İrfana Yolculuk
M.Fethullah Gülen’in öncülüğünü yaptığı ‘Gülen Hareketi’ ya da ‘Nurculuk’ olarak da bilinen İslâmî reform hareketi, bugün Türkiye’de aktif olan en önemli sosyal güçtür ve bu Hareket, 1990’lardan beri sürekli artan bir küresel varlık göstermektedir. Daha önceki Müslüman reformist Bediüzzaman Said Nursi (1874-1960) örneğinden ilhamını alan; Gülen’in şahsi çabalarıyla daha da gelişip büyüyen ve oluşması bir yüzyıldan fazla bir zamanı kapsayan bu Hareket, İslâmî düşüncenin modern toplumun zorunluluklarıyla olan ilişki tarzını değiştirmeyi hedeflemektedir. Uzun vadede hukuki, siyasi, toplumsal, eğitsel ve ekonomik göndermeleri olan; rehberli ve ilhamını dinden alan modernizasyon için bir motor olan bu Hareket, geleneksel İslâmî pratiklerle batı toplumunun maddi refahını açıkça yükselten bilimsel, tekniksel ve endüstriyel metotların eşzamanlı olarak birleştirildiği yeniden canlandırılmış İslâmî mistisizmi teşvik etmektedir.
Gülen Hareketi’nin kapsam alanını tahmin etmek zordur, ama Türk takipçilerinin sayısının milyonları aştığı tahmin edilmektedir. Türk toplumunun en aktif ve üretken üyelerinden bazıları bu Harekete mensupturlar. Bunların önemli bir kısmı Gülen’in hem geleneksel İslâmî değerlere olan bağlılığından, hem de serbest piyasayı savunan görüşlerinden memnun olan işadamlarıdır. Yalın bir ifadeyle, onlar (aslında) askeri ve bürokratik kurumların saldırgan sekülerizm anlayışına, yolsuzluğa ve aşırı bürokratik düzenlemelere ki bu uygulamalar Atatürk’ün haleflerinin ayırt edici özelliği oldu tepki göstermektedirler. Hareketin eğitsel ve pro mosyonal etkinliklerinin maddi kaynağının büyük bir bölümü bu işadamı/esnaf gurubu tarafından sağlanmaktadır.
Filizlenen eğitimli sınıf ise, hareketin diğer önemli kısmını teşkil etmektedir. Bu kategoriye dâhil olan destekçiler hem İslâmî kimliklerini korumak, hem de Batılı emsalleriyle profesyonel değer ve işbirliği bağlarını korumak arzusundadırlar (Hendirck 2006). Bu grubun göze çarpan alt kümesi diyebileceğimiz üniversite öğrencileri de Hareketi bir bütün olarak canlı tutan enerjinin çoğunu üretmektedir.
Hareketin özünü işadamları ve öğrenciler oluştursa da, Gülen daha geniş bir kesime hitap etmektedir. O özellikle sofistike bir Türk kimliği anlayışını destekleyerek, bu kimliğin Anadolu öncesi zamanda yoğrulduğunu ve Osmanlılar tarafından geliştirilerek çok uluslu ve çok kültürlü olağanüstü kozmopolit bir medeniyete dönüştüğünü iddia eder. Etnik gururu okşayan; ama dar milliyetçi tanımdan kaçınan bu yorum birçok Türk’ün ilgisini cezbetmektedir. İlaveten, Gülen terörün kullanılmasına karşı da sert bir tavır sergilemektedir; İslâmî aşırılığa ve laik cumhuriyete sempati duymayan Türkler, Gülen’in konumunu daha cazip bulmaktadır.
Bu makale, Transformasyonal Liderlik kuramını kullanarak Gülen’in kendi ismini taşıyan Harekete olan etkisini analiz etmektedir. Biz bunun değerli bir bakış açısı olduğuna inanıyoruz. Gülen’in çalışmalarını bu kuramsal çerçeveye yerleştirmek onun liderlik tarzını ön plana çıkarmakta; onun şaşırtan başarısının arkasındaki sebeplere vukufiyet sağlamakta ve Hareketin geleceği konusunda daha iyi bir tahminde bulunmamıza izin vermektedir.
Liderlik halkın hayatını geliştirip iyileştirmek için bir organizasyonda veya bir sosyal sistemde değişiklik yapmayı amaçlayan faaliyet olarak tanımlanır. Transformasyonal Liderlik kavramı ilk olarak James MacGregor Burns tarafından yeni ufuklar açan Liderlik (Leadership) adlı eseriyle literatüre girmiştir. Burns’a göre Transformasyonal Liderlik, taraftarların tavır, inanç ve davranışlarında “dönüşümsel” bir etkiye sahip olan liderliktir. Burns, Transformasyonal Liderliği, daha yaygın olan ve geçmişteki araştırmaların ve eğitimlerin ana konusunu teşkil eden Transaksiyonal Liderlikle karşılaştırır. Transaksiyonal Liderlik taraftarları etkileme ve motive etme hususunda anahtar mekanizma olarak değişime, karşılıklı işleme ve gayret için ödüllendirme unsurlarına vurgu yapar; örneğin, daha fazla gayrete daha fazla ödemek gibi. Transformasyonal Liderlikle Transaksiyonal Liderlik arasındaki fark liderlerle takipçilerinin birbirine ne teklif ettiğidir. Transformasyonal liderin dâhili, harici ve ilişki bağlam lı davranışı taraftarların kendi iç motivasyonuyla iletişim kurar.
İyi Transaksiyonal liderler elde olanı idare eden; mütevazı hedeflere doğru sınırlı bir ilerleme gösteren ve verilen kaynakları en iyi şekilde değerlendiren yöneticilerdir. Diğer taraftan, Burns’un Transformasyonal olarak tanımladığı liderler, öğretici bir role sahiptirler. Onlara moral verir, cesaretlendirir, motive eder, değerleri belirler, vizyon önerir ve yaratıcı bir şekilde reforma ve ara sıra olağandışı fırsatlarda ve zorluklarda devrimsel gelişmelere sebep olurlar.
Burns bir siyaset bilimcisi ve başkanlık biyografi yazarı olup, yazdığı Franklin D. Roosevelt’in biyografisiyle Puliteer Prize ve National Book Award (Ulusal Kitap Ödülü) gibi ödüllere sahiptir. Eğitiminden dolayı Burns’un asil çalışmaları, A.B.D. baş kanlarının liderlik tarzlarına yoğunlaşarak, siyasi bağlamadaki liderliği inceler. Bernard Bass ve meslektaşları (Bass, 1985) Burns’un Transformasyonal Liderlik düşüncesini genişleterek siyasi alandan organizasyonsal bağlama uyarlamışlardır. Bass Transaksiyonal liderlerin “genellikle performansın nicelik ve niteliğinin nasıl artırılacağı; bir hedefin diğeriyle nasıl değiştirilebileceği; belirli bazı faaliyetlere olan direncin nasıl azaltabileceği ve kararların nasıl uygulanacağı gibi hususlarla ilgilendiğini” ileri sürer. Öte taraftan, Transformasyonal liderler;
“… bilinçli meslektaşlar, ast elemanlar, takipçiler, müşteriler ve aboneler yetiştirmeye teşebbüs eder ve bunda başarılı olurlar. Bu yüksek farkındalık, vizyon sahibi, özgüveni olan ve zamanın hâkim düşüncelerine göre kabul edileni değil, neyi doğru ve iyi görüyorsa onu başarılı bir şekilde savunan sağlam yüreğe sahip bir lider gerektirir.”
Bu Transformasyonal liderlerin etkisi genellikle dramatik zihinsel ve duygusal değişimler açısından ele alınır. Örneğin Bass, Transformasyonal liderlerin yoğun duyguları uyandırdığını söyler;
“Onlar ilham verici olup beklentileri yükseltir, heyecan yaratırlar” (Bass 1985:10). Transformasyonal liderler kısa vadeli hesapları aşan hedef gösterir ve yüksek seviyede ruhi arzulara odaklanırlar. Bu da takipçilerin liderlerinin arzusuyla özdeşleşmelerine sebep olur. Ama Transformasyonal bir liderin, takipçilerinin ihtiyaçlarını, özellikle yüksek seviyede olan ihtiyaçlarını sezgisel olarak anlaması ve onların bu arzularına hitap eden iletişimi kullanması gerekir. Transformasyonal bir lider için iletişim yeteneği, özellikle dramatik ve ilham verici dil, hayati öneme sahiptir. Bass “liderin ikna edici hitabetinin yanında semboller kullanıp, işlerin daha iyi olduğu bir vizyon yaratmasının ekstra gayrete sebep olduğunu.” ifade eder. Transformasyonal liderler çeşitli ifade biçimleri kullanarak, ortak kimliği diğerlerine aktarmak için mümkün olan bütün iletişim yollarından tam olarak istifade etmeye çalışırlar. Mesela, metaforlar, teşbihler kullanır; örnekler verir, hikâye anlatır ve anekdotlarla ilişkilendirir; sözlü resim çizerler; alıntılar sunar ve sloganları dile getirirler.”
Transformasyonal Liderliğin başka bir özelliği de “vizyonun” net bir şekilde ifade edilmesidir. Transformasyonal lider, takipçilerinin ilgi ve enerjilerini yoğunlaştırmak ve grubun hedeflerine sadakat inşa etmek için ilgi uyandıran belagatli bir vizyon kullanır. Bass sık sık Transformasyonal Liderliği daha iyi bir dünya vizyonunun ifadesine ki bu Gülen’in ustaca yaptığı bir şeydir, denk tutar. Transformasyonal liderler risk almak, hedef belirlemek, yüksek beklentiler, kolektif kimlik vurgusu, ısrarcılık ve vizyon sahibi olmak gibi özelliklerle karakterize edilmektedir. Transformasyonal liderin esas rolü vizyonunu kullanıp takipçilerini değiştirmek için onlara anlam ve semboller yaratmaktır.
Takipçiler üzerindeki güçlü etkisinden dolayı, Transformasyonal Liderlikte potansiyel bir suiistimal söz konusu olabilir. Fakat Bass bu eleştiriye samimi Transformasyonal Liderliği üç prensip üzerine oturtarak cevap vermektedir:
1) Ahlaki karakter;
2) Etik değerler ve
3) Etik tercihlerin ahlaki süreçleri.
Bizim de birazdan göstereceğimiz gibi, Gülen bu üç şartı net olarak karşılamaktadır.
Bass, Transformasyonal Liderliği dört boyuta ayırır:
1) İdealleştirilen etki
2) İlham veren motivasyon
3) Entelektüel uyarım,
4) Bireysel ilgi.
Biz bunların her birini detaylı bir şekilde ele alıp Gülen’in gayretlerini bu dört boyutla eşleştireceğiz. Biz onun liderliğinin bu rükünlerin hepsini tam olarak ifade ettiğini düşünüyoruz.
Bu boyutların ilki İdealleştirilen etki. Van Eeden’e göre:
‘İdealleştirilen etki, takipçilerin lidere olan saygısı, hayranlığı, güveni, onun davranışlarını taklit etmesi, liderin değerlerini üstüne alması ve kendini liderin vizyonuna adaması ve bu anlamda fedakârlıkta bulunması anlamına gelmektedir. Lider tam bir adanmışlık, kuvvetli bir amaçlılık ve temsil ettiği grubun hedef ve faaliyetlerinde sebat ve özgüven sergileyerek hem grubun başarısını temin eder, hem de takipçilerine yetki ve sahip olma şuuru verir. Hem ahlaki hem de etik davranır’
Bu noktada idealleştirilen etki ile karizmayı birbirinden ayırmamız önemlidir. Transformasyonal Liderlikle karizmatik liderliğin çok ortak yönü vardır ve birbirini önemli açılardan tamamlarlar. Bu kavramlar genellikle birbirinin yerine kullanılır ama önemli farklılıklar vardır. Benlik şeması veya benlik hakkında zihinsel genelleme bakımından Transformasyonal lider mütekabiliyete müsade eder, ama karizmatik liderin güç ve kontrole aşırı ihtiyacı vardır ve mütekabiliyeti uygun bulmaz. Başarı algılamasında da farklılık vardır; Transformasyonal lider karşılıklı cesaretlendirmeye ve uyarılmaya değer verirken, karizmatik bir lider değer vermez. Belki de en önemli fark güç oryantasyonunda ortaya çıkmaktadır; Transformasyonal bir lider iktidarı paylaşır ve güçlerin birleştirilmesine inanır. Ama karizmatik bir lider kişisel gücü arzular ve iktidarını şahsi özelliklerine ve ikna yeteneğine dayandırır. Bu fark, organizasyonun başarısında çok büyük bir etkiye sahiptir. Örneğin, Transformasyonal bir lider tarafından idare edilen organizasyonda halef konusu problem değildir; ama karizmatik liderler tarafından idare edilen organizasyonlar lider olmayınca genellikle bocalar ve başarısız olur.
Takipçilerine yetki ve sahiplenme şuuru aşılayarak Gülen idealleştirilen etkinin anahtar bir rüknünü yerine getiriyor. Bu Hareketin yapısını ve işleyişini anlatan aşağıdaki paragrafın da işaret ettiği gibi, Gülen kesinlikle gücü paylaşan ve gücün birleştirilmesine inanan biridir;
Transformasyonal bir lider karizma sahibi olmak zorunda değildir ve olmamalıdır da. Transformasyonal liderlerle özdeşleşmede karizmanın rolü ne olabilir ki? Transformasyonal Liderlik kuramı liderini değişimin etkeni olması özelliği üzerine odaklansa da liderin karizması Transformasyonal Liderliğin belirleyici bir özelliği değildir. Gereğinden fazla büyük görünme ihtiyacı, kendini abartma ya da karizmayla bir statü elde etmek için kendiyle başkaları arasına mesafe koymak Transformasyonal bir liderin özelliği değildir. Transformasyonal liderlerin tasvirinde kişiliğin karizmatik yönü asla temel odak noktası olmaz. Mother Teresa ve Gandi değişime örnek oluşturan Transformasyonal lider olarak tanınırlar, ama onlar Max Weber ve diğerlerinin anladığı şekliyle ‘Karizmatiklik’ kriterlerine uyan kişiler değillerdir. Kendini büyük ve önemli görme, iktidar hırsı, yakın ilişki ihtiyacı karizmatik liderlerde merkezi bir konumdadır. İktidar hırsı ve hükmetme arzusu açısından bakıldığında, Gandi, Mandela ve Mother Teresa belki eksik sayılabilir, çünkü onlar zaten karizma tik değil, Transformasyonal liderlerdir.
Gülen’in zühd hayatı ve diğergamlığı onu aynı gruba dâhil etmektedir. Onun mütevazılığı (isar, ihlâs, başkalarını kendine tercih etmesi), kendini geri planda tutması ve örnek liderliği takipçilerini cezb ve motive eden temel faktörlerdir. Dostlarının gözlemlediği gibi; Gülen dünyevi varlığa pek rağbet etmeyen, mütevazı bir geçmişi olan seçkin bir âlimdir. Bir Allah adamı, bir vaiz, bir kanaat önderi kişiliğiyle ve zühd ve derin bilgisiyle, bir vaiz/öğretmen ve yazar olarak o kendisini oldukça tatmin edebilecek bir kariyer sahibi olabilirdi. Ama o bunun yerine, bütün gayretini kitleleri kaliteli eğitime yatırım yapmaya teşvik etme uğruna sarf ederek, örnek yaşamıyla da buna öncülük etmektedir.
Gülen için somut pratiğe dönüşen gayret ve girişimler istek ve iddialardan daha çok önemlidir. Gülen Hareketi’ni yakından analiz eden M. Hakan Yavuz, ‘Gülen’e göre etik bir toplum inşa etmenin yolu okullarda din ve ahlak dersleri vermek değil, bir öğretmen, bir polis, bir işadamı ve gazeteci olarak kişinin kendi hayatında temsil olarak bilinen iyi bir örnek olması’ gerçeğini not eder.
Gülen uzun bir süredir, kısmen değer kaynaklı eğitim adına tükenmez çabasından dolayı, önemli bir Müslüman düşünür olarak ün yapmıştır. Yakın bir geçmişte, onun bu mümtaz konumu Washington merkezli Uluslararası Barışı destekleyen Carnegie Vakfı’nın uluslararası konuların araştırma ve analizinde uzmanlaşmış yayın organı olan Foreign Policy dergisi tarafından tasdik ve takdir edilmiştir. Derginin Mayıs/Haziran 2008 sayısı Gülen’i dünyanın önde gelen liderlerinden biri olarak tanıdı ve dünyanın ilk yüz entelektüelinin listesini yayınladıktan sonra, okurlarından bu listeden ilk yirmi ismi seçmelerini istedi. Oylamada Gülen listedeki herkesten daha fazla oyu alarak dünyanın en önde gelen entelektüeli olarak onurlandırıldı.
Bu prestijli tanınmaya ve takdire ek olarak, Gülen’e dünya basınından da olumlu bir ilgi gösterilmektedir. Örneğin, sadece geçen iki yıl içerisinde New York Times; Forbes Dergisi; International Herald Tribune; Journal of Middle East Women’s Studies; The Economist; U.S. News and World Report; The Irish Times; The Muslin World ve Middle East Journal gibi çeşitli gazete, dergi ve bültenler onun hakkında olumlu haberler yaptı.
Vizyon, idealleşen etkinin önemli tamamlayıcı bir parçasıdır ve Gülen’in vizyonu çok nettir. O toplumun eğitim yoluyla, yani Türk tarihine, geleneklerine ve halkın hislerine duyarlı bir seçkin zümrenin öğretmenliğiyle zihniyet değiştirmesine inanmaktadır. Onun programı “altın nesil” olarak bilinen bu elit zümreyi gerçekleştirmeyi hedeflemektedir. Gülen’in ahlaki ve etik davranışı hayranları tarafından dünya genelinde takdir edilmekte ve o Papa John Paul II; New York kardinali John O’Connor, AntiDefamation League’in (Irki ve dini ayrımcılık ve tahkire karşı bir organizasyon) önceki başkanı Leon Levy; Vatikan’ın Türkiye Elçisi; Türk Ortodoks Kilisesi Patriği; TürkErmeni toplumu Patriği ve TürkYahudi toplumu Hahambaşı gibi saygın liderler tarafından olumlu bir şekilde karşılanmaktadır.
Gülen’in halen yaşıyor olmasından dolayı, onun hayatı ve çalışmalarını geçmişten günümüze bütüncül bir şekilde ele alan tam bir biyografi henüz mevcut değildir. Fakat “Gülen’e kendi çevresinden çok büyük bir saygı gösterildiği tartışmasız bir gerçektir, takipçilerinin ona ‘Hocaefendi’ unvanı vermesi bu saygıyı ispatlamaktadır.”
Onun, Müslüman olsun ya da olmasın, birçok insani etkileyebilmesi dini samimiyeti ve kişisel takvasıyla açıklanabilir. İslâmî muhalifleri tarafından eleştirilince, İslâmî ilimlerdeki ehliyetine işaret ederek onlara oldukça pragmatik, tipik bir Sufi tarzda cevap vermekte ve Kur’ân ve Sünnet’e sarsılmaz bir sadakat sergilemektedir. Onun bu aşikâr orijinalliği kendisine ve temsil ettiği harekete sağlam derecede bir saygı ve güvenirlik kazandırmaktadır.
Gülen’in muhafazakâr ve dindar karizmatik kişiliği hem kendisinin hem de hareketin bazen teoride olmasa da pratikte daha liberal olmasına müsade etmektedir. Hareketin muhafazakâr imajı devletin reformcu söylemi tarafından asla ulaşılamayacak halka, İslâmî mücadelenin yeni bir şekline dâhil olma fırsatı vermektedir. Dahası, hareketin uygulaması, başka İslâmî grupların asla ulaşamayacağı insanların cemaatin faaliyetlerine katılmasına da izin vermektedir.
Gülen, genellikle entelektüel cesaretinden dolayı olduğu gibi, ahlaki ve etik davranışlarından dolayı da saygı görmektedir. Rice Üniversitesi’nden Dr. Jill Carrol yakın geçmişte yazdığı, içinde Gülen ve dünyanın en büyük beş düşünürü arasındaki geçen diyaloga yer verdiği kitabında, Gülen’in onu nasıl derinden etkilediğini şöyle ifade etmektedir:
“O’nun düşüncelerinden ilham aldım ve onunla buluştuktan sonra, neden onun nerdeyse üç kuşak Türk erkek ve kadınlarına yeni bir dünya yaratmak için ilham verdiğini görebiliyorum. O derin bir maneviyat, samimiyet ve merhamet insanidir; hem yazıları hem de kişiliği bunun alametleriyle doludur. Ben, Gülen’in düşüncelerini Kant, Plato, Konficyus, Mill ve Sartre’ın düşünceleriyle eşleştirdim, çünkü ben Gülen’in onlarla, onların da Gülen’le müzakereye layık olduğuna inanıyorum. Ben onların hepsini derin bilgileriyle insan varlığının en acil ve en baki sorularıyla ilgilenen ve zor problemleri bütün benlikleriyle dürüstçe göğüsleyen karamsarlığa (sinizme) düşmemiş insanlar olarak yorumluyorum.”
Kısaca, Gülen, Van Eeden’in öne sürdüğü idealleştirilmiş etkinin bileşenlerini aksettirmektedir. O kendini takip edenlerin hem hayranlığını hem de güvenini kazanmış biridir. Bu takipçiler Gülen’in vizyonuyla motive olup, onun öğretilerinden, kişisel takvasından ve mütevazılığından ilham almaktadırlar. Buna ilaveten, Gülen’in ünü Türkiye sınırlarını aşmaktadır ki bu Hareketin geleceğine dair hayra işaret eden bir gelişme olarak değerlendirilmelidir.
Transformasyonal Liderliğin ikinci temel rüknü ilham verici motivasyondur. Bu, liderin geleceğin vizyonunu yaratmaktaki coşku ve optimizmine işaret etmektedir. Böylece takipçiler arasında da benzer hisler uyandırılır. Lider davaya kendini adamış olarak görülür; özel hedefler ve beklentiler çok net bir şekilde ifade edilir ve takipçilerin bu beklentileri elde etme becerisine itimat sergilenir.
Gülen hayalini kurduğu “Altın Nesil” vizyonunu net ve şiirsel bir ifadeyle şöyle anlatmaktadır:
“Evet, muhâkemesizlerin, akılsızların ve fanteziler arkasında yüzergezer yığınların içinden, çağın, düşünen, muhakeme eden, akıl kadar tecrübeye, tecrübe kadar akla ve ikisi kadar da ilhama ve vicdana inanan, güvenen yepyeni bir insan doğacaktır.. her şeyiyle mükemmelin peşinde, heptenci, dünyâ ve ukbâ muvâzenesiyle kanatlı, kalb ve kafa izdivacına muvaffak olmuş yepyeni bir insan. Elbette ki bu yeni insanın doğumu çok kolay ve rahat olmayacaktır. Her doğum gibi onun da sancısı, sarsıntısı, sıkıntısı olacaktır. Ama mevsimi gelince, bu mübarek velâdet mutlaka gerçekleşecek ve bu ayyüzlü nesil Hızır gibi birdenbire aramızda belirecektir. Sıkışmış ve üst üste binmiş bulutlar arasından rahmetin süzülüp geldiği, arzın derinliklerinden suların fışkırıp yeryüzüne çıktığı, karın buzun çözüldüğü yerlerde kar çiçeklerinin her yanı sardığı ve şebnemlerin sıçrayıp yapraklara taht kurduğu gibi, bu yeni insan da belki bugün belki de yarın, ama mutlaka gelecek…”
Gülen, “modern dünyada başkalarına kendi fikrini kabul ettirmenin tek yolu iknadır” der. Ona göre, şiddete başvurmak aslında fikren iflas etmenin bir göstergesidir. İnsanlar daima kendi değerlerini yaşamada ve manevi dini değerlerini ifade etmede hür olmayı talep edeceklerdir.
İlham verici motivasyon yeteneğine sahip liderler takipçilerini yüksek standartlarla zorlar, gelecek hedeflere dair ümit verir ve eldeki mevcut göreve bir anlam kazandırır. Takipçiler eğer bir davranış için motive ediliyorsa güçlü bir vazife duygusuna sahip olmalıdır. Yine, liderliğin bu vizyonsal yönü iletişim yeteneğiyle desteklenmelidir ki vizyon tam, güçlü ve ikna edici bir şekilde ifade edilebilsin. Bass, “Biz ilham veren motivasyonu etkileme sürecinde entelektüel olmayan duygusal nitelikleri kullanan, ya da rasyonel olmayan duygusal vasıfları etkileme sürecine ekleyen ve entelektüel uyarım faktörünü his ve duygulara başvurmadan akıl, mantıkla ikna gerektiren etkileme süreçlerine saklayan liderlikle sınırlıyoruz.” der.
Gülen’in kendine has hitabet sanatı Bass’in ilham verici motivasyon kategorisine çok benzer. Erken yaşta Sufi tutum ve değerlerle tanışmasının bir sonucu olarak, Gülen Sufilere has sembolik ifade biçimlerini genelleyip yaygınlaştırmaktadır. Sufilerin geleneksel olarak Allah’la olan direk ve özel tecrübeyi anlatmak için kullandıkları canlı, sembolik ve şiirsel dili, o düzenli olarak sosyal reform davasını ifade etmek için kullanmaktadır. Gülen İslâmî pratiğin modernizasyonu için söyleminde mecaz, tebessüm ve her türlü kinaye kullanmaktadır. O İslâmî hükümlerin ve inançların arka planına nüfuz edebilmek ve onların “gizli incilerini” elde etmek için ‘retorik’ sanatını bir araç olarak kullanmaktadır. Gülen “Kur’ân’ın her geçen gün yeni bir yaprak açan ve sürekli yeşeren bir gül gibi olduğunu” iddia eder. Ona göre “hepimiz zamanın çocuklarıyız, biz hem geçmişi hem de simdiki zamanı sorgulamalıyız.”
Çaba, fedakarlık ve teşebbüs kurumsal başarı için zaruri olduğunda; işlerin zor ve yıldırıcı olup, takipçilerin de geçici sorunlardan ve başarısızlıklardan dolayı cesaretlerini kaybettiklerinde ve yine takipçilerin grubun faaliyetlerine uygun ve ilham kaynağı olabilecek ideallere ve değerlere sahip olduğunda, Transformasyonal liderin ilham veren aktiviteleri daha özel bir önem arz etmektedir. Takipçiler kendisinden beklenen şeyin meşruluğunu, Transaksiyonal Liderlikte olduğu gibi elle tutulur bir ödülle değil, daha iyi bir dünyanın yaratılmasına olan katkıları ve Allah’a ve ülkeye karşı vazifesini ifa etmiş olmanın şuuruyla hissedecek bir duruma getirilmelidir. Neredeyse Bass’in kriterlerinin tam kopyasıymış gibi Gülen takipçilerinde aynı şuuru inşa etmeye çalışmaktadır:
“… iş ve amelin değerini, ona terettüp eden netice ile değil de, doğrudan doğruya yaptığı vazifenin sıhhati, onun hâlisâne edâ edilmesi ve Hak rızasına muvafık düşmesiyle ölçer ve değerlendirir. Böyle davranarak kulluğunun enginliğini, onu ücretlerle, mükâfatlarla irtibatlandırarak daraltmaz, dünyaya ait sonuçlarla, ilâhî ve uhrevî amelleri dünyevileştirmez; aksine onu, hep sıfırın sonsuza nispeti içinde mütalâa eder ve ruhunda duyduğu bu ölçüdeki bir nispetin genişlendiriciliğiyle yaşar.”
Hizmet şuuruyla maddi ödül arasında yapılan bu ayrım bazen Hareketin üyeliğinde kariyerlerin ona göre yeniden düzenlenmesine sebep olmaktadır. Mesela, Gülen, daha zengin bir gelecek vaat etse de, tıp, mühendislik ya da hukuk kariyerinden ziyade eğitim alanında kariyer yapılmasını teşvik etmektedir. Gülen’in öğretmenlere ve geleceğin öğretmenlerine olan mesajı basit ama inceliklidir: Eğitim yoluyla kendi vatandaşına ve insanlığa hizmet etmek sorumlu her insanın vazifesidir. Böylece birden bire, takdir edilmeyen, az maaşlı ve düşük statüdeki öğretmenler ülkenin geleceğinin kilit mimarları olarak tanınmaya başlandı.
Yavuz’a göre, Gülen etkili ve dramatik bir hitabet üslubuna sahiptir:
Onun duygusal vaazetme tarzı Müslümanların manevi duygularını harekete geçirmekte ve mesajlarını sevgi ve hüzün duygularıyla birlikte aşılamaktadır. Gülen’in tarzı etkili olup kendisiyle takipçileri arasında güçlü duygusal bir bağ oluşturmaktadır. O, kendine inananların duygularını harekete geçirmekle kalmamakta, onları fedakâr olmaya ve eylemciliğe teşvik etmektedir. Böylece, o takipçilerini yürekleriyle vardıkları kararları pratiğe dökebilmeleri için duygusal bir eylem haritasıyla silahlandırır.
Gülen’in kendisini takip edenlere verdiği mesaj cesaretlendirme kabilindendir. O, Altın Nesli tarif ederken şöyle der;
“Bu nesil geçmişin ideolojilerinin üstesinden gelebilecektir. Batı ve Doğu onun ayaklarını zincirleyip mahkûm edemeyecek. Ayrıca, onun otantik ruhuna aykırı bu ‘izimler’ onun hedefini değiştirmeyecek hatta ona hiç tesir bile edemeyecektir.”
O, “Eğer kalabalıkları kontrol etmeyi arzu ediyorsanız, onları bilgi açlığına maruz bırakın. Onlar böyle bir zulümden ancak eğitim yoluyla kurtulabilirler. Sosyal adalete giden yol kifayetli evrensel eğitimle döşelidir. İnsanlara yeterli anlayışı ve başkalarına hoşgörülü olup haklarına saygı duymayı ancak bu (eğitim) kazandırabilir.” diye iddia ederken takipçilerine misyonlarının ne kadar önemli olduğunu ifade edebilmektedir.
Gülen hitabetinde tasvir ve sembolizmi maharetli bir şekilde kullanır. Yavuz’a göre:
Gülen başarılı bir şairdir; onun şiirleri Osmanlı geçmişine yönelik romantik bir özlem oluşturmakta ve bu geçmişin günümüz Türk toplumu için uygunluğunu açıklamaktadır. Ayrıca, onun şiirleri milli ve dini (Türk-İslâm) bir bilinç inşa etmenin peşinden koşar. Bu, gençleri, bir zamanlar Osmanlı gibi İslâm dünyasına liderlik edecek güçlü ve zengin bir Türkiye yaratmak yolunda tarihi bir misyon için seferberliğe çağıran bir bilinçtir.
Gülen’in şairane tarzı onun en popüler temalarında biri olan sevgi konusunu ele alışında açıkça görülmektedir:
“Sevgi, dünyaya gelen her varlıkta en esaslı bir unsur, en parlak bir nur, en büyük bir kuvvettir ve bu kuvvetin yeryüzünde yenemeyeceği hiçbir hasım yoktur. Sevgi evvelâ bütünleşebildiği her rûhu yükseltir ve ötelere hazırlar. Sonra da bu ruhlar sonsuzluk adına doyup duydukları şeyleri bütün gönüllere hâkim kılmanın kavgasını vermeye başlarlar. Bu yolda ölür ölür dirilir; ölürken “sevgi” der ölür, dirilirken de sevgi soluklarıyla dirilirler.”
“Aslında muhabbet bir sultan, tahtı gönüller, sesi soluğu da en tenha yerlerde ve sadece O’na açık dakikalarda seccadelere boşalan ümit, hasret ve hicran iniltileridir.”
Bass’in idealleştirilen etki kategorisinde olduğu gibi, Gülen’in liderliği ilham veren motivasyon kategorisine de uymaktadır. O davasını çok net ve belagatli bir şekilde iletebilmekte, takipçilerine ilham vererek ortak davalarının başarılı olacağı teminatını aşılamaktadır.
Transformasyonal Liderliğin üçüncü rüknü ‘Entelektüel Uyarım’dır. Bu, takipçilerin zihinsel kabiliyetlerine değer veren liderin yeniliği cesaretlendirip, yaratıcılığı teşvik ettiğine işaret eder. Başkaları problemlerin yeniden tanımlanması için teşvik edilir, konuların anlaşılması için bütüncül bakış açısı kullanılır, statüko sorgulanır ve probleme farklı açıdan yaklaşılır. Bu hem değişim için istek yaratır, hem de mevcut ve gelecek problemleri çözme kabiliyeti geliştirir. Entelektüel uyarım mantığı kullanma, ikna edici tartışma yapma ve takipçilerin problemleri fark edip çözebilmeleri için rasyonel düşünme gibi öğeleri içine alır. Düşünce teşvik edilir, hayal gücü ateşlenir ve inanç ve değerler gözden geçirilip kuvvetlendirilir.
Gülen, özellikle gelenek ve modernite, din ve bilim arasında köprü kuran tutarlı bir tez oluşturma konusunda başarılı biridir.
O, sadece kişisel çıkar üstüne yoğunlaşan maneviyattan mahrum bir rasyonalizme şahit oldu. Diğer bir aşırılık da geleneğe körü körüne tabii olmaktı. Bu bağlamda onun takip ettiği orta yol her fert için mantıkiliğin zaruretini vurgularken, manevi değerleri akla rehber olarak desteklemektedir. Gülen, ben merkezli ferdiyetçilikle kendini düşünmeme arasında bireysel hakları ihmal ya da reddetmeden sosyal sorumluluk telkin eden orta bir yol meydana getirdi. O, halka hizmet etmeyi insani bir sorumluluk ve Allah’ı razı edecek bir amel olarak teşvik etti. Aynı zamanda, o bireysel hakları ferdin rızası olmadan toplumun maslahatı için çiğnenemez haklar olarak tanımlar.
Gülen güçlü bir şekilde din ve bilimin sadece birlikte var olabilme imkânını değil, birlikte olmak zorunda olduğunu iddia eder:
“Meselâ, akıl ihmal edildiğinde tebliğ istenen neticeyi vermez. His ve duyguları terk etmek de, aynı menfî neticeyi doğurur….O, insanı bir bütün olarak ele alır ve götüreceği mesajları da böyle bir bütünlük içinde takdim eder. Onun için de, nebinin tebliğ vazifesinde, akıl, mantık, kalb, gönül, his ve duygulardan hiçbiri kat’iyen terke uğramaz ve vahyin aydınlatıcı tayfları dışında bırakılmaz… Nebinin tebliğinde akıl, mantık ve hisler omuz omuza ve iç içedir.”
Gülen burada Peygamber misyonunda insana bütüncül ve dengeli yaklaşıma dikkatimizi çekmektedir. Buna göre, aklın ihmal edilmesi zavallı bir mistikler topluluğunu netice vereceği gibi, kalb ve ruhun ihmali ise maneviyattan yoksun kuru akılcılığa yol açacaktır. Akıl, ruh, ve beden uyum içinde olursa, ve kişi İlahi mesajın aydınlık yoluna yönlendirilirse, ancak o zaman insan bir bütün olarak hakiki insanlığa ermiş olacaktır.
Yavuz, Gülen’in tartışma metodunun oldukça metaforik olduğunu ileri surer:
“O sürekli olarak tabiattan ‘kitap’ olarak bahseder. O Kur’ ân’ın lâfzî yorumunu yapmaktansa onu olağan üstü dünyanın merceğiyle okur. Bu edebi yorum dinin dilini yumuşatır ve onu pratik hayat için uyumlu hale getirir.”
Örneğin, Gülen şöyle yazar:
“Kâinât, sık sık mürâcaat edilmek üzere Allah tarafından gözler önüne serilmiş bir kitap; insan, varlığın derinliklerini rasat etmeye açık bir menşûr ve bütün dünyaların şeffaf bir fihristi; hayat da bu kitap ve bu fihristten süzülen, süzülüp ilâhî beyanla yankılanan mânâların temessülüdür. Eğer kâinât, insan ve hayat televvünleri itibarıyla farklı fakat aynı hakikatin değişik yüzleri ise ki öyledir bunları birbirinden ayırmak, hakikatin âhengini bozacağından varlığa da insana da haksızlık ve saygısızlık demektir.”
Transformasyonal Liderliğin etki gücü liderin varsayımlara meydan okuma, riskler alma ve takipçilerinin düşüncelerine başvurma derecesiyle artar. Bu özelliğe sahip liderler takipçilerinde yaratıcılığı uyandırır ve cesaretlendirir. Entellektüel Uyarım konusunda Transformasyonal liderlerle Transaksiyonal liderler arasında sistematik farklar vardır. Transformasyonal liderler kısmi çözümlerle tatmin olmaya veya statükoyu kabul etmeye fazla istekli değillerdir. Onlar düşüncelerinde reaktiflikten daha ziyade provaktiftirler; daha yaratıcı, daha orijinal ve yenilikçi düşünceye sahiptirler; ideolojik olarak daha radikal olup çözümlerinde daha az çekingendirler. Gülen, yaratıcılıgı ve yenilikçi düşüncesinden dolayı Transformasyonal bir liderlik sergilemektedir. Örneğin, Yavuz bu konuyla alakalı olarak Gülen’le klasik İslâm âlimleri ya da ulema arasında harika bir kıyaslama yapar:
“Gülen’i klasik ulemadan ayıran üç ana özellik vardır. İlki, referansı Kur’ân ve Sünnet olan ulemadan farklı olarak, Gülen’in ve yeni kuşak Müslüman aydınların referans noktaları rasyonel düşünceyi ve Avrupai Aydınlanma düşüncesini de kapsamaktadır. İkincisi, Gülen bağımsız düşünceyi teşvik eder (bunun zıddına ulema topluma rehberlik edip geleneği korumayı isterken, bu yeni Müslüman Türk aydınlar eleştirel düşünceyi destekler). Gülen bu iki geleneğin kayda değer karışımını dengeli bir şekilde başarabilmektedir. Bu modern ulema aydın karışımının diğer önemli bir özelliğiyse İslâmî hükümleri çağın sosyal şartları bağlamında yorumlayabilme yeteneğidir. Kant, Shakspeare, Victor Hugo, Dostoyevski, Sartre ve Kafka gibi dünya yazarlarını çok iyi bilen Gülen, bu yazarların düşüncelerini kullanarak kendi çağdaş İslâmî yorumunu pekiştirmektedir.”
Gülen takipçilerinin yaratıcı olup bağımsız düşünebilmelerini kuvvetli bir şekilde teşvik etmektedir. Ona göre eğer insanlar bağımsız düşünebilmek ve sosyal adalet, insan hakları ve hoşgörü gibi pozitif değerleri benimsemek için uygun bir şekilde eğitilirse, onlar bu faydalı hedefleri gerçekleştirecek değişimin faili olabilirler. Ama o her ne kadar problemlerin çözümü ve daha iyi bir dünya için aklın kullanılmasına inansa da, o açıkça rasyonel düşünceyi din ve maneviyat yerine koymaz.
Bir dine tutunma duygusu, değişimlere, bilim ve teknolojik ilerlemelere ve yeni düşünce yöntemlerine bakmaksızın, her zaman insanlığın bilimsel ve entellektüel hayatını şekillendiren, insani faziletleri geliştiren ve yeni medeniyetler inşa eden öncül faktörlerden biri olmuştur. Bu cazibe ve güce sahip olan din insanların hayatında en etkili unsur olup, gelecekte olmaya da devam edecektir.
Gülen bilimle din arasında bir zıtlık görmez ve ikisinden birini tercih etme tezini de reddeder.
Beşeriyet, çelişen görüşler ortaya koydukları gerekçesiyle, zaman zaman bilim adına dini, din adına da bilimi inkar etmiştir. Bilginin tamamı Allah’a aittir ve din Allah’tandır. O halde bu ikisi nasıl çelişebilir?
Bass entelektüel uyarımın unsurlarını ele alırken kast ettiği şey “…takipçilerin hâlihazırdaki davranışında uyarım ve değişimden ziyade, problem fark etme ve çözmede, düşünce ve hayal kurmada ve inanç ve değerlerde uyarım ve değişim”dir. “Trans formasyonal liderin entellektüel uyarımı, takipçilerin, karşılaştıkları problemler ve çözümlerinin tabiatını anlamada, kavramada ve sezmesinde aralıklı sıçrayışlar olarak kendini gösterir.”
Gülen konuları ve problemleri yenilikçi bir şekilde ele alıp ifade etmekte özellikle çok mahirdir. Mesela, o bağışlama konusunda şöyle kışkırtıcı bir analiz yapmaktadır:
“Bugünkü nesillerin kendi evlât ve torunlarına en büyük armağanı “affetmesini” öğretmek olmalıdır. En kaba davranışlar, en iç bulandırıcı hâdiseler karşısında dahi affetmesini… Ne var ki, ruhu hırçınlaşmış, vicdanı acı çektirmekten zevk alan insan azmanlarının affedilmesini düşünmek de, af mü essesesine karşı bir hürmetsizlik olacaktır. Evet, onları affetmek, hem elimizden gelmez, hem de böyle bir af insanlığa karşı bir saygısızlıktır. Böyle bir saygısızlığı ma’kûl görecek ve gösterecek birinin çıkacağına ihtimal vermiyoruz.”
Yine onun terörizme karşı olan tavrını da göz önüne alırsak, Gülen, İslâm’ın terör dini olmadığı gibi İslâm’ı doğru anlayan bir Müslüman’ın da terörist olamayacağını çeşitli vesilelerle ifade etmiştir
Birçok araştırmacı Transformasyonal liderlerin bir dereceye kadar öğretmen olarak hizmet etmek zorunda olduklarını not eder. Ögretmenler genellikle meslekleri gereği, en azından bazı, öğrencilerinin inanç ve değerlerini keskin bir şekilde değiştirerek bir Transformasyonal liderin rolünü oynarlar. Gülen, hayatının büyük bir bölümünü içine alacak kadar uzun bir süredir öğretmenlik yapmakta ve başkalarını etkilemektedir. Onun mantığı etkili bir şekilde kullanması, mantıklı tartışmaya olan itimadı, genişletilmiş bakış açısı hususunda ısrarcı olması ve yaratıcı problem çözmeye vurgu yapması büyük ihtimalle onun eğitsel tecrübesiyle alakalıdır.
Transformasyonal liderliğin son öğesi ‘Bireysel İlgi’dir. Bu konsept, liderin kendini takip eden bireylerin yeterliliklerini ve olgunluk düzeyini dikkate almasına işaret eder, lider onların kendilerini geliştirmeye ihtiyaçlarının olup olmadığını anlamaya çalışır. Lider tek tek ilgi göstererek; onların endişelerine kulak vererek ve nasihat, destek, geribildirim ve cesaretlendirme yaparak bir danışman gibi davranır. Lider uygun stratejiler belirleyerek kendini takip eden bireylerin potansiyel, performans ve motivasyonunu yükseltir.
Liderin etkisi onun tekilcilerinin her birinin ihtiyaçlarıyla ilgilenme ve bir danışman gibi onların kişisel kaygılarına ve gereksinimlerine kulak verebilme derecesinden etkilenir. Bu aynı zamanda her bir takipçinin gruba yapabildiği katkıya saygı ve takdiri de içine alır, çünkü gruba gerçek gücünü veren onun çeşitliliğidir. Transaksiyonal lider öncelikle bir menajer fonksiyonu icra ederken, Transformasyonal lider, konficusyan öğretideki ‘ahlak timsali’ lider ve Eflatun’un ‘çoban’ lider örneklerine benzer bir gelişimsel fonksiyon üstlenir. Transformasyonal lider takip edilecek örnek davranışlar sergiler ve bilinçli ya da bilinçsiz olarak kendini takip edenlere bir rol modeli olarak hizmet eder.
Gülen bireysel ilgiye sadece inanıp, kendi hayatında uygulamakla kalmamakta, başkalarına, özellikle öğretmenlere de böyle davranmaları için nasihat etmektedir. O her kişiye bir birey olarak muamele edilmesi hususuna çok önem verir:
“Gerçek muallim, saf ve temiz tohumun ekicisi ve koruyucusudur. İyisiyle, sağlamıyla meşgul olmak onun vazifesi olduğu gibi, hayat ve hâdiseler karşısında ona yön vermek ve hedef göstermek de ona aittir.”
Gülen Hareketi, birbiriyle uyumlu üç tabakadan oluşur: İşadamları, gazeteciler, öğretmenler ve öğrenciler. İlk tabaka daha önce bu makalede ele alındı:
İkinci halkadaki insanlar Gülen’in dini ve milli gayelerini destekler ve eserin ortaya çıkarılmasına himmet ederek direk katılır. Bu halka küçük ve orta çaptaki işadamları dediğimiz esnaftan ve hareketin sayısız vakıflarında mütevelli heyeti olan büyük işadamlarından oluşur. Bu işadamları gönüllü olarak kendi aralarında para toplayarak hareketin kendi bölgelerindeki faaliyetlerini desteklemektedir.
Her ne kadar her bir gruptaki fertlerin katkısı farklı olsa da, Gülen onların çalışmalarına değer verildiğini ve Hareketin vizyonu için önemli olduğunu onlara hissettirmeye gayret gösterir. Yavuz’a göre Gülen bu politikayı ta öğretisinin başından beri takip etmektedir. Her ne kadar, öğretmenler ve diğer akademisyenler onun vizyonunun merkezinde yer alsa da, o kendisini destekleyen işadamlarının çalışmalarını takdir eder.
O, çoğu desteği mühendis, yeni Anadolu burjuvası, akademisyen ve diğer meslek sahiplerinden elde etmektedir. Gülen konuşmalarında tüccar ve işadamlarının rolüne de Türkiye’yi bölgesel bir güç olarak yeniden canlandıracak kaynak olarak dikkatli bir şekilde vurgu yapmaktadır.
Gülen hem öğretilerinde hem de vizyonunda kuşatıcıdır, ona göre her insan için bir rol vardır. Gülen’in Müslüman kadınların eğitimini, çalışmasını ve yolculuk yapmasını desteklemesi, kadınların en iyi eğitimi alıp kamu mesleklerinde çalışma imkânı konusunda cesaret vermektedir.
Uluslararası bir organizasyon haline gelen Gülen Hareketi kültürel farklılıkları aşmakta kayda değer bir beceri sergilemektedir. Avrupa’da, Asya’da, Kuzey ve Güney Amerika’da, Afrika ve Avustralya’da yer alan elliden fazla ülkede okullar açıldı. Ek olarak, Orta Asya ve Türkiye’de pek çok üniversite kuruldu. Bu okullar bulundukları ülkelerin diline, kültürüne, hukukuna, adet, gelenek ve göreneklerine saygı duyma becerisini göstermekle birlikte, Gülen vizyonunun etik temellerine da sadık kalmaktadırlar. Bu özellik bilgili gözlemcileri etkilemektedir. Örneğin, Asya Piskoposları Federasyonunun ekümenlik sekreteri ve Endonezya Bölge Cizvitleri üyesi rahip Thomas Michael bu okulların çoğunu ziyaret ettikten sonra “Türkiye, Kırgızistan, Danimarka ve Brezilya gibi birbirinden oldukça farklı ülkelerde açılan okullar mecburen birbirlerinden farklıdır, ama hepsi aynı hümanist vizyondan ilhamını almaktadır.” diye izlemini ifade etmektedir.
Lam’a göre birçok çalışma Transformasyonal Liderliğin evrensel olarak diğer metotlara göre daha etkili olduğunu göstermektedir. Çünkü birçok kültürde Transformasyonal Liderlik Transaksiyonal Liderliğe tercih edilmektedir. Gülen Hareketi’ne ait okulları inceleyen Agai şu gözlemde bulunuyor:
Her ne kadar kuruluşlarında dini inanç temel etken olsa da, bu okulların en şaşırtıcı noktası din öğretmiyor olmalarıdır. Onlar daha ziyade farklı dini, etnik ve politik eğilimler arasında birleştirici bir faktör olarak görülen ahlak öğretimine vurgu yapmaktadırlar.
Böylece, Gülen Hareketi hem kişisel, hem grup hem de toplumsal seviyede dengeli bir şekilde tek tek özgün bir ilgi göstermeyi ve aynı zamanda evrensel değerlere ve normlara tabi olmayı başarmaktadır. Özelleştirilmiş ilgi ve genelleştirilmiş pratiğin kesiştiği bu ilginç nokta Gülen’den ilhamını alan bu “Türk Okulları”nın başarısını anlamamıza yardımcı olmaktadır.
Gördüğümüz gibi, Gülen’in liderlik tarzı Bass’ın Transformas yonal Liderliğinin dört boyutuyla net bir şekilde uyuşmaktadır. Eğer Gülen Transformasyonal bir lider değilse ve Gülen Hareketi Transformasyonal bir hareket değilse böyle bir şey (kuram) yok demektir. Gülen ve Bass’ın kuramı arasında öylesine tıpatıp bir uyum var ki, kronolojik tezatlar olmasa, insan acaba Bass bu kuramsal çerçeveyi icat ederken aklında Gülen mi vardı diye düşünmekten kendini alıkoyamıyor.
Gülen’in Transformasyonal Liderliğinin Uzantıları
Transformasyonal Liderlik, Transaksiyonal Liderlikten daha fazla avantajlara sahiptir. Önemli faydalardan birisi üyeler arasında kişisel ve kurumsal memnuniyetin yüksek derecede teşvik edilmesidir ki bu da geriye dönük olarak sadakat ve yardımlaşmanın artmasına sebep olmaktadır. Bu kuvvetli bağlılık güçlü ve daimi değişimin ön şartıdır, bu da hem Transformasyonal Liderliğin hem de Gülen Hareketi’nin ayırt edici özelliğidir. Gülen’in örnekliğiyle inançlar, tavırlar ve davranışlar değişip dönüşüm geçirmektedir; Transaksiyonal liderlikte olanın aksine, onun başlattığı değişim takipçileri tarafından içselleştirilmektedir.
Transaksiyonal liderliğin “birinci sıra” değişimler ya da dereceli değişimler ürettiğini, başka bir ifadeyle, görev performanslarına göre ödül alan takipçilerin bir dereceye kadar daha sıkı daha hızlı çalışabileceğini ya da daha iyi bir kalite üretebileceğini söyleyen Bass, daha yüksek derecede, ikinci derece bir değişimin mümkün olduğunu iddia eder. İkinci sıra değişimler tavırlarda, değerlerde ve inançlarda devrimlere ve “performansta ve motivasyonda kuantum sıçrayışlara” sebep olur. Bu ikinci sıra değişimler ancak Transformasyonal Liderlikle mümkündür. Burns’a göre “Transformasyonal Liderliğin sonucu karşılıklı uyarımdır ve moral vermektir, bu takipçileri liderliğe, liderleri de ahlak timsaline dönüştürür. Yüksek düzeydeki bu değişim, lider olmasa bile organizasyonun yoluna devam edebileceği anlamına gelmektedir. Hareketin yakın geçmişi bu gözlemi haklı çıkarma eğilimindedir. Artan sağlık problemleri, Gülen’in hareket içindeki rolünü sınırlamaktadır; buna rağmen, Hareket herhangi bir bocalama işareti göstermemektedir.
Transformasyonal liderler sadece kendi taraftarlarının kültürünü etkilemekle kalmaz, organizasyonun ötesine taşıp harici kültürü de etkiler. Gülen’in en cazip düşüncelerinden birisi, bu hareketin her bir üyesinin basit gündelik hayatta dünyayı iyi yönde etkilemesidir. Onun böyle insanları tasviri, lirik bir doruğa ulaşmaktadır:
“Günümüzde fedakârlığın sahâbîcesiyle, dört bir bucağa, yedi cihana yetişmeye çalışan ve her zaman yaşama tutkularını baskı altına alıp yaşatma hisleriyle hareket eden ve hareket ederken de gösterişeâlayişe girmeyen; her halleriyle tevazu ve mahviyet diyen bu esâtirî kahramanlar, bütün olumsuzluklara rağmen, o hiçbir zaman dinmeyen aşk u şevkleri, sürekli köpürüp duran himmet ü heyecanları ve insanlığa hizmet iştiyaklarıyla tarihte emsali az görülmüş bir civanmertlik sergilemekte; uğradıkları herkese gönüllerinin dilinden bir şeyler fısıldamakta; her yere taze fideler dikip her yanı cennetlere çevirmekte; her zaman canlı, her zaman hızlı, her zaman müthiş bir performans göstererek kendilerini ifade etmeye çalışmakta ve tabiî herkesi sonsuza çağırmaktadırlar; imanlı, azimli, kararlı ve gelecek adına da ümitle dopdolu olarak…”
Transformasyonal etkinin güzel bir örneği olarak Texas, Houston da bir “Türk Okulu”nda öğretmenlik yapan bir kadın bu pasajı özüne indirgeyerek, Gülen’den ilham alarak görev şuurunu “Bu hayatta arkamızda ayak izleri bırakmalıyız.” sözleriyle ifade etmektedir.
Transformasyonal Liderlik, lider ve takipçileri arasındaki mal değiş tokuşundan değil, liderlerin şahsi değer ve inançlarından kaynaklanır. Hem Burns hem de Bass Transformasyonal liderlerin adalet ve dürüstlük gibi şahsi değerlerle hareket ettiğine inanmaktadır. Onlar kişisel standartlarını ifade ederek hem kendilerini takip edenleri birleştirebilmekte hem de onların inanç ve amaçlarını değiştirebilmektedir. Bu tür liderlik, önceden mümkün olduğu düşünülenden daha yüksek seviyelerde performans elde edilmesine sebep olmaktadır.
Bu yüksek seviyedeki performans, Gülen Hareketi’nin modern dünyanın en kafa karıştırıcı problemlerinden birisi olan din ve bilimin uzlaşması konusunda sergilediği başarıda açıkça görülmektedir. Her şeyden önce, Gülen Hareketi hem ahlaki ve manevi açıdan hem de bilimsel açıdan eğitilmiş bir vatandaşlık üretmeye kendini vermiş bir oluşumdur.
Ensturmentalist açıdan bakılınca, Hareketin en başta gelen amacı din ve bilimin başarılı bir şekilde örnek; İslâmî vahiyle aklın sadece uyumlu olmayıp aynı zamanda birbirinin tamamlayıcısı olduğu konusunda ısrarlıdır. “İslâmî meselelerin akıl ile, mantık ile mütenakız düşmemesi, bir yönüyle onun ‘İlmi Muhit’ten gelip her meselesini akla da tasdik ettirmesinden.” Bundan başka, “Aklın nuru fünunu medeniyedir. Kalbin ziyası ulumu diniyyedir. İkisinin birleşmesiyle hakikat ortaya çıkar ve talebenin himmeti kanatlanır. Birinin fenle rin yokluğundan taassup ve taklit, diğerinin yokluğundan inkar ve şüphe doğar” sözüyle ifade eder.
“Kısaca, dertlerimizin çaresi, Batı’da olduğu gibi, sadece zihni veya akli değil. Şark’ta olduğu gibi, sadece kalbi, ruhi de değil… Hem akli zihni, hem de ruhi kalbi aydınlanmaya dayalı eğitimde, işbölümüne dayalı çalışmada ve ayrılıklar yerine, birliktedir.”
Bu Hareketin kaygısı sırf Sufi ya da bilim adamı yetiştirmek değil, bilim ve teknolojideki ilerlemeleri insani ve üretken kanallara yönlendirecek sufi bilim adamı yetiştirmektir. Gülen ümitlerini ortaya çıkmakta olan bu “Altın Nesil”e bağlamıştır, aşağıdaki alıntıda da görüleceği gibi, onun bu konudaki yakarışı çok nadir görülen bir gerilim seviyesine ulaşmaktadır:
“… Kalk, seninle temsil edilen manâdan gözlerimize ışıklar çal ve yalancıların mumlarını söndür! Kalk, hasretle yolunu bekleyenlerin, hicranla inleyenlerin âhlarını dindir! Kalk ve arslanlar gibi öyle bir kükre ki, çakallar bir daha görünmemek üzere inlerine girip saklansınlar ve yedi cihan senin velvelenle dolup taşsın! Kalk, Yaratan aşkına, gençliğinin hakkını ver ve karakuralara kendini ispat et! ispat et ve aç herkese sîneni açabildiğin kadar; kalmasın kinin, nefretin bozguna uğramadığı bir tek yer! Öyle insanca davran ki, yılanlar, çıyanlar bile utanıp deliklerine girsinler!”
Halkın Gülen’e artan desteği ve Gülen’den ilham alan “boğucu karanlığı” gidermeyi amaçlayan okulların kabaran sayısı onun Transformasyonal bir lider olarak önemine tanıklık etmektedir.
Karen Fontenot, Michael J. Fontenot, Nil Yayınları, “Farklı Seslerin Âhengi (Konferanslar Serisi – 1)” adlı kitaptan alınmıştır.
