İrfana Yolculuk
Yahudiler
Medineli Ensar’a Resulullah Efendimiz’in (sallallahu aleyhi ve sellem) gelişini müjdeleyen kişi bir yahudiydi.
Ensar şöyle anlatıyor: Resulullah’ın (sallallahu aleyhi ve sellem) Mekke’den çıktığını duyunca Medine’ye gelişini dört gözle beklemeye koyulduk. Sabah namazını kıldıktan sonra mahalle meydanına çıkar, Resulullah’ı (sallallahu aleyhi ve sellem) beklerdik. Vallahi güneşin ışıkları gölgelere galebe çalana kadar yerimizden ayrılmazdık, ancak bir gölge bulamazsak içeri girerdik. Tabii bu sıcak günlerde böyle oluyordu. Resulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) Medine’yi şereflendireceği gün geldiğinde her zamanki gibi oturup yolunu gözledik, ta ki gölge kalmayınca kalkıp evlerimize gittik. Biz evlerimize girdiğimiz vakit Resulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) Medine’ye vâsıl oldu. Kâinatın İftihar Tablosu’nu ilk gören bir yahudi idi. Bizim binbir heyacanla bekleyip görmek istediğimizi o görmüş ve avazının çıktığı kadar “Ey Kayle oğulları! İşte atanız geldi.” diye bağırdı.
Evlerimizden çıkıp Resulullah’ın (sallallahu aleyhi ve sellem) yanına gittik. Onunla aynı yaşta olan Hz. Ebu Bekir ile beraber bir hurma ağacının gölgesinde idiler. Çoğumuz daha önce Resulullah’ı (sallallahu aleyhi ve sellem) görmemişti. Bunun için bazıları karıştırdılar ve Ebu Bekir’i O zannettiler. Nihayet gölge Resulullah tarafından ayrılınca Ebu Bekir kalktı ve O’na elbisesi ile gölgelik yaptı da ancak öyle bilebildik kimin Allah’ın Resulü olduğunu.
Resûlullah’ın (s.a.s.) Muhacir ile Ensar Arasında Yazdığı Vesika ve Yahudilerle Muahedesi
İbn-i İshak anlatıyor: Resulullah (sallallahu aleyhi ve sellem), Muhacir ile ensar arasında bir vesika yazdı. Aynı zamanda Yahudilerle muahede yaparak onlarla anlaştı. Onları din ve malları konusunda özgür bıraktı, onlara bir takım şartlar koştu.
Bismiilâhirrahmânirrahîm. Bu anlaşma, Peygamber Muhammed (sallallahu aley¬hi ve sellem) tarafından KureyşH ve Yesribli müminler ve Müslümanlar ve bunlara tâbi olanlarla yine onlara sonradan iltihak etmiş olanlar ve onlarla beraber ci- had edenler için tanzim edilmiştir, işte bunlar, diğer insanlardan ayrı bir ümmet (câmia) teşkil ederler.
Kureyş Muhâcirler, kendi aralarında âdet olduğu üzere kan diyetlerini ödemeye iştirak ederler ve onlar harp esirlerinin fidye-i necâtını müminler arasındaki iyi ve mâkul bilinen esaslara ve adalet ilkelerine göre ödemeye iştirak edeceklerdir.
Avf oğulları, kendi aralarında âdet olduğu üzere, evvelki şekiller altında kan diyetlerini ödemeye katılacaklar ve (Müslümanların teşkil ettiği) her zümre, harp esirlerinin fıdye-i necâtını müminler arasındaki iyi ve mâkul bilinen esaslara ve adalet ilkelerine göre ödemeye iştirak edeceklerdir.
(…) Müminler, kendi aralarında ağır malî sorumluluklar altında bulunan hiç kimseyi (bu hâlde) bırakmayacaklar, fıdye-i necât veya kan diyeti gibi borçlarını iyi ve mâkul bilinen esaslara göre vereceklerdir.
Hiçbir mümin diğer bir müminin mevlâsı ile onun aleyhine olacak şekilde bir anlaşma yapamayacaktır.
Takva dairesinde yaşayan müminler, kendi aralarında mütecavize ve haksız bir fiil tasarlayan, cürüm, hakka tecavüz veyahut da müminler arasında bir karışıklık çıkarma kasdını taşıyan kimseye karşı olacaklar ve bu kimse onlardan birinin evlâdı bile olsa, hepsinin elleri onun aleyhine kalkacaktır.
Hiçbir mümin, bir kâfir için, bir mümini öldüremez ve bir mümin aleyhine hiçbir kâfire yardım edemez. Allah’ın zimmeti (himaye ve teminatı) bir tekdir; (müminlerin en küçüğünün himayesi) onların hepsi için hüküm ifade eder. Zira müminler, diğer insanlardan ayrı olarak birbirlerinin mevlâsı (kardeşi) durumundadırlar.
Yahudilerden bize tâbi olanlar, zulme uğramaksızın ve onlara muarız olanlarla yardımlaşmaksızın, yardım ve desteğimize hak kazanacaklardır. Sulh, müminler arasında bir tekdir. Hiçbir mümin Allah yolunda girişilen bir harpte, diğer mü-minleri hâriç tutarak, bir sulh anlaşması akdedemez; bu sulh, ancak onlar (mü-minler) arasında adalet ve eşitlik esasları üzerine yapılacaktır.
Hiçbir müşrik, bir Kureyşlinin mal ve canını himayesi altına alamaz ve hiçbir mümine bu hususta engel olamaz (yani Kureyşliye hücum etmesine mâni olamaz). Herhangi bir kimsenin, bir müminin ölümüne sebep olduğu katî delillerle sabit olur da maktûlün velîsi rıza göstermezse, kısas hükümlerine tâbi olur; bu hâlde bütün müminler ona karşı olurlar. Ancak bunlara, sadece (bu kaidenin) tatbiki için hareket etmek helâl (doğru) olur.
Bu sahîfenin (anlaşmanın) içeriğini kabul eden, Allah’a ve ahiret gününe inanan bir müminin bir kâtile yardım etmesi ve ona sığınacak bir yer temin etmesi helâl (doğru) değildir; ona yardım eden veya sığınacak bir yer gösteren kıyamet günü Allah’ın lânet ve gazabına uğrayacaktır ki o zaman artık kendisinden ne bir para ödemesi ne de bir bedel alınması söz konusudur.
Üzerinde ihtilâfa düştüğünüz herhangi bir şey, Allah’a ve Hz. Muhammed’e (sallallahu aleyhi ve sellem) götürülecektir Yahudiler, müminler gibi, muharebe devam ettiği müddetçe (kendi harp) masraflarını karşılamak mecburiyetindedirler. Benî Avf Yahudileri, müminlerle birlikte bir ümmet (câmia) teşkil ederler. Yahudilerin dinleri kendilerine, müminlerin dinleri kendilerinedir. Buna gerek mevlâlar gerekse bizzat kendileri dahildirler. Yalnız kim ki haksız bir fiil irtikâb eder veya bir cürüm işler, o sadece kendine ve âile efradına zarar (vermiş) olacaktır. Benî
Neccar Yahudileri de Benî Avf Yahudileri gibi aynı (haklara) sahip olacaklardır
(Bir harp vukuunda) Yahudilerin masrafları kendilerine ait ve müslümanların masrafları da kendilerine aittir. Muhakkak ki bu sahîfede (anlaşmada) gösterilen kimselere harp açanlara karşı, onlar kendi aralarında yardımlaşmayacaklardır. Onlar arasında hayırhâhlık ve iyi davranışta bulunacaktır. (Kaidelere) muhakkak riayet edilecek, bunlara aykırı hareketler olmayacaktır. Hiçbir kimse, müttefikine karşı bir cürüm işleyemez: Muhakkak ki zulmedilene yardım edilecektir. Yahudiler Müslümanlarla birlikte, beraberce harp ettikleri müddetçe masrafta bulunacaklardır. Bu sahîfenin taraftarlarına Yesrib içi, harâmdır (mukaddes). Himaye altındaki kimse (cârr), bizzat himaye eden kimse gibidir; ne zulmedilir ne de (kendisi) cürüm işler…
Müslümanlar ve Yahudiler arasında, Yesrib’e hücum edecek kimselere karşı yardımlaşma yapılacalitır. Şayet onlar (Yahudiler), (Müslümanlar tarafından) bir sulh akdetmeye veya bir sulh akdine iştirake davet olunurlarsa, bunu doğrudan doğruya akdedecekler veya ona iştirak edeceklerdir. Şayet onlar (Yahudiler), (Müslümanlara) aynı şeyleri teklif edecek olurlarsa, mü’minlere karşı aynı haklara sahip olacaklardır; din mevzuunda girişilen harp vak’aları müstesnadır. Her bir zümre, kendilerine ait mıntıkadan (gerek müdafaa ve gerekse sair ihtiyaçlar hususunda) mesuldür. Kim ki bir harbe çıkar, emniyette olur veya kim İd Medine’de kalırsa yine emniyet içindedir; haksız bir fiil ve cürüm işleme hâlleri müstesnadır. Allah himayesini, (bu sahîfeyi) tam bir sadakat ve dikkat içinde muhafaza eden kimseler üzerinde tutacaktır. Muhammed (sallallahu aleyhi ve sellem), Allah’ın Resûlü’dür.
Bu vesikadaki adalet, hak ve yükümlülükler arasındaki uyum ve insicamda temessül etmektedir; zira bu vesika, özel dînî şeairi yerine getirme hususunda bireylerin bütün haklarından tutun da güvenlik, özgürlük, can, mal, ırz ve ibadet mekânlarının korunması ve kollanmasına kadar tüm hakları içermektedir.
Hz. Peygamber’in (sallallahu aleyhi ve sellem) Medine halkı arasındaki bu vesikası dört ana eksen etrafında dönmektedir:
Birincisi: Herkes için barış ve güvenliğin sağlanması. Resûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem) bu vesikada şöyle buyuruyor: “Haksız bir fiil ve cürüm işleme halleri müstesna, harbe çıkan da emniyettedir, Medine’de kalan da. Allah’ın himayesi, (bu sahîfeyi) tam bir sadakat ve dikkat içinde muhafaza eden kimseleri koruyacaktır.” Ve “Himaye altındaki kimse (cârr), bizzat himaye eden kimse gibidir; ne zulmedilir ne de (kendisi) cürüm işler.”
İkincisi: Herkesin dînî özgürlüğünü koruma. “Yahudilerin dini kendilerine, Müslümanların dini kendilerine aittir.”
Üçüncüsü: Âdil bir şekilde herkese, sosyal, siyasî ve askerî katılım hakkı ve fırsatı verme.
Dördüncüsü: Kişisel sorumluluk ilkesini kabul etme, bu sorumluluğun temeli, hak ve adalet temelleri üzerinde yükselen hukuku ilan etme ve buna uyacaklarına dair taraflardan onay almadır. Vesikada şöyle denilmektedir: “Her kim ne yaparsa kendi lehine veya aleyhine yapar. Allah, bu sahifedekilerin en iyisini ve doğrusunu desteklemektedir ve kişi müttefik ve dostunun yanlışı sebebiyle cürüm işlemiş olamayacağı gibi bundan da mesul tutulamaz. Mazluma her zaman yardım edilir.”
Kurayza Oğullarının Hainlik Edip Anlaşmayı Bozmaları
Kurayza oğullarının Medine’de Resulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) ve müminlere gadirde bulunup hiyanet etmeleri, diğer Yahudi grupların gadir ve hıyanetinden daha şiddetliydi; zira öyle bir hıyanet tertipleyip hummalı bir şekilde çalışmaya başlamışlardı ki sonuna kadar devam edip neticesi başarılı olsaydı bütün Müslümanlar yok olacaktı. Medine’nin alt tarafında demir gibi bir kaleleri vardı, Resulullah’la (sallallahu aleyhi ve sellem) yapmış oldukları anlaşmayı bozup Hendek savaşında Medine’ye ve Müslümanlara karşı savaşmaya gelen müşriklerle anlaşmışlardı. Zâhirî sebepler açısından bakıldığında eğer şanlı sahabi Mesud b. Nuaym’ın oynadığı rol başarıya ulaşmasaydı gerçekten Müslümanlar helâk olup gidecekti.
Kurayza Oğulları Hususunda Sa’d b. Muaz’ın (r.a.) Hakem Tayin Edilmesi
Müminlerin annesi Hz. Âişe (radıyallahu anhâ) anlatıyor:
Kureyşli müşriklerden İbn-i Arika denilen bir adam, Hz. Sa’d’a (radıyalJahu anh) bir ok atıp şöyle dedi: ‘Al sana! Ben İbn-i Anka’yım.” Ok, kolundaki bir damara isabet edip kesti. Bunun üzerine Hz. Sa’d (radıyallahu anh), Allah’a dua ederek şöyle dedi: “Ey Allahım! Kurayza’ya karşı gözümü aydınlatıp içimi ferahlatana kadar benim canımı alma.”
Hz. Âişe sözüne şöyle devam ediyor:
Kurayza oğulları, cahiliye döneminde onun dost ve müttefikleri idi. Hz. Sa’d’ın (radıyallahu anh) yarası iyileşti. Allah, müşrikler üzerine bir rüzgâr ve fırtına gönderdi. Kavî ve azîz olan Yüce Allah, savaş konusunda müminlere kâfi gelerek onları savaşmaktan kurtardı. Ebu Süfyan ve yandaşları, Tihâme’ye; Uyeyne b. Bedr ve taraftarları ise Necid’e döndüler. Kurayza oğulları da kendi diyarlarına dönüp kalelerinde siper aldılar.
Resulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) da Medine’ye dönüp silah bıraktı. Deriden bir çadır yapılmasını emretti ve Hz. Sa’d için mescitte bir çadır kurdurdu. Derken Cebrail (aleyhisselâm) gelerek şöyle dedi:
“Savaşı bitirip silahını bıraktın mı?! Allah’a yemin olsun ki melekler henüz daha silah bırakmamışlardır. Kurayza oğulları üzerine yürü ve onlarla savaş!”
Bunun üzerine Resûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem) zırhını giyerek halk içinde sefere çıkmak için çağrı yaptırdı. Buharî’nin Hz. İbn Ömer’den rivayetinde Resûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem) şöyle buyurmuştur: “Acele edin, ikindi namazını ancak Kureyza oğullarında kılın.” Nihayet Resûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem), Kurayza oğullarının diyarına gelip 25 gece boyunca onları kuşatma altında tuttu.
Hz. Âişe validemizin (radıyallahu anhâ) rivayetinden şu anlaşılıyor: Kurayza oğulları Yahudileri, Resûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem) ve müminlerle yaptıkları anlaşmaya hıyanet etmenin ne anlama geldiğini çok iyi biliyorlardı. Bundan dolayı, Kureyş müşrikleri Medine’den ayrılır ayrılmaz hemen kalelerine dönüp orada siper almışlar ve Hz. Peygamber’le (sallallahu aleyhi ve sellem) bir savaşa gireceklerini tahmin ederek hazırlık yapmışlardır.
Diğer bir mevzu ise, 25 gece boyunca ablukaya alınmalarına rağmen onlardan ne bir özür, ne de Resûlullah’la (sallallahu aleyhi ve sellem) bir barış ve anlaşma talebi vârid olmamıştır. Kendilerini benlik ve gurur kaplamış, bu da onları daha fazla günaha sürüklemiş ve sahip oldukları kalelerin onları Allah ve Resûlü’ne karşı koruyacakları, müminlerin mecburen geri çekilecekleri zehabına kapılmışlardır.
Abluka şiddetlenip bela ve musibetin dozu artınca, onlara: “ResûluUah’ın (sallallahu aleyhi ve sellem) hükmüne razı olun.” denildi. Onlar da Ebû Lübâbe b. Abdulmünzir’le konuyu istişare ettiler. Hükmün “ölüm” olacağını belirtince “Sa’d b. Muaz’ın hükmüne razıyız.” dediler. Resûlullah da bunu kabul etti ve Sa’d b. Muaz’a birisini göndererek onu sırtında hasır lifinden eğeri olan bir merkebin üzerinde getirtti. Kavmi onu süslemişlerdi. Bu sırada, Hz. Sa’d’ın yanına gelen bazıları ona şu tavsiyede bulundular:
“Ey Ebû Amr! Sen daha önce Kureyza oğullarının dostu ve müttefiki idin. Daha önce size yardımcı olmuşlardı. Felâkete düşmüş olan bu eski dost ve müttefiklerin hakkında hükmünü verirken dikkatli ol!” Ancak Hz. Sa’d, onların yüzüne bile bakmadı. Etrafındaki adamlarına dönerek şöyle dedi: “İşte şimdi, benim için Allah adına hiçbir kınayıcının kınamasından çekinmeme vakti geldi.”
Hz. Ebû Said (radıyallahu anh) anlatıyor:
Hz. Sa’d Resûlullah’a (sallallahu aleyhi ve sellem) görününce “Kalkın ve efendinizi indirin.” buyurdu. Onlar da kalkıp indirdiler. Sonra Hz. Sa’d’dan onlar hakkında gerekli kararını vermesini isteyerek “Onlar hakkında hüküm ver!” dedi. Hz. Sa’d (radıyallahu anh) şöyle dedi: “Ben onların savaşa katılanlarının öldürülmesi, kadın ve çocuklarının esir edilmesi ve mallarının taksim edilmesine hükmediyorum.”
Ebû Lübâbe’nin Tevbesi
Kureyza oğulları, Resûlullah’a (sallallahu aleyhi ve sellem) elçi göndererek: “Amr b. Avf oğullarının -bunlar Evs’in müttefiki idiler- kardeşi Ebû Lübâbe b. Abdulmünzir’i bize gönder ki konu hakkında istişare edelim.” dediler. Hz. Resûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem) da, Ebû Lübâbe’yi onlara gönderdi. Onu gördüklerinde erkekler ayağa kalktılar, kadın ve çocuklar da hıçkıra hıçkıra ağladılar. Onlara acıdı ve şefkat duydu. Ona dediler ki “Ne diyorsun, Muhammed’in hükmüne razı olalım mı?” O da: “Evet” dedi ve eliyle boğazını işaret ederek kararın “ölüm” olacağını belirtti.
Ebû Lübâbe diyor ki: “Vallahi onların yanından henüz ayrılmamıştım ki, bu hareketimle, Allah’a ve Resûlü’ne karşı iyi bir iş yapmadığımı anlamıştım.”
Sonra yüzünü yere çevirerek doğruca Medine’ye gidip Mescid-i Nebevi’ye girdi, kendisini direğe bağlattı ve: “Cenâb-ı Hak, işlediğim günahtan dolayı tevbemi kabul etmedikçe bu yerimden ayrılmayacağım” diye yemin etti. Ayrıca Kureyza oğullarına bir adım atmayacağına, Allah ve Resûlü’ne ihanet ettiği bir mekânda bir daha asla görünmeyeceğine dair Allah’a söz verdi.
Bu olayın haberi Peygamber Efendimiz’e (sallallahu aleyhi ve sellem) ulaşınca şöyle buyurdu: “Eğer doğruca yanıma gelseydi, Allah’tan bağışlanmasını dilerdim. Mademki, o kendisini bağlatmış, artık Allah’tan tevbesini kabul edinceye kadar onu bulunduğu yerde bırakırım.”
Nihayet, tevbesinin kabul olduğuna dair Resûlullah’a (sallallahu aleyhi ve sellem) vahiy indi. İnsanlar onu çözmek için yanına koşuştular, ancak o “Hayır! Vallahi, Resûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem) beni kendi elleriyle çözmezse burdan ayrılmayacağım” dedi. Allah Resûlü (sallallahu aleyhi ve sellem) sabah namazına çıktığı zaman onu çözdü.
Ve tarihte ilk defa, güç, otorite, nüfuz sahibi, ancak kendisine ihanet edilmiş muzaffer bir kumandan, suçlu, hain ve zayıfa, cezasını vermesi için yargıcını seçme özgürlüğü veriyor.
Evet, Resûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem), Kureyza oğulları yahudilerine haklarında hüküm vermesi için bir kişiyi seçmelerine müsaade etmişti. Onlar da kendilerini affedeceğini veya cezalarını hafifleteceğini umdukları Sa’d b. Muaz’ı seçmişlerdi. Fakat o, beklentilerinin aksine, onlara gadir ve ihanetlerinin cezası olarak “ölüm ve esaret” cezası vermişti.
Verilen bu ceza -ki zaten böyle bir cezayı bekliyorlardı- şiddetli gözüküyor; ancak, onlar, hak ettikleri cezanın ne olduğunu, Resûlullah ve yanındaki müminlerin, aralarındaki bu problemi kesin bir şekilde çözmeden ayrılmayacağını bildikleri halde, barış veya af istemeden savaşı sürdürmüşler ve ancak savaşta yenileceklerini hissettikleri zaman Sa’d’ın hakemlik yapmasını istemişlerdir.
Allah Resûlü (sallallahu aleyhi ve sellem), Hz. Sa’d’a, yahudilerin onun üzerinden fitne ve fesat çıkarma niyetlerini göstermek istemişti. İnsanlar, Hz. Peygamber’in (sallallahu aleyhi ve sellem) etrafında otururken Hz. Sa’d Allah Resûlü’ne (sallallahu aleyhi ve sellem) doğru ilerliyordu. Resûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem) onu görünce etrafındakilere “Efendinize ayağa kalkın.” diye buyurdu. Abduleşhel oğulları diyorlar ki: “Bizler çift sıra halinde ayağa kalktık, her birimiz onu selâmlıyordu, nihayet Resûlullah’a (sallallahu aleyhi ve sellem) ulaştı.”
İşte Yahudiler, Hz. Sa’d’ı hakem tayin etmek istediklerinde, Evs ve Hazreç, Hz. Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem) ve arkadaşları arasında savaş çıkarmak niyetindeydiler. Zira Hz. Sa’d, Evs’in lideriydi ve onların Resûlullah’tan (sallallahu aleyhi ve sellem) kaçınmaları, hükmüne razı olmamaları, aksine Hz. Sa’d’ı seçmelerinin nedeni, Müslümanlar arasında ayrılık, kin, nefret ve düşmanlık tohumları ekmek için başvurulan akıbetsiz ve başarısız bir girişimden başka bir şey değildir.
Yaptıkları gadir ve hıyanetlerine karşılık, ölüm cezasının uygulandığı erkeklerin sayısı 600 veya 700’dür. Tarihî kaynaklar ölüm cezası için en çok 800 ila 900 arasında bir rakam vermektedirler.
Kadınlardan ise bir kişi öldürülmüştür. Zaten kendisi de öldürüleceğini biliyordu. Zira bu kadın, Hallad b. Süveyd’in üzerine değirmen taşını atarak öldürmüştü. Dolayısıyla onun öldürülmesi kısas olarak gerçekleştirilmişti.
Bu olay şunu gösteriyor: Yahudiler, sadece kalelerinde siper alıp savunma halinde beklememişler, bilakis bu kalelerin arkasından Müslümanlarla savaşmışlar, onlara taş, ok vb. şeyler atmışlardır.
Kaynuka ve Nadir oğulları da Resûlullah’la (sallallahu aleyhi ve sellem) olan anlaşmalarını bozup onunla savaşmışlardı. Ancak, onlara karşı zafer elde edince Kureyza oğulları hakkında verdiği emri burada uygulamamıştır. Bunun nedeni de, Kureyza oğullarının, bütün Müslümanları kapsayacak ve onları kökten yok edecek büyük bir ihanetin içine girme gibi artı bir suç işlemelerinden başka bir şey değildir.
Kureyza oğullarına cezanın uygulanma anında özel af durumları vardı. Meselâ:
a- Hz. Sabit b. Kays, Resûlullah’a (sallallahu aleyhi ve sellem) gelip “Ey Allah’ın Resûlü! Benim Zübeyr’e bir minnet borcum var, onu ödemek istiyorum, kanını bana bağışla.” diye rica etti. Resûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem), “Tamam, o seninrdir.” buyurdu. O da Zübeyr’e gelerek “Resûlullah senin kanını bana bağışladı” dedi. O da: “Ailesi, çoluğu çocuğu olmayan ihtiyar bir adam hayatı ne yapsın?” diye karşılık verdi. Hz. Sabit, Resulullah’a (sallallahu aleyhi ve sellem) dönerek “Anam babam sana feda olsun ey Allah’ın Resulü! Hanımını ve çocuğunu bana bağışla.” dedi. Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) de: “Tamam, onlar senin.” buyurdu. O da tekrar Zübeyr’e gelerek: “Resulullah aileni ve çocuğunu bana bağışladı, onlar artık senin.” dedi. Bu sefer de: “Hicaz’da malsız-mülksüz bir ev halkı nasıl kalsın ve barınsın?” dedi. Hz. Sabit tekrar Resulullah’a (sallallahu aleyhi ve sellem) geldi ve “Malı, yâ Resulallah” dedi. “Tamam, o da senin.” buyurdu. Hz. Sabit ona dönüp: “Malın senindir.” dedi. Zübeyr: “Yüzü, içinde mahallenin bakire kızlarının göründüğü bir Çin aynasını andıran Ka’b b. Esed ne yaptı?” diye sordu. Hz. Sabit ona: Öldürüldü.” dedi. “Medenî ve Bedevîlerin efendisi Huyey b. Ahtab ne yaptı?” diye sordu. Hz. Sabit ona: Öldürüldü” dedi. Bu sefer de: “Yerimizde çakılıp kaldığımızda önümüzde koşan, kaçtığımızda bizi koruyan Azzâl b. Semev’el ne yaptı?” diye sordu. “Öldürüldü.” dedi. Bunun üzerine “Peki iki meclisin adamları ne yaptılar? diye sordu. Bu sözleriyle Ka’b b. Kureyza’nın oğulları ile Amr b. Kureyza’nın oğullarını kastediyordu. Hz. Sabit ona: “Öldürüldüler.” dedi. Bunun üzerine Zübeyr: “Ey Sabit! Senden beni de onlara kavuşturmanı istiyorum. Vallahi bu hayırlı insanların ölümünden sonra hayatta bir hayır ve güzellik kalmamıştır. Dostlara kavuşuncaya kadar asla oraya -hurma ağaçlarını kastediyor- bir kova su dahi dökmeyeceğim.” dedi. Daha sonra boynu vuruldu.
Onun “dostlara ulaşma” özlemini ifade eden sözü, Hz. Ebu Bekir’e ulaşınca şöyle dedi: “Vallahi, o dostlarıyla ancak ebedî cehennem ateşinde buluşur.”
Kureyzalı Zübeyr, öldürülen arkadaşlarına kavuşturulmak istemiştir. Bu da Kureyza oğullarının, kendilerini, zulüm ve haksızlığa uğramış şehit kurbanlar olarak gördüklerini gösteriyor. Hâlbuki durum hiç de öyle değil. Onlar, ihanet ve gadredenlerden başka kimseler değillerdi. Onların yaptığı bu ihanetin başarıya ulaşması halinde Resulullah ve arkadaşlarının başına gelecekler, onların başlarına gelenden çok daha çirkin olacaktı.
Nadir ve Kureyza oğullarının yaptıklarına tanıklık eden Yahudilerin lideri Huyey b. Ahtab’ın ağzına doladığı şu söz de bu durumu vurgulamaktadır. O iki yerde şöyle demiştir:
“Bu onlardan gördüğümüz kaçıncı gafil avlanmadır? O, üzerimize yazılmış bir savaş ve musibettir.” Öldürülme anında da aynı sözü tekrarlamıştır. Kureyza oğullarından Peygamber (sallalJahu aleyhi ve sellem) ve arkadaşlarını gafil avlamak için onları gözetlediği sırada “İsrail oğulları üzerine yazılmış bir destandır” demiştir.
b- Neccar oğullarından Münzir’in annesi ve Resulullah’ın (sallallahu aleyhi ve sel- lem) teyzelerinden biri olan, O’nunla (sallallahu aleyhi ve sellem) birlikte iki kıbleye de namaz kılan ve kadınların biatına katılan Selma binti Kays, Resulullah’tan (sallallahu aleyhi ve sellem), kendisine sığınan ve büluğ çağına ermiş olan Kureyzalı Rifaa b. Semevel’i istedi. Şöyle dedi: “Anam babam sana feda olsun ey Allah’ın Resulü!
Rifaa’yı bana bağışla; çünkü o namaz kılacağını ve deve eti yiyeceğini söyledi.” Resûlullah, onu Selma’ya bağışladı. O da utandı. Müslüman olup sahabi olma payesini elde etmiştir.
Neccar oğullarından Selma binti Kays, Rifaa’yı tanıyordu. Rifaa, başına gelenler neticesinde öldürülmeyi hak edince ona sığınmış, yardım ve himayesini talep etmiştir. Ve öyle gözüküyor ki “Deve eti yiyecek” sözü, Rifaa’nın Müslümanlara dost olup gadir ve ihanette bulunmayacağından kinayedir.
Burada dikkatlerimizi çeken bir husus da şudur; Allah Resûlü (sallallahu aleyhi ve sellem) Rifaa’yı ona bağışlamış, ancak kendisinden onu İslâm’ı kabul etmeye zorlamasını veya İslâm’a karşılık hayatı üzerine görüşmesini istememiştir. Hz. Selma, ona sadece “Resûlullah’tan (sallallahu aleyhi ve sellem) hayâ et, seni affetti ve sen O’nun doğruluğunu biliyorsun.” demiştir. O da ölümden kurtulduktan sonra Müslüman olmuş, dolayısıyla da kurtulmak için müslüman olmamıştır.
c- Bu gece, Hz. Sa’d’ın hakemliğini kabulden önce bir grup, müslüman olup kanlarını, mallarını ve çocuklarını kurtarmışlardı.
“Hakemliği kabulden önce” ibaresi dikkat çekmektedir. Onların müslüman olmaları, öldürülme korkusundan değildi; zira onlar, Hz. Sa’d’ın haklarında vereceği hükmü bilmeden önce müslüman olmuşlardır. Resûlullah’la (sallallahu aleyhi ve sellem) anlaşmayı bozmayı istemeyen Ka’b b. Esed şöyle demiştir: “Ey yahudi topluluğu! Başınıza geleni gördünüz, ben size üç davranış öneriyorum, hangisini istiyorsanız onu yapabilirsiniz.”
Onların ne olduğunu sorduklarında şöyle cevap verdi:
“Bu adama iman eder ve O’na uyarız, vallahi O’nun Allah tarafından gönderilmiş bir elçi ve peygamber olduğu açıkça ortaya çıktı. Sizler de O’nun özelliklerini kitabınızda görüyorsunuz. Bu şekilde canlarınızı, mallarınızı, çocuklarınızı ve kadınlarınızı korumuş olursunuz.”
Öyle gözüküyor ki, müslüman olanlar, Sa’d b. Muaz’ın henüz haklarındaki hükmü vermediğini vurgulayan seçeneklere değinen Ka’b b. Esed’in davetine icabet neticesinde müslüman olmuşlardır.
d- Kureyza oğulları kampından Kureyzalı Amr b. Sü’dâ geldi ve Allah Resûlü’nü (sallallahu aleyhi ve sellem) nöbet bekleyen askerlerin yanından geçti. O gece nöbette Muhammed b. Mesleme vardı. Onu görünce “Kim o?” dedi. “Ben Amr b. Sü’dâ” diye cevap verdi. Amr, Kureyza oğulları ile beraber Resûlullah’la yapılan anlaşmaya ihanet edip bozmaya karşı çıkmıştı. Şöyle dedi: “Kesinlikle Muhammed’e bir kötülük ve hainlik yapmam.” Muhammed b. Mesleme onu tanıyınca “Ey Allah’ım! Fıtratı temiz saygın insanların hatalarını kaldırmaktan beni mahrum etme.” dedi ve yolunu açtı. Yoluna devam etti ve o gece Allah Resulünün (sallallahu aleyhi ve sellem) Medine’deki mescidine geldi. Sonra da kaybolup gitti ve bu gününe kadar yeryüzünün neresine gittiği bilinmedi. Onun bu durumu Resulullah’a (sallallahu aleyhi ve sellem) arz edildi, “O, Allah’ın, vefasından dolayı kurtardığı bir adamdır” buyurdu.
e- Kureyza oğullarından büluğ çağına ermiş erkekler, Resulullah’ın (sallallahu aleyhi ve sellem) yanına toplanıp Hz. Sa’d’ın verdiği hükmün uygulanmasını beklerlerken Resulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) birçok hurma getirilip onlara dağıtılmasını emretti.
f- Resulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) şöyle buyurdu: “Onların esaretlerini iyi geçirmelerini sağlayın, kaylule yapma (uyuma) imkânı tanıyın, su verin, ta ki serinlesinler, bundan sonra geriye kalanları öldürürsünüz. Hem güneşin hem de silahın sıcaklık azabını aynı anda onlara yaşatmayın.” Bunlar bir yaz gününde yaşanmıştı.
Zimmîlerle Barış İçinde Yaşama
Müslüman, zimmî veya ehl-i kitaptan biriyle karşılaştığında nasıl davranmalı-dır? Bazı İslâm hukukçuları, aşağıdaki delillerden dolayı, bunlara ilk selâm veren olmayı mekruh görmüşlerdir.
Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem), Müslim’in Sahih’inde Hz. Ebu Hüreyre’den rivayet ettiği bir hadiste şöyle buyurmuştur: “Yahudi ve Hıristiyanlara ile olarak siz selâm vermeyin. Şayet yolda onlarla karşılaşırsanız, onları yolun en dar kısmından gitmeleri için sıkıştırın. ”
Bundan sonraki hadis ve Vekî’ hadisinde ise şöyle buyuruyor: “Yahudilerle karşılaştığınızda” İbn-i Cafer’in Şube’den rivayet edilen hadisinde de “Ehl-i kitapla karşılaştığınızda” ibaresi yer almakta. Cerir’in hadisinde ise müşriklerden herhangi bir isim belirlemeksizin “onlarla karşılaştığınızda” denilmiştir.
Bir grup âlim, onlara selâm vermeye bizim başlamamızın caiz olduğu görüşünü benimsemiştir. Bu görüş, İbn-i Abbas, Ebu Ümâme, İbn-i Ebi Muhayrız’dan rivayet edilmiştir. Ayrıca Maverdî, bu görüşün Şafiî mezhebinden bazılarının da benimsediği bir görüş olduğunu belirtmiştir.
İmam Kurtubî şöyle demiştir: İbn-i Uyeyne’ye şöyle soruldu: “Kafire selâm vermek caiz midir?” O “Evet” cevabını verdi. Zira Cenâb-ı Hak şöyle buyuruyor: “Dininizden ötürü sizinle savaşmayan, sizi yerinizden, yurdunuzdan etmeyen kâfirlere gelince, Allah sizi, onlara iyilik etmenizden, adalet ve insaf gözetmenizden menetmez. Çünkü Allah âdil olanları sever” (Mümtehine, 60/8)
“İbrâhim’de size güzel bir örnek vardır.” (Mümtehine, 60/4)
Hz. İbrahim de babasına “selâm olsun sana” (Meryem, 19/47) demiştir.
İmam Kurtubî şöyle demektedir: Âyetin en zâhir yorumu İbn-i Uyeyne’nin dediğidir. Ancak bu konuda iki sahih hadis vardır: “Yahudi veya Hıristiyana selâm vermeye siz başlamayın ve onlardan biriyle yolda karşılaşırsanız onu yolun en dar tarafına zorlayınız.” Bu hadisi Buharî ve Müslim rivayet etmiştir.
Sahiheyn’de Üsame b. Zeyd’den rivayet edildiğine göre, Resûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem), üzerinde semer bulunan bir merkebe bindi, altında Fedek kadifesi vardı. Üsame b. Zeyd’i de arkasına aldı. Bedir savaşından önce Haris b. Hazrec oğullarının diyarında Sa’d b. Ubade’yi ziyaret ediyordu. Müslüman, müşrik, puta tapan, yahudi ve aralarında Abdullah b. Übey b. Selûl’un de bulunduğu bir meclise uğradı. Bu mecliste Abdullah b. Revaha da vardı. Binek hayvanının çıkardığı toz ve duman meclisi kaplayınca Abdullah b. Übey elbisesiyle burnunu kapatıp ardından şöyle dedi: “Bizi dumana boğmayın.” Resûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem) de onlara selâm verdi.
O hâlde birinci hadis, onlara önce selâm vermeyi terketmeyi ifade ediyor; zira bu bir ikramdır ve kâfir buna ehil ve layık değildir.
İkinci hadis ise, buna cevaz veriyor. İmam Taberî diyor ki: Üsame’nin rivayet ettiği hadis ile Ebû Hüreyre’nin hadisi arasında bir çelişki yoktur; çünkü birinde diğerini nakzeden bir şey olması söz konusu değildir. Ebû Hüreyre’nin (radıyallahu anh) hadisi umum yani herkesi bağlayan, Üsame’nin (radıyallahu anh) hadisi ise husus yani özel bir durum ifade etmektedir. İmam Nehaî ise şöyle diyor: “Bir yahudi veya hıristiyanın yanında bir işin ve hacetin varsa sen önce selâm ver.”
Böylece Hz. Ebû Hüreyre hadisinin (Selâma başlayan siz olmayın!) selâma önce başlamayı gerektirecek bir iş, arkadaşlık, komşuluk ve yolculuk hakkı gibi bir durumun olmadığı takdirde geçerli olduğu açıklığa kavuşmuş oldu.
İmam Taberî şöyle diyor: Selefin Ehl-i Kitaba selâm verdikleri rivayet olunmuştur. Hz. İbn-i Mesud kendisine yol arkadaşlığı yapan Duhkan’a karşı böyle davranmıştır. Alkame ise şöyle demiştir: Ona dedim ki “Ey Ebû Abdurrahmân! Onlara ilk olarak selâm vermek mekruh değil midir?” O da “Evet öyledir, ama bu yol arkadaşlığı hakkıdır.” diye cevap verdi.
Ebû Üsame, evine doğru yol aldığında önüne çıkan müslüman, hıristiyan, küçük, büyük herkese selâm verirdi. Bu husus kendisine sorulduğunda “Selâmı yaymakla emrolunduk.” diye cevap vermiştir.
Evzaî’ye, bir müslümanın karşılaştığı bir kâfire selâm vermesi sorulduğunda şöyle cevap vermiştir: “Eğer selâm verdiysen, senden önceki salih insanlar da
vermiştir; yok eğer vermediysen, yine senden önceki salihler de vermemiştir.”
Hasan Basrî Hazretlerinden şöyle dediği rivayet edilmiştir: “Bir meclise uğradığında orada müslümanlarla beraber kâfirler de varsa onlara selâm verebilirsin.”
Hz. Peygamber’in (sallallahu aleyhi ve sellem) bu sözünde bir hususiyet ve özellik vardır. Zira bu, anlaşmayı bozdukları, ihanet ettikleri ve Hendek savaşında müşrikleri Müslümanların arkasından içeriye sokma niyetlerine kapıldıkları zaman Kureyza oğulları Yahudilerine has bir uygulamaydı. Hz. Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem), bu hıyanetlerini cezalandırmak, Medine’yi kuşatan “Ahzab” (Hendek savaşına katılan düşman gruplar) tehlikesi geri püskürtülür püskürtülmez aralarındaki anlaşmayı bozmak istemiştir. Ayrıca abluka müddeti içerisinde arkadaşlarından da onlarla anlaşmayı bozmalarını ve sembolik bir biçimde savaşın yaklaştı¬ğını onlara hissettirmelerini talep etmiştir. Yoksa Allah Resûlü’nden (sallallahu aleyhi ve sellem), umum Ehl-i Kitaba veya Yahudilere, hatta puta tapan müşriklere bile kaba davrandığına dair hiç bir rivayet vârid olmamıştır. Çünkü o tam manasıyla tecessüm etmiş bir rahmet idi. Yüce Rabbi O’nun hakkında şöyle buyurmuştur:
“Sen pek yüksek bir ahlâk üzerindesin!” (Kalem, 684) “insanlara yumuşak dav-ranman da Allah’ın merhametinin eseridir. Eğer kaba, katı yürekli biri olsaydın -ki öyle değilsin- insanlar senin etrafından dağılıverirlerdi.” (Âl-i İmrân, 3/159)
Ayrıca Resûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem) onlarla iyi komşuluk ilişkileri içindeydi; hastalarını ziyaret eder, başlarına bir musibet geldiğinde taziyede bulunurdu. Resûlullah’ın (sallallahu aleyhi ve sellem) Medine veya Mekke’de Yahudi ve müşrikleri ziyaret edip de onlara selâm vermediğini kim düşünebilir?!
Kureyza oğullarına selâm vermekten uzak durma meselesi, bir savaş ilanına benziyordu, yoksa bunda bütün Ehl-i Kitap veya Yahudileri kapsayan genel bir hüküm yoktur. Ancak belki bu hüküm, Kureyza oğullarının yaptığı gibi anlaşmaya ihanet eden zimmî ve anlaşmalı toplumları kapsadığı söylenebilir.
Allah Resûlü (sallallahu aleyhi ve sellem), arkadaşlarına Ehl-i Kitap veya zimmîlere selâm vermeyi yasaklamadığı gibi onların kendisine beddua edip kötü sözler söylediğini bildiği halde selâmlarına karşılık vermiştir. Hz. Âişe validemize şefkatin, içine girdiği her şeyi güzelleştirdiğini; kötülüğün, kabalığın ve şiddetin ise girdiği her şeyi çirkinleştirdiğini öğretecek bir şahsiyettir O (sallallahu aleyhi ve sellem).
Buhârî Sahih’inde Hz. Âişe validemizden rivayet ettiğine göre, Yahudiler Hz. Peygamber’e (sallallahu aleyhi ve sellem) gelip şöyle dediler: “Es-sâmu aleyküm- Ölüm üzerinize olsun!” Hz. Peygamber “Sizin de üzerinize olsun!” buyurdu. Hz. Âişe validemiz ise “Allah size lanet etsin, Allah gadabını sizin üzerinize indirsin!” diyerek onlara karşılık verdi. Fakat Allah Resûlü “Yavaş ol, sakin ol ey
Âişe! Şefkatli, merhametli ol, şiddet, kabalık ve çirkin sözlerden de uzak dur!” Hz. Âişe validemiz “Ne dediklerini duymadın mı?” diye sordu. Bu sefer Allah Resûlü “Sen benim ne dediğimi işitmedin mi? Ben onlara “Aleyküm” diyerek cevap verdim ve dualarını geri çevirdim. Benim onlar hakkında yaptığım dua kabul olur, ancak onların benim hakkımda yaptıkları beddua kabul olmaz.” diyerek konuyu izah eder.
Allah Resûlü’nün (sallallahu aleyhi ve sellem) böyle davranışının ve Hz. Âişe validemizin Yahudilere karşı gösterdiği bu tavrın nedeni, Yahudilerin hilekâr, düzen-baz ve selâmı bile bedduaya çevirecek kadar ağzı bozuk bir topluluk olmasından kaynaklanmaktadır. Bütün bunlara rağmen Allah Resûlü (sallallahu aleyhi ve sellem) seviyesini koruyup kendi tabiat ve karekterini sergilediği için Yahudiler, O’nun yüce katında ancak güzel karşılık, güzel ahlâk, şefkat ve merhamet görmüşlerdir. Allah Resûlü (sallallahu aleyhi ve sellem) bunlara bile böyle davranıyorsa, acaba bir de anlaşmalarına bağlı sulh ve barış yanlısı veya güzel ahlâk sahibi olsalardı o zaman nasıl davranırdı? Acaba Allah Resûlü (sallallahu aleyhi ve sellem) ve Müslümanların, onlardan uzak durmaları, onlara katı ve kaba davranmaları beklenilir mi? Selâm vermekten kaçınmak ise ancak kabalık ve nezaketsizlik olarak açıklanabilir.
Benimsemiş olduğum selâm verme yasağının, barış anlaşmasının bozulduğunu iş’âr için Kureyza oğullarına özgü bir hüküm olduğunu şu aşağıdaki hususlar da destekler:
1- İbn-i Mace’nin Ebû Abdurrahman el-Cühenî’den rivayet ettiği hadiste Allah Resûlü (sallallahu aleyhi ve sellem) şöyle buyurmuştur: “Ben yarın binip Yahudilere gidiyorum, sakın onlara selâm vermeye başlayan siz olmayın, eğer onlar size selâm verirlerse sadece (Ve aleyküm) deyin.”
2- Ahmed b. Hanbel’in Müsned’inde, İbn-i Ebi Şeybe’nin Musannef’inde Ebû Nadra el-Gifârî’den rivayet ettiği hadiste Allah Resûlü (sallallahu aleyhi ve sellem) şöyle buyuruyor: Bizler Yahudilerin diyarına gitmekteyiz. Sakın onlara selâm vermeye başlayan siz olmayın, eğer onlar size selâm verirlerse sadece (Ve aleyküm) deyin.”
İşte bu ve benzeri hadisler ve hususiyle Kur’ân’da bu görüşü destekleyen umum ifade eden âyetler, bizleri Resûlullah’ın (sallallahu aleyhi ve sellem) bu yasağının, Kureyza oğulları hâdisesine mahsus bir hüküm olduğu kanısına götürüyor.
Yüce Allah şöyle buyuruyor:
Allah, elbette Resûlü’nün: “Yâ Rabbî! Ne yapayım, onlar, bir türlü imana gelmeyen bir topluluktur. ” demesini de biliyor. Şimdi sen onlardan yüz çevir ve: “Selâm size!” de. (Zuhruf, 88-89)
Âyetlerimize iman edenler sana geldikleri zaman onlara: “Selâm sizlere!” de! O, rahmetle muameleyi Zât’ına yakışan bir muamele tarzı kılmıştır. (En’âm, 54) Anlamsız, çirkin sözler işitince yüzlerini çevirip uzak durur ve şöyle derler: “Bi¬zim işlerimiz bize, sizinkiler de size aittir. Selâm olsun size, hoşça kalın! (Kasas, 55) Rahmân’ın has kulları o kimselerdir ki onlar yerde tevazu ile yürürler. Cahiller kendilerine laf atarsa “Selâmetle!” derler (Furkân, 63)
İbn-i Abbas’ın şöyle dediği sabit olmuştur: Sana selâm veren Mecusi dahi olsa karşılık ver. Şa’bi ve Katade de aynı görüşü paylaşırlar.
Selâma karşılık vermenin şekline gelince, şunları söyleyebiliriz: “Aleyküm.” veya “Ve aleyküm.” Hangi siga ile cevap vermemiz gerektiği hususu, selâmına karşılık verdiğimiz kişinin barış ve düşmanlık konusunda takındığı tavrın doğasına göre değişiklik arz eder.
İmam Nevevî şöyle diyor: “Vav”ın olması, daha iyidir, zira onsuz mânâ “Hak ettiğiniz şey üzerinize olsun.” demektir. Hâlbuki “vav”lı olduğu takdirde, bununla bize karşı beddua etmeyi kastetmemişlerse, onlar için dua olur, o da, iki dünya selâmetidir. Eğer onunla imalı bir şekilde bize beddua etmeyi kastetmişlerse o zaman da mânâ “Onunla neyi arzu ediyorsanız o, sizin üzerinize olsun veya neyi hak ediyorsanız o sizin üzerinize olsun.” olur.
