İrfana Yolculuk
Bu has, bu emsalsiz bir şeydi. İslâm olmadan olacak şey değildi. Çünkü bu nefsini feda etmekti, çünkü bu bir ömür bir ekşi ayranı ummak kadar olsun murat taşımamaktı. Bu lezzeti, hazzı, ayağını basacak, başını koyacak yeri unutmaktı.
Evet, başkalarının da davaları oldu. Fakat hiçbirinin, dünya kendilerine gülüyorken, lezzeti, hazzı, rahatı, zevki, eğlencesi, mansıbı, serveti, yetkisi eksilmedi. Zaten haz için yaşayan ve kavgası dünya için olan insanlardan o türlü şeyler de beklenemezdi.
Üstadımız, tam fedailiği tarif ederken “Nur’un erkânları” dediği ağabeylerimizi misal veriyor, “her hissini maksadına feda etmeyi” anlatıyordu. Onun fedakârlık ufku buydu. Her hissini feda etmek. Lezzetini, menfaatini, benliğini, gururunu, lâzım olsa haklılığını. Her hissini.
Bu, kaderini davasına bağlamaktı; bu, hayatını davası için yaşamak ve vakfetmekti. Bir ömür aynı dikkat ve teyakkuzla kalmaktı. Bu şekilde yaşamak ve olmak ise çok zordu.
Makam hissini feda etti
Çoklarının makam için yaşadığı dünyada, o makamı da makam sevgisini de bir kenara itti, gönlünde öyle bir arzuya zerre kadar yer vermedi.
Ona Şeyh Sünûsî’nin yerine Şark vilâyetleri umum vaizliği teklif edildi. Dilerse aynı zamanda milletvekili de olabilirdi.
Reddetti. İtibarlı, yetkili olmayı düşünmedi. Bu teklif başkasına yapılsa belki de şeytan sağdan yaklaşabilir, “Sen insanları irşat için fırsat arıyordun. İşte ruhsatlı, izinli irşat… Bu vazifeyi kabul eder, dilediğin gibi anlatabilirsin.” diyebilir, tuzağa düşürebilirdi. Çünkü ona bu teklif, dilediği gibi anlatsın diye değil, tesiri kırılsın diye yapılıyordu. Ondaki beklentisizliğe bir parça da olsa gölge bulaştırılacaktı. Konuşturanlar, bir gün dilediklerini de konuşturmaya çalışacak, verdiklerinin karşılığını isteyecek, ondan dinin ruhunu incitecek fetvalar ve tavırlar talep edeceklerdi.
Üstadımız, o teklifi reddederken başına açılacak gaileleri biliyordu. O günden sonra, karşısında yetkililerin hürmetle, tazimle durduğu Nur adam’a karşı onlara dalkavukluk yapmayı vazife ve paye sananlar bile tahakküm edecek, baskıda bulunacaktı. O günden sonra en ufak memur, “şöyle yapma, böyle yap, oturma, ayağa kalk!” diyecekti. Nitekim öyle de oldu, hem defalarca.
Meselâ bir memur, hastalığına ve yetmiş beş yaşına aldırmadan, Afyon Mahkemesi’nin kapısında beklerken bu nuranî adamın oturmasına müsaade etmeyecek, “Ayakta beklesin!” diyecekti. En yetkililerin, en ufak tavrına tahammül edemeyen, dinlemeyen ve cevap veren adam, tahriklere kapılmayacak, kapılmamayı öğretecek, ayağa kalkacak, katlanacaktı. Bunları ve o günden sonra başına gelebilecek şeyleri bilerek, makamı, yetkiyi reddetti.
Zübeyir Ağabey ile Sungur Ağabey de o namüsait şartlarda iş başa düştü deyip, memuriyeti terk etmiş, Üstadlarının yanına, hizmete koşmuşlardı. Halbuki o dönemde, yani Milli Şef döneminde devlet memuru olmak, doğu bloku ülkelerindeki gibi, devlet olmak demekti. Ekonomik olarak da dünyevî itibar olarak da “elit” olmaktı. Fakat o kahraman fedailerin, Kur’ân sahipsizken şahıslarını düşünecek, maddî mânevî makam arayacak hâlleri yoktu.
Tabiidir ki bir memlekette herkes makamı terk edemezdi. Üstadımız maksatlı verilen makamı reddetmiş, diğer iki ağabe-yimiz de ona yardımcılık yapmayı makamlara tercih etmişlerdi. Elbette makam sahibiyken de insan dinini yaşamalı, hizmet etmeliydi.
Makamlarını kaybetmek endişesiyle dinden ellerini gevşeten, dinî hizmetlerden uzak durmaya çalışanlara model olarak Cenab-ı Hak yine bir Nur talebesini seçmiş, bu mevzuda güzel örnek olma bahtiyarlığını Hulusi Ağabeyimize bahşetmişti. O da devlet memuruydu, askerdi, albaydı. Bunların hiç birisi, insanın dinini yaşamasına, dinine hizmet etmesine mâni değildi. Ağabeyimiz, bunu yaşantısıyla gösterdi. Bulunduğu her yerde sohbet halkaları kurdu. Üstadını tanıttı, iman hakikatlerini anlattı. Öyle olduğu için, “saff-ı evvel”deydi. Öyle olduğu için, Hazreti Ali Efendimiz’in ve Abdülkadir-i Geylânî Hazretleri’nin ihbarına, işaretine mazhardı. Öyle olduğu için, “Kur’ân hizmeti¬nin 800 ve 1300 sene evvelinden görünen” şâhikalarındandı.
Sadece maddî değil, mânevî makamlara talip olmak arzusunu da aşmışlardı. Zübeyir Ağabeyimiz, “Dershanede ders yapmakla, tuvalet temizlemek arasında, hizmet noktasında bir fark yoktur.” diyor, diyebiliyordu.
Makam sevdası, Üstadımızın da talebelerinin de ayağına bağ, yoluna engel olamadı.
Menfaatini düşünmedi
Menfaatperestlerin dünyasında, menfaati reddetmek inanılmaz bir hâldi. Fakat o, önüne konulan yığın yığın altınlara dönüp bakmadığı gibi, bir hediye olsun kabul etmedi.
Erek Dağı’ndayken Kör Hüseyin Paşa, önüne bir yığın altın koymuş, sürgüne gönderilirken zenginler yolunu kesip ihtiyacı olur diye keseler dolusu altın teklif etmişlerdi. “İhtiyacım yok!” dedi, almadı. Zira, o fedakârlık zirvesinin hatır için dahi olsa en ufak bir şey almasına mânen izin çıkmamıştı. Başkasının bir şeyini yese ya hasta oluyor, ya ağzına atınca boğazından geçmiyor, yutamıyordu. Kardeşinin getirdiği çorbayı bile ancak parasını verip içebiliyordu. Bunu nasihatindeki tesir kırılmasın diye yapıyordu. Samimiyetin tesiri hiçbir şeye feda edilemezdi. Menfaatini düşünseydi, dünyevî bir şey hatırına, insanların ebedî kazancına zarar vermiş, camı elmasa tercih etmiş olacaktı. Halkın bakışı bulanacak, itimatları darbe alacaktı. Bu kötülüktü ve bu kötülüğü ne kendisine ve ne de başkalarına yapabilirdi. Halk için, mürşidin hâli hakikate hüccet, kalplerine takviyeydi.
Üstadımızın vazifesi farklı olduğu gibi, ölçüleri de farklıydı. Hususiyle, menfaatin putlaştığı bir çağda ona ayrı bir ufuk gösterilmiş, dünyayı değil, âhireti bile maksat yapmaktan men edilmişti. Bu garip durumu kendisi bile hayretle anlatıyor:
“Bu derûnî hisler ve ilhamlar beni hayretler içinde bırakı-yordu. Salih amellerle herkesin hoşlandığı mânevî makamları ve âhiret saadetini kazanmak, bu yola yönelmek, meşru bir hak olduğu hâlde ben ruhen ve kalben men ediliyordum.” diyordu. Halbuki insanlar işlerini mânevî kazanç için yapmaya teşvik edilmekteydi.
Sanki ondan, öz evlâdın sadakati gibi bir sadakat istenmiş, “Siz de sevap için yapıyorsunuz, o da menfaat” diyeceklere daha o günden verilecek cevap hazırlanmıştı.
Yakın bir tarihte bir iş adamı, dünyanın dört bir tarafında imana ve Kur’ân’a hizmet eden kardeşlerimizi kastederek:
“Sizin de menfaatiniz var?” demişti.
Kastettiği o insanlar beceriksiz insanlar değildi. Hemen hepsi üniversite mezunuydu. Maişet için onca fedakârlığı göze almalarına gerek yoktu, belki de hemen her yerde o kadarını kazanabilirlerdi.
Muhatabı, anlamasına rağmen, kastettiği menfaatin ne olduğunu sordu.
“Sevap kazanıyorsunuz.”
“Siz komşunun çocuğunu tarif ediyorsunuz. Öz evlât öyle düşünmez!”
“Nasıl yani?”
“Komşunun çocuğu, mahalledeki Hatice teyzeyi, pasta, börek veriyor diye sever. Ama Hatice teyzenin oğlu, “O benim annem!” der, öyle sever. “Pasta verse de, vermese de annem!”
“Kardeşlerimiz de ‘O bizim Allah’ımız!’ diyor, sadece O’nun bilinmesini ve O’na saygısızlık yapılmamasını istiyorlar. Başka bir gayeleri yok!”
Elbette Sonsuz Kerem Sahibi, fazlından onları mahrum bırakacak, onlar da O’nun ihsanına müstağni kalacak değildi. Fakat asıl gaye hep O’nun hoşnutluğu ve yüce adı olmuştu, bunun için yaşıyorlardı.
İş adamı anladı. Gözlerinin içi gülüyordu.
Üstad’ın anlaşılması güç o meselden kastı belki de böyle bir şeydi. Fakat kat’i olan bir şey varsa, o da milyonlarca insanın, hayatlarının gayesini bu ölçüde aşkın ve duru tutmayı Üstad’dan öğrendiğiydi.
Servetleri elinin tersiyle itti
İnsanlar parayı put hâline getirmişlerdi. Onun için her şey yapılır, her şeye katlanılır sanıyorlardı. Oyuna daldıklarının, taşa cevher adını taktıklarının farkında bile değillerdi. Büyük fedai, servetleri elinin tersiyle itiyor, yapılan her türlü teklifi reddediyordu.
Şark Umum Vaizliği’ni kabul etseydi, aylık üç yüz lira maaş alacaktı. Bu meblağ, iyi dereceli bir devlet memurunun aldığının on katından fazla idi. Soğuk kış günlerinde, bir küçük kürekle ateşe kömür atmak kadar küçük bir masrafı hesap etmeyi ve iktisatla yaşamayı tercih ediyor, onca maaşa dönüp bakmaya bile tenezzül etmiyordu.
O gün reddettiği gibi, Emirdağ’ına sürgün gönderildiğinde de reddetti. İlk teklifin üzerinden yirmi yıldan fazla zaman geçmişti. Bu süre içerisinde yokluklarla yaşamıştı. Yıpranmış olmalıydı. Yeni bir teklif yapıldı, bir kez daha denendi. Hayır, umdukları olmadı. Dört yüz liralık harcırah teklifini reddederken bir lahza düşünmedi. Parayla, pulla yolundan dönmeyecekti.
Bunu reddetmek de o kadar kolay bir şey değildi. Çünkü para getirecek bir işi de, herkesinki gibi aşı da yoktu. Darü’l- Hikmet’ten aldığı maaşı muhafaza ediyor, onunla hayatını devam ettirmeye çalışıyor, maddî fedakârlık gerektiğinde de hemen gerekeni yapıyordu. Günlük masrafını kuruşlarla ifade edilecek kadar az tutmasına rağmen, Mu’cizatlı Kur’ân-ı Kerîm’in basılması için o altınlardan ayırdığı bir miktarı ağabeylere vermiş, bu vesileyle Kur’ân’ın âhirette kendisine şefaatçi olmasını ummuştu.
Üstadımızın bu samimiyet ve fedakârlığı kalplere aksettiği için Nur’un el yazması nüshaları altı yüz bin adede ulaşıyordu. Altınbaşak soyadını, İsparta’daki tarlalarından ötürü alan Hüsrev Ağabeyimiz, onunla tanıştığı günün hemen akabinde servetinin büyük bir kısmını satıyor, iman hizmetinde kullanıyordu. Gönlündeki dava ve fedakârlık ateşinin taşmasına bir defa görüşmek yetmişti. Öyle olmasa idi, o imkânsızlıklar içerisinde, kâğıt, kalem, mürekkep, aş, mekân, malzeme, yol parası nereden bulunacaktı.
Tahiri Ağabey de Nurlar’ın matbaada basımı için gerekli parayı, köyündeki tarlalarını satarak tedarik etmiş, vazifesini yapmanın ve Üstadının gönlünü şad etmenin sevincini yaşamıştı.
Zübeyir Ağabey, Afyon Hâdisesi’nden ötürü memuriyetten uzaklaştırılmış, mahkûmiyet temyiz mahkemesince bozulunca biriken iki buçuk yıllık maaşının tamamını, kuruşuna dahi dokunmadan, hizmet için Üstadına göndermişti. Çünkü ondan almayı değil, vermeyi öğreniyorlardı.
Kahraman ağabeyimiz, Üstadını tanıdıktan sonra zaten maaşının tamamını hizmetlerde kullanır olmuştu.
Lezzetleri terk etti
Üstadımız, o kadar az yiyordu ki, Ceylan Ağabey, bir gün “Sizin yediğinizle Zübeyir Ağabey’in yediği benim dişimin kovuğuna bile gitmez.” demişti. Hem çok sade yiyor, hem çok az yiyordu.
Bir ekmeği on beş günde bitiriyordu. Afyon hapsindeyken, gün boyu yediği sadece bir tas şehriye çorbasıydı. Genellikle şehriye veya pirinç çorbası, fındık kadar tereyağı, yoğurt ve yumurta yerdi. Ağabeylerimiz yanında kalmaya başladıktan sonra, iki haftada bir koyun eti de aldırdığı olmuştu.
Abdullah Yeğin Ağabey’i dinleyelim: “Her gün veya gün aşırı yoğurt aldırırdı. Topraktan bir çanak yirmi beş kuruşaydı. Ağzı örtülü gelmezse ondan yemiyordu. Hem ekmekten bir avucu ile ne kadar koparabilirse o kadar yerdi. Bazen onu da yiyemiyordu. Ekmek fırından ve kapalı yerden alınırdı. Açıktaki ekmekten aldırmaz ve ondan yemezdi. Bir bez torba içinde çarşıdan gelir ve daima kapalı kalırdı. Yemeği yalnız başına yerdi. Yemek yerken görsek, yemeğinin belki yarısını bize veriyordu.”
O da, talebeleri de yemek için yaşamıyor, lezzet hislerini ayakları altına alıyorlardı. Zübeyir Ağabey’in ifadesiyle, bedenlerini hizmet için besliyorlardı.
Çocukluk arkadaşı Mehdi Halıcı, Akşehir’de çalışıyorken, Zübeyir Ağabeyimizi ziyarete gitmişti. Öğle yemeğini birlikte yediler. Sofrada sadece kuru ekmek parçaları vardı. İzzetle, “Buyurun!” diye arkadaşını davet etmişti. Mehdi Bey, o “Buyurun!” sözünü hiç unutamadı. Ekmekleri yedikten sonra ellerini kaldırmış, “Ey bizi nimetleri ile perverde eden Sultanımız!” diye dua etmiş, “Mehdi kardeş! Cenab-ı Hak, ne nimetler veriyor, değil mi? Şükretmesini bilmemiz gerekir.” demişti.
Bir gün Barla’da, Zübeyir, Bayram ve Ceylan Ağabey her zamanki gibi yıldız şehriyeden yaptıkları çorbayı içiyor, “kimin kaşığına şehriye tanesi gelecek” diye şakalaşıyorlardı. Zübeyir Ağabeyin kaşığına bir şehriye denk düşmüştü. “Ooo, sen şanslısın.” diye gülerlerken Üstadımız çıkageldi. Seslerini işitmişti.
“Ne bu? Siz obur olmuşsunuz, koca bir tencereyi yiyorsunuz. Böyle giderse ben size bakamayacağım.” diye onlara latife yapmıştı.
Hemen Ceylan Ağabey, kaşığını tencereye daldırıp, yavaş yavaş boşalttı. “Bak Üstadım, bak! Görüyorsun ki yediğimiz bir su!” diyordu. Üstad Hazretleri hâllerine tebessüm etmişti.
Urfa’da Abdullah Yeğin, Zübeyir Gündüzalp ve Hüsnü Bayram ağabeyler hapse atılmışlardı. Mahpuslar, onlara “Geçmiş olsun.” deyince, “Bize geçmiş olsun demeyin; bizi tebrik edin. Biz buraya iman için, İslâmiyet için ve Kur’ân için girdik.” demişlerdi. Hapishanedeki yaklaşık dört yüz kişiden, aklî dengesi yerinde olmayan birkaç kişi hariç hemen tamamı namaza başlamış, bunu duyan savcı onlara hücre cezası vermişti. Urfa halkı, dehliz gibi karanlık, rutubetli, kanalizasyon kokusunun yayıldığı hücreden sağ çıkamazlar diye endişe ediyor, iyi beslenmeleri için sürekli kebap ve künefe gönderiyordu. Onlar da hepsini teşekkür ve dua ile karşılıyor, yemeden gardiyanlara veriyorlardı.
Nur talebelerinin gerçek bir derviş gibi nefislerine pay biçmemek hayat tarzlarıydı. Belki de nefislerin putlaştığı, gemsiz hevesatın yaşandığı çağda kendilerini ancak nefislerine yan çıkmamakla koruyabiliyorlardı.
Bir Nur dershanesinde, kabın içine iki avuç şeker atıp, üstünü de su ile doldurduktan sonra yemek âdet olmuştu. Adını da ördek çorbası koymuşlardı. Bir gün birisi, “Ördek çorbası, ördek çorbası… Yeter artık! Dizlerimde fer kalmadı!” diye sitem etti. “Gidip kendimize 250 gram kıyma alıp bir çorba yapalım. Kendimize bir ziyafet çekelim.” diyordu. Artık o dönemde ziyafet ölçüleri bu hâle gelmişti.
Üstad’ın vefatından sonraydı, altmışlı yılların sonlarıydı. Mazhar İyidöner ile Said Gezegen, Zübeyir Ağabey’i İstanbul’da kaldığı evde ziyaret ettikten sonra çıkmış, bir müddet sonra lokantaya girmişlerdi. Zübeyir Ağabey de içerdeydi. Önünde ise az bir pilav ve 50 gram kadar yoğurt vardı. Onları görünce kalkıp mecbur ve mahcup yanlarına geldi. “Kardeşlerim, beni mazur görün! Sizi misafir edecek durumda değilim, bu benim üç günlük tayinatımdır (yiyeceğimdir).” dedi.
Üstadımız seneler evvel onun bu durumunu anlatmış, memurluk yaparken aynı zamanda da altı adet şirkete ortak olup ticaret yapan Zübeyir Ağabey için, “Yedi yüz lirayı bırakıp geldi, benim yanımda otuz kuruş tayinata razı oldu.” demişti.
Evi, yuvası, köşkü olmadı
Üstadımıza, Şark umum vaizliği ile birlikte bir adet de köşk teklif edilmiş, o bunu da reddetmişti. Halbuki inanılmaz bir hayatı vardı. Misafirhane olan dünyada tam bir misafir gibi yaşıyordu. Başını hangi gün, nerede yastığa koyacağı belli değildi. Herkesin sığınacak bir köşesi varken o böyle bir hayatı tercih etmişti. Âhiret yurdunu, asıl kalınacak diyarı işaret edebilmek, yüzleri ona çevirebilmek ve vazifesini hakkıyla yapabilmek için böyle olağanüstü fedakârlıklara katlanıyordu. Emirdağ’a geldiğinde bu teklif de tekrarlandı. İstesin yeterdi. Hemen dayalı döşeli, özel bir ev inşa edilecekti.
Cami köşelerinde, misafirhanelerde, otel odalarında, kiralık evlerde yaşayan adam yine erimedi, istikametini asla değiştirmedi. O bu yola, sefil bir dünyada şahsına haneler kurmak, misafirhanede hane yapmak için değil, kardeşlerine Cennet’te saraylar hazırlamak için çıkmıştı. Bu teklif, o yüce hedef karşısında çok küçük kalıyordu.
Bu yolu tercih etmek, çok büyük sıkıntıları göze almak, çeşitli meşakkatlere katlanmak demekti. Hususiyle öylesine hassas ve nezih bir ruhun buna tahammül edip kabullenmesi, muhakkak ki sıradan insanlardan çok daha büyük ve özel bir fedakârlıktı.
Hayatı, bir yüzü hüzün ve hicran, bir yüzü fedakârlık olan kesitlerle doluydu. Meselâ, 16 Haziran 1944’te Denizli hapsinden beraat edip, tahliye edilmişti. Beraat eden Nur talebelerinden ayrı kalmıştı. Denizli Şehir Oteli’nde bir buçuk ay tek başına göz hapsinde beklemek zorunda bırakılmıştı. Kaderin hükmüne boyun eğip, bekledi.
Nihayet beklenen emir Ankara’dan geldi. Yeni sürgün yeri Afyon’un Emirdağ ilçesiydi. Bir komiser nezaretinde, iki günlük bir seyahatten sonra Afyon’a ulaştı. Afyon’da da bir otelde, on, on beş gün bekletildi. Daha sonra iki jandarma eşliğinde Emirdağ’a götürüldü.
Orada da otelin yolunu tuttu. Altında kahvehane olan bu oteldeki gürültüden rahatsız olunca, Hasan Çalışkan’ın tuttuğu eve taşındı. Yine kiracıydı.
Ömür boyu sadece zaruri ihtiyacına yetecek kadar eşyası oldu. Kaldığı evler, ahşap, eski evlerdi. Dünya yükünü bir elinde taşıyabilen adamın odasına giren şaşırıyordu. Mustafa Ramazanoğlu gördüğü bu manzarayı şöyle anlatmıştı: “Dünyaperestlerin, halılarla, koltuklarla müzeyyen tantanalı odası gibi bir oda değildi. Dünyaya ve dünya saltanatına hiç ehemmiyet vermeyen, dünyasını âhiretine mezraa yapan, yalnız âhiretini düşünen, orası için çalışan müstağni bir zâtın odasıydı. Bu odada taban halısı gibi bir zinet eşyası yoktu. Karyolasında, karyola örtüsü ve karyola eteği gibi şeyler de yoktu. Sadece karyolada bir yatak vardı. Odaya girdiğimde hemen Üstad’ın elini öptüm. Gözüm oturacak bir koltuk veya sandalye aradı. Ne gezer? Karyolanın baş ucunda yere serilmiş bir minder vardı.”
Ali Çakmak ise ziyaretinde, bunlara ilâve olarak sadece bir çift takunya ile leğen ve ibrik görmüştü. Zaman zaman bir hasırı ve rahlesi de olmuştu.
Birçoğu da emanetti. Emirdağ’dan ayrıldıktan sonra Ceylan Ağabey’e yazdığı mektupta emanetleri sayıyor, çoğu Çalışkanlar’a ait olan emanetlerin sahiplerine iadesini istiyordu.
Giyimi de yemeği gibi fevkalâde sadeydi. Yedi senede giyimine sadece yedi banknot harcamış, aldığı eski bir paltoyu tam on sene giymişti.
Evlenmedi
Etrafından talebeleri, uğruna canını feda edecek kadar sevenleri hiç eksik olmadı. Mânevî evlâtları vardı. Fakat onun ne hususi bir dünyası ne de öz evlâdı oldu. Muhakkak ki o büyük gönül, o temizlik ve nezaket abidesi, şahsî işlerini yaparken de yaptırırken de zorlanıyordu. Fakat ahdetmiş, meydan yerine Kur’ân’ı hak ettiği yüceliğe oturtmak için çıkmıştı. Giydiği mânevî üniformayı onun için üzerinden hiç çıkarmadı, onun için hep görev başında gibi yaşadı.
Evlenmemesini yadırgayanları anlayamıyor gibiydi. Geçmişin büyüklerinden, şahsî kemâlât için dünyasını terk edenleri herkes biliyordu ve bu takdirle yad ediliyordu. Hâl böyle iken, haricî ve dahili dinsizlerin hücumuna karşı koyabilmek, bîçarelerin dalâlete düşmelerini önlemek ve ebedî saadetlerini kazanmalarına yardımcı olmak için fâni dünyayı terk etmek, “elbette sünnet-i seniyyeye muhalefet değil, belki hakikat-i sünnete mutabakattı.” Sahabiler ve selefin büyükleri, ciddî ve çetin günlerde, vazife başındayken şahsî hayatlarını düşünmüşler miydi? Sıddık-ı Ekber, o vazife şuuruyla ve şefkatle, başkalarına yer kalmaması için “Cehennem’i ben doldurayım.” demiyor muydu? O ihlâsın zerresini kazanmak isteyen “bîçare Said” de “bütün ömründe tecerrüdü, istiğnayı ihtiyar etmiş”, evlenmemişti. Değil o, Bayram Yüksel Ağabeyle birlikte hizmet yolunda vefat eden Ali Uçar Beyefendiye bile, Mahmut Allahverdi Ağabey: “Evlenmeyi düşünmüyor musun?” diye sormuş, o, gayet safiyane, “Ağabey, sen söyledin, ben hatırladım. Ben Cennet’te hurileri bile istemiyorum, sen bana evlenmekten bahsediyorsun.” demişti.
Üstadımız da öyle buyurmuş, “Kırk seneden beri gayet dehşetli bir zındıka hücumu karşısında, her şeyini feda edecek hakikî fedakârlar lâzım geldiği bir zamanda” değil evlenmeye, on huri verilse bakmamaya mecbur olduğunu anlatmıştı.
Evliliğin teşvik edilmesine ve Nur talebelerinin de hemen tamamının evli olmasına rağmen, o olağanüstü şartlar, böyle bir fedakârlığı gerektirmiş, “bütün dünya malını bir eliyle taşıyabilecek olan” Üstadımız, âzamî bir takva ve fedakârlıkla yaşamıştı. Onun içidir ki, Emirdağ Lahikası’nda gönül rahatlığıyla:
“Ben maddî ve mânevî her şeyimi feda ettim, her musibete katlandım, her işkenceye sabrettim. Bu sayede hakikat-i imaniye her tarafa yayıldı. Bu sayede Nur mekteb-i irfanının yüz binlerce, belki de milyonlarca talebeleri yetişti.” diyebiliyordu.
Şahsî onurunu değil, davasının izzetini düşünüyordu
İmandan ve insaniyetten gelen izzet ile, Allah karşısındaki küçüklüğü idrak onda cem olmuştu. Fevkalâde mütevazı, fevkalâde vakurdu.
Çocukluğundan beri izzetini korumasına rağmen, dini, davası bahis mevzuu olduğunda, “izzetim, onurum” demiyor, her türlü tahakküme katlanıyordu. Evet, mesele dava olduğunda asıl onur, şahsî onurunun derdinde olmamaktı.
Emirdağ’da bir ara camiye gitmesi bile engellenmişti. Onun eskiden en küçük bir tahakküme tahammül edemediğini bilenler, tahrik etmek maksadıyla bunu yapıyorlardı. Komplo kuranlar, o bahane ile başta Hazreti Üstad olmak üzere ilgili ilgisiz bütün masumları cezalandıracaklardı.
Üstad Hazretleri, maksatlarını anlamıştı. Durumdan haberdar olan talebelerine yazdığı mektupta “Hiç ehemmiyeti yok, hiç merak etmeyiniz.” dedi. Nur’un okunmasına ve yayılmasına zarar gelmemesi için her gün bir ihanete uğrasa, azaba düşse, Allah’a şükredecek, aldırmayacaktı.
Hizmet yolunda yürünürken farklı mizaçlar arasında zaman zaman ihtilâflar oluyordu. Üstadımız hemen meseleye müdahale ediyor, onlara kim olduklarını hatırlatıyordu.
Sadakatlerinin ve Nurlar’a olan bağlılıklarının gereği olarak birbirleri için hayatlarını feda etmekten çekinmeyen bu insanlar, küçük ve önemsiz hislerini feda etmekle de mükellefti. Çünkü gün, fâni ve fena hislerin bahis mevzuu yapılacağı gün değildi.
Zübeyir Ağabey, kardeşler arasında bir meseleden ötürü ihtilâf çıkınca hastalıklarına aldırmadan yollara düşmüş, kendisine soğuk bakanların bulunduğu dershaneye gidip, “Dershane-i nuriyenizin eşiğini öpmeye geldim!” demişti. İşte bu kadar melek gibi duruydular.
Zulümlere, eziyetlere dayandı
Hulusi Ağabey bu durumu anlatırken: “Üstad’a yapılan zulümlere bizden bir cemaat bile tahammül edemez.” demişti.
Ağabeyimiz tespitinde haklıydı. Zira ne ölçüde fedakâr olursa olsun, kırlara çıktığında arkasından kurşun atılmasına, yetmişini aşmışken kıyafetine, sarığına ilişilip on iki kez karakol, savcılık ve mahkeme huzuruna çıkarılmaya, evinin kapısında sürekli bir bekçinin bulunmasına, zaman zaman kapısının dıştan kilitlenip, anahtarının alınmasına, baskınlara, evinin kapısının kırılmasına, ziyaretçilerle görüşmesine ve camiye gitmesine engel olunmasına, halkın soğutulmasına ve aleyhte propagandaya, iftiralara, sokağa çıktığı andan itibaren adım adım takip edilmeye hangi fert tahammül edebilir, kim katlanabilirdi ki?
O nezih Üstadımız bütün bunlardan o kadar bunalıyordu ki, hapishaneyi arzular, kabre girmeyi ister hâle geliyordu. Emirdağ’ı onun için tam bir “esirdağ” yapmışlardı.
Üstadımızın şahsına fiilî müdahale yapamasalar da talebelerine zaman zaman işkence yapıyor ve dayak atıyorlardı. Onlar, yine de her gün aynı işleri yapmaktan, Üstad’ın hizmetine koşmaktan dûr olmuyorlardı.
Zübeyir Ağabey, bir gün Üstadımızın hizmetini görürken gardiyanlara yakalanmıştı. Onu hemen falakaya yatırmışlar, adamların her vuruşunda, başına basanların yüzüne tükürür gibi, “Vur! Zalimler için yaşasın Cehennem!” diye bağırmış, izzetini kurtarmıştı. Gardiyanlar, onu yorulana kadar dövmüşlerdi. O gün ağabeyimiz ancak duvarlara tutunarak koğuşuna gidebilmişti.
Cehennem’in dehşetini o kadar açık görmüş, öyle hissetmişlerdi ki, insanları o yangından kurtarmaya koşarken sanki acıları hissetmez olmuşlardı.
İntikam duygusu yoktu
Davası uğrunda hislerini o kadar ayakları altına almıştı ki, en umulmaz anda bile şefkatin gereğini yapıyordu.
Afyon hapsinde iken Üstad’ı zehirlediklerinde Sungur Ağabey’e, “Belki hayatta kalmayacağım, benim mevcudiyetim vatan, millet, gençlik ve Âlem-i İslâm ve beşerin ebedî rahat ve saadeti uğruna feda olsun. Ölürsem dostlarım intikamımı almasınlar!” demişti.
- Şuâ’da, Nurlar’ı tenkit etmek için tetkik eden memurlar, kendisini idama bile mahkûm etseler, fakat bu vesileyle imanlarını kuvvetlendirip kurtarsalar, onlara hakkını helâl edeceğini söylüyordu. Fedai, kendisine yapılanları değil, ölümünü değil, insanların imanını, akıbetini düşünüyordu. Zaten, o vazifedar mürşitten istenen de buydu.
Üstadımız canını ortaya koyan, fakat aynı zamanda her hissine her an cihad ilân eden, arzularını meşru dahi olsa ayağının altına alıp çiğneyen bir fedaiydi. Dünyanın kapılarını ardına kadar açtıklarında reddetmesi bundandı. Teklifleri kabul etseydi, “hiçbir şeye alet olamayan ve tâbi olmayan ve sırr-ı ihlâsı taşıyan Risale-i Nur meydana gelmezdi.”
Evet, zaman, “İslâmiyet fedaisi olmak zamanıydı” ve eğer Üstadımız fedakârlığı âzamî ölçüde yaşamasaydı, yalnız bir adamın, ölsün diye gönderildiği köyden, çekirdek olup, dünyayı saran bir ilim ve irfan çınarı gibi yeşermesi mümkün değildi.
Hareketinin sebebi emir, neticesi ilâhî rızaydı
İslâm’da hikmet çok önemlidir. Kâinat bir maksatla kurulmuş, ölçü ve ahenkle yaratılmıştır. Sırrı arayan, perdeyi aralar, sahibini bulur. Fakat emir, maslahat ve faydadan çok daha önemlidir.
Emir, inciyi değil Sultan’ı tercih etmektir. Emir, kendi küçüklüğünü, O’nun sonsuz büyüklüğünü anlamaktır. Daracık bir kovuk gibi olan akla deryaları sıkıştırmaya, sığdırmaya çalışmamak; Sonsuz İlim Sahibi’nin adedi bilinmeyen maksadını, görünen bir sebebe bağlamamaktır. İsteyen O olduğu için, O’nun rızası olduğu için yapmaktır.
Bediüzzaman Hazretleri, meselelere semâvî bir akılla baksa, dinî hikmeti arasa da hep o edeple yaşamış, aklının, zihninin mahkûmu olmamıştı. Ayaklarının kendi gölgesine takıldığı vâki değildi. Onun için her sözünün ten kafesinin dışından geldiği belliydi. Ve zaten insan da sesi dışardan geleni dinlemeliydi.
Emredildiği için yapmak, maksat ve fayda aramamak imanın ve samimiyetin gereğiydi.
Nurlar’ın birçok yerinde mesele tafsilâtıyla anlatılıyordu: İbadetin ruhu, ihlâstı. İhlâs ise, yapılan ibadetin yalnız emredildiği için yapılmasıydı. Eğer başka bir hikmet ve fayda ibadete illet gösterilirse, o ibadet bâtıl olurdu. Faydalar, hikmetler yalnız tercih ettirebilir, sebep olamazdı.
Üstadımız, bu mevzuda, Celâleddin-i Harzemşah’ı ve onun samimiyetini misal veriyordu. Vezirleri ona, “Sen galip geleceksin.” deyince o, “Ben, Allah’ın emriyle, cihad yolunda hareket etmeye vazifedarım. Cenab-ı Hakk’ın vazifesine karışmam. Muzaffer etmek veya mağlûp etmek O’nun vazifesidir.” demiş, çok defa bu samimiyeti galibiyetle mükâfatlandırılmıştı.
İçtihad Risalesi’nde de emrin hikmetten öte olduğunu anlattı. Seferde namazın kısaltılmasının sebebinin meşakkat değil, emir olduğunu, meşakkatli işlerde namaz kısaltılmazken, meşakkatsiz seferlerde namazın kısaltıldığını ifade etti.
“Neşr-i hak” emrine uyduğu için hizmet etmiş, Cenab-ı Hakk’ın hoşnutluğundan başka hiçbir şeyi maksat yapmamış, bunu bâtıl görmüştü. Zira hakikî bir dava adamı, Rabbisinin hoşnutluğunu tercih ederdi. Sadık kul, kendi hoşnutluğundan önce Efendisinin hoşnutluğunu düşünürdü.
Davasına gölge düşürmemek için görevini en iyi şekilde yapmaya dikkat etse de işini insanların kabul veya reddine bina etmemiş, bunu ikilik saymıştı. Kalbin kastı Allah’ın rızası ve hoşnutluğu olmalı, insanların kabulü O’nun sonsuz hikmetli takdirine ve rahmetine havale edilmeliydi.
Lem’alar’da, bu mevzudaki edebi anlatmak için şöyle diyor: “Hüner, kesret-i etba ile -tâbi olanların çok olması- değildir. Belki hüner, rıza-yı ilâhîyi kazanmakladır. Sen neci oluyorsun ki, böyle hırsla, “Herkes beni dinlesin.” diye, vazifeni unutup vazife-i ilâhiyeye karışıyorsun? Kabul ettirmek, senin etrafına halkı toplamak Cenab-ı Hakk’ın vazifesidir. Vazifeni yap, Allah’ın vazifesine karışma!” Bu ders, idrak erbabına kâfi geliyordu.
İbadetler de dinî hizmetler de sadece emir olduğu için yapılırdı. Mânen arınmak, keramet göstermek, halkın takdirini kazanmak gibi duygular ve beklentiler istikamet kaymasıydı, Cenab-ı Hakk’ın hoşnutluğunun önüne başka şeyler koymaktı. Çok defa bu türlü beklentiye girenler muratlarına erememiş, belki başlarına maksatlarının tersi gelmiş, böylece tokatlanmışlardı. Öyle olanlar ne kalplerindeki bulanıklıktan arınabilmiş, ne keşfe mazhar olabilmişlerdi. Onların bahtlarına ancak istiskal görmek, alaya alınmak düşerdi.
Dünya, uzleti ülfete tercih etmelerine, gaybubeti yaşamalarına rağmen, insanlardan alkış bekleyenlerin değil, sadece ilâhî rızayı arayanların yörüngesine girmiş, onlar dünyayla meşgul olmasa da dünya onlarla meşgul olmuştu.
Kur’ân’a hizmetkâr olmak, bir kulun erebileceği en yüksek payeydi. “Ben mal sahibi değilim. Kur’ân’ın mücevherat dükkânının bir bîçare dellâlıyım.”, “Müflis bir adamın gayet kıymettar ve zengin elmas ve mücevherat dükkânının dellâlı olduğu gibi ben dahi mukaddes ve Kur’ânî bir dükkânın dellâlıyım.” demiş, ilim, fazilet, keramet iddiasında bulunmamıştı.
Yerin hoşnutluğu, göklerin hoşnutluğuna, yerin sevgisi, göklerin sevgisine bağlıydı. Zaten hakkında sevgi vaz edilenler de samimane hislerle Hakk’ın sevgisini, rızasını talep edip emredileni yapmayı her şeyden üstün tutanlardan olmuştu.
Mehmet Akar, Şahdamar Yayınları, “Dava Adamı” adlı kitaptan alınmıştır.
