İrfana Yolculuk
İlgili Yazılar
Peygamberimizin aleyhissâlatu vesselam vefatından hemen sonra sahabiler, yeni bir sürece itilerek, yepyeni imtihanlarla karşı karşıya kaldılar. Bir taraftan ticaret arttı, diğer taraftan da yeni fetihlerle birlikte çok kısa zamanda çok fazla ganimetler elde edildi. Ganimetler paraya dönüştürüldü, paralar yeni yatırım alanlarına yönlendirildi ve yeni yeni gelir kaynakları oluşturuldu. Böylece ticaret yapmayan Müslümanlar da bu yolla zengin olmaya başladı. Ashabın en ileri gelenleri, toplumsal zenginleşme sürecinde epey tedirginlikler yaşamaya başladılar.
Bunların başında Halife Hz. Ömer gelmekteydi. Kadisiye Savaşı ganimetlerinden bir kısmı Müslümanlar arasında taksim edilmek üzere Medine ye ulaştığında Hz. Ömer, hâzineleri görür görmez ağlamaya başladı. “Ya emiru’l-müminin; niçin ağlıyorsun? Bugün şükretme günü, sevinç günüdür” denildiğinde Hz. Ömer, dünya varlığı ile tanışmaya başlayan Müslümanları düşünerek şöyle dedi: “Bu öyle bir şeydir ki, Cenab-ı Allah, onu hangi topluma vermiş ise, mutlaka aralarında düşmanlık ve dargınlık girmiştir.”
Gafil ve hırslı kişiler için zenginliğin gizli bir tuzak olacağından korkan Hz. Ömer, “Onlar, kendilerine verdiğimiz mal ve evlat ile iyiliklerine acele ettiğimizi mi sanıyorlar? Hayır, onlar işin (bu verdiğimiz dünya nimetleri, onlar için bir imtihandır, fakat onlar) farkında değillerdir” (el-Müminin: 23/55- 56) ayetinin sırrını çok iyi bildiği için, ümmet üzerindeki endişesini bir türlü atamıyordu.
Allah, Müslümanları nasıl ki zulümle ve yoksullukla imtihan ettiyse hicretten sonra onları artık başka bir durumla imtihan etmeyi murat etmişti. Bu imtihanın türü, hemen herkesin arzu ettiği maddî refah, bolluk ve zenginlik idi.
Allah, Kur an-ı Kerimde özellikle Mekke’de zulme maruz kaldıktan sonra, memleketlerinden, özgürce Allah’a kulluk ve ibadet etmek, güç ve gönül birliği yapmak için Medine’ye hicret edenleri bir taraftan yoksulluğa ve sıkıntılara karşı gösterdikleri sabır ve tevekkül hasletlerinden dolayı övmekte, diğer taraftan da onlara bunun bir sonucu olarak hem dünyevî hem de uhrevî mükâfatlarla müjdelemektedir. Demek ki zenginliğin sosyal ve manevî sorumluluğunu yerine getirebilen müminler için maddî refah, gerçek anlamda uhrevî bir risk unsuru olmaktan uzaktır. Dünyada iyi imkânlar içinde ve güzel ortamlarda yaşayıp, bunun aktif şükrünü ifa edebilen müminleri ahirette daha güzel sürprizler beklediğini ilgili ayet teyit etmektedir: “Zulme uğradıktan sonra Allah yolunda hicret edenlere gelince, onları dünyada hasenelerle yerleştireceğiz. Eğer bilirlerse ahiretin mükâfatı elbette daha büyüktür. Onlar (müşriklerin eziyetlerine ve değişik maddî sıkıntılara) sabredenler ve Rablerine tevekkül edenlerdir.” (Nahl: 16/41-42)
Allah, Muhacirlere ileriki süreçler için haseneler, yani dünyevî bazı maddî iyilikler, güzellikler, bolluklar ve(ya) güzel yurtlar vaat etmektedir. Bununla birlikte Allah, Müslümanların belki de maddî refaha bel bağlama riskine karşı ahirette elde edecekleri daha büyük mükâfatları hatırlatarak, sabır ve tevekkül gibi ahlakî erdemlerini hiçbir zaman yitirmemeleri gerektiğini hatırlatmaktadır. Sonraki devirlerde gerçekten güzel yurtlara, evlere ve nihayetinde zenginliğe kavuşan birçok sahabi, Allah’ın ikazları doğrultusunda manevî ve sosyal sorumluluklarını hiçbir zaman unutmamışlar ve bunun şuurunda olarak hareket etmişlerdir.
Ne var ki, bu ulvî hasleti korumak her zaman kolay olmamıştır. Özellikle yeni Müslüman olmuş kişiler, daha Peygamberimiz aleyhissâlatu vesselam vefat eder etmez yeni Halife Hz. Ebû Bekir’e başkaldırmışlar ve namaz gibi şahsî ibadetlerini yapacaklarını ancak muhtaçların hakkı olan zorunlu sadakayı (zekatı) devlete vermek istemediklerini beyan etmişlerdir. Gerçi bu sorun, Halife Hz. Ebû Bekir’in kararlı tutumuyla çözülmüştü, ancak karada ve denizde devam eden fetihlere bağlı ganimetlerin paylaşımında özellikle Halife Hz. Osman döneminde yeni gerginlikler ortaya çıkmaya başladı.
Hicrî 25 (Miladî 645) yılında Ermenistan ve Hicrî 28 (Miladî 648) yılında Kıbrıs fethedildi. Her iki fetihten sonra ganimetlerin paylaşımında bazı mücahitler maalesef anlaşmazlıklar yaşamışlar ve nahoş olayların ortaya çıkmasına sebebiyet vermişlerdi.
Bu olaylar, Allah rızası için cihat yapmanın yerini ganimet elde etme ve zengin olma arzusunun aldığını gösteren ilk işaretler idi. Kısacası artan refahla birlikte bazı Müslümanlar, dünya malına rağbet eder hale gelmişti. Dolayısıyla Peygamberimizin aleyhissâlatu vesselam ümmeti üzerindeki endişelerinin yersiz olmadığı vefatından hemen birkaç yıl sonra anlaşılacaktı. Dinin sosyal ve manevî gayelerinden uzaklaşan bazı Müslümanlar, çok kolayca nefislerinin kurbanı ve dünyanın kölesi olabilmişti. Sahabiler ise, Peygamberimiz aleyhissâlatu vesselam döneminde sergiledikleri onurlu duruşlarını vefatından sonra da koruyabilmişler ve sosyal sünnete sadakatle bağlı kalarak, zenginliklerinde de dünyevî ve uhrevî sorumluluklarını layıkıyla yerine getirebilmişlerdir. Dünyaya kalbî bağlılık göstermedikleri halde, zenginleşen sahabilerin yaşam tarzları ve hayata bakışları bu anlamda önem kazanmaktadır.
Zengin Sahabilerin Sosyal Özellikleri
Maddî varlığa kavuşan bütün sahabiler, sosyal özelliklerini yitirmemişlerdir. Sosyal kelimesi, toplum içinde yaşayan insanların oluşturduğu birlik, birlikte yaşama, toplumsal, İnsanî bağlar, cemiyetle ilgili, amme menfaatine uygun, hayırseverlik ile ilgili, insanî-insancıl gibi anlamlara gelmektedir. Zengin sahabilerin sosyal yönlerini, bu çerçevede üç boyutta ele alabiliriz:
İnsanî Münasebetler Açısından Güçlü Olmaları: Zengin sahabiler, kendi dünyalarından ve özel sorunlarından ziyade başkalarının dertleriyle yakından ilgilenme ihtiyacı duydukları için, özellikle muhtaçlarla güçlü bir sosyal iletişim ağı kurabilmişlerdir.
Yüksek Sorumluluk Sahibi Olmaları: Normatif boyutuyla sosyal olmak demek, kişilerin kendilerinin dışında olan insanlara (özellikle muhtaçlara) karşı ahlakî ve manevî sorumluluk taşımaları anlamına gelmektedir. Sosyal sorumluluk, toplumda yaşayan insanları sevmekle başlar. Bu yönüyle zengin sahabiler, toplumda yaşayan ve özellikle mağdur ve yoksul durumda olan insanlara karşı çok şefkatli ve diğergam olduklarını söyleyebiliriz. Nitekim Allah, Kur’ân-ı Kerim’de, başkalarının sosyal haklarını koruyanları şu şekilde övmektedir: “Onlar öyle (yiğit, fedakâr, sosyal) kimselerdir ki, mallarında isteyen ve yoksun olanların haklarını kabul ederler (ve onların haklarını bir tarafa) ayırırlar.” (Meâric: 70/24-25)
Sosyal ve Manevî Statüleri Yüksek Olduğu Halde Mütevazı Olmaları: Varlıklı sahabiler, elde ettikleri maddî zenginliklerinin yanında manevî ve ahlakî yüceliklerini de her zaman koruyabilmişlerdir. Zenginliklerine rağmen, sade bir hayat yaşamayı tercih eden sahabiler, Peygamberimizin aleyhissâlatu vesselam nurlu yolundan giderek, özel yaşamlarında her türlü şatafattan, gösterişten, lüksten ve israftan uzak durmuşlar, sosyal hayatta ise başkalarına karşı her zaman cömert davranmışlardır. Alçak gönüllü olmalarından dolayı, toplumun en çok itibar gören ve sevilen insanları arasında yer almışlardır.
Ali Seyyar; “Zengin Sahabiler” adlı kitaptan
tweet
