İrfana Yolculuk
İlgili Yazılar
83 âyetten oluşan bu sûre, İslâmî tebliğin Mekke döneminin ortalarında inmiştir. İsmini ilk âyetinden alır. Bazılarına göre, Yâ-Sîn’in manâsı “Ey insan!” demektir. Başlıca üzerinde durduğu konular Tevhid, Âhiret ve Nübüvvet’tir. Allah Rasûlü aleyhissalâtü vesselâm, bu sûrenin Kur’ân’ın kalbi olduğunu buyurmuşlardır. O, ölü kalblere hayat verir; ölmek üzere olan insanın başında okunması da tavsiye edilmiştir.
Rahmân, Rahîm Allah’ın Adı’yla.
1. Yâ-Sîn.
2. Baştan sona hikmet yüklü Kur’ân’a andolsun ki,
3. Sen elbette (Allah’ın Mesajı’nı tebliğ için) gönderilmiş (peygamber)lerdensin;
4. Dosdoğru bir yol üzerinde.
5. O, Azîz (mutlak izzet ve ululuk sahibi, her işte üstün ve mutlak galip), Rahîm (bilhassa mü’minlere karşı hususî rahmeti bol) olan Zât’ın kısım kısım indirdiği Kitap’tır.
6. (Yakın) ataları uyarılmamış, dolayısıyla bütün bütün gaflet içinde kalmış bir topluluğu uyarman için.
7. İnsanların çoğu hakkında Allah’ın (“Cehennem’i cinlerle ve insanlarla dolduracağım”) sözünün doğruluğu ve haklılığı ortadadır.1 Bu çoğunluk, iman etmiyor ve etmeyecek.
8. Biz, onların boyunlarına halkalar geçirdik; çenelerine dayanan o halkalar sebebiyle başları yukarı doğru çivilenmiş gibidir.2
9. Ayrıca, önlerine bir set ve arkalarına bir set koyduk, böylece onları her taraftan kuşattık; dolayısıyla hiçbir şey görememektedirler.3
10. Böylelerini uyarsan da uyarmasan da onlar için farketmez; onlar, iman etmeyeceklerdir.4
11. Sen, (etkili ve yararlı bir biçimde) ancak öyle insanı uyarabilirsin ki, (ön yargısızdır ve dolayısıyla irşada açıktır,) Zikr’i (Kur’ân) tasdikle ona tâbi olur ve görmediği halde Rahmân karşısında saygıyla ürperir. İşte böyle olanı (sürpriz karşılıklarla dolu bir) bağışlanma ve pek bol, artıp eksilmeyen, hiç zararsız ve bütünüyle hayır bir mükâfatla müjdele.
12. Ölüleri diriltecek olan Biziz ve insanların ölünceye kadar işleyip Âhiret hayatları için gönderdikleri (sevap ve günahları) da, (öldükten sonra) arkalarında kalan (ama Kıyamet’e kadar hesaplarına işlenmeye devam edecek) iyilik ve kötülüklerini de yazıyoruz. Biz, esasen her şeyi Apaçık bir Öncü Kitap’ta tek tek kaydetmiş bulunuyoruz.5
13. Onlara o memleket halkının halini bir misal olarak anlat: O halka da (Allah’ın Mesajı’nı tebliğ için) elçiler gelmişti.6
14. Önce onlara iki elçi gönderdik, fakat onlar ikisini de yalanlayınca, kendilerini bir üçüncüsüyle takviye ettik. “Biz,” dediler, “size gönderilmiş elçileriz.”
15. “Siz de,” diye (tepki verdi o topluluk), “tıpkı bizim gibi birer beşersiniz (yiyip-içen ölümlü birer insansınız). Sonra Rahmân, herhangi bir şey indirmiş de değildir. Siz, başka değil, sadece yalan söylüyorsunuz.”
16. Elçiler, “Rabbimiz biliyor ki,” diye (karşılık verdiler), “biz, hiç kuşkusuz size gönderilmiş elçileriz.
17. “Bize düşen de ancak Allah’ın Mesajı’nı tam olarak ve apaçık, anlaşılır bir şekilde size ulaştırmaktır.”
18. Diğerleri tehdit etti: “Biz, sizde bir uğursuzluk görüyoruz; sizin yüzünüzden başımıza gelecekler var. Eğer (bu tebliğ işinize) bir son vermezseniz, bilin ki sizi taşa tutarız ve bizim elimizden size acı mı acı bir azap dokunur.”
19. Elçiler, “Uğursuzluk dediğiniz şey, size ancak sizden gelir. Gerçek size hatırlatıldı ve uyarıldınız diye mi böyle tepki gösteriyorsunuz? Siz, sınır tanımaz ve Allah’ın verdiği duygu, meleke ve kabiliyetleri boşa sarfeden bir topluluksunuz.”
20. Derken, şehrin en uzak öte noktasından bir adam koşarak geldi7 ve “Ey halkım,” dedi, “gelin bu elçilere tâbi olun!
21. “Tâbi olun, yaptıkları karşısında sizden hiçbir ücret talep etmeyen ve bizzat kendileri doğru yolda yürümeyi tabiatları haline getirmiş bu insanlara.
22. “Beni bana has keyfiyette ve yapıda yoktan var eden ve sizin de bir gün huzuruna çıkacağınız Zât’a ben niye ibadet etmeyeyim ki?!
23. “O’ndan başka ilâhlar mı edinecekmişim ben? Eğer Rahmân hakkımda bir zarar dileyecek olsa, o sözde ilâhların şefaati (aracılığı) bana hiç fayda vermeyeceği gibi, onlar beni hiçbir şekilde o zarardan kurtaramazlar da.
24. “Kaldı ki, (eğer başka ilâhlar edinecek olsam), o takdirde apaçık bir sapıklığın içine yuvarlanmış olurum.
25. “Dolayısıyla ben, (sizi de yaratan ve hayatta tutan) Rabbinize iman ettim, öyleyse sözlerimi iyi belleyin!”
26. Nihayet ona, “Buyur Cennet’e!” denildi.8 O ise, “Keşke,” dedi, “keşke halkım bilseydi;
27. “Bilseydi Rabbimin beni bağışladığını ve beni hususî ikramına mazhar kullarından kıldığını.”
28. O’nun (şehadetinin) ardından halkının üzerine (onları helâk etmek için) gökten bir ordu göndermedik, zaten böyle yapmak yolumuz da değildir.
29. Ancak tek bir patlama oldu, tek bir çığlık koptu. Derhal cansız yere düşüp, silinip gittiler.9
30. Vah o kullara! Ne zaman kendilerine bir rasûl gelse, onunla mutlaka alay ederlerdi.
31. Görmezler miydi ki, kendilerinden önce nice nesilleri helâk ettik ve onlar (berikilerin yanına, dünya hayatına) bir daha geri dönmüyorlar.
32. Bilâkis hiç kimse hariç kalmamak üzere hepsi, (hesapları görülmek üzere) huzurumuzda toplanacaklar.10
33. (Allah’ın mutlak birliği, Rubûbiyeti ve ölüleri diriltmesi adına) onlar için bir delil de şudur ki, ölmüş olan yeryüzünü diriltiyor ve oradan ekinler çıkarıyoruz; onlar da o ekinlerden yiyecek elde etmektedirler.
34. Yine o yerde hurmalıklar ve üzüm bağları var ediyor ve su kaynakları fışkırtıyoruz;
35. Bütün bu var ettiğimiz ürünlerin meyvelerinden yiyeceklerini temin etsinler diye; –bunları onlar kendi
elleriyle yapmadılar. Böyleyken halâ şükretmeyecekler mi?
36. (Her türlü eksiklikten, kusurdan, dolayısıyla eşi, benzeri, ortağı olmaktan) münezzehtir o Allah ki, yerin bitirdiği her şeyi, bizzat kendilerini ve karakter özelliklerini, ayrıca bilmedikleri daha nice şeyleri çift yaratmıştır.11
37. Onlar için bir diğer delil de gecedir: Gündüzü ondan sıyırıp soyduğumuzda birden karanlığa gömülüverirler.
38. Güneş de, kendisi için takdir edilmiş bir yörüngede, sisteminin istikrarı adına, kendisi için tayin edilmiş bir sona ve durma noktasına doğru akıp gitmektedir.12 Bu, Azîz (mutlak izzet ve ululuk sahibi, her işte üstün ve mutlak galip) ve Alîm (her şeyi hakkıyla bilen Allah)’ın takdiridir.
39. Ay için de menziller (safhalar, duraklar) takdir ettik; o, (bu menzillerden geçe geçe) eski kuru, kavisli hurma salkımı çöpünü andırır haline döner.
40. Ne güneş için aya yetişmek vardır, ne de gecenin gündüzü geçmesi söz konusudur. (Onlar gibi, gezegenlerin) her biri, kendine has bir yörüngede akar durur.
41. İnsanlar için bir başka delil, onların nesillerini (yükleriyle birlikte) dolu gemilerde (batmadan) taşımamızdır.
42. Gemiler gibi, üzerlerine binip seyahat ettikleri daha nice binekler yarattık onlar için.13
43. Eğer dilesek hepsini boğarız da, ne feryatlarına koşan bir kimse bulunur, ne de bir yolunu bulup boğulmaktan kurtulabilirler.
44. Ancak tarafımızdan bir rahmet olarak ve irademizin belli bir süreye kadar hayatta kalmaları şeklinde tecelli etmiş olmasıyla (kurtulabilirler).14
45. Onlara, “Sizi önünüzden ve arkanızdan kuşatan (günahlar ve onların hem dünya hem Âhiret açısından gelecek hayatınızda yol açacağı sonuçlar) karşısında takva ile Allah’ın koruması altına girin ki, (dünyada faziletli bir hayat sürme, Âhiret’te ebedî saadete ulaşma adına) merhamete lâyık olasınız.” dendiğinde, (bundan hiç hoşlanmaz ve yüzlerini dönerler).
46. Ve ne zaman kendilerine Rabbilerinin âyetlerinden bir âyet gelse, hoşnutsuzluk içinde ondan da yüz çevirirler.
47. Onlara, “Allah size her ne rızık lütfetmişse onun bir miktarını (geçimlik olarak Allah rızası için muhtaçlara) verin!” çağrısı yapıldığında, küfürde inat edenler, mü’minlere “Dilediği takdirde Allah’ın rızıklandırıp doyuracağı kişileri şimdi biz mi doyuracağız? Siz başka değil, açık bir sapkınlık içindesiniz doğrusu!” derler.
48. Bir de (alaylı alaylı), “Eğer iddianızda doğru ve samimi iseniz, bizi kendisiyle tehdit edip durduğunuz bu Kıyamet ne zaman?” diye soruyorlar.
49. Onların beklediği, (dünyevî meseleler ve şahsî menfaatleri üzerinde) çekişip dururlarken kendilerini apansız ve kıskıvrak yakalayıverecek tek bir çığlıktan, bir patlamadan başka bir şey değil.15
50. O zaman bir vasiyette bile bulunmaya imkânları olmayacağı gibi, (çığlığa dışarıda yakalananlar da) ailelerine dönemeyeceklerdir.
51. Sûr’a üfürülür ve işte mezarlarından çıkmış, Rabbilerinin huzuruna doğru akın akın koşmaktadırlar.
52. “Eyvah bize!” derler, “bizi uyuduğumuz bu yerden kim kaldırdı?16 Meğer bu, Rahmân’ın mutlaka olacak dediği hadiseymiş; meğer rasûller doğruyu söylermiş!”
53. Her şey bir çığlıktan ibarettir. Hepsi, (o büyük duruşma için) huzurumuzda toplanmışlardır.
54. O gün kimseye en küçük bir haksızlıkta bulunulmaz ve (dünyada iken) ne yapmışlarsa, onun karşılığını görürler.
55. Cennet ehli, o gün tatlı meşguliyetler içinde Cennet’in nimetlerinden yiyip içerler.
56. Kendileri ve eşleri, gölgelerde koltuklara yaslanırlar.
57. Orada (dünyada yaptıklarının karşılığı olarak) bütün nimetler hazırdır onlar için ve daha ne isterlerse bulunur.17
58. (Mü’minlere karşı) hususî rahmeti pek bol bir Rab’den (asla tevbih, takbih değil, sadece) “selâm” sesi alırlar.
59. Ve siz, hayatları günah hasadıyla geçmiş ey suçlular! Bugün şöyle bir kenara çekilin bakalım!
60. Ben sizlerle şu sözleşmede bulunmamış mıydım? “Ey Âdem’in çocukları! Şeytan’a tapmayın.18 O, sizin için apaçık bir düşmandır;
61. “Fakat sadece Bana ibadet edin; doğru olan yol budur.”
62. Ne var ki o, içinizden nice nesilleri saptırdı. Düşünüp akletmeli (ve ona göre davranmalı) değil miydiniz?
63. İşte, kendisiyle sürekli ikaz ve tehdit edildiğiniz Cehennem!19
64. Küfür içinde yaşayıp küfür içinde öldüğünüz için, yanıp kavrulmak üzere girin bugün oraya!
65. O gün onların ağızlarına mühür vururuz da, Bize elleri konuşur ve işleyip hesaplarına geçirdikleri günahlara ayakları şahitlik eder.20
66. Eğer dileseydik, gözlerini dümdüz silme kör ederdik de, yollarını bulabilmek için yalpalayıp dururlardı. O takdirde nasıl görebilirlerdi ki?21
67. Eğer dileseydik, onların mahiyet ve şekillerini değiştirir, kendilerini bulundukları yerde çivileyiverirdik de, ne bir adım ileri gidebilir (ve herhangi bir arzularını gerçekleştirebilir), ne de önceki hallerine (ve ayrıldıkları evlerine geri) dönebilirlerdi.
68. Kime uzun bir ömür verirsek, onun tabiatında da (kuvvetten sonra zaaf, bilgiden sonra cahillik, öğrendikten sonra unutkanlık ve bunama gibi) tersyüz olmalar meydana getirebiliriz. Halâ düşünüp akletmiyecekler mi?
69. Biz Rasûl’e şiir öğretmedik; kaldı ki bu, O’na yaraşmaz da.22 Bir ders, irşad ve öğüt kitabıdır; maksatları belli, gerçeği açıklayan ve okunan bir Kitap (bir Kur’ân)dır O’na indirdiğimiz:
70. Mânen canlı, (düşünüp akledebilen, gerçeği hem duyup hem görebilen) her kim varsa onu uyarsın, kâfirler hakkında ise deliller tamamlansın, İlâhî hüküm kesinleşsin diye.
71. Şunu da görmezler mi ki, bizzat Ellerimizle yaptıklarımıza dahil olarak onlar için ehli büyükbaş, küçükbaş hayvanlar yarattık da, o hayvanlara mâlik bulunmakta (ve onları diledikleri gibi kullanabilmektedirler)?
72. O hayvanları emirlerine âmâde kıldık; böylece bazılarından binek vasıtası olarak yararlanmakta ve onlardan yiyecek de temin etmektedirler.
73. Onlarda daha nice menfaatleri vardır ve bu arada onlardan (süt gibi) içecek de elde etmektedirler. Halâ şükretmeyecekler mi?
74. Ama onlar, yardım beklentisi içinde Allah’tan başka ilâhlar edindiler.
75. Oysa (ilâh edindikleri) o şeyler, onlara hiçbir şekilde yardım edemez; kaldı ki, (o müşriklerin bizzat) kendileri, sözde ilâhlarının etrafında onların hizmetini gören hazır bir ordu olup,23 Kıyamet Günü hep birlikte azap için getirileceklerdir.
76. O halde (ey Rasûlüm), onların sözleri seni üzmesin. Biz, içlerinde neleri gizliyorlar, neleri dışa vuruyorlar hepsini biliyoruz.
77. İnsan hiç dikkat edip düşünmez mi ki, Biz onu (erkekten ve kadından gelip birleşen) birkaç damla sıvıdan yarattık; ama böyleyken o, Bize karşı yaman bir hasım kesiliverir.
78. Kendi yaratılışını unutur da, Bizim için temsil getirmeye kalkar: “Çürümüş gitmiş kemiklere kim hayat verecekmiş ki?” der.
79. De ki: “Onları baştan kim meydana getirmişse, onlara yine O hayat verecektir. O, her türlü yaratmayı ve yarattığı her şeyi bütünüyle bilir.”24
80. O ki, yeşil ağaçtan sizin için ateş var etmektedir ve siz de, o ateşi tutuşturup durmaktasınız.25
81. Gökleri ve yeri yaratan, onların benzerini (çürümüş kemiklerinden insanları yeniden) yaratamaz mı? Elbette yaratabilir, çünkü O, mükemmel Yaratan’dır, her şeyi hakkıyla Bilen’dir.26
82. O bir şeyi murad buyurduğu zaman O’nun yaptığı iş, sadece ona “Ol” demekten ibarettir, o şey de hemen oluverir.
83. (Her türlü eksiklikten, herhangi bir şeyi yapamamaktan) mutlak münezzehtir O Allah ki, her şeyin mutlak hakimiyeti O’nun Elindedir ve hepiniz O’na döndürülmektesiniz.27
——————————————————————————————————————————–
1. Açıklama için bkn: Secde Sûresi/32: 13, not 8.
2. Bu ifade, küfürde diretenlerin inat, ön yargı ve şartlanmışlıklarını, bunlardan da öte kibirlerini simgelemektedir. Ayrıca onların, kendi varlıkları, iç dünyaları ve fizikî yapıları üzerinde de hiç düşünmediklerine, dolayısıyla Allah’ın âyetlerini göremediklerine imada bulunmaktadır.
3. Âyet, yine şartlanmış inatçı kâfirlerin durumlarını anlatmaktadır. Onlar, çok mağrur olduklarından, başlarını eğip kendi yapıları ve varlıkları üzerinde düşünmedikleri gibi, etraflarını saran “tabiat” üzerinde de hiç düşünmezler. Sanki kat kat karanlıklar içinde kalmış gibidirler. Dolayısıyla, Allah’ın etraflarını dolduran ve O’nun varlığının, birliğinin âyetleri olan eserlerine karşı kördürler. Bu körlükleri de kibirlerinden ve bir de kalblerinin ölü olmasından kaynaklanmaktadır. Bu bakımdan, inanma kabiliyetini de yitirmişlerdir. Kâinat üzerinde incelemelerde bulunsa ve pek çok bilimde uzman bile olsalar, malûmatları kâinatın üzerine oturduğu gerçeğe karşı körlüklerini ve cehaletlerini arttırmaktan başka bir şeye yaramamaktadır.
4. İnsanlar iman etsin etmesin, rasûller tebliğ görevine devam edeceklerdir. Çünkü bu görevin gaye ve hikmetlerinden biri de, insanlar dünyada âhiretleri adına imtihan edildikleri için haklarındaki hükmün ve delilin tamamlanması, dolayısıyla Allah karşısında itiraz kapısını kapamak, ayrıca dünyada da helâk olanın delil üzere helâk olup, yaşayanın delil üzere yaşamasıdır (Enfal Sûresi/8: 42). Cenab-ı Allah’ın bazı insanların inanmayacağını önceden bildirmesi, Rasûlü’nü teselli için olduğu gibi, O’na gayretlerini daha çok ortada mütehayyir olan insanlar üzerinde yoğunlaştırması gerektiğini hatırlatmak içindir de.
5. Âyette geçen Apaçık Öncü Kitap (İmam-ı Mübîn)’in manâsı ve her şeyin, bu arada insanların davranışlarının onda kaydedilmiş olmasıyla, hayatlarında iken ayrıca yazılmış olması arasındaki fark için bkn: En’âm Sûresi/6: 59, not 13; Ra’d Sûresi/13: 39, not 13; İsrâ Sûresi/17: 14, not 10.
6. Bu memleketin neresi olduğu hakkında farklı mütalâalar serdedilmişse de, Kur’ân’da ve sahih Sünnet’te bu konuda kesin bir bilgi bulmak mümkün değildir. Dolayısıyla önemli olan, bu misalle Kur’ân’ın vermek istediği derstir. Ebu’l-A’lâ el-Mevdudî, bu memleketin Antakya ve gönderilen kişilerin Hz. İsa’nın havarileri olduğu görüşünü kesin bir dille reddeder. 29’uncu âyet, o memleketin neticede helâk edildiğini bildirmektedir. Antakya’nın Hz. İsa’dan sonra böyle bir yıkım yaşadığı tarihen sabit değildir. Bazı müfessirler bu helâke mecazî manâ vermek istemişse de, kullanılan dil ve kelimeler, helâk edilen kavimlerin helâkini anlatan dil ve kelimelerle aynıdır.
7. Şehrin en uzak noktası ifadesi, Hz. Musa’ya, sarayda kendisini öldürmek için görüşmeler yapıldığını bildirmek için gelen kişinin geldiği yerle ilgili olarak da kullanılmaktadır (Kasas Sûresi/28: 20). Bu âyetin işaret ettiği üzere, o zat saraya aitti. Dolayısıyla, burada sözü edilen elçilere yardım için gelen kişinin de, yine saraya, en azından idareci kesime mensup, elçilere inanmış ve o ana kadar imanını gizli tutan bir zat olması ihtimali büyüktür. Bazı rivayetlerde bu zâtın isminin Habibü’n-Neccâr olduğu belirtilmektedir.
8. Müfessirler, buradaki Cennet’ten kasdın Âhiret’te mü’minlerin gireceği Cennet olduğu ve dolayısıyla Allah’ın elçilerine hayatı pahasına tam destek veren o zâtın Âhiret’te Cennet’e gireceğini ifade etmektedirler. Şu kadar ki, buradaki Cennet’ten kasıt, kabir âlemindeki cennet veya Cennet benzeri hâl de olabilir. Çünkü Ahiret’te herkes, birbirinin halini bilecektir. Burada, 26’ncı ve 27’nci ayetlerde ise, şehid edilen kişinin, halini bilmesini arzu ettiği kişilerin henüz ölmedikleri anlaşılmaktadır. Dolayısıyla âyet, kabirde mükâfata ve kabir azabına bir delildir.
9. Bazı âyetlerde (Âl-i İmran Sûresi/3: 124–125, Enfâl Sûresi/8: 9, Ahzâb Sûresi/33: 9) Cenab-ı Allah’ın gökten görünmeyen ordular, melek orduları gönderdiği ifade buyrulmaktadır. Fakat bu ordular, Müslümanların inkârcı zalimlerle olan savaşlarında onları teşvik, takviye, savaşlarını alkışlama için gönderilen ordulardır. Yani, müsbet hadiseler üzerine gönderilmektedirler. Zalimleri helâk için ise Cenab-ı Allah bu şekilde ordular göndermemekte, onları bir felâketle helâk etmektedir. Hz. Lût’un kavmini helâk için üç melek göndermişse de, bunlar ordu olmadığı gibi, gerek Hz. İbrahim’e oğul müjdeleme, gerekse Hz. Lût’un kavminin helâkinde bir başka önemli rol oynama gibi vazifeleri de vardı. Lût kavmi de, her bir “tabiat” hadisesinde olduğu gibi, yine elbette meleklerin istihdam buyurulduğu patlama ve taş yağmurları şeklinde gelen bir felâketle helâk edildi. Dolayısıyla meleklerin bu hadisede de istihdam edilmiş olmaları, onların bizzat melekler tarafından öldürüldüğü manâsına gelmez. (Bkn. Bakara Sûresi/2: 30, not 30)
10. Bu âyet, ölen insanlar içindeki günahkârların ruhlarının, günahlarından arınıncaya kadar başka bedenlerde dünyaya geri döndüğü şeklindeki inancı (tenasüh) kesinlikle reddetmektedir. Âyet, açıkça günahkârların ve günahlarından dolayı helâk edilmiş olanların bir daha dünyaya, sonraki nesillerin arasına dönmeyeceklerini açıkça beyan etmektedir. Âyetler, tarihteki bazı zalimlerin, bilhassa Ehl-i Beyt’e zulmeden bazılarının ve onların kurbanlarının Kıyamet’ten önce dünyaya geri gönderilip, kurbanların zalimlerden intikamlarını alacakları şeklindeki Şiilere ait ricat inancını da reddetmektedir.
11. Âyet, yaratılıştaki çift olma hususiyetine ek olarak Allah’ın bitkileri, hayvanları, insanları ve bilmediğimiz daha pek çok şeyleri karşıtlık içinde birlik prensibine bağlı var kıldığını ifade buyurmaktadır. Allah’ı tenzihle, yani eşi, benzeri, ortağı olmadığını ilanla başlayan âyet, başka her şeyin yaratılmış olduğunu ve yaratılıştaki çift olma özelliğini nazara vermektedir. Yaratılıştaki bu temel hususiyet, aynı anda benzerlik ve zıtlığı gösterir. Bunun ilmî adı, ‘benzer zıtlar’dır. Âyet, yaratılıştaki bu hususiyete üç misal vermektedir: Yerin bitirdiklerindeki veya yerden çıkan maddelerdeki positron–elektron, proton– antiproton, nötron–antinötron, metal–ametal gibi farklı fizikî ve kimyevî özellikler, erkek–dişi gibi biyolojik çiftler vs. Bizzat insan mahiyetindeki çift olma özelliği: erkeklik–dişilik, zıt kişilik özellikleri (merhametli–merhametsiz, cömert–cimri vb.) ve benzer fakat zıt değer yargıları taşıyan özellikler (inançlı–inançsız zıtlığı yanında iki yüzlülük gibi). Bilmediğimiz daha başka şeylerdeki çift olma özelliği: Pozitronun ve yaratılıştaki bu çift olma özelliğinin Kur’ân’ın onu ilanından 14 asır sonra keşfedilmesi, çağdaş fizikte dönüm noktası sayılabilecek hadiselerden biridir. Bunun dışında, varlıkta bizim bilmediğimiz daha pek çok çiftler ve çiftli olma hususiyetleri vardır.
12. Bu cümlenin aslı 4 kelimeden oluşmaktadır. “Kendisi için takdir edilmiş bir yörüngede, sisteminin istikrarı adına, kendisi için tayin edilmiş bir sona ve durma noktasına doğru” ifadesinin aslı ise li-müstekarrin’dir. Müstekar, istikrar, istikrar bulma, yani durma yer ve zamanı ve istikrar çizgisi (yörünge) manâlarına gelmektedir. Başındaki li harf-i cerri (edat) ise, hem sebep, hem gaye, hem harekette yön ve hedef ifade eder. Dolayısıyla li-müstekarrin ifadesi, güneş ve sistemiyle alâkalı dört gerçeğe parmak basmaktadır: (1) Güneş, bir yörüngede hareket halindedir; (2) bu hareket, onun için takdir buyurulan bir süreye kadar devam edecektir; (3) bu hareket, nihayet bir noktada duracaktır; (4) güneşin bu hareketi, onun sisteminin istikrarını sağlamada bir sebeptir. Buradan anlıyoruz ki, güneş hareketsiz değildir ve hareketinin kâinatın düzeninde çok önemli bir yeri vardır. Son yıllarda, güneşle ilgilenen astronomlar, güneşin modern bilimin daha önce zannettiği gibi hareketsiz olmadığı sorucuna varmışlardır. M. Bartusiac imzasıyla, American Scientist dergisinin Ocak–Şubat 1994 sayısının 61–68’inci sayfalarında “Sounds of the Sun (Güneşin Sesleri)” başlığı altında çıkan yazıda, güneşin kendisine dokunulmuş bir gong gibi yerinde sarsılarak, silkinerek hareket ettiği ve sürekli sesler çıkardığı ifade edilmektedir. Güneşin bu silkinme veya titremelerinin onun iç yapısı ve katmanları hakkında ve ayrıca kâinatın yaşı konusunda yapılan hesapları etkileyici bilgiler verdiği de belirtilen yazıda, güneşin kendi içinde tam olarak nasıl dönüp durduğunun Einstein’in genel izafiyet teorisini test etmede de çok önemli olduğu kaydedilmektedir. Yazıda şu önemli yorumlara da rastlıyoruz: “Astronominin başka pek çok önemli keşfi gibi, güneşle ilgili bu keşif de hiç mi hiç beklenmiyordu. Güneşin sarsılarak, silkinerek ve ses çıkararak hareket ettiğini keşfeden astronomlar, onun bütün aletleri aynı anda çalan bir senfoni orkestrasını andırdığını belirtmektedirler. Güneşin titremeleri, onun yüzeyinde zaman zaman öyle toplu bir titreme meydana getirmektedir ki, bu diğer titremelerinden binlerce defa daha güçlüdür.” Bilim, ne yazık ki, materyalist ve ideolojik saplantıları adına kendi kendisini sınırlamakta ve insanları bazen asırlarca yanlışlarla meşgul ettikten sonra tek tek doğrulara varabilmektedir. Oysa bilim, önce iman edip sonra Allah adına ve imanî sorumluluğun çizdiği çerçevede yaratılış gerçeklerine yaklaşsa, ne insanların başına faydadan çok zarar getirecek, ne sürekli yanlışlardan yola çıkmak zorunda kalacak, ne de insanları manâsız bilim–din çatışmalarıyla meşgul edecektir. Fakat bugün bilimi kullananlar, onu maddî menfaatleri ve siyasî hakimiyetleri adına en büyük bir silah olarak telâkkî ettikleri ve bu sebeple de onu materyalist ideolojinin kurbanı haline getirdikleri için bilim, yoluna gözü kapalı ve el yordamıyla devam etmekte ve neticede insanlığın başına saadetten çok felâket getirmektedir. Bediüzzaman’ın güneşin hareketi konusunda, yukarda sözünü ettiğimiz astronomik keşiften yaklaşık 90 sene önce yazdıklarına kulak verdiğimizde söylemeğe çalıştığımız hususların doğruluğu daha bir belirgin hale gelecektir: Tecrî (akar gibi gitmekte)” kelimesi bir üslûba işaret eder; müstekarrında ifadesi ise, bir gerçeğe parmak basar. Evet, tecrî lafzında şöyle bir üslûba işaret vardır: Güneş, demiri altından, süslü, altın kaplamalı, zırhlı bir gemi gibi, esirden olan ve gerilmiş dalga tabir edilen sema okyanusunda seyahat edip yüzmektedir. Her ne kadar, istikrar bulduğu yörüngede demir atmış gibi ise de, sema denizinde o erimiş altın kütlesi cereyan etmekte (akıp gitmekte)dir. Fakat bu cereyan, gözün gördüğüne saygılı kalınarak, âyetteki ana meseleyle ilgili ikinci, üçüncü dereceden bir husus olarak zikredilmiştir. İkinci olarak, güneş, yörüngesinde, mihverinde hareket halinde olduğundan, erimiş altın gibi olan parçaları dahi cereyan etmektedir. Bu gerçek hareket, yukarda ifade olunan mecazî hareketin kaynağı, belki zembereğidir. Üçüncü olarak, güneş, yörüngesi denilen tahterevanıyla ve gezegenler denilen hareketli askerleriyle göçüp, âlem sahrasında seyr ü sefer etmesi, hikmetin gereğidir. Zira İlâhî Kudret, her şeyi hareketli kılmıştır ve hiçbir şeyi mutlak sükûn ile mahkûm etmemiştir. Rahmeti bırakmamış ki, herhangi bir şey, ölümün kardeşi ve yokluğun amca oğlu olan mutlak hareketsizlikle kayıtlı bulunsun. Öyle ise, güneş de hürdür. İlâhî kanuna itaat etmek şartıyla serbesttir. Gezebilir. Fakat başkasının hürriyetini bozmamak gerektir ve şarttır. Evet güneş, İlâhî emre itaat içinde ve her bir hareketi Allah’ın dilemesine uygunluk içinde olan bir çöl paşasıdır. Cereyanı, hakikî ve bizzat olduğu gibi, ona ilâve bir özellik ve hissî bir algılama da olabilir. (Muhakemat, s. 68) Bediüzzaman, eserlerinin bir başka yerinde, güneşin hareketi konusunda daha nettir ve kullandığı ifadeler, aynen astronominin yukarda ifade ettiğimiz son keşfiyle tıpatıp uygunluk içindedir: Güneş, nûranî bir ağaçtır, gezegenler ise onun hareketli meyveleridir. Ağaçların aksine, güneş silkinir, tâ ki meyveleri düşmesin. Eğer silkinmezse, düşüp dağılacaklar. Hem hayalde canlandırılabilir ki güneş, bir zikir halkasının meczup idarecisidir. Bu halkanın merkezinde cezbeli zikr eder ve ettirir. (Sözler, “25. Söz”) Evet, güneşin meyveleri vardır, silkinir, ta ki hareketli olan meyveleri düşmesin. Eğer hareket etmeyip dursa, cezbe kaçar, ağlar fezada muntazam meczupları. Yukardaki ifadeleriyle Bediüzzaman hazretleri, güneşin hareketi konusundaki gerçeği şairane ve çok yönlü olarak ifade buyurmaktadır. Güneş, son astronomik keşfin de ortaya koyduğu üzere, kendi içindeki müthiş hareketiyle, Bediüzzaman’ın ‘cezbe’ dediği çekim gücü oluşturmakta ve gezegenleri bu gücün tesiriyle onun etrafında dönmektedirler. Eğer güneş dursa, hareketsiz olsa, bu güç ortadan kalkar ve gezegenler bir anda boşlukta kalır ve dağılırlar.
13. Pek çok müfessir, 41’inci âyetteki gemi(ler)den Hz. Nuh’un gemisini anlamış, merhum Elmalılı Hamdi Yazır ise, nesillerin ana rahimlerinde boğulmadan taşınması manâsını çıkarmıştır. Kuşkusuz ilk manânın ve mecazî olarak diğer manânın da âyetin muhtevasına dahil bulunmasına mani bir durum yoksa da, âyeti hemen arkasından gelen 42’nci âyetle ve benzeri Mü’min Sûresi/40: 80, Zuhruf Sûresi/43: 12 âyetleriyle birlikte ele aldığımızda, öncelikle denizlerde ulaşım vasıtası olarak kullanılan gemilerden ve 42’nci âyette canlı–cansız diğer ulaşım vasıtalarından söz edildiği daha açık bir manâ olarak karşımıza çıkmaktadır.
14. Âyetteki süreden maksat, ya her fert için Cenab–ı Allah’ın takdir buyurmuş olduğu ömür ve onun sonudur (ecel) veya Cenab-ı Allah’ın, kendilerini düzeltirler mi diye veya Allah karşısında Âhiret’te itirazları olmaması için bilhassa inkârcı zalimlere tanıdığı süredir.
15. Bu âyet, bilhassa servet sahibi inkârcıların, Allah’ın uyarılarını hiç dikkate almadan tam bir gaflet içinde dünyevî meseleler ve menfaatleri üzerinde çekişip durduklarına dikkat çekmektedir. Bu çekişme, onların başına dünyada savaşlar, sosyal depremler, ihtilâller getirdiği gibi, Kıyamet de onları böyle çekişmeler üzerinde apansız yakalayıverecektir.
16. Bu cümle, kabir hayatıyla ilgili olarak iki gerçeğe işarette bulunmaktadır. Birincisi: Kabir azabı, Mahşer Yeri’nde yaşanacak dehşet ve Cehennem’in azabına göre gece uykuda görülen kabus gibi olacaktır. İkincisi: Hz. Ali (r.a.), “İnsanlar dünyada iken uykudadır, kabre girince uyanırlar.” der. İman ve yaratılış gerçeklerini kavrama açısından, kabir hayatına göre dünya hayatı bir uyku gibidir; insanlar ölünce, artık gözlerinin önünden madde veya ceset perdesi kalktığı için görüşleri daha keskin olur (Kâf Sûresi/50: 22) ve bu hakikatlere uyanırlar. Âhiret hayatıyla kıyaslandığında ise kabir hayatı bir uyku gibidir. Bütün gerçekler, tüm açıklığıyla Âhiret’te ortaya çıkacaktır.
17. 55’inci âyette geçen “Cennet’in nimetlerinden yiyip içme” ifadesinin aslı fâkihûn’dur. Kelime manâsı itibariyle “meyve yiyenler” demektir. Benzer manâ, bu âyetteki sözcük anlamı itibariyle “meyve” demek olan fâkîhatün kelimesinde de vardır. Burada, Kur’ân’ın mucizevî üslûbunun bir özelliğine daha şahit olmaktayız. 54’üncü âyet, Âhiret’te herkesin dünyada yaptıklarının karşılığını göreceklerini buyurmuştu. Bilindiği gibi meyve, ağacın hayatının neticesidir. Dolayısıyla, 55 ve 57’nci âyetler, mü’minlerin Cennet’te dünyadaki güzel davranışlarının karşılığını Cennet nimetleri olarak bulacaklarına işaret etmektedir. Allah katında kabul görmüş her bir güzel iş, Âhiret tarlasına bir tohum olarak düşer ve işlenmekteki samimiyet ve mükemmeliyete göre herkes için farklı derecelerde Cennet nimeti olarak çıkar. Şu kadar ki Allah (c.c.), Cehennem’i hak edenlere sadece yaptıklarının karşılığını çektirirken, Cennet ehline Kendi fazlından çok büyük ikramlar hazırlar; dolayısıyla onlar için Cennet’te “daha ne isterlerse bulunur.”
18. Tapmanın en önemli boyutu teslimiyet ve itaattır. Şeytana güya onun kötülüklerinden korunmak için tapanların, ibadet edenlerin yanısıra, davetine uyarak sürekli ona itaat edenler de vardır ve bunlar da ona tapmaktadır denebilir. Kur’ân, şeytanın insana apaçık düşman olduğunu beyan buyurmakla, bir düşman olarak şeytanın insanlar hakkında asla iyilik istemeyeceğine dikkat çekmektedir. “Ey Âdem’in çocukları” diye seslenmekle de, Hz. Adem’in ve eşi Hz. Havva’nın cennetten çıkmasına şeytanın sebep olduğunu hatırlatmaktadır. Şeytan, onlar yaratılıp da karşılarında imtihanı kaybettiği zaman “O’nun soyunu, pek azı dışında kumandam altına alacağım!” diye yemin etmişti (İsrâ Sûresi/17: 62). Allah (c.c.), Hz. Âdem’in çocuklarını şeytana karşı defalarca uyarmıştır. Şu uyarı, bunlardan sadece biridir: “Ey Âdem’in çocukları! Şeytan nasıl anne–babanızın üzerinden takva elbisesini sıyırıp, onlara edep yerlerini (ve mahiyetlerindeki bütün beşerî hususiyetleri) göstermiş ve onları cennetten çıkarmışsa, aynı şekilde sakın sizi de dünyada tâbi tutulduğunuz imtihanlarda kaybetmenize sebep olarak benzer bir belânın içine atmasın! O sizi görür; o da, kabilesi de, sizin onları göremeyeceğiniz yerlerden sizi görürler. Doğrusu Biz, şeytanları iman etmeyenlere yoldaş ve onların işbirlikçileri yaptık.” (A’râf Sûresi/7: 27)
19. Kur’ân–ı Kerim, tekrar tekrar insanları Cehhenem’le korkutur, tehdit ve ikaz eder. Bu konuda insanlara ilk ikaz, şeytanın Hz. Âdem’e secde etmeyi reddedip, Kıyamet’e kadar O’nu ve çocuklarını yoldan çıkarmak için çalışma müsaadesi aldığında yapılmıştı: Hiç şüphesiz Cehennem de o azgınların hepsi için kararlaştırılmış ve onlara va’dedilmiş yerdir. Onun yedi kapısı vardır; her bir kapıdan içlerinde hangi grubun gireceği bellidir. (Hıcr Sûresi/15: 43–44) Kur’ân, bu tür ikazları s ık sık tekrarladığı gibi, onda daha başka tekrar veya tekrar görünümlü ifadelerde de bulunur. Çünkü Kur’ân, aynı zamanda bir hukuk, dua, zikir, hikmet, kulluk, davet, emir, tefekkür, müjde, ikaz ve irşad kitabıdır. Dua, davet, irşad, emir, ikaz hepsi tesir, te’kit ve teyit için tekrar ister. Bunun yanı sıra Kur’an, bütün insanların manevî ihtiyaçlarını giderecek kitapları ihtiva eden kutsal bir kitap; kendinden bütün velîlerin, sıddîkların, ilim ve kalbî arınmayı birleştirmiş irşad ehli âlimlerin yol ve usûllerini aldığı ve her bir yolu aydınlatıp, o yolda gidenlerin ihtiyaçlarını karşılayan risaleleri, kitapçıkları hâvî kutsal bir kütüphanedir. Bundan dolayı ve ayrıca Kur’ân’ın öğretileri önem derecesine göre insanların zihinlerinde ve kalblerinde yerleşmesi, tabiatlarının bir parçası haline gelmesi için de tekrarlar gereklidir. Bununla birlikte, tekrar gibi görünen ifadeler, çok defa da gerçekleri farklı konumlarda, farklı şartlarda, farklı şahıslara konumun, şartların ve şahısların özellikleri ve ihtiyaçları çerçevesinde farklı yanlarıyla sunmaktadır. Bu, Kur’ân’ın tasrif diye nitelediği üslûptur.
20. Bu âyete iki açıdan yaklaşılmalıdır. İlki: Âhiret, baştan sona hayat diyarı, yani orada her şey canlı olacağından (Ankebût Sûresi/29: 64, Furkan Sûresi/25: 12, not 4), eller de ayaklar da konuşur. İkinci olarak, insanların imanı, inkârı, yaptıkları işler, söyledikleri sözler yüzlerinden, ellerinden, kısaca vücut organlarından belli olur. Dünyada dahi feraset ehli bunu görebilmekte, okuyabilmektedir.
21. Âyet, mecazî olarak, Allah’ın insanlara gerçeği görebilme kabiliyet ve bunun için gerekli organları verdiğini, fakat inkârcıların bu organları kullanmayıp bu kabiliyeti yitirdiklerini, dolayısıyla gidecekleri yolu bulamayan körler gibi olduklarını ifade etmektedir.
22. Kur’ân’ın şairler (ve şiirle) ilgili Şuarâ Sûresi/26: 224–227’de buyurdukları ve aynı sûrede not 43, 44’teki ilgili açıklamalara ek olarak, şiirin Allah Rasûlü’ne niye yaraşmadığı konusunda burada şunlar söylenebilir: Kur’ân, bir hikmet ve hakikat kitabı olarak, şiirin en çok rastlanan bir unsuru olan hayallerden berîdir. Kur’ân, nazım değildir, çünkü mükemmel düzen ve sistemiyle birlikte o, bir açıdan kâinattaki güzelliklerin ve nizamın tercümanıdır; hattâ kâinatın sözle ifadesidir. Onun nazmın sınırlamalarından uzak olması, bütün bir metin içinde her bir âyetin diğerleriyle ve bütünle olan içten münasebetine katkıda bulunur. Öyle ki, her bir âyetin pek çok başka âyete bakan bir gözü, onlara dönük bir yüzü vardır. Bu sebepledir ki, Kur’ân içinde binlerce Kur’ân vardır. İslâm’da her bir meşrep ve mezhep bu Kur’ânlardan birine tutunmuştur. Meselâ, altı âyeti bulunan İhlâs Sûresi’nin her bir âyeti diğerleri için hem bir sebep hem bir neticedir. Dolayısıyla bu sûreden 36 sûre çıkar (Bkn. İhlâs Sûresi/112, not 4.) Bu, şuna benzer ki, gökte her cismin, vücutta her hücre ve organın birbiriyle münasebeti bulunur ve bunlar arasında görünür–görünmez bağlar vardır. Dolayısıyla Kur’ân’ın sistemi buna göredir ve Kur’ân, şiir gibi beşer ürünü bir sistemin altına giremez. Ayrıca Kur’ân, bir fikri veya bir gerçeği daha iyi tasvir, daha iyi takdim adına beşer ürünü şiirde ve daha başka edebî eserlerde görülen cilalama ve yaldızlamalardan da berîdir.
23. Müşrikler, dünya işlerinde kendilerine yardım etsinler diye ilâhlar edinirler. Bunların arasında putlar, cinler, görünmez “iyi-kötü” ruhlar, melekler, bazı şahıslar vardır. Ama düşünmezler ki, bunları ilâh edinip, bir ordu gibi etraflarında hizmetlerini görenler kendileridir. Kendisine hizmet edilen, hizmete muhtaç olan nasıl başkasına yardım edecek, kendisinden yardım istenecek bir ilâh olabilir? Müşrikler de, taptıkları putlar, kâfir cinler, kâfir–zalim kişiler de, Kıyamet Günü derdest edilip, azap için getirilecek ve Cehennem’e atılacaklardır.
24. Yani, Allah’ın sayısız yaratma şekilleri vardır ve o dilediğini dilediği şekilde yaratabilir, yaratır. Ayrıca O, yarattığı her şeyi eksiksiz bilir; hiçbir şeyi unutmaz. Dolayısıyla, başta her şeyi o şey ortada yokken yaratan Allah (c.c.), elbette o yarattığı şeyleri yeniden yaratmaya da kadirdir.
25. Âyet-i kerimede ince bir manâ vardır ve Allah’ın çürümüş kemiğe nasıl hayat vereceğine bir misal teşkil etmektedir. Allah (c.c.), bir şeyden onun tam zıttını da yaratır. Klasik müfessirler, âyetteki yeşil ağaçtan kastın –ki yeşil ağaç, içinde su olan ağaçtır– Arabistan çölünde biten ve halkın kendisinden ateş tutuşturduğu merh ve afar olduğunu beyan ederler. Günümüz tefsircilerine göre âyet, bu iki ağacın yanısıra petrole de işaret etmektedir. Bilindiği gibi petrol, yeşil ağaçların, bitkilerin toprakta çürüdükten sonra geçirdikleri kimyevî istihaleler sonucu meydana gelmektedir. Eskiden, Azerbaycan gibi bazı ülkelerde, petrol olduğu bilinmese de, onun arazide aktığı ve halkın ondan ateş yaktığı tarihî vakıadır. Bununla ateşperestlik arasında bir münasebet de olabilir. Suudî Arabistan’ın da bir zamanlar yemyeşil, şimdi de bir petrol ülkesi olduğu malûmdur.
26. Yani, her şeyi o şeyler yokken yaratan, insana nutfe gibi basit bir şeyden varlık veren Allah’tır. Yine O Allah’tır ki, yaratılmaları insanın yaratılmasından daha öte bir şey olan (Mü’min Sûresi/40: 57) gökleri ve yeri de yaratmıştır. Dolayısıyla O, nasıl insana nutfe gibi bir basit bir maddeden varlık veriyorsa, çürümüş gitmiş kemiklerden de aynı şekilde insan yaratabilir. Allah Rasûlü aleyhissalâtü vesselâm, insan vücudunda acbü’z–zeneb denen bir parçacığın çürümeyeceğini ve Allah’ın Kıyamet’te insanları ondan yaratacağını beyan buyurmuşlardır.
27. “Her şeyin mutlak hakimiyeti” ifadesinin aslı melekût’tur. Nasıl bir kelimenin, sözün aslı, hakikati onun manâsı olup, harflerden meydana gelen kelimeler onu sadece dışta gösteriyorsa, bunun gibi, kâinattaki her varlığın, her hadisenin hakikati ve aslı da manevîdir ve bu manevî aslın da (tecelli) dereceleri, mertebeleri vardır. Bu tecelli derecelerinden birinin meydana geldiği pak ve manevî sahaya veya âleme Melekût Âlemi denir. Allah (c.c.) maddî âlemde pek çok hikmetlere binaen (bkn: Kehf Sûresi/22, not 13) sebepler perdesi gerisinde icraatta bulunurken, Melekût Âlemi’nde Kudretini perdesiz tecelli ettirir. Dolayısıyla burada bir şeye “Ol!” demekle onun oluvermesi aynı andadır; hattâ “düşünce, niyet, söz” ile hareket aynıdır denebilir. Özü itibariyle bu âlemde ve benzeri âlemlerde gerçekleşen yaratılış, maddî âlemde bir süreç takip eder. Bununla birlikte, burada da, baharda ağaçların birden çiçek açıvermesi gibi, yaratma bazı durumlarda o kadar hızlı olur ki, biz ancak meydana geliverdiği zaman onun neticesini görürüz. (Bu konuda ayrıca bkn. Bakara Sûresi/2: 117, not 101; Nahl Sûresi/16: 40, not 9.)
Her şeyin Cenab–ı Allah’ın “Ol!” emriyle ve birden yaratılmasını anlamak için bir kıyas olarak bilgisayar işletim programlarını ve artık bilgisayar tuşlarının ağızdan çıkan sözün etkisiyle de harekete geçmesini zikredebiliriz. Bilgisayar programları veya bilgisayarın çalışması tamamen emirlerden ibarettir ve ağızdan çıkan sözler, tuşlar vasıtasıyla ekranda yazı olarak görünmektedir. İşte, İlâhî Kudret’in yaratması, icraatı da bir emirden ibarettir ve emir, yani Kelâm, Kudret gibi tecelli etmekte veya Kudret, âdeta Kelâm ile icraatta bulunmaktadır.
