Sahabe, Tabiûn ve Muhadramlar

Sahabe

Hz. Peygamber devrini idrak etmiş, mümin olarak sohbetinde bulunmuş ve Müslüman olarak ölmüş kimselere sahabi denir.  Gerek hadis rivayetinde ve gerekse inanç ve amel olarak İslâm dininin müteakip nesillere öğretilmesinde ilk kaynak olmaları ba-kımından sahabenin önemi pek büyüktür. Bu sebepledir ki İslâm tarihinde her bir sahabi üzerinde titizlikle durulmuş, her birinin

tercemesi yazılarak ciltler dolusu sahabe biyografileri meydana getirilmiştir. İbn Sa’d’ın (ö. 230/844) “et-Tabakâtü,l-kübra”s\, İbn Abdi’l-Berr’in (ö. 463/1070) “el-İstîâb f ma’rifeti’l-ashâFh, İbnu’l- Esîr’in (ö. 630/1232) “Üsdülğâbe f ma,rifeti,s-sahâbe”si, İbn Hacer el-Askalânî’nin (ö. 852/1448) “el-İsâbe f temyîzi,s-sahâbe”s], bugün matbu olarak elimizde bulunan ve sahabe biyografilerine tahsis edilmiş olan en meşhur eserlerdir.

Sahabi tabirini hadisçiler ve usulcüler farklı olarak tarif etmişlerdir.

Hadisçilerin tarifi daha şumullüdür. Onlara göre: “Allah Rasülü’nü (sallallahu aleyhi ve sellem) gören her Müslüman, sahabidir.” Bu hususta Buhârî’nin (ö. 256/869) tarifi şöyledir: “Müslümanlardan Hz. Peygamberle (sallallahu aleyhi ve sellem) sohbet eden veya onu gören kimse onun ashabındandır.”  Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem) ile sohbet eden ve onu gören sahabinin aynı zamanda Müslüman olarak ölmesi şarttır. Buhârî “Müslüman olarak ölme” şartını zikretmemiştir. Ancak daha sonraki muhaddisler, sahabeyi şöyle tarif etmişlerdir: “Sahabi, Rasülullah’a mümin olarak mülaki olan ve Müslüman olarak ölen kimsedir.” Sahabi olmak için Hz. Peygamberi (sallallahu aleyhi ve sellem) bir an görmek kâfidir. Onunla uzun uzadıya oturmak, yolculuk veya gaza etmek ya da kendisinden hadis rivayetinde bulunmak şart değildir.  İbnu’l-Medînî (ö. 234/849), talebesi Buhârî (ö. 256/869) ve Ahmed b. Hanbel (ö. 241/855) bu görüştedirler.

Hz. Peygamber’i (sallallahu aleyhi ve sellem), kâfir olarak görmüş, onun vefatından sonra Müslüman olmuş kimse sahabi sayılmaz.  Bunun içindir ki Kayser’in elçisi sahabi sayılmamıştır.

Rasûlullah’ı (sallallahu aleyhi ve sellem) vefatından sonra, defninden önce ona inanmış olarak gören kimse Müslüman olarak ölse bile sahabi sayılmaz.  Ebû Zueyb Huveylid b. Hâlid el-Huzelî (ö. 27/648),  Hz. Peygamber’in (sallallahu aleyhi ve sellem) vefatını haber alır almaz Medine’ye gelerek onun namazı ve defninde bulunmuştur. Fakat sağ olarak göremediği için sahabi sayılmamıştır.  Çünkü vefatıyla Rasûlullah’ın (sallallahu aleyhi ve sellem) nübüvveti sona ermiştir. Sahabi olmak için onu âlem-i şehadette görmek şarttır.

Hz. Peygamber’e (sallallahu aleyhi ve sellem) Müslüman olarak kavuştuğu hâlde sonradan irtidat eden ve mürted olarak ölen kimse sahabelikten çıkar.  İrtidat, geçmiş sohbeti iptal edeceği için Kurre b. Meysere  ve el-Eş’as b. Kays (ö. 42/662)  gibi irtidat etmiş olanlar sonradan İslâm’a dönerek ve Müslüman olarak öldükleri hâlde yine sahabi sayılmazlar.  Ama irtidat etmiş olduğu hâlde Rasûlullah hayattayken tekrar İslâm’a dönen kimsenin sahabe kabul edilmemesi için hiçbir mâni yoktur. Abdullah b. Ebi Serh (ö. 36/656) Mekke’nin fethinden (9/630) önce Müslüman olmuş, hicret etmiş ve Hz. Peygamber’in (sallallahu aleyhi ve sellem) vahyini yazmış iken daha sonra irtidat etmiştir. Ancak Hz. Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem) hayatta iken tekrar Müslüman olduğu için sahabeden sayılmıştır.

Sahabe olmak için Hz. Peygamber’e (sallallahu aleyhi ve sellem) nübüvvetten sonra mülaki olmak şart mıdır? Yoksa nübüvvetten önce onu gören ve Hanif olarak vefat eden kimseler de sahabi sayılacak mıdır? Bu meselede farklı görüşe sahip olanlar vardır. Mesela: Zeyd b. Amr b. Nüfeyl cahiliye devrinde muvahhiddir. Dininin İbrahim dini olduğunu bizzat kendisi ifade etmiştir. Rasûlullah’ın (sallallahu aleyhi ve sellem) ona övgüsü vardır. Ama o bi’setten önce vefat etmiştir.  İbn Mende (ö. 470/1077) onu sahabilerden saydığı hâlde diğerleri bunu kabul etmemiş, nübüvvetten sonra Müslüman olarak görmenin şart olduğunu ileri sürmüşlerdir.  Rasûlullah’ın peygamber olarak gönderileceğine inanan rahip Buhayra da bi’setten önce vefat ettiği için sahabi sayılmamıştır.  Çünkü onun durumu sahabenin tarifindeki “Peygambere, Müslüman olarak mülaki olma ve Müslüman olarak ölme” şartına uygun düşmemektedir. Varaka b. Nevfel de aynı sebeblerle sahabi sayılmaz.

Temyiz kudretine sahip olmayan ve Rasûlullah’ın (sallallahu aleyhi ve sellem) gördüğü ve kendileri için dua ettiği çocuklar temyiz çağına erdikten sonra Hz. Peygamberi (sallallahu aleyhi ve sellem) görmemişlerse sahabi sayılmazlar.

Hz. Muhammed’e (sallallahu aleyhi ve sellem) bi’setten sonra inanan ve fakat onu görme imkânını bulamayanlar sahabi sayılmayıp, muhadram ismi altında tabiûnun büyüklerinden kabul edilmişlerdir.

Sahabiler, İslâm dininin korunması, yayılması ve sonraki nesillere öğretilmesi uğrunda Hz. Peygamber’le (sallallahu aleyhi ve sellem) birlikte omuz omuza dövüşerek hayatlarını feda etmede Müslümanların en hayırlı nesli olarak kabul edilmişlerdir. Nitekim bu husus Hz. Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem) tarafından da ifade edilmiş ve “Ümmetimin en hayırlısı benim muasırlarımdır…”  denilmiştir. Kur’ân-ı Kerîm’de de sahabilerin söz konusu edildiğine şüphe olmayan bazı ayetler yer almıştır. Bunlardan bazılarının meali şöyledir:

“Siz insanların (iyiliği) için çıkarılmış en hayırlı ümmetsiniz; iyiliği emreder, kötülükten nehyedersiniz, Allah’a da iman edersiniz…”  “İnsanlara şahit olmanız, peygamberin de size şahit olması için, biz sizi, orta (vasat) bir ümmet kıldık…”

“Ağaç altında sana bey’at etmeleri dolayısıyla Allah müminlerden hoşnut olmuştur. Gönüllerindekini bilmiş, üzerlerine huzur indirmiş ve onlara, yakın bir fetih ve elde edecekleri pek çok ganimet vermiştir.”  “Muhacirlerden ve ensardan (İslâm yolunda) yarışanların öncüleriyle, onlara güzellikle tâbi olanlardan Allah hoşnut olmuş, onlar da Allah’tan hoşnut olmuşlardır…”

“Bu ganimetler, yurtlarından ve mallarından uzaklaştırılmış olan, Allah’tan bir lütuf ve hoşnutluk arayan, Allah’a ve Rasülüne yardım eden muhacir fakirlere aittir. İşte asıl doğru olanlar da bunlardır.”  İslam tebliğine ilk muhatab olan Mekkeliler, atalarından kendilerine intikal eden müşrik inanç ve âdetlerini kaybetmek ve kendi itibar ve mevkilerini elden kaçırmak korkusuyla İslâm’ın yayılmasını önlemeye ve Müslümanlara işkenceler yapmaya başlamışlar. Bu işkencelerin tahammül edilmez bir hâl alması üzerine Hz. Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem), inananlarla birlikte Medine’ye hicret etti. Çünkü Medinelilerin ekserisi, daha önceden Hz. Peygamber’le (sallallahu aleyhi ve sellem) temasa geçerek İslâm’ı kabul etmiş O’na kucak açmaya söz vermişlerdi. Nitekim verdikleri sözleri de bihakkın tuttular. Hicretle birlikte Sahabe-i Kiram da iki ana gruba ayrılmış oluyordu: Muhacirler ve Ensar.

Kur’ân-ı Kerîm, muhacirlerden söz ederken şöyle buyuruyor: “İman edenler, hicret edenler ve Allah yolunda mallarıyla ve canlarıyla cihad edenler, Allah katında en büyük dereceye sahiptirler. İşte asıl kurtuluşa erenler bunlardır.”

“İman edenler, hicret edenler ve Allah yolunda cihad edenler işte Allah’ın rahmetini umanlar bunlardır… Allah, çok bağışlayıcı, çok esirgeyicidir,”

“…Hicret edenlerin, ülkelerinden sürülüp çıkarılanların, benim yolumda eziyet çekenlerin, savaşanların ve (savaşta şehit olarak) öldürülenlerin, Allah katından (yaptıklarının) sevabı olarak, kusurlarını mutlaka örteceğim ve onları (ağaçları) altından ırmaklar akan cennetlere sokacağım. Mükâfatın en güzeli Allah katındadır.”

Kur’ân-ı Kerîm’de ensar hakkında da nazil olmuş ayetler vardır. Bunlardan bazıları şöyledir:

“Muhacirler gelmezden önce Medine’yi yurt edinenler ve imanı kalblerine sindirmiş olanlar, kendilerine hicret edenleri sever; muhacirlere verilen şeylerden dolayı içlerinde bir rahatsızlık hissetmez; kendileri ihtiyaç içinde olsalar bile, onları kendilerinden önce tutarlar. Kim nefsinin cimriliğinden korunursa, işte onlar kurtuluşa erenlerdir”

“İman edenler, hicret edenler, Allah yolunda cihad edenler ve (muhacirleri) barındırıp yardım edenler, işte hakkıyla mümin olanlar bunlardır. Bağışlanma ve hudutsuz rızık onlar içindir.”

Kur’ân-ı Kerîm’de Allahu Teâla’nın medh u senasına mazhar olan muhacir ve ensar, kısacası Hz. Peygamber’in (sallallahu aleyhi ve sellem) ashabı, daha sonraki Müslümanlarla kıyaslanamayacak kadar üstündür. Bu sebepten temel hadis kitaplarında onların faziletlerine ayrı bölümler tahsis edilmiş ve bu faziletleri ayrı ayrı belirtilmiştir.

Kur’ân, sünneti bize intikal ettiren sahabeyi böyle anlatmaktadır. Hz. Peygamber’in (sallallahu aleyhi ve sellem) hadislerinde ise sahabe hakkında şöyle buyrulmaktadır:

“Ashabım hakkında uygunsuz sözler söylemeyin. Eğer sizden birinin Uhud Dağı kadar altını olsa ve bunun tamamını Allah yolunda infak etse, bu onların bir-iki avuçluk infakına hatta yarısına bile mukabil gelmez.”

“Aman ashabım hakkında söz söylemekten sakının! Aman ashabım hakkında söz söylemekten sakının. Zinhar benden sonra onları hedef almayın. Onları seven beni sevdiği için sever; onlara buğz eden, bana buğz ettiği için buğz eder. Onlara eziyet veren bana eziyet vermiş, bana eziyet verense Allah’a eziyet etmiş sayılır. Allah’a eziyet vereni de Allah hemen cezalandırır.”

“Yıldızlar sema için emniyet sebebidir (yani semanın emniyetini, nizam ve intizamını sağlayan, yıldızların kendi aralarındaki nizam ve intizamlarıdır). Yıldızların nizam ve intizamları bozulduğu zaman, semanın düzeni bozulur ve sema için varid olan tehdit zuhur eder. Ben de ashabım için bir emniyet ve güven kaynağıyım. (Hayatta kaldığım sürece ashabım arasında nizam, intizam ve güven devam edecektir.) Ben gittiğim zaman ashabım için varid olan tehdit onların başlarına gelecektir. Ashabım da umum ümmetim için bir emniyet ve güven kaynağıdır. Ashabım gidince de ümmetimin başına çok şey gelecek ve çeşitli gaileler açılacaktır.”

“İnsanların en hayırlıları, benim şu içinde bulunduğum asırda yaşayanlardır. Sonra onların peşinden gelenler (tabiûn), daha sonra da onların peşinden gelenler (tebe-i tabiîn) dir. Onlardan sonra (kötü) bir nesil gelecek; birinin şehadeti yeminini, yemini de şehadetini geçecektir.”  “Allah, kullarının kalplerine baktı… Baktı da Hz. Muhammedi seçti ve mahlûkatına nebi olarak gönderdi. Sonra da insanların kalplerine baktı (ve ona ümmet olabilecek) onun ashabını seçti; onları dininin yardımcıları ve Peygamberinin vezirleri yaptı.”  Son olarak, Abdullah b. Ömer (radıyallahu anh) ashab hakkında şöyle demektedir: “Kim dosdoğru bir yol tutup gitmek istiyorsa, şu ölüp gidenlerin yolunu tutup gitsin. Zira onlar Hz. Muhammed’in (sallallahu aleyhi ve sellem) ashabıdır. Allah Rasülü’nün ashabı onun ümmetinin en hayırlılarıdır. Onlar ümmet içinde kalpleri en temiz, en duru, ilimleri en derin ve (kulluk adına) tekellüften en uzak olanlardır. Allah’a, o Kâbe’nin Rabbine yemin olsun ki Allah Rasülü’nün ashabı dosdoğru bir yol üzere idiler. ”

Tabiûn

Kur’ân-ı Kerîm, sahabeyi dile getirdiği bir ayette “onlara ihsanla tâbi olanlar” diye bir topluluktan da bahseder ki pek çok usûlcüye göre değişik asırlar içinde fertleri bulunan bu topluluk kümesi arasında ilk sırayı tabiûn nesli almaktadır.  Ayet-i kerimenin meali şöyledir: “Muhacirlerden ve ensardan ilkler ve ihsan şuuruyla onlara tâbi olanlar var ya: Allah onlardan razı oldu, onlar da Allah’tan razı oldu. Ve Allah onlara içlerinde ebedî kalmak üzere altlarından ırmaklar akan cennetler hazırladı. İşte bu büyük bir kazançtır.”

Bu yoruma göre ayet-i kerimede sahabe ile tabiûn bir arada ele alınmakta ve haklarında Allah’ın onlardan, onların da Allah’tan razı oldukları hükmü verilmektedir. Allah’tan razı olmak demek, O’ndan gelen her şeyi cefasıyla-safasıyla bir kabul etmek ve her ikisini aynı telakki edip hüsn-ü kabulde bulunmak demektir. Bu seviyede Allah’tan razı olanlardan Allah da razı olur. Allah’ın bir insandan razı olup olmadığının ölçüsü ise o insanın Allah’tan hangi kıvamda razı olduğu veya olmadığı meselesiyle doğru orantılıdır. İşte tabiûn nesli, tıpkı selefleri olan sahabiler gibi hep rıza-i ilahi ufkunu paylaşmış kimselerdir. Allah Rasûlü’nün “Müjdeler olsun beni görüp bana iman edene ve müjdeler olsun beni görenleri görene!” şeklindeki sözlerinde de ifade edildiği gibi tabiûn nesli sahabeye ihsan şuuruyla tâbi olmuş bir nesildir.

İhsan şuuruyla tâbi olmanın bir manası: İnsanın herkesi kendisi gibi bilip öyle kabul etmesi, başkalarının lezzet ve acılarını vicdanında duyup paylaşması, azami derecede iyilik düşüncesine sahip olup hiçbir mümine karşı kalbinde kin ve hile taşımaması demektir. Bu mana da Kur’ân-ı Kerîm’de şöyle buyurulur:

“O (sahabeden, muhacir ve ensardan) sonra gelenler şöyle derler: ‘Rabbimiz, bizi, imanda bizi geçen ve bizden önce gelip de iman etmiş bulunan kardeşlerimizi bağışla ve iman edenler için kalplerimizde en ufak bir gıll ü gîş bırakma! Rabbimiz muhakkak ki sen Raufsun, Rahimsin. ”

Diğer manası ise: Hz. Peygamber’in (sallallahu aleyhi ve sellem) Cibril hadisi diye meşhur olan sözlerinde ifade ettikleri üzere, “Allah’ı görüyormuşcasına O’na kullukta bulunmak, her ne kadar biz O’nu görmesek de O’nun bizi devamlı gözetlediğinin şuuru içerisinde bir kullukta bulunmaktır.”  Pek çok müfessirin, Kur’ân-ı Kerîm’de sahabeye ihsan şuuruyla tâbi olanları tâbiûn nesli olarak yorumlaması gerçekten önemlidir. Çünkü mutlak fazilet, her zaman sahabeye ait olmakla birlikte, bazı hususî faziletlerde mercûh râcihe tereccüh edebilir. Bu açıdan tabiûn içinde, birtakım hususî fazilette sahabeye yetişen ve hatta bazı noktalarda bir kısmını geçenler bile vardır. Bunun en büyük delillerinden biri şu durumdur: Tâbiûn döneminde toplumun her tarafını kaplayan fitne salgınları karşısında, onların içinde büyük bir çoğunluk: “Rabbimiz, Sana tevekkül ettik, Sana yöneldik, Sana dayandık ve Sanadır dönüş.”  inanç ve şuuru içinde Allah’a teslim olmayı bilmiştir. Hatta Allah’a öyle bir teveccüh hasıl olmuştu ki Kur’ân-ı Kerîm’i dört günde, hatta bir gecede iki rekat namazda hatmedenler,  sararıp soluncaya kadar oruç tutanlar,  mehafetten bayılacak gibi namaz kılanlar ve ömrünü secdede geçirenler  tâbiûn nesli içinde bir yekûn teşkil etmektedirler.

Yine tâbiûnun ihsan şuuruyla nasıl yaşadıklarına kısaca değinmek gerekirse şunları kaydetmek mümkündür: Maddî cihaddan ziyade manevî cihadın ön plana çıktığı bir dönemde onlar, hadiste cihad-ı ekber adını alan bu büyük cihadı  bir vazife bilmişlerdir. Kur’ânî tabirle nefs-i emmâreden nefs-i levvâmeye, oradan nefs-i râdiye, mardiye, mutmainne mertebelerine ulaşma ve “Allah, onlardan razı oldu onlar da Allah’dan razı oldu.” sırrına erme mücadelesi vermişlerdir. Örneğin: Mesrûk (ö. 63/683), Mekke-i Mükerreme’de kaldığı sürece, sağ veya sol yanını yere koyup yatmamış ve hep Kâbe karşısında secdede uyumuştur. Hastalandığı zaman kendisine: “Biraz dinlenmeyi düşünmez misiniz?” dediklerinde şu cevabı vermiştir: “Allah’a yemin olsun ki gâibden-semadan birisi gelse de bana ‘Allah sana katiyyen azap etmeyecek.’ dese, ben yine eskiden olduğu gibi aynı ciddiyet ve azimle ibadet etmeye devam ederim.”  Mesrûk’un bu sözleri ile Hz. Peygamberin (sallallahu aleyhi ve sellem) ‘Ey Aişe! Ben, şükreden bir kul olmayım mı?”  sözü arasındaki benzerlik aşikardır.

Ahmed b. Hanbel’e (ö. 241/855) tâbiûnun en faziletlileri kimlerdir diye sorulduğunda; “Osman en-Nehdî (ö. 95/713), Kays b. Ebi Hâzim (ö. 97/715), Alkame (ö. 62/681) ve Mesrûk (ö. 63/683) gibilerini bilmiyorum.” demiştir.

Bu sayılan şahısların hepsinin de muhadram olması, onların faziletlerinin tescili adına çok önemlidir.

Muhadramlar

Muhadram Kelimesinin Sözlük Anlamı

Arapça, “HAD-RA-ME’ dört harfli basit fiilinden ism-i mef’ul olan “muhadram”, sözlükte, sünnet olmamış adam, acı mı tatlı mı olduğu bilinmeyen su, babası beyaz olduğu hâlde kendisi siyah olan çocuk, nesebi karışık insan, erkek davar eti mi yoksa dişi davar eti mi olduğu bilinmeyen et, tatsız yemek, düşük rütbeli kişi, kölenin doğurduğu çocuk, anası babası bilinmeyen kimse gibi manalara gelmektedir.

Bu manaların hepsinde durumu belli olmamak ve karışıklık kavramları söz konusudur.

Hâkim en-Neysâbûrî’nin (ö. 405/1014) bazı meşayihinden nakline göre Asr-ı Saadet’te müşrik Arap kabileleriyle Müslümanlar arasında savaş yapıldığı zaman, bu kabilelerin içindeki Müslümanlar, kendilerinin diğer müşriklerden ayırdedilebilmelerini sağlamak maksadıyla, develerinin kulaklarının bir kısmını kesiyorlardı. Develerinin kulaklarını kestikleri için bu kimselere “muhadrim” denilmiştir.  Bu bir luğat olmasına rağmen muhaddisler ra’nın fethasıyla muhadram diye okumayı daha uygun bulmuşlardır.

Bazıları, “muhadrim” denilmesinin “cahiliye ve İslâm devrini gören kimse” manasına geldiğinden daha doğru olduğunu söylemekle beraber “küfürden çıkıp İslâm’a giren” manasında muhadram şeklinde okunması daha meşhurdur.

Muhadram Kelimesinin Istılahî Anlamı

Karışık bir hâl, durumun belli olmaması gibi lugavî manalarıyla irtibatlı olarak muhadram kelimesi, hadis usûlünde; “Cahiliye ve Hz. Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem) dönemini idrak etmiş olmakla birlikte onunla görüşemeyen kimse”  manasına gelmektedir. Bu tanıma göre muhadram sahabi mi yoksa tâbiî mi olduğu belli olmayan kimsedir. Yani böyle bir kimse Hz. Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem) hayattayken onu göremediği için sahabi sayılmamakta, onunla aynı zaman dilimini paylaşmış olduğundan dolayı da diğer tâbiîlerden farklılık arzetmektedir.  Fakat bu isim, kelimenin hangi sözlük manasından alınmış olursa olsun ıtlak olunduğu kimselerin tarifi hususunda hadisçilerle luğatçılar arasında bazı görüş ayrılıklarının bulunduğu anlaşılmaktadır.

Luğatçılara göre muhadram, “yarı ömrünü cahiliyede, diğer yarısını da ister sahabeyi idrak etsin ister etmesin İslâm devrinde yaşamış kimsedir.”  Muallaka sahibleri Lebîd el-Amirî ve Kâ’b b. Züheyr ile Hassân b. Sâbit el-Ensârî, Nâbiğa el-Ca’dî, Ebû Züeyb Hüzelî ve Mütemmim b. Nüveyra şuara-i muhadramîndendir.

Tarihçilere göre ise muhadram kelimesi, “iki devleti (Abbasî- Emevi) idrak eden kişi”  olarak tarif edilmektedir.

Hadisçiler nazarında ise “Mekke’nin fethinden önce kendi kavmini veya başkalarını küfür üzere idrak eden kimsedir.” Zira Araplar, Mekke’nin fethinden sonra İslâm’a tamamen dâhil olmuşlar ve artık “Cahiliye” diye bir şey kalmamıştır.  Lugatçılarla hadisçiler arasındaki bu tarif farklılığından şöyle bir sonuç çıkmaktadır: Mesela, Müslim b. el-Haccâc’a göre Yüseyr b. Amr (ö. 85/704) hicretten sonra dünyaya geldiği hâlde muhadram sayılmıştır. Luğatçılar ise hadisçilere göre sahabi olduğunda ittifak olan Hakîm b. Hizâm’ın (ö. 54/673)  hem cahiliye hem de İslâm dönemini idrak ettiği için muhadram olduğunu söylemişlerdir.

Bu meselenin daha iyi anlaşılabilmesi için temel kaynaklarımızda muhadram kelimesinin hangi manalarda kullanıldığını incelemek yerinde olacaktır.

1. İbn Kuteybe’ye (ö. 276/889) göre: “İhtiyarlığında İslâmı idrak edip de Hz. Peygamberin (sallallahu aleyhi ve sellem) vefatından sonra Müslüman olan kimseler’dir. Mesela bunlardan Cübeyr b. Nüfeyr (ö. 80/699),  Hz. Ebû Bekr’in (ö. 11/633) hilafeti zamanında Müslüman olmuştur.
2. Hâkim en-Neysâbûrî (ö. 405/1014) muhadram kelimesi için iki ayrı tarif vermektedir:
3. “Cahiliye ve Hz. Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem) döne¬mini idrak etmiş olmakla birlikte onunla görüşemeyen kimseler.”
4. “Cahiliyeyi idrak etmiş olduğu hâlde Hz. Peygamber’e (sallallahu aleyhi ve sellem) mülaki olamayan, onun vefatından sonra Müslüman olup sahabe ile görüşen kimseler.”
5. İbnu’s-Salah’a (ö. 643/1245) göre: “Cahiliyeyi ve Hz. Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem) dönemini idrak edip Müslüman olmuş fakat onu görme fırsatını yakalayamayanlar. ”

Osman Bilgen, Yeni Akademi Yayınları “O’nu (Sallallahu Aleyhi Ve Sellem) Göremeyenler” adlı kitaptan alınmıştır.