şekilde kendinde taşıyan yansımalarıyla bir cam parçacığının ve bir su kabarcığının içine sığar; her bir cam parçacığı ve her bir su kabarcığında güneşin aksini görürüz. Gökte tek bir güneş olduğu halde, güneş, sıfatları olan ısı, ışık ve bir görüşe göre ışığındaki renklerle yeryüzünün veya bir yarımkürenin her tarafında olduğu aynı anda, yine ısı, ışık ve ışığındaki renklerle, renklerin bir kısmıyla insanın gözbebeğinde, bir çiçekte, bir su damlacığında, bir cam parçacığındadır. Dolayısıyla, bir su kabarcığı ve cam parçacığı gibi her bir nesne, güneşe taht olarak güneşi tanıtır ve güneşin varlığıyla birlikte birliğine şahitlikte bulunur; güneşten başka güneş olmadığını gösterir. Yani, güneşin her bir varlıktaki ehadî tecellisi, onun tek bir güneş olduğuna, ortağı başka güneşler bulunmadığına şahittir.
Bunun gibi, Cenab-ı Allah (c.c.), bütün kâinat veya varlıktaki Vâhidî tecellilerinin yanısıra, O’nun her bir varlıktaki Ehadî tecellileri de, O’nun varlığıyla birlikte mutlak Birliğine ve her türlü şirkten mutlak münezzeh bulunduğuna tecelliler sayısınca delildir. Ehadiyet tecellileri, çoklukta birliğe işaret eder; meselâ, insan vücudunda yüz trilyon civarındaki hücreyi tek bir vücut yapan, bir arada tutan, aynı istikamette çalıştıran, yani, sayısız çokluğa birlik giydiren hayat, bir Ehadiyet tecellisidir. Dolayısıyla, Ehadiyet tecellileri, bütün şirk çeşitlerini kesip atar; her bir şeyde Cenab-ı Allah’ı mutlak Birliği ve her bir varlık üzerindeki mutlak hakimiyet ve tasarrufuyla ilan eder. îhlâs Sûresi, Ehadiyet’i en kestirme, en kısa, en yoğun, fakat bu yoğunluğu içinde belki en kapsamlı gösteren sûredir.
Sûre, “De: O’dur, O Allah’tır; (Allah), Ehad’dir” diyerek, ta baştan Cenab-ı Allah’ın mutlak Birliği’ni, O’nun sadece O olduğunu ve O’ndan başka O bulunmadığını ilan eder. Yani, O, O’dur, Allah’tır; Allah, ancak O’dur; ancak O olan, Allah olabilir. O, hiçbir şeye benzemeyendir, yalnızca Kendisi olandır; hiçbir şey O’nun gibi değildir. Sûre’nin başındaki sadece bu ilk cümle veya âyet, en yoğun bir ifadeyle Cenab-ı Allah’ı tanıtmakta, bütün şirk çeşitlerini ve O’nunla ilgili akla gelebilecek her türlü yanlış düşünceyi mahkûm edip, O’na şekil, zıt, benzer, cisim gibi şeyler atfetmenin kesin yanlışlığını ortaya koymaktadır. Bu âyet, Cenâb-ı Hakk’ı ortakları bulunmaktan, kusurdan, noksanlıktan, zulümden, aczden, merhametsizlikten, ihtiyaçtan, aldatmaktan, kemâl, cemal ve celâline muhalif her şeyden tenzih eder. Dolayısıyla âyet, Sübhâne’llah’ın bütün manâsını içine alan en yoğun, aynı zamanda en şümullü teşbih, tenzih ifadesidir.
Sûre’deki ikinci âyet, üçüncü “Allah, Samed’dir” cümlesi, “Allah’tan başka Rabb (Yaratan, Besleyen, Büyüten, Hayatta Tutan, Hayattan Alan, Yönlendiren, Hidayet Eden, Renk ve Şekil Veren…) yoktur;” yine “Kâinatı bütün parçalarıyla, içindeki her bir şeyle ayakta tutan, bekasını sağlayan sadece Allah’tır.” manâlarıyla yine bir teşbih ve tenzih ifade eder.
Dördüncü cümle olan “Doğurmamıştır” ifadesinde tevhid-i Celâlî vardır ve bu ifade, şirkin bütün türlerini reddeder, küfrü kökünden keser. Yani, “Yaratılmışlara benzerliği bulunan, değişen, çoğalan, bölünen, parçalardan oluşan, kendinden bir şey eksilen hiçbir şey Rabb, ilâh, Yaratıcı… olamaz.” demektir. Bu manâsıyla âyet, Allah’ın -hâşâ- oğlu, oğulları veya kızları bulunduğu, meleklerin -hâşâ- Allah’ın kızları, Hz. İsa, Hz. Üzeyir ve/veya daha başkalarının -hâşâ- Allah’ın oğlu olduğu gibi insanlığın çoğunu en büyük günaha atan inançları temelinden reddeder.
Beşinci cümle “Doğrulmamıştır.” manâsıyla tevhid-i Sermedî’ye işarette bulunur. Yani, “Varlığı kendinden ve ezelî, kendi kendine ezelden ebede var olmayan; varlığı başkasına muhtaç, zaman ve mekânla sınırlı bulunan; bir kökten türeyen veya bir asıldan çıkan; sonradan olan ve dolayısıyla ebedî olması da mümkün bulunmayan hiçbir şey, hiçbir varlık İlâh, Rabb, Yaratan, Yaşatan vb. olamaz.” demektir. Ayet veya Sûre’nin bu beşinci cümlesi, Hz. İsa (a.s.), Hz. Üzeyr (a.s.), melekler veya daha başka varlıklar için asla ilâhlığın, rabblığın söz konusu olmayacağını, sebeplere, tabiata, gök cisimlerine, putlara, kısaca varlığı başkasına muhtaç, zaman ve mekânla sınırlı, bir temelden türeyen hiçbir şeye İlâh, Rabb, Yaratan, Melik vb. olarak ibadet edilemeyeceğini kesinlikle ilan eder.
Sûre’nin altıncı cümlesi olan “Asla O’na denk hiçbir şey yoktur.” âyeti, O’nun, Zâtı’nda, Sıfatları’nda, İsimleri’nde, Fiilleri’nde hiçbir denginin, benzerinin, zıttının olmadığını, olamayacağını ilandır. Kısaca, bu âyet, kısalığı içinde en kapsamlı olarak bütün boyutlanyla Tevhid’i ilan eder.
Netice olarak, İhlâs Sûresi’ndeki bütün bu manâlar, şirki, Cenab-ı Allah hakkındaki her türlü yanlış düşünce ve inancı reddeden ve kökünden kesip atan Ehadiyet’in ifadesidir.
Ali Ünal’ın “Risale-i Nur’da Külli Kaideler” adlı kitaptan alınmıştır.
